راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت رۆژی 24ی ئەم مانگە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی و پەرلەمانیی پێشوەخت لە توركیا بەڕێوەدەچێت و خەڵك جارێكی تر دەچنەوە بەردەم سندوقەكانی دەنگدان، لەدوای ئەم هەڵبژاردنە سیستمی حوكمڕانی لەو وڵاتە بەشێوەیەكی كرداری لە پەرلەمانییەوە دەبێت بە سەرۆكایەتی. بۆچی هەڵبژاردن لە 24ی حوزەیران بەڕێوەدەچێت ؟ بڕیاربوو ئەم هەڵبژاردنە لە مانگی تشرینی یەكەمی 2019 بەڕێوەبچێت، بەڵام رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا بڕیاریدا هەڵبژاردنی پێشوەخت بەڕێوەبچێت، ئەگەر ئەردۆغان هەڵبژاردنی 24ی مانگ بباتەوە دەتوانێت تاوەكو ساڵی 2030 لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە، ئەنجام هەرچۆنێك بێت ئەم هەڵبژاردنە زەنگی دەستپێكردنی سیستمی سەرۆكایەتییە كە ساڵی رابردوو لە ریفراندۆمێكدا بە زۆرینەیەكی سادە پەسەندكرا. چۆن بڕیاردرا لە بەڕێوەچونی هەڵبژاردنی پێشوەختە ؟ رۆژی 16ی نیسانی 2017 ریفراندۆمی دەستوری لە توركیا بەڕێوەچوو، خەڵكی توركیا دەنگیاندا لەسەر پێشنیازی (18) گۆڕانكاری لە دەستوری توركیادا. هەموارە دەستورییەكە چی دەڵێت ؟ بەپێی هەموارە دەستورییەكە، سیستمی حوكمڕانی توركیا لە پەرلەمانییەوە گۆڕدرا بە سەرۆكایەتییەكی جێبەجێكار، بەجۆرێك پۆستی سەرۆك وەزیران هەڵوەشێندرایەوە، هەر بەگوێرەی ئەو هەموارە دەستورییە كە لەدوای هەڵبژاردنی 24ی مانگەوە دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە، ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمانی توركیا لە (550) كورسییەوە بۆ (600) پەرلەمانتار زیاددەكرێت و تەمەنی كاندیدیش لە 25 ساڵییەوە كرا بە 18 ساڵ. پارتی داد و گەشەپێدان چی دەوێت ؟ بەرپرسانی پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتدار (ئاكەپە) كە ئێستا زۆرینەی لەناو پەرلەمانی توركیا هەیە دەڵێن دەیانەوێت لەم هەڵبژاردنەدا لە كۆی (600) كورسی لانی كەم (300) كورسی ببەنەوە، سەرباری ئەمە سەرۆك بۆی هەیە بۆ دوو ویلایەتی لە دەسەڵات بمێنێتەوە كە هەر ویلایەتێك بە (5) ساڵ دیاریكراوە. ژمارە و رێژەی دەنگدەران بە گوێرەی تۆمارەكانی لیژنەی باڵای هەڵبژاردنەكانی توركیا، (56 ملیۆن و 322 هەزار و 632) كەس مافی دەنگدانیان هەیە لە (180 هەزار) سندوقی دەنگدان لە ناوخۆی وڵات، ژنان رێژەی 50.76%ی دەنگدەرانی ناوخۆی وڵات پێكدەهێنن، ئەمە سەرەرای (3 ملیۆن و 27 هەزارو 328) كەس كە لە دەرەوەی وڵات مافی دەنگدانیان هەبوو، بەڵام 48% یان بەشداری دەنگدانیان كرد كە لە 11 حوەزیرانەوە دەستیپێكرد و 19ی حوەزیران كۆتایی هات. دەنگدان چۆن بەڕێوەدەچێت ؟ دەنگدەری توركیا كە دەچێتە بەردەم سندوقی دەنگدان دوو كارتی دەنگدانی پێدەدرێت، كارتێك بۆ دەنگدان بە كاندیدەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و كارتی دووەم بۆ دەنگدان بە كاندیدی پارتەكان بۆ پەرلەمان، دوای دەنگدان هەردوو كارتەكە دەخرێتە ناو زەرفێك و دواتر دەنگدەرەكە دەیخاتە ناو سندوقی دەنگدانەوە. دیارترین كاندیدەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیا بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیا (6) كاندید كێبركێ دەكەن: یەكەم: رەجەب تەیب ئەردۆغان كاندیدی هاوپەیمانی (جەماوەر)ە كە ئەم هاوپەیمانێتییە پێكدێت لە هەردوو پارتی (داد و گەشەپێدان) و (بزوتنەوەی نەتەوەپەرست). دووەم: موحەڕەم ئینجە كاندیدی پارتی گەلی كۆمارییە كە پارتێكی عەلمانییە، ئەم پارتە داوای گەڕانەوەی سیستمی پەرلەمانی دەكات بۆ توركیا. سێیەم: میراڵ ئەكشینار كاندیدی پارتی (چاكە- ئی پارتی)یە، هەندێك كەس نازناوی "ژنە پۆڵاینەكە"یان پێداوە، پێشتر وەزیری ناوخۆ بووە، ماوەیەكیش جێگری سەرۆكی پەرلەمان بووە. چوارەم: سەلاحەدین دەمیرتاش كاندیدی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە)یە، سەرباری بانگەوازی پارتەكە بۆ هەموو پێكهاتەكانی توركیا، بەڵام زیاتر وەكو پارتێكی كوردی دەناسرێت، دەمیرتاش ئێستا بەتۆمەتی "پاڵپشتی لە تیرۆر" لە زینداندایە، بەڵام ئەم دەستبەسەركردنەی نەبووە رێگر لەبەردەم خۆكاندیدكردنی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی، چونكە تائێستا دادگا نەیتوانیوە هیچ تۆمەتێكی لەسەر ساغ بكاتەوە. پێنجەم: تەمەل كەرەموڵا ئۆغڵو كاندیدی پارتی سەعادەتە كە پارتێكی پارێزگارە و هەڵگری بیروبۆچونەكانی سەركردەی كۆچكردووە نەجمەدین ئەربەكانە. شەشەم: دۆغۆ برینجاك كاندیدی پارتی نیشتیمانە كە پارتێكی نەتەوەپەرستە پارتە بەشدارەكانی هەڵبژاردن لە پاڵ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا، (11) پارتی سیاسی بەشداری لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی توركیا دەكەن كە بریتین لەم پارتانە:  •    پارتی داد و گەشەپێدان (ئاكەپە) •    پارتی گەلی كۆماری (جەهەپە) •    پارتی نەتەوەپەرەست (مەهەپە) •    پارتی چاكە (ئی پارتی) •    پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) •    پارتی سەعادەت •    پارتی یەكێتی مەزن •    پارتی توركیای سەربەخۆ •    پارتی دیموكراتەكان •    پارتی نیشتمان •    پارتی هودا هاوپەیمانێتییەكانی هەڵبژاردن یەكەم: هاوپەیمانی جەماوەر/ گەل ئەم هاوپەیمانێتییە مانگی شوباتی ئەمساڵ پێكهێنرا و  پێكدێت لە هەردوو پارتی (داد و گەشەپێدان)ی دەسەڵاتدار و (پارتی  بزوتنەوەی نەتەوەپەرست- مەهەپە) و (یەكێتی مەزن) و داوای گۆڕینی سیستمی حوكمڕانی توركیا دەكات بۆ سیستمی سەرۆكایەتی. دووەم: هاوپەیمانی میللەت ئەم هاوپەیمانێتییە لە ئایاری ئەمساڵ دروستكرا بەئامانجی روبەروبونەوەی هاوپەیمانێتییەكی پێشوو، پێكدێت لە پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان لەوانە (پارتی گەلی كۆماری- جەهەپە) و پارتی (پاكە- ئی پارتی) و (سەعادەت) و پارتی دیموكراتەكان. ئەم هاوپەیمانێتییە جەخت لەسەر جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان و گەڕانەوەی سیستمی پەرلەمانی بۆ توركیا دەكەن.   هاوپەیمانی نێوان پارتەكان لەم هەڵبژاردنەدا بۆ یەكەمجار رێگە بە پارتە سیاسییەكان دراوە هاوپەیمانێتی بكەن، ئەمە رێگە بۆ پارتە بچوكەكان خۆش دەكات بۆ چونەناو پەرلەمانەوە، ئەو پارتانە ئەگەر لە چوارچێوەی هاوپەیمانێتیدا كۆببنەوە رەنگە بتوانن بەربەستی 10%ی دەنگەكان ببڕن كە مەرجە بۆ چونەناو پەرلەمانەوە.   خولی یەكەمی هەڵبژاردن ئەگەر هەر یەكێك لە كاندیدەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی لە خولی یەكەمدا رێژەی (50+1)ی دەنگەكان بەدەستبهێنێت، راستەوخۆ دەبێتە سەرۆكی كۆماری توركیا، بەڵام ئەگەر هیچ یەكێك لە كاندیدەكان ئەو رێژەیەی دەنگیان بەدەستنەهێنا، دوو كاندید كە زۆرترین دەنگیان هێناوە سەردەكەون بۆ خولی دووەمی هەڵبژاردن و لە خولی دووەمدا ئەوەی زۆرترین دەنگی بەدەستهێنا دەبێتە سەرۆك كۆمار. رۆڵی سەرۆك لە سیستمی نوێدا لە سیستمی سەرۆكایەتی نوێی توركیادا سەرۆك كابینەی حكومەت پێكدەهێنێت و پۆستی سەرۆك وەزیران نامێنێت، ئەگەر ئەردۆغان لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا سەركەوت ناچار نابێت پەنا بۆ پەرلەمان ببات بەمەبەستی كۆكردنەوەی زۆرینە. رۆڵی پەرلەمان لە دوای هەڵبژاردن نەخشەی پەرلەمانی نوێی توركیا بەتەواوەتی جیاواز دەبێت لەو پەرلەمانەی ئێستا هەیە، پەرلەمانی داهاتوو لانی كەم لە (7) پارت پێكدێت كە پێچەوانەی پەرلەمانی ئێستاوە كە (4) پارت لەخۆدەگرێت، بۆیە ئۆپۆزسیۆن لە پەرلەمانی داهاتووی توركیا لە هەموو حاڵەتەكاندا لە پەرلەمانی ئێستا بەهێزتر دەبێت. سەرچاوە: یۆرۆنیوز

وەرگێڕان و ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە رەسمی لە ئەنجومەنی مافەكانی مرۆڤی سەربە نەتەوە یەكگرتووەكان كشایەوە بەهۆی ئەوەی ئەنجومەنەكە" لایەنگیری دەكات دژی ئیسرائیل". نیكی هایلی باڵیۆزی ئەمریكا لە نەتەوە یەكگرتووەكان ئەنجومەنەكەی بە " دووڕوو و خۆپەرست كە سوكایەتی بە مافەكانی مرۆڤ دەكات" وەسفكرد. هایلی ساڵی رابردووش بە ئاشكرا ئەنجومەنەكەی ئاگاداركردەوە لەوەی كە واشنتۆن چاو بە ئەندامێتی دەخشێنێتەوە و لەوانەشە بكشێتەوە، ئەگەر لە لایەنگیری بەردەوام دژی ئیسرائیل نەوەستێت. بڕیاری ئەمریكا بۆ كشانەوە لەو ئەنجومەنە دوای ئەوەی هات، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند ئەو ئەنجومەنە " لایەنگیری دژ بە ئیسرائیل پەیڕەودەكات و هەڵمەتێكی پلان بۆ داڕێژراوی لەدژی دەستپێكردووە". هەروەها ئەنجومەنەكە كە ساڵی 2006 لە جنێڤ دامەزراوە و 47 وڵات ئەندامن تێیدا رووبەڕووی رەخنە بووە، بەهۆی ئەوەی رێگەی بە وڵاتانێك داوە كە بچنە ناوی، گومان لە باشی مامەڵەیان دەكرێت لە دۆسیەی مافەكانی مرۆڤدا. بە رای چالاكانی بوارەكانی مافی مرۆڤ باوەڕیان وایە كە ئەو هەنگاوەی ئەمریكا كاریگەری دەكاتە سەر هەوڵەكانی چاودێریی و چارەسەركردنی كێشەكانی مافەكانی مرۆڤ لە سەرتاسەری جیهاندا، بەڵام هایلی وتی:" بەوەی كردوومانە، دەمەوێت بە روون و ئاشكرا بڵێم كە ئەم هەنگاوە كشانەوە نییە لە پابەندبوونەكانمان دەربارەی مافەكانی مرۆڤ". بڕیاری كشانەوەی ئەمریكا لە ئەنجومەنی مافەكانی مرۆڤی سەربە نەتەوە یەكگرتووەكان لە لایەن نیكی هایلی و مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانی هاوبەشدا راگەیەنراو، پۆمپیۆ ئەنجومەنەكەشی بە بەرگریكارێكی لاوازی مافەكانی مرۆڤ وەسفكرد. ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس ئەمینداری گشتی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان، لە بەیاننامەیەكی رەسمیدا رایگەیاند، بە توندی داكۆكی لە مانەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكان دەكات لە ئەنجومەنەكەدا".  كۆمسیاری مافەكانی مرۆڤیش لە نەتەوە یەكگرتووەكان زەید رەعد بن حسێن هەڵوێستی ئەمریكا بە نائومێدكەر وەسفكرد ، بەڵام بڕیارەكەی واشنتۆن لەلایەن ئیسرائیلەوە پێشوازی لێكرا. ئەنجومەنی مافەكانی مرۆڤی سەربە نەتەوە یەكگرتووەكان چییە؟ ئەنجومەنەكە ساڵی 2006 دامەزرێنرا، بۆئەوەی جێگەی كۆمسیۆنی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ مافەكانی مرۆڤ بگرێتەوە، دوای ئەوەی رووبەڕووی رەخنەی زۆر بووەوە بەهۆی ئەوەی چەندین دەوڵەت بوونەتە ئەندامی كە تۆمارێكی لاوازیان لە مامەڵەكردن لەگەڵ مافەكانی مرۆڤدا هەیە. هەر سێ‌ ساڵ جارێكی لەسەرتاسەری جیهاندا 46 وڵات هەڵدەبژێردرێن، بۆئەوەی ببنە ئەندام تێیدا و ساڵی سێجاریش كۆدەبێتەوە و دەوڵەتانی ئەندام لە كۆبوونەوەكاندا  لە پرۆسەیەكی تایبەتدا پێداچوونەوە بە تۆماری مافەكانی مرۆڤی هەموو وڵاتانی ئەندام لە رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان دەكەن. هەروەها ئەنجومەنەكە هەل بەو دەوڵاتە دەدات هەوڵەكانیان بۆ  باشتركردنی دۆخی مافەكانی مرۆڤ بخەنەڕوو كە بە " نمایشكردنی وەرزیی گشتگیر " ناسراوە. هەروەها ئەنجومەنەكە شارەزا و پسپۆری سەربەخۆ رەوانە دەكات و لیژنە بۆ لێكۆڵینەوە لە پێشێلكارییەكانی مافەكانی مرۆڤ لە وڵاتانی وەك سوریا، كۆریای باكور، بۆرۆندی، میانمار و باشووری سودان پێكدەهێنێت. بۆچی ئەمریكا بڕیاریدا لە ئەنجومەنەكە بكشێتەوە؟ بڕیاری ئەمریكا بۆ كشانەوە لە ئەنجومەنەكە دوای چەند ساڵێك لە رەخنەگرتن درا، واشنتۆن سەرەتا ساڵی 2006 رەتیكردەوە ببێتە ئەندامی ئەنجومەنەكە، بە پاساوی ئەوەی كە وەك كۆمسیۆنە كۆنەكە دەبێت، ئەنجومەنی مافەكانی مرۆڤی سەربە نەتەوە یەكگرتووەكانیش دانینا بە بوونی تۆماری گومانلێكراوی مافەكانی مرۆڤ، بەڵام گروپەكانی مافەكانی مرۆڤ لە ساڵی 2013دا جارێكی تر رەخنەیان ئاراستەی ئەنجومەنەكە كرد دوای ئەوەی چین و روسیا و سعودیە و جەزائیر و ڤێتنام وەك ئەندام هەڵبژێدران. هەروەها بڕیاری كشانەوەی ئەمریكا دوای ئەوەهات كە ئیسرائیل بە پاساوی ئاراستەكردنی رەخنەی نادادپەروەر دژی تەلئەبیب یەكێك لە كۆبوونەوەكانی "نمایشی وەرزیی گشتگیری " بایكۆتكرد. ساڵی رابردوو نیكی هایلی ئەنجومەنەكەی ئاگاداركردەوە لەوەی كە قورسە چەند بڕیارێك قبوڵ بكرێت كە دژی ئیسرائیل دەردەكرێت، لە كاتێكدا هیچ بڕیارێكی پەیوەست بە ڤەنزوێلا تاوتوێنەكراوە، لە كاتێكدا دەیان خۆپیشاندار لە كاتی ئاڵۆزە سیاسیییەكاندا لەو وڵاتە كوژراون. ئیسرائیل تاكە دەوڵەتە كە لایەن ئەنجومەنەكەوە بەردەوام چاودێری دەكرێت، بەواتای ئەوەی مامەڵەی لەگەڵ فەلەستینییەكاندا بە شێوەیەكی رێكخراو لێكۆڵینەوەی لێدەكرێت. كاردانەوەكان چی بوون؟ چەند وڵاتێك بێ ئومێدی خۆیان لە بڕیای كشانەوەی ئەمریكا دەربڕی، باڵیۆزی سلۆڤینیا، ڤۆییسلاڤ سوك سەرۆكی ئێستا ئەنجومەنەكە وتی:" ئەنجومەنەكە تاكە لایەنە كە وەڵامی كێشەكان و حاڵەتەكانی مافەكانی مرۆڤ دەداتەوە لە سەرتاسەری جیهاندا". وتیشی: " دوای كشانەوەی ئەمریكا گرنكە پارێزگاری لەوە بكەین ئەنجومەنەكە بەهێز و چالاك بمێنێتەوە". بۆریس جۆنسۆن وەزیری دەرەوەی بەریتانیاش نیگەرانی خۆی بەرامبەر بڕیارەكەی ئەمریكا دەربڕی و راشیگەیاند چاكسازیی پێویستە و ئەنجومەنی مافەكانی مرۆڤ قەوارەیەكی گرنگە بۆ لێپرسینەوە لە وڵاتان. هاوكات ژمارەیەك لە رێكخراوی خێرخوازییەكان و گروپە فریاگوزارییەكان رەخنەیان لەو هەنگاوەی ئەمریكا گرت و یەكێتی ئازادییە مەدەنییەكانی ئەمریكا وتی:" ئیدارەی ترەمپ هەوڵی پلان بۆ داڕێژرا و و دوژمنكارانەی بۆ پێشێلكاریی مافە بنەڕەتییەكانی مرۆڤەوە هەیە". هەروەها رێكخراوی هیومان رایتس وۆچ كە بارەگاكەی لە نیویۆركە بڕیارەكەی ئەمریكا و سیاسەتەكانی دۆناڵد ترەمپی لە بواری مافەكانی مرۆڤدا بەوە وەسفكرد كە رەهەندێكی تاكلایەنەی هەیە. بەڵام سەرۆك وەزیران ئیسرائیل بنیامین نەتانیاهۆ بە خێرایی پشتگیری بۆ ئەو بڕیارەی ئەمریكا راگەیاند و لە تویتێكدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر بڕیارەكەی بە " بڕێكی ئازایانە" وەسفكرد. سەرچاوە: بی بی سی  

بەپێی ئاماری ئەنجومەنی دادوەری عێراق لە مانگی ئایاری رابردوودا لە پارێزگاكانی عێراق بەبێ هەرێمی كوردستان رێژەی جیابوونەوە 22% بووە بەو پێیەی ژمارەی هاوسەرگیری ( 30230 ) هاوسەرگیری هەبووە، لەبەرامبەریشدا ( 6582 ) جیابونەوە هەبووە، بەوەش رێژەی جیابونەوە دەكاتە (22%) . بەبەراودر بە مانگی یەكی 2018 ژمارەی هاوسەرگیری ( 33284 ) هاوسەرگیری هەبووەلەبەرامبەردا ( 9398 ) جیابونەوە هەبووە بەرێژەی ( 28%) واتا لە نێوان پێنج مانگدا رێژەی جیابونەوە بە 6% كەمیكردووە.  هەربەپێی ئاماری ئەنجومەنی دادوەری عێراق لە ساڵی 2017 دا (320961 ) هاوسەرگیری هەبووە لەبەرامبەردا (70097 ) جیابونەوە هەبووە بەرێژەی ( 22%) بەبەراورد بە پارێزگایەكی وەك سلێمانی كە لە 11 مانگی 2017 ژمارەی هاوسەرگیری ( 8864 ) و ( 1365 ) جیابوونەوە بەرێژەی ( 15% ) بووە.

 سكرتێری جڤاتی نیشتیمانی بزووتنەوەی گۆڕان رایدەگەیەنێت" تا ئەنجامی هەڵبژاردن یەكلا نەكرێتەوە، پێشوازی لە شاندی پارتی و یەكێتی ناكەین و پێشنیازی دانیشتن و كۆبونەوەشمان لەگەڵ یەكێتی رەتكردەوە، هەتا بەیاننامە دژ بە هێرشی سەرگردی زەرگەتە دەرنەكەن لەگەڵیان كۆنابینەوە"  ئەو وتانەی  جەمال حاجی محەمەد سكرتێری جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان لە میانی چاوپێكەوتنێكیدا هات لەگەڵ دەنگی ئەمریكا" پێشوازی لەهیچ وەفدێكی پارتی و یەكێتی ناكەین تا ئەنجامەكانی هەڵبژاردن یەكلایی نەبێتەوە، هەر لەبەر ئەوەی ساختەكارییان لێكردین ئامادەنەبوین لەگەڵیان بچینە بەغداد ناكرێت هەموو جارێك بەناوی یەكڕیزیەوە دەست بخەنە بینەقاقای خۆت و حیزبەكەت، هاوكات باس لەوەش دەكات، یەكێتی داوای كۆبونەوە و سەردانیان كردووە بەڵام بزوتنەوەی گۆڕان مەرجی دەركردنی بەیاننامەیەكی ناڕەزایی لەسەر هێرشكردنە سەر گردەكە بۆ یەكێتی داناوە دواتر لەگەڵیان كۆدەبینەوە، هاوكات دەشڵێت" لەهەڵبژاردنی ئەمجارەی پەرلەمانی كوردستانیش ساختەكاریمان لێدەكرێت بەس بەم شێوازەی ئەمجارە نابێت." جەمال حاجی محەمەد: یەكێتی داوای كۆبونەوە و سەردانیان كردووە بەڵام بزوتنەوەی گۆڕان مەرجی دەركردنی بەیاننامەیەكی ناڕەزایی لەسەر هێرشكردنە سەر گردەكە بۆ یەكێتی داناوە دواتر لەگەڵیان كۆدەبینەوە سكرتێری جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان جەختی لەسەر بەردەوامی هەڵوێستی چوار لایەنەكە كردەوە و وتی" تا ئەم ساتە بڕیارمان بەوجۆرەیە تا یەكلایی نەبونەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان وەفدمان لەگەڵ پارتی و یەكێتی ناچێتە بەغداد وە بەشداری لەپەرلەمانی عیراق ناكەین بەڵام دوای یەكلایی بونەوەی ئەنجامەكان دوبارە تاوتوێی ئەو پرسانە دەكەینەوە." جەمال حاجی محەمەد: لەبەر ئەوەی یەكێتی و پارتی ساخته‌یان لێكردوین له‌گه‌ڵیان ناچینه‌ به‌غداد لەبارەی ئەگەری پێكهێنانی فراكسیۆنێكی هاوبەش لەنێوان ئەو لایەنانە مامۆستا جەمال وتی" باوەڕناكەم فراكسیۆنی هاوبەش پێكبهێنرێت بەڵام بەنیازین چوار لایەنەكە لەگەڵ دوو لایەنی تریش هاوپەیمنێتیەك پێكبهێنین تا بۆ لەمەو دوا لە هەڵوێستەكانماندا لە بەغداد و كوردستان پێكەوە بین." سەبارەت بەوەی ئایا هیچ گرەنتیەكتان وەرگرتووە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ڕەخنەكانتان دوبارە نەبێتەوە یا بەشداری پەرلەمانی كوردستانیش لەهەڵبژاردنی داهاتوو وەك یەكێك لە ئەگەرەكان ناكەن؟ جەمال حاجی محەمەد وتی" نەخێر هیچ گرەنتیەكمان وەرنەگرتووە بەڵام كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی كوردستان ڕایگەیاند، جیاكردنەوەی دەنگەكان لەم هەڵبژاردنەدا بەدەست دەبێت ئەگەرچی ئێمە پێشوتر گلەیمان لەوەش هەبوو بەڵام باشتر بوو بەو ڕادە زۆرە غەدر و ساختەكاریمان لێنەكرابوو، بەپێچەوانەوە بەشداری لە پەرلەمانی كوردستان دەكەین چونكە ئەوێ بەمەیدانی شەڕی خۆمان دژ بە ساختەكاری و گەندەڵی دەزانین." جەمال حاجی محەمەد سكرتێری جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان وتیشی" لێت ناشارمەوە ئەمجارەش ساختەكاریمان لێدەكرێت، بەڵام بەو شێوازە نابێت ئێمە بەنیازی(١٥) كورسی بوین بەڵام(٥) كورسیمان بدرێتێ، خۆ ئەمە یەكەمجار نیە، هەموو جارێك ساختەكاریمان لێكراوە بۆ نمونە لەهەڵبژردنی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی(١٧) كورسیمان هێنابوو بەڵام (١٢) كورسیمان بۆ حساب كرا." سكرتێری جڤاتی نیشتمانی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان: پێشوازی له‌هیچ وه‌فدێكی پارتی و یه‌كێتی ناكه‌ین هه‌تا ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كانی په‌رله‌مانی عیراق یه‌كلایی نه‌بێته‌وه‌ هەروەها ڕایگەیاند" ئێمە هەوڵدەدەین كۆمسیۆن تۆماری دەنگدەران خاوێن بكاتەوە، وە لەڕۆژی هەڵبژاردن چاودێرەكانمان لەسەر سندوقەكانی دەنگدان زیاتر بێت، جگە لەوەی هەوڵدەدەین هاوپەیمانێتیەك لەنێوان ئەو لایەنە ناڕازیانە پێكبهێنین وڵاتانی دەرەوە و نەتەوە یەكگرتووەكان لەو ساختكاریانە بەردەوام ئاگاداردەكەینەوە و داوامان لێكردون چاودێرەكانیان زیادبكرێت، خۆ ناكرێت بڵێین ئەوان ساختەكاری دەكەن و ئێمەش وازیان لێ بهێنین دەبێت قوربانی بدەین لەپێناو نەوەی داهاتوودا."  لەبارەی هۆكاری نەچونی لایەنەكان لەگەڵ وەفدی پارتی و یەكێتی بۆ بەغداد مامۆستا جەمال وتی" ئێمە لەبەر ئەوەی ئەم وەفدە ساختەیان لێكردوین لەگەڵیان ناچینە بەغداد."  سكرتێری جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان ئەوەشی وت" یەكێتی پێشنیاری سەردان و كۆبونەوەی كرد بەڵام ئێمە ڕەتمان كردەوە پێمان وتن تا لەسەر هێرشكردنە سەرگردەكە ڕەخنە لەخۆیان نەگرن و بەیاننامەیەك دەرنەكەن لەگەڵیان كۆنابینەوە، بەڵام نەیانكرد وتیان ئەوە كاری تاكەكەسێك بووە لەخۆەوە هاتووە نەك بە بەرنامەی یەكێتی ، باشە ڕای شەخسی چی؟ ئەو ئەندامی مەكتەبی سیاسیە خۆ دەیانتوانی ئەگەر لەخۆەوە وایكردووە لێپرسینەوەی لەگەڵ بكەن."  

