■  مەلا بەختیار لەعێراقدا، زۆربەی وەزیرەكانی كابینەكەی بەرێز (عادل عەبدولمەهدی) لەدانیشتنی پەرلەمانی عێراقدا (19/10/2018) پەسەند كران. باقیەكەی كەوتۆتە گرێكوێرەی ململانێی لایەنە سیاسیەكان. هەر لە سوێندخواردنەكەوە دەركەوت كەوا: كێشەی بنچینەیی بەرێز عەبدولمەهدی، ئەوەیە، كە كاندیدی رێك نەكەوتنی لایەنە شیعەكانە، لەسەر كاندیدی دڵخوازیان. واتا: رێك نەكەوتون لەسەر بەرێز سەرۆك وەزیران رێك بكەوون. بەڵكو دوای ئەوەی لەناوخۆیاندا، لەسەر ئەو كاندیدانەی ناویان بۆ سەرۆك وەزیران، لەئارادا بوون، (عادل)یان بەگونجاوترینیان زانیووە. بەندە، وەكو زۆر لەسیاسەتمەدارانی تری شارەزای هێزو كەسایەتیە سیاسیەكانی عێراق، دڵنیام كە بەرێز (عادل) كەسێك‌و كەسایەتیەكی شیاوە. راستە، لەسەردەمی سەرۆك مام جەلالەوە، ناوی بۆ سەرۆك وەزیرانی عێراق لەناوانا بووە، بەڵام هەرگیز هەڵپەیەكی ئەوتۆی نەنواندووە بۆ ئەو پۆستە، كەسایەتیە سیاسیەكەی شەرمەزار بكات. بەڵكو، كاتێك دەیزانی پۆست‌و پایە، كەسایەتیەكەی دەشكێنێ‌، وازی لەجێگری سەرۆك كۆمارو لەسەركردایەتی ئەنجومەنی باڵای شیعەكانیش هێنا. دانیشتنی لەماڵەوە، زۆر پێ شەرەفمەندانەتر بوو، لەوەی گرەو لەسەر كەسایەتی خۆی بۆ پۆست‌و پایە بكات. ئێستا، كە سەرۆك وەزیرانی عێراقی بەشایستەیی خۆی پێ رەوا بینراوە، ئەركێكی زۆر قورسی كەوتۆتە ئەستۆ. لەپێشەوەیاندا، كێشەو بێشەی لایەنەكانی شیعە. پاشان، پاشماوەی سەرجەم كێشە چارەسەرنەكراوەكانی سەردەمی كابینەكانی پێشوو. هەر پەیوەست بەعێراق، ململانێی نێوان عێراق‌و دەوڵەتانی سونیگەرای ناوچەكە، لەسەروی هەموشیانەوە، كێشەی هەرە گەورەی ئەمریكاو ئێران، فشاری هەمەلایەنەی لەسەر كابینەكەی (عادل) هەیەو لەناو هاوكێشەو روداوەكانی ئایندەشدا، مەترسیەكان فرە رەهەند دەبن! ئەو كێشانە چۆن بەلای بەرژەوەندییە حیزبی‌و ئیقلیمی‌و زلهێزەكاندا، دەشكێنەوە، با ئەمانەیان بۆ سەرەنجامەكان هەڵبگرین. سەبارەت بە كوردستان، كێشەكە رەهەندی دیكەی هەیە. ئەویش بەرای ئێمە، لەمەی خوارەوەدا، خۆی دەبینێتەوە: سەرەڕای ئەوەی (عادل) نیو سەدەیە، ئەزمونی لەگەڵ كێشەی كورددا هەیە. لەو ساڵانەدا، بچوكترین پەشمی لەناو كوردستان‌و لەعێراق‌و ناوچەكە، بۆ مافی كورد، نەهێناوەتە سەر خۆی. لەناو كاندیدەكانیشدا، پێموایە، بۆ كوردیش، باشترین كەسیانە. واتا سەرۆكێكی باشە. بەڵام: لەدونیای سیاسەتداو لەناو كێشەو هاوكێشە جیهانی‌و ئیقلیمی‌و ناوخۆییەكاندا، سەرۆكێكی باش، چەند باش بێ‌، ئەمە ناتوانێ‌ دەستەبەری مافە سیاسی‌و یاسایی‌و ئابوریەكانمان بێ‌. تەنهاو تەنها، رێكەوتنی لایەنە سیاسیەكان، لەپێشەوەدا، لەگەڵ بەرێز سەرۆك وەزیران، دەستەبەری مافە دیموكراسی‌و دەستوریەكانمان دەبێ‌. نەك تەنها كەسایەتی باشی سەرۆك وەزیران. كە ئەمەش بۆ خۆی زۆر گرنگە. مەخابن، هێزە كوردستانیەكان، لەسەرەتای دانوستانەكاندا، دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، باشمان بۆ هەڵكەوت‌و هەوڵی هاوبەشی باشیش، بە پرۆژەی هاوبەشیشەوە، دران؛ بەڵام ریزی یەكگرتویی كوردستان، خراپ پاشەكشەی كرد. ئێستا، لەباتی سازان، ترازان بۆتە سیاسەتی باوی كوردستانی. كەڵبەی هەڵپەی دەستكەوتی حزبی، جێگەی هەڵمەتی دەستكەوتی كوردستانیی، لەبەغداد گرتووە. وەزارەتی كەم بەر كورد دەكەوون. ناوچە كێشە لەسەرەكان دۆخیان تەمومژاوییە. كەركوك بە (6) پەرلەمانتاری كوردەوە، بەپشتیوانی سیاسەتی تایفەگەری، خرایەوە گرەوی شۆڤێنیەتەوە..تاد. بەدڵنیاییەوە، ئەگەر هەرێمی كوردستان، لەم ماوەیەدا، لەناو خۆیدا كێشەی لایەنە سیاسیەكان چارەسەر نەكات‌و جارێكی تر، بەیەكگرتویی، بەپێی پرۆژە پێشكەشكراوەكەمان، نەكەوێتەوە دانوستاندن بۆ رێكەوتنێكی دەستەبەر، لەگەڵ لایەنە سیاسیەكان‌و كابینەی نوێ دا، بێگومان، بەم ترازانەی لایەنە سیاسیەكان، هەرگیز، هەرێم، ناتوانێ‌ كێشەكانی مادەی (140)، گفتوگۆی نەوت‌و گاز، بودجەو موچەو تەیاركردنی پێشمەرگە، لەهەلومەرجی ئیداری‌و سیاسی‌و یاسایی، كابینەكەی بەرێز (عادل)یشدا، چارەسەرێكی شیاوی بۆ بدۆزرێتەوە. ئەوەتا، لە بودجەی گەڵاڵەكراوی حكومەتدا پشكی كوردستان (12%) دانراوە. ئەگەر ئەم پشكە، وەكو خۆی لەپەرلەماندا تێبپەڕێنن، ئیدی ئاشكرا دەبێ‌، هەر داخوازیەكی هەرێم، بچێتە ناو ئەم پەرلەمانە، سەرەنجامەكەی چی بەسەردێنن. بەتایبەتی جێبەجێكردنی مادەی (140)و پرسی نەوت‌و گاز. چارەسەری سیاسی ناوخۆیی كوردستان، تاقە رێگەیە، بەرەو دەستەبەری سیاسی‌و ئابوری‌و یاسایی لەعێراقدا، ئەگینا، سەرۆكێكی باشی وەكو (عادل) ناتوانێ‌ لەبەرامبەر ئەو هەموو كێشانەی هەن‌و ئەو هێزانەی هەژمونیان لەپەرلەماندا هەیە، مافەكانمان لەم چوار ساڵەدا، دابین بكات!! 30/10/2018

■  ئومێد جاف دیموکراسیەت و هەڵبژاردن و ممارەسەی مافی سیاسی هاوڵاتیان جگە لە گەمەیەکی سیاسی بۆ سپیکردنەوەو شەرعیەتپێدانی دەسەڵات، هیچ واتایەکی تر نیە. ئەم دەستەواژەیە لە ئەمرۆدا دەچەسپێت بەسەر وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەراست و بەشێک لە وڵاتانی ئەورپاو ولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، بەڵام دواجار بە سیستەم دەستاودەستی دەسوڵات رێکخراوەو پشتیوانی یاسای هەیەو هاوڵاتیان کەم تا زۆر دەچنە ناوپرۆسەکە. هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمان بە دەنگی کەمینەو زۆرینە لە کۆمسیۆن تێپەرکراو و وەک دوا منزڵگا خرایە بەردەم دەستەی دادوەری هەڵبژاردن. دەستەی دادوەری هەڵبژاردن ئەو دەستەیە کە لەدادگای پێداچوونەوەی هەرێمی کوردستان پێکهاتووە لە (٣) دادوەری تەرخان نەکراو(غیر متفرق)، بۆ چاوخشاندنەوە بەو تانانەی کە لە بریاری ئەنجومەنی کۆمسیۆن دەدرێت، لەلایەن ئەوانەی راستەوخۆ لە بریارەکانی کۆمسیۆن زەرەرمەندن. خوازیارم دادگا دواین فریادرەسی ئومێدی مەرگی دیموکراس‌و مافە سیاسیەکانی دەنگدەران بێت. تەنها لەسەر دوو بریاری دەستەی دادوەری هەڵبژاردن رادەوەستم و شیکاری دەکەم بۆ خوێنەران:- یەکەم: بریاری (٤/الهئە القچائیە للانتخابات/ ٢٠١٨ لــە ٧/١٠/٢٠١٨).  کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و راپرسی لەسەرداواکاری چوار ئەندامی ئەنجومەن، کۆبوونەوەی ئاسایی ژمارە (٥٥/ ئاسایی/٥٥ لــە ٢٩/٩/٢٠١٨) گرێدا، سەبارەت بە رێکاری نوێ بۆ رێگری لە ساختەکاری. وە بریارەکە بە زۆرینەی دەنگ پەسەند کرا کەپێکهاتبوو لە (٦) خاڵ: {١- دەنگدەر پێویستە پێناس باری شارستانی و رەگەزنامەی پێ بێت.  ٢- بریکاری قەوارەی سیاسی مافی وردبینکردنی بەڵگەنامەی دەنگدەری هەیە. ٣- لەکاتی چوونە ژورەوەی لایەنی سەربازی و ئاسایش سەجەم دەنگی وێسگەکە پوچەڵدەکرێتەوە بەبێ بوونی سکاڵا. ٤- دووبارە بەشداریکردنی دەنگدەری تایبەت لە دەنگدانی گشتی سەرجەم دەنگی وێسگەکە بەبێ سکاڵا پوچەڵدەکرێتەوە. ٥- پەسەندکردنی ئەنجامەکانی هەڵبژاردن بە دەنگی ٣/٢ ئەندامانی ئەنجومەن. ٦- وردبینی لە پەنجەی دەنگدەر لەلایەن فەرمانبەری سەرسندوق}. لیستی (١٠٥) وەک لایەنی زەرەرمەند لە بریارەکە تانەی پێشکەش بە دەستەی دادوەری هەڵبژاردن کردوە. دەستەی دادوەری بە ژمارە (٤/الهئە القچائیە للانتخابات/ ٢٠١٨ لــە ٧/١٠/٢٠١٨)  بریاردا بە پەسەندکردنی خاڵەکانی (١+٢+٣+٤) و هەڵوەشاندنەەوەی خاڵی (٥).   بە شرۆڤەی هەردوو بریاری کۆمسیۆن و دادگا لەروانگەی یاساوە دەردەکەوێت کە:- ١- بریارەکە کێبەرکێ(خصومە)ی تێدانیە و هیچ لیستێک زەرەرمەند یاسایی نیە لە بریارەکە. وەبریارەکە لە دوای دەرچونی راستەوخۆ رۆشتە بواری جێبەجێکردن، کە تەنها کۆمەڵە رێکارێکی ئەنجومەنی کۆمسیۆن بوو وەک تدابیری احترازی و بۆ رێگری لەساختەکاری دەریکرد. ٢- لە بریاری دادگا چارەنووسی خاڵەکانی (١+٢+٣+٤+٥) دیاریکراوە، بەڵام خاڵی (٦) چارەنووسی نادیارە. جێگەی پرسیارە ئەی خاڵی (٦) لە بریارەکەی دادگا بۆ چارەنووسی دیارینەکراوە، یاساییە یان نا یاسایی؟ ٣- خاڵی (١) نایاساییە و دادگا بە یاسایی پشت‌راستیکردوە: پاڵپشت بە ماددە (١٥) لە یاسای هەڵبژارن ژمارە (١ی ساڵی ١٩٩٢) هەمووارکراو، یاساییە چونکە رێگەی داوە بە کۆمسیۆن چی رێکارێک دەگرێبەبەر. ٤- خاڵی (٢) تدخولی بریکاری قەوارەی سیاسی: پێچەوانەی یاسای هەڵبژاردن‌و بنەماکانی هەڵبژاردنە، چونکە بەیاسا کۆمسیۆن ژمارە (٤ی ساڵی ٢٠١٤)، (م/٣: کۆمسیۆن دەستەیەکی پیشەی سەربەخۆی بێ‌لایەنە) و (م/٢: کۆمسیۆن تاکە دەسەڵاتە السلگە الحصریە)، پەیرەوەی ژمارە (٤/٢٠١٨) بەشی سێهەم دەرچوو لە کۆمسیۆن رێگە نادات کە (بریکاری قەوارەی سیاسی مافی وردبینی‌کردنی بەڵگەنامەکانی دەنگدەری هەبێ، لەئەگەری بوونی گومان لەو بەڵگانامانە بریکاری قەوارەی سیاسی مافی وێنەگرتنی ئەو بەڵگەنامانەی هەبێ بە مۆبایل یان ئامێری وێنەگرتن). بەڵام دادگا ئەم خاڵەی پەسەندکردوەو بەیاسایی لەئەژماری کردوە. ٥- خاڵەکانی (٣+٤) سوتاندنی دەنگ و ئەژمار نەکردنی دەنگی دەنگدەر، پێچەوانەی یاسای هەڵبژاردن ژمارە (١ی ساڵی ١٩٩٢) هەمووارکراو و رێسای ژمارە (٣/٢٠١٨) کۆمسیۆن و ئەحکامی ماددەکانی (١٢ + ٢٠ + ٣٨/یەکەم) لە دەستوری هەمیشەی عێراق و بریاری دادگای فیدراڵی ژمارە (٩٩، ١٠٤، ١٠٦/اتحادیە/ اعلام/٢٠١٨ لــە ٢١/٦/٢٠١٨) کە بریاری دادگای فیدراڵی ملزمە بۆ هەموولایەک بەپێی ماددە (٩٤: بڕیارەکانی دادگای باڵای فیدڕاڵی یەکلاکەرەوەیەو دەبێت سەرجەم دەسەڵاتەکان پێوەی پابەندبن) چونکە سوتانی دەنگی هەوڵاتیان رێگەپێدراونیە بەبێ بوونی سکاڵا وەک لە بریارەکەدا هاتووە. ٦- خاڵی (٥: پەسەندکردنی ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بەدەنگی ٣/٢ ئەندامانی ئەنجومەنی کۆمسیاران دەبێت). ئەم خاڵە دوولایەنەیە: لایەنی یەکەم: کۆمسیۆنی باڵا لە بریارەکەیدا بەهەڵەدا چووە، چونکە کۆمسیۆن مافی پەسەندکردن یان ردکردنەوەی ئەنجامی نیە، بەڵکو تەنها مافی ئاشکراکردنی ئەنجامی هەڵبژاردنی هەیە بەپیی ئەحکامی یاسای کۆمسیۆن: (ماددە ٤برگە ٩: ئاشکراکردنی ئەنجامە بەرایەکان.... هەروەها کۆتاییەکان) و (ماددە ٥ برگە ٦/١: ئاشکراکردنی ئەنجامە کۆتاییەکان). کەواتە کۆمسیۆن دەستەیەکی پیشەی بێ‌لایەنەو تەنها سەرپەرشتی پرۆسەکە دەکات، لەکاتی بوونی سکاڵا بەپێی یاساو پەیرەوەی ناوخۆ و رێسای ژمارە (٣/٢٠١٨) بریاری تێدا دەردەکات. کەواتە پرسەکە لەبنەرەتدا لەسەر تێپەراندنی بریارەکانە بە دەنگی زۆرینەو کەمینە. بەڵام پێش هەموو بریارێک پێویستە کۆبوونەوە هەبێ، کۆبوونەوەی (ئاسایی یان نائاسایی)، لەگەڵ رێژەی یاسایی ئەندامانی کۆبونەوەکان. لەیاسای کۆمسیۆن (٤) حاڵەت هاتووە کە بە دەنگی (٣/٢) ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەن بریار دەردەچێت بۆ دانانی (سەرۆک، جێگرە، بریاردەر، سەرۆکی کارگێری هەڵبژاردن) لە کۆمسیۆن بەپێی ئەحکامی ماددە (٥ برگەی ٤/١). لەپەیرەوەی ناوخۆی کۆمسیۆن کە لەوەقائعی کوردستان ژمارە (١٧٨ لــە ١٤/٥/٢٠١٥) بڵاوکراوەتەوە، هەمان حوکمی یاسای هەیە بۆ کۆمسیۆن، ئەو بریارانەی پێویستی بە دەنگی (٣/٢) ژمارە ئەنجومەن هەیە لە (٤) حاڵەتەوە زیادکراوە بۆ (٦) حاڵەت بە زیادکردنی  (دانانی بەرێوەبەری گشتی پارێزگاکان و بەرێوەبەرەگشتیەکان). بۆیە پێویست بوو لەسەر کۆمسیۆنی هەڵبژاردن بۆ زیادکردنی حاڵەتی (٧) یەکلایکردنەوەی سکاڵاکان بە دەنگی (٣/٢)هەموواری پەیرەوی ناوخۆی بکردایە، نەک بە بریارێک باسی لە پەسەندکردنی ئەنجام بکردایە. لایەنی دووەم: دەستەی دادوەی هەڵبژاردن بە ئارستەی رێژەی یاسایی کۆبوونەوەکان بریارەکەی ئاراستەکردوە کە لە (٦ برگەی/١ ماددە/٥) یاسای هەڵبژاردندا هاتووە، بابەتێکی جیاوازە لە مهامی بریارەکەی ئەنجومەنی کۆمسیۆن. دووەم: بریاری (٤/الهئە القچائیە للانتخابات/٢٠١٣ لــە ٢٨/٧/٢٠١٣). لە هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمانی کوردستان لەگەڵ کۆمەڵە رۆشنبیرانی ناسراوی ئەم هەرێمە بریارماندا لیستێک درووست بکەین لەژێر ناوی (رێکخراوی سەروەری یاسا) بۆ بەشداریکردنی هەڵبژاردن وەک قەوارەیەکی سەربەخۆ. کۆمسیۆن تەنها مافی سەرپەرشتیکردنی خولی سێ‌هەمی هەڵبژاردنی بەبوو بەپێی ماددە (٧) لە یاسای هەڵبژاردن ژمارە (١ی ساڵی ١٩٩٢) هەمووارکراو بەیاسای ژمارە (٢ی ساڵی ٢٠٠٩). واتە بەیاسا کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق مافی هیچ رێکارێکی یاسایی نەبوو بۆ سەرپەرشتی کردنی هەڵبژاردن، بەڵام کۆمسیۆن رێکاری یاسای گرتبووەبەر بۆ هەڵبژاردن لەتۆماری قەوارەی سیاسیەکان. دوای هەموواری یاسای هەڵبژاردن لە (١٩/٦/٢٠١٣) لە پەرلەمان، دووبارە دەسەڵات گەرایەوە بۆ کۆمسیۆن کەسەرپەرشتی خولی چوارەمی پەرلەمانی کوردستان بکات. داواکاریمان پێشکەش کرد بە کۆمسیۆن کرد کە دووبارە مۆڵەت بدات بەدرێژکردنەوەی تۆماری قەوارەی سیاسیەکان، بەڵام لەماوەی یاسایی وەڵامی نەبوو. پاشان تانەمان لە بریارەکەدا لەبەردەم دەستەی دادوەی هەڵبژاردن ئاماژەمان دا، کە کارەکانی کۆمسیۆن لەسەر بنەمای باگل ئەنجام دراو پێویستە هەڵوەشێتەوە (ومابنی علی الباگل باگل)، پێش هەموار چوارەم بەیاسای ژمارە (٢ ساڵی ٢٠٠٩) شێوازی دەنگدان لیستی داخرابووە، بەڵام لە لەیاسای (١٥ ساڵی ٢٠١٣) کار بەلیستی نیمچەکراوە دەکرێت، داوای درێژکردنەوەی تۆماری قەوارەی سیاسیەکانمان کرد لە کۆمسیۆنمان. بریاری دەستە (لدی الدراسە لگلب والاگلاع علی القانین ژات العلاقە تبین ان قائمە الکیانات تتچمن اسما‌و افرادها المرشحین لژا فان تغییر نڤام القائمە من نڤام القائمەالمغلقە الی نڤام القائمە المفتوحە الایٶ علی حقوق الافراد المرشحین فی قائمە الکیانات فلامبرر تمدید فترە تسجیل الکیانات السیاسیە فقرر بالاتفاق رد الگعون  والگلبات لانها غیرواردە واشعار المفوچیە العلیا المستقلە الانتخابات بژلک وصدر القرار ٢٨/٧/٢٠١٣). هیوادارم دەستەی دادوەر هەڵبژاردن لەپێناو پاراستنی شکۆی یاساو ریزگرتن لە ئیرادەی دەنگدەر، هەڵویستە بکات لەسەر تانەکان، لەچوارچێوەی یاساو رێنمایەکارپێکراوەکان بریاری کۆتایی لە تانەکان بدات.

