دانا سۆفی برایم  له هەڵبژاردنى خولى پێنجەمى (٥) پەرلەمانى هەرێمى كوردستاندا رێژەى بەژادارى كردنى هاولاتيانى هەرێمى كوردستان- عيراق بەرێژەێكى زۆر بەرچاو كەمى كرد، سەرەراى شاردنەوەى ئەنجامه هەقيقيەكان. له هەرێمى كوردستان و بەتايبەتيش له پارێزگاى سلێمانى و هەڵەبجه و ئيدارەكانى راپەرين و گەرميان رێژەى بەژدارى ئێجگار كەم بوو، لەچاو کەمی رێژەی دەنگدەران ناوچەکانی تر، ئەمەش دەگەرێتەوه بۆ پەراوێز خستنى ئەم ناوچانه و ناونانى ناتۆرەى خراپ و جێهشتنى ئەم ناوچانه لەلايانى دانيشتيوانيەوه ئەمەش دەبێت هەڵويستەى لەسەر بكرێت له لايان سەركرده و پياوه ماوه باشەكانى ئەم هەرێمه و ئەم ناوچەيەش. یەکێکی تریش لە هۆکارەکان خزمەت نەكردنى حكومەت و بەدەم نەهاتنى لايەنى دەسەڵاتدار بۆ كێشه و گيروگرفتانەی هاولڵتيان وەك پێويست. رێژەى بەژدارى لەم زۆنانه بەگشتى له ٪؜ ٤٥ تێپەڕى نەكرد ئەمەش خوودى کۆميسيۆن راى گەياند تا كاژێر ۱۲ نیوەڕۆ لە ٪9.44 وە لە کاتژێر ٤:٣٠ خوولەكى دواى نيوەرۆ رێژەى بەژدارى ٪؜٤١ بووه، بەڵام دوايى هەموو ناوچەكان و بچڕانى پەيوەندى كۆميسيۆنى ناوەند و لقى سلێمانى كۆميسيۆن له پڕا له كاژێر ٩:٣٠ خوولەکی شەو راگەيندرا رێژەى بەژدارى كردنى خەڵكى زۆنى سلێمانى و دەورووبەرى بوو به له ٪؜٥٤! ئەمەش سەرسوڕمانى لاى خەڵكى و چاودێران و خودى كۆمسيارانيش دروست كردووه. پرسيارەكه ئەوه هێزه بەژدارەكانى خوولى پێنجەمى (٥) پەرلەمانى هەرێمى كوردستان تا چەند بەرگەى ئەم شةقامه نارازييه بێزار و ماندووه دەگرن و كێش دەبێت به خاوەنى؟!

شاناز ئیبراهیم ئه‌حمه‌د بێ گومان كاندید كردن و خۆ كاندید كردن كارێكی ڕه‌وایه‌ و ئاسایی و مافی هه‌موو تاك و حزب و لایه‌نێكه‌ بۆ هه‌ر پۆست و پله‌ و شوێن و كارێك …  به‌ڵام به‌راستی ناڕه‌وا و نائاساییه‌ كه‌‌ پۆستی سه‌رۆك كۆماری وڵاتێكی فره‌نه‌ته‌وه‌ی خێر له‌خۆ نه‌دیوی وه‌ك عیراق بكرێته‌ بابه‌تێك كه‌ ببێته‌ هۆی زیاتر لێكترازان.. مام ساڵه‌های ساڵ خه‌‌باتی كرد له‌ پێناو یه‌كریزی ناو ماڵی كورد و ئاشته‌وایی و پێكه‌وه‌ ژیان و ئارامی و لێك نزیك كردنه‌وه‌ی گشت حزب و لایه‌ن و نه‌ته‌وه‌ و مه‌زهه‌ب و ئاین و چین و توێژه‌كانی عیراق و باجێكی زۆریشی بۆ دا …… به‌ڵام داخه‌كه‌م له‌ كاتێكدا كه‌ ته‌نیا ساڵێك به‌سه‌ر دووا ماڵئاوایی ئه‌و سه‌ركرده‌ مه‌زنه‌ماندا تێ ده‌په‌رێت وا به‌ به‌ر چاوی خۆمانه‌وه‌ ده‌بینین كه چۆن ناته‌بایی و بێ سه‌روبه‌ری و به‌رژه‌وه‌ندی و هه‌لپه‌رستی و سیاسه‌تی ناحه‌كیمانه‌ی سیاسه‌تمه‌دار و حزب و لایه‌نه‌ كوردیه‌كان نه‌ك هه‌ر گڕیان به‌ر‌ داوه‌ته‌ ناو ماڵی خۆمان به‌ڵكو ناو ماڵی هه‌موو حزب و لایه‌ن و قه‌واره‌ و نه‌ته‌وه‌ و مه‌زهه‌ب و ئاین و زۆرینه‌ و كه‌مینه‌كانیانی عیراقیشیان به‌ خۆیانه‌وه‌ سوتاندوه‌… لێتان ناشارمه‌وه‌ زۆر ده‌ترسم له‌وه‌ی كه‌ یه‌كێتی هه‌مدیس باجی بریاری كۆمه‌ڵێك بێ ئه‌زمونی حزبی و سیاسی و سه‌ركرده‌ هه‌زار پێیه‌كانی ناو یه‌كێتی بدات .. زۆر ده‌ترسم له‌وه‌ی كه‌ به‌ كاندید كردنی كه‌سێكی نه‌شیاو ئه‌و پۆسته‌ له‌ده‌ست یه‌كێتی ده‌ربهێنرێت و له‌ به‌غداش یه‌كێتی بكه‌نه‌‌ حزبێكی وه‌لا نراو وه‌ك چۆن له‌ ماوه‌ی شه‌ش ساڵی ڕابوردودا له‌ هه‌رێم كردیان….!!!  هاورێیان، هه‌ڤاڵان، یه‌كێتیه‌ دڵسۆزه‌كان… ناكرێت یه‌كێتیكی خاوه‌ن هه‌زاران شه‌هیدو سه‌ركرده‌یه‌كی وه‌ك مام باجی كاندید كردنی كه‌سێك بدات كه‌ له‌و ساته‌ وه‌ختانه‌ی هه‌موو عیراق خڕۆشا بوو و خه‌ڵكی له‌ به‌سره‌وه‌ تاوه‌كو زاخۆ نزایان بۆ مام ده‌كرد كه‌ به‌ سه‌لامه‌تی هه‌ڵسێته‌وه‌ ئه‌و زه‌لامه‌ داوای پۆسته‌كه‌ی مامی كردبێت و حكومه‌تی ئه‌و كاتی عیراق پێی ڕاگه‌یاندبێت كه‌ { راسته‌ مام له‌ (كۆما)دایه‌ به‌ڵام هێشتا هه‌ر هه‌ناسه‌ ده‌كێشێت.. ئێمه‌ ناتوانین ئه‌و بێ وه‌فاییه‌ی به‌رامبه‌ر بكه‌ین…. و مام هه‌ر ‌سه‌رۆك كۆماری وڵاته‌كه‌مان ده‌مێنێته‌وه‌ }….  له‌وانه‌یه‌ هه‌ندێك له‌و جۆره‌ كه‌سانه‌ خۆش بن به‌ڵام ئایا هه‌مووان له‌و دكتوره‌ سپڵه‌یه‌مان خۆش ده‌بن؟ ئایا ناهه‌قیانه‌ بپرسن كه‌سێك كه‌ له‌ پێناو كورسیه‌كدا سه‌ره‌تا حزبه‌كه‌ی خۆی (یه‌كێتی) و پاشان حزبه‌ ساواكه‌ی و هاودیدانی فرۆشتبێت ئه‌ڕی ئه‌بێ چ خێرێكی بۆ عیراقی نه‌گبه‌ت هه‌بێت ؟؟ كه‌سێك كه‌ بوبێته‌ هۆی تێكدانی نه‌ك هه‌ر ناو ماڵی كورد به‌ڵكو ناو ماڵی یه‌كێتی و ده‌باشانیش چۆن ده‌توانێت ببێته‌ هۆی یه‌كگرتنه‌وه‌ی ماڵی عیراقێكی فره‌ نه‌ته‌وه‌ و فره‌ ئاین و مه‌زهه‌ب و‌ حزب و لایه‌ن..؟؟؟ كه‌سێك كه‌ سومبولی نائارامی و تێكدانی یه‌كریزی و ته‌بایی و ئاشتی بووبێت له‌ ناو یه‌كێتی و هه‌رێمدا چۆن ده‌توانێت ببێته‌ سومبولی پاراستنی یه‌كریزی و ته‌بایی و پێكه‌وه‌ ژیان و ئاشتی له‌ عیراقێكی هه‌زارو یه‌ك ریزدا…؟؟ ده‌ڵێم ئایا ئه‌گه‌ر سوور بوون له‌سه‌ر ئه‌و كاندیده‌ بووه‌ هۆی شكانی یه‌كێتی له‌ به‌غدا ئاخۆ ئه‌و كۆتره‌ سپیانه‌ی به‌غدا له‌ڕوویان دێت جارێكیتر باسی پاراستنی یه‌كێتی وه‌ك بیلبیله‌ی چاویان بكه‌ن؟؟ ئه‌گه‌ریش كاندیده‌كه‌یان پێ كرایه‌ سه‌رۆك ئایا ده‌توانن یه‌كریزی بگه‌ڕێننه‌وه‌ ناو ماڵه‌ گه‌وره‌كه و كوردستان كه‌ ئه‌ركێكی پیرۆزی مامی گه‌وره‌مان بووه‌؟؟؟  

عەزیز ڕەئووف 1 هەڵبژاردن لە کوردستان هیچ بەهایەکی نەماوە و هیچ ڕۆڵێک بۆ باشترکردنی ژیانی خەڵک و دەسکاریکردنی گەندەڵی نابینێت و مادام چەکدارێک دەتوانێ دەرگاکەی دابخات ئەوا قسەکردن لە گۆڕانکاری لەڕێی پارلەمانەوە تەنها ئەوانە باوەڕی پێ دەکەن کە بە عەقڵی دەسەڵات بیر دەکەنەوە. خۆکاندیدکردن و کەمپەینی هەڵبژاردن لای زۆرێک لە خەڵکی کوردستان گاڵتەجاڕیەکی گەورە بوو، ئەستەم بوو قەناعەت بە خەڵک بکرێت کە ئەم کاندیدانە بتوانن نوێنەری ڕاستەقینەی خەڵک بن. لەدوای داخستنی پارلەمان و هیچنەکردنی هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن خەڵک بڕوای بە هەڵبژاردن تەواو لاواز ببوو. 2 زیاتر لە نیوەی خەڵکی کوردستان پشتیان کردە هەڵبژاردن و ڕوویان لە حزبەکان وەرگێڕا و بایکۆتیان کرد. کۆمەڵگەیەک نیوەی پشت بکاتە دەنگدان ئەوا خەلەلی گەورەی هەیە و برینی قوڵی هەیە و هێزەکان بە ئۆپۆزسیۆن و دەسەڵاتەوە نەیتوانیوە قەناعەت بەم ڕێژەیە بکات کە بچنە سەر سندوقی دەنگدان. 3 سیاسەت لە کوردستان لەوە کەوتووە سیاسەت بێت و ئێستا تەنانەت حزبیش نەماوە و لە ناو سەرجەم هێزەکان تەنانەت مەکتەبی سیاسیەکانیشیان ڕۆڵیان نەماوە و ئەوەی هەیە چەند گەنجێکی نەوەی دووەمی پیاوانی شاخن لە ئۆپۆزسیۆن و دەسەڵات کە پەیوەندی بازرگانی و سیاسەتیان ئاوێتە کردووە و فەزای میدیایی و ئابووری و سیاسی و سەربازی دنیای ئێمەیان کۆنترۆڵ کردووە و هیچ دەرچەیەکیان بۆ باشترکردنی دنیای ئێمە نەهێشتۆتەوە. 4 هێزەکانی دەسەڵات لە ساڵی 1992 وەوە بە زیاد لە سیناریۆیەکەوە دەیانتوانی یاری بە سندوقەکان و تەنانەت نەتیجەی دەنگەکانیش بکەن و ئەو لە ماوەی ئەو بیست و شەش ساڵەدا توانیان لەسەر بای خۆیان بوەستن و کۆی جومگەکانی ئابووری و سەربازی لە هەرێم بخەنە ژێر دەستی خۆیان و کوردستان بکەنە کۆمپانیایەکی گەورە بۆ خۆیان و منداڵەکانیان. قورخکردنی بازاڕ و نەوت و سەرجەم داهاتەکانی کوردستان توانیان وەلائی زۆرێک خەڵک بۆخۆیان ڕاکێشن و لە وەها دۆخێکیشدا ئەوەی بەهای بۆ نەمایەوە دامەزراوەکان بوو لە سەرو هەموویانەوە پارلەمان.  5 کەمبوونەوەی دەنگەکانی گۆڕان چاوەڕوانکراو بوو. ئەوەندە بەس نەبوو بڵێی دەسەڵات خراپە و لە 2009 خەڵکی کوردستان بەرامبەر ئەم ئازایەتیە دەنگی پێدای بەڵام دوای نۆ ساڵ خەڵکی کوردستان دەزانن ئێوە دەتانەوێ بە هەمان عەقڵیەتی دەسەڵات دەسکاری دنیای ئێمە بکەن ئەوا ناچار پرۆسەی دەنگدان بایکۆت دەکەن. گۆڕان لە ئێستادا هیچ ڕێگەیەکی تری لەبەردەست نیە جگە لەداوای لێبوردن لە خەڵکی کوردستان و داننان بە هەڵەکانیان و ئیعترافکرن بەوەی کە نە توانیان خۆیان بگۆڕن نەک نەوەیەک لەگەڵ خۆیاندا بگۆڕن. 6 ئەگەر بەقسەی ئیسلامیەکانی کوردستان بێت لەسەدا نەوەد و پێنج ی خەڵکی کوردستان موسوڵمانن بەڵام ئەم هێزانە ناتوانن دەنگی پێویست بەدەست بێنن. دوای ئەم هەڵبژاردنە دەبێت کۆمەڵی ئیسلامی و یەکگرتوو و بزوتنەوەی ئیسلامی دەسبەرداری ئەم فۆرمە لە کاری سیاسی بن و تێکەڵکردنی دەعوا و سیاسەت هەڵەی کوشندەی ئەم هێزانە بوو کە لەم هەڵبژاردنەدا سەنگ و قورساییان دەرکەوت. هەرچەندە کۆمەڵی ئیسلامی لەڕووی سیاسیەوە ڕادیکاڵتر بوو، بەڵام خەڵکی کورستان ئێستاش سڵ لە سلوک و رەفتاری موجاهیدئاسای ئیسلامیەکان دەکەنەوە و ئەگەر دوای ئەم هەڵبژاردنە چاکسازی لەخۆیاندا نەکەن ئەو دەنگانەش بەدەست ناهێنن. 7 جوڵانەوەی نەوەی نوێ وەک بزوتنەوەیەکی تازە دەرکەوتوو لەڕووی هەڵوێستەوە لە سەرجەم پارتەکانی تری ئۆپۆزسیۆن ڕادیکاڵتر بوو. بەتایبەت جەرائەتی ئەم بزوتنەوەیە بۆ ڕەتکردنەوەی ڕیفراندۆم و شەفافی لە ڕا و بۆچونەکانیان سەرنجی زۆری گەنجانی بۆلای خۆی ڕاکێشابوو. هەرچەندە پارەی پشکەکانی چاڤی لاند و قەرزاری حکومەت و بێدەنگی دەسەڵات لەو قەرزانە و حەزی زیاد لەدەرکەوتنی سەرۆکی ئەم جوڵانەوەیە گومانی لای خەڵکی نەدەڕەواندەوە و بەشێک لە خەڵک بە بزوتنەوەی گۆڕانیشەوە پێیان وابوو ئەم جوڵانەوەیە دروستکراوی دەسەڵاتە و ئۆپۆزسیۆنی ساختەیە و لێڵیەکی لای خەڵک دروست کردبوو، بەڵام هەموو ئەمانە نەیتوانی وا بکات ئەم هێزە نەبێتە هێزی چوارەم لەسەر ئاستی کوردستان.  7 ئێمە ئێستا لەسەر عەرزی ڕەقین. دەبوو بگاتە ئەم دۆخە. لەبەتاڵیدا هیچ ناکرێت و دەبوو بگەینە ئەم دۆخە و برینەکانی خۆمان ببینین. ئێستا دروست ئێمە لە سەر عەرزە ڕەقەکەین و ئەم هێزانە توانای ئەوەیان نیە دەسکاری دنیای ئێمە بکەن بە ئاراستەی یەکسانی کۆمەڵایەتی و دروستکردنی دامەزراوەی نیشتیمانی.