(درەو میدیا):  لە ماڵی بەرپرسێكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان باڵێكی یەكێتی لەگەڵ وەفدێكی بزوتنەوەی گۆڕان كۆبونەتەوە، دەیانەوێت هاوپەیمانی لە نێوان گۆڕان و بەرهەم ساڵح پێكبهێنرێت. سبەینێ وادەی تۆماركردنی ناوی هاوپەیمانێتی بۆ بەشداریكردن لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كۆتایی دێت كە بڕیارە رۆژی 30 ی ئەیلول بەڕێوەبچێت، ئەگەر وادەكەی درێژنەكرێتەوە. تائێستا یەك هاوپەیمانێتی لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و راپرسی هەرێمی كوردستان تۆماركراوە كە ئەویش هاوپەیمانێتی نێوان حزبی سۆسیال دیموكراتی كوردستان و پارتی كرێكاران و رەنجدەرانی كوردستان و یەكێتی نەتەوەیی دیموكراتی كوردستانە بە ناوی "لیستی سەردەم". باڵێكی یەكێتی نێوەندگیری دەكات لەدواین هەوڵدا كە پێناچێت هیچ ئەنجامێكی ئەوتۆی لێبكەوێتەوە، باڵێكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە نزیكن لە بەرهەم ساڵحەوە، بەناوی هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەرییەوە سەرقاڵی گفتوگۆ و دانوستانن لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان. شەوی دووشەممە لە ماڵی ئەندامێكی سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە سلێمانی وەفدێكی بزوتنەوەی گۆڕان چاوی بە ژمارەیەك سەركردەی یەكێتی كەوت. (درەو میدیا) زانیویەتی: وەفدەكەی بزووتنەوەی گۆڕان پێكهاتووە لە هەریەكە (مستەفا سەید قادر، یوسف محەمەد و كوڕەكانی نەوشیروان مستەفاو شوناس شێركۆ جدی)، وەفدی بەرامبەر پێكهاتوون لە ( بەرزان ئەحمەد كوردە و مەحمود سەنگاوی و حامید حاجی غالی). لە كۆبونەوەكەدا ئەو سەركردانەی یەكێتی لەگەڵ وەفدەكەی بزوتنەوەی گۆڕان گفتوگۆیان كردووە لەبارەی پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەك لە نێوان بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری كە بەرهەم ساڵح سەرۆكایەتی دەكات. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، ئەمە دووەمجارە ئەو وەفدەی بزوتنەوەی گۆڕان كۆبونەوە دەكات لەبارەی پرسی پێكهێنانی هاوپەیمانێتی لەگەڵ بەرهەم ساڵح. ئەوەی جێگەی سەرنجە ئەندامانی وەفدەكەی بزوتنەوەی گۆڕان هیچ یەكێكیان پۆستی فەرمی حزبییان لەناو گۆڕاندا نییە و وەفدی بەرامبەریش كە بەناوی هاوپەیمانییەوە دانوستانیان كردووە هیچ یەكێكیان بە فەرمی ئەندامی ئەو هاوپەیمانێتییە نین و تائێستا سەربە یەكێتی نیشتمانی كوردستانن، دانیشتنەكان هیچ ئەنجامێكی لێنەكەوتوەتەوە. لەبەرامبەر ئەم هەوڵانەدا، ماڵی تاڵەبانی لەرێگەی ژمارەیەك كارەكتەری بزوتنەوەی گۆڕانەوە فشار لە گۆڕان دەكەن بۆ ئەوەی هاوپەیمانێتی لەگەڵ بەرهەم ساڵح نەكات، لە چەند رۆژی رابردوودا بەرپرسێكی باڵای بزوتنەوەی گۆڕان لەگەڵ ماڵی تاڵەبانی كۆبوەتەوە. لەگەڵ نزیكبونەوەی وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، لایەنە سیاسییەكانی هەرێم جموجوڵەكانیان چڕكردوەتەوە بە مەبەستی پێكهێنانی هاوپەیمانێتی، دیارترین ئەو لایەنانەش كە ئەگەری نزیكبونەوەیان هەیە بۆ ئەو هەڵبژاردنە بریتین لە هەریەكە لە بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری، كە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە 12ی ئایاری رابردوو لە ناوچە جێناكۆكەكان بە لیستێكی هاوبەش لەگەڵ كۆمەڵی ئیسلامیی بەشدارییان كرد بەناوی (لیستی نیشتمان). بەشێوەیەكی گشتی ئەوەی ئێستا دیارە، هەوڵدانە بۆ نزیكبونەوەی نێوان بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری، لەبارەی شێوازی نزیكبونەوەی ئەم دوو هێزە باس لە سێ سیناریۆ دەكرێت: سیناریۆی یەكەم: پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەكی گەورەتر لەنێوان (گۆڕان- هاوپەیمانی- كۆمەڵی ئیسلامی- یەكگرتووی ئیسلامی). سیناریۆی دووەم: هاوپەیمانێتی نێوان بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانی بەر لە هەڵبژاردن. سیناریۆی سێیەم: هاوپەیمانێتی نێوان بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانی دوای هەڵبژاردن بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، سیناریۆی یەكەم شكستیهێناوە، ئەوەی ئەگەری رودانی بەهێزە تەنیا سیناریۆی سێیەمە. شیوعی و تەڤگەری ئازادی چاویان لە هاوپەیمانێتییە لەگەڵ گۆڕان هاوكات چەند لایەنێكی تریش جموجوڵیان دەستپێكردووە بە مەبەستی پێكهێنانی هاوپەیمانێتی، ئەمڕۆ وەفدێكی حزبی شیوعی بەمەبەستی یەك لیستی لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، سەردانی گردی زەرگەتەی كرد لە سلێمانی. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، لەو كۆبونەوەیەدا وەفدی حزبی شیوعی داوای پێكهێنانی هاوپەیمانێتییان لە بزوتنەوەی گۆڕان كردووە بۆ هەڵبژاردنی كوردستان، بەڵام ئەم پرسە هێشتا لە ناو بزوتنەوەی گۆڕان یەكلانەبوەتەوە و بەشێوەیەكی گشتی لەناو بزوتنەوەی گۆڕان دوو بۆچون هەیە لەبارەی هاوپەیمانێتیكردنەوە، بۆچونی یەكەم داوادەكات هاوپەیمانێتی لەگەڵ لایەنەكان بەر لە هەڵبژاردن بكرێت، بۆچونی دووەم داوادەكات هاوپەیمانێتی بۆ دوای هەڵبژاردن دوابخرێت و جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان كە بڕیاری كۆتایی دەدات هێشتا كۆنەبوەتەوە، سەرباری ئەوەش عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەكە ئێستا بەسەردانێك لە دەرەوەی وڵاتە. لەلایەكی ترەوە وەفدێكی تەڤگەری ئازادی كوردستان كە وەك باڵی سیاسی پەكەكە لە باشووری كوردستات تەماشادەكرێت سەردانی بزوتنەوەی گۆڕانیان كردووە و داوای هاوپەیمانێتیان كردووە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان.  پێشتر بۆ هەڵبژاردنی 12ی ئایار تەڤگەری ئازادی لەگەڵ نەوەی نوێ بەیەك لیست بەشداری هەڵبژاردنی كرد، هەندێك لە سەركردەكانی تەڤگەر باسیان لەوەكرد كە پێشتر هەوڵیانداوە لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان بەشداری هەڵبژاردن بكەن بەڵام گۆڕان رەتیكردوەتەوە.  پارتی چی دەكات ؟ پارتی دیموكراتی كوردستان كە لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراق لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان پلەی یەكەمی بەدەستهێنا، تائێستا هیچ هاوپەیمانێتییەكی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان نەكردووە، بەڵام جموجوڵی دەستپێكردووە و بەپێی زانیاریی (درەو میدیا) پارتی بەشێوەی كەسی پەیوەندی لەگەڵ هەندێك لە كاراكتەرەكانی بزوتنەوەی گۆڕان و هەندێك كاراكتەری ناو یەكێتی چڕكردوەتەوە و زانیاری هەیە پارتی خوازیاری دروستبونی بەدیلێكە بۆ ماڵی تاڵەبانی، ریشەی ئەم بابەتەش دەگەڕێتەوە بۆ پرسی ریفراندۆم و رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر. یەكێتی بە تەنیا دەچێتە هەڵبژاردنەوە یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە تۆمەتباردەكرێت بە ساختەكردنی ئەنجامی هەڵبژاردنی 12ی ئایار، چانسی هاوپەیمانێتیكردنی لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری و كۆمەڵی ئیسلامی و یەكگرتووی ئیسلامی نییە، بۆیە لە هەموو ئەگەرەكاندا یەكێتی بە تەنیا دەچێتە هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی كوردستانەوە، بەڵام ژمارەیەك لە سەركردەكانی یەكێتی كار بۆ ئەوەدەكەن دوای هەڵبژاردن هاوپەیمانێتی لەگەڵ پارتی بكەن بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی داهاتووی هەرێم و سەرلەنوێ دابەشكردنەوەی پۆستەكان. كۆمەڵ راپرسی دەكات كۆمەڵی ئیسلامی كە بۆ هەڵبژاردنی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراق لیستی هاوبەشی لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری هەبوو لە ناوچە جێناكۆكەكان، ئێستا لەناو ئەندامەكانیدا راپرسی دەكات سەبارەت بە هاوپەیمانێتی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان. سەرچاوەیەكی ئاگادار لەناو كۆمەڵی ئیسلامی كە خۆی داوایكرد ناوەكەی بڵاونەكرێتەوە بە (درەو میدیا) وت: بۆچونی زۆرینەی ئەندامانی كۆمەڵ ئەوەیە لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان هاوپەیمانێتی بكرێت، هاوپەیمانێتی لەگەڵ یەكگرتووی ئیسلامی و بزوتنەوەی ئیسلامی رەتدەكرێتەوە، هاوپەیمانێتیش لەگەڵ بەرهەم ساڵح بۆچونی جیاوازی لەسەرە. یەكگرتوو بڕیاری نەداوە یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە هەموو هێزەكانی تر زیاتر خواستی هاوپەیمانێتیكردنی هەیە بەتایبەتیش لەگەڵ ئەو لایەنانەی كە نیگەرانن لە ئەنجامی هەڵبژاردنی 12ی ئایار، بەرپرسانی یەكگرتوو لە كۆبونەوەكانی ئەمدواییەیاندا بەڕوونی ئەو خواستەیان نیشانداوە، بەڵام هیچ وەڵامێكی ئەرێنی و راشكاویان لەوبارەیەوە لەلایەنەكانی تر وەرنەگرتووە بەتایبەتی بزوتنەوەی گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامی. یەكگرتووی ئیسلامی بۆ هەڵبژاردنی 12ی ئایاری پەرلەمانی عێراق بە لیستی هاوبەش لەگەڵ بزوتنەوەی ئیسلامی بەشداری كرد، وەك خۆیان پێشتر باسیانكردووە بڕیارە ئەم هاوپەیمانێتییە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیش بەردەوام بێت. نەوەی نوێ هاوپەیمانێتی ناكات نەوەی نوێ كە لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا لەگەڵ تەڤگەری ئازادی بەشداری هەڵبژاردنی كرد، بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەنیازە بەتەنها بەشداری هەڵبژاردن بكات نەچێتە هیچ هاوپەیمانێتیەكەوە، بەتایبەتیش لە كاتێكدا تائێستا تەڤگەری ئازادی بڕیاری خۆی یەكلانەكردوەتەوە كە لەگەڵ نەوەی نوێ بەشداری هەڵبژاردن دەكات یاخود بەتەنها دەچێتە هەڵبژاردنەوە.   حزبەكان دەیانەوێت خۆیان نوێ بكەنەوە سەرباری هەوڵەكان لە دەرەوە بەمەبەستی پێكهێنانی هاوپەیمانێتی، هەندێك لە حزبەكان دەیانەوێت پێش هەڵبژاردنەكەی كوردستان لەسەر ئاستی ناوخۆیی چارەسەری قەیرانی خۆیان بكەن، لەوانە یەكێتی نیشتمانی كە هەندێك بانگەشەی ئەوەدەكەن بەر لە هەڵبژاردن یەكێتی كۆنگرە سازبكات، ئەمە لە كاتێكدایە یەكێتی هەندێك گۆڕانكاریی لە پۆستە باڵاكانیدا كردووە بەتایبەتیش لە مەڵبەندەكان. لەناو بزوتنەوەی گۆڕانیش هەوڵێك هەیە بۆئەوەی بەر لە هەڵبژاردن كۆبونەوەی جڤاتی نیشتمانی بكرێت لەبارەی كێشە ناوخۆییەكان و چارەسەركردنیان. هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەریش كە بەرهەم ساڵح سەرۆكایەتی دەكات و نوێترین پارتە لەسەر گۆڕەپانی سیاسی هەرێم، ئێستا لە هەوڵی خۆرێكخستنەوەدایە. پارتی دیموكراتی كوردستانیش بەمدواییە هەندێك گۆڕانكاری كرد لە بەرپرسی لقەكانیدا.