 ■ د. محەمەد ئەمین بەر لەهەر شتێک دەبێت بگووترێت، کە تیرۆرکردن پیشەی بێهیزەکانە کاتێک ناتوانن بە ریگەی ئاسایی رووبەرووی کەسانی تیرۆرکراو ببنەوە چ لە رووی فکری، مەنتیق، هەتا سەربازیی. تیرۆریستان بۆشاڕدنەوەی راستی بێ هیزیی و نارەوایی بوونیان پەنا بۆ تیڕۆڕ دەبەن بە هەموو رەهەندهکانیە، هەر بۆیەتیڕۆر بەهەموو پیوەرێک سەرکۆنە (مەحکوم) کراوە.قیزەوەنترین جۆری تیرۆریش ئەم تیرۆرەیە، کە تیایدا نیازباشی کەسی تیرۆركراو بەکار دێ بۆ ئەنجامدانی كاری تیرۆركردنی، وەک لە حاڵەتی خاشقچی، کە بە پێی خۆی چووە بۆ قونسوڵگەری وڵاتی خۆی، بەم نیاز باشیە، کە پێی وابووە هەتا ئەگەر کیشەشی لەگەڵ رژێمی وڵاتەکەی هەبێ بەم ئاستەنیە بگاتە هەوڵ بۆ کوشتنی (ئەگەر بەتەواویی ئاشکرا بوو، کە بکوژەکانی سەر بە بڕیاربەدەستانی سعودین). هاوسۆزی زۆری خەڵکانی ئاسایی بۆ خاشقچی هەر لە بەرئەمەیە، کە ئەم وەک قوربانی نیاز باشی ئەیبینن، بۆ ئیمەی کورد، ئەم دۆخەی تیرۆری خاشقچی کە لە سێبەری نیازباشی وخۆش باوەڕییدا روویدا هەمان دۆخی تیرۆری قاسملومان بیردەخاتەوە. بۆ وەڵامی پرسیاری سەرەوە لە مەڕ خاشقچی، پیوستە بزانرێ ئەم بەتەنها رۆژنامەنووس نەبووەتە لە سەرئاشکراکردنی، هەندێ راستی ماڵی پاشا و شازادەکان، کە بۆیە تیرۆر کرابێ، بەڵکو ئەم هەم پاشخانێکی سیاسی پڕۆئیسلامی ئیخوانی هەبووە، کە هەرلە سەرەتای ساڵانی هەشتاکانی سەدەی رابردوو تیکەڵاو بووە لەگەڵ گروپە ئیسلامییە شەڕکەرەکانی دژ بە سوڤیەت لە ئەفغانستان، کە لەلایەن سعودییە و وڵاتانی تری عەرەبی و رۆژئاواوە هاوکاری ئەکران.ئەمەش وای کردوە، کە لە دەزگا هەواڵگرییەکان و دەزگاکانی بریار و دەسەڵاتی سیاسی نزیک بێت، ئەمجارەش وەک رۆژنامەنووسێکی کارا و دیار، سەرنووسەری رۆژنامەی دیاری سعودی (وەتەن) زیاتر بواری کاری بۆ رەخسا، کە زیاتر نزیکبێتەوە لە لوتکەی هەرەمی دەسەڵات، تا ئەوەی ببێتە راویژکاری کەسە هەرە گرنگەکانی ناو دەسەڵاتی بریاردان.هەڵبەت هەرکەسێک لەم شوین و ژینگەیەدا کار بکات، ئاگاداری هەواڵی نهێنی دەوڵەت و دەزگا هەواڵگرییەکان ئەبێ و لە ئەنجامدا ئەبێتە ئامانجی چاودیریی هەم ئەم دەزگایانەی لێیان نزیکە و کاریان تیا دەکات وهەم ئەم دەزگایانەی دژی ئەم دەزگایانەن، جا چ لە سەرئاستی ناوخۆیی، یان دەرەوەیی بێت.واتە ئەوەی هەڵگری ڤایرۆزی نهێنی گەورە بێت، ماوەی ژیان و تەندروستی بەندە بە مانەوەی ئەم ڤایرۆزە لەگەڵیدا، بە پێچەوانەی ڤایرۆزی تری نەخۆشی، کە ژیان و تەندروستی بەند دەبێت بە نەمانی ڤایرۆزەکە. خاشقچی لە پاڵ کاری رۆژنامەگەری هەڵوێستی سیاسی هەبووە بە ئاراستەی ئیسلامی ئیخوانی، نووسینەکانی لەناو تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان بە ئاشکرا ئەبینرێن کاتێک لە بەڕژەوەندی گروپە ئیسلامییەکان و تورکیا دژی کورد دەینووسی هەروەها لە دەربڕینەکانیدا بەتایبەت لەمەر داگیركردنی عەفرین، وەک لەو ڤیدیۆیەی سەرەوەدا دەبینرێت.  ئاراستەی فکری بەرەو ئیسلامی ئیخوانی بوو، واتە پشتگیری هێڵی ئیسلامی قەتەر و تورکیای ئۆردۆغانی دەکرد، کە ئیستا ئۆردۆغان ڕۆڵی شیخی ئیخوانەکان ئەبینێ لەجیهانی ئیسلام بەتایبەت بۆ ئیسلامی سوننە، کە ئەیەوێ رابەرایەتی جیهانی ئیسلام بگرێتە دەست وهێز و بڕیاری ئیسلامی بۆ تورکیا بگێڕێتەوە وەک میراتگری خەلافەتی عوسمانی، ئەمەش واتە گواستنەوەی رابەرایەتی جیهانی ئیسلام لە سعودیە و میسرەوە بۆ تورکیا. لە بەرئەمه خاشقچی هەستی پێکردبێ، یان نا، ببوو بە بەشێک لە لایەنی تێوەگلاوی ناوکێشە هەمەرەهەندەكان، کە لەسەر ئاستی ناوچە و جیهان رەهەندی چارەنووسسازی ئابووری، سیاسی و جیۆپۆلیتیک و ستراتیجیان هەیە، کەوا دەکات هەم لایەنگرانی، هەم دژەکانی، بە بەکارهێنانی هەموو ئامرازە تازەکانی پەیوەندی و میدیا سەرسەختانە بکەونە شەڕی میدیاییەوە، بە جۆرێک کە باسی خاشقچی گەیشتۆتە گوێی هەموو کەسێک و بۆتە باسی ڕۆژانەی جیهانی.هەر ئەم ڕەوش و رەهەندە ناوچەیی وجیهانیەیە، وای کردوە تیرۆری خاشقچی لە چاو تیرۆری ڕۆژنامەنووسانی تر ببێتە جیهانی.بۆ نموونە، هاوکات لەگەڵ باسی تیرۆرکردنی خاشقچی هەواڵی تیرۆرکردنی خانمە ڕۆژنامەنووسێکی تەلەفیزیونی بولگاریمان بیست، بەڵام هەرگیز نەک هەرنەبوو بە هەواڵی رۆژانەی جیهانی، بەڵکو هەتا لە سەر ئاستی ئەوروپاش نەبوو بە هەواڵی رۆژانە و دوای یەک رۆژ ئیتر باسی نەما، ئەگەرخاشقچی عێراقی، یەمەنی، یا خەڵکی هەر وڵاتێکی تربوایە، بە دڵنایی ئەم دەنگۆیەی لێ نەدەکەوتەوە، بۆ نمونە هەتا ئەگەر بە بەراورد بە حاڵەتی سەددام كامل، ئەبینین ئەم پاکانەی بۆ تیرۆری كردنی سەددام كامل ئەکرا، ئیستا بۆ خاشقچی قبووڵ نییە. پاش تێپەڕبونی نزیکی چوار هەفتە بەسەر دیارنەمانی خاشقچی، باسەكەی تا ئیستاش هەرگەرمە لەلایەن میدیاکانی ئیخوانی و چەپەکانی جیهانەوە، بەتایبەت لە ئەوروپا و ئەمریکا بە مەبەستی دەستکەوتی سیاسی و رکەبەرایەتی سیاسی لە سەرئاستی وڵاتانی خۆیان، بۆ نمونە لە ئەمریکا دیموکراتەکان خاشقچی بە چڕی بەکاردێنن دژی ترامپ لە ریگە ی میدیا کانی نزیک خۆیان وەک CNN , Washington post، هەروەها میدیاکانی تورکیا و قەتەر، بۆ دەست کەوتی سیاسی و ئابووری خاشقچی بەکاردێنن بۆ فشارخستنە سەر سعودیە.هەتا ئەم لایەنانەی، کە پاڵپشتی سعودیە ئەکەن تەنها بەوە، کە ئەڵین خیزانی پادشایی بەشدارنەبوون و ئاگادار نیین لە تیرۆری خاشقچی، وەک رووسیا، دیسان مەبەست هەر دەستکەوتی ئابووری و سیاسییە. ئیستا دەسەڵاتدارانی سعودیە لە رەوشیکی زۆر سەیر و ناجۆران، كە ئامادن باج بدەن هەم بە یارەکانیان و هەم بەنەیارەکانیان تا لە کابووسی خاشقچی رزگاریان بێت، ئەم رەوشەش تەواو شازە بەقەدەر شازی سعودیە خۆی، واتە رەوشی شاز لەگەڵ خۆیدا حاڵەتی شاز دروست ئەکات.لە ناو هەر شاز و تراجیدیایەکدا کۆمیدیەک هەیە، وەکۆ میدیای ناو تراجیدیای تیرۆری خاشقچی، ئەمەیە، کە هەموو ئەم شوینانەی شیوەن بۆ خاشقچی ئەگێڕن بەرێگای جۆرا و جۆر ڕۆژنامەنووسان و نوسەران وخەڵكانی خاوەن فكر و ماف تیایدا زیندانی ئەکرێن و تیرۆرئەکرێن.ئیستا درامای تراجیدیای خاشقچی لە بابەتێکی مرۆیی، دادپەروەری و یاسایییەوە بۆتە کاڵایەک بە دەست سەوداگەرانی بەرژەوەندی دۆلار و نەوت، کە لە کۆتاییدا دەرئەکەوێ، کە کێ وکوێ لەم سەودایە چەندیان بەرئەکەوێ! https://www.youtube.com/watch?time_continue=548&v=3s3A27EqoXw&fbclid=IwAR01Q0y0dLg82FV-iw_zJTI3CVpax4b-BafM2V-V18rgIcX7MEyCEKmKVt0

 ■ ئاشتی عەبدوڵا بەپێی دروشمەکان بێت ئێمە لەسەردەمی دیموکراسی و نوێبوونەوەداین، ساڵ ساڵی ٢٠١٨ یەو جگە لەوەی سۆسیال دیموکراتین، ئەی خێرە لەدوای ھەرەشەی مل ھەڵکێشان لەبەردەم مایکەکانەوە کەسێک لەم حزبەماندا ناڕەزایی دەرنەبڕی و بڵێ سەردەمی عەنتەریات و زمانی چەک و چەقۆ بەسەرچوو !! بەڕیشی دیموکراسی و نوێگەراییەکەمان رەوایە ھەرکات قسەیەک کرا، نووسینێک نوسراو بەدڵی پاڵەوانی قەڵەم شکێن وچەک بەدەست نەبوو، ھەڕەشەی مل ھەڵکێشان بەڕۆژی رووناک لەبەردەم مایکەکانەوە بانگەوازی بۆبکرێت!! جا ئەم جۆرە لەزمانی ھەرەشە بەرامبەر کەسێکی وەک شاناز ئیبراھیم ئەحمەد بێت و بەقەولی ھەرەشەچیەکان خاتریشی گیراوە کەخوشکی خاتوو ھێرۆ ئیبراھیم ئەحمەدە و لەبەر خاتری خوا لێ خۆشبووان مام جەلال و ئیبراھیم ئەحمەد، کەوایە بێ پشتوپەناکان ھەرکات نووسینەکان وقسەکانیان بەپێوەری ئەوان نەبوو، ئەوا بێ و سێ دوو ملیان ھەڵئەکێشرێت! جا مل ھەڵکێشان مەرج نیە ھەرچەقۆ لەملت بدرێ، ئەکرێت چەقۆکانیان کەرامەتی ئینسانیەت سەربڕێ  و فیشکە ستۆکەکەنیان رۆحیان تیرۆر بکات. ئەمەوێت بەحزبەکەم بڵێم لەقاعیدەوە تا قیادەکان، واز لەوە بێنن کەبۆچوونتان جیاوازە و ناکۆکن لەگەڵ شاناز ئیبراھیم ئەحمەد ، با ئەسڵی باسەکەو ترسناکیی ئەم جۆرە خیتابانە راتان گرێ، ئێوە لەلایەک و لەلایەکی تریش  کوان قەڵەمە ئازاکانمان و ژنانی حزبەکەمان و بگرە رۆشنبیران و نووسەرانی دەرەوەی حزبیش؟ چۆن زمانی ھەرەشەو سەڕبرین با بەخاترانەشەوە بێت، بەرامبەر  ژنە نووسەرێک رای نەگرتن؟ لەکۆتاییدا بەدەرلەھاوسەنگەریمان و لەدایک و کچ بوونمان، وەکو رۆژنامەنووسێک  و ژنێک ، بەترسنۆکیی ئەزانم کە بێ دەنگبم لەئاست خیتابی لەوجۆرە و لەو ئاستە.  