■ ئارام ئەحمەد شكستی گۆڕان حەتمی بوو، زۆر ئاسایی وەریبگرن و ئەمە نە كارەساتە نە ڕوداوێكی گرنگ، لە مانگی دووەوە ئێمە هاوار ئەكەین، لەبەرامبەردا نەك گوێیان نەگرت، سوكایەتی نەما پێمان نەكرێ، لە نۆزدەی حوزەیرانەوە كە پەرلەمان وەستاو گۆڕان دەركرا، لایەنگرانی گۆران‌و دەنگی گۆڕان لە بادینان‌و هەولێر پاشەكشەی كرد، سەرانی گۆڕان بەتەواوی پشتیان كردە ئەو ناوچەیە، نە كۆڕێ، نە كۆبونەوەیە، بێهیوای كردن‌و بێكەس و بێ پشت‌و پەنا بەجێیهێشتن، پارتی بەئارامی كاری لەسەركردن‌و بە شكستیا كێشان، لە هەولێر زیاتر لە سەدو بیست هەزار دەنگی هەبوو كاتێك تۆ لە ناویانا نامێنی، پشتیان تێدەكەی، بێمنەتی، ئاگاداریان نیت، پشتت تێدەكەن، بادینان هەرواو هەموو جێگاكانی تر هەروا. بەگشتی خەڵكی وایە دوای كۆمەڵێ خەڵك ئەكەون كە ڕابەر بن، ئازا بن، خاوەن بڕیار بن، سڵ نەكەنەوە، شەڕی مافەكانیان بكات، نەوشیروان مستەفا یەكێك بوو لەو كەسایەتیانە، بۆیە خەڵكی شەڕی لەسەر ئەكردو پشتی ئەگرت، ئەویش شەڕی لەسەر خەڵكی ئەكردو پشتی ئەگرت. ئەوەی كە گۆڕان شكستی خواردوە مەیبەنەوە بۆ پاساوی تەزویر، تۆ لە هەڵبژاردنەكانی بەغدا نۆ كورسیت هەبوو كردت بە پێنچ لەجیاتی ئەوەی دراسەیەكی زانستی بكەیت و بەخۆتا بچیتەوە، تەوەزەلانە وتت تەزویر كرا، لەوكاتەیشا ئەم قسانەم كرد، بەڵام گوومان دەرخوارددرا. تۆ گردەكەت پڕكردوە لە پیاوی یەكێتی و بە وێنەی كاك نەوشیروان و ئاڵای گۆڕانەوە لە تەخوینا پشتی پارتی‌و یەكێتیان شكاندوە، گۆڕانێكی ئازادیخوازیان كردوە بە گروپێكی خەنجەروەشێن‌و جوێن وەشێن، چۆن ئاوات بەسەر نایەت؟ تۆ هەرچی خەڵكی خۆشناو، خۆنەفرۆشە لە گۆڕان بەدەرتكردوە، كۆمەڵێ گزگل‌و ماستاوچی‌و عاشقە پۆست‌و پارەت هێناوە، هێشتا بە نیازی سەركەویت؟ من بە لایڤێك باسی هەموو ئەو هۆكارانە ئەكەم كە گۆڕانیان بەم دەردە گەیاند، هەرچەندە پێشتریش باسمكردوەو من ئاسنی سارد ئەكوتم، ئەوكاتەی ئەتان وت" كێ ئەڕوا با بڕوا، منەتمان بە كەس نیە" ئەمانزانی كۆمەڵی خەڵك لەناو گۆڕاندا، بە بەرنامە گۆڕان وا بچوك ئەكەنەوە. باشە هاوارمان نەكرد" ئەم بزوتنەوەیە مەكەنە كۆمپانیا؟"، نەمان وت "مەیكەن بەحسك؟"، نەمان وت "رەنجی ئەو پیاوە ئاوا هەرزان مەفرۆشن؟"، ئێوە خۆتان لەژێر ناو و وێنەی ئەو شاردەوەو دەستانكرد بە درۆو چەواشەكاری، ئیتر چۆن نادۆڕێن؟ وتمان گۆڕان رابەرایەتی نیە، كۆمەڵێ چەقۆكێش دەستیان بەسەراگرتوە، وتمان "كەس سڵ لە گۆڕان ناكاتەوەو حسابی بۆ ناكەن"، وتمان "سەرانی پارتی‌و یەكێتی تەلەفۆنی كاك عومەر هەڵناگرن"، وتمان "با حەمە تۆفیق ئەونە نەچێتە ماڵی مام جەلال‌و دەباشان"، وتمان "كوڕانی كاك نەوشیروانیش ناشیرین مەكەن، چونە بنكڵێشەیان‌و كردتان، وتمان "پارە لە یەكێتی وەرمەگرن و ئەوانە لە خۆڕایی پارە بە كەس نادەن"، وتمان "ژن لەبەر جوانی‌و سێكسی چەند كەسێ مەهێننە پێشەوەو مەیانكەن بەشت، دوایی دەبنە بەڵاو دەڕۆن"، وتمان "ئەم هەموو خەڵكە لاوازە كاندید مەكەن"، هەرچیمان وت، گوومان دەرخوارد درا. ئەوەی گۆڕانی ئاوالێكرد كوڕانی كاك نەوشیروان، دكتۆر یوسف، هۆشیار عەبدوڵاو هۆشیار عومەر، عەلی حەمەساڵح، عەدنان عوسمان‌و سەركەوتی كوبە، جەلال جەوهەر، گروپی خەلیل سەركانی‌و لەخوار ئەمانیشەوە كۆمەڵی مناڵەورتكەی چەورەو ماستاوچی، هەموو ئەمانە لاوازی كا عومەریان قۆستەوەو بەكاریان هێنا. من گومانم نیە ئەم تیمە بە بەرنامە خراپیان كرد، چاكیشی ناكەنەوەو ڕێگایش نادەن كەس چاكی كاتەوە، ئەی من پێشتر نەموت "گۆڕان نامێنێ‌و ئەوەی دەمێنێ كۆمپانیای فشەیە؟"خۆ شێت نەبووم لەخۆڕا ئەو قسانە فڕێ بدەم، ئێ وەڵاهی لەوپەڕی دڵسۆزیشمەوە هاوارم ئەكردو شەڕم ئەكرد، داخەكەم بیسود بوو، رەنج‌و شەونخونی هەمومان خوراو بە بەلاش رۆیی. ئاخر یوسف‌و هۆشیار چونكە پارەیان لابوو، دەیان پەیجیان دانابوو كۆمەڵێ لەهەرە ئینسانە خوێڕی‌و چەقۆوەشێنەكانیان بە پارە راگرتوە، ئیشی ئەمانە شەڕی پارتی‌و یەكێتی نەبوو، تەنها شەڕی شكاندنی گۆڕانە پاكەكان بوو، تەخوینكردیان بوو، سوكایەتی پێكردنیان بوو، ئەمانە باشترین خزمەتی پارتی‌و یەكێتیان كرد، هەرچی گۆڕانی جوان بوو هەمویان شكاند، راویان نان، ئەوەی بەتایبەت هوشیار عەبدوڵا كردی سەرسەختترین دوژمن بە گۆڕانی ناكات، ئەو خۆپەرستانە، ئەو گیرفان پڕانە، ئەو قارەمانی بەردەم مایك‌و شاشانە، ئەو ئەهلی شەڕە دەم‌و چەنەبازانە ئاوایان كرد. قسە زۆرەو دەردەدڵ دەریایە، با بمێنێ بۆ لایڤێك.

  ■ یاسین تەها کاتژمێر هەشتى ئەم شەو بڕیارە گەڕى یەکەمى هەڵبژاردن لەنێوان 24 پاڵێوراودا بۆ سەرۆکایەتى کۆمار لەناو پەڕلەمان بەرێوەبچێت. بەتیۆرى و بەپێى رێککەوتن ئەبێ د. فوئاد حوسێن لەرێى هاوپەیمانێتى "البناء" وە چانسى زیاتربێت و پۆستەکەى مۆسگەر کردبێت بەتایبەت کە پشتگیریی تەواوى بارزانى هەیەو ئەویش ئێستا بۆتەوە بەژمارە لەهاوکێشەکانى بەغدا، بەڵام لەئاستى تاک تاکى پەرلەمانتاران و نوخبەى سیاسى و رۆشنبیرى بەغدا د. بەرهەم ساڵح رکابەرو مەترسییەکى زۆر گەورەیەو تا ئێستاش رێگربووە لەوەى فوئاد لەدەنگى خۆى دڵنیا بێت. هەردوو کاندید کۆمەلێک کەمپینى هاوبەشیان لەدژ هەیە لەشەقامى سیاسى و رۆشنبیرى عێراقى، هەردووکیان بەشداریی ریفراندۆمیان کردووە کە ئەمە لەعەقڵى عەرەبى عێراقیدا شیرکى ئەکبەرە، بەڵام وردە وردە وا خەریکە بەرهەم لەم مەسەلەیە دەربچێت بەپاساوى ئەوەى بەناچارى کردوویەتى و یەکێک نەبووە لەرێکخەرانى و بگرە رەخنەشى لێگرتووە بەقسەى خۆى. فوئاد بەوە تۆمەتبارە کە پرسگەى بارزانییەو پێگەى هیچ بەهێز نییەو هەندێک نوخەبى عێراقى پرسیویانە ئەگەر پارتى بەوە رازى بن فوئاد حوسێن لەکوردستان سەرۆکى هەرێم بێت، ئەوە ئاسایی بەغداش بەسەرۆک قبوڵیانە، بەرهەم ساڵحیش تانەى ئەوەى بەدواوەیە جیگۆڕکێ و ئەمبەرەوبەرى کردووە لەپێناو وەرگرتنى پۆستەکە. فوئاد ئەوەشى زیاترە کە "کارۆلین"ى هاوسەرى هۆڵەندییەو چۆن دەبێت خانمى یەکەمى عێراق کریستیان و ئەوروپى بێت؟!، ئەمە لەکاتێکدا هەندێ پەرلەمانتارى باشور داواى سەرۆک وەزیرانێکى شروگى دەکەن بۆ ئەوەى لەخەموژانى خواردنەوەى ئاوى سوێرو ژینگەى پیسى بەسرەو میسان و عەممارە بەباشى تێ بگات.  لەلایەکیترەوە هەردوو کاندیدەکەى یەکێتى و پارتى لەسەر سیستمى هاوپشکى حیزبى و سیاسى ئەژمارن کە نوێنەرایەتى دوو حیزبى حوکمڕان دەکەن کە لەساڵانى رابردوو تۆمەتباربوون بەگرنگیدان بەبەرژوەندییە تایبەتەکانى خۆیان لەسەر حیسابى گەلەکەیان لەچەشنى حیزبە حوکمڕانەکانیترى شیعەو سوننەو ئەم تۆمەتەش بڕێک بازاڕى لەناو پەرلەمانتارانى عێراق هەیە. لەدەرەوە کاندیدانى پارتى و یەکێتى رەنگە ناسراوترین رکابەرەکان سروە عەبدولواحید بێت کە پشتیوانى رۆشنبیرى و سیاسى زۆرى هەیە بەوپێیەى یەکەم ژنە کاندیدە بۆ ئەو پۆستە، دەنگێکى بیستراوى دژە ریفراندۆم بووە، چالاکوانێکى مەدەنى بووە لەبەغدا، تەنانەت رەوتى حیکمە راپرسییەکەیان کردبوو 59% بەدەستهێنابوو تێیدا بەرانبەر کاندیدەکانیتر، بەڵام تەرجومەکردنى ئەم هاوسۆزییە مەدەنییە بۆ دەنگى ناو پەرلەمانکە سەفەقات بەسەریدا زاڵە قورس و رەنگە هەر مەحاڵیش بێت.  لەناو کاندیدە کوردەکانیشدا "بۆمبێکى چێنراو" هەیە کە لەتیف رەشیدى ئاوەڵزاواى تاڵەبانییەو دەشێت هەر چرکەیەک بتەقێتەوەو بەتەواوى کۆنترۆڵى مەشهەدەکە بکات وەک چارەسەرى مامناوەند، بەتایبەت پاش بەیاننامەکەى هێرۆخان. ئەگەر ئەوەش رووبدات ئەوە لەو کاتەدا خۆرى بەرهەم ساڵح لەکۆشکى سەلام ئاوا دەبێت. لەکۆتاییشدا نەگۆڕێک هەیە ئەویش ئەوەیە ئێمە لەعێراقداین، لەم وڵاتەش دیبلۆماسیەتى کاتژمێرەکانى کۆتایی و قسەى دەرو جیران پرسەکان دەبڕنەوە بەتایبەت سەرۆکایەتییەکان، بەشرۆڤەو لۆژیک و پێشبینى نییە.