(درەو میدیا): دەوڵەت باخچەلی سەرۆكی بزوتنەوەی نەتەوەپەرستی توركیا" مەهەپە" رایدەگەیەنێت ئەگەر لە هەڵبژاردنی 24ی حوزەیراندا هاوپەیمانێتییەكەیان لەگەڵ پارتی داد و گەشەپێدان " ئاكەپە" زۆرینەی پەرلەمانیی لەدەستبدات، ئەوا هەڵبژاردن دووبارەدەكرێتەوە. بڕیارە 24ی مانگ هەڵبژاردنی پێشوەختی سەرۆكایەتیی و پەرلەمانیی توركیا بەڕێوەبچێت و دوای هەڵبژاردنەكەش سیستمی سەرۆكایەتی لە توركیا دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە كە ساڵی رابردوو لە ریفراندۆمێكدا پەسەندكرا. بە گوێرەی نوێترین راپرسی هاوپەیمانێتی " ئەردۆغان- باخچەلی" لە هەڵبژاردنی 24ی مانگدا ناتوانێت زۆرینەی پەرلەمانی بەدەستبهێنێت و ئەنجامی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیش لە خولی یەكەمدا بۆ ئەردۆغان یەكلایی نابێتەوە. دەوڵەت باخچەلی سەرۆكی مەهەپە لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ كەناڵی " ئێن تی ڤی " توركیی رایگەیاند ریفراندۆمەكە دەسەڵاتی ئەوەی بە سەرۆك یان سەرۆكی پەرلەمان بەخشیوە كە داوای هەڵبژاردنی پێشوەخت بكەن، ئەگەر رووداوێك روویدا یان گرفتێك بێتە پێشەوە، بۆ نمونە ئەگەر ئەردۆغان لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتییدا سەركەوتنی بەدەستهێنا ، بەڵام حزبەكەی شكستبهێنێت لە بەدەستهێنانی زۆرینەی پەرلەمان. باخچەلی وتیشی:" كاتێك سەرۆكایەتی كۆمار و پەرلەمان گەیشتە خاڵێك كە نەتوانن بەیەكەوە بە سانایی كاربكەن، ئەوا تاكە رێگە بۆ دەرچوون لەوە بە گوێرەی هەمواری دەستور كە دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە بۆ نمونە كە تاوتوێیدەكەن، هەڵبژاردنی پێشوەختە". باخچەلی لە ماوەی رابردوودا رۆڵێكی سەرەكی گێڕا بۆئەوەی وادەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی و پەرلەمانیی توركیا بۆ 24ی حوەزیران پێشبخرێت، كاتێك لە نیسانی رابردوو داوایكرد هەڵبژاردن پێشبخرێت و ئەردۆغانیش دوای كۆبوونەوەی لەگەڵ باخچەلی 24ی حوەزیرانی بۆ هەردوو هەڵبژاردنەكە دیاریكرد. بە گوێرەی هەمواری دەستوری توركیا، ژمارەی پەرلەمانتارانی خولی نوێی توركیا لە 550 پەرلەمانتارەوە دەبێت بە 600 پەرلەمانتار و بەرپرسانی ئاكەپەش لە هەوڵدان هەرچۆنێك بێت لانیكەم 300 كورسی پەرلەمانی نوێ‌ بەدەستبهێنن.  

(درەو میدیا): نوری مالیكی كار بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانێنتیەكی فراوان و حكومەتی زۆرینە دەكات، وتەبێژی  هاوپەیمانی نەسریش دەڵێت، سەرەتای هەفتەی داهاتوو كۆبونەوەی عەبادی و لایەنەكان بەڕێوەدەچێت و چەندین لیستی براوەش ئامادەییان پیشانداوە بۆ بەشداریكردن. نوری مالیكی سەرۆكی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا لە لێدوانیكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاندووە، دەوڵەتی یاسا كاردەكات بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانێتیەكی گشتگیر كە شیعە و سوننە و كورد لەخۆبگرێت بۆ پێكهێنانی حكومەتێكی زۆرینە، مەترسی خۆشی پیشانداوە لەدوای 30 حوزەیرانەوە بۆشایی دەستوری لە عێراق دروستبێت. مالیكی ئاماژەی بەوەشكردووە، هێشتا زووە بۆ قسەكردن لەسەر پێكهێنانی هاوپەیمانێتی،  تا ئەو كاتەی ئاڕاستەی پرۆسەی هەڵبژاردن ڕێكدەكرێتەوە و ئەنجامی هەڵبژاردنەكان بەشێوەیەكی كۆتایی پەسەنددەكرێت. لە كۆبونەوەی عەبادی و لایەنەكاندا باس لە تانەكان ناكرێت لەلایەكی ترەوە، حسێن عادلی وتەبێژی لیستی نەسر، كە حەیدەر عەبادی سەرۆكایەتی دەكات، لە بەیاننامەیەكەدا ڕایگەیاندوە، 10 لیستی براوەی هەڵبژاردنەكان پێشوازییان لە دەستپێشخەرییەكی عەبادی كردووە و ئامادەییان دەربڕیوە بەشداری لە كۆبونەوەكەدا بكەن، پێشبینیشیكردوە سەرەتای هەفتەی داهاتوو ئەو كۆبونەوەیە بەڕێوەبچێت. وتەبێژی لیستەكەی عەبادی ئاشكرای كردوە، ئامانجی دیدارەكە ڕێككەوتنە لەسەر هێڵە گشتییەكانی ئیدارەدانی دەوڵەت و دامەزراوەكانی لە قۆناغی داهاتوودا و ڕۆشنایی ناخاتە سەرپرسی تانەكانی هەڵبژاردنەكان، بەوپێیەی پرسێكی دادوەرییە و یاسا و دادگاكان دەبێت یەكلایبكەنەوە.  

( درەو میدیا): دادگای لێكۆڵینەی دەستەی نەزاهە لە كەركوك یاداشتێكی دەستگیركردنی بۆ رێبوار تاڵەبانی سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك بە وەكالەت دەركرد بە تۆمەتی خەرجكردنی بڕێك پارە بۆ خۆی بە نایاسایی. سەرچاوەیەكی ئاگادار لە دەستەی نەزاهەی كەركوك بە سایتی " سۆمەریە نیوز"ی راگەیاند:" دەستەی نەزاهە یاداشتێكی دەستگیركردنی بۆ رێبوار تاڵەبانی سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك بە وەكالەت دەركردووە، بە تۆمەتی خەرجكردنی بڕی 76 ملیۆن دینار بۆخۆی لە دەرەوەی چوارچێوە یاساییەكان". سەرچاوەكە ئاشكراشیكرد ئەگەر  رێبوار تاڵەبانی ئەو بڕە پارەیە رادەستنەكاتەوە، ئەوا دۆسیەكەی رەوانەی دادگای كەتن دەكرێت و بەبێ‌ ئامادەبوونی دادگایی دەكرێت. 3رۆژی یەكشەممەی رابردووش سێی حوزەیرانی 2018 سەرچاوەیەك لە دادگای كەركوك رایگەیاند بە گوێرەی حوكمەكانی مادەی 321ی یاسای سزادانی عێراقی یاداشتێكی دەستگیركردن بۆ رێبوار تاڵەبانی دەركراوە. رێبوار تاڵەبانی سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك بە وەكالەت كە سەربە یەكگرتووی ئیسلامیی كوردستانە، لە دوای رووداوەكانی 16 ئۆكتۆبەرەوە كەركوكی بەجێهێشتووە و لە هەولێر نیشەجێیە و تائێستا نەگەڕاوەتەوە بۆ سەر كارەكەی لە كەركوك.    