     ■ یاسین نادر  کوژرانی جەمال خاشقچی فیشەکێک بوو، کە دەسەڵاتدارانی سعودیا ئیتر سەرەڕویانە بێت یان فرمانی سەرەوەیان بوو بێت، بەخۆیاناوە نا. جێگایەک کە ئەم فیشەکە دەتوانێت زیاتر لە هەرکاتێکی تر بۆ سعودیا ژانهێنەر بێت" ئابووری ئەم وڵاتە" کە بڕیاڕە بەشێوازی شۆڕشێک و مێژووییانە ئەمدیو دیو ببێت و لەم گۆڕانکاریە بێ وێنەیەش کە باسی دەکات، چاوی لە وەبەرهێنانی دونیای دەرەوەیە. کوشتنی ڕۆژنامەنووسێکی ڕەخنەگر کە لە سەروبەندی کۆنفڕانسێکی گرنگی ئابووری ڕوویدا، لە ئەنجامدا بووە هۆی ئەوە کە دەموچاوە دیار و بەناوبانگ و کلیلیەکانی جیهان لەکەسانی دەستڕۆیشتوەوە بگرە وەکوو بەڕێوبەری بانکی "جی پی مۆرگان تا دەموچاوانی تری بەناوبانگ و بەهێز وەکوو بەڕێوبەری گشتی "ئوبێر" لەودا بەشداری نەکەن. لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا کۆبوونوەی ئابووری "وەبەرهێنانی داهاتوو" کە بە "داڤۆسی بیابان" ناسراوە، لە سێ شەممە تا پێنج شەممەی ڕابردوو لە ڕیازی پایتەخت سعودیا بەڕێوەچوو و شا سەلمان سەردێڕی هەواڵەکانی ئەمڕۆی دونیای ڕاگەیاندنەکانیش لەودا ئامادەبوو و وتاربێژیشی تیادا کرد. چاکسازییە ئابووریەکانی عەرەبستانی سعودی یەکێک لە ستونە سەرەکییەکانی بەرنامەی ڕیکڵامی محمدبن سەلمانە، کە لە چوارچێوەی بەرنامەیەکی گەشەکردوودا بەناوی (دوورنمای٢٠٣٠) بە وەبەرهێنەران ناسێنرا. جێبەجێکردنی ئەم بەرنامەیە بەبێ پارەی دەرەکی تاڕادەیەکی زۆر نامومکینە. دانیشتن گەلێکی وەکوو کۆنفڕانسی " وەبەرهێنانی داهاتوو"، بە ئامانجی ڕاکێشانی هەر ئەم پارەیە بەڕێوە دەچێت. مامەڵەو سەوداکردن بە گوژمەی چەندەها "ملیار"دۆلار  ئایا خوێنی بەناحەق کوژراوی جەمال خاشقچی لە ئەنجامدا دەستەویەخەی چاکسازییە ئابووریەکانی سعودیای گرت؟ یان محمدبن سەلمان توانیی کەشتی ڕێڕەو شەپۆلداری چاکسازییەکانی لە ڕەشەبای ئەم کوشتنە ناوازەشدا، تێپەڕێنێت؟ لەو ڕۆژەوەی کە کۆنفڕانسی ئابووری لە ڕیاز بەڕێوەدەچێت دەسەڵاتدارانی سعودیا ئەوەیان لەسەر زارەو دەیکەنە مانشێتی هەواڵەکان، کە سەرکەوتنی ئەم کۆنفڕانسە وای کردووە،  واژووی ڕێکەتننامەی ملیاردی لەگەڵ وەبەرهێنەر و سەرمایەگوزارانی ڕۆژئاواییدا بکەن. ئارامکۆ(کۆمپانیای نەوتی سعودیا) لە هەمان ڕۆژی یەکەمی کۆنفڕانسدا ڕایگەیاند کە بەتەنها ڕێکەوتننامەیەکی بەبڕێ ٣٤ملیاردۆلار لەگەڵ کۆمپانیا نەوتییە جۆراوجۆرە ئاسیایی و ئەوروپیەکان لە نموونەی کۆمپانی توتاڵ واژوو کردووە. هاوکات بە گووتەی "ئەمین حسن ناصر" بەڕێوبەری کۆمپانی ئارامکۆ بڕێ ڕێکەوتن و گرێبەستە غەیرە نەوتییەکانیشی ١٦ملیاردۆلار، باس لێوە کرد. لە سەروبەندی ئەم گووتانەش ڕۆژی پێنج شەممە "خالید فەتاح" وەزیری نەوتی سعودیا گووتی:  کە کۆی ڕێکەوتن و گرێبەستەکان کە لەم دانیشتنەدا واژوو کراون، بە بڕێ ٥٦ملیار دۆلار مەزندە دەکرێن. کە تاڕادەیەک بە گووتەی دەسەڵاتدارانی فەرمی لە ماوی سێ ڕۆژدا ٦ملیاردۆلار بە ژمارەی گرێبەستەکان و لێکتێگەیشتنە بازرگانییەکان زیادبوویەوە. شوڕشی کەرتی تایبەت(بەتایبەتکردن) لە سعودیادا چۆن بووە؟ ئەم بەشە کە لە هەر دەروازەیەکەوە لێی بڕوانین بەناوی محمد بن سەلمانەوە ناونراوە و ئەوی وەک شازادەیەکی چاکخواز پیشانداوە. گوژمەی ئەم چاکسازیە لە ئابووری سعودیادا ئەوەندە فراوانە کە هەندێک ئەو گەورەتر لە گۆڕانکارییە ئابووریەکانی بەریتانیا کە بەهۆی مارگارت تاچێر لە دەیەی ٨٠ی زایینی جێبەجێی کرد، دەزانن و کەمی نین  کەسانێک ئەم چاکسازیانەیان بە گۆڕانکاریەکانی یەکێتی سۆڤیەتی پێشوو بەراورد دەکەن. عەرەبستان لە دەیەی ٧٠ی زایینی بەرنامەی پێنج ساڵەی گەشەپێدانی خستووەتە دەستووری کاری خۆیەوە و بەپێی ئەم بەرنامەیە، پڕۆژەگەلی گەورەی ژیرخانیی لە دروستکردنی قوتابخانەو نەخۆشخانە تا رێگەوبان و پڕۆژی ئاو و ئاوەڕۆی بەپارەی نەوت جێبەجێی کردوون. بەشیی سەرەکی ئەم ئابوورییە گەورەیە لە ئێستاشدا پەیوەست بەهەمان پارەی نەوتەوەیە؛ بابەتێک کە لە ڕوانینی سندوقی نەختێنەی نێودەوڵەتییەوە ناتوانێت تا ئەبەد بەردەوامی هەبێت و درەنگ یان زوو دەبێت بگۆڕێت. لە چاکسازییەکانی محمد سەلمان، دەرفەتدانی خانمان بە شۆفێری کردن و چوونی ئەوان بۆ نێو یاریگاکان، ڕەنگدانەوەی باشی لە کارەکانیی ئەودا هەبووە. بەڵام لایەنێکی سەرنجڕاکێشی ئەم شازادە کەم تەمەنەیە لە ئێستادا جەختکردنەوە و مکوڕبوونی ئەو لەسەر  چاکسازییە ئابووریەکان و گرنگیدان بە کەرتی تایبەت و (بە تایبەتکردنێتی). بەرنامەی بەتایبەتکردنی ئابووری سعودیا کە هاوشێوەی نیئولیبراڵی(سندوقی نەختێنەی نێودەوڵەنیی)یە، بناغەی سەرەکی بەرنامەی دوورنمای٢٠٣٠یە، کە بڕیاڕە لە ئاراستەی ئەودا ئابووری عەرەبستان سعودی لە نەوت بێ پێویستی ببێت و پێ بخاتە نێو ئابووری جیهانیی سەدەی بیستەمەوە. بەڕوانگە خستنێک بە بەڵگەنامەکانی ئەم بەرنامەیە، ئەوە دەردەخات  کە تاڕادەیەک لە تەواوی بەشە ئابووریەکانی سعودیا، شتێک بۆ فرۆشتن بە دونیای دەرەوە بوونی هەیە. بەشگەلێکی وەکوو: "ژینگە، کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو، گواستنەوە و گەیاندن، وزە، پیشەگەری و سەرچاوەی سروشتی، کرێکاران و گەشەپێدلنی کۆمەڵایەتی، بیناسازی، پەروەردەو فێرکردن، تەندروستی، شارەوانی، گواستنەوە وگەیاندن، و تەنانەت حەجی عومرە و یانە وەرزشیەکان، هەموویان لە ئابووری سعودیا جێیان دەبێتەوە، کە بەبڕیاری حکومەت دەبێت بەشێکی زۆر لەوان بە کەرتی تایبەت بدرێن.  شازادەی بچووک و خەیاڵاتی شەپۆلداری ئەو  ئەمە یەکەم جار نییە دونیای خەیاڵاتی شازادە تاسەو ڕەگڵەی تێدەکەوێت، جگە لە سیاسەتی دەرەکیی پڕ چیرۆکی ئەو، "شەڕی یەمەن، وازنامەی سەعدحەریری، گرژی و ئاڵۆزی سیاسیی لەگەڵ قەتەر و تورکیادا و...) دەستبەسەرکردنی شازادە دەوڵەمەندەکانی وڵاتەکەی، ئەمانەش هۆکارگەلی جیددی بوون کە وەبەرهێنەرانی دونیای ڕۆژئاواشی بە جیددی ترساند. لە کاتێکدا لەم وڵاتەدا یاسای داڕێژڕاوی وڵات و ئاسایشی کار و پیشە یەکێک لە ململانێکانی بەردەم پڕۆژی تایبەتسازی و بەتایبەتکردنی کەرتی ئابووریەکەیەتی، گرتن و بەندکردنی سەرمایەدارانی وڵات کە لە سەرەتاوە بەبێ حوکمی داگاو دادگایی کردن و لە دەرەوەی یاسا بوو، بۆ کەسانێک کە بڕیاربوو بە ملیاردان دۆلار وەبەرهێنان و سەرمایەوەگەڕخەڕی لەم وڵاتەدا بکەن، ناڕحەتکەر و بیزارکەر بوو. هەر ئەمجۆرە نیگەرانییە هاوشێوانەش بوو، کە لە ٢٠ڕۆژی کۆتای پاش کوشتنی جەمال خاشقچی ڕۆژنامەوان بەوپەڕی خۆی گەیشت و زۆرکەس پەنجەی تۆمەت بۆ شازادەی دەسەڵاتدار تا ئێستاش ڕادەکێشن و هەر ئەمەش وای کرد زۆر کۆمپانیا و کەسایەتی گەورەی دونیای ئابووری لە کۆنفڕانسی ئابووری ئەم ولاتە بەشداری نەکەن. بەتایبەتکردنی گەرتی ئابووری سعودیا تا ئێستاکە چەندین دواکەوتنی بە خۆیەوە بینیوە، کە یەکێک لەوان کە بووە مانشێتی هەواڵی جۆراوجۆر و ناوەندە هەواڵییەکان ئەوە بوو کە کۆمپانی نەوتی "ئارامکۆ"ی سعودیا لە بازاڕی پێشکەشکردنی پشکە نەوتییەکان پشکەکانی بە هەڵپەسێردراوی مایەوە و لە ئێستاشدا  بەتایبەتکردنی بەشێک لە پشکەکان، یەکێک لە بەرزە فڕینەکانی خۆیان لەمبارەیەوە دەناسێنن.  لەگەڵ ئەو هەموو ڕێکڵامە بەرفراوانەو ململانێکان لە نێو بازاڕی پشکەکاندا لەبارەی پێشکەشکردنی پشکەکانی کۆمپانی "ئارامکۆ" دروستبوو، خالید فالیح وەزیری نەوتی سعودیا گووتویەتی: کە ئەم ڕووداوە لە کاتێکدا کە ئێمە بمانەێت و هەلیشی شیاو بێت، هەر ڕوو دەدات. نەبوونی شەفافیەتی دارایی ئارامکۆ و ڕێکخستەی خەزنەداری ئاڵۆزی خانەدانی سعودیا کە خەرجی و تێچوونەکانی شازادەکان دابین دەکات، لە بەربەستە گەورەکانی سەر ڕێگای ئەم کۆمپانیایە وەسف لێوە کراوە کە بە سەرچاوە و خەزنگەی سەرەکی سعودیا دادەنرێت.  بە خستنە ڕوانگەی ئەم ئەزموونەی ڕابردوو بوو، کە بەدوای کوشتنی ڕۆژنامەنووس جەمال خاشقچیی و کاردانەوەی نێگەتیڤی وەبەرهێنەران، هەندێک لە چاودێران ئاماژەیان بەوە کرد کە نە تەنها سوکانی شوڕشی ئابووری لە دەستی شازادە محمد سەلمان دەرچووە، بەڵکوو سکەی شەمەندۆفێری چاکسازییەکانی ئەویش لە هێڵە ئاسنییەکەش وا خەریکە دەردەچێت، چونکە ئەم پلانەی سەلمان، پێش ئەم ڕووداوەش قورس دەهاتە بەرچاو.  سێ ڕۆژ کۆنفڕانسی ئابووری محمد سەلمان، هەوڵی محمدسەلمان بوو کە ئەم بابەتە هیچ نەبێت به ئاراستەیەکی قازانج ویستانە بەکۆتا بگەیەنێت، هەوڵدان و تێکۆشانێک بە گووتەی بەرپرسانی باڵای وڵات سەرکەوتنی بەدەستهێناو ڕێڕەوی هاتنی پارەی وڵاتان هێشتا هەر بە کراوەیی بۆ ئەوان ماوەتەوە و ئەوان وەبەرهێنان و سەرمایەوەگەڕخەری لە ولاتەکەیان "سعودیا" لە داهاتووشدا بە گوژمەی زیاترەوە بەردەوامی پێدەدەن.     تێبینی: سوود وەرگیراوە لە چەند سەرچاوەیەکی هەواڵی بۆ ئامادەکاری ئەم وتارە شیکارییە.

■ عەبدولستار مەجید  ھەرێمی کوردستان یادەوەری زۆر ناخۆشی لەگەڵ گڕگرتنی دام و دەزگا و شوێنە گشتییەکاندا ھەیە ئەگەر لە ڕوواڵەتدا وەک بەرپرسان دەڵێن "شۆرتی کارەبا" بەڵام لە ناوەڕۆکدا ئەم ڕووداوانە گومانی زۆر ھەڵدەگرن ھەر ئەم گۆمانانەش خەریکە لەلای خەڵک دەبنە یەقین . ٢٧ ساڵە ھەرێمی کوردستان بەدەست نەبوون یان کەمی کارەباوە گرفتارن، حکومەتەکەشی نەک نەیتوانیوە چارەسەری بکات بەڵکو وادەردەکەوێت پلانی بەرەو چارەسەربوونی ئەو کێشەیەشی نیە . خەڵکی کوردستان لە ھاویندا لەبەر بێ کارەبایی دەسوتێن لە زستانیشدا ئەگەر مۆلیدە ئەھلیەکان نەبن ئەبێ بەدیار چرا و مۆم و لایت شەحنەوە ڕۆژ بکەنەوە .. ھەمووان دۆخی کارەبا لە ھەرێمی کوردستان دەزانین چۆنە، خۆ دەسەڵاتدارانیش باش دان بەو ڕاستییەدا دەنێن کە دۆخی کارەبای ھەرێم زۆر خراپە و کەمترین کات کارەبای نیشتمانیی دەدرێت بە ھاوڵاتیان . پرسیارەکە ئەوەیە؛ باشە ئەگەر بارودۆخی کارەبا لە ھەرێم ئەوەندە خراپە، بۆچی لە نیوەشەودا دەبێتە ھۆی سوتانی ژیان و ماڵ و سەرچاوەی بژێوی خەڵک ؟! کام خەڵکیش ؟ تەنھا خەڵکی فەقیر و ھەژار ؟!!!!  

■ سەرتیپ وەیسی كەریم  ناوه‌ڕۆكى ڕێككه‌وتنه‌ هه‌ڵوه‌شێنراوه‌كه‌ى پارتى و یه‌كێتيى له‌ باره‌ى پۆستى سه‌رۆك كۆمار ڕاسته‌وخۆ به‌چه‌ند كاتژمێرێك دواى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى كوردستان له‌ 30ى ئه‌یلولى 2018، هه‌ردوو شاندى پارتى و یه‌كێتیى چوونه‌ به‌غدا به‌مه‌به‌ستى یه‌كلایكردنه‌وه‌ى پۆستى سه‌رۆك كۆمار. یه‌كێتیى هه‌موو كارته‌كانى خۆى به‌كارهێنا بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ى پۆستى سه‌رۆك كۆمار، به‌ تایبه‌ت دواى ئه‌وه‌ى له‌ دوا كۆبوونه‌وه‌ى نێوان پارتى و یه‌كێتیى له‌ ماڵى كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ پارتى به‌ ڕوونى به‌ یه‌كێتیى ڕاگه‌یاندبوو، كه‌ پۆستى سه‌رۆك كۆمار ئه‌مجاره‌ بۆ یه‌كێتیى نابێت. ئه‌و تیمه‌ى یه‌كێتیى كه‌ سه‌ردانى به‌غدایان كرد ( زیاتر بوون له‌ 15 كه‌س) هه‌ریه‌كه‌و به‌پێى ئه‌و په‌یوه‌ندیه‌ى هه‌یبوو، ده‌ستیانكرد به‌ كۆكردنه‌وه‌ى پشتگیرى تاوه‌كو به‌رهه‌م ساڵح ببێته‌ سه‌رۆك كۆمار، له‌ به‌رامبه‌ردا نێچیرڤان بارزانیش 48 كاتژمێر له‌ به‌غدا به‌بێ وه‌ستان هه‌وڵیدا فوئاد حسێن بكاته‌ سه‌رۆك كۆمار. یه‌كێتییه‌كان به‌ ئه‌وانه‌شى له‌ پارتی نزیكبوون، به‌رله‌وه‌ى بچنه‌ به‌غدا له‌سه‌ر بنه‌مایى وه‌سیه‌تێكى مام جه‌لال بۆ چۆنیه‌تى مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ ماڵى بارزانى كۆبوونه‌وه‌و بڕیاریاندا به‌پێى وه‌سیه‌ته‌كه‌ى مام جه‌لال مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و پرسه‌ بكه‌ن. به‌رله‌وه‌ى مام جه‌لال نه‌خۆش بكه‌وێت له‌ كۆبوونه‌وه‌یه‌كدا به‌ ئه‌ندامانى مه‌كته‌بى سیاسى ڕاگه‌یاندبوو : له‌ دواى من به‌شێوه‌یه‌كى ئاسایى له‌گه‌ڵ ماڵى بارزانى مامه‌ڵه‌بكه‌ن و به‌هیچ شێوه‌یه‌ك له‌گه‌ڵیان تێكمه‌ده‌ن، له‌به‌رامبه‌ریشدا داواى ئیستحقافى یه‌كێتیان لێبكه‌ن و لێمه‌گه‌ڕێن غه‌درتان لێبَكه‌ن و، سووربن له‌سه‌ر وه‌رگرتنى به‌شى یه‌كێتیى له‌ حكومڕانى. له‌ماوه‌ى ئه‌و 48 كاتژمێره‌دا، هه‌ردوولا هه‌موو هه‌وڵێكى خۆیان خسته‌گه‌ڕو زۆرترین دیداریان ئه‌نجامداو هه‌موو ئاماژه‌كانیش بۆئه‌وه‌بوون به‌رهه‌م ساڵح ده‌بێته‌ سه‌رۆك كۆمار. پارتیش هه‌ر سووربوو له‌سه‌ر وه‌رگرتنى ئه‌و پۆسته‌، زۆرێك له‌ لایه‌نه‌ عێراقییه‌كانیش له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دابوون پارتى و یه‌كێتیى كۆببنه‌وه‌و له‌سه‌ر كاندیدێك ڕێكبكه‌ون. به‌رله‌ چه‌ند كاتژمێرێك به‌ر له‌ هه‌ڵبژاردنى سه‌رۆك كۆمار هه‌ریه‌ك له‌ نێچیرڤان بارزانى و باڤڵ تاڵه‌بانى و قاسم سوله‌یمانى سێ قۆڵى كۆده‌بنه‌وه‌، له‌سه‌ر ده‌ستى قاسم سوله‌یمانى ڕێككه‌وتنێك ئه‌نجامده‌ده‌ن، به‌بێ گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ مه‌كته‌بى سیاسى حزبه‌كه‌یان. له‌و كۆبوونه‌وه‌یه‌دا نێچیرڤان بارزانى سازشێكى زۆر بۆ یه‌كێتیى ده‌كات و باڤڵ تاڵه‌بانیش ده‌ڵێت " ببوره‌ له‌ حزورى جه‌نابت ئه‌و قسه‌یه‌ده‌كه‌م، به‌ڵام له‌به‌رامبه‌ر پۆستى سه‌رۆك كۆمارى عێراق پۆسته‌كه‌ى جه‌نابتان ده‌وێت له‌ هه‌رێم ". له‌ وه‌ڵامدا نێچیرڤان بارزانى ده‌ڵێت " ئه‌وپۆ سته‌ پیرۆزى یه‌كێتیى و كاك قوباد بێت ". هه‌رچه‌نده‌ ڕێككه‌وتنه‌كه‌ به‌شێوه‌یه‌ك بوو كه‌ بۆ دووساڵ پۆستى سه‌رۆكى حكومه‌تى هه‌رێم به‌ یه‌كێتیى بدرێت، به‌ڵام به‌پێى ئه‌و زانیاریانه‌ى هه‌ن قاسم سوله‌یمانى له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دابووه‌ بۆماوه‌ى چوارساڵ بێت. ناوه‌ڕۆكى ڕێككه‌وتنه‌كه‌ى نێچیرڤان بارزانى و باڤڵ تاڵه‌بانى به‌م شێوه‌یه‌ بوو: 1. پێدانى پۆستى سه‌رۆكى حكومه‌تى هه‌رێم به‌ یه‌كێتیى له‌به‌رامبه‌ردا پۆستى سه‌رۆك كۆمار بۆ پارتى و كشانه‌وه‌ى به‌رهه‌م ساڵح . 2. پێدانى لیستى چه‌ند پۆستێكى حكومى هه‌رێم له‌ لایه‌ن یه‌كێتیى به‌ نێچیرڤان بارزانى به‌ تایبه‌ت ئه‌وانه‌ى یه‌كێتیى به‌ ئیستحقاقى خۆى ده‌زانێت. 3. پۆستى پارێزگارى كه‌ركوك و ئاسایكردنه‌وه‌ى بارودۆخى كه‌ركوك و ئه‌نجامدانى كۆبوونه‌وه‌ى ئه‌نجومه‌نى پارێزگا. 4. جێگرى سه‌رۆك په‌رله‌مانى عێراق و زۆربه‌ى ئه‌و وه‌زیرانه‌ى له‌ به‌غدا به‌ كورد ده‌درێت و كشانه‌وه‌ى به‌شیر خه‌لیل حه‌داد. باڤڵ تاڵه‌بانى به‌بێ گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ و ئه‌ندامانى مه‌كته‌بى سیاسى ئه‌و ڕێككه‌وتنه‌ى ئه‌نجامدا، له‌به‌رامبه‌ردا نێچیرڤان بارزانى له‌سه‌ر بنه‌مایى ئه‌و ڕێككه‌وتنه‌ ده‌ستیكرد به‌ په‌یوه‌ندیكردن له‌گه‌ڵ سه‌ركرده‌و سه‌رۆك فراكسیۆنه‌ عێراقییه‌كان، به‌مه‌به‌ستى ته‌واو كردنى رێژه‌ى یاسایى په‌رله‌مان و ده‌نگدان له‌سه‌ر پۆستى سه‌رۆك كۆمار. دواى ئه‌وه‌ى كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ و چه‌ند ئه‌ندامێكى مه‌كته‌بى سیاسى یه‌كێتیى به‌ ناوه‌ڕۆكى ڕێككه‌وتنه‌كه‌ ده‌زانن كۆبوونه‌وه‌یه‌كى به‌په‌له‌یان ئه‌نجامداو هه‌موویان كۆكده‌بن له‌سه‌رئه‌وه‌ى نابێ ئه‌و ڕێككه‌وتنه‌ بچێته‌ بوارى جێبه‌جێكردن و ئاماژه‌یان به‌وه‌كردبوو: نابێ وه‌كو 16ى ئۆكتۆبه‌ر له‌لایه‌ن باڤڵ تاڵه‌بانیه‌وه‌ تاك لایه‌نه‌ ڕێككه‌وتن بكرێت، چونكه‌ ناوبراو هیچ پۆستێكى ڕه‌سمى حزبى نییه‌. كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ و جه‌ماعه‌ته‌كه‌ى له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دابوون نابێ به‌رهه‌م ساڵح بكرێته‌ قوربانى ڕێككه‌وتنێكى تاكه‌ كه‌سى. كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ و هاوه‌ڵه‌كانى به‌پێى ئه‌ ده‌سه‌ڵاته‌ حزبیه‌ى هه‌یانه‌ هه‌وڵیاندا ڕێككه‌وتنكه‌ هه‌ڵوه‌شێنه‌وه‌و به‌ چه‌ند خوله‌كێكیش به‌ر له‌ ده‌ستپێكردنى كۆبوونه‌وه‌ى په‌رله‌مان كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ، "عه‌دنان حه‌مه‌ى مینه‌" ده‌نێرێته‌ لاى نێچیرڤان بارزانى و به‌شانده‌كه‌ ڕاده‌گه‌یه‌نێت: ڕێككه‌وتن له‌گه‌ڵ جێگرى سكرتێرى گشتیيى و مه‌كته‌بى سیاسى ده‌كرێت، بۆیه‌ ئه‌وان رازینین به‌رهه‌م ساڵح بكشێنه‌وه‌و ته‌نها ده‌توانن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ ڕازیبن پۆستى سه‌رۆك كۆمار دووساڵ به‌ دووساڵ له‌ نێوان هه‌ردوولا دابه‌شبكرێت. پارتى هه‌ر سووربوو له‌سه‌ر ڕێككه‌وتنه‌كه‌و وايزانى كه‌ یه‌كێتیى كاندیده‌كه‌ى ده‌كشێنێـته‌وه‌، دواى ئه‌وه‌ى كۆبوونه‌وه‌ى په‌رله‌مان ده‌ستپێده‌كات، پارتى ده‌زانێت یه‌كێتیى كاندیده‌كه‌ى نه‌كشاندۆته‌وه‌و ڕاسته‌وخۆ په‌یوه‌ندى به‌ باڤڵ تاڵه‌بانى ده‌كه‌ن، كه‌ بۆچى یه‌كێتیى كاندیدى خۆى نه‌كشاندۆته‌وه‌، وه‌ڵامى ناوبراویش ئه‌وه‌بووه‌ كه‌ كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ و ئه‌و چه‌ند سه‌ركرده‌یه‌ى یه‌كێتیى سه‌لاحیه‌تى حزبى خۆیان به‌كارهێناوه‌و به‌پێى په‌یڕه‌ویش ناتوانێ ڕێگرى له‌م كاره‌ى ئه‌وان بكات. تاوه‌كو ئێستا نازانرێ كه ئایه‌ كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ و باڤڵ تاڵه‌بانى یاریان له‌گه‌ڵ پارتى كردووه‌، یاخود هه‌ردوولا ناكۆكبوون له‌سه‌ر ئه‌و ڕێككه‌وتنه‌ دوو قۆڵیه‌كه‌ى باڤڵ و بارزانى؟ دواى ئه‌وه‌ى پڕۆسه‌ى ده‌نگدان له‌ نێو هۆڵى په‌رله‌مان ده‌ستپێده‌كات و به‌رهه‌م ساڵح ناكێشته‌وه‌، ڕاسته‌وخۆ پارتى داوا له‌ كاندیده‌كه‌ى ده‌كات هۆڵى په‌رله‌مان به‌جێبهێلێت، ئه‌و ڕووداوه‌ش بارزانى و پارتى توڕه‌ده‌كات و له‌وباره‌یه‌وه‌ هه‌ڵوێستى خۆیان ڕاگه‌یاندوو ئه‌و كاره‌شیان به‌ به‌ڵێن شكان له‌قه‌ڵه‌مدا. له‌ دواى ڕووداوى هه‌ڵبژاردنى سه‌رۆك كۆمار پارتى دیموكراتى كوردستان له‌ كۆسره‌ت ڕه‌سوڵ تووره‌یه‌و پێیوایه‌: ناوبراو ڕۆڵى خراپى بینیوه‌و پشتگیرى له‌به‌رهه‌م ساڵح كردووه‌و پابه‌ندنه‌بووه‌ به‌ ڕێككه‌وتنى نێوانیان.

