( درەو میدیا): "هیچ فراكسیۆنێك بەپڕۆژە یاسا داوای هەڵوەشاندنەوەی سەرۆكایەتی هەرێمی نەكردووە چونكە هەركەس ئەو داوایەی هەبوو دەبوو بەپێی یاسای ژمارە (٢٠٠٥) پڕۆژەیەكی جیاوازی پێشكەش بكردایە" ئەمە وتەی جەعفەر ئیمنكی جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان  لە لێدوانیدا بۆ دەنگی ئەمریكا كە بە  سەرۆكی كاتی پەرلەمانی هەرێمی كوردستان ناوی بردووە . لەبارەی پرۆژەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی هەرێم ئیمینیكی دەڵێت: پڕۆژە یاسای هەڵپەساردنی سەرۆكایەتی هەرێم پڕۆژەی فڕاكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان و فڕاكسیۆنی گۆڕان بوو كرایە یەك پڕۆژە، دەشڵێت "دوو پڕۆژە یاسای هەڵپەساردنی سەرۆكایەتی هەرێم هاتنە سەرۆكایەتی پەرلەمان، یەكیان هی فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان بوو، ئەوی تریان هی فراكسیۆنی گۆڕان بوو، هەردوو پڕۆژەكە ئاڕاستەی لیژنەی یاسایی كرا چونكە هەردوو پڕۆژەكە‌ هاوشێوەی یەكتربوون، وە هۆكاری دەرچوانی هەردوو پڕۆژەكەش بۆ ئەوە بوو كەدەرفەتی زیاتر بەلایەنە سیاسیەكان بدرێت تا یەكڕیزیەكی نیشتمانی بهێننە دی تا هەرێمی كوردستان ببێتە خاوەنی پڕۆژەی دەستوری خۆی وە ئەو گرفتانەی كە وروژێنرابوون لەسەر سەرۆكایەتی هەرێم ئەمانەش یەكلایی بكرێنەوە، كە ئەو كێشەیە لە ساڵی (١٩٩٢)وە كێشە و گرفتی نێوان لایەنە سیاسیەكانە و ناسەقامگیری سیاسی دروست كردووە بۆیە ئە‌و پڕۆژانەی هاتن دوێنێ یەكلایی كرانەوە، سەرۆكایەتی هەرێم هەڵپەسێردرا تا ئەو سازانەی نێوان لایەنە سیاسیەكان دروست دەبێت." جەعفەر ئیمنی ڕونیكردەوە" ئەو پڕۆژە یاسایانە لە ئەنجامی تێگەیشتنێكی هاوبەش بووە لەنێوان فراكسیۆنی پارتی و فراكسیۆنی گۆڕان"ڕەتیشیكردەوە بەفەرمی هیچ فراكسیۆنێك داوای هەڵوەشاندنەوی سەرۆكایەتی هەرێمی لەڕێگای پڕۆژە یاساوە كردبێت كە بەپێی وتەكانی خۆی ئەوە شێوازی یاسایی داوای پەرلەمانتارانە بەفەرمی، لەبارەیەوە ڕایگەیاند" تەنانەت پڕۆژەكەی فراكسیۆنی گۆڕانیش بۆ هەڵپەساردن بوو نەك هەڵوەشاندنەوە وە دواخستنی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان، هە‌ڵوەشاندنەوەی پڕۆژەی جیاوازی دەوێت.." هەروەها ئەوەشی وت" هەڵپەساردنەكەش كاتیە تا ئەو كاتەی لەخولی داهاتوو پەرلەمان لە دوو وەرزدا ئەو بابەتە یەكلایی دەكاتەوە یا دەستورێكی هەمیشەیی بۆ كوردستان دادەنرێت و هەڵبژاردنی پێش وەختە دەكرێت ئەوكات دەبێتە دۆخێكی تر دامەزراوەكانی كوردستان بەسەرۆكایەتی هەرێمیشەوە شێوەیەكی دیكە بەخۆیانەوە دەبینن، دەشڵێت"  خۆ لە (١٩٩٢)وە تا (٢٠٠٥) كوردستان بێ سەرۆكی هەرێم بوو، هەرێمی كوردستان بەردەوام بووە و ئیش و كارەكانی خۆی بەڕێوەبردووە.  

