جەلال جەوهەر   هەرلە دوای پرۆسەی ئازاد کردنی عێراق و لە بەهاری (2003)، ناڕەزایەتی و خۆپیشاندان کەم و زۆر هەبوو لە عێراق، بە تایبەتی لە ناوچەکانی سوننەنشین، بە شێوازی جۆراوجۆر گوزارشتیان لێکردووە، (رێپێوان، خۆپیشاندان، جوڵانەوەی چەکداری لە دژی ئەمەریکییەکان و سیستمی نوێی حوکمڕانی لە عێراق). لەساڵی (2005)ەوە، لە ئاستی بەغدا و خوارووی عێراق و هەرێمی کوردستانیش، ناوە ناوە، خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی هەبووە، سەدریەکان لە ئاستی بەغدا و ناوچەکانی خواروی عێراق خۆپیشاندان و جموجۆڵی چەکداری سوپای مەهدیان هەبوو بۆ دژایەتی ئەمەریکییەکان. لە هەرێمی کوردستانیش لە دوای دروست بونی بزوتنەوەی گۆڕان وەک هێزێکی ئۆپۆزسیۆن ئەم جۆرە ناڕەزایەتییە هەبو، بەڵام بەهێزترینیان ناڕەزایەتی و خۆپیشاندانەکانی (17ی شوباتی 2011)و رۆژانی دوای ئەوە، لە هەرێمی کوردستان بە گشتی و سنوری پارێزگاکانی سلێمانی، هەڵەبجە و سنوری هەردو ئیدارەی گەرمیان و راپەڕین و سنوری قەزای کۆیە لە پارێزگاکانی هەولێر بە تایبەت لە دژی گەندەڵی کە قوربانی زۆری لێکەوتەوە لە شەهید و برینداربون، بەڵام زۆرترین و گەورەترین ناڕەزایەتی لە بەرامبەر و لە دژی دەسەڵاتدارانی عێراق و هەرێمی کوردستان بەهۆی گەندەڵی، بایکۆتکردنی هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بو لە (12/5/2018)، کە زانیاری و لێکدانەوەکان وابوو، کە زیاتر لە(70%)ى دەنگدەرانی عێراق و هەرێم بایکۆتی دەنگدانیان کرد. ئەمەیان لە کاتی خۆیدا، هۆشداری یەکەم بوو لە دژی حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم، بەڵام وەک دەرکەوت نە دەسەڵاتدارانی حکومەتی عێراق و نە دەسەڵاتدارانی هەرێم گوێیان بەم ناڕەزایەتیە نەدا. دیارە لە کوردستان ئەم هۆشدارییە دوجار درا بە دەسەڵاتدارانی هەرێم، جارێکیان لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە (12/5/2018)، جاری دوەمیشیان لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی کوردستان لە (30/9/2018)، کە رێژەی بەشداریکردن لەپرۆسەی دەنگدان نەگەیشتە (30%). دیارە خۆپیشاندانەکانی (1/10/2019 – 25/10/2019) کە تا ئەمڕۆ بەردەوامە و درێژەی هەیە لە بەغدای پایتەخت و پارێزگاکانی خواروی عێراق، زەنگی دوەم بو بۆ دەسەڵاتدارانی عێراق و، زەنگی سێیەم بو، بۆ دەسەڵاتدارانی هەرێم. خۆپیشاندانەکانی شیعە لە بەغدا و خواروی عێراق، بە بەشداری سەدان هەزار گەنج لە ژن و پیاو،... و بە ئەوپەڕی ئازایەتی و فیداکاریەوە، لە دژی دەسەڵاتدارانی شیعە، ئاماژەیەکی نوێیە، بۆ قۆناغی نوێی سیاسی لە عێراق و ناوچەکە، بۆیە هیچ رێگا و بژاردە و دەرفەتێک لەبەردەم حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم نەماوە، جگە لە ملدان و بە ویستێکی راستەقینە بۆ چاکسازی گشتگیر و هەمەلایەنە، دیارە ئەمەشیان دەبێت بەوە دەست پێبکات لە ئاستی عێراق و هەرێم، کە دامەزراوەکان بکرێن بە دامەزراوەی نیشتمانی راستەقینە، و کۆتایی بە دامەزراوەکانی ساختەو کارتۆنی بێت، و یاساکانیش بە جۆرێک دەربکرێن و هەمواربکرێنەوە، کە لە خزمەتی ئەو پرۆژەیەدا بێت.

سامان وەستا بەكر دوژمنی دوژمنەکەم دوژمنمە ئەو سیاسەتەی تا ئێستا لە هەرێمی کوردستان وبەتایبەتی و سێ بەشەکەی تری کوردستنایشا بەشێوە گشتیەکەی بەڕێوە ئەبرێ پشت بەستووە بەو پەندە کۆنەی کە ئەڵێ (دوژمنی دوژمنەکەم دۆستمە) کە ئەمە ئەگەر بۆ سەردەمانێک کاری پێکرابێ بەهۆی سانای ژیان و دووری ناوچەکان لەیەک، بەهۆی نەبوونی ئامێری گواستنەوەی خێرا و نەگەشتن هەم بە دۆست و هەم بە دوژمن، چونکوم بۆ هەر پەیوەندی بەستنێک کاتێکی زۆریان پێویست بووە بۆیە زۆرترین کات پێوەی پابەندبوون و هەرکاتێک دوو لایەن لەسەر دوژمنە هاوبەشەکەیان هاوڕابووبن ئەوا خۆیان بوون بە دۆست بۆ دوژمنایەتی لایەنی سێیەم، بەڵام چیتر ئەو تیۆریە کاری پێناکرێ  بۆ ئێستا بەهۆی پێشکەوتنی تەکنۆلۆجیا و خێرای ئامێرەکانی گوستنەوە  کە بەشێوەی جیاواز و ئاسان و تێچووی کەمەوە لەبەردەستان. ئەگەر دوێنێ دوژمنی دوژمن دۆست بووبێ ئەوو ئەکرێ ئەمڕۆ دوژمنی دوژمنەکەم دوژمنی منیش بێت یان دوژمنێکی هاوبەش بێت لەسەر ئەو بنەمایە پەیوەندی دۆستانە یان پێچەوانەکەی ڕێکنەخرێت. نەک کایەی ڕامیاری بەڵکو ئەوەی باوە لەناو کۆمەڵگەو خێڵ و تاکەکانیشا هەر پشت بەستن بەو دەستەواژەیە دۆستایەتی و یار و نەیار مامەڵە ئەکرێن و پەیوەندیەکان دائەڕێژرێن کە ئەکرێ هۆکارێک بووبێ و تا ئێستاش هۆکارێک بێ بۆ بەهەڵەداچوون. ئەوەی مێژوو بۆمان ئەگێڕێتەوانێ کورد جا چ خێڵ یان مێرنشێن یان خێزانێکی باڵادەست یان حیزبێکی سیاسی بووبێ هەمیشە لەکاتی ناکۆکیاک پەنای بۆ ئەو دەوڵەت و هێزە ناوچەییانە بردووە کە دوژمنی برای نەژادەکەی بووە تا لە پەنایا  سەرکەوتنێکی کاتی بۆ خودی خۆی یان خێڵ و خێزان و حیزب بەدەست بهێنێ لەبەرامبەر دۆڕان و ماڵوێرانی بۆ کورد و خاک و ناشرێن کردنی مێژووەکەی، بەجۆرێک مێژووی کورد پڕە لەو پەنا بردنە بۆ دوژمن ڕاودوونان و بێ هێزکردنی کورد بە دەستی کورد کە ئەکرێ ٣١ی ئاب ڕوونترین مێژووی نوێ بێ کە کۆی ئەو نەوانەی گەواهی دەری ئەوەن ئێستا لە ژیانا ماون. لەدواین پەیامی ئاڕاستەکراوی سەرۆکی هەرێم نێچیروان بارزانی بە ئاسانی هەست بە پەیڕەوکردن و پابەندبوونی ئەو دەستەواژەیەوە ئەکرا (دوژمنی دوژمنەکەم دۆستمە) کە ووتی (تورکیا  کێشەی لەگەڵ کوردا نیە بەڵکو کێشەی بوونی پ.ک.ک هەیە) لێرەشا مەبەستی ئەوەبوو  یان ڕاستر لەلایەن خەڵکانی غەیرە کوردەوە وا لێک ئەیرێتەوانێ کە ئەو کۆمەڵ کوژی و داگیرکاریەی تورکیا لە ڕۆژئاوا ئەیکا کارێکی ئاساییە چونکە ئەوان دوژمنی پ.ک.ک و  هیچ کێشەیەکیان لەگەڵ نەتەوەی کورد نیە، واتە داپۆشینی داگیرکاری "تورکیای دۆستی پ.د.ک" بەرامبەر تاوانبار کردنی "پ.ک.ک دوژمنی هاوبەشی تورکیاو بەداخیشەوە پارتی". سەرۆکی هەرێم کە پێێ ئەچێ پەیامەکەی پێگەشتبێ لە تورکیاوە نەیتوانی ئەو ناکۆکیە سیاسیەی نێوان پ.د.ک و پ.ک.ک تێپەڕێنێ و کاری بە دوژمنی دوژمنەکەم دۆستمە کردو پەیامێکی بە جیهاندا، کە میلەتی کورد یان لایەنی کەم حکومەتی هەرێم تێگەشتنی بۆ ئەو داگیرکاری و خوێنڕێژیەی تورکیا هەیە چونکە ئەوان کار بۆ پاراستن و توندوتٶڵ کردنی سنوری خۆیان ئەکەن لەبەر ئەو هۆکارە ڕەوای بەهێرشەکانیان ئەدرێ ئەگەرنا تورکیا کێشەی لەگەڵ میلەتی کوردا نیە و بگرە دۆستیشمانە  ئەمە لەکاتێکا زۆرینەی هەرە زۆری وڵاتانی ناوچەکە و هەرێمایەتی و جیهانیش ئەو هێرشە بە داگیرکاری و پاکتاوی سیاسی بێ بنەما و مەبەستی شاراوەش لێێ پاکتاوی نەژادی ئەناسێنن. ئەوەی سەیرە ئەوەیە کە کەسێک یان لایەنێک یان حیزبێکی سیاسی هەبێ لە سەدەی بیست و یەکا تا ئێستاش بۆ دژایەتی لایەنێکیتری هاونەژاد پەنا بۆ نەتەوەیەک و وڵاتێکیتر بەرێ و مێژوو دەستی نەسوتانبێ! پەیوەندیەکانی نێوان پەکەکە و پارتی ئەگەرچی ساردیشبێ یان پێشتر هەرچۆنێک بووبێ بەڵام هەرگیز ئەمانە نابێ ئێسکی یەکتر بشکێنن، بەڵام مەخابن ئەوەی پارتی و یەکێتی و حکومەتی هەرێم ئەیکەن لە هاوکاری کردنی تورکە مەگۆلیەکان هەر دووبارە کردنەوەی "دوژمنی دوژمنەکەم دۆستمە"یە کە ئەمە هەڵەیەکی مێژووی ناشرین ن وقێزەون و ئابڕو تکێنە و ئەبێ نەفرەتی لێبکرێ چونکوم ڕاستیەکەی ئەوەیە (دوژمنی دوژمنەکەم دوژمنی منیشە)، ئەوەتا تورکە مەغۆلیەکان نایشارنەوە و پڕ بەدەم هاوارەکەن و ئەڵێن هیچ کیانێکی کوردیان گیرانیە ئەگەرچی لە هەسارەیەکی تریشبێ و ئەوەی ئێستاش لە باکوری عێراق هەیە بەزمانی ئەوان کە مەبەستیان هەرێمی کوردستانە پێشتر بەهۆی ڕەوشی ناوچەکەوە سەپێنراوە بەسەریانا ئەگەرنا ئەوەشیان پێ زۆرو ناپەسەنە بەڵام ڕاستیە مێژووەکەی ئەوەیە کە لەو سەردەمەی حکومەتی هەرێم دروست بوو تورکیا وەک وڵات بێ هێز بوو ئەگەرنا هەر ئەو کات ڕێیان نەئەیا حکومەتی هەرێم ڕووناکی ببینێ. کوردستان لە مێژووی دوور و درێژیا زۆرجاو کەوتۆتە نێوان دوو زلهێزەوە یان زیاتر، ڕێڕەو بووە بۆ لەشکرکێشی ئیمپراتۆرەکان بۆ سەر وڵاتێکی تر، یان شەڕگای شەڕکەران بووە و هەر‌ هێزێک شکستی خورادبێ لە چیاکانی کوردستان خۆی شاردۆتەوانێ. ئەم جەنگانە کاریگەری جیاواز و ناجۆری لەسەر ئابوری و ڕامیاری و کۆمەڵایەتی و بگرە دەروونی کورد بەجێهێشتووە و خراپ بەسەریا شکاوەتەوە. ئەگەر بە خێرای تەماشای مێژوو بکەیەن هەر لە هەزارەکانی پێش زایینەوە هەتا ئەمڕۆ، شاڵاوی هێرش و لەشکرکێشی و پاشەکشێی هێزەکان بەناو کوردستانا ئەبینرێت. هەر لە سۆمەرو ئەکەد و بابلیەکان و فیرعەونی و ئاسوری و ئورارتۆو سەکسی و حسی و ولیدیەکانەوە هەتا ئەگاتە یۆنان و مەکدۆنی و ڕۆمەکان و پاشتریش بۆ سەردەمەکانی هەخامەنشی و ئەشکانی و سلوقی و ساسانیەکانەوە تا ئەگاتە فتوحات"داگیکاری" ئیسلام و سەردەمەکانی ئەمەوی و عەباسیەکان، بە هێرشی تەتەر و مەغۆل جەنگیزخان و هۆلاکۆ و تەیموری لەنگ و ئیلخانی و جەلائری و ئۆزبەگی و ئەفشاری و تەیموری و سەفەوی و قاجاریەکانەوە، سەدەی نوێ و ئیمپریالیستە ڕوسی و هەڵگیرسێنەرانی جەنگە جیهانیەکانی یەکەم و دووەم و هەتا جەنگی عێراق ئێران و هەتا ئێستاش بەردەوامی هەیە. هەموو ئەمانە یان شەڕەکانیان هێناوەتە  خاکی کوردستان یان کوردیان کردووە بە گژی لایەنێکیتری دژی خۆیان یان کورد کراوەتە سوپەری هێزێکیتریان وەک وەرەقەیەک بۆ پاڵەپەستۆ لەسەر لایەنێکیتر یان کوردی ناوچەیەک کراوە بە گژی ناوچەیەکیترا، بۆ هەموو ئەمانەش هەمیشە کورد بەوە لەخشتە براوە کە دوژمنی دوژمنەکەم دۆستمە و هەمیشەش ڕاستیەکەی ئەوە بووە کە کورد وەرەقەیەک بووە لە یاریەکانا و هەمیشە هەردوولایەنی شەڕکەر دوژمنی کوردن. یەکێک لەو نەگبەتیانەی لە مێژووە کوردی تێوەگلاوە و تا ئێستاش شوێنەواری وەک سێبەر بە دوای کوردەوەیە شەڕی چاڵدێرانی ساڵی ١٥١٤ی زاینی بوو، ئەم شەڕە بەجۆرێک کوردی زەرەرمەند بووە لێی بە هیچ جۆرێک دەەلایەنی شەڕ عوسمانی و سەفەوی زەرەرمەند نەبوون و کارێکی کردووە کە تا ئێستاش ماڵی کورد کۆنابێتەوە و هەمیشە لایەنە بیرە ئایدیا جوداکانی کورد لەژێر سێبەری یەکێک لەم دوو بەرەی شەڕەی چاڵدێرانان کە لە ئێستایا لە تورکیای مەنگۆلی و ئێرانا خۆیان نمایش ئەکەن. کوردی هەر چوار پارچەی کوردستان بەهۆی خەمساردی و بەرژەوەندی کەس و خێڵ و حیزبە سیاسیەکانەوە هەمیشە  لەژێر باڵی ئەم دوو وڵاتەیان و دژایەتی یەکتر ئەکەن و بۆ پشت شکان و دۆڕانی یەکتر یەکێکیان ئەبێتە جاشی تورکیا و ئەوی تریشیان ئێران هەر فێر نەبوون کە دوژمنی لایەنێک یان بەرەیەک یان حیزبێک یان کانتۆن و هەرێمێک دوژمنی هەموو کوردە بێ جیاوازی! پرسیار: ئــــــایــــــا ئەمە قورسە بۆ تێگەشتن؟  