■ نەوزاد كەریم  متمانە ، یەکێکە لە کۆڵەکە سەرەکیەکان بۆ راگرتنی شیرازەی ناو خێزانەکان و کۆمەڵگا و پاشان نێوان خەڵك و دەسەڵاتداران ، لەقبونی متمانە لە هەریەکێک لەمانەدا ئەبێتە هۆی بێسەروبەری و تكچونی شیرازەی ژیان چ لە ئاستی خێزان و چ لەئاسی کۆمەڵگا بەگشتی ، ئەوەی ئێمە قسەی لەسەر دەکەین لە ئێستادا نەمانی متمانەیە لە نێوان خەڵک و کاربەدەستانی هەرێمە ، نەبونی ئەو متمانیە سەریکێشاوە بۆ بەشی هەرە زۆری جەمسەرەکانی دەسەلاتی بەریوەبردن وەک خۆیان ناویان لێناوە ( حکومەت ) لەگەڵ خەڵک کە لە دۆخێکدایە کەم حاڵەت هەیە کە روو ئەدات نەبێتە جێگەی پرسیار لای خەڵک ، هەمیشە بە گومانەوە سەیر ئەکرێت ، نەبونی ئەم متمانیەش هەر لەخۆراوە دروست نەبووە ، ئەمە بەرهەمی دارشتنی سەدان سیناریۆی داتاشراوی ئەم دەسەڵاتە و دەزگاکانیەتی لەماوەی بیست وحەوت ساڵی رابردوودا پەنایان بۆبردوە، کە زۆرکات سیناریوکان بەشێوەیەک بوە بوەتە جێگای گاڵتەجاری خەڵک و لەکۆتایشدا هەر خۆشیان ناچاربە دانپیانان بوون ، دەسەلاتداران و دەزگاکانی لە هەرێم وەک ئەو پیاوەیان لێهاتوە کە جارێک درۆیەکت لێبینی ، ئیتر بە درێژایی تەمەنت ناتوانی قسەکانی پشتراست کەیتەوە و بیکەیتە سەرچاوەیەک بۆ خۆت و پشتی پێببەستین ، هەریەکەمان ئەتوانین دەیان کاری ساختەو چەواشەکاری دەزگاکانی بەرێوەبردن لەم هەرێمەدا بەنمونە بێنینەوە ، ئەمەش وایکردوە کە بێمتمانەی کەلێنکی گەورەی خستۆتە نێوان خەڵك و دسەلاتداران و گومانمان لە راستیەکانیش بکەین ( ئەگەر هەبێت ) ، وا ئەکات هەموو روداوێک بە گومانەوە ببین ، ئەوەتا هەر شتێک روئەدات ئەبێتە جێگای پرسیارلای خەڵک ، لەم وڵاتەی کە منی لێ دەژیم حەوت ساڵ پێش ئیستا گەنجێکی توندرەو بەناوی ( براڤیك ) سەرەتا بە تەقەندنەوەی ئوتومبیلكی بۆمرێژکراو لەبەردەم باڵەخانەی ئەنجومەنی وەزیران دا حەوت کەسی کوشت و پاش کەمتر لە سەعاتێک بەبەرگی پۆلیسی وچەکێکی ئتۆماتیکیەوە چوە دورگەیەک و لەوێ پەلاماری فێرگەیەکی خوێنکارانی دا و حەفتا خوێنکاری لێکوشتن و دەیانی تریشی لێبریندارکردن ، بەردەوام پۆلیسی وڵاتەکە کات بەکات لێدوای لەسەر روداوەکە ئەدا ، هەموو خەڵکی ئەم وڵاتە گوێیان هەلخستبوو بۆ لێدوانەکانی پۆلیس و تاکو روداوەکە وەک خۆی وەک ئەوەی کە رویداوە ببیستن ، ئەو کاتەشی کە پۆلیس دوا ئاماری قوربانیەکانی راگەیاند و وتی ٧٧ کەس گیانی لەدەستداوە ، لە کەسێکی ئەم وڵاتەم نەبییست بڵیت نا راست نیە و رەنگە زیاتر بێت ، هەر ئەوکاتەی کە راگەیەندارا کە ئەمە کارێکی تاکەکەسەیە و هیچ دەستیكی لەپشت نیە و تەنها کەسێک ئەم کارەی کردوە ، کەسێک نەبوو کە گومانی لەوە هەبیت بڵیت چۆن کەسێک بەتەنیا ئەتوانی ٧٧ کەس بکوژێت و دەیانی تر بریندارکات ، چونکە خەڵکی ئەم وڵاتە بەدرێژایی مێژووی خۆیان ، کارێکی درۆ و هەلوێستیکی چەواشەکاری و لێدوانێکی درۆی لە دەزگاکانی خۆی نەبینیوە و دەزگاکانیان و دەسەڵاتدارەکانیان بەرهەمی کاری ساختەکاری نین، هەر بۆیە منێکیش کە بەدرێژایی تەمەنم لەناو سیستەمێیکی پر ستەم و خاوەنی دەیان لە کارخانەی درۆ و سایەی دەسەلاتداریەکی پر لەجەواشەکاری ، پەروەردە بووبوم ، وەک ئەوان گومانم لا دروست نەبوو، چونکە دەمزانی درۆ و کاری چەواشەکاری لای ئەمان و بۆ کەسێکی ئاسایی تاوانە چ جای بۆ دەوڵەت و دەزگاکانی دەوڵەتداری، بەڵام لەم هەرێمەی ئێمەدا ئەگەر کەسێک هەستیت بەکوشتنی کەسێک هەمیشە ئەوگومانە ئەکەین کە ئەو کارە بەتەنیا ناکریت و ئاسان نیە کەسێک بەتەنیا ئەوکارەی کردبێت و سەدان لێدوان و رونکردنەوەی کاربەدەستان بە پولێک ، ئاخر دەسەلاتێک و دەزگاکانی ، بەرهەمی کاری ساختەکاری و دەنگی ساختە بێت ، چۆن ئەبیتە جێگای متمانەی خەڵک و ئەتوانێت ئارامی بۆ خەڵک دابین بکات ، ئەو پەیامەی ئەیگەیەنێت بەراست لێی وەربگیرێت ، دواترین دەرکەوتنی نمونەی ئەو بێمتمانیەیە کە لەنێوان خەڵک وئەم بەناو ( حکومەتە ) و دەزگاکانی هەیە ، رودانی ئەو کارەساتەی ئەمرۆی هەولێر بوو ، کە سوتانی بازاری لەنگەی ئەو شارە بوو ، کە بەدریژایی ئەمرۆ من گوێبیستی کەسێک نەبووم کە بەکارێکی عەمدی نەزانێت و سەرجەم لێدوانی بەرپرسەکان بە ناراست ناونەبات و ئەمیش وەک دارشتنی سیناریوکانی تریان لەقەڵەم نەدات کە گومانیان نەبێت لەوەی کە لە پێناو بەرژەوەندی کۆمەڵێک لە زوحاکەکانی ئەو وڵاتە کرابێت و پێویستیان بە شوێنەکەی هەبێت . لەدەستدانی ئەم متمانەیەی نێوان خەڵک و کاربەدەستان هەمیشە وادەکات کە هێج ئنسانێک لەم هەرێمەدا نەتوانێت هەست بەئارامی بکات ، چونکە كۆڵەکەی سەرەکی راگرتنی شیرازەی کومەڵگــــا کە متمانەیە لەدەستچووە.

■ ئەیاد جەمالەدین ئەمە یەكەم حكومەتی عێراقییە كە دوو " عەلی " یەكە  عەلی خامنەیی و عەلی سیستانیی بەبێ‌ بەشداریكردنی هیچ كەسێك پێكیدەهێنن، تەنها ئەو هەردووكیان بەبێ‌ ئەوەی هیچ هاوبەشێكیان هەبێت، نە ئەمریكا و نە بەریتانیاش. عەلی خامنەیین پیاوەكەی قاسم سولەیمانی سەرپشك كرد و عەلی سیستانیش محەمەد رەزای كوڕی و هەردوو نوێنەرەكە سولەیمانی و محەمەد رەزا سیستانیی خۆیان بۆ كارەكە تەرخانكرد و حكومەتەكەیان پێكهێنا، ئەمە حكومەتی " عێراقییە" لە ئەلفەوە تا یا. و كاروبارەكانی تری وەك پرسی پێكهێنانی حكومەتی نوێ ، تەنها وردەكاریی بچوك بوون. كەواتە عێراق بە تەواوەتی كەوتە ژێر ركێفی دەسەڵاتی ویلایەتی فەقێ عەلی خامنەیی و عەلی سیستانییەوە و بە كورتی ئەم حكومەتی عێراقە حكومەتێكی ئێرانی پوختە و حكومەتێكی عێراقییە كە  قاسم سولەیمانی و محەمەد رەزا سیستانی بەڕێوەیدەبەن. لە ترسی شكستهێنانی حكومەتەكە محەمەد رەزا سیستانی فەرمانیدا بە یاریدەدەرەكانی و ئەوانیش بە شوێنەكەتەكانیان كە: بە خەڵك بڵێن, عەلی سیتانی هەرگیز دەستوردانی نییە ، بەڵام درۆیان كرد، سیستانیی لە هەموو وردەكارییەكی پێكهێنانی حكومەتدا بەهۆی كوڕەكەیەوە ئامادەیی هەیە، هەر كەسێك كە دەڵێت سیستانیی پەیوەندی بە پێكهێنانی حكومەتەوە نییە یەكێكە لەم دوانە: یان نەزانە یان سیخوڕی ئێرانە. سیخوڕەكانی ئێران هەوڵی دەدەن پارێزگاری بە ناوبانگی عەلی سیستانی بكەن بەمشێوەیە: هەر ناز و نیعمەتێكتان هەیە، ئەوە هی عەلی سیستانیی بۆ نمونە ( شەرەفی پاراستن !) هەر خراپە و ناخۆشیەكیشتان هەیە ئەوا لە خۆتان و حزبەكانتانەوەیە، سیخوڕەكانی ئێران پێگەی سیستانییان گەیاندوەتە پێگەی خوای گەورە و میهرەبان، هەرچی گەندەڵی و شكست و تاڵانبردنی سەروەتی عێراقە بەرپرسی یەكەم و كۆتایی لێی عەلی خامنەیی و عەلی سیستانییە و ئەوانی تر لە سەرۆك وەزیران و وەزیرەكان جگە لە ئامرازێكی جێبەجێكردن هیچی تر نین. ‏

■ بەختیار نامیق ئەوەی گرنگە سەرەتا وەک پێوەر بیبینین ئەوەیە کە هیچ هێزێک ئەگەر بشتوانی (٥٦ ) یان زیاتری کورسی هەبێت هەر ناتوانێت بە پێ ی واقعی دەستەڵاتی هەبو حکومەت پێکبهێنێت ، چونکە پێشتر دو ئیدارەیی هەبوە کابینەی هەشتەمیش نەیتوانی یەک ئیدارەیی تەواو بچەسپێنێ و بە هۆی پاشکۆیەتی دو هێزی سەرەکیەوە بۆ وڵاتانی ناوچەیی بە تەواوی دۆسیەی یەک حکومەتی سەتاسەری بوە خەون ، وە کۆمەڵێک کێشەی تر وەک ئەنجامەکانی ڕیفراندۆم و ١٦ ی ئۆکتۆبەر و سەرۆکی کۆماری عێراق و کەرکوک  ئەوەنەی تر ئەرکی ئەم پەرلەمانە و پێکهێنانی حکومەتی قورس تر کردوە ، بە ڕای من قورستیرین کابینە دەبێت ، کەواتە بە پێ ی بونی دەستەڵاتی حیزبەکان و واقع بۆ پێکهێنانی حکومەتێکی تا ڕادەیەک باش دەبێت شەراکەتی نیشتمانی پەیڕەو بکرێت ، وەئەگەر ئەنجامەکان دوای ڕاگەیاندنی کۆمیسۆن گۆڕانی تری بەسەردا نەیەت چونکە ئەگەری سوتاندنی دەنگێکی زۆر هەیە ، بە پێ ی ئەنجامە بەراییەکان دەکرێت خوێندنەوە و ئەگەرەکان دەستنیشان بکەین . بەپێی بڕگەی سێیەمی ماددەی ١٠ لە یاسای سەرۆکایەتیی هەرێم، لە ماوەی ١٠ ڕۆژدا دوای پەسەندکردنی ئەنجامەکانی کۆتایی هەڵبژاردن لەلایەن ئەنجومەنی دادوەرییەوە، سەرۆکی هەرێم  بانگهێشتی پەرلەمان دەکات بۆ ئەنجامدانی یەکەمین کۆبوونەوەی خولی نوێ، بەڵام دوای دەستلەکارکێشانەوەی  مەسعود بارزانی و نەمانی سەرۆکی هەرێم لە ڕۆژی ٢٩ی ئۆکتۆبەری ساڵی ڕابردوو، پەرلەمانی هەرێمی کوردستان دەسەڵاتەکانی سەرۆکی هەرێمی دابەشکرد بەسەر پەرلەمان و حکومەت و ئەنجومەنی دادوەریی، ئەرکی بانگهێشتکردنی دانیشتنی یەکەمی خولی نوێی پەرلەمان، سپێردراوەتە ئەنجومەنی دادوەریی هەرێمی کوردستان. هەر بەگوێرەی بڕگەی سێیەمی ماددەی ١٠، لە حاڵێکدا ئەگەر بانگهێشت بۆ یەکەمین دانیشتنی پەرلەمان نەکرا لەلایەن سەرۆکایەتیی هەرێم یان ئەنجومەنی دادوەریی، ئەوە پەرلەمان دەتوانێت بەبێ بانگهێشت لە ڕۆژی دوای ئەو وادەیەی، کە دیارییکراوە دانیشتنی خۆی پێکبهێنێت. لە یەکەمین دانیشتنی خولی نوێی پەرلەماندا، کە بەسەرۆکایەتیی بەتەمەنترین پەرلەمانتار بەڕێوەدەچێت، دەستەی سەرۆکایەتیی پەرلەمان هەڵدەبژێردرێت و لەلایەن سەرۆکی دانیشتنەکەوە داوا لە دەستەی سەرۆکایەتیی دەکرێت، کە بچنە شوێنی دیایکراوی خۆیان. دواتر لە دانیشتنێکی دیکەدا پەرلەمان ناوی کاندیدەکان بۆ پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەت وەردەگرێت، هەر کاندیدێکی متمانەی زۆرینەی پەرلەمانتارانی بەدەستهێنا، پەرلەمان بەگوێرەی بڕگەی سێیەمی ماددەی ٥٦ یاسای هەڵبژاردن، ناوی سەرۆک وەزیرانی لێدەنات و لەلایەن ئەنجومەنی دادوەرییەوە ڕادەسپێردرێت بۆ پێکهێنانی کابینەی حکومەت، مەرجیش نییە ئەو کەسە لە حزبێک بێت، کە زۆرترین کورسی پەرلەمانیی بەدەستهێنابێت، بەڵام دەبێت متمانەی لەسەدا ٥٠+١ی ئەندامانی پەرلەمان بەدەستبهێنێت. دوای ڕاسپاردنی کەسەکە، ئەنجومەنی دادوەریی، ماوەی ٣٠ی ڕۆژی بۆ دادەنێت تاوەکو کابینەی حکومەتەکەی دروستبکات. بۆ پێکهێنانی کابینەی نۆیەم کۆمەڵێک سیناریۆ هەیە ، کە دەکرێت مشت و مڕی کوتلەکان دەست پێ بکات ، کە دەکرێت : لە دەرەوەی پارتی و کەمایەتیەکان هەمو هێزەکان ناتوانن حکومەت پێکبهێنن ( یەکێتی ٢٢+گۆڕان١٢+نەوەی نوێ٩+کۆمەڵ٧+یەکگرتو٥=٥٥ کورسی) کە ئەگەر هاوپەیمانیەتیەکیش پێک بهێنن هێشتا ناتوانن حکومەت پێکبهێنن ، مەگەر لە کەمایەتیەکان یان (حسک ) وەک یەک کورسی بچێتە ناو ئەم هاوپەیمانیەوە ئەمەش زۆر زەحمەتە . 1.    سیناریۆی یەکەم:  پارتی و کەمایەتیەکان و هاوپەیمانی سەردەم(حسک و ئەوانی دیکە ) : لەم حاڵەتەدا کە دەکاتە ٥٦ کورسی (پارتی 45 ، کەمایەتیەکان ١١ ، حسک ١) کە ئەگەر شەراکەتی نیشتمانی نەبێت ئەوا دەتوانن حکومەت پێکبهێنن و سەرۆکی حکومەت و جێگر بۆ پارتی بێت و وەزارەتێکی سیادی بدرێت بە کەمایەتیەکان وەزارەتەکانی تریش دابەش بکەن ، بەڵام حکومەتێکی لاواز دەبێت و بگرە لە زۆنی سەوزدا هیچ دەستەڵاتێکی نابێت ، بۆیە ئەم ئەگەر و سیناریۆیە زۆر لاوازە . 