(درەو میدیا): لە رۆژی چوارشەممەی رابردووەوە و هەریەك لە (شۆڕش ڕەئوف، سەرۆكی ڕێكخراوی پیرەمەگرون و قادر عەلی عەبدوڵا و بڕیار جەلال قادر كارگێڕانی ڕێكخراوی پیرەمەگرون) لە ئاسایشی سلێمانی دەستگیركراون، تا ئێستا ئازاد نەكراون و تەنانەت رێگە بە كەسوكاریشیان نەدراوە سەردانیان بكەن. كەسێكی نزیكی ئەو چالاكوانانەی پیرەمەگرون كە نەیویست ناوی بهێنرێت  بە درەو میدیای راگەیاند: ئەو چالاكوانانەی پیرەمەگرون ویستویانە خۆپیشاندان ساز بكەن و داوای باشكردنی خزمەتگوزارییەكانی تەندروستی و دەرمان و ئاو و كارەبا بكەن، ئێستا لە ژووری تاكە كەسیدان  لە ئاساییشی سلێمانی و بواری بینین و هەواڵپرسینیشیان نادرێت.  نیاز عەبدوڵا چالاكی مەدەنی لە نوسینێكدا دەڵێت: یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە میدیاكانییەوە وەك بانگەشە شانازی بە پانتایی ئازادی رادەربڕین و دەربرینی ناڕەزاییەتییەكانی خەڵك لە رێگای خۆپیشاندانەكانەوه دەكات و، وەك هێزێكی جیاواز لە پارتی دیموكراتی كوردستان لە سیاسەت و حوكمڕانی خۆی دەخاتە روو‌. بەڵام بەپێی زانیارییەكانی ماڵپەڕی 17ی شوبات; ئاسایشی یەكێتی نیشتمانی لە هەفتەی رابردووەوه لە پیرەمەگروون‌ سێ گەنجی دەستگیر و شوێنبزركردووه بەهۆی بەشدارییان لە رێكخستنی ئەو خۆپیشاندانانەی. نیاز پێشی وایە : پێویستە ئاسایشی یەكێتی نیشتمانی كوردستان ئەو سێ گەنجە دەستگیركراوە بە زووترین كات ئازاد بكات و، بەرپرسیارێتی سەلامەتی ژیانی ئەو گەنجانە لە ئەستۆی ئاسایش دایە و دەبێ دەست لە هەر ئەشكەنجە و فشارێك هەڵبگیرێت، جگە لەوەی ئەم رەفتارە ترسنۆكانەیە، هاوكات سەركوتكارانەیە و بە ئامانجی ترساندنی گەنجانی ترە تا لە داهاتوو بەشداری خۆپیشاندانەكان نەكەن. دەرخستنی بەردەوامی ئەو راستییەیە كە دەزگاكانی ئاسایش لە سەرووی هەموو دەسەڵاتەكانی تر رەفتار دەكەن. بەپێی زانیاریەكانی درەو میدیا ئەو سێ گەنجە تەنها ویستویانە خۆپیشاندان بكەن دژ بە كەمی ئاوو كارەباو خزمەتگوزاری هیچ  تاوانێكیان نیەو وەك ئینتیمای سیاسیش ( گۆڕان و نەوەی نوێ و هاوپەیمانین ) . ئێستا ئەرکی گەورە دەكەوێتە سەر شانی پارێزگاری سلێمانی كە سەرۆكی لیژنەی ئەمنی پارێزگایە و پاراستنی گیانیان لە ئەستۆی ئەوە.   

 (درەو میدیا): هەرێمی كوردستان جارێكی تر گەڕایەوە بۆ چوارگوشەی یەكەم و كێشەی سەرۆكایەتی هەرێم كە ساڵی 2015 بووە هۆی داخستی پەرلەمان بۆ ماوەی دوو ساڵ، ئەمڕۆ جارێكی تر بووە باسی گەرمی میدیاكان. بە زۆرینەی دەنگی 39 پەرلەمانتار، پەرلەمانی كوردستان یاسای "هەڵپەساردنی دامەزراوەی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان"ی پەسەندكرد. پرۆژە یاساكە لەلایەن فراكسیۆنەكانی پارتی و گۆڕانەوە ئامادەكرا بوو،  یەكێتیش دەنگی پێدا، بەڵام لەلایەن یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان و كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان و بزوتنەوەی ئیسلامیەوە رەتكرایەوە. بە شێوەیەكی گشتی تەنیا 15 پەرلەمانتار دژی یاساكە دەنگیاندا. بەپێی یاساكە، هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەگەڵ هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان ئەنجامنادرێت، كە بڕیارە 30ی ئەیلولی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت، پوختەی یاساكە لەم مادانە پێكدێت:  مادەی یەكەم: هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لەگەڵ هەڵبژاردنی پەرلەمان ئەنجام نەدرێت. مادەی دووەم: كاركردن بە یاسای دابەشكردنی دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێم بەردەوام بێت. مادەی سێیەم: خولی داهاتووی پەرلەمان بڕیار لەسەر چارەنوسی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم بدات. یەكگرتوو: سەرۆكایەتی هەرێم هەڵبوەشێتەوە بەهزاد زێباری سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی لە پەرلەمانی كوردستان لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، وەك فراكسیۆنەكەیان لەگەڵ بونی پۆستی سەرۆكی هەرێمدا نین و داوای هەڵوەشاندنەوەی دامەزراوەكە دەكەن. "ئێمە پێمانوایە پۆستی سەرۆكایەتی هەرێم  بووەتە سەرچاوەی گشت كێشەكان بەتایبەتی ناكۆكی سیاسیی لێكەوتووەتەوە، هەم لە خولی سێیەمی پەرلەمان هەم لەم خولەش، بۆ ماوەی نزیكەی دوو ساڵ بەو هۆیەوە پەرلەمان پەكخرا، دۆخی هەرێمی كوردستان لەڕووی سیاسی و ئەمنی و ئابورییەوە بەرگەی ئەوە ناگرێت ئەو كێشانە بۆ خولی داهاتووی پەرلەمان دوابخرێت".  