‪ ‬نەبەز جەلال سیاسەتی بەردەوامی ڕاگیریکردن و بەرەوپێشچوونی هێزو دەسەڵاتی میری لە بەڕیوەبردن و دەوڵەتداریدا، بەپێی یاسا و ڕێسا ڕێکخراوەو بەرکارە، بنەماو دەستپێکی کاری بەڕێوەبردنی سیستمە کارگێڕیەکانە، بە سودو داهێنانی نوێی تەواوکاری و هزری جیاوازی جۆریی و بەرهەمی پێکهاتەیی کۆمەڵگا کاری لەسەر دەکرێ و پێشدەخرێ بۆ بەرژەوەندی گشتی. ووڵاتە نیمچە پێشکەوتوەکان یان ئەوانەی نیوە لە یاسای سەپاو و هزری وابەستە بوونی دین، کلتور، خێڵ کۆکیکردوون و نەشئەی گەشەو ململانێ شوێن دەیانبات بەڕێوە، قەتیس ماوون لە نێوان کۆن و  نوێداو ویستی خۆ ساغکردنەوەیان نییە بۆ بەڕێوەبردن و بەگیرهاتوون و ناتوانن ووڵات بخەنە دۆخی پێشکەوتوەو سەروەری تۆمار بکەن وەک ئەوان.! گەر ئێستا لە بەشی سەرەوەی پایەو پێکھاتەی سەرانی دەسەڵاتی هەرێمەوە، بڕوانینە هێزی دەست و ئومێدی کار و کاریگەریەکانی گۆڕانکاری بۆ ووڵات؛ بەدەر لە چنینەوەی شکستی ساتێکی تێپەڕیوی کەمسودو خولاوە، دەبینە هاوکار لە  پرۆسەی بچوککردنەوەی خەڵک و هاوبەش لە تۆکمەکردنی کۆڵەکە چەقیوەکانی سەرانی سەپاوو خۆجێکەرەوەی دەسەڵات و هیچی ترمان بەرهەم نەهێناوە، هاوپشتی بونێکی ناڕاستەوخۆش بووین لە ئاڕاستەی نەغم و نەرمی نواندنی جوڵاندنەوەی زیاتری سەرە جوقاوەو خشۆکەکانی ئەمڕۆ و سبەینێی ئامادەکراوو هاوردەی ناو حیزب و بنەماڵە بۆ پایەکانی سەرەوەی باڵاتر لە دەسەڵاتی باڵای حوکومەت. هەر بۆیە لەم دیدە وەستاوەوە ناتوانین چیدی خاڵ بخەینە سەر بەرەوپێشچوون و شکۆی دەسەڵات و تێکۆشانی بەرهەمە ئەرێنییەکانی گۆڕانکاری و، گەشبینیشبین بۆ بینین و گەیشتن بە ڕێژەی بەرزکردنەوەی ئاستی خۆشگوزەرانی لە پرۆسەی بەڕێوەبردنداو دەستی واڵاو ڕاستەوخۆی میری بۆ ڕوونبێ خەڵک، بە پێچەوانەشەوە هەموان دەبینە کەرەستەی ڕازیبوون و ھەوڵێکی ترسناک بۆ پرۆسەی دابڕان و بچوکردنەوەی گەل و دوورکەوتنەوەو دابڕان لە یەکتر. گەر سەرنج بدەی شێوازو جۆری سەرکەوتن و بەرکەوتەی ئەم دواییەی پلەو پایەکانی حیزب و، ئاڵوگۆرییەکانی پێکهێنانی کابینەی نوێی حوکومەت کە دۆخێکی نوێی باشتربوو بۆ کارکردن، ئەگەر و بەدگومانی زیاتری دروستبوونی ترسی کۆتا دۆخی پەراوێزخستن و دوورخستنەوەی سەرانی بڕیار بەدەستی پێشوی حیزبەکانی خستۆتە بیرو خولیای حەزێکی نوێوە بۆ ھەوڵدان و دەستگەیشتن بەدوا کەرەستەو ئامرازەکانی دەستپێوەگرتن و خۆھێشتنەوە لە پلەو پۆستە باڵاکانی دەسەڵاتداو ڕێگیریکردن لە بەرەوپێشچوون.! گرفت و گرێ و گۆڵە سیاسی و یاساییەکانی ڕێگر لە بەرەو پێشچوونی ووڵات هەمیشە دەیانباتەوە بەردەم هەڵوێستەو تێگەیشتنی بەدو گۆشەگیری و پاشگەزبوونەوە لە دۆخی دڵنیای مانەوەو سەرکەوتن و بەردەوامی بازنە داخراوەکەی نایانەوێ خۆیانی لێدوربخەنەوە تا دەمرن، گەر وردتر سەرنج بدەین یاسا دروستکراو و داتاشراوە تێپەڕیوەکانی ڕابوردووی بە قۆناغ، لە قۆناغی دەسەڵاتی سیاسی خۆیاندا بە باڵا دوورابوون، لەگەڵ ساتی تێپەڕین و کۆتای دەسەڵاتەکەدا دەبێتەوە بەگرفت و کێشەی ئاڵۆزی کوورت یان درێژ بۆ باڵای جێگرەوەی داهاتوو.! گەر سەرنجێکی وردی گشت یاسا و پەیڕەوکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی هەرێمی کوردستان بدەین بە یاسای تیرۆریشەوە دەزانین کە کەموو کوڕیی و کەمتەخەمییەکانیان لە کوێدان و بۆچی وا بەقنجی داڕێژراون؛ لە پێناو ڕاگرتنی باڵانس و دەستکراوەی سەری گەورەی دەسەڵاتدا، تا تەواو پێکەوە کارکردنی جومگەیی بیانبەستێتەوە و دڵنیاببنەوە لە  لەدەست نەچوونی بازنەکانی دەسەڵات و قۆرغکردن و کڵۆمکردنی بازنە داخراوەکە. قەڵافەتی قەبەو قورس و ناقۆڵای سیاسی بەشێک لەحیزبە چەقبەستوەکانی هەرێم، بۆ ودووبارە زیندوکردنەوەی پاڵەوان و سیستمی کارایی خێڵ، هۆکاری گەڕاندنەوەی سەرانی شکست و، دەروون ئاڵۆزبوون بۆ سەر شانۆی سیاسی و دەربازکردنی باری شەکەتی حیزب وپەردەپۆشکردنی بەردەوامی چەوتییەکانی فەرماندە و دەست بەرنەدانیانن لە بازنەکە. ئەم جۆری دید و تێگەیشتنە گشتیەیی زۆرینەیە، سەرانی شکستخواردو لە خواستی دژ بە پێشکەوتن، بە ئاسانی دەستیان دەگاتەوە بەچاندنی تۆوی ئامانجێکی ئاڕاستەکراو لە نێوان حیزب و ویستدا بۆ خەڵک، پێویستی گەڕاندنەوەی سەرۆکیشیان وەک خواستێکی نیشتیمانی ناساغ بە ئومێد و خەونی تەواوکاری پرۆژەکانی سەرکەوتن و گەیشتن بە دوا قۆناغی باڵا دەردەخەن و، خۆیان لەلوتکەی مێژووی بونی خۆیاندا وەک پێویست و کارا دەبینەوە بۆ دەسەڵات و متمانەی زۆرینەش لە خۆیان دەسەپێنن.! ئەوەش دوا پلان و هەڵهێنجانی بیرکردنەوەی ساتەکانی شکستی سیاسی و پەردەپۆشکردنی چەوتییەکانی ڕابوردووی دەسەڵاتی بەڕێوەبردنن، کەچاو و دڵی زۆرینەی لە گۆشە نیگای جیاوازەوە بۆ گەیشتن بە ویست بەلایخۆیدا ڕاکێشو ڕامکردووە، دەرفەت و ئەگەری بوونی مەرام و چانسێکیشە بۆ کۆتا قۆناغێکی گوازراوە لە گەمەی ملشکاندن و بەدکاری سیاسی لە بەردەوامی کۆڵدان و بردنەوە بۆ دەسپێکی قۆناغە پێشکەوتوەکەی بۆتە ئومێدێک بۆ دەسکەوت. بەدڵنیایی ناچاری دەستگرتنیشمان بە خراپەی هەندێک لە خراپەکارانەوە، ڕێگەنەدانی زیاتر و ڕێگریکردنە لە لاساری و سەرکێشی دەسەڵات و بەدکاری کردن و پەل نەکوتانە لە دروستکردنی دۆخی خراپتر لە خراپەکەی ئێستای  بۆتە ڕێگر لە بەردەم نوێبونەوەو پێشکەوتن، کە بە پێچەوانەی دەسەڵاتەوە ئەم دەستگرتن و غەمخۆریەشمان بۆتە چەکی بڕەڕو هێزی دەستی دەسەڵاتدارانی نێو بازنەکە بەکارهێنانیان بۆ مانەوەو بەرگریکردن لە خۆیان و دەسەڵاتەکانیان تا دواساتی بۆگەنکردن، یان ڕزگارکردنێکی یەکجارەکی خەڵک و دروستکردنی دۆخێکی پێشکەوتووە بە ڕووی دەسەڵاتدا. ‪ ‬

مەریوان وریا قانع بەبۆچونی من ئەوەی ئێستا لەم ناوچەیەدا دەگوزەرێت ”شەپۆلی دووھەم“ی ناڕەزاییدەربڕینێکە کە ”بەھاری عەرەبیی“ شەپۆلی یەکەمی بوو. لە زۆر ڕووەوە ئەوەی ڕووئەدات بەردەوامی ھەمان ئەو شەپۆلەیە دوای دە ساڵێک دواتر. دروشمی سەرەکیی بەھاری عەرەبیی ”نان و ئازادیی و کەرامەت“ بوو. جەوھەری ناڕەزاییەکانی ئەمڕۆکەش بەھەمان شێوە لەدەوری ھەمان دروشم دەسوڕێنەوە و لە ھەومەرجێی تازەدا نیشانیئەداتەوە. ساڵانێکی درێژە ئەوانەی دەچنە سەر شەقامەکان و بەڕووی ئەو دەسەڵاتدارایانەدا دەچنەوە کە لەناوچەکەدا سەروەرن ئەو سێ داواکارییە سەرەکییان ھەیە کە لەو دروشمەدا بەرجەستەیە. لە ڕاستیدا ئەم سێ داواکارییە ماوەیەکی درێژە لەگەڵ مێژووی میلەتانی ئەم ناوچەیەدا دەژیی و بۆ ماوەیەکی درێژیش دەمێنێتەوە. لە ڕوانینی مندا ھیچ بزوتنەوەیەکی ناڕەزاییدەربڕین و ھیچ خواستێکی گۆڕانکاریی لەم ناوچەیەدا ناتوانێت باز بەسەر داواکارییەکانی ناو ئەو دروشمەدا بدات. ”نان“ خواستیی سەرلەنوێ دابەشکردنەوەی سەروەت و سامانی نیشتیمانیی و دابینکردنی لانیکەمی دادپەروەریی و یەکسانیی کۆمەڵایەتیی، بەر جەستە دەکات. لە ئاستە قووڵەکەیدا مانای کۆتاییھێنانە بەو سیستمە ئابورییە گەندەڵ و وێرانەی ئەمڕۆکە لەناوچەکەدا بۆ خزمەتەی کەمینەیەکی دەسەڵاتدار سەروەرکراوە و کۆتاییھێنانیشە بەو دابەشکردنە نایەکسان و ترسناکەی سەروەت و سامانی نیشتیمانیی کە زۆرینەیەکی گەورەی ھەژار و بێئاسۆ و بێئومێد کردوە. ”ئازادیی“ خواستی مرۆڤی ئەم ناوچەیە بۆ ئازادیی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و فەرھەنگیی، بۆ ئازادیی دین و ویژدان، ئازادیی جوڵە و گەڕان و شوێنگۆڕین، ئاراستەیدەکات. ھەرچی ”کەرامەت“ ە پێداگرتنە لەسەر ئەوە ڕەھەندە ھێجگار گرنگەی ژیانیی مرۆڤ، کە کەمتر پەیوەندیی بە دابینکردنی نان و ئازادییەوە ھەیە و زیاتر پەیوەندیی بەوەوە ھەیە ژینگەیەک دروستبکرێت مرۆڤ تیایدا ئیھانە و زەلیل و گرگن نەکرێت، دان بە مرۆڤبوونی مرۆڤدا بنرێت وەک بوونەوەرێکی خاوەن کەرامەت. دەوڵەت و حوکمڕانان و دەزگاکان بۆیان نەبێت و نەتوانن سوکایەتیی بە مرۆڤ بکەن. ئەمەش کاتێک مەیسەر دەبێت کە دەزگاکانی دەوڵەت و دەسەڵاتدارێتی، نەتوانن مرۆڤ ئیھانە بکەن و وەک بوونەوەرێکی سوک و کەمنرخ و بێڕێز، مامەڵەی بکەن. ئەوەی ئەمڕۆ ڕووئەدات گەڕانەوەیەکی تازەی ئەو سێ خواستە سەرەکییەی سەرەوەیە کە لەیەککاتدا پێویستیی بە دەسکاریکردنی ئابوریی و شێوازی کارکردن و، پێویستیی بە گۆڕینی عەقڵیەتی حوکمڕانن و ئەخلاقیاتی کۆمەڵایەتیی و بە دەسکارییکردنی دەزگاکانی دەوڵەت و دەسەڵاتە بەجۆرێک نەتوانن و بۆیان نەبێت سوکایەتیی بە مرۆڤ بکەن. ئەوەی ڕووئەدات بەرجەستەبوونێکی تازەی خواستیی وەدیھێنانی ئەم سێ فۆرمەیە لە گۆڕانکاریی. ئەمەش گەرچی لە ئێستادا وەک مەحاڵێک دەردەکەوێت، بەڵام ھاوکات ئەو ئاسۆ سەرەکییەکەیە کە کردەی دەسکاریکردنی جیھان ڕووی لێیەتیی و بەرەوڕووی دەڕوات.