2.    سیناریوی دووەم : یەکێتی و پارتی : لەم حاڵەتەدا دەتوانن حکومەت پێکبهێنن (پارتی 45+یەکێتی ٢٢=67 کورسی ) لەم حاڵەتەدا سەرۆکی حکومەت بۆ پارتی و جێگرەکەی بۆ یەکێتی لە بەرامبەر سەرۆکی پەرلەمان بۆ یەکێتی و جێگرەکەی  و وەزارەتەکان ( دارای و پێشمەرگە و ناوخۆ و داد و سامانە سروستیەکان  ) سێ دانەیان بۆ پارتی و جێگرەکانیان بۆ یەکێتی ، لەم سیناریۆیەدا ئەگەری ئەوە هەیە پارتی بەس وەزارەتی داد بدات بە یەکێتی ، بۆ کوتلەکانی تریش وەک ئۆپۆزسیۆن دەمێننەوە ، ئەم سیناریویە وەک هەمان سیانریۆی یەکەم ئەگەری بونی تەواو لاوازە . 3.    سیناریۆی سێیەم:  حکومەتی شەراکەتی نیشتمانی : لەم حاڵەتەدا هەمو کوتلەکان بەشدار دەبن لە نێوان پەرلەمان و پێکهێنانی حکومەتدا ئەگەر خواستی کوتلەکانی لەسەر بێت ، کۆمەڵک ئەگەر هەیە، لەوانە :     سەرۆکی پەلەرمان بۆ یەکێتی و جێگری سەرۆکی پەرلەمان بۆ گۆڕان و لە بەرامبەردا سەرۆکی حکومەت بۆ پارتی جێگرەکەی بۆ یەکێتی  و وەزرەتەکانی پێشمەرگە و ناوخۆ و دارای بۆ پارتی و یەک جێگر بۆ گۆڕان ویەک جێگر بۆ یەکێتی یەک جێگر بۆ کۆمەڵ وسامانە سروشتیەکان بۆ پارتی و جێگرەکەی بۆ نەوەی نوێ  دو وزراەت بۆ یەکگرتو ، بە پێ ی ڕازی بونیان لە وەزراتەکانی تردا (١٨ وەزارەت) پشکیان هەبێت ( کەمایەتیەکان و یەکگرتو حسک )       سەرۆکایەتی پەرلەمان بۆ یەکێتی و جێگرەکەی بۆ پارتی و سەرۆکی حکومەت بە پارتی و   جێگرەکەی بۆ یەکێتی لەگەڵ دو وزارەتی سیادیدا (دارایی و سامانە سروشتیەکان ) وەزارەتی ناوخۆ و داد بۆ گۆڕان و جێگرێکی بۆ کۆمەڵ و جێگرێکی بۆ نەوەی نوێ و جێگرێکی بۆ یەکگرتو وەزارەتی پێسمەرگەش بۆ پارتی و جێگرەکەی لە کەمایەتیەکان بێت.     دواین بۆچون بۆ سیناریۆ ، سەرۆکی حکومەت بۆ پارتی و جێگرەکەی لە گۆڕان سەرۆکی پەرلەمان بۆ پارتی و جێگرەکەی لە نەوەی نوێ و  لە ٥ وەزارەتە گرنگەکان دو بۆ پارتی و یەک بۆ گۆڕان و یەک بۆ یەکێتی و جێگرەکانیان لە نەوەی نوێ و کۆمەڵ و یەکگرتو بێت لە ١٨ وەزارەتەکەی تر ( ١ وەزارەت بۆ کەمایەتیەکان و ٥بۆ پارتی و ٣ بۆ یەکێتی و ٣ بۆ گۆڕان و٢ بۆ نەوەی نوێ ٢ بۆ کۆمەڵ ٢ بۆ یەکگرتو )  دوا جار بە هۆی ناکۆکیەکانەوە دەکرێت زۆر ئالۆز بێت و دنیایەک سیناریۆی تر و ئەگەری تر هەبن و گفتوگۆدەست پێ دەکات و کوتلەکان سیناریۆی خۆیان دەخەنە ڕو تا لە خاڵیکدا هەمویان کۆک دەبن ، ئەمەش زۆر زەحمەتە ، هەندێ نوسەر و چاودێر پێیان وایە کە پێ دەچێت حکومەت بە هۆی کێشەکانی نێوان پارتی و یەکێتی کە زۆرینەن ، نەتوانرێت تا شەش مانگی تریش حکومەت پێکبهێنرێت ، حکومەتەکەی نێچرەڤان و کابینەی هەشتەم هەر بە کار بەڕێکەری بمێنێتەوە و پەرلەمانیش نەتوانێت پڕۆژەی حکومەتی ڕزگاری نیشتمانی بسەپێنێت .         

■  کاروان عەلی شامار دوای ڕاگه‌یاندنی ئه‌نجامی کۆتایی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی کوردستان جگه‌ له‌ پارتی دیموکرات سه‌رجه‌م پارته‌ سیاسیه‌کان ناڕازین له‌ ڕێژه‌ی ده‌نگ و کورسیه‌کانیان. ئه‌نجامه‌کان ده‌رخه‌ری ئه‌وه‌ن پارتی ته‌زویرێکی بێشوماری کردووه‌و ده‌لاقه‌یه‌کی گه‌وره‌ی له‌سه‌ر ئه‌و پرۆسه‌ دیموکراتیه‌ دروستکردووه‌، له‌ خوله‌کانی پێشووی په‌رله‌ماندا پارتی له‌ تێپه‌ڕاندنی کۆمه‌ڵێک پرۆژه‌ یاسادا دوچاری له‌مپه‌ر ببۆوه‌‌ له‌وانه‌ یاسای (سه‌ر‌ۆکایه‌تی هه‌رێم و ده‌ستوور)، ئه‌گه‌رچی ویستی پارتی ئه‌وه‌بوو به‌هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ کۆتاو دوکانه‌ سیاسیه‌کانیدا ئه‌و پرۆژه‌ یاسایانه‌ تێپه‌ڕێنێ لێ به‌هۆی ته‌واونه‌بونی نیصابی یاساییه‌وه‌ بۆی نه‌ڕه‌خسا، به‌ڵام له‌ خولی نوێی په‌رله‌ماندا به‌هۆی ئه‌و کورسیه‌ زۆره‌ی که‌ به‌ده‌ستی هێناوه‌ بێ هیچ گرفت و له‌مپه‌رێک ده‌توانێ زۆرترین پرۆژه‌ یاسا تێپه‌ڕێنێ که‌ ئه‌مه‌ش مه‌ترسیه‌کی گه‌وره‌یه‌. به‌ مێژوو پارتی نه‌یتوانیوه‌ به‌و ره‌هاییه‌ کۆنترۆڵی زۆرترین کورسییه‌کانی نێو په‌رله‌مان بکا! ئه‌و ڕێژه‌و جیاوازیه‌‌ زۆره‌ی پارتی به‌راورد به‌ هێزه‌ ڕکابه‌ره‌که‌ی که‌ به‌ده‌ستی هێناوه‌ گه‌ر رێگری لێ نه‌کرێت و پارسه‌نگی هێز وه‌ک جارانی لێنه‌یه‌ته‌وه‌ ئه‌وا مومکینه‌‌ له‌ ئاینده‌یه‌کی نزیکدا کوردستان به‌ ئاقارێکی زۆر مه‌ترسیداردا تێپه‌ڕببێت و چوار ساڵی داهاتوو به‌هۆی سیاسه‌ته‌ چه‌وته‌کانی پارتییه‌وه‌ ده‌رگیری ده‌یان گرفتی ناوخۆی ده‌ره‌کی بێته‌وه‌. لێره‌یا به‌کورتی به‌شێک له‌و مه‌ترسیانه‌ ده‌خه‌ینه‌ڕوو! (1) سیسته‌می سه‌رۆکایه‌تی یه‌کێک له‌و مژارانه‌ی که‌ پارتی دیموکرات به‌ هه‌ر کلۆجێک بێ ده‌یه‌وێ جارێکی تر به‌یاسایی کاته‌وه‌ (پۆستی سه‌رۆکی هه‌رێمه‌) راسته‌ بارزانی ئیقلیمیه‌ن خۆری ئاوا بووه‌ لێ دور نییه‌ خۆی یا که‌سێکی ماڵباته‌که‌ی به‌ پرۆژه‌ یاسایه‌ک له‌ په‌رله‌مانه‌وه‌ جارێکی تر شه‌رعیه‌تی بۆ بگه‌ڕێننه‌وه‌و(4 بۆ ساڵی تر حوکمڕانی هه‌رێم بکات. ‌له‌ خولی چواری په‌رله‌ماندا هه‌وڵێکی شێلگیرانه‌ درا له‌ لایه‌ن فراکسیۆنه‌کانی یه‌کێتی و گۆران و کۆمه‌ڵی ئیسلامیه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی سیستیمی سه‌رۆکایه‌تی بکریت به‌ په‌رله‌مانی و سه‌رۆکی هه‌رێم له‌ ناو په‌رله‌ماندا هه‌ڵبژێردرێ لێ به‌ داخه‌وه‌ یه‌کگرتووی ئیسلامی شکستی به‌و هه‌وڵانه‌ هێناو په‌رله‌مانتاره‌کانی دابه‌ش بوون بۆ دووبه‌ره‌و نه‌یانتوانی خۆیان یه‌کلا که‌نه‌وه‌، هه‌نوکه‌ ئه‌و حیزبه‌ باجی ئه‌و هه‌ڵه‌ مێژوییه‌ ده‌دا و ده‌نگه‌کانی بۆ زیاتر له‌ نیوه‌ که‌مبۆته‌وه‌. مه‌ترسی ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان ئه‌وه‌یه‌‌‌ ئه‌و مژاره‌ له‌‌ نێو هۆڵی‌ په‌رله‌مان زیندوو که‌نه‌وه‌، گه‌ر سه‌رجه‌م پارته‌ سیاسیه‌کانیش نارازی بن ناتوانن بارته‌قای ده‌نگی پارتی کاریگه‌ربن! (2) ده‌ستوور هه‌رێمی کوردستان تا ئێستا ده‌ستورێکی نیشتیمانی نییه‌ ئه‌وه‌ی هه‌یه‌ پارتی دیموکراتی کوردستان به‌ میزاجی حزبی نوسیویه‌تییه‌وه‌ هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ش بوو له‌ خوله‌کانی رابردوو ره‌تکرایه‌وه‌و ڕێگه‌نه‌درا تێپه‌رێنرێ. بۆ نموونه‌ له‌ ده‌ستوردا 11 کورسی بۆ کۆتاکان دانراوه‌ هه‌وڵێک هه‌بوو له‌ خولی پێشوودا ژماره‌ی کورسیه‌کانیان که‌مکرێته‌وه‌ یاخود زیاتر نماینده‌ی که‌مایه‌تیه‌کان خۆیان بن نه‌ک پارتێکی سیاسی به‌ڵام هه‌وڵه‌کان شکستیان پێهێنرا. تێکڕای کورسی په‌رله‌مانی عێراق بریتییه‌ له‌ 329 کورسی له‌و ڕێژه‌یه‌ش‌ ته‌نها 9 کورسی بۆ کۆتاکان له‌ سه‌رجه‌م پارێزگاکانی دانراون لێ ته‌نها له‌ سێ پارێزگاکه‌ی هه‌رێمدا 11 کورسی په‌رله‌مانیان بۆ دانراوه‌ به‌شێک له‌ په‌رله‌مانتاری ئه‌و که‌مایه‌تیانه‌ که‌‌ پرۆفایله‌کانیان ده‌که‌یته‌وه‌ وه‌ک کادیری پارتی خۆیان ناساندووه‌! مه‌ترسیه‌که‌ش ئه‌وه‌یه‌ پارتی له‌م خوله‌ی په‌رله‌ماندا ده‌ستور تێپه‌ڕێنێ و کورسی کۆتاکانیش وه‌ک خۆی بمێنێته‌وه‌و هیچ ته‌عدیلێک له‌ یاساکه‌دا نه‌کرێت، یاخود ده‌ستور به‌جۆرێک دابرێژرێته‌وه‌ که‌ به‌ ره‌هایی و به‌ویستی پارتی بێت! (3) یه‌ک بازنه‌یی ھیچ پارتێک بارتەقای پارتی سودمەند نەبووە لە سیستمی یەک بازنەیی، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌ سنوری قه‌ڵه‌مڕه‌ویه‌که‌یدا ته‌زویرێکی ڕێکخراو ده‌کا هه‌میشه‌ رێژه‌ی ده‌نگده‌ر له‌ ئاستێکی به‌رزتردا ده‌بێ جیاواز به‌ناوچه‌کانی تر، ئه‌مه‌ش فاکته‌ری سه‌ره‌کیه‌ بۆ ئه‌وه‌ی زۆرترین به‌ربژێری هه‌ولێر و دهۆک له‌سه‌ر حسابی پارێزگای سلێمانی بچنه‌ په‌رله‌مان، پارێزگای دهۆک له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کانی په‌رله‌مانی عیراق ته‌نها (11) کورسی بۆ دانرابوو به‌ڵام له‌ په‌رله‌مانی کوردستاندا زیاتر له‌ (26) به‌ربژێری بادینی پارتی ده‌چنه نێو‌ په‌رله‌مانی کوردستان! مه‌ترسیه‌که‌ له‌و کاته‌یه‌ ده‌ست پێده‌کات که‌ له‌م خوله‌ی په‌رله‌ماندا گۆرینی سیستمی یه‌ک بازنه‌ بۆ فره‌ بازنه‌ی هاوشێوه‌ی په‌رله‌مانی عیراق سه‌رکه‌وتوو نه‌بێت و پارتی جارێکی ترو له‌مه‌شدا گۆڵی خۆی له‌ لایه‌نه‌کان بکا! (4) لاوازی توانایی کاندیده‌کان چاودێران پێیان وایه‌ ئه‌م خوله‌ نوێیه‌ی پەرلەمان بەبەراورد بە ساڵانی رابردوو خولێکی پڕ له‌ کێشه‌ ده‌بێت، وه‌‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی که‌مترین که‌سانی ئه‌کادیمی و به‌‌تواناو گه‌شونه‌ته‌ په‌رله‌مان دور نییە ھەڵەی گەورەیان بەسەردا تێپەرێت. ئه‌و یاسایانه‌ی که‌ له‌ پەرله‌مان داده‌نرێن و هه‌موار ده‌کرێنه‌وه‌ چاره‌نوسی میلله‌تێکیان پێوه‌ به‌نده‌، باشترین پارتی سیاسی ئه‌وه‌یه‌ که‌ که‌سانی پرۆفیشناڵ و شاره‌زا بنێرێته‌ په‌رله‌مان که‌ که‌مترین هه‌ڵه‌ی یاسایی و ده‌ستوریان به‌سه‌ردا تێپه‌رێت. به‌داخه‌وه به‌شێک له‌ پارته‌ سیاسیه‌کان ته‌نها بۆ کۆکردنه‌وه‌ی ده‌نگ خراپترین کاندیدیان به‌ربژێر کردووه به‌تایبه‌ت له‌خولی پێنجی په‌رله‌ماندا. مه‌ترسی ئه‌م خوله‌ش ئه‌وه‌یه‌ پارتی بتوانێت به‌شێک له‌ یاساکان بۆ سودی خۆی تێپه‌رێنێ و دواترهاونیشتیمانیان باجه‌که‌ی بده‌ن! (5) کۆتایی.. گه‌ر یه‌کێتی و گۆران به‌ هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌کانی تر بتوانن له‌خولی نوێی په‌رله‌ماندا هه‌ماهه‌نگی و هاوده‌نگی نێوان فراکسیۆنه‌کانیان دروستکه‌ن ئه‌وا ئیجابیاتی باشی ده‌بێت، به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ دورنییه‌ پارتی به‌ ئاره‌زووی خۆی و به‌و حه‌جمه‌ی ئێستایه‌وه‌ سه‌رجه‌م یاساکانی په‌رله‌مان بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خۆی به‌کاربخات. دوریش نییه‌ کوردستان دوچاری ده‌یان گرفتی گه‌وره‌ کاته‌وه‌‌ که‌ ره‌نگه‌ نه‌وه‌کانی داهاتوش به‌سانایی نه‌توانن پارسه‌نگی ئه‌و دۆخه‌ ناهه‌مواره‌ که‌نه‌وه‌. هه‌ر حزب و په‌رله‌مانتارێک بیه‌وێ مێژوو بۆ خۆی تۆمار بکات و له‌ داهاتودا ببێته‌ جێ ئه‌رزش و متمانه‌ی هاونیشتیمانیان ده‌بێ به‌ هه‌موو پێوده‌نگه‌کان ڕێگربن له ده‌رچواندنی‌ هه‌ر یاسایه‌ک که‌ له‌به‌رژه‌وه‌ندی پارتی بێ و مه‌ترسی ‌بێت له‌سه‌ر ئاینده‌ی ناوچه‌که‌، ئه‌م خوله‌ی په‌رله‌مان به‌هۆی هه‌ژمونی پارتیه‌وه‌ قورسای و ئه‌رکی زۆر ده‌که‌وێته‌ سه‌ر شانی په‌رله‌مانتاره‌کان ده‌بێ جه‌سورانه‌ به‌رگری که‌ن له‌تێپه‌ڕاندنی ئه‌و یاسایانه‌ی که‌ هێڵی سورن و ره‌هه‌ندی نیشتیمانیان هه‌یه‌!