■مەریوان وریا قانع و ئاراس فەتاح   (١١) بوونی دەسەڵاتە سوڵتانییەکەی ھەرێم، بەتایبەت لەژێر سایەی نەوەی دووھەمیاندا کە بەشێکی گەورەی جومگە ئابوریی و سەربازییەکانی ھەرێمیان لەژێردەستدایە، بە بەشێک لە سیستەمە نیۆلیبرالییە جیھانییەکە و بە بکەرێک لەناو سیستەمە ئیقلیمییەکەدا، مانای ئەوە نییە کە ئەم نەوەیە بوون بە کەسانی لیبراڵ. لیبراڵ بەمانای باوەڕھێنان بەوەی تاکەکەس بە ھەموو مافەکانییەوە، بەتایبەتیی.بە مافی ئازادییەوە، بنەمای بیرکردنەوە و سیاسەتکردن و دروستکردنی دەزگاکان و ھەڵسوکەوتەکانیان بێت. سیستمە ئابوورییەکەشیان سیستمێک نییە ئازادبێت بەمانای پەیڕەویکردنی لانی ھەرەکەمی پێشبڕکێی ئابوریی ئاشکرا و شەفاف و بەیاساڕێکخراو، شتێکیش بەناوی لێکجیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان و ”حوکم“ و ”سەرەوریی یاساو“ ڕێزگرتن لە سەربەخۆیی ”کۆمەڵگای مەدەنیی“، لەناو دونیابینیی ئەم نەوەیەدا بوونی نییە. نیۆلیبرال لای ئەم منداڵانە و باوکەکانیان مانای کردنی ھەرێم بە بازاڕێکی گەورەی بێچاودێریی بۆ ساغکردنەوەی کاڵای ھەمەجۆر و سوڕی پارە و تێوەگلان لە وردەکارییەکانی ئابورییەکی بەرفراوانی قاچاغەوە کە کەس نەتوانێت کۆنترۆڵ و چاودێریی بکات. وەک چۆن یەکێک لە کۆڵەکە سەرەکییەکانی لیبرالیزمی نوێ بریتییە لە خەسخەسەکردنێکی ھەمەلایەنی کەرتە ئابورییەکان و دەرھێنانی دەستی دەوڵەت لە پرسە ئابوورییەکاندا، ئاوھاش ئەم نوخبە نیولیبرالە سوڵتانییەی پارتیی و یەکێتی حکومەتی ھەرێمیان لەڕێگای چەند یاسایەکەوە کردووە بە پاسەوانێک بۆ پاراستنی بازاڕێکی قۆرخکراو و ڕزگارکراو لە دەستکاریی و چاودێرییەکانی دەوڵەت. چەند ساڵێکە سیاسەتی ئابووریی لە ھەرێمدا بریتییە لە جڵەونەكردن و كۆنترۆڵنەكردنی جوڵەی سەرمایە و کاڵا و نرخ و کردنی باج و گومرگەكان بە دخیلەیەکی تاریک و ناشەفاف بۆ حیزبە باڵادەستەکان و بۆ ژمارەیەک کەسایەتی ناو حیزب. ئەوەی دەیبینین سیاسەتی بەخشینی ئازادییەکی رەھایە بە جووڵەی سەرمایە، کە لەڕێگای چەندان میکانیزمی مافییانەوە کەڵەکەدەکرێت و، کردنی ھەرێم خۆشیەتی بە عەلوەیەکی حیزبیی بۆ ساغکردنەوەی کاڵا بیانییەکان، زۆرجار کاڵای خراپ و کواڵێتی نزم و ئێکسپایەر. ئەم دۆخە چەندە بووە بە فاکتەرێک بۆ فەراھەمکردنی دورگەیەکی بێیاسا و بەھەشتێک بۆ سەرمایەگوزاریی بیانیی، ھێندەش بووە بەھۆکاری وێرانکردنی کاڵاو بەرھەم و سەرمایەگوزاریی نیشتیمانیی و بە کارەساتێکیش بۆ ژینگەی وڵاتەکە. ئەم سیاسەتە نوێیەی ھەرێم بووە ھۆکاری دەستەبەرکردنی ئازادییەکی نیمچەڕەھا بۆ کاری كۆمپانیا تایبەتەکانی خۆیان و کرانەوەی بێمەرجی سنوورەکانیش بەڕووی سەرمایەگوزاریی کۆمپانیا و بازرگانە نێودەوڵەتییەکان لە ھەرێمدا، بە تێپەڕین بەناو وەرگرتنی شیرینی و نوقڵانەیەکی زۆر لەو کۆمپانیا بیانیانە و دابەشکردنیان بەسەر خێزانە سوڵتانییەکاندا. مۆدێلی سیاسەتی سەرمایەگوزاریی نیۆلیبرالیی لەو شێوەیەدا کە باسمانکرد دەرەنجامێکی تەواو وێرانکەری بۆ کەرتە گشتییەکان و کەرتە خزمەتگوازارییە سەرەکییەکان ھەبوو و ھەیە و دەشمێنێت. دۆخی سێکتەرەکانی پەروەرده و خوێندن و تەندروستیی و دەستەبەرنەکردنی ئاو و کارەبای گشتیی، نموونەی ئەم دۆخەن. سیاسەتی نیولیبرالی ھەرێم جگە لە پرۆژەی فرۆشتنی خزمەتگوزارییەکانی کەرتی گشتیی و حکومیی، وەکو سێکتەری کارەبا و ئاو و ئاوەڕۆ و پرد و ڕێگاوبان و وێرانکردنی خوێندنی خۆڕایی و خەستەخانەی گشتییەکان و ژینگە، چەند ھەنگاوێکی ترسناکی مۆدێلی بەتایبەتییکردنی ئابووریی وڵاتی پیادەکردووە، وەک بەموڵکاندنی حیزبیی و تایبەتیی لە کەرتی نەوت غاز و سوپا و دەزگای ئاساییش و پۆلیس و دەزگای ئەمنییەکان و کەرتی سێکیوریتیی و پەیوەندیی تێلێکۆمینیکانسیۆن و فرۆکەخانەکاندا کە گەورەترین سێکتەرەکانی سەرمایەگوزاریی لە ھەرێمدا پێکدەھێنن. بەم چەشنە دەسەڵات لە سیاسەتی ئابووریی ھەرێمدا ھەمان ڕۆڵ و مانای دەوڵەت نییە وەکو لە سیستەمە دیکتاتۆرەکاندا دەیبینین کە سیستەمێکی کۆماندۆئاسای ئابووری ھەیە و دەوڵەت ئاراستەی ئابووریی وڵات دەکات، بەڵکو لە ھەرێمدا مۆدێلێک لە ئازادیی سەرمایەگوزاریی تایبەت و بەموڵکاندنی تایبەت لە فۆرمی ”سەرمایەداریی چەتەگەریی“ ئامادەیە، کە نیولیبرالیزم دەتوانێت شەرعییەتی ئابووریی و سیاسیی پێببەخشێت و حیزبە سیاسییە حوکمڕانەکانیش بگۆڕێت بۆ یەکەی سەرەکیی و گرنگیی ناو ئەم ئابورییە نیۆلیبرالە. لەمەشدا حیزب بە ھیچ مانایەک بە لۆژیکی خێڵ و یەکە سونەتیی و تەقلیدییەکانی تر کارناکات، بەڵکو بە لۆژیکی ئەو ئۆرگانە رەسمیی و ناڕەسمیانە کاردەکات کە ئابوریی نیولیبرال یان ڕاستەوخۆ دروستیاندەکات، یان ئاکار و پێکھات و فۆرمە تەقلیدیی و سونەتەکانیان دەگۆڕێت و شتێکی تازەیان لێدروستدەکات. جگە لەم رەھەندانە لە ھەرێمدا رێگە لە ھەموو پێشبڕکێیەکی ئابووریی تەندروستیش گیراوە، فرۆشتنی کۆی کۆمپانیا حکومیی و زەویی و زار و موڵکە دەوڵەتییەکان و نەبوونی سیاسەتێکی تەندروستی نرخدانان بۆ کاڵاکان و بەخشینی بەشێکی گەورەی خزمەتگوزارییەکان بە سەرمایەدارە تایبەتەکان، کە زۆربەیان سەر بە بنەماڵە دەسەڵاتدارەکان و سەر بە حیزبن، نەبوونی بانکی مەرکەزیی و فەوزای باج و گومرگ؛ ھەموو ئەمانە بەسەر یەکەوە وایانکردووە بەشی ھەرەزۆری ئابوریی ئەم ھەرێمە ببێت بە موڵکی شەخسی بنەماڵە سوڵتانییەکان و حیزبەکانیان، ھاوکات بازاڕی ھەرێمیش ببێت بە شوێنی ساغکردنەوەی کاڵای بێکوالیتیی بییانی و ھاونیشتیمانیانی ھەرێمیش ببن بە مرۆڤێکی بەرخۆر و بێماف کە ھیچ جۆرە گارانتییەکیان لەبەردەم ھێرشی ئەو کاڵا خراپانەدا نەبێت. ھەموو ئەو گۆڕانکارییانەی سەرەوە کۆتاییان بەو مۆدێلی حیزبییە ھێناوە کە لە قۆناغەکانی پێشتری مێژووی ئێمەدا ئامادەبوون. حیزب لەم ژینگە تازەیەدا بووە بە ئۆرگانێکی نیولیبرالی مۆنۆپۆڵکەر و نیمچە مافیایی کە بە دەیان تۆڕی ئابوریی قاچاغ و ناقاچاغەوە بە ناوچەکە و ئابوریی جیھانەوە گرێدراوە و چەندان ڕۆڵی تازە و نێگەتیڤ لەناو کۆمەڵگای ئێمەدا دەگێڕێت. ئەم یەکە نیولیبرالە تازانە پێویستیان بە شیکردنەوە و خوێندنەوەی نوێ ھەیە و ئەو تەمەڵییە فیکرییە ئینشاییە ھاریکارمان نابێت کە حازربەدەستانە حیزب بە خێڵی تەقلیدیی و سەرۆکی حیزب بە سەرۆکخێڵی سونەتیی یەکساندەکات. (١٢) ھەڵەیەکی تر کە بۆ خوێندنەوەی ژیانی حیزبایەتی ئێمە لەئارادایە وێناکردنی حیزبەکانە وەک ھێزی لۆکاڵیی. ئەو دیدە ڕاست نییە کە پێیوایە پارتە سیاسییەکانی کوردستان پارتی خێڵ و لۆکاڵین، چونکە نە پەکەکە و نە پارتی و نە یەکگرتوو و نە کۆمەڵی ئیسلامیی و نە یەکێتی لۆکاڵی نین و نەبوون. ھەموویان یان درێژکراوەیان لە شارەکان و شوێن و پارچەکانی تری کوردستاندا ھەیە، یان خۆیان درێژکراوەی ھەندێک ئایدیۆلۆژیای ئیقلیمیی و نێونەتەوەیین. خەسڵەتی سەرەکیی زۆرینەی ئەم حیزبانەش ھێندەی بونیادێکی ڕێکخراوەیی لینینی ھەیە و ھێندەی لە حیزبی پێشڕەو و شێوە ستالینیی و بەعسیی نزیکە، ھێندەش دوورە لە حیزبی خێڵ و عەشرەتێکی دیارییکراو. ئەوە راستە کە پارتی حیزبێکی کرۆکخێزانییە، بەڵام ئەم خێزانە لەمڕۆدا خێڵ پایە سەرەکییەکانی پێکناھێنێت، بەڵکو زیاد لە ھێزێکی لۆکاڵیی و ئیقلیمیی و زیاد لە کەسایەتیی و ھێزێکی نێودەوڵەتی دەیپارێزن کە پەیوەندییان بە خێڵەوە نییە و پەیوەندیی خوێنی خێڵەکیی بەیەکیانەوە نابەستێت، ھەروەکو چۆن ئەم پێدراوە لای یەکێتییش بۆ تاڵەبانییەکان ڕاستە. پارتی لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆیدا و بەھۆی سیاسەتی کۆنترۆڵ و تۆقاندن و ڕاونان و کڕین و تەزویر و کۆتاکان و سەپاندنی سیستەمی یەکبازنەیی ھەڵبژاردنەوە، لە ھەموو ھەڵبژاردنێکدا زۆرینەیەکی ئاسانی بۆ خۆی زامنکردووە. بۆیە تا ئەمڕۆ ھیچ کێشەیەکی نییە لە پارێزگای سلێمانییدا یان لە گەرمیاندا چەند کورسیی دەھێنێت و ئەم ناوچەیەش وەک ناوچەی ئیرھابی فیکریی و فاشیزم وێنابکات. ئەوەی پارتی لەناو سیستەمی سیاسیی و حیزبیی ھەرێمدا پێویستی پێیەتی، بوونی ھێزێکی سیاسییە کە ھەیمەنەی ئەوی بێچەندوچوون قبووڵبێت و زۆرینەی پەرلەمانیی بۆ دروستبکات، بۆئەوەی کابینەی حکومەت پێکبھێنێت و لەناو ئەو کابینەیەشدا جومگە سەرەکییەکانی دەسەڵات لە دەستی خۆیدا بێت و ھەندێک پۆست و پێگەی پلەدووی ناو ئەو دەسەڵاتدارێتییەش بۆ ھاوپەیمانەکەی بەجێبھێڵێت. ئەو ھێزەی بە پلەی یەکەم لە دوای ٢٠١٣ و تاوەکو ئەمڕۆش ئەو ڕۆڵەی بە دڵسۆزییەکی بێوێنەوە بۆگێڕاوە، یەکێتی نیشتیمانیی کوردستانە. وەک پێشتر وتمان لەبەرچاوی دونیای دەرەوەدا ئەم سیستەمە سوڵتانییە پێویستی بەو دیکۆرە سیاسییە پەرلەمانییە ھەیە کە جۆرێک لە شەرعیەت بە دەسەڵاتدارێتیەکە دەبەخشێت، ھەموو ئەوانەشی لە ھەلومەرجی ئەمڕۆدا لەناو ئەو سیستمەدا گوێڕایەڵانە خەریکی کارکردنن، سەرقاڵی بەخشینی ئەو شەرعیەتە پەرلەمانییەن بە نوخبە دەسەڵاتدارەکە. خاڵێکی سەرەکیی تر ئەوەیە کە دیاردەی لۆکاڵییبوونی حیزب دیاردەیەکی کوردیی نییە، بەڵکو لە زۆرینەی وڵاتانی دونیادا بوونی ھەیە و پەیوەندیشی بە خێڵگەراییەوە نییە. ئەوەی وادەکات یەکێتی لە شاری سلێمانیدا بەھێز و پارتی لە ھەولێر و دھۆکدا باڵادەستبن و ڕێگە بە گەشەکردنی ھێزەکانی ترنەدەن، پەیوەست نییە بە ئاکاری خێڵەکییەوە، بەڵکو پەیوەستە بە دابەشکردنی ھێز و بە مۆنۆپۆڵکردنی ئابوورییەوە، پەیوەندیی بە سیستەمی حیزبییانەی ھێزە چەکدارەکان و چۆنیەتی ڕێکخستنی بیرۆکراسیەتی ئیداریی و دامەزراندنی ئابوریی خزمچێتی Nepotism و داڕشتنی تێگەیشتنێکی سوڵتانیانەوە بۆ سیاسەت و شێوازی ئەو پەیوەندییە ئیقلیمیی و جیھانییانەوە ھەیە کە ساڵانێکە کار لەسەر دروستکردنی پایەکانی دەکرێت. نەبینینی ئەم خاڵە سەرەکییانە و خۆنووسان بە چەمکێکی سادە و تەقلیدیی وەک خێڵ و خێڵگەراییەوە دەلالەت لە قەیرانێکی فیکریی گەورە و نەخوێندنەوەیەکی ھەمەلایەنەی ئەو دۆخەوە دەکات کە دروستکراوە. (١٣) کێشەی سەرەکیی خەباتی سیاسیی و پەرلەمانیی و مەدەنیی لە ھەرێمی کوردستاندا وەڵامدانەوەی پرسیارێکی ئاڵۆز و جەوھەرییە کە ھەمیشە روبەڕومان دەبێتەوە، پرسیاری ئەوەی چۆن گۆڕانکاریی دروستبکەین؟ گەر خەباتی پەرلەمانیی لەم جۆرە سیستەمانەدا بەشێوەیەکی سیستەماتیکی شکستیان پێھێنرابێت، ئایا ئەلتەرناتیڤ شۆڕشە؟ ئەگەر نەکرێت ھێڵە گشتییەکانی ئەم سیستەمەی ئێستا ڕیفۆرمبکرێت ئەی داخۆ چۆن سەرجەمی سیستەمەکە بگۆڕین و بەشێوەیەکی ڕادیکاڵ شتێکی تەواو تازە دروستبکەین؟ وەڵامی ئەم پرسیارانە ھێجگار زەحمەتە و ئەوانەشی کە ھەڵگری ئەم گوتارە ڕادیکاڵەن و داوای چوونە دەرەوە لە سیستەم دەکەن، یەک حەرفیان لەم ڕووەوە نییە و نەنووسیوە. ئەوەی ئێمە لێرەدا دەمانەوێت جەغتی لێبکەین ئەوەیە کە لە ئێستادا شۆڕش لەناوچەکەدا لەوە کەوتوە ئەگەرێکی ڕاستەقینە بێت، یان یاخیبوون و ڕاپەڕینی جەماوەریی کردەیەکی سیاسیی بەسەمەر بێت. ھەموو ئەگەرێک لەئارادایە کە سەرھەڵدانی ململانێیەکی توندتوتیژ لەھەر ناوچەیەکی ئەم ھەرێمە و ناو عێراق خۆشیدا، بگۆڕێت بۆ شەڕی لەبریی و بۆ شەڕکردن و پێکدادان لە پێناوی پاراستنی بەرژەوەندیی و ھەیمەنەی ھێزە ئیقلیمیی و نێودەوڵەتییە پڕچەک و پیلانەکاندا. دەبێت لەوە تێبگەین شەڕی ئەم حیزبانە لەگەڵ یەکتر و لەگەڵ کۆمەڵگادا دووبارەکردنەوەی شەڕی خێڵە کۆنەکان نییە و نابێت، بەڵکو شەڕێکی ئاڵۆز و ھەمەلایەن و فرەبکەری ناوەکیی و دەرەکیی دەبێت کە کۆنترۆڵکردن و کوژاندنەوەی و ڕێگرتن لە دەرەنجامە وێرانکەرەکانی تەواو زەحمەت دەبێت. شاری حەڵەب لە سوریا و دۆخی یەمەن لەمڕۆدا ئەو مۆدێلە دەبێت کە دەشێت لە دۆخی دروستبوونی ئەم جۆرە جەنگانەدا چاوەڕێیبکرێت. ئەوەی ئەم ئەگەری جەنگی لەبرییە پشتئەستووردەکات ئەو ڕاستییەیە کە زۆربەی ھەرەزۆری ھێزە ناوچەیی و ئەتنیی و تائیفییەکان، بەشێوەیەک لە شێوەکان بەستراونەتەوە بە ھێزە ئیقلیمییەکانەوە. ھەرێمی کوردستان ھێندەی ھەرێمی ھەیمەنەی ئێران و تورکیایە، ئەوەندە ھەرێمی دانیشتوانەکەی نییە. ئەوەندەی ئیملای سیاسیی ھێزە ئیقلیمییەکان لەناو ھەرێمدا دەبینرێت، ھێندە تێکستێکی دەستووریی نادۆزینەوە کە ھەموو حیزبەکان پێوەی پابەندبن و ھیچ ھێز و کەسێک بۆی نەبێت سنوورەکانی ببەزێنێت. دەستکارییکردنی ئەم سیستەمە ئیقلیمییەش کە پارتی و یەکێتیی دەپارێزێت، لە توانا و ھێزی ئۆپۆزیسیۆندا نییە. ئەو قۆناغی شۆڕشەی بۆنموونە لە ٢٠١١ لە تونسدا دروستبوو، لە ئێستادا لە ھیچ شوێنێکی ئەم ناوچەیەدا بوونی نەماوە. لە تونسدا جوڵە ناوەکییەکە ھەم ھێزی ھەبوو، ھەم لەژێر کاریگەریی ھێزە ئیقلیمییەکاندا نەبوو، ھەم دەسەڵاتدارانی تونس ئامادەی شەڕی گەورە و خوێنای لەگەڵ کۆمەڵگاکەیاندا نەبوون، ھەم کۆمەڵگاکەشیان بەو شێوەیەی کۆمەڵگاکانی ناوچەکە و کۆمەڵگای ئێمە دابەش و پارچەپارچە نەبوو، ھەم ھێزی مەدەنیی و ڕێکخراوی گرنگیی تێدابوو، بۆیە شۆڕش و یاخیبوونی ئەو وڵاتە نەگۆڕا بۆ جەنگی ناوخۆیی، یان بۆ ”شەڕی لەبریی“. بەپێچەوانەی ئەزموونی تونسەوە لە ئێستای ناوچەکەدا دۆخێکی جیۆسیاسیی لەئارادایە کە ھەر ھێزێکی سیاسیی دەسەڵاتدار تیایدا، جۆرێک لە وەکالەتی لای وڵاتێک لە وڵاتە ئیقلیمییەکان و ھەندێکجار ھێزە نێودەوڵەتتەیان ھەیە. لەڕاستیدا ئەم ناوچەیەی ئێمە قۆناغی ”جەنگی ئەھلیی“ یان ”جەنگی ناوخۆیی“ تێپەڕاندوە و جەنگەکانی گۆڕاون بۆ ”جەنگی لەبریی“. ھەندێکجاریش ھێزە ئیقلیمییەکان خۆیان ڕاستەوخۆ لەو جەنگانەدا بەشداردەبن و لەوەشی دەخەن تەنھا جەنگێکی لەبریی بێت، وەک ئەوەی تورکیا و ئێران لە سوریادا دەیکەن، یان ئەوەی ئەم دوو وڵاتە لە ناوچەکانی ژێردەسەڵاتی پارتی و یەکتێیدا لەتوانایاندایە بیکەن. ئەو پرسیارە ئاڵۆزەی کە ھەمیشە روبەڕومان دەبێتەوە ئەوەیە، ئایا لە دۆخ و فەزایەکی ناوەکیی و ئیقلیمیی لەم چەشنەدا ئەلتەرناتیڤ چییە؟ دەبێت چیبکەین؟ لەم دۆخە بنبەست و قەیراناوییەی ھەرێمدا، ئەوەی ئێمە بە کردەیەکی مێژوویی گرنگمان دەزانی و چەندجارێکیش بەر لە ڕیفراندۆم و دوای ریفراندۆمیش جەغدمان لەسەر کردەوە، تێپەڕاندنی پەرتەوازەیی ئۆپۆزیسیۆن و دروستکردنی بلۆکێکی مێژوویی بوو لە ھەموو ئەو ھێز و گروپ و تاکەکەس و کەرتە کۆمەڵایەتییانەی کە ئەم دۆخە چەقبەستووە سەرجەمی دەرگاکانی لەبەردەمدا داخستون و گۆڕیونی بۆ ھێز و مرۆڤی پلە سێ و پلە چوار لە وڵاتەکەدا. دروستکردنی ئەم بەرەیە مانای نوێنەرایەتییکردنی زۆرینەی کۆمەڵگای ئێمە و دروستکردنی زۆرینەیەکیشە کە دەیتوانی خاڵە زۆر و ھاوبەشەکانی بەرگریکردنی لۆکاڵیی لە دونیای ئێمەدا کۆبکاتەوە و بەیەکەوە گرێیانبدات. دەیتوانی زمانێکی ھاوبەش و بەرنامەیەکی ھاوبەش و خەونێکی ھاوبەشیان پێببەخشێت، لەدەوری پرۆژەیەکی مێژوویی کۆیانبکاتەوە و خۆشی وەک نوێنەر و قسەکەری خەمە کۆمەڵایەتیی و سیاسییەکانی ئەم زۆرینەیە چالاک بێت.