 زانا عەبدولڕەحمان   ‎وێنەگرتن دەنگ رێكۆرد كردن كەسایەتیە دیار و سیاسیەكان لەكاتی سێكس یان باردۆخی نەشیاو دا، دیاردەیەكی كۆنە كە لایەنە هەواڵگریەكان لە دنیادا بە ئامانجی دەگرن و دواتر لەدژی ئەو كەسایەتیانە بەكاری دەهێنن، وەك چۆن دەزگای موسادی ئیسرائیلی لەدژی سەركردە فەلەستینیەكان گرتیبەر و دواتر بەلاوازی هێنانیە سەر مێزی گفتووگۆ و بە مەرجەكانی خۆین رازیكردن.  ‎لەم سەردەمەی جیهان گیری كە ژیان رەوتەكەی گۆڕاوە و كرانەوەیەكی بێ ئەندازە رویداوە، ئەم جۆرە دیاردەیە  لە كۆمەڵگا پێشكەوتووەكان   بۆتە شتێكی رۆتینی سادەو ساكار ، كە هیچ كەس  حسابی لەسەر ناكات و بەهەند وەریناگرێت. ‎بەڵام لەو كۆمەڵگانەی لەناو نەریتەكانیی خۆیان ماونەتەوە و پابەندی عورفە كۆمەڵایەتییەكەیانن كەلەسەری راهاتوون. ئەم دیارەدەیە وەك كارتێكی فشاری  بەهیزە تەماشادەكرێت كە كەسێتی كەسەكانی پێ دەپێورێت .  ‎لە بیرمە كە بوومە ئەندامی پەرلەمانی كوردستان، لەیەكەم كۆبونەوە دا ،ئەوەیان پێ ووتین "كە لە هەولێر ئاگاتان لە زنجیری پانتۆڵەكانتان بیت "هەمووشوێنێك بە كامێرا تەنراوە و چاوتان لەسەرە و بە ئامانج دەگیرێن دەبێت لەگەڵ هەموو بابەتە كەسییەكان بەئاگابن .  ‎بۆیە هەر خێزانێك بە میوانی ئەهاتە ماڵەكەم ئەمووت: پیاوی چاك بن" ئێشی خێر  لەماڵەكەی من لەگەڵ یەكیتر نەكەن "بۆ خاتری خوا دوایی وێنەكانتان لای برا گەورە دەبێت. ‎جا نازانم ئەو وەهمە  تا كوێ راستە .بەڵام ئەزانم پارتی زۆربەی سیاسیەكانی حیزبەكانی تری لە رێگەی زنجیری پانتۆڵەكانیانەوە گرتووە . ‎میدیا و خەڵكی كوردستان .هێشتا بەشەرمنی باسی ئەم بابەتە ئەكەن ،هەمێشە هێرشەكان بۆ سەر  قوربانیەكانە. نەك جاسوسە نیتە گڵاوەكان، ئەمەش وایكڕدوە یەكسەر قوربانیەكە هەركەسێكبێت رووبەڕووی  خۆبەدەستەوەدان ببێتەوە.   ‎ئەوەش مەترسیەكی گەورەیە چۆن دەبێت لەسەر ئەوەی رۆژێك وێنەیەكت گیراوە دەنگێكت ریكۆرد كراوە ئیتر ئیرادەكەت تەسلیمی پارتی ببێت و ئەوانیش بەكەیفی خۆیان بەكاربهێنن. ‎من بەگوومانم لە  هەر سیاسێكی حیزبێكی تر كە سەپۆرتی سیاسەتی پارتی ئەكات،  یەكسەر خەیاڵم ئەروات بۆ ڤیدۆ و وێنەكانی  كەئەكرێت ئەوەش نەبێت. بەڵام ئەوە بۆتە گرێ كوێرە و  بەهەزارن كەسی تۆقاندووە. ‎نەوشیروان مستەفا  چی ووت ؟ ‎لەناوەڕاستی ساڵی ٢٠١٥ نیوەڕۆیەك هاورێم كاك (شێركۆ حەمەئەمین)پەرلەمانتاری گۆڕان تەلەفۆنێكی بۆكردم وتی :ئەوێریت ئێوارە بەیەكەوە سەرێك لەكاك نەوشیروان بدەین، منیش ووتم: بەڵێ بۆ نا زۆر خۆشحاڵیش دەبم، چونكە لای من كاك نەوشیروان كەسایەتییەكی گرنگی سیاسی و كۆمەڵایەتی ئەم وڵاتەیە هەر لەبەر ئەوەش هیچ كات سەردان و دیداری ئەوم لە خراپترین باری پەیوەندی یەكێتی و گۆڕان رەت نەكردەوە و هەمیشە سودم لەو دیدارە مێژوویانە وەردەگرت. ‎ئێوارە سەعات ٦ بوو........ .. ‎من و كاك شێركۆ دوو بەدوو چوینە گردەكە و لەوێ كاك نەوشیروان چاوەڕێی ئەكردین .  ئەوە جاری سێهەم بوو لەگەل َ كاك نەوشیروان دابنیشم ، لەهۆڵێكی مامناوەند لەبەشی خوارەی بیناكە دانیشتین كاك نەوشیروان هەندێك باسی میدیای لەگەڵ كردمەوە. ‎ منیش نیگەرانییەكانی خۆمم لەسەر میدیایی یەكێتیی و گۆران پێ راگەیاند . ‎دواتر  چووینە سەر بابەتی پەرلەمان و یاسایی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان، ئەو پرسیاری كرد كە دۆخەكە بەچی ئەگات و ئێوە تاكەی لەگەڵ گۆران ئەمێننەوە و سوور ئەبن لەسەر هەمواری یاساكە. ‎من ووتم: دڵنیابە فراكسیۆنەكەمان تا كۆتایی ئەمێنێتەوە،بەڵام گەرەنتی مەكتەبی سیاسی حزبەكەم ناكەم كەئەوان چ بژاردەیەك پەسەنددەكەن. ‎ئێمەلە فراكسیۆن  هەر هەژدە ئەندامەكە پەیمانمانداوە ئەگەر لە یەكێیتییش دەربكرێین لەو بابەتە پەشیمان نابینەوە. ‎هەندێك مەترسیم بۆ كاك نەوشیروان روونكردوە كە پارتی هەموو هێزی خۆی بەكارئەهێنێت،بۆ ئەوەی خوێندنەوەی دووەم بۆ یاسایی سەرۆكایەتی هەرێم نەكرێت. ‎ناهێڵێت تا سەر فراكسیۆنەكان بەیەكەوەبن. ‎بە پارە و بە هەڕەشە و هەر شتێك بۆی بكرێت و لە دەستی بێت بەكارئەهێنت بۆ ئەوەی ریزەكانمان پەرت بكات. ‎ترسەكەی من زیاتر لە فراكسیونی گۆڕانە نەك هی خۆمان.  چونكە دڵنیام كەس خۆی نافرۆشێت،بەڵام ئەوانەی ئێوە گومانیان بۆ دروست كردووین،من باوەڕم وایە هەندێكیان بوونەتە جاسوس بۆ پاراستن و سیخوڕی بۆ پارتی ئەكەن . ‎كاك نەوشیروان لەو قسەی من زۆر توڕەبوو وتی: ئەوانەی ئێمە شتی واناكەن بەڵگەت چیە ؟  ‎ووتم: لەو كۆبوونەوانەی بۆ هەمواری یاساكە كردومانە لە نێوانی فراكسیۆنی ئێمە و گۆڕان هەموو دزەی كردوە بۆ پارتی  دڵنیام كە ئەوانەی ئێمەنین كە شتی لەو بابەتە بكەن. ‎دوو ناوی فراكسیۆنی گۆڕانم پێ ووت: كە جاسوسن .من بە چاوی خۆم بینیومە كە پاراستن شەوان دێنە ماڵەكەی بۆ كۆبوونەوە. ‎دكتۆر شێركۆ ویستی باردۆخە هێمن بكاتەوە.  ووتی: ئەوە تەنها گومانە و كێ ئەڵێت راستە  كاك نەوشیروان ووتی: خەڵك بۆ ئەبێتە جاسوس؟ ‎  ووتم :یان بۆ پارە یان وێنەی گیراوە لە كاتێكی نەشیاو فشاری لێ ئەكەن ،بەدووری مەبینە لەسەر جێگا لەگەڵ خێزانەكەت وێنەت بگرن و دواتر لەدژت بەكاری بهێنن. ‎كاك نەوشیروان ووتی: ئەمانە خەریكی كاری ئیستخباراتین یان بەدوایی زنجیری پانتۆلی خەڵكەوەن. ‎كەوایە یەكجار هەمووتان خۆتان رووتەكەنەوە بڵاوی بكەنەوە با نەجاتمان بێت لە ئەم بەزمەی پاراستن كە دروستی كردووە. نزیكەی نیو سەدەیە ئیرادەی  سیاسیەكانی ئێمەی پێ ئەشكێنیت   ‎بەداخەوە ئێستا كاك نەوشیروان لە ژیان نەماوە،بەڵام خۆشبەختانە  دكتۆر شێركۆ لە ژیان ماوە . دیداری لەندەن  ‎ لە لەندەنی پایتەختی بەریتانیان دووبارە كاك نەوشیروان بینیەوە،تێگەشتم كە ئەو دەمێكە ئەزانیت ئەو پەرلەمانتارانە جاسوسن و كاری سیخوڕی ئەكەن و تێوەگلاون. ‎چونكە جاسوسەكان هەمیشە بۆ لابردنی گومان .  قسە زۆر ئەكەن  و زۆر توند ئەبن وەك فریادڕەس دەرئەكەون بۆ ئەوەی خەڵك چەواشە بكەن زۆرترین زانیاریان لەسەر گەندەڵی و دۆسیەیی تری هەستیار یان ئەدرێت لەلایەن ئەو دەزگایی كە كاریان بۆ ئەكەن . هەر كاتێك  كە زۆر گەورە ئەبن ئیتر دەزگاكە  ووردە بچوكیان ئەكاتەوە و  بە ئاشكرا ئەیانخاتە خزمەتی  خۆی.  ‎ئەمڕۆش بۆ هەموو خەڵكی كوردستان رووی جاسوسەكان پاراستن روونبۆتەوە،ئەوانەی جاران شاشەی تیڤییەكانیان بەر نەئەدا ئێستا لەوەتای بەرپرسی دەزگایی پاراستن،بۆتە سەرۆكی حكومەت. ئەوانە نەك هەر قسەناكەن،بەڵكو  ناتوانن رەخنەش بگرن،چونكە براگەورە رەخنە قبوڵ ناكات و لێپرسینەوەی لەگەڵ ئەكات. بۆیە ناچار باسی چاكسازی و باشتركردنی  ژیانی خەڵك ئەكەن .تا واپیشانبدەن كابینەیەیی برا گەورە جێگەی هیوا و ئومێدی خەڵكی هەژارە و باشترین كابینەی حكومەتە. ‎ كاك نەوشیروان موستەفا پیاوێكی  ژیربوو هەر بەوەش پارتی تەنگاوكردبوو كە زۆر جار بەئەنقەست هەندێك بۆچونی خۆی لای ئەو جاسوسانە ئەوت بۆ ئەوەی خێرا بیگاتەوە پارتی، بابەتی كونسڵخانەكانیش هەروابوو كاك نەوشیروان بە ئەزموونەی لە خەباتی چەكداری هەبوو ئەوەندە بێ ئاگا نەبووە زۆربڵیەك دەنگی ریكۆردبكات وجاسوسی بەسەرەوە بكات و نەیزانێت !!!! ئەو دەزگایی موخابەراتی بەعس بە هەموو بەهێزیە هیچی پێ نەئەكرا لەگەڵی،  چۆن ئەو دەزگا شرۆڵەی پارتی ئەتوانێت ئەوە بكات  كاكە نەوە  ‎جاسوسەكانیشی خستبوو خزمەتی ئەو رێبازەی باوەڕی پێ هەبوو . چونكە ئەیزانی خێراترین پەیام ئەوەیە جاسوسەكان ئەیگەینن ‎هەر دوای ئەو دیدارە ڤیدۆیەكی پەرلەمانتارێكی گۆران بڵاوكرایەوە لەباردۆخێكی نەشیاو دا  هەندێك وویستیان لێژنەی لەسەر دروست بكەن،بەڵام كاك نەوشیروان نەهێشت بوو كە كار بگاتە لیژنەو لیژنەكاری، ووتبوو شتێكی ئاسایە هەموو مرۆڤێك هەڵەئەكات نەهێشت پەرلەمانتارەكەیان ببێتە نچیر بۆ ئەو داوەی پاراستن بۆی دانابوو . ‎لەسەر قسەكەی كاك نەوشیروان وەرن هەموومان یەك جار خۆمان رووتكەینەوە و كۆتایی بە كارەتە سوتاوەی پاراستن بهێنین كە ناو بەناو خەڵكی پێ لەكەدار ئەكات.  ئیستا حوكمەتەكە بەدەست پاراستنەوەیە لەوانەیە لە توالیتی دائیرەكانیش كامێرایان بۆ دانابێت . ‎ئەوان بتوان لێژنە لە دهۆكەوە بنێرن بۆ هەڵەبجە و لێپرسینەوە لە دەوامی فەرمانبەران بكەن وبڵێن ئەوەی یەك رۆژ دەوام نەكات فەسلی ئەكەین ئەتوانن. هەمووشت بكەن  تێبگەن كەس نەماوە پارتی رابگرێت تەنها یەكشت پارتی رائەگرێت  و كۆنگرەی یەكێتیش سەر ئەخات پێش كۆنگرە باخۆمان بەكۆمەڵ رووت كەینەوە و ئەو كارتەی دەستی پاراستن و پارتی بسوتێنین كە نیوسەدەیە یاری پێ ئەكات. بۆ ئەوەی كەس لە كۆنگرە لەژێر زەختی پارتی نەبێت  