■ مەحمود رەزا رۆژی ٢٠ی ئەم مانگە جڤاتی نیشتمانی‌ی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ ماوەی ٨ سەعات کۆبوەوە. لە کۆتاییا ئەندامێکی جڤات لێدوانی دا بۆ کەناڵی ئاسمانی‌ی knn و وتی: "سێ بژاردە لە بەردەم گۆڕانایە کە بریتین لە: بایکۆتکردنی پرۆسەی سیاسی؛ بەشداریکردن لە پەرلەمانا؛ بەشداریکردن لە پەرلەمان و حوکمەتا" . با یەکە یەکە ئەم بژاردانە لێک بدەینەوە: یەکەم: بایکۆتکردنی پرۆسێسی سیاسی: ئەگەر مەبەست لە بایکۆتکردنی پرۆسێسی سیاسی ئەوە بێ بەشداری حوکمەتی ئایندەی هەرێم و خولی پێنجەمی پەرلەمان نەکەین و تەواو، ئەوە هەنگاوێکی سیاسی‌ی پاسیف و بێ بەرهەمی سیاسی‌یە و گۆڕان ئەبا بەرەو پوکانەوەی یەکجاری. دوەم: بەشداریکردن لە خولی پێنجەمی پەرلەمانا: بزوتنەوەی گۆڕان لە هەڵبژاردنەکانی ٣٠ی ئەیلولی ئەمساڵا شکستی گەورەی خوارد. هۆکان زۆرن، ئەم وتارە تەرخانە بۆ بابەتێکی کە نەک دیاریکردنی هۆکانی شکستەکە، بۆیە درێژەی نا دەمێ. ناشمەوێ پاساو بۆ شکستی ئەمجارەی گۆڕان بهێنمەوە. بەڵام تەزویری ئەمجارەی پارتی و یەکێتی، بە (نسبە و تەناسوب) لە چاو جارەکانی رابردوا، گەورەترین بو. رەنگە ژمارەی دەنگە تەزویرکراوەکان لە چاو جارانی رابردوا کەمتر بوبێ، بەڵام بە هۆی نزمی‌ی رێژەی دەنگدانەوە کاریگەرتر بو، ژمارەی کورسی‌ی تەزویرکراوی بەرز کردەوە. بەشداریکردن لە پەرلەمانێکی وایا کۆمەڵێ پرسیار روبەڕوی بزوتنەوەی گۆڕان ئەکاتەوە: ١. ئەگەر راستە تەزویر کراوە بۆچی ئەنجامەکەی قبوڵ ئەکەن و ئەبنە بەشێک لێ‌ی؟ ٢. ئەگەر لە خولەکانی پێشوا ٢٤- ٢٥% ئەندامانی پەرلەمان گۆڕان بوبن (لە بەشی کورد) و نەیان توانی بێ رێگە لە زوڵم و ستەم و دزی و تاڵانی و پێشێلکردنی قانون و ملهوڕی‌ی پدک و ینک بگرن، ئەمجارە بە رێژەی ١٢- ١٣% چی‌تان پێ ئەکرێ؟ ٣. ئەگەر جاران گۆڕان بە قورسایی خۆی و هێزی مەعنەوی‌ی زۆری رێکخەرەکەی و نیوملیۆن دەنگدەری پشتیوانەوە نەی توانی بێ سنورێ بۆ تاکڕەوی پدک و ینک دا بنێ، ئێستا لە غیابی وجودی مادی‌ی سیمبولەکەی و نیوەبونی ژمارەی کورسی‌یەکانی و سێچارەک بونی دەنگدەر و پشتیوانەکانیا چی پێ ئەکرێ؟ ٤. ئەگەر ئێستا هەم لەناو پەرلەمانا ژمارەتان زیاترە و هەم لەناو کۆمیسیۆنی "ناسەربەخۆ"ـی هەڵبژاردن و راپرسی‌ی هەرێما، بە خۆتان و هاوپەیمانەکانتانەوە نزیک بە نیوەن، نەتوانن تەزویرەکە پوچەڵ بکەنەوە و تەزویرچی‌یان بدەنە دادگا، دوای قبوڵکردنی ئەنجامەکان و چونە ناو پەرلەمان چی‌تان پێ ئەکرێ؟ ٥. ئەگەر لە خولی پێشوا ژمارەی کورسی‌یەکانی پدک و ینک و دەستوپێوەنەکانیان ٦٦ و گۆڕان و هاوپەیمانەکانی ٤٠ بوبن و شتێکی وا هەست پێ کراو بۆ بەرژەوەندی‌ی گشتی روی نە دابێ، لە خولی ئایندەیا ئەو دو ژمارەیە بە دوای یەکا بوبن بە ٧٧ و ٣١، چی‌تان پێ ئەکرێ؟ ٦. بەشداری کردنتان لە پەرلەمانێکا، کە خۆتان ئەڵێن هەزران بەڵگەمان لە بەردەستە بۆ سەلماندنی تەزویری سیستماتیک، بریتی نیە لە شەرعاندنی تەزویرەکە و نائومێدکردنی زیاتری خەڵک لە هەڵبژاردن و پرۆسێسی سیاسی، کە ئامانج و ئاواتی پدک و ینک ە؟ ٧. ئەگەر خولی پێنجەمی پەرلەمان کەوتە کار و پێشنۆرە (ئەولەویەت) درا بە دانانی ئەم قانونانە: • کاراکردنەوە یا هەموارکردنەوەی قانونی سەرۆکایەتی هەرێم و هێنانەوە مەیدانی سەرۆکی پارتی، کە هەمو هێز و ئاوەزی پارتی و بنەماڵەی بارزانی بەو ئاراستەیەیە؛ • دانانی دەستورێک، کاڵا بە قەد باڵای سەرۆکی پارتی و بنەماڵەی بەرزانی؛ • (خەسخەسە)کردنی کەرتی تەندروستی؛ • (خەسخەسە)کردنی کەرتی کارەبا؛ • (خەسخەسە)کردنی کەرتی نەوت؛ • (خەسخەسە)کردنی رێگەوبان؛ • (خەسخەسە)کردنی ژیان و گوزەرانی خەڵک بەگشتی؛ • هەموارکردنەوەی قانونی تیرۆر، بە شێوەیەک هەمو دەنگێکی ناڕازی لە زوڵم و ستەمی پدک و ینک بکا بە تیرۆرست، ئاخۆ گۆڕان و هاوپەیمانەکانی ئەتوانن لەناو پەرلەمانا رێگە لە هاتنەدی ئەو خەتەرانە بگرن؟ سێیەم: بەشداریکردن لە پەرلەمان و حوکمەتا: بە بۆچونم جێبەجێکردنی ئەم بژاردەیە کۆتایی بە ژیانی سیاسی نوخبەی بزوتنەوەی گۆڕان و تەنانەت کۆتایی بە رۆڵی ئیجابی بزوتنەوەی گۆڕان لە ژیانی سیاسی‌ی خەڵکی کوردستان یشا ئەهێنێ و گۆڕان ئەبێ بە ژمارەیەک و ئەچێتە سەر ژمارەی حیزبە نەریتەوانەکانی هەرێم. پرۆژەکەی گۆڕان، پرۆژەیەکی زیندوە، نامرێ هەتا کۆتایی بە زوڵم و ستەمی هەردو بنەماڵەی بەرزانی و تاڵەبانی نەیە و دادی کۆمەڵایەتی و دەوڵەتی هاووڵاتی نەیەنە دی. بۆیە، ئەگەر ئەم نوخبەیەی گۆڕان و تەنانەت بزوتنەوەی گۆڕان یش شکست بهێنێ، حوکمی مێژوە کە ئەبێ هێزێکی کەی کۆمەڵایەتی و سیاسی بێتە مەیدان بۆ هەڵگرتنی ئاڵای پرۆژەکەی گۆڕان، بەرەو گۆڕینی ریشەیی لە هەمو بوارەکانی ژیانی سیاسی، ئابوری، کۆمەڵایەتی و کلتوری‌ی خەڵکی کوردستانا. پەندێکی کوردی ئەڵێ: "مارانگاز دوجار لەبەردەم کونێکا مار پێوەی نادا". ئەم پەندە زۆر بە چڕی باس لە کەڵکوەرگرتن لە شکست ئەکا. بزوتنەوەی گۆڕان لە ماوەی چەن ساڵی رابردوا، دوجار لەبەردەم هەمان کونا مار پێوەی داوە (بەشداری لە حوکمەت و بەشداری لە کۆمیسیۆنی هەڵبژاردن و راپرسی: رۆڵی ئەم کۆمیسیۆنە لە ریفراندۆم و هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩یا لێبوکی‌ی سەلماند) . ئەگەر ئەمجارە بچێتەوە ناو پەرلەمان و حوکمەتە لێبوکەکەی هەردو بنەماڵە، ئەبێ بە سێ جار. پەندێکی کەی کوردی ئەڵێ: "ئەگەر جارێک خەڵەتانتم، خوا بت گرێ، ئەگەر بو بە دوجار، خوا خۆم بگرێ" کەواتە هەقمە بە سەرکردەکانی بزوتنەوەی گۆڕان بڵێم: "ئەگەر ئەمجارەش گۆڕان‌تان بردەوە ناو ئەو مەهزەلەی حوکمڕانی‌یە، لە باتی جارێ، خوا هەزارجارتان بگرێ" . ئەی چارە؟ چارە، یەکە نەک سیان: بە بڕوام تاکە بژاردەی گونجاو بۆ ئەم قۆناغە لەبەردەم بزوتنەوەی گۆڕانا بریتی‌یە لە: رەفزکردنی هەڵبژاردنی ٣٠ی ٩ و ئەنجامەکانی و راگەیاندنی شەرعی نە بونی حوکمەتە لێبوکەکەی پدک و ینک. بە دوایا گرتنەبەری ئەم هەنگاوانە: ١. کۆتایی پێهێنانی یەکجارەکی گفتوگۆ لەگەڵ پدک و ینک بە جیا یا پێکەوە لەسەر هیچ کەیس و بابەتێک پێوەندی‌یان بە ژیان و گوزەرانی خەڵک و سیستمی حوکمڕانی‌یەوە هەبێ چ لە هەرێم و چ لە بەغا. ٢. بەکارهێنانی هەمو توانای و هەمو کاتی بۆ پێکهێنانی هاوپەیمانی‌یەکی نیشتمانی‌ی بەرفراوان، لەسەر بناغەی بەرنامەیەکی نیشتمانی‌ی هاوبەش لەگەڵ: کۆمەڵ، یەکگرتو، نەوەی نوێ، هاوپەیمانی بۆ دیمۆکراسی و دادپەروەری، حیزبی شیوعی کوردستان، بزوتنەوەی ئیسلامی، تورکمانەکان و مەسیحی‌یەکانی هەرێم، رێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی، کەسایەتی سیاسی و کۆمەڵایەتی سەربەخۆ و هەر هێز و کەس و لایەنێکی سیاسی‌ی تر بڕوای بە پرۆژەیەکی نیشتمانی‌ی وەها بێ، ئەگەر لە سەرکردە و کادر و ئەندامی حیزبەکانی دوبنەماڵەکەیش بن. ٣. تەرحکردنی ئەو هاوپەیمانی‌یە وەکو ئەڵتەرناتیفی دەسەڵات لە هەرێمی کوردستان و خستنەگەڕی هەمو توانا دیپلۆماسی، سیاسی، مادی، میدیایی و جەماوەری‌یەکانی بۆ سەندنەوەی شەرعیەتی شۆڕشگێڕی یا "قانونی!" کە نیەتی، لەم دەسەڵاتە ملهوڕەی هەرێم و ئابڵوقەدانی و لە کارخستنی. ٤. هاوپەیمانی‌یەکە داوا لە عیراق و کۆمەڵی ناودەوڵەتی و رێکخراوی نەتەوە یەکگرتوەکان بکا، بێن بە هانای خەڵکی کوردستانەوە و خۆیان سەرپەرشتی هەڵبژاردنێکی گشتی بکەن، لە ئەلفەوە بۆ یاء و هەمو مەرجەکانی هەڵبژاردنێکی دیمۆکراتی تیا بێ: پاکژ، نهێنی، ئازاد و، یارمەتی یشمان بدەن بۆ خۆگرتن و هەستانەوە. ٥. ئەگەر حوکمڕانەکانی هەرێم داواکانی هاوپەیمانی‌یەکەیان رەفز کرد و کۆمەڵی ناودەوڵەتی یش نەهات بە هاناوە، هەنگاوی دواتر بریتی بێ لە: پەنابردن بۆ هەمو جۆرەکانی خەباتی مەدەنی:  • خۆپیشاندانی گەورە و بەردەوام و نەپچڕاوە و سەرتاسەری، بە بەشداری سەرکردەکانی هەمو لایەنەکان؛  • یاخیبون (عصیان)ـی مەدەنی؛  • بڕینی رێگەی بەقاچاخبردنی سامانی نیشتمانی؛ • شانبەشانی ئەوانە، چڕکردنەوەی خەباتی دیپلۆماسی. ئەگەر وا نەکەین، ئەوا رۆژ لە دوای رۆژ ئاسۆی ژیان لە هەرێم تاریک و تاریک تر ئەبێ. کاتی خۆی ماوتسی تۆنگ ئەی وت: ئیمپریالیزم شێرینە بەفرینەیە، ئیرادەمان هەبێ ئەی توێنینەوە. مەبەستم نیە بڵێم ئەو قسەیەی ماو راست بو یا هەڵە، مەبەستمە بڵێم: حوکمڕانەکانی هەرێم نەک شێر، بەڵکو رێوی‌یە بەفرینەن، ئەگەر ئیرادەمان یەک خەین، زۆر ئاسان ئەیان توێنینەوە. بۆچی ئەوان لەسەر ناهەق، بۆ درێژەدان بە زوڵم و ستەم و تاڵان و بڕۆ و زامنکردنی بەرژەوەندی‌یە تایبەتەکان‌یان هەم ئیرادەیان هەیە، هەم پرۆژەی هاوبەش؟ بۆچی ئێمە لەسەر هەق و بەرگریکردن لە مافەکانی خەڵک ئیرادەمان نەبێ و نەتوانین پرۆژەی هاوبەشمان هەبێ؟ بێجگە لە بنەماڵە و سەرکردە دەسڕۆیشتوەکانی پدک و ینک هەمو هێزەکانی تر لەبەردەم تاقیکردنەوەی ویژدان و ئەخلاق و مێژو دان.

■ سەرتیپ وەیسی كەریم  ئه‌و زانیاری و نهێنیه‌ی كۆمسیۆن ده‌یه‌وێ بیشارێته‌وه‌ دوای ئه‌وه‌ی شه‌وی 20ی تشرینی یه‌كه‌م، پارتی دیموكراستی كوردستان پێشنیاز بۆ یه‌كێتیی نیشتمانی كوردستان ده‌كات، تاوه‌كو له‌سه‌ر ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان ڕێكبكه‌ون، بۆ ئه‌مه‌ش مۆڵه‌تی چه‌ند كاتژمێرێكی كه‌م ده‌دات به‌و حزبه‌، یه‌كێتیش له‌ پێناو كه‌منه‌بوونه‌وه‌ی كورسییه‌كانی به‌ پێشنیازه‌كه‌ی پارتی ڕازی ده‌بێت و داوا له‌ نوێنه‌ره‌كانی ده‌كات واژوو له‌سه‌ر ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن بكه‌ن و دواتریش ئه‌نجامه‌كان به‌ په‌له‌ په‌ل ڕاده‌گه‌یه‌نن. پارتی و یه‌كێتیی له‌سه‌ر ئه‌وه‌ ڕێككه‌وتن ده‌نگی 96 بنكه‌ی ده‌نگدان، كه‌ ده‌كاته‌ 119 هه‌زار ده‌نگ به‌ ته‌واوی پوچه‌ڵبكرێته‌وه‌ به‌ ده‌نگی سه‌رجه‌م لایه‌نه‌كان، پێشتریش كۆمسیۆن فۆڕمی ژماره‌ 52، كه‌ تایبه‌ته‌ به‌ ڕیزبه‌ندی كاندیده‌كان له‌سه‌ر بنه‌مایی ته‌واوی بنكه‌كان جیاكردبووه‌ به‌و ده‌نگانه‌شه‌وه‌ كه‌ پوچه‌ڵكرانه‌وه‌. له‌ كاتی پوچه‌ڵكردنه‌وه‌ی زیاتر له‌ 119 هه‌زار ده‌نگ، ده‌بوایه‌ دووباره‌ جیاكردنه‌وه‌و وردبینی له‌ ناوی كاندیده‌ ده‌رچووه‌كان ئه‌نجامبدرابووایه‌، چونكه‌ پوچه‌ڵكردنه‌وه‌ی ده‌نگه‌كان كاریگه‌ری ده‌بوو له‌سه‌ر ڕیزبه‌ندی كاندیده‌كان، ته‌نانه‌ت هه‌ندێ كاندید كه‌ ئێستا ده‌رچوون دوای سوتاندنی ده‌نگه‌كان و بڕیاره‌كه‌ی كۆمسیۆن نه‌یانده‌توانی سه‌ركه‌ون بۆ په‌رله‌مان، به‌ پێچه‌وانه‌شه‌وه‌ ڕاسته‌ بۆ هه‌ندێ كاندیدی كه‌ سه‌رنه‌كه‌وتوون. هه‌رئه‌مه‌شه‌وه‌ی پارتی و یه‌كێتی ڕێككه‌وتنیان كرد، به‌هۆكاری ئه‌وه‌ی دووباره‌ جیاكردنه‌وه‌ی ده‌نگی كاندیده‌كان پڕۆسه‌كه‌ دواده‌كه‌وێت، پارتی و یه‌كێتیی ڕێككه‌وتن كه‌ ڕیزبه‌ندی كاندیده‌كان وه‌ك خۆی بێت، له‌كاتێكدا له‌ سنووری پارێزگای هه‌ولێرو سلێمانی و دهۆك، له‌ نێو كاندیده‌كانی یه‌ك لیست ئه‌گه‌ر دووباره‌ جیاكردنه‌وه‌ بكرابووایه‌، گۆڕانكاری له‌ ڕیزبه‌ندی كاندیده‌كان له‌سه‌رجه‌م حزبه‌كان ڕووی ده‌دا. به‌سه‌ره‌نجدان به‌ ئه‌نجامی كۆتایی كۆمسیۆن له‌ باره‌ی ژماره‌ی ده‌نگی كاندیده‌كان، ده‌رده‌كه‌وێ ده‌نگی زۆربه‌ی كاندیدی نێو یه‌ك لیستی لایه‌نه‌كان لێكنزیكن، بۆیه‌ له‌ حاڵه‌تی سوتاندنی ده‌نگی ئه‌و 96 بنكه‌ گۆڕانكاری گه‌وره‌ ڕوویده‌دا له‌ ڕیزبه‌ندی كاندید، به‌ڵام كۆمسیۆن ئه‌وه‌ی نه‌كرد. نموونه‌ كاندیدێكی یه‌كێتیی به‌ ناوی ( عه‌باس فه‌تاح) به‌پێی ئه‌نجامی كۆتایی كۆمسیۆن 3 هه‌زار 97 ده‌نگی هێناوه‌، له‌ كاتێكدا ئه‌و كه‌سه‌ ته‌نها له‌ سنووری بنكه‌ی یه‌كێك له‌ قه‌زاكان 987 ده‌نگی هێناوه‌، به‌پێی بڕیاره‌كه‌ی كۆمسیۆن ده‌نگه‌ ئه‌و بنكه‌یه‌ پوچه‌ڵكراوه‌ته‌وه‌، ئه‌و كاته‌ ژماره‌ی ده‌نگه‌كانی ئه‌و كه‌سه‌ ده‌بێته‌ 2 هه‌زار 92 ده‌نگ، به‌ڵام كۆمسیۆن ڕیژه‌ی ده‌نگه‌كانی هه‌روه‌ك خۆی هێشتۆته‌وه‌و كه‌مینه‌كردۆته‌وه‌، له‌ كاتێكدا له‌ نێو لیستی یه‌كێتیی ئه‌و كه‌سه‌ی سه‌ركه‌وتوو بۆ په‌رله‌مان وه‌ك دوا كاندیدی سه‌ركه‌وتوو له‌ ڕه‌گه‌زی پیاو ژماره‌ی ده‌نگه‌كانی 2 هه‌زارو 216 ده‌نگه‌ ( واته‌ كه‌مترین ژماره‌ی ده‌نگی كورسیی پیاو له‌ نێو لیستی یه‌كێتیی ئه‌وه‌نده‌یه‌)، به‌مه‌ش دوای ده‌ركردنی 987 ده‌نگ له‌ ده‌نگه‌كانی عه‌باس فه‌تاح، ناوبراو ده‌نگی ده‌بێته‌ 2 هه‌زارو 92 ده‌نگ ، به‌مه‌ش ناوبراو نابێته‌ ئه‌ندامی په‌رله‌مان و یه‌كێكی دیكه‌ دێته‌ شوێنی. ئه‌گه‌ر به‌ كرداره‌كی بڕیاره‌كه‌ی كۆمسیۆن له‌سه‌ر ده‌نگی كاندیده‌كانیش جێبه‌جێبكرابووایه‌، له‌ نێو كاندیده‌كانی پارتیش گۆڕانكاری گه‌وره‌ له‌ ڕیزبه‌ندی كاندیده‌كان ڕوویده‌دا. بۆ نموونه‌ له‌ نێو لیستی پارتی جگه‌ له‌وه‌ی سه‌رۆك لیست وه‌ك خۆی له‌ ڕیزبه‌ندی یه‌كه‌م ده‌مایه‌وه‌، ئه‌گه‌ری هه‌بوو گۆڕانكاری له‌ ڕیزبه‌ندی سه‌رجه‌م كاندیده‌ سه‌ركه‌وتووه‌كان ڕووبدات، ئه‌گه‌رێكی دیكه‌ش ئه‌وه‌بوو دوو پیاوو ئافره‌تێك كه‌ سه‌رنه‌كه‌وتن دوای دووباره‌ جیاكردنه‌وه‌ی ده‌نگی كاندیده‌كان سه‌ركه‌وتنیان مسۆگه‌ر بكردبووایه‌. ئه‌و نموونانه‌ی سه‌ره‌وه‌ بۆ كاندیدی سه‌رجه‌م لایه‌نه‌كان ڕاسته‌ به‌ تایبه‌ت لیستی كۆمه‌ڵ و نه‌وه‌ی نوێ و هه‌ندێ لایه‌نی بچووك، چونكه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ی سه‌رنه‌كه‌وتن له‌گه‌ڵ ئه‌و كه‌سانه‌ی سه‌ركه‌وتن له‌ڕیزبه‌نده‌كه‌دا، به‌ چه‌ند ده‌نگێكی كه‌م جیاوازیان هه‌یه‌. سكانداڵ و فه‌زاحه‌ته‌ گه‌وره‌كه‌ی كۆمسیۆن ئه‌وه‌یه‌، ئه‌و ئه‌نجامه‌ی له‌باره‌ی ڕیزبه‌ندی كاندیده‌كان وه‌ك ئه‌نجامی كۆمسیۆن بڵاویكردۆته‌وه‌ سه‌رله‌به‌ری هه‌ڵه‌یه‌و، بێلایه‌نی و پڕۆفێشناڵی كۆمسیۆن خستۆته‌ ژێر پرسیارو پێویسته‌ لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان و په‌رله‌مان داوای متمانه‌و شه‌رعیه‌تیان لێبكه‌نه‌وه‌.