  ■ نەوزاد کەریـــــم دوێنی پرۆسەی هەڵبژاردنی هێزە تایبەتەکانی هەرێمی کوردستان بەرێوەچوو ، کە پێک هاتبوو لە دەنگدانی هێزەکانی پێشمەرگەو هێزەکانی ناوخــۆ ، بەرێوەچونی پرۆسەکە بێ گوێدانە ئەنجامەکەی کە هەرچونێک بوبێت و کە تا ئیستا بەفەرمی رانەگەیندراوە ، جێگای ئومێد و دڵخۆشیە ، بەوەی کە تا رادەیەکی باش و بەبەراوردکردنی بە بەرێوەچونی پرۆسەکە لە هەڵبژاردنەکانی رابردوودا شەفافترو ئارامتر بوو ، بەرێوە چونی پرۆسەکە بەشێوەیەک بوو کە رەنگە ئومێدێک ببەخشێتە هەموو ئەو نائومێدانەی کە فەزاحەتی هەڵبژاردنەکانی رابربوو لەم پرۆسەیە نائومێدی کردبون ، وزەیەکیان پێ ببەخشیت . ئێمە رەشبین نین و بەچاوی رەشبینانە هەموو شتێک نابین و سفری ناکەینەوە ، کاری باش باشەیە و کاری خراپە و ساختەکاری ، وەک خۆی بەکاری خراپ و ساختەکارانە ئەینین ، هەموو کارێک کە ئەکرێت ئەگەر بەچاوی بەرژەوەندی کەسی و حزبی سەیر نەکریت ، هەموو هەڵەو کەموکوری و جوانیەکانیشی وەک خۆی دەبینرێت ، لەگەڵ هەموو روەباشەکانی بەرێوەچونی ئەم پرۆسەیەدا ، ناشیرینیەکانی دیارن , تۆی حزبی ئەگەر بەرێوەچونی ئەم پرۆسەیە بەچاوی حزبیانەو بەرژەوەندی حزبیانە نەبینیت ، ناشیرنیەکانی وەک مانگی چوارە دەدرەوشێتەوە و دەبینریت، هەر ئەو پرسیارە لەخۆت بکە کە ئەوە چۆنە کە لە دەڤەری چۆمان بەبێ ئەوەی تورکمان هەبێت بەڵام دوو هێزو دوو کەسایەتی تورکمانی دەنگی دوەم و سێیەمی ئەو ناوچەیەی ناو هێزەکانی پێشمەرگەو ناوخۆ بەرن ، کە نەك جێگای گومانە بەڵکو بەڵگەیەکی حاشاهەڵنەگر و یەکێکە لە روە ناشیرینیەکانی ئەم پرۆسەیە ، یان تۆی حزبی و خاوەن دەسەلاتی ئەملا ، بە دیقەتەوە لە دەنگە پوچەڵەکانی ئەم ناوچەیە بروانە ، بەتایبەت لە سڵیمانی دا ، دەنگی پوچەڵ کراوە ئەو دەنگانەیە کە سەرەتا دەنگی بەحزبیک داوە و دواتر بەتاڵی کردۆتەوە ، بەدەرە لەوانەیە کە بەشداریان کردوە و ماتمانەی خۆیان بە هیچ هێزیک نەداوە و بە بەتاڵی کارتەکانیان خستۆتە ناو سندوقەوە و کە بەدەنگە سپیەکان ناودەبرێن ، ئەم حالەتی پوچەڵ کردنەوەی ئەو دەنگانە بە رێژەیەکی هیندە باڵایە کە لە دەڤەری سلیمانیدا توانیویەتی ببیتە هیزی سێیەم کە بەپێی ئەنجامە نافەرمیەکان ١٦٩٧ دەنگە ، ئەمەش نیشانەی ئەو فشار و زەختانەیە کە بەرامبەر بەم هێزانە کراوە لەلایەن حزب و فەرماندەکانیانەوە ، رونیشە لەم دەڤەرەی سلێمانی کە کام هێز ئەتوانیت فشار بکات و ئەم هیزانە ناچاربکات و ئەو کەسانە دەنگەکانی خۆیان بسوتێن کە لەکاتێکدا نەیانتوانیە بە خواستی خۆیان دەنگ بدەن ، هەروەک چٶن لە چۆمانیش ئاشکرایە کە کام هێز وکامە لایەنە ئەتوانێت چەند کەسانێک لەم هێزانە ناچار بکات دەنگ بە کەسایەتیەکی دەرەوەی لایەنەکەی خۆی بدات و مەبەستەکەش ئاشکرایە ، کە لەهەردوو دەڤەرەکە ئەوە پارتی و یەکێێتە ئەتوانن ئەو فشارە لەو هێزانە بکەن و ئاراستەیان بکەن ، کە بەداخەوە تاکو ئیستاش دوای بیست وحەوت ساڵ لە حوکمداری ئەم هێزانە دەستی حزب بەسەریاندا زاڵە ، ئەتوانریت لە هەرکوێ ویسترا ئیجرائاتیان لەگەڵ بکریت ، خۆ هیزەکانی تر ئەگەر بیشیانەوێت توانی ئیجرائاتیان لەگەڵ هیچ کەسێکی ناو ئەم هیزانەدا نیە تاکو بتوانن سزایان بدەن ئەگەر لە دژی بەرژەوەندی حزبی ئەوان رەفتارێک بکەن ، ئەگێرنەوە رۆژێک کەسایەتیەکی دیار و فەرماندەیەکی سەربازی کە ئیستا لەناو بزوتنەوەی گۆراندایە ، پیاین وتبوو ، هەندێک قسەی نهینی و دەنگوباس هەیە گومان ئەکریت لەم ژورەی تۆوە دەرەبچیت و رەنگە توشی سزا ببیت لەسەری ، ئەویش لەوەلامدا وتبوی جا ئەوە گریمان وابێت ، بەچی سزام دەدەن ، خۆ ئەو ( چــــا ) یەشی کە لە ژورەکەمدا ئەخورێتەوە خۆم لەماڵەوە ئەیهێنم. لەبەر ئەوەی ئەم هێزانەی دەرەی یەکێتی و پارتی لانی کەم ئەتوانین بڵین ئامرازی سزاکەیان لانیە ، کە بەهیواین لە پێناوی گەرانەوەی ئومێد بۆ خەڵکی و گرتنە بەری رێگا دیموکراتی و باوەکانی دەوڵەتە پێشکەوتوەکانی دنیا و گەرانەوەی حورمەت بۆ پرۆسەی هەڵبژاردن کە یەکێکە لە بنەما سەرەکیەکانی دیموکراتی ، بەڕیوەچونی ئەم پرۆسەیە لەم ناچەیەی ئێمەش دا باشتر و باشتر بیت و بە ئومێدی ئەوەی بەریوەچونی پرۆسەکە لە دوێنیدا هیوایەکی بەخەڵک بەخشیبیت و بەرێژەیەکی زۆر خەڵک بەشدار بیت لە هەڵبژاردنە گشتیەکەدا و بەڕیوەچونی هەڵبژاردنە تایبەتەکەش بەو شێوە تا رادەیەک باشە ، گۆرانگاریەک بێت لە ئەقڵ و کردوەی ئەو هێزانەی کە لەپێشوتردا خەڵکیان نائومێد و بێحورمەتیان دەنگی دەنگدەر ئەکرد ، تەڵەیەک نەیێت و سبەینی بە تێکرای پرۆسەکە و دیموکراتی و ئیرادەی دەنگدەرا بتەقێتەوە .

■ د. ئیسماعیل نامیق یەکێتى وپارتى دوێنێ لەدەنگدانى تایبەتدا تەزویرى گەورەیان نەکرد لەبەر ئەوەى: 1) بەپێى یاساکانى کۆمسیۆن پێویستە هەمان رۆژ ئەنجامەکانى دەنگدانى تایبەت بدرێتەوە بەبریکارى قەوارە سیاسیەکان، واتە ئەگەر تەزویرى زۆر گەورەیان بکردبا ئاشکرا ئەبو، لەبارێکى واشدا حیزبەکانى تر قبوڵیان ناکرد وپشێوى دروست ئەبو، بەمەش دەنگدانى گشتى کێشەى بۆ دروست ئەبو، بۆ ئەوەى ئەمە رونەدات ئەو تەزویرە گەورەیەیان نەکرد. 2) دەیانەوێت ئەو تەزویرەى کە لەهەوڵدان لەدەنگدانى گشتیدا بیکەن بشارنەوەو پەردەپۆشیکەن، چونکە ئەو کات بەراى گشتى دەڵێن ئێمە لەدەنگدانى تایبەتدا تەزویرمان نەکرد چۆن لەدەنگدانى گشتیدا تەزویر ئەکەین، رەنگە بەمە قەناعەت بەڕاى گشتى بکەن. 3) ژمارەى دەنگى تایبەت سەدوحەفتا هەزار دەنگە ئەگەر هەموشى تەزویر بکەن کاریگەریەکى زۆر گەورەى نابێت بەراورد بەدەنگدانى گشتى کە نزیکەى سێ ملێون دەنگە، بۆیە نەیانویستوە لەبەر ئەم رێژە کەمەى دەنگ خۆیان وهەڵبژاردنەکەش توشى کێشە بکەن. بەڵام بەنیازن وخۆیان ئامادە کردوە لەدەنگدانى گشتیدا تەزویرێکى زۆر گەورە بکەن. ئەم هەوڵەى یەکێتى وپارتى بۆ تەزویرکردن نابێت لەهەڵبژاردن نائومێدمان بکات ولەخەباتى مەدەنى ساردمان بکاتەوە، بەڵکو دەبێت مکوڕتر وتوندتر بین بۆ روبەڕوبونەوەى، چونکە ئەمە ململانێیەکى تولانیە ئەندازەى سەرکەوتنمان زیاترە لەکەوتن. بۆ رێگرتن لەو هەوڵە نائەخلاقیە و بۆ ئەوەى نەهێڵین ئەو دوو حیزبە تەزویر بکەن ویارى بەدەنگ وئیرادە وچارەنوسمانەوە بکەن، پێویستە: 1) لەکاتژمێرەکانى سەرەتاى دەنگداندا هەمومان رو لەسندوقەکانى دەنگدان بکەین و دەنگى خۆمان بدەین، بۆ ئەوەى هیچ بوارێک بۆ ئیرادەى تەزویرچى نەرەخسێنین تا لەجیاتى ئێمە دەنگبدەن و یارى بەدەنگ وویست وچارەنوسمانەوە بکەن. بۆیە تا رێژەى دەنگدان بەرزتر بێت هەوڵى تەزویرکردن بێ بەرهەمتر وپوچتر ئەبێ. 2) کۆمسیۆنى باڵاى هەڵبژاردن وراپرسى رێوشوێنى توندتر بگرێتەبەر بۆ رێگریکردن لەتەزویر وشکست پێهێنانى هەوڵەکانى تەزویرکردن. 3) بریکارى قەوارە سیاسیەکان بەرپرسیارێتیەکى گەورەیان لەئەستۆدایە، چونکە کاتێک دەنگدەر دەنگ دەدات وسندوقى دەنگدان بەجێ دەهێڵێ هەست بەدڵنیاى دەکات لەبەر ئەوەى بریکارى ئەو قەوارە سیاسیەى کەدەنگى پێداوە پاسەوانى دەنگەکەى دەکات وناهیڵێت بفەوتێ وشوێنى خۆى نەگرێت. لەبەر ئەوە نابێت بریکار کارەکەى لەرۆژى دەنگداندا وەکو ئەرکێکى رۆتینى سەیر بکات بەڵکو ئەوە بەرپرسیارێتیەکى گەورەیەو دەبێت زۆر بەئازایى ووریایەوە ئەنجامى بدات. 4) قەوارە سیاسەکانى ترى دەرەوەى یەکێتى وپارتى لەهەماهەنگى وهاوکارى بەردەوامدا بن بۆ رێگریکردن لەتەزویر، بەوئەندازەیەى یاسا رێگەیان پێ ئەدات لەنزیک بنکەکانى دەنگدان بن وچاودێرى هەر جوڵەیەکى غەریب بکەن، هەروەها ئەگەر دڵنیا بون لەوەى کەسێک بەنایاسایى دەنگ ئەدات رێوشوێنى یاسایى لەدژ بگرنە بەر بۆ رێگریکردن. بەکورتى لەپرۆسەى هەڵبژاردندا دەنگدەر سەنتەرە، کۆمسیۆن رێکخەرە، قەوارەى سیاسى چاودێرە، دەنگدەر بەموجەڕەد دەنگدانى دەتوانێت گەورەترین رێگر بێت لەتەزویرکردن، دواى ئەو کۆمسیۆن بەو رێوشوێنانەى دەیگرێتە بەر دەتوانێت تا ئەندازەیەکى باش هاوکارى دەنگدەر بێت وبەهەردوکیان رێگرى لەتەزویر بکەن، هەرچى قەوارەى سیاسیە ئەوا کارەکەى لەم بوارەدا بریتیە لەهاندان وچاودێریکردن، هاندانى دەنگدەر بۆ ئەوەى خۆى بڕوات دەنگبدات وکەسى تر لەجیاتى ئەم دەنگنەدات، لەهەمان کاتدا چاودێریکردنى پرۆسەى دەنگدان وجێبەجێبونى یاسا ورێنمایەکانى کۆمسیۆن. کەواتە دەنگدەر ژمارەیەکى زۆر گرنگى هاوبەشە لەهەمو ئەم هاوکێشانەدا بەبەشداریکردنى لەهەڵبژاردندا هاوکێشەکان بەزیانى هێزە تەزویرچیەکان یەکلادەبنەوە، بەڵام بەنەچونى بۆ دەنگدان کۆى هاوکێشەکان لەسودى هێزە تەزویرچیەکان یەکلادەبنەوەو، زەرەرمەندى یەکەمیش دەنگدەر خۆى دەبێت. لەکۆتاییدا داوا لەیەکێتى وپارتى دەکەم ئەم هەڵبژاردنە هەرچەند ململانێیەکى نابەرامبەرە بەڵام لەگەڵ ئەوشدا لێگەڕێن بابەباشى بەڕێوە بچێت بۆ ئەوەى وێنەکى جوان پیشانى یارونەیارانى کوردستان بدەین، لەهەمان کاتدا هەر لایەنەو قورسایى وقەبارەى راستەقینەى خۆى بزانێت وپاشان لەسەر ئەو بنەمایە سیاسەت بکات.