فەرید ئەسەسەرد شتێكی نامۆ لە پەیوەندییەكانی نێوان كوردی سوریا ‌و ئەمریكادا هەیە كە كەس لێی تێ ناگا. لە گۆڕانێكی دراماتیكیدا ‌و بەشێوەیەكی پێشبینی نەكراو، كوردی سوریا پەیوەندییان لەگەڵ ئەمریكا دەست پێ كردەوە ‌و ئەوەیان لە بیری خۆیان بردەوە كە ئەمریكا گڵۆپی سەوزی بۆ توركیا بۆ هێرشكردنە سەر ناوچەكانیان هەڵكردووە ‌و لە هەستیارترین كاتدا دەستبەرداریان بووە. ئەمەش نیشانەی ئەوەیە كە كەموكوڕییەك لە میتۆدی بیركردنەوەی كوردی سوریا ‌و سیستمی بڕیارەكانیاندا هەیە. لە دوایین چاوپێكەوتنی ئیلهام ئەحمەد سەرۆكی دەستەی راپەڕاندنی ئەنجومەنی سوریای دیموكراتدا هەست بە سەرلێشێواوییەك لە بیركردنەوەی سەركردەكانی ئەنجومەنەكەدا دەكرێ كە وایان لێ دەكا بڕیاری چەوت بدەن. لە چاوپێكەوتنەكەدا ئیلهام ئەحمەد هیچ هەڵوێستێكی بەرامبەر بە كشانەوەی كتوپڕی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی فورات نیشان نەداوە و لە وەڵامی پرسیارێكدا دەربارەی مانەوەی ئەمریكییەكان لە باكووری سوریا، هەر ئەوەندەی وتووە كە ئەمریكییەكان «بۆ بەربەرەكانێ كردنی داعش ‌و هەروەها بۆ ئەوە ماونەتەوە تا چاڵە نەوتەكان بپارێزن». سەبارەت بە سیاسەتی ئەمریكاش، دانی بەوەدا ناوە كە «ئەمریكییەكان بەرچاو روون نین لەسەر هیچ را و ستراتیجێك نەگیرساونەتەوە»، هەروەك بە ئاشكراش وتویەتی كە ئەو نازانێ هەتا كەی ئەمریكییەكان لە ناوچەكە دەمێننەوە. لە سەرتاپای چاوپێكەوتنەكەدا وەڵامێكی دروستی هیچ پرسیارێكی نەداوەتەوە ‌و نەشیزانیوە چی لە ناوچەكە ‌و لە ئایندەدا دەگوزەرێ. ئەنجومەنی سوریای دیموكرات لەم قۆناغەی ئێستادا لە سەرلێشێواوییەكی رەهادا دەژی ‌و لێی رانابینرێ بتوانێ هیچ بڕیارێكی دروست بدات. گەڕانەوە بۆ هاوپەیمانییەكی شكستخواردوو خۆی لە خۆیدا هەڵەیەكی گەورەیە. شتێكی ئاشكرایە كە هەمووان دەزانن سیاسەتی ئەمریكا لە سوریا سیاسەتێكی سەقامگیر نییە ‌و ئەمریكییەكان، بە پێچەوانەی روسەكان ‌و سورییەكان ‌و ئێرانییەكان ‌و توركەكانەوە، هیچ بەرچاوڕوونییەكیان نییە ‌و بەپێی ستراتیجێكی تۆكمە هەڵناسوڕێن. لەم هاوكێشەیەدا دەردەكەوێ كە لە جەنجاڵەكەدا تەنها كوردی سوریا ‌و ئەمریكییەكان بەبێ هیچ پلانێكی روون كار دەكەن. ئەمریكا بەوەی كە هێزێكی گەورەیە، دەتوانێ قەرەبووی نەبوونی بەرچاوڕوونی بكاتەوە، بەڵام هێزێكی بچووكی وەك ئەنجومەنی سوریای دیموكرات نەبوونی بەرچاوڕوونی دەشێ بە كارەسات كۆتایی بێت. ئەمریكییەكان لە لێدوانە فەرمییەكاندا رایدەگەیەنن كە لە بەرنامەیاندایە داهاتی چاڵە نەوتەكانی سوریا بۆ كورد بێ بۆ ئەوەی ناوچەكانی خۆیانی پێ بەڕێوە بەرن ‌و پێداویستییەكانی پێ دابین بكەن. لە راستیدا ئەمە بیرۆكە هەموار كراوەكەیە، چونكە سەرۆكی ئەمریكا دۆناڵد ترەمپ لە بەراییدا وتبووی داهاتی نەوتەكە بۆ ئەمریكا دەبێ ‌و داوای لە كۆمپانیاكانی نەوتی ئەمریكا كردبوو بچن بۆ سوریا ‌و وەبەرهێنان لە نەوتەكەیدا بكەن. بەڵام پاش ئەوەی ئەم لێدوانە لە هەموو جیهان هەرای نایەوە ‌و ئەمریكای پێ شەرمەزار بوو، ئەمریكییەكان قسەكانیان گۆڕی ‌و لە یەكەم لێدوانی جیاوازدا جاناتان هۆفمان وتەبێژی پەنتاگۆن (وەزارەتی بەرگریی ئەمریكا) رایگەیاند كە داهاتی نەوتەكە بۆ ئەمریكا نابێ، بەڵكو بۆ هێزەكانی سوریای دیموكراتە ‌و دەدرێتە كورد. تەنانەت ئەم پرۆژەیەش لە پرۆژەیەكی خەیاڵی دەچێ، چونكە ئەو نەوتە تا نەفرۆشرێ، هیچ داهاتی نابێ، لەم هەلومەرجەی ئێستاشدا، رەنگە تاكە كڕیار، توركیا بێ، كە ئەویش لە هەلومەرجێكدا كە لە دۆخی شەڕدایە لەگەڵ كوردی سوریا، پارە بە نەوتێك نادا كە ببێ بە مایەی دەستەبەركردنی داهات بۆ هێزەكانی سوریای دیموكرات، جگە لەوەی كە روس ‌و سورییەكان لە توانایاندایە هەموو پرۆسەیەكی كڕین ‌و فرۆشتنی نەوتەكە تێك بدەن. بۆیە هەرچییەك بێت مەرامەكان، تێوەگلانی كورد لە مەسەلەی نەوتدا خزمەت بە مەسەلە سیاسییەكەیان ناكا، گەڕانەوە بۆ هاوپەیمانی لەگەڵ لایەنێك كە مانەوەی لە سوریا كاتییە ‌و بەبێ هیچ پلانێكی دیاریكراو هەڵسوكەوت دەكا، زیان بە بەرژەوەندییەكانی كورد دەگەیەنێت ‌و گەرەنتیی هیچ شتێك ناكات. مەسەلەی كورد لە سوریا مەسەلەی نەوت نییە. لە هەلومەرجی ئاڵۆزی سوریا، دەستگرتن بە سەر چاڵە نەوتەكاندا باڵادەستی بۆ هیچ لایەنێك دابین ناكا. ئەنجومەنی سوریای دیموكرات لە هاوپەیمانیی دووەم جاری لەگەڵ ئەمریكا، هیچ روونكردنەوەیەكی سەبارەت بە گەرەنتییەكانی بەردەوامبوونی هاوپەیمانییەكە نەداوە. تا ئێستاش قازانجەكانی ئەو هاوپەیمانییە روون نەبوونەتەوە، بە رەچاوكردنی ئەوەی کە دەشێ زیانەكەی لە قازانجەكەی زۆرتر بێ. لایەنی بەهێزی هاوپەیمانییەكە، ئەمریكایە نەك كورد. لە هەلومەرجێكدا كە تێیدا سیاسەتی ئەمریكا لە سوریا لەگەڵ هەریەك لە روسیا، سوریا، ئێران ‌و توركیا لە تەنگژەدایە، پەراوێزی مانۆڕی ستراتیجی بۆ كورد بە رادەیەك تەنگەبەر دەبێ كە ئەستەمە كورد بتوانێ هیچ دەستپێشخەرییەك بكات. تا ئەم دۆخە بەم شێوەیەی ئێستا بەردەوام بێ، پەراوێزی مانۆڕ بۆ كورد هەر تەنگەبەرتر ‌و تەنگەبەرتر دەبێ.

هەردی مەهدیدەمێکە خەڵک ناڕازییە و تەنها لە ساڵێکدا، هەزار خۆپیشاندانێک و گردبوونەوەی ناڕەزایی چین و توێژەکان، لە خاوەن پارەکانی بانکەکان، خوێندکاران، مامۆستایان و کرێکاران ڕویانداوە(بەدانپیانانی ڕەحمان فەزڵی وەزیری ناوخۆ) بەڵام ڕوماڵی میدیای ئێران و بێسەرکردەیی ناڕەزایەتییەکان خامۆشی کردوونەتەوە. دۆخی ئابووریی ئەوە هەر باس ناکرێت و چوونەدەرەوەی پارەی ئێران بۆ سوریا، لوبنان و یەمەنیش با بوەستێت. بەڵام یەکێک لە کێشە هەرە قوڵەکانی ئێران ، کە قەیرانێکە و لە 2009ەوە درێژەی هەیە، ئەوەیە هەڵبژاردن و هەڵبژێردراوەکانی ناو پرۆسەکە و زمامدارانی ئومور، ناتوانن نوێنەری ڕاستەقینەی دەنگدەران بن(بەجۆرێک لە جۆرەکان هاوشێوەی عێراق و گومان لە هەڵبژاردنی و تەوزیعی کورسییەکان)، لەبەر چەند هۆیەکی سەرەکی: ۱. شورای نیگەهبان (ئەنجومەنی پاراستنی دەستور) مافی ئەوەی هەیە هەموو کاندیدەکان پاڵفتە بکات، بۆیە چەند هەڵبژاردنی دوایی ڕێژەی کاندیدی ڕەتکراوەی سەرۆکایەتی و شارەوانی و پەرلەمان چەند بەرامبەری ڕێگەپێدراوان بوون. بەمەش دەستی یەکی کاندیدی خەڵک ڕەتکرانەوە و ناچار خەڵک لەنێوان خراپ و خراپتردا هەڵیان دەبژارد. خودی ڕۆحانی ئیسڵاحی نەبوو، بەڵام لە بێکەسیدا خاتەمی کردییە کاندیدی خۆی. ۲. لە دوای 2009ەوە دەوڵەت و نیزام بە خەستی خەریکی لادان و کۆتکردن و دەسگیرکردنی نەیارە ناوخۆییەکانێتی، شۆڕش لەم ساڵانەدا زۆر سەرقاڵی خواردنی کوڕەکانی خۆی بوو. ۳. جیا لەمانەش خودی دەستور شیعەمیحوەری دوانزە ئیمامییە و ویلایەتی فەقیهیش لەسەروو ئەوەوە، هەر کاندیدێک دەبێت وەلای بۆ ئەو بنەمایە هەبێت نەک تەنها شیعەبێت ئەبێت ئینقلابیی و ئیسلامییش بێت. ئەمە ئۆتۆماتیک کاندیدە غەیرە لایەنگرەکانی ئەم بۆچوونە ڕەتکدەکاتەوە و مافی بەشدارییان پێنادات. ۴. ئیتر با جیاکارییە نەتەوەیی و زمانیی و ئاینیی و ئاینزاییەکانی دیکەش بووەستێت. ئەمانە و فشارە دەرەکییەکان شەرعییەت و نوێنەرایەتی لاوازکردووە و هیچ دەزگایەک ناتوانێ بە هەڵبژاردنەوە شانازی بکات، چونکە لە بنچینەدا کاندید و بەرپرسانی ئێستای حکومەت و پەرلەمان نوێنەری نوخبەی حاکم و خامەنەیین نەک نوێنەری پلەیەکی خەڵک.