بزوتنەوەی ئیسلامی چی دەڵێ ؟ ئاری عەبدوللەتیف سەرۆكی فراکسیۆنی بزوتنەوەی ئیسلامی كوردستان پێیوایە پەلە لە یاساكەدا كراوە و بە مەبەستی سیاسی بۆ مەرامی سیاسی یەك دوو فراكسیۆن. بە بڕوای بزوتنەوەی ئیسلامی دەبێت هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم و ئەنجومەنی پارێزگاكان و پەرلەمانی كوردستان لە 30ی ئەیلولدا بكرێت.  كۆمەڵی ئیسلامی: دەنگمان بە یاساكە نەدا مەروان گەڵاڵی سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: كە دەنگیان بە یاساكە نەداوە، لەبەرئەوەی پێیانوایە دەبێت ئەو پۆستە بمێنێت و لەناو پەرلەماندا هەڵبژێریت و سیستمی حوكمڕانی هەرێم پەرلەمانی بێت. نەوەی نوێ: پێویستمان بە سەرۆكێكی ترە جگە لە بارزانی هاوكات جوڵانەوەی نەوەی نوێ ڕایگەیاند، هەڵوەشاندنەوەی پۆستی سەرۆكی هەرێم یان هەڵپەساردنی، بە مانای هێشتنەوەی هەردوو دەسەڵاتی سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی حكومەت لە دەستی پارتیدا دێت، پێویستە هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لە وادەی خۆیدا ئەنجام بدرێت و هەرێمی كوردستان سەرۆكێكی تر بە خۆیەوە ببینێت جگە لە بارزانی. جوڵانەوەی نەوەی نوێ ئاماژەی بەوەكرد، ناكرێت لەبەر ئەوەی بارزانی بۆی نییە خۆی كاندید بكات، پۆستی سەرۆكی هەرێم هەڵپەسێردرێت یان هەڵبوەشێنرێتەوە. گۆڕان: رێگریمان كرد لە هەڵبژاردنی راستەوخۆ فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان دەنگی بە پرۆژە یاساكەداوە كە پرۆژەی خۆیەتی، لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا)، عەلی حەمە ساڵح رایگەیاند، ئەوان لەڕێگەی ئەو پرۆژەیاسایەوە كە پەسەندكرا توانییان بە یاسا رێگری بكەن لە بەڕێوەچونی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی بەشێوەی راستەوخۆ لەناو خەڵكدا كە پێشتریش دژی هەڵبژاردنی راستەوخۆ بوون و داوایان كردووە سەرۆك لە پەرلەمانەوە هەڵبژێردرێ. عەلی حەمە ساڵح وتی: ئێمە یەكلاكردنەوەی پرسی هەڵبژاردن و فەرمانگەی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانمان داوەتە دەست خولی داهاتووی پەرلەمان و لە خولی داهاتوودا كاردەكەین بۆ كۆكردنەوەی دەنگی زۆرینە بۆ ئەوەی بتوانین یاسای سەرۆكایەتی هەرێم هەموار بكەین. یەكێك لەو رەخنانەی لە بزوتنەوەی گۆڕان دەگیرێت ئەوەیە لەڕێگەی ئەم یاسایەوە چارەنوسی سەرۆكایەتی هەرێمی داوەتەدەست پەرلەمانێك كە هێشتا دروست نەبووە و نازانرێت پێكهاتەكەی بە چ شێوەیەك دەبێت، بەڵام ئەندامانی فراكسیۆنی گۆڕان باسلەوە دەكەن هیچ رێگەچارەیەك نەبووە جگە لە دواخستنی پرسەكە، چونكە ئەگەر رێگری نەكرایە، هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی هەرێم لەگەڵ هەڵبژاردنی پەرلەمان كوردستان لە رۆژی 30/9دا راستەوخۆ لەناو خەڵكدا بەڕێوەدەچوو. پێشتر نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و جێگری سەرۆكی پارتی لە لێدوانێكدا وتی: هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی هەرێم بەڕێوەناچێت، بەڵام ئەمە تەنیا قسەبوو، دواخستنی هەڵبژاردن لەڕووی یاساییەوە پێویستی بە دەركردنی یاسا هەیە، ئەمەش هۆكارەكە بوو كە لە پەرلەمانەوە بە یاسا بڕیاردرا لەسەر دواخستنی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی هەرێم. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، سێ لە ئەندامانی فراكسیۆنی گۆڕان (عومەر عینایەت- شێركۆ حەمە ئەمین- پەروا عەلی) ئیمزایان لەسەر پرۆژە یاساكە نەكردووە و دەنگیشیان بە پەسەندكردنی یاساكە نەداوە. "زیندوكردنەوەی پرۆژەكەی 23ی حوزەیران" عومەر عینایەت ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا) رایگەیاند، بە بۆچونی من پێویستی نەدەكرد بزوتنەوەی گۆڕان قسەی لەسەر ئەو بابەتە بكردایە، چونكە پارتی خۆی پرۆژەیاسایەكی ئامادەكردبوو، بەڵام كاتێك بینییان گۆڕان پرۆژەی هەیە و پرۆژەكەش هاوشێوەی پرۆژەكەی خۆیانە، سەرۆكایەتی پەرلەمان پرۆژەكەی گۆڕانی هێنایە پێشەوە و سیفەتی (استعجال)ی پێداوە، چونكە ناوەڕۆكی پرۆژەكەی گۆڕان و پارتی هیچ جیاوازییەكی ئەوتۆی نییە. لەبارەی ئەوەی ئەگەر گۆڕان بە یاسا هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی دوانەخستایە، پارتی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی بەیەكەوە لە یەككاتدا