■  كارۆخ عوسمان فێشخابور فێڵد دەكەوێتە لای خۆرهەڵاتی شاری زاخۆ، لەئێستادا (7) بیر لێدراوەو لە (4) بیریاندا نەوت دەردەهێنرێت و دەفرۆشرێت. كۆمپانیای (DNO) ئەم كارەی پێسپێردراوە، كە لە دەرەوەی سیستەمی وەزارەتی نەوتی عێراق و هەرێمی كوردستاندایە. بیری ژمارە یەك: هەڵكەندراوەو نەگەیشتوەتە نەوت، ئێستا شوێنگەكەی كراوە بە (كامپ) بۆ ئەو كەسانەی كە ئیش لە بیرەكانی ژمارە (2 و 3)دا دەكەن. بیری ژمارە دوو: تەواوبووەو ئێستا ڕۆژانە بڕی (5 هەزار) بەرمیل (bbl/day 5000)، بەكوالیتی (37API) نەوتی لێدەردەهێنرێت، كە نەوتێكی سوكەو زۆرباشە، شوێنی پاڵاوتەكردنی سەرەتایی نزیكەی (200) مەتر لە بیرەكەوە دوورە، شوێنی (Loading) لۆدینگیشی هەیە. داهاتی ڕۆژانەی (365 هەزار) دۆلارە، داهاتی مانگانەی (10 ملیۆن و 950 هەزار) دۆلارە. بیری ژمارە سێ: ئەم بیرە تەنها (150) مەتر لە بیری ژمارە دوو، دوورە، بەگۆشەی لار هەڵكەندراوە، (Direction Drilling). ئەم بیرە ڕۆژانە (9 هەزار) بەرمیل بەرهەمدەهێنێت (bbl/day 9000)، بەكوالیتی (37.5API)، كە كوالیتییەكی سوكە، واتا باشە. پاڵاوتەكردنی سەرەتایشی لەهەمان شوێنێ بیری دووەمدایە. شوێنی باركردن و جیاكردنەوە (Lodging)ی خۆی هەیە بۆ حاڵەتێك كە لۆدینگی یەكەم ئیش نەكات یاخود كاری نۆژەنكردنەوە- صیانە CPF پێویست بكات تێیدابێت. تێبینی: لەتەنیشت ئەوانەشەوە (CPF) دانراوە لێیان كڕاوە، توانای ئەو دوو بیرە لە پەمپی فێشخابور-توركیا زیاترە، كە ڕۆژانە (14 هەزار) بەرمیلە. داهاتی ڕۆژانەی (657) هەزار دۆلارە، داهاتی مانگانەشی (19 ملیۆن و 710 هەزار) دۆلارە. بیری ژمارە چوار: ئەم بیرە توانایەكی لەڕادەبەدەری هەیە، بەرهەمەكەی لە ڕۆژێكدا (17 هەزار و 900 هەزار) بەرمیلە (bbl/day 17,900). بەهەمان كوالیتی بیری ژمارە دوو (37API). (12) زۆن نەوتی تێدایە، ئێستا لە (CleanUP) دایە، واتا لەسەرەتای دەستپێكردنی بەرهەمهێنانیدایە، كەچی هێندەو نیوی شیواشۆكە. بیری ژمارە پێنج: دڕێڵینگ (Drilling) تەواوبووە، لەوێشدا بڕێكی زۆر نەوت هەیە كە بە (15 هەزار) بەرمیل نەوت لە رۆژێكدا خەمڵێنراوە، (bbl/day 15000)، بەكوالیتی (37API). لەئێستادا كێشەی لە قۆناغی (Completion) هەیە، بۆیە تائێستا نەتوانراوە دەربهێنرێت، چونكە هەتا كامپلێشین تەواو نەبێت بەرهەمی نابێت، كە ئەویش بۆرییەكی تەواو گونجاوە بۆ قوڵایی بیرەكە، تاكو نەوتەكەی پێ سەربخەن، وا بڕیارە زوو تەواوبكرێت تاكو لەماوەیەكی نزیكدا دەست بكرێت بەهەناردەی نەوتەكەی. بیری ژمارە شەش: ئەم بیرە دەكەوێتە تەنیشت بیری ژمارە چوارە بەدووری (200) مەتر، لەئێستادا گشت قۆناغەكانی تەواوبووە، (7-27) دەستكراوە بە پڕۆدەكشن واتا دەرهێنانی نەوت، كە بڕەكەی ڕۆژانە (11 هەزار) بەرمیلە (bbl/day 11000). بەكوالیتی (37API) كە ئەمەشیان سوكەو جۆرەكەی زۆرباشە. داهاتی ڕۆژانەی (803 هەزار) دۆلارە، داهاتی مانگانەشی (24 مملیۆن و 90 هەزار) دۆلارە. بیری ژمارە حەوت: لەسەرەتای (Drilling) دڕێڵینگدایە، بڕی خەزانەی نەوتەكەشی خەمڵێنراوە بە (13 هەزار) بەرمیلە لە ڕۆژێكدا (bbl/day 13000)، بەهەمان كوالیتی بیری ژمارە شەش، وا بڕیاردراوە لەماوەیەكی زۆر نزیكدا تەواوبكرێت، بۆ ئەوەی هەرچی زووە بكەوێتەگەڕ. كۆی گشتی داهاتی وەدەستهێنراو تەنها لە (4) بیردا مانگانە (93 ملیۆن و 870 هەزار) دۆلارە، داهاتی ساڵانەشیان (ملیارێك و 126 ملیۆن و 4400 هەزار) دۆلارە. ئەگەر هەردوو بیری (5 و 7) بكەونەكار، داهاتیان مانگانە (61 ملیۆن و 320 هەزار) دۆلار دەبێت، واتا كۆی داهاتی ئەو (7) بیرە بەتێكڕا مانگانە دەگاتە (155 ملیۆن و 190 هەزار) دۆلارە، داهاتی ساڵانەی هەمووشیان دەگاتە: (ملیارێك و 862 ملیۆن و 280 هەزار) دۆلارە. وەكو زانیاری كۆمپانیا (DNO) دەڵێت:" ئەو زنجیرە بیرە نەوتیانە بەردەوام دەبن تاكو سنوری سێگۆشەی عێڕاق- توركیا- سوریا. تەنها لەم رێڕەوەوە ژمارەی بیرەكان دەگاتە (30) بیر. بەم پێیە بێت ئەم (30) بیرە نەوتە لە فێشخابور فێڵد، داهاتی ساڵانەی (7 ملیارو 500 ملیۆن) بۆ بنەماڵەی بارزانی و پارتی دیموكڕاتی كوردستان دابین دەكەن، ئەم كێڵگەیە لەدەرەوەی سیستەمی نەوتی عێراقیدایە، زۆرینەی كۆمپانیا جێبەجێكارەكانی وەبەرهێن لەو كێڵگەیەدا، توركین، و ڕاستەوخۆ بەبێ وەرگرتنی مۆڵەتی حكومەتی مەركەزی داخلی عێراق بوون. توركیاش بۆ بەدەستخستنی باجی نەوت و دۆزینەوەی كار بۆ كۆمپانیاكانی، ئاسانكاری تەواوەتی فرۆشتنی نەوتی كێڵگەكەیان بۆ دەكات. كاتێك فەرمانبەرو كاسبكاران دەڵێن كوا موچەو بازاڕمان، تەخوین دەكرێن بە چاوچنۆكی پارەپەرست، ئەدی ئەو حزب و خێڵەی بارزان بۆچی هێندە چاوچنۆكن و بەهیچ تێرناخۆن، دایمە خەریكی دزی و ڕاوڕووتی و تاڵان و بڕۆن؟

■ هادی حەمەرەشید کە بەشێك لە ئەندامانی پارتی و یەکێتی سەرقاڵی خواردنی ئیمتیازاتن، لە موچەی چەور و پلە و پۆست و وەرگرتنی زەمالەی خوێندن و بەبێ ئاستی زانستیی بوون بە مامۆستای زانکۆ، وەرگرتنی زەوی و خانوو لە کۆمەڵگای نیشتەجێبوونی ڕاقی، تا ئەگات بە نەوەستان لەسەرەی بەنزین و نانەوا! هێشتا کەسانێکی زۆر داماو و پەککەوتە هەیە، ۲٠بۆ۲۵ساڵە لە لق و مەڵبەند و کۆمیتە و ناوچە و ئۆرگانەکاندا سەرقاڵی کاری حیزبین، شەو و ڕۆژیان لەسەر یەك ناوە، ماڵ بە ماڵ ئەگەڕێن، لەشامەوە ئەیبەن بۆ شیراز تا بەرگریی لەو سیاسەتە پیسخۆرییە بکەن، بە مەرجێك بەشی ئەوان بارتەقای بەشی پشیلەیەکە کە بەرماوەی ئەوانیتر ئەخوات! ئەم لەشکرە لە کەلەپوت و مرۆڤی خڵتەی کۆمەڵگا، ڕاستە ئەمبەر و ئەوبەری زۆریان کردووە و هەر ئەوە ئەزانن ئاڵا بەرزبکەنەوە و چەلەحانێ لەگەڵ خزم و دەوروبەردا بکەن، جارجاریش تابلۆیەکیان پێشکەش ئەکەن کە لێی نووسراوە((دەی سەربەرزبە ئەی هەڤاڵی یەکێتی/پارتی)) بەڵام وەك فیعلەن سەربەرزنین بەم حاڵەوە، ئەوا سەریش بەرز ناکەنەوە تا ببینن; ۱ـ ئەوەی کە بەردێکی نەخستووەتە سەر بەردێك بۆ حیزبەکەیان، هەر لەبەرئەوەی کە سیخوڕ بووە لەناو حیزبێکیتر، ئێستا کردوویانە بە ڕاوێژکاری سەرۆك کە تۆی گەمژە بە ۵٠ساڵیتر فڵتە فڵت و درۆ ناگەیتە ئەو پۆستەی ئەو! ۲ـ لەناو حیزبدا، زیاد لە ۱٠ساڵە خزمەتی کاك فڵان و تەکەتولەکەی ئەکەیت، کەچی ئەوانەی کە سووك و ڕسوایان کرد، گەڕایەوە بۆ ژێر ساباتەکەی ئەم، خێرا کاندیان کرد بۆ سەرۆك کۆمار و هەندێکیتریان بە باڵوێز و وەزیر و گزیر... دەی ئێوەی گەمژەش، وەك سەربەرزنین، سەریش بەرز مەکەنەوە و بۆ خۆتان هەر شەڕ لەسەر ئەندام پۆل بکەن!