بەیار عومەر عەبدوڵا یه‌كه‌م وته‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت: سه‌رۆكی حكومه‌ت - مه‌سرور بارزانی له‌ دیداری مێریدا ئاماژه‌ی به‌وه‌دا كه‌ حكومه‌تی عێراقی ڕۆژانه‌ ٤.٥ ملیۆن به‌رمیل نه‌وت به‌رهه‌م ده‌هێنێت. به‌ڵام ته‌نها ٣.٥ ملیۆن به‌رمیلی لێده‌فرۆشێت و ١ ملیۆنی بۆ به‌كارهێنانی ناوخۆیی ته‌رخانده‌كات، كه‌ به‌شی هه‌رێمی لێنادرێت. له‌كاتێكدا به‌پێی ده‌ستوری عێراق ده‌بوایه‌ %١٧ ی كه‌ ده‌كاته‌ ١٧٠ هه‌زار به‌رمیل بۆ هه‌رێمی كوردستان ته‌رخانبكرایه‌. ئه‌مه‌ مانای ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئێمه ته‌نها‌ به‌شدارین ٧٨%ی میزانیه‌ی عێراق، نه‌ك ١٠٠%. هه‌روه‌ها ئاماژه‌ی به‌وه‌دا كه‌ له‌م ٣.٥ ملیۆن به‌رمیله‌ی كه‌ ده‌فرۆشرێت، حكومه‌تی عێراق ٤٥% ی بۆ نه‌فه‌قاتی سیادی ته‌رخان كردوه‌ و له‌مه‌ش دیسان به‌شی هه‌رێمی لێنادرێت‌. كه‌واته ته‌نها‌ ٥٥% ی بۆ هه‌رێم ته‌رخان ده‌كرێت. هه‌روه‌ها ئاماژه‌ی به‌وه‌دا كه‌ میزانیه‌ی هه‌رێمیشیان له‌ ١٧% ه‌وه‌ دابه‌زاندوه‌ بۆ ١٢.٦%. كه‌واته‌ ئه‌و بڕه‌ پاره‌یه‌ی ده‌درێت به‌ هه‌رێم{١٢.٦%} له‌ {٥٥%} له‌ {٧٨%}ی میزانیه‌یه‌. كه‌واته‌ ژماره‌كان لێكبده‌ینه‌وه‌ ده‌كاته‌‌ ٥% ی بودجه‌ی عێراق. ئاماژه‌ی به‌وه‌دا كه‌ ئه‌گه‌ر حكومه‌تی عێراق ١٧% ی بودجه‌ی بۆ هه‌رێم بناردایه‌، ئێمه‌ش ده‌مانوت ئه‌مه‌ ته‌قسیمێكی دادپه‌روه‌رانه‌یه‌. وه‌ڵام: یه‌كه‌م ئه‌گه‌ر حكومه‌تی عێراق ئه‌وه‌نده‌ نادادپه‌روه‌ره‌ و زوڵم له‌ حكومه‌تی هه‌رێم ده‌كات، ئه‌ی كه‌واته‌ بۆ به‌شداریتان تێدا كردوه‌ و چه‌ندین وه‌زیر و سه‌فیر و ڕاوێژكار و لیواتان هه‌یه له‌ به‌غداد‌. یه‌كێك له‌وانه‌ وه‌زیری داراییه‌ و سه‌ر به‌ حزبه‌كه‌ی به‌ڕێزتانه‌. ئه‌گه‌ر نه‌توانێت به‌شه‌ بودجه‌كه‌مان له‌ ٥% ه‌وه‌ بۆ بگه‌ڕێنێته‌وه‌ بۆ ١٧% یان لانی كه‌م بۆ ١٢.٦%، ئه‌ی كه‌واته‌ كاری ئه‌و چیه‌ له‌ به‌غداد؟! دووهه‌م، ئه‌مه‌ جۆرێكه‌ له‌ دوو فاقی سیاسی‌، كه وه‌ك‌ پێشینان ده‌ڵێن بانێكه‌ و دوو هه‌وا. له‌لایه‌ك گله‌یی له‌‌ به‌غداد بكرێت و بوترێت غه‌در له‌ هه‌ولێر ده‌كات، به‌ڵام حكومه‌تی هه‌رێم له‌ هه‌ولێره‌وه‌ به‌رده‌وام غه‌در له‌ سلێمانی بكات. ئه‌گه‌ر ده‌شڵێن غه‌در له‌ سلێمانی نه‌كراوه‌، ئه‌توانم سێكته‌ر به‌ سێكته‌ر بۆ به‌ڕێزتی ڕونبكه‌مه‌وه‌ به‌ ژماره‌ و داتا و به‌ڵگه‌ كه‌ چ زوڵمێك له‌ پارێزگای سلێمانی كراوه‌. كه‌ له‌ هه‌موی زه‌قتر ئه‌وه‌یه‌ كه‌ هه‌ولێر شه‌قامی ١٠٠ مه‌تری و ١٢٠ مه‌تری دروستكرا و ئێستاش شه‌قامی ١٥٠ مه‌تری له‌ دروستكردندایه‌ به‌ڵام تا ئێستا حكومه‌ت هیچ بودجه‌یه‌كی بۆ شه‌قامی ١٠٠ مه‌تری ته‌رخان نه‌كردوه‌ به‌ بیانوی ئه‌وه‌ی كه‌ قه‌یرانه‌. ئه‌گه‌ر قه‌یرانه‌، ده‌بێت بۆ هیچ پارێزگایه‌ك پاره‌ نه‌بێت. نه‌ك بۆ ئه‌و پارێزگایانه‌ی كه‌ ناوچه‌ی نفوزی پارتین،‌ پاره‌ هه‌بێت و بۆ پارێزگاكانی تر،‌ پاره‌‌ نه‌بێت؟! دووهه‌م وته‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت: هه‌روه‌ها سه‌رۆكی حكومه‌ت ئاماژه‌ی به‌وه‌دا كه‌ حكومه‌تی عێراق ٦٢ ملیار دۆلار قه‌رزی بیانی وه‌رگرتوه‌ و هیچ به‌شی هه‌رێمی لێنه‌داوه‌، له‌ كاتێكدا ده‌بوایه‌‌ ٩ ملیار دۆلاری بدرایه‌ به‌ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان. به‌ڵام له‌ دانه‌وه‌ی قه‌رزه‌كاندا له‌ بودجه‌ی هه‌رێم ده‌بڕدرێت. وه‌ڵام: ئه‌وه‌ی به‌غداد‌ به‌رامبه‌ر هه‌ولێری ده‌كات، هه‌ولێریش هه‌مان شتی به‌رامبه‌ر سلێمانی و ئه‌م ده‌ڤه‌ره‌ كردوه‌. حكومه‌تی هه‌رێم ٢ ملیار دۆلاری له‌ بانكی جایكای یابانی به‌ قه‌رز وه‌رگرتوه‌. له‌مه‌ زیاد له‌ ملیار و نیوێكی له‌ زۆنی زه‌ردا خه‌رج كردوه‌. له‌ به‌رامبه‌ردا ته‌نها نیو ملیاری له‌ پارێزگاكانی سلێمانی و هه‌ڵه‌بجه‌ و ئیداره‌كانی گه‌رمیان و ڕاپه‌ڕیندا خه‌رجكراوه‌. به‌ڵام له‌ دانه‌وه‌ی قه‌رزه‌كاندا له‌ بودجه‌ی پارێزگای سلێمانی ده‌بڕدرێت. واته‌ پارێزگای سلێمانی ده‌بێت قه‌رزی پرۆژه‌ی پارێزگاكانی هه‌ولێر و دهۆك بداته‌وه‌، به‌ مه‌رجێك خۆی ئه‌وه‌نده لێی‌ سودمه‌ند نه‌بوه‌. سێهه‌م وته‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت: سه‌رۆكی حكومه‌ت ئاماژه‌ی به‌وه‌دا هه‌موو ناوچه‌یه‌ك كه‌ به‌رهه‌مهێنه‌ری نه‌وته‌ ده‌بێت‌ ١ دۆلار بۆ هه‌ر به‌رمیلێك بدرێته‌وه‌ به‌ ناوچه‌كه خۆی‌، كه‌ پێیده‌وترێت په‌ترۆدۆلار. به‌ڵام هیچ له‌و به‌شه‌یان بۆ هه‌رێمی كوردستان ته‌رخان نه‌كردوه‌. وه‌ڵام: حكومه‌تی هه‌رێم چه‌ند ساڵه‌ باسی سه‌ربه‌خۆیی ئابوری ده‌كات و ڕاسته‌وخۆ نه‌وت ده‌فرۆشیت. ئایا تا ئێستا چه‌ندی له‌ په‌ترۆدۆلار و په‌ترۆگاز سه‌رفكردوه‌ بۆ پارێزگای سلێمانی و شاره‌كانی چه‌مچه‌ماڵ و ئاغجه‌له‌ر و قادر كه‌ره‌م و كه‌لار و كفری و سه‌نگاو و ته‌قته‌ق و كۆیه‌ و دوكان؟! تا داوا له‌ به‌غدا بكه‌ن كه‌ په‌ترۆدۆلار بۆ هه‌رێم سه‌رفبكات؟! ده‌بێت پێش ئه‌وه‌ی داوای عه‌داله‌ت له‌ به‌غدا بكه‌ن، حكومه‌تی هه‌رێم له‌ كوردستان لانی كه‌می عه‌داله‌ت له‌ نێوان پارێزگاكاندا په‌یڕه‌وبكات. به‌ڵام ئه‌مه‌ به‌شێكی چیرۆكه‌كه‌یه‌، به‌شه‌كه‌ی تری ئه‌وه‌یه‌ كه‌ حزبه‌كانی ئه‌م سنوره‌، به‌تایبه‌تی یه‌كێتی و گۆڕان، ئه‌مه‌یان بۆ قبوڵ كردوه‌ له‌ پارتی؟! ئایا زاڵكردنی به‌رژه‌وه‌ندی حزبی و شه‌خسی بوه‌ به‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندی گشتی خه‌لكی ئه‌م سنوره‌دا كه‌ ئه‌وان نوێنه‌رایه‌تی ده‌كه‌ن؟! ته‌نها چاره‌سه‌ر ئه‌وه‌یه‌ كه‌ هێزه‌كانی ئه‌م سنوره‌، به‌تایبه‌تی یه‌كێتی و گۆڕان، كه‌ خاوه‌نی زۆرترین ده‌نگی پارێزگای سلێمانین، لامه‌ركه‌زیه‌ت بچه‌سپێنن و داهات و ده‌سه‌ڵات بگه‌ڕێننه‌وه‌ بۆ ئه‌م سنوره‌ و كۆمه‌ڵێك پرۆژه‌ی ستراتیژی جێبه‌جێبكه‌ن و هه‌لی كار دابینبكه‌ن. به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه‌ ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ بێته‌وه‌ زۆر به‌ قورسی باجه‌كه‌ی ئه‌ده‌ن.

شوان محه‌مه‌د    خۆپیشاندان لە تشرینی یەکەمەوە لە بەغداو باشوری عێراق بەردەوامە، ئایا لە کوردستان دەستپێدەکات؟ بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە، بیرکردنەوەی زۆری ناوێت، دەبێت بڵێین: بەڵێ لە هەرێمی کوردستانیش هاوشێوەی بەغدا خۆپیشاندان دەستپێدەکات، بەڵام شاوری دەستپێکردنی خۆپیشاندانەکە تەنها مەسەلەی کاتە، ئێستا دەمودەست نا، بەڵکو چەند مانگێکی دیکە.   بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە ئاسانە، پێویستمان بە بیرخستنەوەی چەند ژمارەیەکە و بەس، زۆر خۆ هیلاککردنی ناوێت، ئێستا مووچەی سەرجەم مووچەخۆرانی هەرێم وەک لێدوانی وەزیری پێشووی دارایی هەرێم، چەند جارێک رایگەیاندبوو ٨٨٠ ملیار دینار مانگانەیە، وا نزیکەی ساڵێکە بەغدا مانگانە ٤٥٤ ملیار دینار دەنێرێت و هەرێم دەیخاتە سەر ئەو داهاتە " ناشەفافەی " مانگانەی نەوتی هەرێم و، مووچەی مووچەخۆرانی پێ دەدات.     ئەوە لە کاتێکدایە کە هەرێم وەک بەرپرسانی نێو ئەم کابینەیەی ئێستا رایانگەیاندووە کۆی قەرزەکانی هەرێم ٢٥ ملیار دۆلارە.   ئێستا دۆخی حکومەتی فیدراڵی عێراق و بگرە دەوڵەتی عێراقیش لەسەر کەناری رووخانە، خۆ ئەگەر عێراق هەنگاو نەنێت بەرەو پشێویەکی گەورەو شەڕی ناوخۆ، لە باشترین حاڵەتدا رەنگە لەچەند مانگی داهاتوودا، ئەم حکومەتە وەک حکومەتی " کاربەڕێکەر " بمێنێتەوەو، هەڵبژاردن بکرێتەوە، هەموو ئەمانە لە کاتێکدا روودەدەن دەبێت لەم دوو مانگەدا پرۆژە یاسای بودجەی عێراق بۆ ساڵی ٢٠٢٠ لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە بڕیاری لەسەر بدرێت. لە ساڵی ٢٠١٩دا بەغدا هەموو مانگێک بڕی ٤٥٤ ملیار دیناری ناردووە بۆ هەرێم، بەڵام هەرێم یەک بەرمیل نەوتی رادەستی بەغدا نەکردووە، هەر ئەمەش یەکێکە لە هۆکارەکانی بار قورسکردنی د. عادل عەبدولمەهدی سەرۆک وەزیران و راپەرینی خەڵک لە دژی کابینەکەی.   هەموو ئاماژەکان ئەو راستیە دەردەخەن کە لە دوای ئەم دوو مانگەی داهاتووەوە چیتر بەغدا ناتوانێت ئەو ٤٥٤ ملیار دینارە بۆ هەرێم بنێرێت کە لەگەڵ داهاتە " نا شەفافەکەی " نەوتدا مووچەی پێدەدرا، واتە چیتر حکومەتی هەرێم ناتوانێت مووچەی مووچە خۆران بەبێ پاشەکەوت بدات، هەتا ئەگەر یاسای چاکسازیش لەپەرلەمانی کوردستانەوە بڕیاری لەسەر بدرێت کە نزیکەی ١٠٠ ملیۆن دۆلار دەگەڕێنێتەوە بۆ سەر بودجەی هەرێم ' بە قەولی خۆیان "کە نزیکەی ١٢٠ ملیار دینار دەکات، هێشتا حکومەتی هەرێم ٣٣٤ ملیار دینار کورتدەهێنێت تا مووچەی مووچەخۆرانی پێبدات.   ئەگەر ئەمە فاکتەرێکی هەنووکەیی بێت بۆ روودانی خۆپیشاندان لە هەرێمی کوردستان، هاوشێوەی بەغداو باشووری عێراق، هۆکاری تری روودانی خۆپیشاندان ئەو هەموو نا دادپەروەریەیە کە لەکوردستاندا هەیە. چ نەنگیەکی گەورەیە دەسەڵاتێک لە هەرێمدا حوکم دەکات بە " ئیمتیاز بنەماڵەییە"، چ نەنگیەکی گەورەیە کوردستان لەلایەن دەسەڵاتی سێ بنەماڵەوە بەڕێوە دەبرێت، ( بارزانی، تاڵەبانی، کۆسرە رەسوڵ ) سەرۆکی رەمزی بارزانی، سەرۆکی هەرێم بارزانی، سەرۆکی حکومەت بارزانی، سەرۆکی دەزگای ئەمنی بارزانی، سەرۆکی زانکۆ بارزانی، لە ناوچەکانی سلێمانیش جێگری سەرۆکی حکومەت تاڵەبانی، بەرپرسی دەزگای ئەمنی لە بنەماڵەی تاڵەبانی، حکومەتی قوڵ لە ژێر هەژموونی بنەماڵەی تاڵەبانیدا، کەسی یەکەمی حیزب کۆسرە رەسوڵ، کوڕەکانی هەریەکەو لە پۆستێکدان، لەسەرتاسەری هەرێمیشدا ئەم سێ بنەماڵەیەو حیزبەکانیان خاوەنی چەندان کۆمپانیان، لە خوار ئەوانیشەوە چەندان بنەماڵەی مەکتەبی سیاسی یەکێتی و پارتی و گۆڕان خاوەنی چەندان پرۆژەن. زۆرێک لە کوڕانی ئەم سێ بنەماڵەیە ناوەکانی ( بارزانی و تالەبانی و کۆسرەت رەسوڵیان) لێبکەرەوە، هیچیان زیاتر نییە لەو گەنجانەی لە بازاڕی شیخەڵای هەولێر و مەزاتخانەکەی سلیمانی بێ کارن.   لە بەرامبەر ئەمەدا لە ماوەی پێنج ساڵی رابردوودا، هەموو ساڵێک نزیکەی ٤٥ هەزار گەنج لە زانکۆ و پەیمانگاکان دەردەچن و دەکەونە بازاڕی بێکاریەوە، ئەمە سەرباری ئەو گەنجانەی کە لەبەر هەژاری و هەر هۆیەکی تربێت خوێندن تەواو ناکەن و ئەوانیش دەچنە ریزی سووپای بێکارانەوە. ئەم فاکتەرانە ئەو راستیەمان پێشاندەدەن کە روودانی خۆپیشاندان لە هەرێمی کوردستان هاوشێوەی خۆپیشاندانەکانی بەغداو شارەکانی باشوور تەنها مەسەلەی کاتە، ئەوەی جیاشی دەکاتەوە لە خۆپیشاندەکانی پێشووی شارەکانی هەرێم، ئەمجارە گەنجان سەرە ڕمی ئەو خۆپیشاندانانە دەبن و، خۆپیشاندانی خۆڕسک و سەربەخۆ دەبن و، لەدەرەوەی هەموو حیزبەکان دەبن و، هیچ باکێکیشان بەو سیاسیە تەقلیدیانەی ئێستا نابێت کە زیاتر لە چارەکە سەدەیەکە حاکمی رەهای هەرێمن. 