دەكرد، عومەر عینایەت وتی: جا با پارتی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی بكردایە، ئێمە بۆچی بترسین، ئێمە كە خەڵكمان لەگەڵ بێت بۆ دەبێت بترسین لە هەڵبژاردن. بەبۆچونی عومەر عینایەت دەبوو بزوتنەوەی گۆڕان لەبری ئەم پرۆژە یاسایە كە ئێستا بووە بە یاسا، پرۆژەیاساكەی (23)ی حوزەیرانی زیندووبكردایەتەوە و لەبری (5) حزب، ئەمجارە بانگهێشتی پارتی و پێكهاتەكانی تری بكردایە و پرۆژەكەی فراوانتر بكردایە، یاخود پرۆژەیاسایەكی پێشكەش بكردایە بۆ هەڵوەشاندنەوەی سەرۆكایەتی هەرێم، نەك بەو مشێوەیە كە پەرلەمانتارەكانیان شەرمەزاركردووە و هەندێك لە پەرلەمانتارانی فراكسیۆنی گۆڕان كە ئیمزایان لەسەر پرۆژەیاساكەش كردووە لە كاتی دەنگدان نەهاتونەتە ژورەوە. لە ماوەی دوو رۆژدا بزوتنەوەی گۆڕان لەڕێگەی فراكسیۆنەكەیەوە بەپەسەندكردنی هەردوو یاسای ( تیرۆر و هەڵپەساردنی سەرۆكایەتی هەرێم) هاوهەڵوێست بوو لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستاندا، لە كاتێكدا یەكێتی خۆی دزیەوە لەم پرسەدا، هەندێك كەس ئەم هەماهەنگییەی نێوان گۆڕان و پارتی وا لێكدەنەوە كە گۆڕان دەیەوێت دەرگای ئاشتەوایی لەگەڵ پارتی بكاتەوە، بەتایبەتی دەنگۆ هەیە كە پارتی و بەتایبەتیش مەسعود بارزانی تێبینی لەسەر ژمارەیەك كارەكتەری سیاسی ناو گۆڕان هەیەو هەموو هەوڵێك دەدات بۆ ئەوەی رێگری بكات لەوەی هیچ رۆڵێكیان لە حكومەتی داهاتووی عێراق و هەرێمدا هەبێت. "هەڵوەشاندنەوەی سەرۆكایەتی هەرێم ئینتیحارە" مەسعود عەبدولخالق شارەزای یاسای نێودەوڵەتی لە نوسینێكدا لە پەیجی تایبەتی خۆی، هەڵوەشاندنەوەی سەرۆكایەتی هەرێم بە "ئینتیحار" ناوبرد. مەسعود عەبدولخالق دەڵێ" راستە ئەو دامەزراوەیە وەك باقی دامەزراوەكانی تر زۆر خراپ بەكارهاتووە زیاتر لەۆقازانجی تەبەقەی گەندەڵ بەكارهاتووە، بەڵام وەك خودی دامەزراوەكە بۆ هەریمی كوردستان گرنگی نیشتمانی هەیە، زیاتر لە 300 هەرێم لەو جیهانە هەیە تەنها ئەو هەرێمانە رەهەندی دەولیان هەیە كە دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەریمیان هەیە، وەك باسك و كەتەلۆنیاو كۆرسیكاو فەلەستین و كوردستان و.. پیشووتریش كۆسۆڤاو خوارووی سودان". "نەمانی ئەو دامەزراوە خزمەتیكی گەورەیە بە بەغداو بچوككردنەوەی هەرێمە و ئیتر بەغدا دەتوانی وەك بەسرەو  رومادی تەعامولی قانونی لەگەڵ هەولێر و سلیمانی و دهۆك بكات".    

( درەو میدیا): یەكێك لە دیارترین و گرنگترین دەموچاوەكانی حكومەتی نوێی رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆك كۆماری توركیا، زاواكەی بەرات ئاڵبایراكە كە پۆستی وەزارەتی دارایی و گەنجینەی پێسپێدراوە، كە یەكێكە لە وەزارەتە گرنگەكانی حكومەت. چەند ساڵێك لەمەوبەر كەس ناوی بەرات ئاڵبایراكی نەبیستبوو، كە ماوەی 14 ساڵە لەگەڵ كچە گەورەكەی ئەردۆغاندا هاوسەرگیری كردووە. بەرات كوڕی ئەدیب و نوسەر سادق ئاڵبایراكی خاوەن بیروباوەڕی ئیسلامییە كە لە ساڵی 1980ەوە پەیوەندییەكی دۆستانە و هاوڕێیانەی پتەوی لەگەڵ ئەردۆغاندا هەیە. سادق ئاڵبایراك لە ساڵی 1991 بۆ 1995 ئەندامی پەرلەمانی توركیا بووە لەسەر پارتی رەفا، ئەو حزبەكەی كە دواتر پارتی داد و گەشەپێدانی بە سەرۆكایەتی ئەردۆغان لێوەجیابووەوە. بەڕێوەبەرێكی گەنج بەرات ئاڵبایراكی تەمەن 40 ساڵ لە زانكۆی ئیستانبوڵ بەشی بەڕێوەبردنی كاری خوێندووە و ساڵی 1999 چووەتە گروپی كۆمپانیاكانی چالیك كە لە چەند بوارێكدا بە گشتی و بواری وزەو خانوبەرەدا كاردەكات، سێ‌ ساڵ دوای ئەوە بووە  بەڕێوەبەری دارایی لقێكی گروپەكە لە ئەمریكا و پاشان بووە بەڕێوەبەری لقەكە لە ئەمریكا. ئیسرای كچی رەجەب تەیب ئەردۆغان لە زانكۆی بێركلی لە كالیفۆرنیا خوێندویەتی و لەوێ‌ چاوی بە بەرات ئاڵبایراك كەوتووە و ناسیوێتی و پاشان ساڵی 2004 خێزانی هەردوولا رەزامەندییان دەربڕی هاوسەرگیریی كردنیان و لە ئاهەنگێكی گەورەدا لە ئیستانبوڵ كە ژمارەیەك لە شا و سەرۆكەكانی جیهان ئامادبوون، ئیسرا و بەرات ئەڵقەی هاوسەرگیریان گۆڕییەوە. ساڵی 2007 بەرات بەڕێوەبەرێتی گروپی چالیكی گرتەدەست كە ئەو گروپە ژمارەیەك كەناڵی تەلەفزیۆن و رۆژنامەی وەك " رۆژنامەی سەباح"ی كڕی كە دواتربووە زمانحاڵی حزبەكەی ئەردۆغان، لەگەڵ كەناڵی " خەبەر" ی سەر بە ئەردۆغان. ساڵی 2015 بەرات دەستبەردای گروپی چالیك بوو بۆ " یافوز"ی برای و لەسەر لیستی ئاكەپە خۆی بۆ پەرلەمان كاندیدكرد و بووە