■  مەجید ساڵح رامانێک لە کاری پەرلەمانتارەکانی کوردستان...   هەفتەیەک دوای هەڵبژاردن خەریکی چاکردنی ئۆتۆمبیلەکەم بووم، فیتەرێک کە دراوسێ دوکانی ئەوفیتەرە بوو کە کارەکەی منی راییدەکرد هاتەپێشەو وتی ئەرێ کاکە... دەنگەکانمان چی لێهات؟ من لەو ماوەیەدا راهاتبووم سەیری پەنجەی شایەتوئیمانی خەڵکم دەکرد بزانم ئاخۆ بەشداری هەڵبژاردنەکەی کردوە یان نا! کە کابرا ئەو پرسیارەی کرد، فیتەرەکەی لای منیش بەدەم کارکردنەوە پرسیارەکەی دووبارە کردەوە.. پرسیارێکی رەوایە، رۆژانە خەڵکی گۆڕانخواز ئەم پرسیارە لە هەڵوسوڕاوەکانی گۆڕانی دەکەن و لە راستیدا وڵامێکی دروستمان نییە پێیان بێژینەوە، لانی کەم من خۆم وڵامێکی قەناعەت پێکەرم نییە.. بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنج بوو فیتەرەکەی من پەنجەی مۆر نەبوو، وتم ئەی تۆ بۆ؟ بەپەنجەتەوە دیارە بەشداری هەڵبژاردن نەکردوە.. یەکسەر وتی وەڵا خۆ راست دەکەی.. لەم قسانەدا بووین ئەوەی فیتەری دراوسێش دەستی خستە پشتیەوە و شاردیەوە.. وتم ئاساییە تۆش بەشداریت نەکردوە، کەواتە لە چی دەپرسنەوە، بە دڵنیایەوە دەنگەکانتان بە هەویەی مزەوەر چووە بۆ لایەنی تر.. کەواتە بچن پرسیاری دەنگەکانتان لەوان بکەن.. کابرا یەکسەر وتی کاکە دەنگ بۆ بدەم؟ بیدەم بە پەرلەمنتارێک بچێ مانگی ٦ ملیۆن بخاتە تەنکەی گیرفانیەوە و ئاگای لە من نەبێ!!؟ ئەوی تر بۆی سەندەوە: وەڵا من ئەگەر (.....) خۆی هەڵبژاردایەتەوە دەنگم پێی دەدا، چونکە دایم لە تەلەفزیۆنەکان دیفاع لە خەڵک دەکات..!!!  بۆچوونی ئەو دوو هاوڵاتییە دەرخەری ئەوەن کە وێنەی پەرلەمانتار لە زیهنیەتی خەڵکی ئێمەدا دوو جۆرە: ١. پەرلەمانتار بۆ پارە وەرگرتن و دەوڵەمەند بوون دەچێ بۆ پەرلەمان. ئەمەش هەڵقوڵاوی حەقیقەتێکی سەلمێنراوە کە لە کوردستاندا حزبەکانی دەسەڵات (یەکێتی و پارتی) هەمیشە وەک کۆمپانیایەک دەڕواننە پەرلەمان، بۆ ئەوەی لە رێگەیەوە داهاتووی کۆمەڵیک کادیری خۆیان مسۆگەر بکەن..هەر لەبەر ئەوەشە بە دەگمەن پەرلەمانتارێک چەند خولێک لە پەرلەماندا دەمێنێتەوە و هەرچوار ساڵ جارێک کۆمەڵێ کادیر دەبن بە پەرلەمانتار و تا لە ئەرکی پەرلەمنتاری تێدەگەن، خولەکەیان تەواو دەبێ و کۆمەڵیکی دیکە دێنە جێگەیان.. ٢. پەرلەمانتار دەبێ دایم لە راگەیاندنەکانەوە دەرکەوی و عەرزی خۆی بکات و دیفاع لە خەڵک بکات... دیسانەوە ئەمەشیان حەقیقەتە، بەڵام حەقیقەتێکی ئاوەژوو.. پەرلەمانتار سێ ئەرکی لەسەر شانە:  - دەرکردنی یاسا. - موناقشە و پەسەند کردنی بودجە. - چاودێری کردنی حکومەت. بەڵام لە دوای دروست بوونی ئۆپۆسزیۆنەوە، هەندێ پەرلەمانتار کە بەداخەوە زۆربەیان لە ئۆپۆزسیۆنن، شاشەی تەلەفزیۆنەکانیان گرتووە و هەر رۆژەی جۆرێک موزایەدە دەکەن.. لە لێکۆڵینەوەیەکدا کە کردوومە لەسەر ئەو پەرلەمانتارانەی زۆرترین جار لە میدیاکانەوە دەرکەوتوون، گەیشتوومەتە ئەو دەرئەنجامەی کە ئەو پەرلەمانتارانە خاوەنی کەمترین پرۆژە و پرسیار کردن لە حکومەت و تەنانەت ئامادەییان لە لیژەکانی پەرلەماندا هەبووە، بەڵام خەڵک پێیان وایە ئەمانە بەرگری کەری مافی خەڵکن..!! بە مانایەکی دیکە هەڵەی گەورەی حزبەکانی باشور ئەوەیە حزبەکانی دەسەڵات پەرلەمنیان کردوە بە سەرچاوەی ئیرتیزاق بۆ کادیرەکانیان و ئۆپۆزیسۆنیش پەرلەمانتاری کردوە بە کائینێکی پڕوپاگەندە کردن و عەوام فەریبی.. کێشەکە لەوەدایە ئەم دوو بۆچوونە بووەتە گرفت لەبەردەم پرۆسەی پێشکەوتنی دیموکراسی و دوورکەوتنەوەی خەڵک لە بەشداری سیاسی.. ئەزموونی ئەو گەلانەی کە لە پرۆسەی سیاسی و مومارەسەکردنی دیموکراسی لە پێشەوەی ئێمەن، پێمان دەڵێ ئەو دوو تێڕوانینە بۆ پەرلەمانتار هەڵەیە، چونکە ئەرکی پەرلەمانتار وەک وتمان تەنها: - دەرکردنی یاسا. - موناقشە و پەسەند کردنی بودجە. - چاودێری کردنی حکومەتە. بۆیە کاتی ئەوەیە هەموو حزبەکان پێکەوە ئەم چەوتییە بە تەواوەتی راست بکەنەوە، دۆخەکە رۆژ لە دوای رۆژ خراپتر دەبێ.. چونکە خەڵک دابەش بوون بە سەر دوو بەرەدا: بەشێک پێیان وایە پەرلەمان، بۆ خۆ دەوڵەمەند کردنە.. بەشەکی دیکەش پێیان وایە گرنگ ئەوەیە پەرلەمانتار لە کەناڵەکانی راگەیاندنەوە قسەبکات و توند بێ و هەڕەشە بکات ..

زمناكۆ ئیسماعیل    بەپێی ئەنجامی راگەیەنراوی هەڵبژاردنەکانی ٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨ی هەرێمی کوردستان، هەریەکە لە پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتیمانی کوردستان، رێژەی کورسی بەدەستهاتویان زیادیکردوە، بەڵام ژمارەی دەنگەکانیان کەمیکردوە، لەهەمانکاتدا دووان لەهێزە نەیارەکانیان، (بزوتنەوەی گۆڕان و یەکگرتوی ئیسلامی)، کە براوەی دوهەم و چوارهەمی هەڵبژاردنەکانی ٢١ی ئەیلولی ٢٠١٣، هەم دەنگەکانیان و هەم کورسییەکانیان بەڕێژەیەکی بەرچاو کەمیکردوە، لەبەراوبەر ئەوەشدا، کۆمەڵی ئیسلامی، هاوتای ئەو دوو هێزە، دەنگەکانی کەمیکردوە، بەڵام کورسییەکی دیکەی لیستەکەی، بۆ پەڕڵەمانی هەرێم زیادیکردوە، بەدیوێکی دیکەشدا دەبینین، هێزو قەوارەی نوێ دروستبون، بەڵام هیچیان وەک نەوەی نوێ، نەیانتوانیوە ببن بەخاوەنی دەنگێکی بێشومارو ٨ کورسی پەڕڵەمانی. ئەگەر بەراورد بکەین لەنێوان هەڵبژاردنەکانی ٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨ لەچاو هەڵبژاردنەکانی ٢١ی ئەیلولی ٢٠١٣، بێگومان گۆڕانکاری بەرچاوو دەبینین، لەژمارەی دەنگەکان و کورسی بەدەستهاتوی حیزب و قەوارەو لایەنەکان. پارتی دیموکراتی کوردستان، لە هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٣دا، توانیبوی ٧٤٣ هەزارو ٩٨٤ دەنگ کۆ بکاتەوە، بەبەهای ٣٨ کورسی، بەڵام لەهەڵبژاردنەکانی ٢٠١٨دا توانیویەتی، ٦٨٦ هەزارو ٧٠ دەنگ کۆبکاتەوە، ئەوەش بەبەهای ٤٥ کورسی، لەوڕوانگەشەوە دەبینین، کە پارتی ٧ کورسی زیادیکردۆتە سەر بەهای کورسی فراکسیۆنەکەی، لەهەمانکاتدا ٥٧ هەزارو ٩١٤ دەنگ کەمیکردوە، هەرچی یەکێتی نیشتیمانی کوردستانە، بۆ هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٨، توانیویەتی، ٣١٩ هەزارو ٩١٢ دەنگ کۆبکاتەوە، بەبەهای ٢١ کورسی، بەڵام لەهەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٣دا توانیبوی ٣٥٠ هەزارو ٥٠٠ دەنگ بەدەستبهێنێت، بەبەهای ١٨ کورسی، لەو روانگەشەوە یەکێتی نیشتیمانی کوردستان، بۆ ئەم هەڵبژاردنە،٣٠ هەزارو ٥٨٨ دەنگ کەمیکردوە، بەڵام لەچاو هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٣دا، یەکێتی نیشتیمانی، ٣ کورسی زیادیکردوە. لەبەراوبەر ئەوەشدا، دوان لەو سێ هێزەی، کە گوتاری گۆڕینی دەسەڵاتی ٢٧ ساڵەی یەکێتی و پارتییان بەرزکردبویەوە (یەکگرتووی ئیسلامی و بزوتنەوەی گۆڕان)، کورسییەکانیان کەمیکردوە، بەڵام کۆمەڵی ئیسلامی، بەبەدەستهێنانی ٧ کورسی بۆ ساڵی ٢٠١٨، توانیویەتی یەک کورسی زیاد بکات لەچاو هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٣. بزوتنەوەی گۆڕان لەهەڵبژاردنەکانی ٢٠١٣دا خاوەنی ٤٧٦ هەزار و ٧٣٦ دەنگ بوو، بەبەهای ٢٤ کورسی، بەڵام لەم هەڵبژاردنەدا ١٨٦ هەزارو ٩٠٣ دەنگی بۆ هەژمارکراوە، بەبەهای ١٢ کورسی، لەوڕوانگەشەوە بزوتنەوەی گۆڕان، ٢٨٩ هەزارو ٨٣٣ دەنگی لەدەستداوە، کە دەکاتە بەهای ١٢ کورسی. یەکگرتوی ئیسلامیش، لەهەڵبژاردنەکانی ٢٠١٣دا، خاوەنی ١٨٦ هەزارو ٧٤١ دەنگبوو بەبەهای ١٠ کورسی، بەڵام لەم هەڵبژاردنەی دوایدا، لەگەڵ بزوتنەوەی ئیسلامی و بەیەک قەوارە لەژێر ناوی، هاوپەیمانی بەرەو ئیسڵاح، بەشدارییان لەهەڵبژاردنەکانداکرد، لەوڕوانگەشەوە بوون بەخاوەنی ٧٩ هەزار و ٤٣٤ دەنگ، کە ئەوەش دەکات بەبەهای ٥ کورسی. واتە لەهەڵبژاردنەکانی ٢٠١٣دا یەکگرتوی ئیسلامی و بزوتنەوەی ئیسلامی بەهەردوو لیست، ٢٠٨ هەزارو ٥٧٥ دەنگیان هێنابوو، چونکە لەو هەڵبژاردنەدا، یەکگرتوی ئیسلامی خاوەنی ١٨٦ هەزارو ٧٤١ دەنگبوو، بزوتنەوەی ئیسلامی ٢١ هەزارو ٨٤١ دەنگی هەبوو بەبەهای ١ کورسی، بەڵام بۆ ئەم هەڵبژاردنە کە لیستی (هاوپەیمانی و بەرەو ئیسڵاح) یان بەهاوبەشی پێکهێناوە، خاوەنی٧٩ هەزار و ٤٣٤ دەنگن، واتە بەهەردوو حیزب، ١٢٩ هەزارو ١٤١ دەنگیان کەمکردوە، لەگەڵ ٦ کورسی. هەرچی کۆمەڵی ئیسلامییە، لە هەڵبژادنەکانی ساڵی ٢٠١٣دا خاوەنی ١١٨ هەزار و ٥٧٤ دەنگبوو، بەبەهای ٦ کورسی، بەڵام لەم هەڵبژاردنەدا خاوەنی ١٠٩ هەزار و ٤٩٤ کورسییە بەبەهای ٧ کورسی، هەرچەندە کۆمەڵی ئیسلامی ٩ هەزارو ٨٠ دەنک کەمیکردوە، بەڵام بەهۆی دابەزینی بەهای کورسی لە ١٧ هەزار دەنگدەرەوە بۆ ١٥ هەزار، توانیویەتی یەک کورسی زیادە بخاتەسەر بەهای کورسی بەدەستهاتوی لیستەکەی. بەو پێیەی فکری گۆڕینی یەکێتی و پارتی وەک دوو حیزبی دەسەڵاتدار، لەهەڵبژاردنەکانی  ٢٥-٧-٢٠٠٩ دەستیپێکرد، ئەگەر بەراوردێک بکەین، لەنێوان زیادکردن و کەمکردنی دەنگی هەر ٥ هێزە سەرەکییەکەی پێشوی، نێو گۆڕەپانی سیاسی هەرێم، لەدوو هەڵبژاردنی رابردوو بەراوبەر بەم هەڵبژاردنەی ئێستا. یەکێتی و پارتی لە ٢٥-٧ی ٢٠٠٩دا بەیەک لیست بەشداری هەڵبژاردنەکانیانکرد بەناوی لیستی کوردستانی، بەوەش بەهەردوکیان توانییان ببن بەخاوەنی، یەک ملیۆن و ٧٦ هەزار و ٣٧٠ دەنگ، بەبەهای ٥٩ کورسی، لەهەڵبژاردنەکانی ٢١ی ئەیلولی ٢٠١٣دا، هەریەکەیان بەجیا بەشداری هەڵبژاردنەکانیانکرد، بەڵام بەوپێیەی ئەم دوو پارتە، هاوبەشی دەسەڵاتداریبون لەهەرێم، لەوڕوانگەشەوە، ئەگەر رێژەی دەنگەکانیان بخەینە پەنا یەکتر، بەوپێیەی پارتی دیموکراتی کوردستان لەهەڵبژاردنەکانی ٢١ ئەیلولی ٢٠١٣دا، خاوەنی ٧٤٣ هەزارو ٩٨٤ دەنگبووە، بەبەهای ٣٨ کورسی، یەکێتی نیشتیمانیش خاوەنی ٣٥٠ هەزار دەنگبووە، بەبەهای ١٨ کورسی، واتە بە یەکێتی و بە پارتی، لەو هەڵبژاردنەدا، خاوەنی یەک ملیۆن و ٩٤ هەزار و ٤٨٤ دەنگبون، بەبەهای ٥٦ کورسی، ئەگەر ژمارەی دەنگە بەدەستهاتوەکانی ساڵی ٢٠٠٩ لە ساڵی ٢٠١٣دا دەربکەین، ئەوا یەکێتی و پارتی ١٨ هەزارو ١١٤ دەنگ بۆ هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٣ زیادیانکردوە، بەڵام بەو پێیەی لە ساڵی ٢٠٠٩دا هەردوو پارتەکە بەهاوبەشی ٥٩ کورسییان هەبووە، لەهەڵبژاردنەکانی ٢٠١٣دا ٥٦ کورسی، ئەوا لەو هەڵبژاردنەدا بەهەردوو پارتەکە ٣ کورسی کەمیانکردوە. جیاواز لەو دوو هەڵبژاردنە، بۆ هەڵبژاردنەکانی ئەمساڵ ٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨ ، هەردوو هێزی دەسەڵاتداری هەرێم، یەکێتی و پارتی، خاوەنی یەک ملیۆن و ٥ هەزارو ٩٨٢ دەنگن، بەبەهای ٦٦ کورسی، بەو پێیەش بێت، هەردوو پارتی دەسەڵاتدار، لەچاو هەردوو هەڵبژاردنەکانی ٢٥-٧-٢٠٠٩دا ٧ کورسی زیادیانکردوە، ئەگەر کورسی بەدەستهاتوو، بەراوردی هەڵبژاردنەکانی ٢١ ئەیلولی ٢٠١٣ بکەین، دەبینین بۆ هەڵبژاردنەکانی ٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨، بەهەردوو حیزب، ١٠ کورسی زیادیانکردوە، لەهەمانکاتدا ئەگەر دەنگی بەدەستهاتوو، بەراورد بکەین، ساڵی ٢٠٠٩ هەردوو پارتی دەسەڵاتدار کە بەلیستی کورستانی بەشداری هەڵبژاردنەکانیانکردوە، ژمارەی دەنگی بەدەستهاتویان، یەک ملیۆن و ٧٦ هەزارو ٣٧٠ دەنگبوو، بەڵام لەهەڵبژاردنەکانی ٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨، هەردوو حیزبی دەسەڵاتدار، ژمارەی دەنگەکانیان کەخاوەنی یەک ملیۆن و ٥ هەزارو ٩٨٢ دەنگە، لەژمارەی دەنگە بەدەستهاتوەکانی ساڵی ٢٠٠٩ دەربکەین، دەبینین ٧٠ هەزارو ٣٨٨ دەنگ کەمیانکردوە. خۆ ئەگەر هەمان ژمارەی دەنگی بەدەستهاتوی هەردوو حیزبی دەسەڵاتدار، بەراورد بکەین بەژمارەی دەنگی بەدەستهاتوی ٢١ ئەیلولی ٢٠١٣، دەنگەکانی هەردوو لایان، یەک ملیۆن و ٩٤ هەزار و ٤٨٤ دەنگ، لەژمارەی دەنگەکانی ساڵی ٢٠١٨ ، کە ملیۆن و ٥ هەزارو ٩٨٢ دەنگە، دەبینین ٨٨ هەزارو ٥٠٢ دەنگ کەمیانکردوە.    