توانا ئەمین نەچونی هەردو سەرۆک کۆتلەی بەهێزی ناو یەکێتی (قوبادو لاهور) بۆ پێشانگای نێودەوڵەتیی کتێبی سلێمانی، هەر کەموکورتییەکی پرۆتۆکۆلی ڕێکخستنی گەورەترین پێشانگای نێودەوڵەتی ناوچەکە نییە، بەڵکو ڕەهەندە سیاسییەکەی ئەوەیە لەڕۆژی دروستکردنی سلێمانییدا ئەم چالاکییە نێودەوڵەتییە لەژێر سەرپەرشتی کوتلەی چوارەمی ناو یەکێتیدا سازکراوە کە (بەرهەم ساڵح)ـە. بەرهەم بەهەموو کەموکوڕیی‌و عەیبە سیاسییەکانییەوە جێدەستی بەسلێمانییەوە وەک پایتەختی یەکێتی لەهەواری شارەوە تا زانکۆی ئەمریکیی دیارە... هەرچی کوتلەی سێیەمە کە (کۆسرەت ڕەسوڵ‌و کوڕەکانێتی) سەرنجیان لەسەر قورغکردنی گشتیی پارلەمانەو ئەگەرچی سەر بەزۆنی سەوزن، بەڵام عاقڵانە یارییەکەیان لەزۆنی زەرددا دەکەن. بۆ قوبادو لاهور کە خۆیان بەخاوەن‌و دڵسۆزی سلێمانی دەزانن، بایکۆتکردنی پێشانگای نێودەوڵەتی کتێب عەیبەیەکی ڕۆشنبیریی‌و سیاسیی گەورەیە. دەبو کراسێ لەپارتی دابدڕن، کە پێشانگای نێودەوڵەتی کتێب لەهەولێر کرایەوە، بارزانی کوڕو برازاکانی نەنارد خۆی چو!  ئەگەر مام جەلال (کە هەمیشە ئیحتیرامی نوسەرو کتێبی دەگرت) لەژیاندا بایە سلێمانی توشی ئەم دۆخە نەدەبو کە بووە. پرسیارەکە ئەوەیە؛ ئەوە کێیە دەیەوێ شوێنپێی مام جەلال هەڵبگرێ؟!

پشکۆ ناکام​​ ​​   ....دەمی هەر کەسێک ئەکەیتەوە بۆڵە بۆڵێتی ، توڕەیە ، جوێن ئەیا ...سەر بە هەچ حیزبێکا ئەکەیت نارازییە ، وەزعەکەی بەدڵ نیە ، رەشبینە ...هەر کادرێکی حیزبی ئەگری زیاتر لە هەر کەسێکی مەعمولی باس لە خراپی وەزع و گوزەران ئەکا..پێی باش نیە خەڵک تووشی چ بارێکی قورس و ناهەموار بوون ، خەفەت ئەخوات!! ئەی عەرەب ووتەنی(این المفر ؟)..ئیتر کێ پەنای ئەو خەڵکە بێ؟ کێ ئەتوانێ چی بکا بۆ کۆتایی هێنان بەو هەموو میحنەتەی کۆمەڵانی خەڵک لە سایەی سەری دەسەڵاتی کوردییەوە تووشی بوە ..! ووتمان ئەوە پارلەمان کارتۆنیە و تەنها وەک سنوقێکی پۆست بۆ ناردن و تێپەراننی بڕیار و پرۆژەکانی دەسەڵات بە تایبەتی " سێ چوکڵەکە" ی بنەماڵە بەکار ئەهێنرێت ، ئەی ئەو هەموو وەزیرە مل قەوی مل قەوییانە بۆ جارێک نوتقێک ناکەن و لە کۆبونەوەیەکیانا لەگەڵ سەدری ئەعزەم جەنابی بەختەوەری سەرەک وەزیران دەرد و گلەیی و نەهامەتی ئەو خەڵکە باس کەن و پێی بڵێن چۆن ئەبێ حکومەتی بەناو هەرێم بۆی نەبێ پشتیوانی لە تێکۆشان و بەرگری و ژیانی رۆژئاوا نەکا ؟ پێی بڵێن ئاخر کە جەناب عالیتان باس لە چاکسازی ئەکەن دزینی دەغیلەی نەخۆشەکانی"شێر پەنجە" بە چی ناو ئەبەیت؟! وەزیرێک نیە قیرسیای لێ بکا و بێتە قسە و بڵێ سوئالێکم  بۆ سوعبەت هەیە : داهاتی نەوهەموو داهاتە  لەکام سەیتەرەیا گیری خواردوە. بەس ئەوەی دێگەڵە نەبێت ..تکایە هەر بۆ سوعبەت وەڵامم بەرەوە و شەرت بێ نەگاتە ماس میدیا ،، کێ دیویەتی جارێک ، تەنها بۆ یەک جار وەزیرێک لەسەر داواکاری خەڵک و گرفتەکانیان وەک ئیحتیجاج کۆبونەوەی جێ هێشتبێ و بەرگری لە خەڵکی پێ گرنگتر بوو بێ لە معاش و ئیمتیازەکانی ؟ کێ دیویەتی وەزیرێک بۆ یەک جار چوبێتە پاڵ کۆمەڵانی خەڵک و بەرەی میللەتی هەڵبژاردبێ و بەرگری لە مافەکانیان کردبێ ؟  جگە لە وەزیرەکان حیزبەکانیش هەڵوێستیان زۆر باشتر نیە ، (ی.ن.ک) کە (ایام زمان) جێی ئومێدی خەڵک بوو ، ئێستا تەنانەت لەو حاڵەتانەی کە خۆیشی گرتۆتەوە جگە لە" نیگەرانی" هیچ دەربڕینێکی تری نیە! كاتێ کە دەسەڵاتئ فەرمانڕەوای پارتی کاندیدتێکیان بە هەر پۆستێ بێ قبوڵ ناکا ، دوا دوو سێ مانگ نیگەرانی خۆیان رائەگەیەنن کە ئەویش دوو سێ ڕۆژ ناخایانێ و بە "تەلەفۆن"ێک ئەو مەلەفەش وەک دەیان مەلەفی تر دائەخرێت ( من تا ئێستا نەمبیستوە بۆ کاندیدی کەسێک ئەبێ حیزبێکی تر رازی بێ، ئایا پارتی ئەو هەموو پاراستن و کۆنە بەعسی و .... و..... داناوە  پرسی بەکەس کردوە؟) ..دەردی خۆ بە بچوک زان وا ئەکات هەرگیز نە گەورە بی و نە خۆت بەگەرە ببینی..​​ حیزب و گروپە دەرچوەکانی حوجرەی قورەیش ، قاچە ناساغەکەیان لە ناو خەڵکە و قاچە ساغەکەشیان لای دەسەڵات لە هەولێرە ، کەس نیە بەقەد ئەوان لەبەردەمی مایکەکانا گلەیی بکا و نارازی بێ و خۆی راوەشێنێ​​ بەڵام رۆژێک زوو تر لە وانی تر ئەچن بۆ معاش  ، ئەوانەش کە تا دوێنێ باسیان لە هەڵتەکاننی سیستەمی حوکمڕانی ئەکرد ئەمڕۆ بوون بن بە پاسەوانی بێ بەرگی پاسەوانێتی دەسەڵات و دوێنێ هەرچیەکیان ووت دوکەڵی جگەرەی ساتێکی لاتی و بێ تاقەتی بوو و بوو بە رابردوو...........​​ لە وەزعێکی ئاوایا بۆ قیبلە ئەبێ خەڵک ڕوو لە کوێ بکا؟ کاتێک کە حیزب و وەزیرەکانیان لە پێش خەڵکە داخ لە دڵەکەوە ئەبۆڵێنن و بەرامبەر دەسەڵاتیش " نەمبینی ، نەمبیست ، گوێم لێ نەبوو " ئەکەن بە پرنسیپ و لای دەسەڵات خۆیانی پێ شیریرن ئەکەن ، لە کاتێکی ئاوا دوبل موراڵی ئەو خەڵکە بەد بەختە چی بکا و هانا بۆ کێ ؟ بۆ کوێ بەرێ؟ ئەو مەموو گرفت و ئاڵۆزییەی تووشی خەڵک بوە و دەسەڵاتیش بە کەماڵی ئیسراحەت خەریکی بەرنامە تایبەتیەکانی خۆیەتی لە ڕووتانەوەی خەڵک  و نەک مێش ، مێشولەش میوان نیە ، مەگەر مێشولەی تورکی..​​ یەقینم لەوەی ئەم یاریکردنەی دەسەڵات بە خەڵک ئەیکا  هەر ئەبێ کۆتایی بێ ،ئاخۆ " فیکە"ی کۆتایی یارییەکە لای کێ بێ..؟!!