ئەندامی پەرلەمان و دوای چەند مانگێك بووە وەزیری وزەی توركیا. سەرەڕای ئەوەی ئەو پۆستەی كە گرتیەدەست گرنگ نەبوو، بەڵام پەیوەندی بە ئەردۆغانەوە كردییە خاوەن هەژمونێكی گەورە لە حكومەتدا و بووە یەكێك لە گرنگترین لێپرسراوەكانی بڕیاردان لە توركیادا. بەقاچاغبردنی نەوت سایتی ویكیلیكس ژمارەیەك ئیمەیلی بەرات ئاڵبایراكی بڵاوكردەوە كە ماوەی 2000 بۆ كۆتایی 2016 بوون و رۆژنامەی "ئیندپێندنت" ی بەریتانیی كانوونی دووەمی 2016 رایگەیاند بەڵگەی بەهێز هەیە لەسەر پەیوەندی بەرات بە كۆمپانیایەكی توركی كە تۆمەتبارە بە كڕینی نەوت لە رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی " داعش" كە ژمارەیەكی زۆر لە كێڵگەی نەوتی لە عێراق و سوریا لەدەستدابوو لە ساڵی 2015 بۆ 2016دا و حكومەتی توركیاش ئەوەی رەتكردەوە. هەروەها روسیا خانەوادەی ئەردۆغانی بە بازرگانیكردنی نەوتی بەرهەمهێنانی ناوچەكانی داعش تۆمەتباركرد و جێگری وەزیری بەرگری روسیا " ئەناتۆلی ئەنتۆنۆڤ" كۆتایی 2016 وتی كوڕەكەی ئەردۆغان " بلال" و زاواكەی بازرگانی بەو نەوتەوە دەكەن كە داعش دەیفرۆشێت لە رێگەی چەند هاوبەشێكەوە لە كۆتاییدا دەگاتە توركیا. بەرات و خێزانەكەی لەكاتی بەسەربردنی پشووی هاوینەدا لە هاوینەهەواری مەرمەریس بوون، كاتێك 15ی تەمموزی 2016 هەوڵی كودەتا درا و بەرات هاوڕێیەتی ئەردۆغانی كرد لەو فڕۆكەیەدا كە ئەردۆغانی هێنایەوە ئیستانبوڵ و لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیەكەی فڕۆكەخانەكەشدا لە پشت ئەردۆغانەوە بوو كاتێك لایەنگرانی لە چواردەوری فڕۆكەخانە بۆ پشتیوانی لە ئەردۆغان گردبوونەوە. سەرۆكی حكومەتی سێبەر گەشەكردنی ئەو رۆڵەی بەرات لە جومگەكانی حكومڕانی لە توركیا دەیگێڕا، كەمال كلیچدار ئۆغڵو سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری " جەهەپە"ی ئۆپۆزسیۆنی ناچاركرد بە سەرۆك وەزیرانی سێبەری توركیا لەپاڵ بن عەلی یەڵدرمی سەرۆك وەزیران وەسفیبكات. بەرات كە دەنگێكی هێواشی هەیە و بەهۆی خوێندنییەوە لە ئەمریكا زمانی ئینگلیزی دەزانێت و بڕوانامەی دكتۆرای لە بواری وزەی نوێكەرەوە لە یەكێك لە زانكۆكانی توركیا بەدەستهێناوە و پێش ئەوەی پۆستی حكومی وەربگرێت لە لاپەڕەی بیروڕای رۆژنامەی " سەباح"ی دەنگی حكومەت دەینوسی. ئەردۆغان لە زۆربەی سەردانەكانیدا بۆ دەرەوە  بەرات ئاڵبایراكی زاوای لەگەڵ خۆی دەبات و لە چەندین كۆبوونەوە لەگەڵ سەرۆك و سەركردەكانی جیهان لە نێویاندا سەرۆكی روسیا ڤلادیمێر پوتن بەشداری پێكردووە. هەروەها دوای ئاسایببونەوەی پەیوەندییەكانی توركیا و ئیسرائیل، بەرات ئاڵبایراك تاكە لێپرسراوی توركیا بوو كە ساڵی 2016 سەردانی تەلئەبیبی كرد و لەگەڵ یوڤال شتاینت هاوتا ئیسرائیلییەكەی كۆبووەوە و باسیان لە هاوكاری و هەماهەنگی نێوان هەردوو وڵات كرد دەربارەی گواستنەوەی ئەو غازەی لە كێڵگەكانی ئیسرائیلەوە دەردەهێنرێت و لە رێگەی دەریای ناوەڕاستەوە رەوانەی توركیا و ئەوروپا دەكرێت. هەڵوێستی هاوبەش بەرات ئاڵبایراك لە رێگەی وەرگرتنی ئەو پۆستە هەستیارەوە كە ئەردۆغان پێیداوە، هەلی ئەوەی بۆ دەڕەخسێت كە رووبەڕووی ئەو كێشە گەورانە ببێتەوە كە ئابوری توركیا بەدەستیانەوە دەناڵێنێت لەە كاتەدا و لە سەروو هەمووشیەوە هەڵاوسان و دابەزینی بەردەوامی بەهای لیرەی توركی و بەرزبوونەوەی نری سوود و بەدەستهێنانەوەی متمانەی وەبەرهێنەرانی بیانی. بەڵام كاردانەوەی بازاڕەكان تەواو پێچەوانە بوون و رۆژێك دوای وەرگرتنی ئەو پۆستە لەلایەن بەراتەوە بەهای لیرەی توركی بە رێژەی لەسەدا سێ‌ دابەزی و بۆرسەی توركیا پاشەكشێی كرد و نرخی سود لەسەر سەندەكانی گەنجینە بەرزبووەوە. لە كاتی دابەزینی بەهای لیرەشدا بەرات هۆكارەكەی بۆ چەند ناوەندێكی دەرەوە گەڕانەوە كە كاردەكەن بۆ رووخاندنی حكومەتی توركیا و راگەیاندنی توركیاش راشكاوانەتر " لۆبی جولەكە"ی لە جیهاندا بەوە تۆمەتباركرد. هەڵوێستی بەرات بەرامبەر نرخی سوود هاوشێوەی هەڵوێستی ئەردۆغانە و هەردووكیان  بە توندی داوای نزمكردنەوەی رێژەی سوود دەكەن و باوەڕیان وایە كە ئەوە هۆكاری بنەڕەتی قەیرانەكانی ئابوریی توركیان ، لە كاتێكدا دامەزراوە داراییە جیهانییەكان وایدەبینن كە  پێویستە بانكی ناوەندی توركیا پارێزگاری لە سەربەخۆیی خۆی بكات و بۆ كەمكردنەوەی قەبارەی هەڵاوسان نرخی سوود بەرزبكاتەوە. بەرای چاودێران ئێستا سەرجەم جومگەكانی حكومڕانی لە وڵاتدا لەژێر دەستی ئەردۆغاندایە و ئەو بەردەوامە لەسەر جێبەجێكردنی پلانەكەی بۆ دووبارە بونیادنانەوەی توركیا لە گوێرەی دید و بۆچوونەكانی و سەپاندنی كۆت و بەندی زیاتر بەسەر نەیارەكانی، و تاكە شت كە ئەردۆغان وا لێدەكات دوودڵ و رارا بێت لە بەردەوام بوون لەسەر ئەو رێگایە گەورەتربوونی قەیرانی ئابورییە كە ئێستا توركیا پێیدا تێدەپەڕێت و ئەوەش لە كۆتاییدا بە واتای دابەزینی ئاستی جەماوەریی دێت لە ناو توركیادا كە هەتا ئێستا دڵسۆز بوون بۆی. سەرچاوە: بی بی سی    