پارتى نیازى چى هه‌یه‌؟ یه‌كێتى له‌چى ده‌ترسێت؟ دۆخى لایه‌نه‌كانى تر چۆنه‌؟ . دلشاد ئه‌نوه‌ر بریاره‌ رۆژى یه‌كشه‌مه‌ هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى كوردستان ئه‌نجام بدرێت.ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ بۆ سه‌رجه‌م حیزب و لایه‌نه‌كان چاره‌نوسسازه‌. جیا له‌وه‌ى پێگه‌ى جه‌ماوه‌رى یان دیارى ده‌كات، له‌هه‌مانكاتیشدا نه‌خشه‌ى حوكمڕانى داهاتوى هه‌رێمى له‌سه‌ر بونیات ده‌نرێت. بۆیه‌ ده‌بینین جوڵه‌ى حیزبه‌كان نائاسایین، ململانێكان توندن، ته‌نانه‌ت كێشمه‌كێشه‌كه‌ له‌نێوان پارتى و يه‌كيتى دا وه‌كو دوو هێزى سه‌ره‌كى، گه‌یشتوه‌ته‌ ئاستى یه‌كترى تۆمه‌تبار كردن و هێرشكردنه‌ سه‌ر یه‌كترى. . پارتى چى ده‌وێ ؟ . 16 ى ئۆكتۆبه‌رى ساڵى رابردوو، ته‌نها ناوچه‌ كێشه‌له‌سه‌ره‌كانى له‌ بن ده‌ستى كورد ده‌رنه‌هێنا، به‌ڵكو كاریگه‌رى راسته‌وخۆشى له‌سه‌ر هه‌رێمى كوردستان هه‌بووه‌ و هه‌یه‌. 16 ى ئۆكتۆبه‌ر بێ متمانه‌یى نێوان یه‌كێتى و پارتى قوڵتر كرده‌وه‌، به‌شێوه‌یه‌ك ره‌نگه‌ ئه‌م بێ متمانه‌ییه‌، له‌كاتى پێكهێنانى حكومه‌تى داهاتوى هه‌رێم دا به‌ڕوونى ده‌ربكه‌وێت. پارتى دیموكراتى كوردستان، ئێستا خاوه‌نى 38 كورسى په‌رله‌مانى كوردستانه‌، هه‌موو هه‌وڵه‌كانى بۆ ئه‌وه‌یه‌ له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا، ژماره‌ى كورسیه‌كانى بگه‌یه‌نێته‌ 44 كورسى و منه‌تى به‌ یه‌كێتى، هێزه‌ شه‌ریكه‌كه‌ى نه‌مێنێت. بێ منه‌ت بوونى پارتى له‌یه‌كێتى، واتاى هه‌وڵدان نیه‌ بۆ دوورخستنه‌وه‌ى له‌ حوكمڕانى ، چونكه‌ پارتى دڵنیایه‌ له‌وه‌ى بێ ئه‌م حیزبه‌، ناتوانێت حوكمڕانى زۆنى سه‌وز بكات، به‌ڵكو پارتى ئامانجێكى ترى هه‌یه‌، به‌رپرسانى یه‌كێتى به‌جوانى له‌م ئامانجه‌ تێگه‌یشتون. پارتى گه‌ر ئه‌و ژماره‌ كورسیه‌ بهێنێت كه‌ كارى بۆ ده‌كات، پلانى وایه‌ جیاواز له‌ رابردوو مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ یه‌كێتى بكات، ده‌یه‌وێت وه‌كو هێزێكى لاواز ته‌ماشاى بكات و له‌برى شه‌ریك، به‌شدارى له‌حكومه‌ت دا پێ بكات. واته‌ پارتى ده‌یه‌وێت به‌و شێوه‌یه‌ به‌شدارى به‌ یه‌كێتى بكات كه‌ خۆى ده‌یه‌وێت، نه‌ك وه‌كو ئه‌وه‌ى یه‌كێتى خۆى بۆ ئاماده‌ كردووه‌، كه‌ به‌شه‌ریكى دابه‌شكردنه‌وه‌ى پۆسته‌كان و دووباره‌ داڕشتنه‌وه‌ى هه‌یكه‌لى حوكمڕانى هه‌رێمه‌ له‌سه‌ر بنه‌ماى شه‌ریكایه‌تى. خاڵێكى تر كه‌ بۆ ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ پارتى ته‌ركیزى له‌سه‌ریه‌تى، هه‌وڵدانه‌ بۆ مسۆگه‌ر كردنى ده‌نگێكى زۆر بۆ هێمن هه‌ورامى سه‌رۆكى لیسته‌كه‌ى، له‌م هه‌نگاوه‌شدا پارتى چه‌ند ئامانجێكى هه‌یه‌، له‌وانه‌: یه‌كه‌م: له‌ رابردوودا سه‌رۆك لیسته‌كانى گۆڕان، ده‌نگى زۆریان هێناوه‌ و ئێستاش بانگه‌شه‌ى هێنانه‌وه‌ى ده‌نگى زیاتر ده‌كه‌ن، پارتى ده‌یه‌وێت له‌رێگه‌ى مسۆگه‌ر كردنى ده‌نگێكى زۆره‌وه‌ بۆ هێمن هه‌ورامى، ئه‌و شانازیه‌یان به‌ده‌سته‌وه‌ نه‌هێڵێت. دووه‌م: سه‌رۆكى لیستى یه‌كێتى قوباد تاڵه‌بانى، كوڕى سكرتێرى كۆچ كردووى یه‌كێتى جه‌لال تاڵه‌بانیه‌، پارتى ده‌یه‌وێت هه‌رچۆن و به‌هه‌ر نرخێك بێت، ژماره‌ى ده‌نگه‌كانى هه‌ورامى له‌ تاڵه‌بانى زیاتر بێت. . یه‌كێتى له‌چى ده‌ترسێت ؟ . یه‌كێتى له‌ نیازى پارتى بۆ به‌ده‌ستهێنانى كورسى زیاتر و بێ منه‌ت بوون لێى له‌كاتى پێكهێنانى حكومه‌تدا تێگه‌یشتوه‌، بۆیه‌ هه‌موو هه‌وڵه‌كانى یه‌كێتى بۆ هێنانى كورسى زیاتر و به‌رگرتنه‌ به‌باڵاده‌ست بوونى پارتى. یه‌كێتى خاوه‌نى 18 كورسى په‌رله‌مانى كوردستانه‌، ده‌یه‌وێت له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا، ژماره‌ى كورسیه‌كانى بۆ سه‌رووى 25 كورسى زیاد بكات، له‌م رێگه‌یه‌وه‌ په‌یامى هه‌ستانه‌وه‌ به‌ پارتى بگه‌یه‌نێت و ناچارى شه‌ریكایه‌تى بكات. هه‌ندێك هۆكار هه‌ن وا ده‌كه‌ن یه‌كێتى زیاتر له‌ په‌راوێزخستنى بترسێت، سه‌ره‌كیترینیان هه‌بوونى زه‌مینه‌یه‌كى له‌باره‌ له‌به‌رده‌م پارتى دا، تا ئه‌و كاره‌ بكات.  میدیاى ئازاد كاریگه‌رى نه‌ماوه‌، شه‌قام رۆڵى له‌ده‌ستداوه‌، هێزه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌كان هێنده‌ لاواز بوون، مه‌ترسیان بۆ سه‌ر ده‌سه‌ڵات نه‌ماوه‌، بۆیه‌ پارتى وا بیر ده‌كاته‌وه‌، ئێستا كاتى وه‌ده‌رنانى یه‌كێتى یه‌ له‌شه‌ریكه‌وه‌ بۆ به‌شدار. یه‌كێتیش له‌رێگه‌ى ئاشتكردنه‌وه‌ى سه‌ركرده‌ زویره‌كانى و هێنانه‌وه‌ى به‌رهه‌م ساڵه‌ح، له‌رێگه‌ى هه‌وڵدان بۆ باشكردنى په‌یوه‌ندیه‌كانى له‌گه‌ڵ گۆڕان و هێزه‌كانى تر، له‌ رێگه‌ى ته‌رخانكردنى بودجه‌یه‌كى گه‌وره‌ بۆ ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ و رێكخستنه‌وه‌ى زۆنى سه‌وز، ده‌یه‌وێت به‌ر به‌ خواسته‌كانى پارتى بۆ په‌راوێزخستنى بگرێت. پلانێكى ترى یه‌كێتى به‌ده‌ستهێنانى زۆرترین ده‌نگه‌ بۆ قوباد تاڵه‌بانى سه‌رۆكى لیسته‌كه‌ى، بۆیه‌ رێنمایى حیزبى ئاراسته‌ى مه‌ڵبه‌ند و كۆمیته‌كانى كردووه‌ و داواى كاركردنى لێكردوون بۆ سه‌رۆك لیست. ده‌نگ كه‌م هێنانى تاڵه‌بانى له‌به‌رانبه‌ر هه‌ورامى دا بۆ یه‌كێتى قورس و بۆ بنه‌ماڵه‌بانى شكسته‌، به‌تایبه‌ت هێمن هه‌ورامى له‌ده‌ره‌وه‌ى بنه‌ماڵه‌ى بارزانى و قوباد تاڵه‌بانى كوڕى سكرتێرى كۆچ كردووى یه‌كێتى تاڵه‌بانى یه‌، بۆیه‌ هه‌موو هه‌وڵێكى یه‌كێتى بۆ ئه‌وه‌یه‌ تاڵه‌بانى ده‌نگێك بهێنێت، كه‌ هه‌موو ریكۆرده‌كانى پێشتر بشكێنێت. رۆڵى هێزه‌كانى تر . تا نه‌وشیروان مسته‌فا له‌ ژیان دا بوو، بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان یاریكه‌رێكى سه‌ره‌كى نێو ململانێى سیاسى هه‌رێم بوو، به‌شێوه‌یه‌ك ئه‌م هێزه‌ یه‌كێتى تێپه‌ڕاندبوو، ململانێى پارتى ده‌كرد. دواى كۆچى دواى نه‌وشیروان مسته‌فا، ئیفلیج كردنى په‌رله‌مان و ده‌ركردنى وه‌زیره‌كانى له‌حكومه‌ت، گۆڕینى خیتابى سیاسى ، ناكۆكیه‌ نێوخۆییه‌كانى و كۆمه‌ڵێك هۆكارى تر، وایانكرد گۆڕان له‌ڕووى جه‌ماوه‌ریه‌وه‌ پاشه‌كشه‌یه‌كى گه‌وره‌ بكات. ناشتوانرێت رۆڵى نه‌وه‌ى نوێ نادیده‌ بگیرێت، كه‌ دروستبوونى ئه‌م هێزه‌ كاریگه‌رى راسته‌وخۆى له‌سه‌ر لاوازكردنى گۆڕان هه‌بوو، چونكه‌ زۆربه‌ى ده‌نگده‌ره‌كانى ئه‌م هێزه‌ نوێ یه‌، پێشتر لایه‌نگیرى گۆڕان بوون. گۆڕان ئێستا خاوه‌نى 24 كورسى په‌رله‌مانى كوردستانه‌، له‌باشترین حاڵه‌تدا و له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا، ژماره‌ى كورسیه‌كانى ناگاته‌ 15 كورسى، بۆیه‌ له‌ئێستاوه‌ كه‌وتۆته‌وه‌ جم و جۆڵ و هه‌وڵى خۆ زیندوو كرده‌وه‌ ده‌دات. نه‌وه‌ى نوێ، هێزه‌ ئیسلامیه‌كان و ئه‌وانیتریش هه‌ریه‌كه‌ و به‌پێى قه‌باره‌ى خۆیان كورسى ده‌هێنن، به‌ڵام گرفته‌كه‌دا له‌وێدایه‌ هه‌موو پێشبینیه‌كان به‌و ئاراسته‌یه‌ن ، یه‌كێتى و پارتى له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا ژماره‌ى كورسیه‌كانیان زیاد ده‌كات. زیاد كردنى ژماره‌ى كورسیه‌كانى پارتى و یه‌كێتى، واته‌ بچوك بوونه‌وه‌ى كۆى ئه‌م هێزانه‌، واته‌ لاواز بوونى پێگه‌ و رۆڵ و كاریگه‌ریان. به‌مانایه‌كى تر ، له‌دواى هه‌ڵبژاردنى پێشوى په‌رله‌مانى عێراقه‌وه‌، خه‌ریكه‌ جارێكى تر جه‌مسه‌رگیرى دروست ده‌بێته‌وه‌، پارتى و یه‌كێتى ده‌بنه‌ دوو جه‌مسه‌رى جیا و ركابه‌رى یه‌كترى. گه‌ر كۆى ئه‌م هێزانه‌ نه‌توانن له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا پێگه‌ى خۆیان بپارێزن، ئه‌وا دواى هه‌ڵبژاردن، له‌ هێزى ركابه‌ره‌وه‌، ده‌بێت ببنه‌ پاشكۆى یه‌كێك له‌م جه‌مسه‌رانه‌.

■ زمناکۆ ئیسماعیل    لەگەڵ نزیکبونەوە لە وادەی هەڵبژاردنەکانی ٣٠ی ئەیلولی ٢٠١٨ بۆ پەڕڵەمانی کوردستان، دەنگی بایکۆتکردنی هەڵبژاردنەکان، لەهەندیک لەهاونیشتیمانیانی هەرێمی کوردستان دەبیسترێت، بەبێ ئەوەی ئەو هاونیشتیمانیانە بزانن، کە بەهۆی نائومێدبونیان و نەچونیان بۆ دەنگدان، باشترنەبونی دۆخ و گوزەرانی هەرێمی کوردستان، لەنێو لەپی دەستی خۆیاندایە، چونکە کەسانی بایکۆتکار، رەنگە هۆشیارییان نەگەیشتبێت بەئاستی ئەوەی, کە بەهۆی بایکۆتکردنی ئەم جۆرە کەسانە، رێگای ساختەکاری، بۆ ئەو هێزو لایەنانە ئاسان دەبێت، کە دەیانەوێت جارێکی دیکە، دەسەڵات بگرنەوە دەست، ئەو هێزانەی کە بەفشاری سیاسی و دەنگ کڕین و زار بڕین و سەر پێکزکردن، حوکمی ئەم هەرێمە دەکەن، بێگومان بۆ ئەوەی ئەم جۆرە لە شێوازی دەسەڵاتداری، بەڕێگای مەدەنی بگۆڕێن، باشترین رێگا سندوقەکانی دەنگدان و چونی هاونیشتیمانیانە بۆ هەڵبژاردن. دەنگنەدان و بایکۆتکردنی هەڵبژاردنەکان، رێگایەکی ئاسانە بۆ ئەوەی لەجێگایی من و تۆی هاونیشتیمانی، دەنگەکانمان بۆ بدرێت و ساختەکاری بکرێت، بێگومان ساختەکاری بەبەرنامە بۆ داڕێژراو، نەک ساختەکاری هەڕەمەکی، وەک ئەو جۆرە لەساختەکاری کە لەهەڵبژاردنەکانی خولی یەکەم، بۆ پەڕڵەمانی کوردستان بینرا. لەهەڵبژاردنەکانی خولی یەکەم بۆ پەڕڵەمانی کوردستان، لە (١٩-٥-١٩٩٢)، بەهۆی ئەوەی کە خەڵک بە تامەزرۆوە بەشداری هەڵبژاردنەکانی کرد، رێژەی دەنگنەدان و بایکۆتکردن، تا ئاستێک نزمتر بوو، لەچاو رێژەی دەنگنەدان و بایکۆتکردنی هەڵبژاردنەکانی ساڵانی پاشتر، بەڵام ساختەکاری لەئاستێکی بەرزدا بوو، لەهەمانکاتدا رێژەی دەنگدان 87.4  % بوو، بەڵام رێژەی ئەو کەسانەی دەنگیان نەداوە   %12.6بوو، هەرچەندە زۆربەی زانیارییەکان باس لەوە دەکەن، کە بەهۆی قەرەباڵغی و هۆسەی هەندێک لەبنکەکانی دەنگدان، ئەو رێژەیەش لەدەنگدەر، نەیانتوانیوە بەشداری بکەن لەپڕۆسەی هەڵبژاردنەکان، بەڵام بەگشتی ئەو دەنگە بەتاڵانەش، رێژەی بایکۆتکاری تیادابوە، بەڵگەش بۆ ئەوە، لەو سەردەمەدا، خەڵکانێکیش هەبون، کە دژبون بەراپەڕین و دەسەڵاتداری کوردی و شۆڕش و حیزبە کوردییەکانی ئەو سەردەمە، بەڵام رێژەیان کەمتربوو لەچاو ئەو کەسانەی، کە لەو سەردەمەدا، ئینتیمای نەتەوەیی و کوردایەتییان، بەبیروبۆچونی حیزبە کوردستانییەکان گرێدابوو. لەو سەردەمەدا، بەهۆی بۆشایی لە نەبونی ئەو رێژەیە لەدەنگدەر و هەبونی بایکۆتکارانی پڕۆسەی هەڵبژاردن، ساختەکاری