لوقمان حاجی قادر   ڕەخنەکان لەسەر سەرۆک کۆمار بەنموونە   پێدەچێت هەندێک لەبەرامبەر دکتۆر بەرهەم توشی گرێی دەرونی بووبن، بەو هۆیەشەوە ئاراسته‌ی نوسین و ڕەخنەو سەرنجیان بەجۆرێکە کە ئیدی چاویان هیچ ڕاستیەک نابینێت و بڕیاری پێشوەختیان هەیە بۆ هەرشتێک بۆنی ئەوی لێبێت، وەک ئەوەی دکتۆر بەرهەم بەرپرسی هەموو کێشە و گرفتەکانی نەک هه‌ر عێراقە، بەڵکو سەرچاوەی نەهامەتیەکانی هه‌موو ناوچەکەش بێت. هەندێک لەوە زیاتر دەیانەوێت، بە بەرپرسیاریشی بزانن له‌ هه‌موو ئەو پرسە مێژووییانەی کە تەمه‌نیان ڕەنگە لەتەمەنی دکتۆر بەرهەمیش زیاتر بێت.  هێشتا دکتۆر بەرهەم تەمەنی پۆستەکەی چەند مانگێکی تینەپەڕاندبوو، دوای جێبەجێکردنی مادەی ١٤٠ و پرسی کەرکوک و ناوچە دابڕاوەکانیان لێدەکرد، ئەو کە تەمەنی دەستەبەکار بوونی وەک پۆستی سەرۆک کۆمار ساڵێکی تەواو نەکردوە، هێندەی ئەو ١٦ ساڵەی ڕابردوو کە پۆستی سەرۆک کۆمار لەدەست سەرکردەکانی تری کورددا بووە، ڕەخنەی لێگیراوە، جا بە هەر هۆیەک بێت، هەق بێت یان نا، ئەوان گرێی دەروونیان بۆ دروست بووە لەگەڵ ئەم سەرۆکەی ئێستادا. بەداخەوە زۆربەی ئەوانەی وەک ڕەخنەگر دەیانەوێت گرێی دەروونییان بەم شێوازە خاوبکەنەوە، لەوانەن کە پێشتر به‌ هه‌ر هۆیه‌ك بێت، نزیکی دکتۆر بەرهەم  بوون و ئێستا لێی دوورکەوتوونە و وەک تۆڵەكردنه‌وه‌یه‌ک ئه‌م كاره‌ ده‌كه‌ن (دیاریش نییه‌ تۆڵەكردنه‌وه‌ له‌ چی؟)  بۆیه‌ ده‌بینین كه‌  زۆر به‌ ووردی زومی میكرۆسكۆبه‌كه‌یان خستۆتە سەر جوڵەکانی سه‌رۆك كۆمار، خۆزگە به‌شێكی ئه‌و زوومه‌شیان ئاراسته‌ی ئەوانی دیكه‌ش‌ كردبایه‌ کەبەرپرسیارن لەهەرێم، تا هیچ نەبێت به‌ڵانس و هاوسەنگییه‌كه‌ تێکنەچووبایە و خوێنەریش وەک پەرچەکردار نا، بەڵکو وەک ڕەخنەیه‌كی بابه‌تی و پیشه‌یی چاویان لەو ته‌رزه‌ نووسینانه‌ بکردایه‌.     پێم وایه‌‌ نووسینه‌كه‌ی به‌ڕێز دكتۆر سه‌روه‌ر عه‌بدوڵره‌حمان له‌ژێر ناونیشانی ( كەركوك لەنێوان مورافەعەكەی مام و سازشەكانی سەركۆمارەكەی ئێستادا "مەترسیەكانی پرۆژەكەی بەرهەم ساڵح لەسەر داهاتووی كەركوك") زۆرێك له‌و ووشه‌ كه‌سی و نالۆژیكی و نابابه‌تییانه‌ی هه‌ڵگرتوون‌ كه‌ مۆركێكی كه‌سی داوه‌ته‌ نووسینه‌كه‌ی و زۆر له‌ پیشه‌یی بوون و بابه‌تیبوونه‌كه‌ی كه‌مكردۆته‌وه‌ .‌‌ به‌كارهێنانی بڕگه‌كانی (به‌ناو سه‌رۆك كۆماره‌ كورده‌كه‌، پارێزگارێكی بۆ شاره‌كه‌ دانه‌نا، پڕۆژه‌یه‌كی مه‌ترسیداری خستۆته‌ڕوو، موجامه‌له‌ی عه‌ره‌بی سونه‌ و توركیا ده‌كات و سڵ له‌ هیچ به‌هایه‌كی نیشتمانی و نه‌ته‌وه‌یی ناكاته‌وه) له‌ نووسینه‌كه‌یدا، ئه‌و پاڵنه‌ره‌ سه‌ره‌كییه‌ ده‌رده‌خات كه‌ له‌ پشت نووسینه‌كه‌ی نووسه‌ره‌وه‌ خۆی مه‌ڵاسداوه‌. نووسه‌ر بۆ هه‌ریه‌ك له‌و بڕگه‌ و گوزاره‌ لاستیكییه‌ گشتگیرانه‌ی‌، هیچ فاكت و به‌ڵگه‌یه‌كی نه‌خستۆته‌ڕوو، كه‌ ده‌بوو به‌لایه‌نی كه‌مه‌وه‌ بۆ پیشه‌ییبوونی بابه‌ته‌كه‌ی ئه‌وه‌ی كردبایه‌. نووسه‌ر له‌ نووسینه‌كه‌یدا ئاماژه‌ی به‌ مه‌ترسیداری ڕه‌شنووسی ئه‌و پڕۆژه‌ یاسایه‌ كردووه‌ كه‌ دكتۆر به‌رهه‌م كاری له‌سه‌ر ده‌كات، گوایه‌ مه‌ترسیداره‌ بۆ كه‌ركوك و ناسنامه‌كه‌ی، بێ ئه‌وه‌ی له‌ نووسینه‌كه‌دا ئاماژه‌ به‌و بڕگه‌ و بابه‌تانه‌ بكات كه‌ جێگه‌ی مه‌ترسین و ته‌ڵه‌ و داون بۆ پرسی كه‌ركوك، تاوه‌كو خوێنه‌ر بزانێت مه‌ترسی و گرفته‌كه‌ له‌ چی دایه‌.  كاتێكیش سه‌یری ناوه‌رۆكی  ڕه‌شنووسی پڕۆژه‌یاساكه‌م كرد، له‌ سه‌ره‌باسی سێیه‌م و مادده‌ی (46) دا كه‌ تایبه‌ته‌ به‌ كه‌ركوك و پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا و قه‌زاكان كه‌ له‌ شه‌ش بڕگه‌دا باسی لێوه‌كراوه‌، هیچ برگه‌یه‌كی وای تێدا نییه‌ دژ به‌ كورد و پرسی كه‌ركوك بێت، بەپێچەوانەوە بەشێک لەنوسەران و شارەزایانی دەستوری لە برایانی عەرەب و تورکمان، کەوتونەتە ڕەخنە گرتن لەو پرۆژەیاسایە و دەڵێن سەرۆک کۆمار پرۆژەکەی بەقازانجی کورد داڕشتوە، ئەمەجگە لەوەی ئامانج لە پرۆژەکە خۆپارێزییه‌ له‌ ساخته‌كاری، پێشم وا نییه‌ نووسه‌ر پێی وا بێت به‌ كرده‌ی ساخته‌كاری مافی كورد له‌ كه‌ركوك وه‌رده‌گیرێته‌وه‌! پرسی كورد كه‌ پرسێكی ڕه‌وایه‌ پێوستی به‌ساخته‌كاری و گزی نییه‌، به‌ڵكو پێویستی به‌ ده‌ستباری سه‌رجه‌م پارت و دامه‌زراوه‌ فه‌رمی و نافه‌رمییه‌كانی هه‌رێمی كودستان و چالاكوانانی مه‌ده‌نی و رۆشنبیرانی گه‌له‌كه‌مانه‌وه‌ هه‌یه‌‌.  ماوەیەکە لە عێراق خۆپیشاندانێکی به‌رفراوانی جه‌ماوه‌ری  هەیە، ناڕه‌زاییه‌كانیش گه‌یشتۆنه‌ ئاستێك كه‌ هیچ كه‌س و لایه‌نێك ناتوانێت به‌ریان پێ بگرێت، بەشێکی زۆریش له‌ داخوازیەکانی خۆپیشاندەران ڕوو لەو حزبانەیە کە کۆی پرۆسەی سیاسیان بۆ خۆیان قورخ کردوە، ئەوەشیان لەڕێگەی هەڵبژاردنەوە شەرعیه‌ت پێداوه‌ و جار له‌ دوای جاریش لەو دەوامەیەدا دوخەکە ماخۆلانییه‌تی، هەربۆیە چاوێکی زۆر لەسەر ئەوەیە کە یاسای هه‌ڵبژاردن هەمواربکرێتەوە، ئەمەش دیدگای جیاوازی لێکەوتۆتەوە، لەوانەش سەرۆکایەتی کۆمار پرۆژەیاسایەکی بەڕاوێژ لەگەڵ کەسانی پسپۆر و شارەزا بۆ ئەم مه‌به‌سته‌ ئامادەکردوە، پرۆژە یاساکە دەچێتە سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران، ئەوانیش سەرنج و بۆچوونەکانی خۆیان لەسەر پرۆژەکە دەردەبڕن، دواتر گۆرانکاری بەسەر هەندێک بڕگەو خاڵی پرۆژەکەدا دێت، پاشان ڕەوانەی دەستەی یاسایی پەرلەمان دەکرێت، لەوێشه‌وە دەنگدانی لەسەر دەکرێت و دەبێتە یاسای هەڵبژاردن و جێگەی یاسا کۆنەکە دەگرێتەوە.  ئەوەی جێگەی سەرنجە ئەوەیە، تۆ بێیت وەک ڕەخنەگرێك ڕەخنە لەسەر پرسێك بخەیتەڕوو کە هێشتا لەژێر قەلەمکاریدایە و دواین داڕشته‌ی دەرنەچووە، بەتایبەتی كه‌ تۆ خۆت به‌ چاودێرێکی بێلایەن بزانێت، بشزانیت هەڵبژاردن بەهۆی ئەو یاسا کۆنەوە چەندین گرفتی گەورەی هەبووە و دەلاقەیەکی زه‌به‌لاحیشی بەڕووی ساخته‌كاریدا کردۆتەوە كه‌ ساخته‌كاران به‌ ئاره‌زووی خۆیان  تەراتێنی تێدا ده‌کەن، ئاخر چۆن ڕەوایە تۆ خۆت بە چاودێری هەڵبژاردنەکان بزانیت و پێشت خۆش بێت یاسایەک هەبێت بوار بۆ ساخته‌كاری و گزیکردن لەهەڵبژاردن بڕەخسێنێت ،  تەنها بەهانەکەشت ئەوەبێت بۆ کورد باشە، کە بەدڵنیاییەوە هەمومان دەزانین بۆ چ کوردێک باشە.

 گۆران عەلی کەریم    پەرلەمانتار هێڤیدار ئەحمەد، بابەتێكی لەسەر پڕۆژەکەی سەرۆککۆماری عێراق نوسیوە، لەژێرناوی "پرۆژەكەی بەرهەم ساڵح دوو ئیدارەیی لە كوردستان زیندوودەكاتەوە" لەنوسینەكەیدا كۆمەڵێك خاڵی گرنگی وروژاندەوە جێگەی خۆیەتی هەڵوێستەیەكی لەسەر بكەین، چونكە وەك بەرێزیان نوسیویانە و داوایكردوە،  ( نابێت لەڕێگەی كوردێك لە عێراقەوە رێگەبدەین هەرێمی كوردستان جارێكی دیكە ببێ بە دوو ئیدارەیی. ئەمە لەكاتێكدا نوێنەرانی كورد لە بەغداد كاریان ئەوەیە لەوێوە هەرێمی كوردستان بەهێزبكەن، نەك پارچەی بكەن)  هێڤیدار كە ئێستا پەرلەمانتارە لەسەر لیستی پارتی، دەبوو پێش نوسینی ئەم بابەتەی ئەو راستیانەی باس بكردایە كە هۆكارن بۆ دوو ئیدارەیی "جاران" بەئێستاشەوە. دەبوو وەك پەرلەمانتارێك پێش هەر كەس و لایەنێك  بەلۆژیكەوە بیپرسیایە و لێكۆڵینەوەی بكردایە، کەبۆ تا ئێستا هێزی پێشمەرگە و پۆلیس و دەزگا ئەمنیەكان سەر بەحیزبن؟، بۆ فۆرمی جلوبەرگیان جیایە؟. دەبوو پرسیاری ئەوەی بكردایە، بۆ چارەكە سەدەیەك زیاترە ئەو كارانە نەكراوە كە رێگر بێت لەوەی هەرجارەی بەبیانویەك سەیتەرەی دێگەلە و ناوچەكانی دابەش بووی سەردەمی شەری ناو خۆ، بەتایبەت بەرووی بەرپرسانی ئەمدیودا تەنانەت بە رووی سەرۆكی پەرلەمان و كەسانی تریشدا دادەخرێت. دەپرسین، ئاخۆ ئەوانەش هەر هۆكارەكەی پرۆژە یاساكەی سەرۆككۆمارن؟ یان هەقیقەتێكی تاڵ هەیەو هێڤیدار نایەوێت...... یان ناتوانێت، بەجەرائەتەوە تامی بكات و ناوی بهێنێت. لە ماوەی 28 ساڵەی حوكمرانی هەرێمی كوردستان زۆرترین كات و ئەوكاتانەش کەئەو پێیوایە بە سەردەمە زێرینەكانی دەسەڵات دەناسرێتەوە، پۆستە باڵاكانی حوكمرانی و بریاردان لای حزبەكەی كاك هێڤیدار بووە تەنانەت بەئێستاشەوە. ئاخۆ نەدەبوو ئەو دڵ گەرمیی و دڵسۆزییەی كاك هێڤیدارەكان بۆ یەك ئیدارەیی و سەكەوتنی هەرێم و دڵسۆزیان بۆخاك، کەمێک بەجدیش لەو هۆكارانەیان بپرسیایەتەوە كە بوونەتە هۆی ئەوەی گورزی كوشندە بدەن لە ئەزموون و قەوارەی هەرێمی كوردستان.  سیاسەتی  ئابوری سەربەخۆ، گەندەڵی، دوو ئیدارەیی، پەلكێشانی هێزی بیانی، قۆرخكاری بازار، رێكنەخستنی هێزی پێشمەرگە لە دامەزراوەیەكی نیشتمانیدا، داخستنی پەرلەمان، هەڵمەتی راگەیاندن و ناشرینكردنی یەكتر، گزیی و فزی هەڵبژاردنەكان و نابوتكردنەوەی هەڵبژاردن، بەكارهێنانی دەنگی ئاوارەكان بۆ هەڵبژاردن، سنورداخستن بەرووی رۆژئاوادا، رێككەوتنی ژێربەژێری ئابوری و بازرگانی و سیاسی لەگەڵ وڵاتانی ئەقلیمی و هێزەكانی تر لەدەرەوەی پەرلەمان، پێنەدانی موچە بەموچەخۆران و سیاسەتی پاشەكەوتکردنی موچە، دابەشكردنی پۆست بەمەحسوبیەت، ناشەفافیەت لەداهاتی كوردستان و چۆنیەتی خەرج كردنی، كۆچی گەنجان بۆ هەندەران و خۆدانە دەم هات و نەهاتی ئاویی ئیجە....هتد. ئایا ئەوانە هۆكارن بۆ لاوازی هەرێم یان ئەوەی (خەمی) ئەوەت ھەبێت پارتی لە ناوچەی سلێمانی و هەڵبجە و یەكێتیش لەناوچەی دهۆك لەهەڵبژاردنەكاندا كورسی بەدەست نەهێنن، ئاخۆ ئەو هۆكارانەی سەرەوە كە ریشەیان زیاتر لە بیست ساڵە هەیە، هۆكارن بۆ ئەوەی هەرێمەكە لەتوپەت بێت یان ئەوەی حزبەكانی تر لە جیاتی پارتی و یەكێتی چەند كورسیەك زیاتر بەدەست دەهێنن؟.  با كاك هێڤیدا بەویژدانەوە خۆی وەڵام بداتەوە، با وەك پەرلەمانتار نا، كە دەزانین رێگەی پێنادرێت هەموو شتێك وەك خۆی بڵێت، بەڵام با وەك پیشەكەی پێشووی كە رۆژنامەوان بووە، كارێكی بنكۆڵ كردنی رۆژنامەوانی، یان راپرسیەك لەسەر ئەوە بكات، بزانێت ئەوبابەتانەی باسمکردن شایستەی نوسین وئەو خۆسوركردنەوەیە، یان ئەو پرۆژە یاسایەیی سەرۆكایەتی كۆمار كە هێشتا نەخراوەتە بەردەم پەرلەمان و ئەگەری ئەوەش هەیە لە ئەنجومەنی وەزیران چەندین برگەو خاڵی لێبگۆرێت. بەرێزیان دەنوسێت،"ئەمەش وادەكات سنووری سلێمانی و هەڵەبجە بۆ یەكێتی و ئیسلامییەكان و گۆڕان بێت، سنووری دهۆك و موسڵ تەنیا بۆ پارتی دەبێ. هەولێریش جگە لە پارتی، یەكێتی و گۆڕان بە هەردووكیان سێ كورسی زیاتر بەدەستناهێنن".  جابرا ئەوە كەی كێشەی خەڵكە، خۆ كورسییەكانی دهۆك كەس تامی ناكات و کەس نازانێت چۆن بەدەست دێت، جگە لەوەش ئەمە چ پەیوەندیەكی بە یەك ئیدارەیی هەرێمەوە هەیە، با یەكێتی و پارتی كورسی كەمتر بهێنن، با حیزبەكانی تر شانسی ئەوەیان هەبێت كورسی زیاتر بەدەست بهێنن، خۆ ناشێت لات وابێت ئەوان كورد نین و گەر چەند كورسیەك زیاتریان بەدەستهێنا ئیتر شەری براكوژی دەستپێدەكاتەوە و قەوارەی هەرێم خوانەخواستە ئەكەوێتە بەرمەترسی.