(درەو میدیا): پەرلەمانی كوردستان لە دانیشتنی ئەمڕۆ چوارشەممە 11ی تەمموزی 2018 دا، یاسای هەڵپەساردنی دامەزراوەی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستانی پەسەندكرد، كە لەلایەن پارتی و گۆڕانەوە دوو پڕۆژە یاسا بۆ ئەو پرسە پێشكەشكرابوون. بەپێی یاساكە، هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەگەڵ هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان ئەنجامنادرێت، كە بڕیارە 30ی ئەیلولی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت. فراكسیۆنەكانی پارتی، گۆڕان و یەكێتی دەنگیان بە پڕۆژە یاساكە دا و بە زۆرینەی دەنگی 39 پەرلەمانتار پەسەندكرا، 15 پەرلەمانتاریش دژی بوون. فراكسیۆنەكانی یەكگرتووی ئیسلامی و كۆمەڵی ئیسلامی دەنگیان بە پڕۆژە یاساكە نەدا.    

( درەو میدیا): دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا كە بۆ كۆبوونەوەی سەركردەكانی هاوپەیمانی ناتۆ گەیشتوەتە برۆكسلی پایتەختی بەلجیكا، هێرشی توندی كردە سەر ئەڵمانیا و رایگەیاند كە بەرلین دیلی روسیایە. ترەمپ كە ماوەیەكە گوشاری بۆسەر وڵاتانی ئەوروپای ئەندامی ناتۆ دەستپێكردووە و داوایان لێدەكات بەشدارییان لەو رێكخراوەدا زیاتر بكەن، لە بەردەم یەنس ستۆڵتنبێرگ، ئەمینداری گشتی رێكخراوی ناتۆ هێرشی كردە سەر ئەڵمانیا و وتی:" هەڵەیە كە ئەڵمانیا پشتگیری لە پرۆسەی بۆری غازی روسیا دەكات لە دەریای بەڵتیك كە تێچووەكەی 11 ملیار دۆلارە بۆ هاوردەكردنی غازی روسیا، لە كاتێكدا لە دابینكردنی خەرجی بەرگری ناتۆ هێواشە، پێویستە لەسەر ئەڵمانیا ئەوروپا لە روسیا بپارێزێت بەو ئاستەی كە پێویستە". ترەمپ پێش كۆبوونەوەی لوتكەی سەركردەكانی ناتۆ لە شوێنی مانەوەی باڵیۆزی ئەمریكا لە بەلجیكا لە لێدوانێكیدا كە ژمارەیەكی زۆر لە رۆژنامەنووسان ئامادەبوون وتی:" پێویستە لەسەرمان كە خۆمان لە روسیا بپارێزین، بەڵام ئەڵمانیا دەچێت ساڵانە چەندین ملیار دۆلار دەداتە روسیا". لەبەشێكی تری هێرشەكەیدا بۆسەر ئەڵمانیا ترەمپ وتی:" ئەڵمانیا بە پاساوی ژینگەیی وێستگەكانی بەرهەمهێنانی كارەبای داخستووە كە بە خەڵوز و وزەی ئەتۆم كاردەكەن و هاوشێوەی ژمارەیەكی زۆری تری وڵاتانی ئەوروپا پشت بە غازی روسیا دەبەستێت." وتیشی:" ئێمە ئەڵمانیا دەپارێزین، فەرەنسا دەپارێزین و هەموو وڵاتان دەپارێزین، بەڵام دوای ئەوە ژمارەیەك وڵات رێككەوتن لەگەڵ روسیا دەكەن و چەندین ملیار دۆلار دەخەنە گەنجینەی روسیاوە... باوەڕم وایە كە ئەوە  بە رەهایی گونجاو نییە". ئەم هێرشەی ترەمپ بۆسەر ئەڵمانیا بەهۆی روسیاوە، لە كاتێكدایە كە بڕیارە دووشەممەی داهاتوو لە هێلسنكی پایتەختی فینلاند دوای كۆبوونەوەی لوتكەی ناتۆ  لە برۆكسل كە دوو رۆژ دەخایەنێت، لەگەڵ ڤلادیمێر پوتن سەرۆكی روسیا كۆببێتەوە.  لە كاردانەوەیدا بەرامبەر ئەو لێدوانەی ترەمپ، وەزیری بەرگری ئەڵمانیا ئۆرسولا ڤۆندەرلەین، وتی" بێ‌ گومان زۆر كێشەمان لەگەڵ روسیادا هەیە". ڤۆندەر لەین لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەنوسان لە برۆكسل وتی" لە لایەنێكی ترەوە بێ‌ گومان پێویستە كە هێڵی پەیوەندی لە نێوان  وڵاتان یان هاوپەیمانێتییەكان و نەیارەكانیان بهێڵینەوە". هاوكات یەنس ستۆڵتنبێرگ سكرتێری گشتی ناتۆ دەربارەی وتەكانی ترەمپ وتی ترەمپ زمانێكی زۆر راشكاوانەی بەكارهێنا، بەڵام ئەندامانی ناتۆ رێككدەكەون لەسەر پێویستەی دابەشكردنی خەرجیی بەرگری و ساڵی رابردووش ئەو خەرچییە لە ماوەی 30 ساڵدا زۆر زیاتربوو. ئەنگێلا مێركڵ، راوێژكاری ئەڵمانیا كە بڕیارە لە میانی لوتكەی ناتۆدا لە برۆكسل ترەمپ ببینێت، پاڵشپشتی سیاسی لە هێڵی بۆری ( نۆرد ستریم 2) دەكات بۆ هاوردەكردنی زیاتری غاز، سەرەڕای رەخنەی چەند حكومەتێكی وڵاتانی ئەندامی یەكێتی ئەوروپا، بەڵام بەرلین جەختدەكاتەوە كە ئەو هێڵە پرۆژەیەكی بازرگانی تایبەتە و دارایی گشتی تێدا خەرجناكرێت.  