رێژەیەکی بەرچاوی پێکدەهێنا، لەو ڕوانگەشەوە لەپارێزگایەکی وەک دهۆک، کە پارتی دیموکراتی کوردستان تیایدا دەنگی زۆرینەی هێنا، رێژەی دەنگدەر، %111.4  بوو، لەپارێزگای هەولێریش، رێژەی دەنگدەر، %98.8  بوو، ئەوەش دەرفەتی دەنگنەدەرو بایکۆتکاران بوو، دایان بەو حیزبە، تا لەو سەردەمەدا دەسەڵاتی خۆی بەسەر ئەو دوو پارێزگایەدا بسەپێنێت، لەهەمانکاتدا یەکێتی نیشتیمانی، لە سلێمانی و ئیدارەی کەرکوک، بەهەمان شێوەی پارتی ساختەکاری بەرچاویکرد، چەندان بەڵگەی بەرچاو هەیە لەو سەردەمەدا باس لەوە دەکەن، کە ساختەکاری بەرچاو، لەبنکەی هەڵبژاردنەکان لەسلێمانیش کراوە، تا ئاستی ئەوەی کە ئەو دوو حیزبە، بە رەوایەتیدانی هەڵبژاردن توانییان، هەرێمی کوردستان بخەنە نێو گێژاوی شەڕی ناوخۆ، ئەو شەڕەی کە هەتا ئەمڕۆ، باجەکەی من و تۆی هاوڵاتی ئەم هەرێمە و هاونیشتیمانی ئەم کوردستانە ئەیدەین. ئەگەر بایکۆت و دەنگنەدانی خەڵکانێک نەبوایە لە هەڵبژاردنەکانی ١٩٩٢، ئەو بۆشاییە بۆ پارتی و یەکێتی بەجێنەهێڵدرایە، ئەوانیش بەئارەزوی خۆیان دەنگەکانیان پڕ نەدەکردەوەو سەنگی هەڵبژاردنەکانیشیان نەدەکرد بە پەنجا بە پەنجا، ئەوا یەکێک لەو دوو حیزبە یان دەبوو بە ئۆپۆزسیۆن، یاخود بەپێی رێژەی دەنگدەرو کورسییە بەدەستهاتوەکانی، دەسەڵاتی دەگرتە دەست، بۆ ئەوەش لەپاش هەڵبژاردنەکان لە ساڵی ١٩٩٤، شەڕی ناوخۆ دروست نەدەبوو، خۆ ئەگەر شەڕی ناوخۆش نەبوایە، ئێستا هیچ نەبێت خاوەنی حکومەتێکی دامەزراوی مەدەنی دەبوین، لەجێگای ئەم حکومەتە خاوەن حیزبییەی کە لەماوەی ٢٧ ساڵی رابردودا بینیمان. لەپاش پڕۆسەی ئازادی عێراقیش کە دوبارە پڕۆسەی هەڵبژاردن هاتە ئاراوە، بەهەمان شێوە رێژەی دەنگنەدەرو بایکۆتکار بەرچاو بون، لەهەڵبژاردنەکانی  ٣٠ جەنیوەری ٢٠٠٥ بۆ پەڕڵەمانی هەرێمی کوردستان، رێژەی بەشداربوی هاونیشتیمانیان %75.6  بوو، رێژەی بەشدارینەکردن یاخود بایکۆت %24.4  بوو، بێگومان ساختەکاریش بەشێکبوو لەنێو پڕۆسەی هەڵبژاردن، بە هەرسێ حیزبی (یەکێتی و پارتی و یەکگرتوی ئیسلامی)، کە لەو سەردەمەدا لەژێر ناوی (لیستی نیشتیمانی دیموکراتی کوردستان) چونە نێو گەمەی هەڵبژاردن، رێژەی ١٠٤ کورسییان بەدەستهێنا، هەریەکە لەکۆمەڵی ئیسلامی شەش کورسی و زەحمەتکێشانیش یەک کورسی بۆ خۆی مسۆگەرکرد. بێگومان بەهۆی بەشدارینەکردن و بایکۆتکردنی دەنگدەران بەڕێژەی %24.4  ساختەکاری بەرچاوکرا، چونکە لەوکاتەدا ئۆپۆزسیۆنیکی بەهێز نەبوو، لەهەمانکاتدا بۆشایی بەشدارینەکردنی خەڵک بەوڕێژە زۆرە، زەمینەی خۆشکرد بۆ یەکێتی و پارتی، بەبەشداریپێکردنی دەنگدەرو لایەنگرانی خۆیان لەشوێنی دەنگنەدەرو بایکۆتکاران، بەشێوەیەکی رێکخراوەیی، کە بتوانن زیاتر لەجارێک دەنگ بدەن لەبەرژەوەندی خۆیان، واتە ساختەکاری رێکخراو بەڕێوەچوو. بۆ هەڵبژاردنەکانی ٢٥-٧-٢٠٠٩، رێژەی بەشداریکردنی دەنگدەران %74.5  بوو، بەو پێیەش رێژەی دەنگنەدەر و بایکۆتکاران %24.5  بوو، بێگومان ساختەکاریش بەشێکبو لەوهەڵبژاردنە، بەپێێ زانیارییەکان بەهۆی ساختەکارییەوە، ٤٠ ووێستگەی دەنگدان رەتکراوەتەوە، لەهەمانکاتدا ٣٠٠ ووێستگەی دیکەش سکاڵای لایەنەکانی لەسەر تۆمارکراوە.  بۆ هەڵبژاردنەکانی ٢١ سێبتێمبەری ٢٠١٣، رێژەی بەشداریکردنی دەنگدەران %73.9  بوو، بەوپێیەش رێژەی دەنگندەر و بایکۆتکاران % 26.1   بوو، لەو هەڵبژاردنانەشدا ساختەکاری لەئاستێکدابوو، کەتوانرا لەبری دەنگنەدەران و بایکۆتکارانی هەڵبژاردنەکان، حیزبە دەسەڵاتدارەکانی هەرێمی کوردستان، خەڵکی خۆیان بنێرن بۆ دەنگدان و بۆشایی ئەو کەسانە پڕ بکەنەوە، کە بایکۆتی دەنگدانیان کردبوو. گۆڤاری ئیکۆنۆمیست بڵاویکردۆتەوە، لەهەڵبژاردنەکانی پەڕڵەمانی کوردستان لەڕێکەوتی ٢٥-٧-٢٠٠٩، لەناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی پارتی ساختەکاری گەورە کراوە، بەجۆرێک خەڵک هەبوە ٢٠ جار دەنگی داوە. ئەم هەواڵە بۆ سەرجەم هەڵبژاردنەکانی دیکەش راستە، بەڵام ئەوەش بەشێوەیەکی رێکخراوەیی و لەهەبونی بۆشایدا دەکرێت، بۆ نمونە، کە تۆی دەنگدەر نەچیت بۆ هەڵبژاردن و بایکۆتی هەڵبژاردنەکان بکەیت، بێگومان لەبری تۆ، حیزبە دەسەڵاتدارەکانی هەرێم، خەڵکی دیکە دەبەنە سەرسندوقەکانی دەنگدان و لەبەرژەوەندی خۆیان دەنگیان پێ پڕ دەکەنەوە، بەشێوەیەکی رێکخراو کە هەموو کەس دەرک بەو ساختەکارییە ناکات کە ڕوو ئەدات. ئێستاش کە بەرەو هەڵبژاردنەکانی پەڕڵەمانی کوردستان دەڕۆین، هەموان بێزارو بێهێزبوین لەخراپی شێوازی بەڕێوەبردنی دەسەڵاتەکان لەهەرێمی کوردستان، بەڵام باشترین شت بۆ چاککردنی دەسەڵات، سندوقەکانی دەنگدانە، خراپترین دۆخیش بایکۆتکردن و نەچونی تۆی هاونیشتیمانییە بۆ دەنگدان، لەهەمانکاتدا شکاندنی بایکۆتی هەڵبژاردنەکان، شاڕێی گۆڕانکاری و چاکسازیکردنە لە دەسەڵاتی سیاسی، پاکسازیکردنی هەرێمە لەخەڵکانی دزو گەندەڵکار، رێکسازیکردنە لەشێوازی بەڕێوەبردنی ئاراستە خواروخێچەکەی دەسەڵات. تێبینی: بۆ ئەم نوسینە سودێکی زۆر لە پەرتوکی هەڵبژاردن لەکوردستان وەرگیراوە، کە لەنوسینی محەمەد رەئوفە.

■  چالاك ئاغجەلەری  ئـەمڕۆژانە لە ھەموو کات زیاتر ڕاستی و دروستی خەتی سیاسی حزبەکانی کوردستان خۆی نمایش دەکات لە کاتێکدا خەڵکی عێراق و دەوڵەتانی ھەرێمی و دونیا لە چاوەڕاوانی تروکانی ئـەو ھێلکەیەن کە زادەی دوا ھەڵبژاردنەکەی شەقامی عێراقی بوو. لێرە بەدوا دەبێت بە مەنتقی سیاسی و دونیا بینی لە پەیوەند بە مەعریفەی سیاسی بەرخود لەگەڵ ئـاکتە دیبلۆماسیەکانی ناخۆ بکەین( مەبەست لە ناخۆ بۆ تەواوی عێراقە) ، وەکو دەزانرێت و دەبینرێت عێراقی دوای ڕژێمەکەی بەعس بە سەۆرکایەتی سەدام حسین ، ووڵاتی ھەموو پێکھاتەکانە بە تەواوی نەتەوە و ئـاینزا و ئـەتنیکیەکانەوە ئـەمەش بە پاڵپشت بەو ھێزە گەورەیەی ئـەمریکا کە توانیتی ڕژێمی بەعس بکات بە مێژوو چیتر مۆتەکەی سەدام و سەردارێتی لە گۆڕەپانی سیاسی بۆ ناوچەکە و دونیا ئـەرزشی نەما و بە کۆتا ھات .  ئـەمریکا دوا خاڵی پێناسەی ئـەو ڕستەیەی دانا کە گوزارشتی لە سەدام و ڕژێمەکەی دەکرد ، ھاوکات ھەمان ھێزیشە دوا بڕیار لە چارەنوسی میللەتێکی ٣٠ بۆ ٤٠ ملێونی دەدات لە عێراقی نوێدا، ھەرچەندە ووڵاتانی دراوسێ بە تایبەت ئـێران( دژە ئـەمریکا) بە ھۆکاری ھەژموون گەرای تائـیفیەوە دەخالەتێکی بەرچاو لە ژیانی سیاسی عێراق دەکات. ئـەم ووردە بۆڵە سیاسیەی لەسەرەوە ئـاماژەم پێکرد ڕاستیەکی پێشچاوە تەنانەت بۆ نابیناییش دەکەوێتە بەر ھەست ، کەواتە قسەکردن لەمەڕ ئـەم جۆرە پرسانە دوور بەم ئـاماژانە کامڵ نابێت. لێرەوە باس لەسەر پرسی دابەشکردنی دەسەڵاتە بەسەر پێکھاتە سەرەکیەکانی عێراقدا، ئـەوەی بەرکەوتەی کوردە سەرۆکی کۆمارە، وەک دەزانین ئـەم دەسەڵاتە لە عێراقی نوێدا دەسەڵاتێکی تەشریفاتیە بەشێوەیەکی گشتی ، دیارە بۆخۆی ئـەم مەقامەش بەو مانایە نایەت ھیچ دەسەڵاتێکی سیادی و یاسای نەبێت ئـەمەش بە ھۆکاری ئـەوەی ھەندێک پرسی ئـاسایشی نیستمانی دەبێت بەم فلتەرەدا بڕوات بۆ ھەرچی خواستێک کە دەوڵەتی عێراق نیازمەند بێت لە بەجێگەیاندنی، کەواتە ئـەم دەسەڵاتە یاسای و سیاسیە ھەربۆیە جێی بایەخە و دەبێت کەسێکی شیاو ئـەو ئـەرکەی پێ بسپێرێت ، ھەروەھا پێویستە بەرپژاردەکە بۆ ئـەم پۆستە ئـاوتۆگرافی ڕەنگی سەوزی دەسەڵاتی ئـەمریکای لەسەر بێت، ئـەمە ش بە ھۆکاری ئـەو ھەژموونە سیاسیەی ئـەمریکا لە عێراق و نێوچەکەدا ھەیەتی ، بۆ خۆی ئـەم تێپەڕاندنە بۆ ھەر سێ سەرۆکایەتیەکە( سەرۆک کۆمار، وەزیران و پەرلەمان) ڕاستە. ھەرچی پەیوەندی بە برا بەشی لەگەڵ عێراقی نوێدا ھەیە پۆستی سەرۆک کۆمارە ، لە ناو بەشکردنی دەسەڵاتەکانیشدا بۆ ھەرێمی کوردستان ، ھێزە سیاسیە گەورەکانی ھەرێم کە پارتی دیموکرات و یەکێتی نیشتمانی بە پێی ڕێکەوتنێک، ئـەم پۆستە بەرکەوتەی یەکێتی نیشتمانی بووە، ھەرچەندە یەکێتی زۆر کەمتر بە ئـاراستە ئـەرێنیەکەی بە پاداشت بۆی گەڕاوەتەوە لەکاتێکدا سەرۆکایەتی ھەرێم بەر پژاردەی پارتی دیموکرات بوو ، زۆر بە ئـاراستەی ئـەرێنی لە شیرینی ئـەم پۆستەی خوارد بە جۆرێک کردی بە حزبی قائـید و گەشەیەکی ئـابوری زەبەلاحی بەرکەوتە بوو .  ئـەم ھۆکارە و چەندین ھۆکاری ھەرێمی و ناسەقامگیری عێراق و ھەڵتۆقینی ھێزێکی ئـیسلامی سیاسی لە شێوەی دەوڵەتدا کە ناوی داعش بوو ، گاپێکی سیاسی ھێشتەوە کە مەسعود بارزانی وەک سەرۆکی ھەرێم ھاندا ئـەو بۆشاییەی بە ڕیفراندۆم پڕکردەوە ، لەکاتێکدا ئـەمریکا ناوبراو و شوێنکەوتوانی بە ئـاگا ھێنایەوە لە دانانی ئـەو ووشەیە، بەھەر حاڵ ئـەنجامەکەیمان بینی کە تاوەکو چەند خەڵکی کوردستان زەرەرمەند بوون بۆ ئەو ھەنگاوەی نرا تایبەت بە پرسی ڕیفراندۆم، ھەر چەندە نوسەر بەبڕوایەکی تەواوەوە ئـەو ھەڵەیە بە ڕاگوزەر وێنای سیاسی بۆ ناکات بەڵکو بە داڕشتنێکی نھێنی و سیخوری دەبینێت لەسەر دەستی بکەرەکانی، مێژووش خاڵ دەکاتە سەر ھەڵەکان و بەسەرییدا تێناپەڕێت. پاڵپشت بە پەرەگرافی پێشترەوە ، ئـەگەر فلاش باکێک لە قسە و باسەکانی بارزانی و پارتی بکەین بۆ ھەر پرسێک لەگەڵ دەوڵەتی ناوەند کە تاوەکو چەند ئـینتیھازیانە ھەڵسوکەوت لەگەڵ زمانی دوێنی و ھەڵوێستی ئـەمڕۆیان دەکەن، بە تایبەت بۆ پرسی سەرۆک کۆمار، لەکاتێکدا دڵنیان لە پوچی و دۆڕانی ھەوڵەکانیان بۆ بەم پرسە ، شەڕی ئـەم ھێزە بۆنی نەوت لە کوێ بێت ئـەوان لەوێن ، بەڵام بۆ ئـەوەی باش تێبگەن کە کەرکوک و بۆنەکەی ھەموو کەس لە سیحرەکەی ناگات !!!، بە تایبەت واقعی ئـەمڕۆی عێراق و زەمەنی بوونی داعش و ھەوڵە شکست خواردوەکەی سەرۆکی ھەرێمی پێش ڕێفراندۆم و سەرۆکی پارتی دوای ڕیفراندۆم ، بۆ وەڵامەکان جیاواز بڕگەکان دەردەکەون، لە کۆتاییدا تێدەگەین پارتی دیموکراتی کوردستان کنەی چی دەکات. کوردستانێکی بەھێز !؟کە پڕوپاگەندەی پەرلەمانی بۆ دەکەن، یاخود ماچکردنی سواڵی دەسەڵات، پێشینان ڕاستیان ووتوە ( پەتی درۆ کورتە) ئـەم کنەی دەسەڵاتەش بۆ سەرۆک کۆماری دوا بزماری پارتیە بە تابوتی درۆی دەوڵەتی کوردی و ڕیفراندۆمە تەڵەکاویەکە کە پێش ھەر کەسێ سەری سەرۆکایەتی ھەرێمی خوارد.