بەو پێیەی ساڵی ٢٠٠٩ چرکەساتی هاتنە پێشەوەی هێزی نوێ و هێزی گوتار جیاوازبوو، لەچاو هەڵبژاردنەکانی پێشوتری خۆی، لەوروانگەشەوە ئەگەر بەراورد بکەین لەنێوان دەنگە بەدەستهاتوەکانی هەرسێ حیزبی (بزوتنەوەی گۆڕان و یەکگرتوی ئیسلامی و کۆمەڵی ئیسلامی)، ئەوا گۆڕانکاری بەرچاو دەبینین، لەژمارەی دەنگ و کورسی ئەو سێ هێزە. لەهەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٠٩دا، بزوتنەوەی گۆڕان خاوەنی ٤٤٥ هەزارو ٢٤ دەنگبوو، بەبەهای ٢٥ کورسی پەڕڵەمان، لەهەمانکاتدا بۆ هەڵبژاردنەکانی ٢١ ئەیلولی ٢٠١٣، بزوتنەوەی گۆڕان بوە بەخاوەنی، ٤٧٦ هەزارو ٧٣٦ دەنگ، بەبەهای ٢٤ کورسی، بەڵام بۆ هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٨، بزوتنەوەی گۆڕان، دەبێت بەخاوەنی ١٨٦ هەزارو ٩٠٣ دەنگ بەبەهای ١٢ کورسی. بزوتنەوەی گۆڕان لەنێوان هەڵبژاردنەکانی ٢٥-٧ی ٢٠٠٩ لەگەڵ هەڵبژاردنەکانی ٢١ی ئەیلولی ٢٠١٣دا، ٣١ هەزارو ٧١٢ دەنگ زیادیکردوە. بەڵام ئەگەر ژمارەی دەنگی بەدەستهاتوی بزوتنەوەی گۆڕان، بۆ هەڵبژاردنەکانی٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨، بەراورد بکەین بەدەنگی بەدەستهاتوی ٢٥-٧-٢٠٠٩، ئەوا دەبینین بزوتنەوەی گۆڕان، ٢٨٥ هەزارو ١٢١ دەنگ کەمیکردوە. ئەگەر هەمان ژمارەی بەدەستهاتوی دەنگەکانی ساڵی ٢٠١٨ ی گۆڕان، لەژمارەی دەنگەکانی ٢٠١٣ ی ئەو بزوتنەوەیە دەربکەین، ئەوا دەبینین، ٢٨٩هەزارو ٨٣٣ دەنگ کەمیکردوە.    ئەگەر دەنگەکانی هەرسێ لایەنی ئۆپۆزسیۆنی پاش هەڵبژاردنەکانی ٢٠٠٩ کۆبکەینەوە، دەبینین بزوتنەوەی گۆڕان خاوەنی ٤٤٥ هەزارو ٢٤ دەنگە، لیستی خزمەتگوزاری و چاکسازی (یەکگرتوی ئیسلامی و کۆمەڵی ئیسلامی و حیزبی سۆسیالیست و زەحمەت کێشان)، خاوەنی ٢٤٠ هەزارو ٨٤٢ دەنگە، بەو پێیەی هەردوو حیزبی سۆسیالیست دیموکرات و زەحمەتکێشان لەو قەوارەیە بە سێ کورسی پەڕڵەمانی بەشی حیزبەکانیان دەرچوون، لەوڕوانگەشەوە بەهای سێ کورسی بۆ ئەو هەڵبژاردنە لەژمارەی دەنگەکانی ئەو قەوارەیە دەر دەکەین، بەو پێیەی لەهەڵبژاردنەکانی٢٥-٧-٢٠٠٩دا بەهای یەک کورسی ١٨ هەزارو ١٨٧ دەنگبووە، واتە بەو سێ کورسییە، زەحمەتکێشان و حیسک، خاوەنی ٥٤ هەزارو ٥٦١ دەنگبوون، لەوڕوانگەشەوە ئەگەر ئەو ژمارەیە لە ٢٤٠ هەزارو ٨٤٢ دەنگی بەدەستهاتوی لیستی خزمەتگوزاری و چاکسازی دەربکەین، ئەوا دەبینین، ١٨٦ هەزارو ٢٨١ دەنگ بۆ یەکگرتوو کۆمەڵی ئیسلامی دەمێنێتەوە، لەهەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٠٩. ئەگەر ئەو ژمارە دەنگە بەدەستهاتوەی یەکگرتووی ئیسلامی و کۆمەڵی ئیسلامی، لەگەڵ ژمارەی دەنگەکانی بزوتنەوەی گۆڕان کۆ بکەینەوە، ئەوکات ئەو ئۆپۆزسیۆن خاوەنی ٦٣١ هەزارو ٣٠٥ دەنگبووە، ئەمەش لەکاتێکدایە کە بزوتنەوەی گۆڕان ٤٤٥ هەزارو ٢٤ دەنگ و  یەکگرتوو کۆمەڵ، ١٨٦ هەزارو ٢٨١ دەنگیان هەبووە.    بۆ هەڵبژاردنەکانی  ٢١ ئەیلولی ٢٠١٣، هەرسێ هێزی بزوتنەوەی گۆڕان و یەکگرتووی ئیسلامی و کۆمەڵی ئیسلامی، توانیویانە ببن بەخاوەنی ٧٨٢ هەزارو ٥١ دەنگ، ئەمەش لەکاتێکدایە کە لەوهەڵبژاردنەدا، یەکگرتوی ئیسلامی خاوەنی ١٨٦ هەزارو ٧٤١ دەنگبووە، کۆمەڵی ئیسلامی خاوەنی ١١٨ هەزارو ٥٧٤ دەنگبووە، بزوتنەوەی گۆڕان خاوەنی ٤٧٦ هەزارو ٧٣٦ دەنگبووە. بەهەمان شێوەش بۆ هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٨ ، هەرسێ هێزی بزوتنەوەی گۆڕان و یەکگرتوو، کۆمەڵ، خاوەنی ٣٧٥ هەزارو ٨٣١ دەنگن، ئەمەش لەکاتێکدایە کە بزوتنەوەی گۆڕان ١٨٦ هەزارو ٩٠٣ دەنگ و کۆمەڵی ئیسلامی ١٠٩ هەزارو ٤٩٤ دەنگ و هاوپەیمانی و بەرەو ئیسڵاح (یەکگرتوو بزوتنەوەیی ئیسلامی) ٧٩ هەزارو ٤٣٤ دەنگی بەدەستهێناوە.    ئەگەر رێژەی بەدەستهاتوی دەنگی ئەو سێ هێزە یەکگرتوو کۆمەڵ و گۆڕان، بەراورد بکەین لەنێوان هەڵبژاردنەکانی ٢٠٠٩ و ٢٠١٣ و ٢٠١٨دا، جیاوازی بەرچاو دەبینین. بەوپێیەی ساڵی ٢٠٠٩ ، هەرسێ هێزی ئۆپۆزسیۆن، خاوەنی ٦٣١ هەزارو ٣٠٥ دەنگبوون، ئەگەر ئەو ژمارەیە، بەراورد بکەین بەدەنگی بەدەستهاتوی ٢١ ئەیلولی ٢٠١٣، کە پێکهاتوە لە ٧٨٢ هەزارو ٥١ دەنگ، ئەوا دەبینین لەساڵی ٢٠١٣دا هەرسێ هێزی یەکگرتوو کۆمەڵ و بزوتنەوەی گۆڕان، ١٥٠ هەزارو ٧٤٦ دەنگ زیادیانکردوە، ئەگەر ژمارەی دەنگە کۆکراوەکانی هەرسێ لایەنی یەکگرتوو کۆمەڵ و بزوتنەوەی گۆڕان، بۆ هەڵبژاردنەکانی ٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨ بخەینەوە بەرچاو، ئەوا دەکاتە ٣٧٥ هەزارو ٨٣١ دەنگ، ئەگەر ئەو ژمارەیەش بەراورد بکەین بەدەنگە بەدەستهاتوەکانی هەڵبژاردنەکانی ٢١ ئەیلولی ٢٠١٣، کەدەکاتە، ٧٨٢ هەزارو ٥١ دەنگ، ئەوا دەبینین ئۆپۆزسیۆن، ٤٠٦ هەزارو ٢٢٠ دەنگ کەمیانکردوە. بەڵام دەبێت ئەوەش لەیادنەکەین، بەوپێیەی جوڵانەوەی نەوەی نوێ، لەهەڵبژاردنەکانی ٢٠١٨دا توانیویەتی ١٢٧ هەزارو ١١٥ دەنگ بەدەستبهێنێت، بەوپێیەی ئەو جوڵانەوەیەش، تائێستا بانگەشەی ئۆپۆزسیۆنبونی خۆی دەکات، ئەگەر ژمارەی دەنگەکانی بخەینە پەنای دەنگی بەدەستهاتوی هەرسێ لیستی (بزوتنەوەی گۆڕان و کۆمەڵی ئیسلامی و هاوپەیمانی و بەرەو ئیسڵاح)، واتە ٣٧٥ هەزارو ٨٣١ دەنگ، کۆ بکەینەوە لەگەڵ ١٢٧ هەزارو ١١٥ دەنگ، ئەوا کۆی دەنگە بەدەستهاتوەکانی هەر چوار لیستەکە دەکاتە ٥٠٢ هەزارو ٩٤٦ دەنگ. ئەگەر ئەو ژمارەیە بەهەند وەربگرین و بەراوردی بکەین، بەژمارەی دەنگی بەدەستهاتوی یەکێتی و پارتی، دەبێت ئەو راستییە بڵێین، کە گوتاری گۆڕینی دەسەڵاتی یەکێتی و پارتی چەقی بەستوە، بەڵام ئەگەر دەنگی دەنگی بایکۆتکاران، بخەینەوە بەردەم هەڵسەنگاندن و بەراوردی بکەین بەدەنگە بەدەستهاتوەکانی حیزب و لایەنەکان، ئەوکات گۆڕانکاری بەرچاو دەبینین و دەتوانین، قەبارەی راستەقینەی سەرجەم هێزەکان دیاری بکەین. بەوپێیەی رێژەی بەشداریکردنی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان، بۆ هەڵبژاردنەکانی ٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨ ، پێکهاتوە لە ٤٩.٨% (سەرچاوە KIE)، ئەوا دەتوانین بڵێێن، ٥٠.٢% ی هاوڵاتیان بەشدارنەبون لەم هەڵبژاردنە، ئەگەر رێژەی دەنگە بەدەستهاتوەکانی سەرجەم لایەنەکان، لەگەڵ رێژەی بەشدارنەبونی هاوڵاتیان هەڵبسەنگێنین، ئەوکات دەتوانین، هێزو قورسایی راستەقینەی سەرجەم لایەنەکان دەبینین. بەو پێیەی ژمارەی بەشداربونی هاوڵاتیان بۆ هەڵبژاردنەکانی ٣٠ ئەیلول، ٣ ملیۆن و ٨٨ هەزارو ٦٤٢ کەسبووە، لەوژمارەیەش بەتەنها، یەک ملیۆن و ٨٤٥ هەزارو ٩٧٩ کەس مافی دەنگدانی هەبووە، واتە یەک ملیۆن و ٢٤٢ هەزارو ٦٦٣ کەس بایکۆتی دەنگدانیانکردوە، خۆ ئەگەر رێژەی دەنگە بەشدارەکانی حیزب و لایەنەکان لەرێژەی هاوڵاتیانی رێپێدراو بۆ دەنگدان بەراورد بکەین، ئەوا قورسایی شەش هێزە سەرەکییەکەی هەرێم بەم جۆرە دەبێت. پارتی دیموکراتی کوردستان خاوەنی ٦٨٦ هەزارو ٧٠ دەنگە، ئەگەر ئەو ژمارەیە بەراورد بکەین بە ٣ ملیۆن و ٨٨ هەزارو ٦٤٢ هاوڵاتی دەنگدەر، ئەوا ٢ ملیۆن و ٤٠٢ هەزارو ٥٧٢ هاوڵاتی دەنگی بەپارتی نەداوە، واتە پارتی ٥.٢٢% ی هاوڵاتی دەنگدەری هەرێم پێکدەهێنێت. یەکێتی نیشتیمانی خاوەنی ٣١٩ هەزارو ٩١٢ دەنگە، ئەگەر ئەو ژمارەیە بەراورد بکەین بە ٣ ملیۆن و ٨٨ هەزارو ٦٤٢ هاوڵاتی دەنگدەر، ئەوا ٢ ملیۆن و ٧٦٨ هەزارو ٧٣٠ کەس دەنگی بەیەکێتی نیشتیمانی کوردستان نەداوە، واتە یەکێتی نیشتیمانی رێژەی ١٠.٥% ی هاوڵاتی دەنگدەری هەرێم پێکدەهێنێت. بزوتنەوەی گۆڕان ١٨٦ هەزارو ٩٠٣ دەنگی بەدەستهێناوە، ئەگەر ئەو ژمارەیەش بەراورد بکەین بە ٣ ملیۆن و ٨٨ هەزارو ٦٤٢ هاوڵاتی دەنگدەر، ئەوا ٢ ملیۆن و ٩٠١ هەزارو ٧٣٩ کەس دەنگی بەبزوتنەوەی گۆڕان نەداوە، واتە بزوتنەوەی گۆڕان ٦% ی هاوڵاتی دەنگدەری هەرێم پێکدەهێنێت. جوڵانەوەی نەوەی نوێ خاوەنی ١٢٧ هەزارو ١١٥ دەنگە، ئەگەر ئەو ژمارەیە بەراورد بکەین بە ٣ ملیۆن و ٨٨ هەزارو ٦٤٢ هاوڵاتی دەنگدەر، ئەوا ٢ ملیۆن و ٩٦١ هەزارو ٥٢٧ کەس دەنگی بە جوڵانەوەی نەوەی نوێ نەداوە، واتە نەوەی نوێ ٤ % ی هاوڵاتی دەنگدەری هەرێم پێکدەهێنێت. کۆمەڵی ئیسلامی خاوەنی ١٠٩ هەزارو ٤٩٤ دەنگە، ئەگەر ئەو ژمارەیە بەراورد بکەین بە ٣ ملیۆن و ٨٨ هەزارو ٦٤٢ هاوڵاتی دەنگدەر، ئەوا ٢ ملیۆن و ٩٧٩ هەزارو ١٤٨ کەس دەنگی بەکۆمەڵی ئیسلامی نەداوە، واتە رێژەی کۆمەڵی ئیسلامی ٣.٥% ی هاوڵاتی دەنگدەری هەرێم پێکدەهێنێت. هاوپەیمانی و بەرەو ئیسڵاح (بزوتنەوەی ئیسلامی و یەکگرتوو) خاوەنی ٧٩ هەزارو ٤٣٤ دەنگە، ئەگەر ئەو ژمارەیە بەراورد بکەین بە ٣ ملیۆن و ٨٨ هەزارو ٦٤٢ هاوڵاتی دەنگدەر، ئەوا دەبینین، ٣ ملیۆن و ٩ هەزارو ٢٠٨ هاوڵاتی دەنگیان بە هەردوو حیزبی بزوتنەوەی ئیسلامی و یەکگرتوو نەداوە، لەو ڕوانگەشەوە ئەو دوو هێزە ٢.٥ % ی هاوڵاتی دەنگدەری هەرێم پێکدەهێنێت. لەڕوانگەی بایکۆتکردنی هاوڵاتیانی هەرێم بۆ هەڵبژاردنەکانی ٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨، دەبێت حیزب و لایەنە بەشداربوەکان، ددان بەو راستییەدا بنێن، کە ئەمجارە هاوڵاتیان بەدەنگیان ( نا ) ی ناڕەزایەتی، سەرجەم لایەنەکانیان پەرپەرچدایەوە، بەوەش دەبێت ئەو راستییە دەرک پێبکەین، هەم دوو حیزبی دەسەڵاتداری ٢٧ ساڵی رابردوی هەرێم (یەکێتی نیشتیمانی و پارتی دیموکرات) لەلێواری ئاوابوندان، هەم لایەنەکانی دەرەوەی ئەو دوو حیزبە، بەتایبەت گۆڕان و یەکگرتوو کۆمەڵ، لەبەردەم سزای سیاسی هاوڵاتیاندان، ئەگەر ئەو سێ لایەنە ئاراستەی کاری سیاسیان نەدۆزنەوەو گوتاری سیاسییان نەگۆڕان، ئەوکات  ماشێنی سیاسییان چەق دەبەستێت  دەبێت لەنێو قوڕولیتاوی سیاسی هەرێم دەچەقن و دەبێت فەرتەنناش بکەن. سەرچاوە: هەڵبژاردن لەکوردستان، نوسینی موحەمەد رەئوف  پەیمانگای کوردی بۆ هەڵبژاردن KIE  سایتی پەڕلەمانی کوردستان. www.kurdistan-parliament.org سایتی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و راپرسی. WWW.khec.krd موقع مفوچیە العلیا المستقـلە للانتخابات www.ihec.iq ئا: زمناکۆ ئیسماعیل