(درەو میدیا): سەرەتای بەرنامەكە ساڵی 1957 بە سەرەتای بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران دادەنرێت، كاتێك شای ئێران رێككەتنێكی دەربارەی بەرنامەی ئەتۆمیی لەگەڵ ئەمریكا ئیمزاكرد، و دواتر " رێككەوتنی پێشنیاركراو بۆ هاوكاری لە بواری نوێژینەوەی و بوارەككانی بەكارهێنانی ئاشتیانەی وزەی ئەتۆمیی " راگەیەنرا بە چاودێری  بەرنامەی ئایزنهاوەر" ئەتۆم لە پێناوی ئاشتیدا" و لە ساڵی 1967 ناوەندی تاران بۆ توێژینەوە ئەتۆمییەكان دامەزرێنرا، بەڵام ئیمزاكردنی پەیماننامەی رێگەگرتن لە بڵاوبونەوەی چەكی ئەتۆمی لەلایەن ئێرانەوە لە ساڵی 1968 ، وایكرد لەلایەن ئاژانسی نێودەوڵەتی وەزەوە بكەوێتە ژێر پشكنین و لێكۆڵینەوەوە. كۆتاییهاتنی دەستوەردانی دەرەكی رووخاندنی شا و دامەزراندنی كۆماری ئیسلامیی ئێران لە ساڵی 1979دا پەیوەندییەكانی ئێران و وڵاتانی خۆرئاوا پچڕان، و بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران دوای كشانەوەی كۆمپانیا خۆرئاواییەكان لە كاركردن لە پرۆژە ئەتۆمییەكانی ئێران و پێدانی یۆرانیۆمی پیتێنراو بە ئاستێكی بەرز راگیرا و بەرنامە ئەتۆمیەكەی ئێرانیش بۆ ماوەیەك راگیرا. گەڕان بە دوای چارەسەردا خومەینی ساڵی 1981 رێگەیدا توێژینەوە لە بواری وزەی ئەتۆمییدا بكرێت، ساڵی 1983 ئێران و ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی هاوكاریان كرد بۆئەوەی هاوكاری ئێران بكریچت لە بواری كیمیا و دیزاینكردنی وێستگە ئەزمونییەكانی گۆڕینی یۆرانیۆم بە تایبەتی لە وێستگەی ئیسفەهان بۆ تەكنۆلۆژیای ئەتۆمیی، بەڵام هەڵوێستی خۆرئاوای بەگشتی بریتی بوو لە رەتكردنەوەی ئەو جۆرە لە هاوكاریی و لەگەڵ بەرپابوونی جەنگی نێوان ئێران و عێراق زیانی بە وێستگەی ئەتۆمیی بوشەهر گەیاند و لەكار وەستا. روسیا دێتە سەر هێڵ و چین دەكشێتەوە! لە نەوەدەكانی سەدەی رابردوودا لەلایەن روسیا شارەزای بواری ئەتۆمیی درایە ئێران، و لە ساڵی 1992 لە لایەن راگەیاندنی نێودەوڵەتییەوە بانگەشەی بوونی چالاكی ئەتۆمیی ئێرانی نهێنی بڵاوبوەوە، و ئەوەش وایكرد ئێران بانگهێشتی پشكنەرانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم كرد بۆئەوەی سەردانی وێستگە و دامەزراوە ئەتۆمییەكانی بكات، و پشنینەكان ئەو كاتە گەیشتنە ئەو ئەنجامەی كە چالاكییەكان ئاشتیانەن. لە ساڵی 1995 ئێران و روسیا گرێبەستێكیان بۆ خستنەگەڕی تەواوەتی وێستگەی ئەتۆمیی بوشەهر، لەو كاتەشدا چین لە پرۆژەی بونیادنانی وێستگەیەكی گۆڕین و پیتاندنی یۆرانیۆم كشایەوە. راگەیاندنی تاران و سەردانی بەرادعی بۆ ئێران ساڵی 2002 ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆی داوایكرد سەردانی دوو وێستگەی ئەتۆمیی بكات كە وترا ئاشكرانەكراون، بەڵام ئێران رێگەی بەوە نەدا هەتا دوای تێپەڕینی شەش مانگ بەسەر بڵاوبوونەوەی هەواڵەكە، و لە 2003دا محەمەد بەرادعی بەڕێوەبەری پێشووی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمیی سەردانی ئێرانی كرد، بۆئەوەی روونكردنەوە دەربارەی دەستپێكردنەوەی چالاكییەكانی پیتاندنی یۆرانیۆمی دەستبكەوێت و ئاژانسەكە راپۆرتێكی نەرێنی دەربارەی هاوكاریی ئێران دەركرد. بگرە و بەردە ئاژانسی نێودەوڵەتی وەزەی ئەتۆم لە ساڵی 2004دا بڕیارێكی دەركرد وداوای لە ئێران كرد وەڵامی چەند پرسیارێك بداتەوە و ئاسانكاری بگات بۆ ئەوەی دەستبەجێ‌ رێگە بە ئاژانسەكە بدات سەردانی هەموو ئەو وێستگانە بكات كە دەیەوێت و هەموو چالاكییەكانیشی رابگرێت كە تایبەتن بە پیتاندنی یۆرانیۆم بە ئاستێك كە رێگە بە بەرهەمهێنانی سوتەمەنی ئەتۆمیی مادەی ئەتۆمیی، بەڵام سەرۆكی پێشوو مەحمود ئەحمەدی نەژاد دوای هەڵبژاردنەوەی كاریكرد بۆ كاراكردنەوەی بەرنامە ئەتۆمییەكان و گوێی بە هەڕەشەكانی خۆرئاوا نەدا، هەروەها وێستگەی ئەتۆمی " ئەراك"ی بۆ ئاوی قورس دامەزراند. وەرزێكی نوێ لە 2006دا ئەندامانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم دەنگیاندا بۆئەوەی دۆسیەی ئێران رەوانەی ئەنجومەنی ئاسایش بكرێت و ئەویش قەدەغەی خستەسەر ئێران بۆئەوەی ئامێر و كەلوپەلی تایبەت بە پیتاندنی یۆرانیۆم و بەرهەمهێنانی مووشەكی بالیستی پێنەدرێت، لە بەرامبەردا ئێران بە هەڵپەساردنی كاركردن بە پرۆتۆكۆڵی زیادكراو و هەموو جۆرە هاوكارییەكی خۆبەخشانەی هەڵپەسارد، لە هەمان ساڵدا سەرۆكی ئێران ئەحمەدی نەژاد سەركەوتنی وڵاتەكەی لە پیتاندنی یۆرانیۆك بە رێژەی لە سەدا 3.5 راگەیاند. وێستگەی ئەتۆمیی نهێنی لە ساڵی 2009دا ، چەند بەرپرسێكی ئەمریكیی و بەریتانیی و فەرەنسیی لە رێگەی راگەیاندنەكانەوە رایانگەیاند ئێران لە دەوروبەری شاری قوم وێستگەی ئەتۆمیی بونیادناوە و ئاشكرایانكرد ئەو وێستگانە بە نهێنی و لە ژێر زەوییدا بونیادنراون و ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەیی ئەتۆمیی لێ‌ ئاگادارنەكراوەتەوە و تارانیش ئەوەی رەتكردەەوە رایگەیاند تەنها پڕوپاگەندەیە. لەسەر لێواری چارەسەر لە ساڵی 2014 رێككەوتن كرا لەسەر راگرتنی بلۆككردنی پارەكانی ئێران لە ئەمریكا كە بە چەند ملیار دۆلارێك دەخەمڵێنرێت، ئەوەش لەبەرامبەر ئەودا ئێران گۆڕینی پیتاندنی یۆرانیۆمی بە رێژەی لەسەدا 20 پیتێنرا بۆ وزە رابگرێت، لە هەمان ساڵدا رێكخراوی وەزەی ئەتۆمیی ئێران چەند گۆڕانكارییەكی لە وێستگەی " ئەراك" دا كرد بۆئەوەی گەرەنتی بەرهەمهێنانی قەبارەیەكی كەمتر لە پلۆتیۆنیۆم بكات. رێككەوتنە مێژووییەكە ساڵی 2015 و دوای زنجیرەیەك كۆبوونەوە لە ڤیەننا، گەیشتن بە رێككەوتنی كۆتایی راگەیەنرا و ناونرا رێكەوتی چوارچێوەی تایبەت بە پرۆگرامی ئەتۆمیی ئێران، رێككەوتنەكە لەلایەن ئەمریكا، بەریتانیا، روسیا، چین، فەرەنسا، ئەڵمانیا و ئێرانەوە كرا و وا پێشبینیدەكرا كە ئەم رێككەوتنە كۆتایی بە هەڕەشە و رووبەڕووبونەوەكانی نێوان ئێران و خۆرئاوا بهێنێت. خواستەكانی رێككەوتنەكە باراك ئۆباما، سەرۆكی پێشووی ئەمریكا، یەكێك بوو لە سەرۆكی ئەو وڵاتانەی لەگەڵ ئێران رێككەوبوون لەسەر پرۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێران و یەكێك بوو لەوانەی كە ئەو هەنگاوەیان بە گرنگ دادەنا بۆ ئاسایشی جیهان، لەبەرامبەردا هاوتا ئێرانییەكەی حەسەن رۆحانی  وتی وڵاتەكەی هەموو ئامانجەكانی لەرێگەی ئەو رێككەوتنەوە بەدیهێناوە، بەڵام كارەكان بە سەقامگیری نەمانەوە، بە تایبەتی لەگەڵ ئارەزووی ئێران بۆ پەرەپێدانی بەرنامە ئەتۆمییەكەی بەبێ‌ كەس ئاوەڕی لێبداتەوە. ئەمریكا دەكشێتەوە دوا گۆڕانكاریی رێككەوتنەكە رۆژی سێشەممە هەشتی ئایاری 2018 روویدان كاتێك دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا بڕیاریدا لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێران بكشێتەوە و بەڵێنیشیدا  كە وڵاتەكەی لەسەر بەرزترین ئاست سزای ئابوریی بەسەر رژێمی ئێراندا بسەپێنێت و ئێرانیش لەوبارەیەوە رایگەیاند ئارەزوو ناكات جارێكی تر لەگەڵ ئەمریكاا بچێتەوە دانوستانی قورس. سەرچاوە: دۆچە ڤێللە  

(درەو میدیا): وەزیری پێشووتری وزەی ئیسرائیل " جۆنین سیگیف" تۆمەتباردەكرێت بە سیخوڕیكردن بۆ ئێران ودەزگای ئاسایشی ئیسرائیل دەڵێت ئەو وەزیرەی پێشوو لە نایجیریا بووەتە بەكرێگیراوی ئێران و كاری سیخوڕیی بۆ كردووە. دەزگای ئاسایشی ناوخۆی ئیسرائیل" شین بیت" رۆژی دووشەممە 18ی حوزەیران رایگەیاند تۆمەتی سیخوڕیكردن بۆ ئێران ئاراستەی جۆنین سیگیف وەزیری پێشووتری وزەی ئیسرائیل كراوە. شین بیت لە بەیاننامەیەكدا ئاشكرایكرد " سیگیف كە ساڵی 1995 بۆ 1996 وەزیری وزە بووە و لە نایجیریا ژیاوە لە لایەن هەواڵگری ئێرانەوە بەكرێگیراوە". ئاماژەی بەوەشدا لێكۆڵەران گەیشتونەتە ئەو ئەنجامەی كە سیگیف لە ساڵی 2012 لە نایجیریا پەیوەندی بە لێپرسراوانی باڵیۆزخانەی ئێرانەوە كردووە و دووجاریش بۆ كۆبوونەوە لەگەڵ ئەو بەرپرسانەی ئاراستەیان كردووە سەردانی ئێرانی كردووە. شین بیت لە بەشێكی تری بەیاننامەكەیدا دەڵێت سیگیف ئامێرێكی پەیوەندیكردنی جفرەداری لە لێپرسراوای ئێران وەرگرتووە و زانیاری دەربارەی " كەرتی وزە و پێگە ئەمنییەكانی ئیسرائیل و بەرپرسانی دامەزراوە سیاسیی و ئەمنییەكان" بە ئێران داوە. هەروەها سیگیف( 62 ساڵ) بەشداربووە لە رێکخستنی پەیوەندی لە نێوان چەند ئیسرائیلییەك لە كەرتی ئاسایش و ئەفسەرانی هەواڵگری ئێرانیی و ئێرانییەكانی بە پیاوانی خاوەنكار ناساندووە. لە بەرامبەریشدا پارێزەرەكانی ئەو وەزیرەی پێشووی ئیسرائیل بەیاننامەیەكیان بڵاوكردەوە رایانگەیاند زۆرینەی وردەكارییەكانی تۆمەتەكانی سەر سیگیف لەسەر داوای دەوڵەت هێشتا بە نهێنی هێڵراونەتەوە و دەڵێن:" هەتا ئەم قۆناغە زووە دەكرێت بڵێین كە ئەوەی رێگەی پێدراوە بڵاوبكرێتەوە زۆر سەرنج بۆ سەر رووداوەكە رادەكێشێت، سەرەرای  ئەوەی هێشتا وردەكاری تەواوەتی بە نهێنی هێڵدراوەتەوە كە وێنەیەكی جیاوازتر نیشاندەدات." جۆنین سیگیف كە پزیشكە ساڵی 2004 لە ئیسرائیل دوای تاوانباركردنی بە هاوردەكردنی حەبی "ئەكستاس" زیندانی كرا و دوای ئازادكردنی لە ساڵی 2007 ئیسرائیلی بەجێهێشتووە و شین بیت دەڵێت لەمیانی سەردانێكیدا بۆ گینیای ئیستیوائی مانگی ئایاری رابردوو دەستیگركراوە و رادەستی ئیسرائیل كراوەتەوە رۆژی هەینی تۆمەتی سیخوڕیكردنی بۆ ئێران ئاراستە كراوە. ماوەیەكی دوورودرێژە ئیسرائیل جەنگێكی نهێنی لەگەڵ ئێرانی دوژمنی سەرسەختی دەستپێكردووە و تەلئەبیب ، حكومەتی ئێران بەوە تۆمەتباردەكات كە هاوكاری ئیسلامییەكانی كەرتی غەززە و لوبنان دەكات و پرۆگرامە ئەتۆمییەكەشی لەلایەن ئیسرائیلەوە چەندجارێك بە ئامانجگیراوە و تێكدراوە و كانونی دووەمی رابردوووش ئیسرائیل رایگەیاند شانەیەكی فەلەستینی ئاشكراكردووە كە گوماندەكرێت ئەفسەرانی هەواڵگری ئێران لە ئەفریقای باشوور پێكیانهێنابێت.  