  ■ د. هەردی مێد وڵامی ئه‌م پرسیاره‌ ئاسان نییه‌، چونكه‌ له‌ ناو پرۆسه‌یه‌كداین هێشتا له‌ خۆبه‌رهه‌مهێناندایه‌، هاوتا زانیاری ته‌واومان سه‌باره‌ت به‌و‌ ره‌ده‌ڵوبه‌ده‌ڵ و گره‌وه‌ شاراوه‌كانی پشت پرۆسه‌كه‌وه‌ نییه‌. سه‌ره‌ڕای ئه‌م راستیه‌، له‌م رۆژانه‌ی دوایی هه‌ندێك ئه‌م داوایه‌ی پ.د.ك ده‌به‌ستنه‌وه‌ به‌وه‌ی پارتی له‌به‌رئه‌وه‌ رازی نییه‌ به‌‌ كاندیدكردنی به‌رهه‌م ساڵح چونكه‌ ی.ن.ك تاك لایه‌نه و به‌بێ گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ پارتی‌ بڕیاری لێداوه‌؛ هه‌ندێكی دی ده‌ڵێن پارتی پێداگری له‌م پۆسته‌ ده‌كات ته‌نها بۆ به‌ده‌ستهێنانی هه‌ندێ ده‌ستكه‌وتی دی له‌مانه‌ش پۆستی پارێزگاری كه‌ركوك: هه‌ندێكی دیش جه‌خت له‌وه‌ ده‌كه‌نه‌وه‌ كه‌ پێداگیری پ.د.ك په‌یوه‌ندی به‌ دوای هه‌ڵبژاردنه‌كانی په‌رله‌مانی كوردستان و پێكهێنانی حكومه‌ته‌وه‌ هه‌یه‌ كه‌ گه‌ره‌كێتی سه‌رۆكی حكومه‌ت و كۆمه‌ڵی پۆستی سیادی گرنگ له‌ لای خۆی گلداته‌وه‌. ده‌شێت ئه‌م گریمانانه‌ هه‌موویان راست بن. به‌ بێ فه‌رامۆشكردنی هیچێك له‌م گریمانانه‌، پێموایه‌ پێداگری پ.د.ك له‌ سه‌ر پۆستی سه‌رۆك كۆمار‌ په‌یوه‌ندی به‌ دینامیكی سیاسی نوێی هه‌رێمایه‌تی و ئه‌و لۆژیكه‌وه‌‌ هه‌یه‌ كه له‌ دامێنی ئه‌م دینامیكه‌ نوێییه‌وه‌ سه‌ریهه‌ڵداوه‌. ‌ریفراندۆم و قه‌یرانی سوریا و پرسی كورد له‌ سوریا زه‌مینه‌سازی بۆ نزیكبوونه‌وه‌ی چوار پایته‌خی ئه‌و چوار وڵاته‌ی كوردی تێدایه‌ خۆشده‌كات. ئه‌م چوار پایته‌خته‌ كه‌ له‌م دواییانه‌دا تا راده‌یه‌ك له‌ پێناسه‌كردنی پرسی كورد و جڵه‌وكردنی كورتیان هێنابوو، له‌وه‌ده‌چێت له‌مه‌ودوا له‌ گۆشه‌نیگای ده‌وڵه‌ت-نه‌ته‌وه‌ و لۆژیكی ده‌وڵه‌تگه‌رایی (state-centric)ه‌وه‌ له‌ هه‌وڵی جڵه‌وكردنی كورد و سڕینه‌وه‌ی ئه‌و سه‌رمایه‌ ڕه‌مزی و به‌رچاوییه‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌وه‌ بن كه‌ كورد له‌ جه‌نگی دژ به‌ ده‌وڵه‌تی ئیسلامی به‌ ده‌ستیهێنا. له‌م رووه‌وه‌، پێده‌چێت پ.د.ك پشتیوانی و هه‌ماهه‌نگی توركیایی له‌ ده‌ستدابێت. به‌ رای من، پشتیوانی توركیا بۆ پ.د.ك قورساییه‌كی گرنگ و وزه‌یه‌كی له‌ راده‌به‌رده‌ر و بایه‌خداربوو له‌ ململانێكانیدا له‌ به‌رامبه‌ر به‌غدا، تا ئه‌و شوێنه‌ی پ.د.ك ببوه‌ ئه‌ندازیاری دروستكردنی دینامیكی خۆگرمۆڵه‌كردن (centrifugal dynamics) و دووركه‌وتنه‌وه‌ له‌ ناوه‌ند. له‌ بیرمان نه‌چێت په‌یوه‌ندیه‌كانی به‌غدا و ئه‌نكه‌ره‌ تا ئه‌و شوێنه‌ خراپ بووبووو كه‌ نوری ئه‌لمالكی توركیا له‌ سالی ٢٠١٠ به‌ <دوژمن وه‌سف> ده‌كات. له‌ نه‌بوونی پشتیوانی هه‌رێمایه‌تی و پوكانه‌وه‌ی سه‌رچاوه‌ و ئامرازه‌كانی فشاری، پ.د.ك هه‌وڵده‌دات له‌مه‌و دوا له‌ به‌غداوه‌ به‌رگری له‌ پێگه‌ی خۆی و ئه‌و حكومه‌ته‌ بكات كه‌ سه‌رۆكایه‌تی ده‌كات. بۆیه‌ ده‌شێت جه‌ختكردنه‌وه‌ی پ.د.ك له‌ پۆستی سه‌رۆك كۆمار له‌م گۆشه‌نیگایه‌شه‌‌وه‌ بخوێنرێته‌وه‌. به‌ڵام، هه‌موو ئه‌مانه‌ هێما و نیشانه‌ی ئه‌وه‌ن كه‌ له‌مه‌ودوا له‌وانه‌یه‌ به‌غدا ببێته‌ گۆڕه‌پانی زۆرانبازیه‌كان و تاكه‌ خانه‌ی یه‌كلاكردنه‌وه‌ی به‌ریه‌ككه‌وتنه‌ سیاسیه‌كان. به‌ مانایه‌كی دی، دینامیكی ناوه‌ندخوازی (centripetal dynamics) شوێن به‌ دینامیكی خۆرگرمۆڵه‌كردن له‌ق ده‌كات. به‌ كورتی، هیچ به‌ دووری نازانم به‌ره‌و بیناكردنه‌وه‌ی ناوه‌ند بچینه‌وه‌.

■  یاسین تەها لەم چەند رۆژەى دواییدا کە یەکەم ساڵیادە زۆر قسەو باسى گەرم لەسەر ریفراندۆم کران. زۆرینەى گفتوگۆکان بەریەککەوتن و لەژێر نەفەسى دوو بەرەییەکەى پارو تاى هەڵبژاردنى ئەمساڵدا بوون نەک بەخۆداچوونە و هەڵسەنگاندن. هەڵوێستەکان لەسەر ئەو هەنگاوە پڕ لەسەرکێشییە هەرچۆنێک بن رێگر نابن لەو راستییەى کە زۆر لایەنى شاراوەى ئەو قۆناغە پێویستیان بەرونکردنەوە هەیە بۆ مێژوو بۆ پەند وەرگرتن. لەبەر رۆشنایی بەدواداچوونەکانى ئەوکات بۆ هەڵوێستى بەغدا، هەندێ تەوەرو ناونیشان هەن دەشێت دواتر ئیشى زیاتریان لەسەر بکرێت بەتایبەت چۆنییەتى لەکیسچوونى کۆڵێک لەدەسکەوتى نەتەوەیی و سیاسى و ستراتیژیی. لێرەدا کورتەیەک لەو بارودۆخە بەخێرایی و پوختى دەخەینەڕوو:  بڕیاری ڕیفراندۆم له‌ سه‌ره‌تای حوزه‌یرانى 2017 لەهەرێمى کوردستان و لەپیرمام درا، به‌ڵام ده‌سه‌ڵاتدارانی به‌غدا هیچ به‌ هه‌ند وه‌ریان نه‌گرت و پێیان وانەبوو تا کۆتایی دەچێتە سەر، هەر بەم گیانەش مامەڵەیان لەگەڵ وەفدەکان دەکرد کە دەچوون بۆ دانوستان و گفتى هیچیان پێنەدان، بەڵام لەپڕدا رۆژ‌ی 25 ئەیلول توشى شۆک هاتن کاتێک شاشه‌كان پڕ بوون له‌ وێنه‌ی ده‌نگده‌ران. پەرچەکردارەکان بەرانبەر ئەم پێشهاتە ترسناکە کە یەکێتى خاکى عێراقى خستە بەردەم مەترسى‌ به‌لای شه‌قامی عەرەبییەوە وه‌ك هه‌می شته‌كانیترى وڵات دابه‌شبوون به‌سه‌ر مه‌زاج و حساباتى سیاسى و تایفى شیعه‌و سوننه‌دا.  شەقامى شیعى کتومت كه‌وتنی شارى موسڵیان له‌ 10 حوزه‌یرانی 2010 هاته‌وه‌ یاد كه‌ تێیدا دووه‌م شاری وڵاتیان لەدەست دا. هەندێ لە سوننەکانیش خوێنی "یه‌كێتی خاكی عێراق"یان تێدا جوڵاو کەوتنە هەڕەشە، بەڵام هه‌ندێكیتریان له‌ داخی شیعه‌كان ده‌ستیان به‌ دڵدا هێنا و بەهیوابوون بەمەقاشى کورد تەمبێى خۆ سەپاندنى شیعە بکرێت و ئەوانیش بڕۆن بەرەو پرۆژەى هەرێمى سوننە. سەربارى ئەم جیاوازییە، هەردوولا لەسەر ئاستی فه‌رمی و ناوەندەکانى بڕیار یه‌كیان گرت بۆ ده‌ركردنی كۆمه‌ڵێك بڕیار دژ بەهەرێم له‌ناو كافتریای په‌ڕله‌مان، كه‌ به‌ر له‌ داڕشتنه‌وه‌ی كۆتایی ده‌قه‌كانی، به‌ كۆی ده‌نگی ئاماده‌بوان پێشوه‌خت په‌سه‌ند كران، تەنانەت سەلیم جبورى تەرمى باوکى بەجێهێشت و پرسەى هێنا بۆ ناو هۆڵى پەرلەمان نەکا لەم "ئەرکە نیشتمانییە" دوا بکەوێت. لەناو ناوەندى شیعەدا بەرەى "راستڕە" ـە کان کە نورى مالیكی، حەنان فه‌تلاوی، باڵه‌ ئێرانییه‌كانی حه‌شد "بەدرو عەسایب" لەگەڵ هه‌ڵۆكانی حیزبی ده‌عوه‌ نوێنەرایەتیان دەکرد، ته‌پڵی شه‌ڕیان لێداو کەوتنە گوشارکردن بۆ ئەوەى حەیدەر عه‌بادی سەرۆک وەزیران تێوه‌ بگلێت له‌ جوڵاندنی سوپاو حه‌شدی شه‌عبی بۆ سنوره‌كانی هەرێم، له‌پاش ئه‌وه‌ش په‌لاماردان و شەڕ ده‌ست پێ بكات. له‌م نێوه‌نده‌شدا هەندێ سیناریۆ ئاشکرا کران لەوانەش هێرشی سوپا بۆ كۆنتڕۆڵكردنه‌وه‌ی كۆمپانیای نه‌وتی باكور له‌ كه‌ركوك، به‌ڵام لە ترسی به‌ره‌نگاری كوردو لەچاوەڕوانى رونبونەوەى کاردانەوە گریمانکراوەکانى کۆمەڵگاى نێودەوڵەتیدا، ئەم گوشارە لەرۆژانى یەکەمى پاش ریفراندۆم، سەرى نەگرت. هەندێ لایەنى کوردییش بەمە تێکەوتن و تێپەڕاندنى مەترسییەکانى ریفراندۆمیان راگەیاند.  ئەو بەرە شیعەیەى له‌گه‌ڵ شه‌ڕ نەبوون به‌ هیوای ئەوە بوون بەغدا له‌ ڕێی ئه‌نقه‌ره‌وه‌ ده‌روازه‌ی سه‌ره‌كی سنووری توركیا له‌ خاپور و فڕۆكه‌خانه‌كانى هەولێرو سلێمانى کۆنتڕۆل بکات، بەمەش هه‌رێم بکاتە بەبەشێک لەبەغدا، بۆ ئه‌وه‌ی کورد چیتر زاتی داواکردنی سه‌ربه‌خۆیی نه‌كات. هەر له‌م میانه‌یه‌شدا حکومەتى عێڕاق فرمانی دەرکرد بۆ ته‌نسیبكردنی زیاتر له‌ چل فه‌رمانبه‌ری گومرگ بۆ ده‌روازه‌ی ئیبراهیم خه‌لیل، به‌ هیوای ئه‌وه‌ی ئه‌نقه‌ره‌ ته‌نهاو ته‌نها مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌مانه‌ بكات. بەتوندیش فڕۆکەکانى داخستبوو هاوکات لەگەڵ داخستنى مەرزەکان لەلایەن ئێرانەوە.  لەنێوان ئەم دوو بەرەیەشدا، لەبەغدا مقۆ مقۆیەک هاتە ئاراوە کە ناكرێت هه‌مو كورد باجی ریفراندۆم بدات، به‌تایبه‌ت بەرەیەکى بەرچاوى لەسەر کات و ساتى هەنگاوەکە رازى نەبووە "کەمپینى نەخێر"، هەروەها هه‌ندێك رێژەی سەیرى بایکۆت لەسلێمانى و هەڵەبجە دەرکەوتن کە جێگەى سەرسوڕمان بوون بۆ ئەم شارانە کە رەمزیەتى مێژوییان هەیە، بەم هۆیەشەوە مشتومڕ هاتە ئاراوە چۆن کارێک بکەن، نه‌بێته‌ هۆی سزای به‌ كۆمه‌ڵ بۆ هەموو کورد، به‌و پێیه‌ی جیهان ئه‌وه‌ قبوڵ ناكات و بیرۆکەیەک گەڵاڵە بوو کە سلێمانى بکەنە سەنتەرى هەرێم لەبرى هەولێر، بەڵام ئەوە سەرى نەگرت و نەکرا فڕۆکەخانەى ئەم شارە بەتەنها بکەنەوە. لە رۆژگارەکانى نیوەى یەکەمى مانگى ئۆکتۆبەردا، بەغدا لەهه‌ڵوێستی توندى ئه‌نقه‌ره‌، تاران، واشنتۆن، ئه‌وروپاو وڵاتانی كه‌نداو، دڵنیا بوویەوە کە لەگەڵ گێڕانەوەى کورددان بۆ قۆناغى پێش 2003، بەتایبەت هى مەکگۆرک و تیلەرسۆن، بۆیە هیچ ترسى کاردانەوەو گوشارى نێودەوڵەتییان نەماو بەئیسراحەت کەوتنە جێبەجێکردنى پلانە سیاسى و سەربازییەکان، کە بەشێکیان دروستکردنى درزو کەلێن بوو لەو هێزەى بڕیاربوو بەرگرى لەکەرکوک بکات، ئەمەش دواتر بە "رووداوەکانى 16 ئۆکتۆبەر" ناسرا.  هەرچەندە عەبادى کەسێکى شەڕخواز نەبوو، بەڵام کەوت بەسەر واقیعێکى تاڵ و گوشارێکى گەورەدا، هەموو ئەو دەسکەوتانەى بەدەستی هێنابوون لە شەڕى داعش و لە ماوەى سێ ساڵى ویلایەتەکەیدا، هەر هەموویان کەوتنە سەر مەحەک و بەردەم مەترسى سفر بوونەوە، ئەگەر هەنگاوى کردەیی نەنایە دژى هەرێمى کوردستان. ئەوکاتیش ناوبراو مەست بوو بە ویلایەتى دووەم و بەگەرمى کارى بۆ دەکردو لاى خۆى واى دانابوو کە نیمچە مسۆگەرە، رکابەرە شیعەکانیشى لەخوایان دەویست و شاگەشکە بوون هەروا بەتەماشاکەر بمێنێتەوە بۆ ئەوەى قسەکەیان بەراست بگەڕایە کە ئەبو یوسر کەسێکى ڕاڕاو لاوازەو بەکەڵکى ئەوە نایەت ببێتە سەرۆک وەزیرانى وڵاتێکى ئاڵۆزى وەک عێراق. بەم پێیەش ئەوەى بەکورد کرا بەهاندان و پلانى مالیکى و عامرى و تەنانەت سەدر ـ یش بوو کە بەیانێکى زۆر توندى دەرکرد، بەڵام جێبەجێکردنەکەى سپێردرا بەعەبادى بەو پێیەى سەرۆک وەزیران و فەرماندەى گشتى هێزە چەکدارەکان بوو، لەکۆتایشدا عەبادى لەشەقامى شیعە هیچى نەبردەوە لەپاى لەقاڵبدانى هەرێم و گیڕانەوەى بۆ ئامێزى بەغدا ، بەتایبەت کەرکوک کە گرنگییەکەى نایەتە باسکردن بۆ بەغدا لەگەڵ شەنگال و دەشتى نەینەوا، لەهەڵبژاردنى 12 ئایار لیستەکەى عەبادى بەپلەى سێیەم هات و خۆشى تەنها 59 هەزار دەنگى لەبەغدا هێنا. هاوکات لەگەڵ ئەمەشدا عەبادى لەلاى کورد بێزرا، دواتریش هەرچى هەوڵیدا بە ناردنى 317 ملیار دینارى مانگانە کەمێک وێنەى چڕژبووى خۆى راست بکاتەوە، بەڵام تازە کار لەکار ترازاو ئێستە ئەو هێزە کوردیانەى دەچن بۆ بەغدا بەدڵ و گیان هەر مالیکى و عامرییان مەبەستەو بەساردییەک و وەک پرۆتۆکۆلیش سەرێک دەدەن لەسەرۆک وەزیران.