 هێڤیدار ئەحمەد      پرۆژەیەکی ئامادەکراو، بەناوی سەرۆککۆماری عێراق، پێشکەشی پەرلەمانی عێراق کراوە، خاڵی ئیجابی باشی تێیدایە وەک ئەوەی ژمارەی ئەندامانی پەرلەمانی لە 329 ئەندام کراوە بە 222 ئەندام. واتە 32.5%ی کورسییەکان کەمکراوە، بەڵام سەرۆککۆمار پێشئەوەی ئەو پۆستەی هەبێ، لەبەرئەوەی کوردە بۆیە لەوێیە، دەبێ چۆن شیعەکان شەڕ بۆ بەرفراوانکردنی دەسەڵاتی خۆیان دەکەن، سوننە چۆن شەڕ دەکەن پێگەیان لە دەسەڵات بەهێزبێ، ئەم بەڕێزە کە پۆستی سەرۆککۆماری هەیە دەبێ شەڕ بۆ مافی کورد بکات و لەرێگەی ئەو پۆستەوە شەڕ بۆ مافی خەڵکی هەرێمی کوردستان بکات.   11-11-2019 پرۆژە یاسای هەڵبژاردن لە عێراق بەناوی سەرۆککۆمار ئاراستەی پەرلەمانی عێراق کراوە، وەک ئامادەکارییەک بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت کە گوایە خوپیشاندەرەکانی باشوور و بەغدا داوادەکەن ئەم دەسەڵاتە لەنێو ببرێ کە سەرۆککۆماریش دەگرێتەوە!   یەک ماددەی ئەو پرۆژە یاساییە، ئەگەر سەربگرێ بەسە بۆ دروستکردنی مەترسییەکی گەورە لەسەر هەرێمی کوردستان ئەویش لەماددەی 11ـی پرۆژە یاساکەدا هاتووە کە بازنەی هەڵبژاردن بۆ پەرلەمانی عێراق کە پێشتر لەسەر ئاستی پارێزگا بووە، ئێستا پێشنیازی کردووە لەسەر ئاستی قەزاکان بکرێت، ئەو ماددەیە گورزێکی کوشندە لە ئەزموون و قەوارەی هەرێمی کوردستان - عێراق دەدات.   چۆن؟   ئەگەر هەڵبژاردنەکان لەسەر ئاستی قەزاکان بێ، ئەوا هەرگیز هێزێکی وەکو یەکێتیی نیشتمانی کوردستان لە پارێزگایەکی وەکو دهۆک و موسڵ کە دەنگی کوردی تێیدایە ناتوانێ کورسی ببات، پارتیی دیموکراتی کوردستانیش هەرگیز لە پارێزگای سلێمانی کورسی نابات، چونکە ئەم دوو هێزە سەرەکییەی هەرێمی کوردستان دەتوانن لەو سێ پاریزگایە لەسەر ئاستی پارێزگا دەنگ کۆبکەنەوە و بەربژێر سەربخەن، بەڵام لەسەر ئاستی قەزاکان، قەت ناتوانن. نە پارتی لەسەر ئاستی هیچ قەزایەکی سنووری سلێمانی و هەڵەبجە ئەوەندە دەنگدەری هەیە بەربژێری سەربخات، نە یەکێتی لە قەزاکانی دهۆک و موسڵ دەتوانێ بەربژێرەکانی سەربخات.   ئەمەش وادەکات سنووری سلێمانی و هەڵەبجە بۆ یەکێتی و ئیسلامییەکان و گۆڕان بێت، سنووری دهۆک و موسڵ تەنیا بۆ پارتی دەبێ. هەولێریش جگە لە پارتی، یەکێتی و گۆڕان بە هەردووکیان سێ کورسی زیاتر بەدەستناهێنن. بۆیە دەبێ هەموو هێزە کوردستانییەکان دژی ئەم هەنگاوەی بەڕێز سەرۆککۆماری عێراق بن کە کوردە!   کەرکووکیش تەحسیل حاسلە پارتی دەتوانێ کورسی لەنێو دەنگی کوردەکان بەدەستبهێنێ، هەروەها یەکێتیش لە پارتی زیاتر دەنگی لە کەرکووک هەیە و کورسی زیاتر لە پارتی لەنێو دەنگی کورددا دەبات.   نابێ لەڕێگەی عێراقەوە و لەڕێگەی کوردێک لە عێراقەوە رێگەبدەین هەرێمی کوردستان جارێکی دیکە ببێ بە دوو ئیدارەیی. ئەمە لەکاتێکدا نوێنەرانی کورد لە بەغدا کاریان ئەوەیە لەوێوە هەرێمی کوردستان بەهێزبکەن، نەک پارچە بکەن...

د.سەروەر عەبدولڕەحمان بەپێی سەرجەم بەڵگەو دۆكیۆمێنتە مێژوویی و جوگرافیەكان، بە دانپیانانی نوسەرە دیارە خۆماڵی و بێگانەكان، بەپێی ئامارەكانی خودی دەوڵەتەكانی عوسمانی كۆن و عیراق و كۆمەڵەی گەلان، كەركوك شارێكی كوردستانی بووەو كوردستانییە، لەمێژووی بزوتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستانیشدا لەهیچ قۆناغێكدا سەركردایەتی سیاسیی كوردی، ئەگەر كەموكوڕیشی هەبووبێت و كەمتەرخەمیش بووبێت، بەلام سازشی لەسەر ئەو شارە نەكردووە، هەر لەسەرەتای لكاندنی باشوری كوردستان بە عیراقی عەرەبیەوە، كاتێك لەسالانی بیستەكاندا خوالێخۆشبوو حەمە سەعید جاف وەك نوێنەری شارەكە روو بەرووی مەلیك فەیسەل بەرگری لەكوردستانیەتی كەركوك كرد و لەبەرامبەر مەلیك فەیسەڵی یەكەمدا بەدەنگێكی زولال كوردستانیەتی كەركوكی دووپات كردەوەو دەری بڕی كە كورد دەست لە كەركوك هەڵناگرێت.  لەشۆڕشی ئەیلولدا پارتی بارزانی ئامادەنەبوون دەست لەكەركوك هەڵبگرن، كێشەی كەركوك یەك لەهۆكارە سەرەكییەكانی تێكچوونی گفتوگۆ بوو لەو سەردەمەدا، لە ناوەڕاستی هەشتاكاندا هۆكاری سەرەكی تێكچوونی گفتوگۆی یەكێتی و عیراق لەسەر كەركوك بوو و یەكێتی دەستبەرداری نەبوو، مورافەعە مێژووییەكەی مام جەلال دوای پرۆسەی ئازادی داكۆكیكردنێكی سەرسەخت بوو لە كوردستانیەتی شارەكە، تا لەتەمەنیشدابوو چ لە كوردستانەوەو چ لەبەغداش جەنابی مام جەلال ئامادەی سازش نەبوو لەسەر ئەو شارە. تەنانەت ساڵی 1995 كاتێك یەكێتی و حزبە هاوپەیمانەكانی لەگەل ئۆپۆزسیۆنی عیراقیدا پەلامارە سەربازییەكانیان بۆ سەر هێزەكانی سوپای عیراق دەست پێكرد، سەدام حوسێن نامەیەكی دەستخەتی بۆ مام جەلال ناردبوو كە تیایدا داوای لێكردبوو دەوڵەتی كوردستان رابگەیەنن لەهەرسێ پارێزگا جگە لە كەركوك و عیراق یەكەم دەولەت دەبێت دانی پێدا بنێت، بەلام مام جەلال لەنامەیەكدا وەلامی دەداتەوە كە دەوڵەتی كوردستان ئەو رۆژە پێكدێت كە كەركوك پایتەختەكەی بێت!  بەلام ئەوەی ئەمڕۆ دەگوزەرێت و پێشبینی دەكرێت مەترسییەكی گەورە لەسەر كەركوك هەیە كە هەوڵی گۆڕینی ناسنامەكەی دەدرێت. ئەگەر لەدوای دەرەنجامەكانی ریفراندۆم و رووداوەكەی شانزەی ئۆكتۆبەردا ئەم شارە لەدەست كورد دەرهێنرا، سەرباری دەیان وادەو بەڵێنی زەردوسور كە بەدانیشتوانەكەی درا، بەهۆی ململانێی ناپەسەندی هەردوو پارتی دەسەلاتدارەوە كە زۆرینەی ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگاشیان بەدەستەوەبوو، كەچی نەیانتوانی پارێزگارێكی كورد بۆ شارەكە دەستنیشان بكەن. نەك هەر ئەمە بەڵكو یەكێتی و بەناو سەركۆمارە كوردەكەی بەغداش نەیانتوانی بەوەكالەتیش بێت پارێزگارێك لەشوێن ئەو پارێزگارە بەوەكالەتە دابنێن، تا هیچنا ئەو لێشاوی تەعریبەی لەسەر شارەكەیە رایبگرن، بەتایبەت ئێستا كە ئەنجومەنی پارێزگاكان هەڵوەشاوەتەوەو دەسەلاتی دانانی پارێزگار لە بەغدایە، بەهەموو پێوەرەكان پارێزگاری كەركوك پشكی كوردەو لەو نێوەشدا پشكی یەكێتییە، بەلام سەركۆمارە كوردەكە نەك هەر خۆی لەوە بواررد، پرۆژەی مەترسیدارتریشی خستۆتە روو، ئەوەتا ئەو پرۆژە یاسایەی لەسەر هەڵبژاردن سەرۆكی كۆمار بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی ناردووە (من قسەم لەسەر بڕگەو مادەكانی تری نیە، تەنها ئەوەی تایبەتە بە كەركوك) بەشێكە لەو ئەجێندایەی ناسنامەی راستەقینەی شارەكە دەگۆڕێت، هەر بۆیە پێویستە سەركردایەتی سیاسیی كوردی و هێزە سیاسیەكان بەزوترین كات رێگریی لێ بكەن. ئەگەر چی مێژوو پێمان دەڵێت، لەسەردەمی شێخ مەحمودەوە، دواتر نوێنەرانی كەركوك لە بەغدا و دواتریش بارزانی داكۆكیان لەسەر كوردستانیەتی ئەم شارە كردووەو سازشیان لەسەر نەكردووە، ئەگەرچی دوێنێ مام جەلال وەك سەركۆمار لەناو جەرگەی بەغداو لەنێو هەموو سەركردە عەرەبەكاندا مورافەعە مێژووییەكەی ئەنجامدا، كەچی ئەمڕۆ  بەناو سەركۆمارە كوردەكە لەپێناو مانەوەی كورسیەكەیدا، لەبەرامبەر ئەو هەموو ناهەقیەی بەرامبەر كەركوكییەكان دەكرێت و لەنێو ئەو هەموو مەترسیەی لەسەر ناسنامەی شارەكە هەیە، نەك هەر بێدەنگی هەڵبژاردووە بەڵكو بۆ موجامەلەی عەرەبی عیراقی و دەوڵەتی توركیا، ئامادەی هەموو سازشێكەو لەهیچ بەهایەكی نیشتمانی و نەتەوایەتی ناسڵەمێتەوە! پرسیار ئەوەیە ئەی سەركردەكانی تر لە كوێن!؟ مەكتەبی سیاسی یەكێتی لەكوێیە!؟ حزبە سیاسیەكانی تر خەریكی چین!؟ رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی و نوسەران و رۆشنبیران و ئەكادیمیانی كورد بۆچی بێدەنگن!؟ لەكاتێكدا كەركوكی بەناو دڵ و قودسی كوردستان هەڕاج دەكرێت، لەهەمبەر ئەو هەموو بێحورمەتیەی بە كەركوك و دانیشتوانەكەی و روبارێك لە خوێنی شەهیدەكانی دەكرێت كەس نیە پێی بڵێت ئیتر بەسسە و ستۆپ!؟ كەس نیە پێی بڵێت چی دەیكەی بۆ دەوڵەمەند بوون و ناو و ناوبانگت بیكە، هەروەكو كردوویەتی، بەلام بۆت نیە هێڵە سورەكانی پیرۆزیی نیشتیمانی و نەتەوەیی ببەزێنی و بەحورمەتەوە دابنیشە!؟ پێشنیار دەكەم پەرلەمانی كوردستان، سەرۆكایەتی هەرێم، سەركردایەتی سیاسی كوردستان بەهەموو حزبەكانیەوە، مەكتەبی هەڵبژاردنەكانیان، چالاكوانان و رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی، كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و راپرسی كوردستان، ئەكادیمیان و پسپۆرانی بوارەكە، بێنەدەنگ و بەزوترین كات لیژنەی تایبەت بە تەتەڵەكردنی ئەو پرۆژە یاسایە پێكبێنن و لایەنە مەترسیدارەكانی لەسەر كەركوك بخەنە روو و رێگریی لێ بكەن.