گفتوگۆی رۆژنامەوانی: نیاز عەبدوڵلا لە مانگی ئازاری ئەمساڵەوە، هەڕەشەكانی سەرۆك كۆماری توركیا رەجەب تەیب ئەردۆغان لە دژی پارتی كرێكارانی كوردستان" پەكەكە" لە ‌قسەی میدیاكانەوە گۆڕا بۆ لەشكركێشییەكی فراون بۆ ناوچەی برادۆستی هەرێمی كوردستان.  وتەبێژی كۆما جڤاكێن كوردستان  "كەجەكە"  سەرحەد ڤارتۆ لە گفتوگۆیەكی رۆژنامەوانیی لەگەڵ (درەو میدیا) باسی لە بڵاوبوونەوەی بنكە هەواڵگرییەكانی دەوڵەتی توركیا كرد لە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی پارتی دیموكراتی كوردستان.  ڤارتۆ ئاشكرایكرد وەك كەجەكە پێیان وایە "هاتنی سوپای توركیا بۆ باشووری كوردستان بێ ئاگاداری حكومەتی هەرێم و پارتی دیموكراتی كوردستان نییە". (درەو میدیا) لە گفتوگۆكەیدا ئامانجی هێنانی بەرەی نوسرە و سوپای سوریای ئازادی بۆ هەرێمی كوردستان خستە‌ بەر باس. درەو میدیا: كەجەكە كاردانەوەی فەرمی حكومەتی هەرێم لەبەرامبەر هاتنی سوپای توركیا بۆناو خاكی هەرێم چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟ سەرحەد ڤارتۆ: هێرشی دەوڵەتی توركیا، هێرشێكە لە دژی كورد‌ و كوردستانە. تا ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان، بە تایبەت پارتی دیموكراتی كوردستان لە دژی داگیركاری هەڵویستیان نەبووە. حكومەت تەنیا یەك هەڵوێستی پیشاندا، ئەویش لەبری ئەوەی داگیركارەكە بە بەرپرسیار ببینن پەكەكە وەك هۆكاری داگیركاریی پیشاندرا. سەفین دزەیی لێدوانیكی دا و وتی: ئەگەر پەكەكە لە باشوور نەبن دەوڵەتی توركیا هێرشی سەر باشوور ناكات. ئەم لێدوانەی سەفین دزەیی رەوایەتی بە داگیركاری دەدات. ئیمە وابیر دەكەینەوە كوردستان یەك كوردستانە، هەر كوردێك حەقی خۆی هەیە لەسەر پارچەیەكی كوردستان تێكۆشان بكات. ئەگەر ئێمە زهنییەتی سەفین دزەیی هەڵبسەنگێنین، لە ساڵی 1988 لە باشوور ئەنفال ئەنجامدرا لەگەڵ هەڵەبجە و لە كاتی راپەرین سەدام حوسێن كۆمەڵكوژی و جینۆسایدی ئەنجامدا. ئەمە بۆچی؟  ئەگەر كورد دژی رژێمی بەعس رانەپەڕیایە و هەڵوێستی نەبوایە و تێكۆشانی نەكردایە و چاوی خۆی بگرتایە، بەعس درێژەی بە كۆمەڵكوژی دەدا و، ئەگەر زووتر ئەو خەباتە بەهێزتر بوایە بەعس ئەو كۆمەڵكوژیانەی ئەنجام نەدەدا. ئەگەر كورد تێكۆشانی نەكردایە كوردیش نەدەما. ئەو بیركردنەوەیەی سەفین دزەیی زۆر مەترسیدارە و زۆر زیان بە كورد دەگەیەنێت. درەو میدیا: ئێوە پارتی تۆمەتباردەكەن بەهاوكاریكردنی توركیا، كەواتە چەند‌ زانیارتان  لایە سەبارەت پێشكەشكردنی هاوكاری بۆ سوپای توركیا لە لایەن پارتی دیموكراتی كوردستان؟ سەرحەد ڤارتۆ: ئێمە ئاگادارین هەندێك هێزی توركیا بە جلوبەرگی پێشمەرگە هاتوونەتە هەرێمی كوردستان. ئاگاداری ئەوەش هەین هەندێك هێزی بەرەی نوسرە و سوپای سوریای ئازاد هێنراونەتە هەرێمی كوردستان. بەر لە هەرشتێك هاتنی سوپای توركیای داگیركار بۆ باشووری كوردستان بێ ئاگاداری حكومەتی هەرێم و پارتی دیموكراتی كوردستان نییە، چونكە ئەگەر بەبێ ئاگاداری ئەوان بوایە پێویست بوو هەڵوێستیان پیشان بدایە. حكومەتی هەرێمی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان دەتوانن بڵێن ئێمە لەدژی داگیركاریین و لەگەڵ ئەو سیاسەتەی توركیا نین، بەڵام ئەوان ئەوەندەش ناڵێن، نە شەڕی رووبەڕووبوونەوەی توركیا دەكەن نە ناڕەزایی دەردەبڕن، بۆیە رەزامەندی نهێنی و شاراوە هەیە بۆ هاتنی سوپای توركیا. سەرحەد ڤارتۆ: لە هەموو ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی پارتی توركیا بنكەی‌ هەواڵگری هەیە      درەو میدیا: ئێوە راتانگەیاندووە بەرەی نووسرە و سوپای سوریای ئازاد هێنراونەتە هەرێمی كوردستان، بەپێی زانیارییەكانی ئێوە ئەوان ئێستا لە چ شوێنێكن؟ سەرحەد ڤارتۆ: زانیاری ئیستخیباراتیمان هەیە لەو بارەیەوە و هێشتا بۆ دەرخستنی وردەكارییەكان كاردەكەین، بەڵام ئەو ناوچانەی بنكەی سەربازی توركیای تیادا هەیە ئاگادارین لەگەڵ ئەوان لەو شوێنانە داندراون.  ئێمە بەرەی نوسرە لە باكوری كوردستانەوە دەناسین چ جۆرە هێزێكن، لە شەڕی جزیرە سوور و نوسەیبین و شرناخ و سلۆپی لە لایەن دەوڵەتی توركیاوە ئەو هێزانە بەكاهێندران و شەڕیان پێكرا لە سەركوتكاری كورد. بۆیە هیچ شتێكی دوور نییە توركیا لە باشووری كوردستان بەكاریانبهێنێت.  ئەوان دەخوازن چەند ئامانجێك لە كوردستان بەدیبهێنن، لەوانە دەخوازن لە دژی كورد بەكاریانبهێنن و لە هەمان كات ئەو هێزە لە دژی عێراق و ئێرانیش بەكاربهێنن، چونكە ئێمە باش دەزانین لە ساڵی 2014 داعش لە عێراق بەكارهێندرا و ئەو ئاڵۆزییەیان بۆ عێراق دروست كرد كە لە رێگای حكومەتی ئەردۆغانەوە بوو، لە سوریا ئەو هێزانە كە بەكارهێندران هەر لەلایەن حكومەتی ئەردۆغان بوو. لەبەرئەوەی ئەو هێزانە لە دەستی ئەردۆغان دان لە ئیدلبەوە تا جەرابلوس 100هەزار چەتەی هەیە. ئەی ئەوانە چی بكەن ئەگەر شوێنێكەوە بۆ شوێنێكی تر سەرقاڵ نەكرێن و بۆ سیاسەتی خۆی بەكاریاننەهێنێت.  سەرحەد ڤارتۆ: هێزی توركیا بە جل و بەرگی پێشمەرگە هاتوونەتە باشووری كوردستان    درەو میدیا: مەترسییەكانی ئەو هێزە تیرۆریستیانە چین‌ لە هەرێم؟ سەرحەد ڤارتۆ: تا ئێستا لە ناو گۆمەڵگای كوردستان ئیسلامی رادیكاڵ بەو رادەیە نین كە خەریكی رێكخستنەكانیان بن یان لەگەڵ ئەو هێزانە رێكبكەون، بەڵام ئەوانە دەخوازن دۆخی باشوور ئاڵۆزبكەن. ئەو هێزانەی لە دەستی توركیا كۆبوونەتەوە بۆجێبەجێكردنی سیاسەتەكانی توركیا بەكاربهێنن و دەست بەسەر هەندێك شوێندا بگرن بۆئەوەی شوێنی نوێ‌ بۆئەو هێزانە بدۆزنەوە و تیایدا نیشتەجێیان بكەن بۆ بەكارهێنانیان لەو كاتەی كە دەیانەوێت. سەرحەد ڤارتۆ: خەریكە هەژمونی سەربازی و هەواڵگری دەوڵەتی توركیا لەسەر باشووری كوردستان دروست دەبێت   درەو میدیا: چەند هاوبەشی سیاسیی و سەربازیی لە نێوان توركیا و عێراق و ئێران هەیە بۆ هێرشكردنە سەر ئێوە؟ ئاگاداری هیچ جۆرە رێككەوتنێك هەن لەو بارەیەوە؟ سەرحەد ڤارتۆ: توركیا لە لای خۆیەوە لێدوان دەدات لە بارەی نزیكی لە ئێران و عێراق و ئەمریكاش دژ بە پەكەكە، بەڵام ئەوە راست نییە. ئێمە لەو بڕوایەدا نین ئێران و عێراقیش بكەونە ناو رێككەوتنێكی لەو جۆرە، چونكە رێككەوتنی لەو جۆرە نە لەبەرژەوەندی ئێران و نە لەبەرژەوەندی عێراقە. بۆ ئەو دوو وڵاتە روونە شەڕی كورد لە بەرژەوەندییان نییە، ئەوان دەبینن لە چوار ساڵی رابردوودا توركیا شەڕی لەگەڵ پەكەكە كردووە چ زیانێكی بەركەوتووە و دۆخی بەرەو تێكچوونە. ئەوان تا ئێستا سیاسەتی سەربەخۆی خۆیان هەیە و باوەڕناكەین ئێران ببێتە پێشەنگی ئەو شەڕەی توركیا. درەو میدیا: بەپێی زانیارییەكانی ئێوە ژمارەی بنكە سەربازییەكانی توركیا لە هەرێمی كوردستان گەیشتوونەتە چەند؟ سەرحەد ڤارتۆ: بەپێی زانیارییەكانی ئێمە تا ئێستا نزیكەی 20 بنكەی سەربازی دەوڵەتی توركیا هەیە، لە بامەڕنی تا مێرگەسوور و ناوچەی بادینان بڵاوبوونەتەوە و بارەگایان هەیە. ئێستا لە برادۆست نزیكەی سێ مانگە توانیویانە دوو بنكەی نوێ دروست بكەن ئەویش رۆژانە چالاكی هەڤاڵان لە دژی ئەوان هەیە كە ناوچەیەكی ستراتیجییان گرتووە,‌ لە دەرەوەی ئەوە دەوڵەتی توركیا بنكەی ئیستخیباراتییان هەیە.‌ لە هەموو ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی پارتی دیموكرات توركیا بنكەی‌ هەواڵگری هەیە لە دهۆك و هەولێریش. خەریكە هەژمونی سەربازیی و هەواڵگری دەوڵەتی توركیا لەسەر باشووری كوردستان دروست دەبێت.                                    

(درەو میدیا): مەولود چاوەشئۆغڵو وەزیری دەرەوەی توركیا رایدەگەیەنێت سوپای توركیا بە هەنگاوی یەكلاكەرەوە بەرەو ناوچەی قەندیل لە باكوری عێراق لە پێشڕەوییدایە. وەزیری دەرەوەی توركیا ئەمڕۆ سێشەممە لە لێدوانێكیدا بۆ كەناڵی " ئێن تی ڤی" توركیی وتیشی وادەی ئۆپەراسیۆنی سەر قەندیل كە چەند رۆژێكە بە سەختی بۆردوماندەكرێت هیچ پەیوەندیی بەو هەڵبژاردنەوە نییە كە رۆژی یەكشەممەی داهاتوو بەڕێوەدەچێت.  

وتەبێژی دادگای فیدراڵیی عێراق لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند دادگای فیدراڵی عێراق کاتژمێر 11ی بەیانی رۆژی  پێنجشەممە 21ی حوزەیرانی دیاریكرد، بۆئەوەی لە دانیشتنێكی ئاشكرادا ئەو سكاڵایانە تاوتوێبكات كە لەلایەن فوئاد مەعسووم، سەرۆك كۆماری عێراق و ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان و  پارتی دیموكراتی كوردستانەوە لەسەر هەمواری یاسای هەڵبژاردنەكان تومارکراون. لە رۆژی 6/6/2018 ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنی پەسەندكرد كە تیایدا بڕیاریدا بە ئەژماركردنەوەی دەستی دەنگەكان و هەڵوەشاندنەوەی دەنگی ئاوارە و دەرەوە و دەنگدانی تایبەت لە هەرێمی كوردستان، ئەمەش هەندێك لایەن دژی وەستانەوە و هەندێكیش پشتیوانیان لێكرد.  دەقی یاساكە: یاسای هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ژمارە (45)ی ساڵی 2013ی هەمواركراو: ماددەی -1- ماددەی (38)ی یاساكە هەڵدەوەشێنرێتەوە ئەمەی خوارەوە جێگەی دەگرێتەوە: ماددەی-38- كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان پابەندە بە دووبارە جیاكردنەوە و ئەژماركردنەوەی دەستیی هەموو بنكەكانی هەڵبژاردن لەسەرتاسەری عێراق بە ئامادەبونی بریكاری قەوارە سیاسییەكان و كاركردن بە ئامێری ئەلیكترۆنیی خێراكردنی ئەنجامەكان هەڵدەوەشێتەوە و ئەنجامەكان پشت بە ژماردنی دەستی دەبەستێت، ئەم ژماردنە دەستییە تەنانەت وێستگە هەڵوەشاوەكانیش دەگرێتەوە. ماددەی-2- پێویستە لەسەر كۆمسیۆن كارتەكانی دەنگدان بەراورد بكات لەگەڵ ئەو راپۆرتەی كە لە ئامێری لێكۆڵینەوەی ئەلیكترۆنی (باڕكۆد) دەرچووە، لەگەڵ گرتنەبەری بڕیاری پێویست لەوبارەیەوە.  ماددەی-3- جگە لە دەنگی كەمینەكان كە سیستمی (كۆتا) دەیانگرێتەوە، ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی دەرەوە بۆ هەموو پارێزگاكان و هەڵبژاردنی جوڵەی دانیشتوان لە پارێزگاكانی (ئەنبار- سەلاحەدین- نەینەوا- دیالە) و هەڵبژاردنی ئاوارەكان لە كەمپەكان و هەڵبژاردنی دەنگدانی مەرجدار و زیندانییەكان و هەڵبژاردنی دەنگدانی تایبەت لە هەرێمی كوردستان،   هەڵدەوەشێنەوە. ماددەی-4- لە كاتی بوونی سەرپێچی كە پێویست بە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەكان بكات لە بنكەكانی هەڵبژاردندا، دەستەی دادوەریی هەڵبژاردنەكان دەسەڵاتی هەڵوەشاندنەوەی ئەو ئەنجامانەی هەیە بەپێی ئەوەی لە ماددەی (8/سێیەم)ی یاسای كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان ژمارە (11)ی ساڵی 2007دا نوسراوە. ماددەی-5- ئەنجومەنی باڵای دادوەریی (9) دادوەر دادەنێت بۆ بەڕێوەبردنی ئەنجومەنی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان و دەسەڵاتی ئەنجومەنی كۆمسیاران وەردەگرن لە بری ئەنجومەنی كۆمسیارانی ئێستا، هەروەها دادوەرێك بۆ هەر ئۆفێسێك لە ئۆفێسەكانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان لە پارێزگاكان لەبری بەڕێوەبەرەكانی ئێستا، لەگەڵ پەسەندكردنی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردن لەلایەن دادگای باڵای فیدراڵییەوە، ئەركی دادوەرە دانراوەكان تەواودەبێت، ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیاران و بەڕێوەبەری ئۆفێسی پارێزگاكان لەكاركردن رادەوەستن تا ئەوكاتەی لێكۆڵینەوە لە تاوانەكانی ساختەكاریی كە بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران ئاماژەی بۆ كردووە، تەواودەبێت. ماددەی-6- حوكمەكانی ئەم یاسایە جێبەجێ دەبێت لەسەر هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی 2018. ماددەی-7- كار بە هیچ دەقێك ناكرێت كە دژ بە حوكمەكانی ئەم یاسایە بێت. ماددەی-8- لە رۆژی دەنگدانەوە لەسەری، ئەم یاسایە دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە.  