(درەو میدیا): خاوەن پێدوایستییە تایبەتەكان لە سلێمانی ئەمڕۆ چوارشەممە 11ی تەمموزی 2018،  كورسی و دارشەقەكانیان لەبەردەم نوسینگەی پەرلەمانی كوردستاندا سوتاند، ئەوەش وەك ناڕەزایەتییەك لەدژی فەرامۆشكردنی چینەكەیان و وەڵامنەدانەوەی داواكارییەكان و دابیننەكردنی پێداویستییەكانیان لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە. سامان حسێن سەرۆكی یەكێتی كەمئەندامانی كوردستان لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا دوای ئەو ناڕەزایەتی دەربڕینە وتی:" ماوەی چوار ساڵە حكومەت هەرێم بەردەوامە لەسەر بەهەند سوكایەتیكردن بە هەستی خاوەن پێدوایستییە تایبەتەكان، بە پاساوی قەیرانی دارایی". سامان حسێن وتیشی:"خاوەن پێداویستییە تایبەتەكان بەهۆی ئەو سیاسەتە حزبییەی حكومەتی هەرێم پەیڕەوی دەكات رووبەڕووی مردنێكی هێواش بوونەتەوە". لە بەشێكی تری وتەكانیدا سەرۆكی یەكێتی كەمئەندامانی كوردستان جەختیكردەوە كە " چەندینجار داوامان لە لایەنە پەیوەندیدارەكان كردووە ئاوڕ لە نەهامەتییەكانمان بدەنەوە، بەڵام گوێبیستمان نەبوون و لەبەرئەوە بڕیاریماندا بۆ ناڕەزایەتی دەربڕین لەبەردەمی نوسینگەی پەرلەمانی كوردستان كورسی و دارشەقەكانمان بسوتێنین". راشیگەیاند كێبركێی سیاسی لە كوردستاندا خزمەت بە هاوڵاتیان ناكات، بەڵكو بوەتە هۆی برسیكردن و بە كەم بایەخكردنی هاوڵاتیان بەتایبەتی خاوەن پێدوایستییە تایبەتەكان.  

وەرگێڕان و ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ كریستیانۆ رۆناڵدۆ، یاریزانی بەناوبانگی پرتوگالی، چەندین ملیۆن كەسی لە سەرتاسەری جیهاندا شۆككرد ئەوەش، دوای بڕیاری بەجێهێشتنی یانەی ریاڵ مەدرید و چونە یانەی یۆڤانتۆسی ئیتالیی، بەڵام كارە خێرخوازییەكانی ئەو یاریزانە مەزنە زیاتر مایەی شۆكە وەك لە بەجێهێشتنی سانتیاگۆ بێرنابیۆ. بە گوێرەی رۆژنامەی " سەن"ی بەریتانیی، رۆناڵدۆی گۆڵكاریی مێژوویی خولی پاڵەوانەكانی ئەوروپا، بەشێكی زۆر لەو داهاتەی بەدەستدەهێنێت لە كاری خێرخوازیدا خەرجیدەكات. رۆژنامەكە 16 چیرۆكی دەربارەی كارە خێرخوازییەكانی رۆناڵدۆ ئاماژەپێداوە كە وادەكات هەستبكەین ئەو یاریزانە خاوەنی دڵێكی ئێجگار گەورەیە و هاوكاری هەموو لایەك دەكات: 1-  رۆناڵدۆ ئەو پێڵاوە ئاڵتونییەی، كە ساڵی 2011 دوای تۆماركردنی 40 گۆڵ لەگەڵ ریاڵ مەدرید بەدەستیهێنا، بە بڕی 1.2 ملیۆن پاوەن فرۆشت بۆ بونیادنانی چەند خوێندنگەیەك لە كەرتی غەززە. 2- بڕی 530 هەزار پاوەنی كە بەهای خەڵاتی تۆپی ئاڵتونیی ساڵی 2013 بووە، بەخشییە دامەزراوەی " Make-A-Wish " كە تایبەتە بە بەدواداچوون بۆ ئەوە منداڵانەی بەدەست ئەو نەخۆشیانەوە دەناڵێنن كە هیواكانیان دەكوژێت. 3- رۆناڵدۆ پێگە و ناوبانگی خۆی بەكارهێناوە بۆئەوەی ببێتە باڵیۆزی سێ‌ رێكخراوی خێرخوازی  گەورە، كە ئەوانیش رێكخراوی فریاكەوتنی منداڵ و یونیسێف و وۆرلد ڤیجنە و ساڵی 2014 لە كاتی ئاهەنگێڕانی بەبۆنەی ردنەوەی تۆپی ئاڵتونییەوە، باسی لەو كەسانە كرد كە بەدەست نەخۆشی شێرپەنجەی خوێنەوە دەناڵێنن و  ساڵی رابردووش نامەیەكی بۆ منداڵانی سوریا نوسی و بە پاڵەوانی راستەقینە وەسفیكردن و بڕێك پارەشی لە رێگەی رێكخراوی نێودەوڵەتی فریاكەوتنی منداڵانەوە بەخشی كە ئامادە نەبوو بڕەكە ئاشكرابكات. 