درەو میدیا- نیاز عەبدوڵا كۆما جڤاكێن كوردستان لێدوانێكی سه‌فین دزه‌یی وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان به‌ "مه‌ترسیدار" و "پڕ زیان بۆ كورد" وه‌سف ده‌كات و ده‌ڵێت "ئاگادارین هه‌ندێك هێزی توركیا به‌ جلوبه‌رگی پێشمه‌رگه‌وه‌ هاتونه‌ته‌ هه‌رێمی كوردستان و هێزی به‌ره‌ی نوسره‌ و سوپای سوریای ئازادی"یش هێنراون. سه‌رحه‌د ڤارتۆ وته‌بێژی كۆما جڤاكێن كوردستان بۆ (دره‌و میدیا) جه‌خت له‌ زانیارییه‌ هەواڵگرییەكانی (كه‌جه‌كه‌) ده‌كاته‌وه‌ له‌ باره‌ی هێنانی هێزه‌كانی به‌ره‌ی نوسره‌ و سوپای سوریای ئازاد بۆ ناو خاكی هه‌رێمی كوردستان و ده‌ڵێت "ئه‌و ناوچانه‌ی بنكه‌ی سه‌ربازی توركیای تێدایە،‌ ئاگادارین ئه‌وان له‌و شوێنانه‌ دانراون".  وته‌بێژی كۆما جڤاكێن كوردستان زانیاری لەبارەی بنكە سەربازی و هەواڵگریيەكانی توركیا دەخاتەروو " تا ئێستا نزیكه‌ی 20 بنكه‌ی سه‌ربازی ده‌وڵه‌تی توركیا هه‌یه‌، له‌ بامه‌ڕنی تا مێرگه‌سوور و ناوچه‌ی بادینان بڵاوبوونه‌ته‌وه‌ و باره‌گایان هه‌یه". سه‌رحه‌د ڤارتۆ ئاگاداری خۆیانی له‌ باره‌ی هاتنی هه‌ندێك هێزی توركیا به‌ جلوبه‌رگی پێشمه‌رگه‌ بۆ هه‌رێمی كوردستان راگه‌یاند و وتی: "ئاگاداری ئه‌وه‌ش هه‌ین هه‌ندێك هێزی به‌ره‌ی نوسره‌ و سوپای سوریای ئازاد هێنراونه‌ته‌ باشووری كوردستان". وته‌بێژه‌كه‌ی كه‌جه‌كه‌ ره‌خنه‌ له‌ هه‌ڵوێستی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و پارتی دیموكرات و قسه‌كانی سه‌فین دزه‌یی ده‌گرێت و ده‌ڵێت "سه‌فین دزه‌یی لێدوانیكی دا وتی: ئه‌گه‌ر په‌كه‌كه‌ له‌ باشوور نه‌بن ده‌وڵه‌تی توركیا هێرشی سه‌ر باشوور ناكات. ئه‌م لێدوانه‌ی دزه‌یی ره‌وایه‌تی به‌ داگیركاری ده‌دات، و ئه‌و بیركردنه‌وه‌یه‌ی سه‌فین دزه‌یی زۆر مه‌ترسیداره‌ و زۆر زه‌ره‌ر له‌ كورد ده‌دات".

نوسینی: ئانا بۆرشفسكایا- بیلال وەهاب وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت- نامیق رەسوڵ پەیمانگای واشنتۆن راپۆرتێكی لەبارەی سیاسەتی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبارەی وزە بڵاوكردەوە كە بە پلەی یەكەم ئەو كەرتە لەژێر كۆنترۆڵی پارتی دیموكراتی كوردستاندایە. راپۆرتەكە باس لەوەدەكات، گۆڕینی سەنگەر لە واشنتۆنەوە بۆ مۆسكۆ "هەواڵێكی ناخۆشە" بۆ خەڵكی كوردستان، چونكە روسیا بەپێچەوانەی ئەمریكاوە گوێ بە سەروەری یاسا و مافەكانی مرۆڤ نادات، ئەوەش بە زیان بۆ گەلی كورد كۆتایی دێت. راپۆرتەكە بە وردی سود و زیانەكانی ئەو سەنگەرگۆڕینەی باسكردووە، لەبەر بایەخی ناوەڕۆكی باسەكە بۆ خوێنەرانی كورد، (درەو میدیا) دەقی راپۆرتەكەی وەكو خۆی وەرگێڕایەسەر زمانی كوردی.                                                                               دەقی راپۆرتەكە                                    "حكومەتی هەرێمی كوردستان" پەنا بۆ مۆسكۆ دەبات و بەدوای سەرپەرەشتیارێكی نوێدا دەگەڕێت لە 25ی ئایار/ مایۆ لە میانی "كۆڕبەندی ساڵانەی سان پترسبۆرگی ئابوریی نێودەوڵەتی" نوێنەرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و كۆمپانیای زەبەلاحی روسی " روسنەفت" رێككەوتنێكی نوێیان بۆ پەرەپێدانی ژێرخانی غازی سروشتیی لە هەرێمی كوردستان ئیمزاكرد. و بە پشتنبەستن بە گرێبەستێكی تر كە لە كۆڕبەندی ساڵی رابردوو ئیمزاكراوە، رۆسنەفت رەزامەندی دەربڕی لەسەر بونیادنانی هێڵێكی گواستنەوەی غاز بۆ توركیا كە ساڵانە توانای گواستنەوەی 30 ملیار مەتر سێجای هەبێت، ئەوەش بەشێوەیەكی بەرچاو بازنەی بەشداری مۆسكۆ لە كەرتی وزە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا بەرفراوان دەكات و ڤلادیمێر پوتن سەرۆكی روسیا لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رۆژی 7ی حوەزیران/ یۆنیۆ جەختیكردەوە كە گرێبەستەكان لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان "بەرهەمدار" و "بەرفراوان"ن. بەهۆی ئەوەی كوردەكان زۆر لاواز و پەرتەوازەن و توانای تەواوەتیان نییە بۆئەوەی كاریگەرییان لەسەر هەژمونی سیاسی عێراق هەبێت، بەدوای دەوڵەتێكی چاودێری نوێدا دەگەڕێن، چونكە بە بۆچونی ئەوان ستراتیژیەتێكی یەكگرتوویی ئەمریكی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا ئامادەیی نییە. لە 9ی ئایار/ مایۆ، نێچیرڤان بارزانی سەرۆك وەزیرانی حكومەتی هەرێم هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی وەلانا و هەرێمی بەرەو مۆسكۆ بەجێهێشت لەسەر بانگهێشتنی ئیگۆر سیچین سەرۆكی جێبەجێكاری  كۆمپانیای " روسنەفت"، كە یەكێكە لە هاوڕێ‌ بەهێز و نزیكەكانی سەرۆك پوتن، و پێشتریش لە تشرینی دووەم/ نۆڤەمبەر مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان هۆشداریدا لەوەی كە" چاودەخشێنێتەوە بە پەیوەندییەكان" لەگەڵ واشنتۆن، و كرملن بە تەواوەتی ئامادەیە هاوكاری بكات لەو وەرچەرخانەیدا، لەم هەنگاوەوە سەرۆك بارزانی دەیەوێت شەراكەتێكی مێژووی زیندوبكاتەوە كە لە چلەكانی سەدەی بیستەمدا لەمیانی شۆڕشی باوكیدا گەیشتبووە ترۆپك. روسیا و ریفراندۆمی هەرێم لە دوای جەنگی عێراقەوە لە ساڵی 2003ەوە ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان لە نزمترین ئاستی لاوازیدایە، ئەوەش تا ئاستێكی زۆر بۆ ریفراندۆمی سەربەخۆیی دەگەڕێتەوە كە لە كاتێكی خراپدا و لە ئەیلول/ سێپەمبەری رابردووو ئەنجامدرا و حكومەتی عێراق بە هاندانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی دژایەتی بۆ بەڕێوەچوونی كرد و بەبەكارهێنانی هێز نیوەی خاكی ژێردەستی حكومەتی هەرێم و نیوی توانای بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمی كۆنترۆڵكرد، كە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2014 و لە كاتی دەستپێكردنی هێرشەكانی " داعش" ەوە دەستی بەسەردا گرتبوو، جێی ئاماژەیە كە هاوڕێ كلاسیەكییەكانی بارزانی لە خۆرئاوا و لە ناویشیاندا واشنتۆن، پاڵپشتیان لەو هەنگاوە بەهێزە كرد كە بەغداد هەڵیگرت. بەڵام روسیا هەڵوێستێكی زۆر وردتری بەرامبەر بە ریفراندۆمەكە گرتبەر و لەو كاتەدا رایگەیاند كە" رێز لە خواستە نیشتمانییەكانی كوردەكان دەگرێت" و وایدەبینێت كە كێشەكانی نێوان بەغداد و هەولێر " دەكرێت و پێویستە چارەسەر بكرێت لەڕێگەی بەڕێوەچوونی دانوستانێكی بونیادنەرانە لەسەر بنەمای رێز بە ئامانجی گەیشتن بە شێوازێك بۆ پێكەوەژیان لەناو یەك دەوڵەتی عێراقدا كە هەردوولا پێی رەزامەندبن". سەرەڕای ئەوەی واشنتۆن لێدوانی هاوشێوەی وای پێشكەشەكرد، بەڵام دژایەتیی بەهێزیشی دژی ریفراندۆمەكە كۆكردەوە، لە كاتێكدا مۆسكۆ بە ئاشكرا بێلایەن بوو، ئەم شێوازی كە روسیا گرتیبەر بە بەرژوەندی شكایەوە و نەرمییەكی زیاتری لەگەڵ كوردەكاندا نواند لە دۆخی ئاڵۆزی دوای ریفراندۆمەكە. گەڕانەوەی مۆسكۆ بۆ عێراق و كوردستان لە ساڵی 2003 حكومەتی نوێی عێراق ژمارەیەكی زۆر لە گرێبەستە سەرەكییەكانی وزەی هەڵوەشاندەوە كە پێشتر لەسەردەمی رژێمی سەددام حسێندا لەگەڵ مۆسكۆ ئیمزا كرابوون، بەڵام لەوكاتەوە كۆمپانیا روسییەكان بەبەردەوامی كاردەكەن بۆ ئیمزاكردنی گرێبەستی نوێ. لە ئەنجامی ئەوەدا هەریەكە لە كۆمپانیاكانی "لۆك ئۆیل" و "گازپرۆم" لە ساڵی 2012 چونە ناو بازاڕی وزەی "هەرێمی كوردستانەوە" و لەدوای ئەوە ژمارەیەك گریێبەستیان بەدەستهیێنا بۆ گەشەپێدانی كێڵگەكانی نەوت لە پاڵ پرۆژەكانی تردا، ئەمە وای لە بارزانی كرد دوای ئەوە بەماوەیەكی كورت بۆ جاری یەكەم سەردانی مۆسكۆ بكات. لەكاتێكی تردا، كۆمپانیا ئەمریكییەكانی وەكو "ئیكسۆن مۆبیل: و "شیفرۆن" دەستیان كرد بە كەمكردنەوەی ئاستی بەشدارییان لە كەرتی نەوت و غازی "هەرێمی كوردستان" لە ساڵی 2015، ئەمەش بەلەبەرچاوگرتنی مەترسییە ئەمنییەكانی رێكخراوی "دەوڵەتی ئیسلامی، ئەمە سەرباری ئاستەنگی جیۆلۆجی و گرێبەستەكان، بۆ پڕكردنەوەی ئەم بۆشاییە، "حكومەتی هەرێمی كوردستان" بانگهێشتی ژمارەیەكی زۆرتری كۆمپانیا روسیییەكانی كرد- بەوپێیەی هاتنەناوەوەی چڕی دەوڵەت مەترسی سیاسی و ئابوری كەمترە لە كۆمپانیا خۆرئاواییەكان. لەم روانگەیەوە، "رۆسنەفت" گرێبەستی نەوتی لەگەڵ هەریەكە لە حكومەتی عێراق و "حكومەتی هەرێمی كوردستان" ئیمزا كرد، ئەمە سەرباری ئەوەی لەدوای داگیركردنی ئۆكرانیاوە، روسیا لەژێر سزای خۆرئاوادایە. لە روانگەی ئابوریی بەحتەوە، پێدەچێت بڕیارە نا لۆژیكییەكەی مۆسكۆ بەو چاوە تەماشا بكەین كە سەرۆك پۆتن بەشێوەیەكی بنەڕەتی وەكو ئامرازێكی سیاسەتی دەرەوە تەماشای گرێبەستەكانی وزە دەكات. لە شوبات/ فێبرایەری 2017وە "روسنەفت" نزیكەی (3 ملیار و 500 ملیۆن) دۆلار قەرزی بە كوردەكانی عێراقدا و چەندین گرێبەستی ئیمزاكرد بۆ گەشەپێدانی پێنج كۆمەڵگەی وەبەرهێنانی نەوت، هەروەها وەبەرهێنانی كرد لە ژێرخانی هەناردەی نەوت و غاز لە "هەرێمی كوردستان"، سەرباری ئەوەش، ئێستا كۆمپانیای "غاز پرۆم" كاردەكات بۆ گەشەپێدانی سێ كۆمەڵگەی نەوتی. ئەم جۆرە لە توانا بەرفراوانە دەكرێت ببێتەهۆی گەیشتن بە وزە كە لانی كەم هەندێك هەژمون بە مۆسكۆ دەدات لەسەر سیاسەتەكانی "حكومەتی هەرێمی كوردستان"، وە تەنانەت رەنگە لەسەر ئاستی بازنەیەكی فراوانتری هەرێمیش.  لەگەڵ جەمسەرگیریكردنی مۆسكۆ لە بەغدادەوە بەرەو هەولێر، دەبێت ئاماژە بەوە بكرێت كە پەیوەندی روسیا لەگەڵ كوردەكان دەگەڕێتەوە بۆ نزیكەی دوو سەد ساڵ لەمەوبەر، لەسەردەمی ئیمپراتۆی مەزنن خاتوو كاسرینەوە روسیا هەستی بە بایەخی كورد كردووە و لەوكاتەوە وەكو سەرپەرەشتیارێكی ئەوان مامەڵە دەكات- لەكاتێكدا بەشێوەیەكی كاڵتەجاڕانە بەكاریهێناون بۆ بەدیهێنانی ئامانجە تایبەتییەكانی خۆی، پێدەچێت ئەم شێوازە جارێكی تر لەگەڵ سەرۆك پۆتن بەرجەستە ببێتەوە.   سیاسەتی بۆرییەكانی نەوت وەك سەرەتایەك بۆ سەروەری تەواوەتی، سەركردەكانی "حكومەتی هەرێمی كوردستان" كەرتی نەوت و غازیان بەكارهێنا بۆ بەهێزكردنی كاروانەكەیان بە ئاڕاستەی ئابوری سەربەخۆ، بەڵام لەو پرۆسەیەدا روبەڕوی قەیرانێكی دارایی توند بونەوە، دوای ئەوەی قەرزی ژمارەیەكی زۆر لە كۆمپانیاكانی نەوت و قەرزبەخشەكان كەڵەكە بوو. لە ئاب/ ئۆگۆستی 2017 دا كۆمپانیای "رۆسنەفت" هاتەناوەوە و یارمەتیدان لە یەكلاكردنەوەی یەكێك لە ناكۆكییە سەرەكییەكان، كە ئەوەش دۆسیەی ناوبژیوانی نێودەوڵەتی بوو لەگەڵ كۆمپانیای "دانەغاز"ی ئیماراتی/ عێراقی كە ملیارێك دۆلار لەسەر "حكومەتی هەرێمی كوردستان" كەوت و گریمانەكراویش بوو چەندین ملیار دۆلاری تریان لەسەر بكەوێت. سەرباری ئەوەش، ئێستا "رۆسنەفت" پشكی شێری هەیە لە بواری هەناردەی نەوتی تایبەت بە "حكومەتی هەرێمی كوردستان"، بەڵێنیشی داوە هێڵی بۆری غاز بۆ توركیا دروستبكات، ئەمەش رێگە بۆ مۆسكۆ دەكاتەوە خۆی تێهەڵقورتێنێ و پەیوەندی لە بواری وزەدا لەگەڵ "حكومەتی هەرێمی كوردستان" و ئەنكەرە بنیادبنێت، ئەمەش پێگەی جیۆستراتیژی روسیا لەناوچەكی بەرفراوانتر بەهێز دەكات و وا لە كرملن دەكات بەسەر هەوڵەكانی توركیادا سەركەوێت بۆ ئەوە ببێت بە ناوەندی وزە، ئەمەش بەشێوەیەكی كردەیی تواناكانی توركیا وەكو جێگرەوەیەك بۆ قۆرخكاری روسیا ئیفلیج دەكات لە بازاڕەكانی وزەی ئەوروپادا. بەرپرسانی عێراقی نەیارێتی مافی یاسایی "حكومەتی هەرێمی كوردستان" دەكەن لە هەناردەكردنی نەوتدا، بەڵام بژاردەكانی بەغداد تایبەت بە هەناردەی نەوتی كێڵگە گەورەكانی باكور، سنوردارە: یان دەبێت هێڵی بۆری حكومەتی هەرێمی كوردستان بەكاربهێنێت یاخود دەبێت هێڵی كەركوك نوێ بكاتەوە كە بەهۆی پرۆسە وێرانكارییەكانی رێكخراوی "دەوڵەتی ئیسلامی"یەوە لەكاركەوتووە. ئێستا كە پشكی "رۆسنەفت" بووە بە 60% لە هێڵی "حكومەتی هەرێمی كوردستان"، دەتوانێت یارمەتی كوردەكان بدات لە رێگریكردن لە بژاردەی دووەم، ئەمەش پێویستی بە بڕێكی زۆر كات و دارایی هەیە. بەوە، بارزانی سامانە سەرەكییەكەی رزگار دەكات لە سازشكردنی تەواوەتی بۆ حكومەتی ناوەندی، كە كەرتی گەشەكردووی نەوتە لە "هەرێمی كوردستان".  لە مامەڵەكردن لەگەڵ مۆسكۆ، پێدەچێت كوردەكان بیرۆكەیان لە هێزەكانی دراوسێ وەرگرتبێت. "رۆسنەف" لە پێشەنگدایە لەڕوی فراوانكردنی جێپەنجەی روسیا لە دیمەنە بەرفراوانە ئیقلیمییەكەی وەزدا، ئەمەش بە لەبەرەچاوگرتنی ئەوەی ئێران و جەزائیر و میسر هاوبەشی گریمانەگراوی ئەون. هەروەك ئیمزاكردنی گرێبەست لەگەڵ روسیا یارمەتی "حكومەتی هەرێمی كوردستان" دەدات لە فرەجۆركردنی پەیوەندییە دەرەكییەكانی بۆ قەرەبوكردنەوەی بەرژەوەندییە لەدەستچوەكانی لەگەڵ واشنتۆن و ئەنكەرە، سەرباری ئەوەش، پێدەچێت بونی كورد لە حكومەتی عێراق بچوك ببێتەوە كاتێك دوای هەڵبژاردنی 12ی ئایار بارودۆخ سەقامگیر دەبێت، بۆ ئەوەی مۆسكۆ بتوانێت یارمەتی "حكومەتی هەرێمی كوردستان" بدات لە گێڕانەوە هەندێك لە هەژمونی خۆی لە بەغداد. مەترسییەكانی جەمسەرگیری لەگەڵ روسیا تا كاتێك ویلایەتە یەكگرتووەكان و توركیا سەرپەرەشتیاری سەرەكی "حكومەتی هەرێمی كوردستان" بوون،ـ كوردەكانی عێراق پشتیان بەو یارمەتییە سەربازی و داراییەی ئەمریكا دەبەست كە بە هێزەكانی پێشمەرگەی دەدا بۆ پارێزگاریكردن لە ئاسایش، لەكاتێكدا ئابورییەكەیان پیشتی بە توركیا دەبەست لە یارمەتیدانیان لە هەناردەی نەوت سەرباری ناڕەزایەتی بەغداد، سەرباری ئەوەی روسیا پارێزگاری لە كورسییەك كردووە بۆ خۆی لەسەر مێزەكە، بەڵام سودەكەی بۆ ئامانجەكانی "حكومەتی هەرێمی كوردستان" هێشتا تاقینەكراوەتەوە. لەم ساڵانەی دوایدا، لەڕووی ستراتیژییەوە "هەرێمی كوردستان" لە كەرتی نەوت و غازدا وەبەرهێنانی كرد بۆ راكێشانی وڵاتە زلهێزەكان وەك گرەنتییەك لەدژی بەغداد، پاشان، پاڵنەرەكانی بۆ جەمسەرگیری لەگەڵ روسیا شتێكی كتوپڕ نییە- هاوپەیمانەكانی تری ئەمریكا لەنێویاندا ئیسرائیل، خۆیان بینییەوە كە پەنا بۆ مۆسكۆ دەبەن لە هەموو كێشە هەرێمایەتییەكانی ئەمدواییە. لەگەڵ سەرقاڵبونی ئەمریكا بە رێككەوتنە ئەتۆمییە داڕماوەكەی ئێران، و جەنگی سوریا، و دانوستان لەگەڵ كۆریای باكور، "حكومەتی هەرێمی كوردستان" هەستی بەوە كردووە  پێویستی بەوەیە بچێتە پاڵ روسیا كە دوربین ترە. بەڵام پێویستە لە ئاستێكی دورمەودادا هەولێر وریا بێت لە هەڵبژاردنی كۆمپانیاكان، كاتێك روسیا كوردەكان بۆ بەدیهێنانی ئامانجە تایبەتەییەكانی خۆی بەكاربهێنێت، نەك لەپێناو پشتیوانی راستتەقینە لە دۆزی سەربەخۆییان (ئەمە بەشێكی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە دەكرێت ئەم پرسە ببێت بە پێشینەیەكی مەترسیدار بۆ كەمینەكانی تر لە چاخی دوای یەكێتی سۆڤیەت). لەوبارەیەوە، ئاماژە بەوەی كە مۆسكۆ رێگەی بە توركیادا هێرش بكاتەسەر هێزە كوردییەكانی سوریا و لە عەفرین دەریان بكات، بەڵام لە عێراق، كۆمپانیاكانی بواری وزەی روسیا كارەكانیان لە "هەرێمی كوردستان" وەكو كارتێك بەكاردەهێنن بۆ فشاركردنێكی كاتی بەمەبەستی داماڵینی مەرجی گرێبەستكردنی باشتر لە بەغداد. هەروەك باوەشگرتنەوە بۆ ئەو كۆمپانیا روسیانەی كە دەكەونە ژێر سزا نێودەوڵەتییەكان دژە لەگەڵ خواستی دەنگدەرانی كورددا، كە داوای بەدیهێنانی حوكمێكی باش و چاكسازی ئابوری دەكەن، لەسەر ئاستێكی فراوانتریش، مۆسكۆ بەپێچەوانەی ویلایەتە یەكگرتووەكانەوە رێز لە سەروەری یاسا و مافەكانی مرۆڤ ناگرێت، بۆیە سەرپەرەشتیكردنەكەیان هەواڵێكی خراپە بۆ گەلی كورد. هەندێك لە لێپرسراوانی واشنتۆن نزیكبونەوە لەگەڵ "حكومەتی هەرێمی كوردستان" بە پرسێكی گرنگ نازانن لە ئێستادا لەگەڵ بچوكبونەوەی شەڕی دژ بە رێكخراوی "دەوڵەتی ئیسلامی"، بەتایبەتیش ئەگەر بڕیارەكەی هەولێر لەبەرچاوبگرین لە پشتگوێخستنی هۆشداریدانەكانی ئەمریكا سەبارەت بە ریفراندۆم. لەگەڵ ئەوەشدا پێویستە ئەو بەرپرسانە هەست بەوە بكەن لەبەرئەوەی رۆڵی داهاتووی ئەمریكا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست ناڕوونە، ژمارەیەكی زیاتر لە لایەنە كارا لۆكاڵییەكان تەماشای روسیا دەكەن وەكو ئەڵتەرناتیڤێكی سەرەكی كە گەرەنتی مانەوەیان بكات. ئەمەش زیانێكی گەورە بە بەرژەوەندی ویلایەتە یەكگرتووەكان دەگەیەنێت لە كاتێكی دورمەودادا.