4- ساڵی 2013 بەهۆی هەڵبژاردنی لە پێكهاتەی گشتتیدا 100 هەزار یۆرۆی لە یەكێتی ئەوروپا بەدەستهێنا، كۆی پارەكەی بەخشیەوە رێكخراوی خاچی سوور، لە ساڵی بردنەوەی نازناوی خولی یانەپاڵەوانەكانی ئەوروپا بۆ جاری دەیەم، 450 هەزار پاوەنی بەدەستهێناو بەخشییە سێ‌ رێكخراوی خێرخوازی. 5- كریستیانۆ رۆناڵدۆ زۆر خوێن دەبەخشێت، ئەوەش وایكردووە كە هیچ تاتۆیەك لەسەر جەستەی دانەنێت، جارێك دەربارەی ئەوە وتی :" هەمووان دەتوانیت لە رێگەی بەخشینی خوێنەوە جیاوازی دورست بكەین، یەكجار خوێن بەخشین لەكاتی فریاكەوتندا سود بە سێ‌ كەس دەگەیەنێت"، جارێكیش " دڕكە پەتك"ی بە كەسێك بەخشیوە. 6- چەندین ملیۆن پاوەنی بەخشیوەتە قوربانییەكانی رووداوە سروشتییەكان و لە ساڵی 2015 بڕێكی پارەی زۆری بەخشیە هەوڵە فریاگوزارییەكانی ئەو بومەلەرزەیەی كە لە نیپاڵی دا و دەوترێت ئەو بڕە گەیشتوەتە پێنج ملیۆن پاوەن. 7- هاوكاریكردنی سەنتەرێكی چارەسەركردنی نەخۆشی شێرپەنجەی مەمك، ئەوەش لە كاتێكدا بوو كە ساڵی 2007 دایكی لەو نەخۆشییە رزگاریی بوو، دوای ئەوە رۆناڵدۆ بڕیاریدا بڕی 120 هەزار پاوەن ببەخشێتە ئەو سەنتەرە. 8-  بەشداریكرد لە بەدیهێنتنی خواستی منداڵێك لە بەیروتی پایتەختی لوبان، دوای كوژرانی باوكی لەلایەن تیرۆریستانەوە، منداڵەكە بانگهێشتكرا بۆ بینینی رۆناڵدۆ. 9- دیداری لەگەڵ منداڵیكی تەمەن نۆ ساڵاندا سازكرد كە تووشی نەخۆشی شێربەنجە ببوو، ساڵی 2009 شۆفێرێكی ناردە ئەو هۆتیلەی كە خێزانی منداڵەكەی تێدابوو، میوانداری كردن. 10- لە ناو یاریگادا زۆر بە ئامانج دەگیرێت لەلایەن هاندەرانەوە بۆئەوەی وێنەی لەگەڵدا بگیرێت، كریستیانۆ بەوە بەناوبانگە كە  رۆژێك لە رۆژان داواكاری هیچ هاندەرێكی لە نێو یاریگادا رەتنەكردوەتەوە. 11- ساڵی 2014 دایكی منداڵێكی شیرەخۆرەی 10 مانگ، داوای لە رۆناڵدۆ كرد درێسەكەی پێبەبەخشێت بەهۆی ئەوەی منداڵەكەی دووچاری نەخۆشییەكی سەخت بوو، دوای بیستنی ئەو چیرۆكە رۆناڵدۆ 55 هەزار پاوەنی بۆ ئەنجامدانی نەشتەرگەریی پێ‌ بەخشی. 12- لە یارییەكی دۆستانەدا لە بۆرنمۆس، رۆناڵدۆ دەستی منداڵێكی تەمەن 11 ساڵانی بەناوی چارلی شكاند، دواتر درێسەكەی بە ئیمزای خۆیەوە پێ‌ بەخشی، و لەمدواییەشدا لە كاتی راهێنانەكانی تیپەكەیدا پێش یاری كۆتایی بەرامبەر لیڤەرپوڵ، میدیاكارێكی پێكا، دواتر درێسەكەی خۆی پێ بەخشی. 13- دەتوانرێت كریستیانۆ رۆناڵدۆ بە باشترین هاوڕێ دابنرێتن لە ساڵی 2015دا ، دوورگەیەكی تایبەتی بەخشیە " خۆرخێ‌ مێندێزی" هاوڕیێ‌ و بەڕێوەبەری كارەكانی بەبۆنەی هاوسەرگیرییەوە كە بەهاكەی 40 ملیۆن یۆرۆیە. 14-  ساڵی 2016 بانگهێشتنی ئەفسانە " رینجەرز فێرناندۆ ریكسین"ی كرد بۆئەوەی لە یاری كۆتایی خولی یانە پاڵەوانەكانی ئەوروپادا ئامادەبێت، ئەوەش دوای ئەوەی دەستنیشانكرا كە ریكسین تووشی نەخۆشییەكی كتوپڕ بووە لە جوڵەی دەخات. 15- رۆناڵدۆ باشترین هاوڕێ بووە لە تیپەكەیدا، هەمیشە دیاری و خەڵاتی پێشكەشی هاوڕێكانی كردووە، و جارێك  كاتژمێری بەخشییە سەرجەم یاریزان و فەرمانبەرانی یانەی شاهانە كە بەهای هەر كاتژمێرێك 5 هەزار پاوەن بوو. 16- رۆناڵدۆ زۆر بایەخ و گرنگی بە براگەورەكەی دەدات و هاوكاریكرد بۆئەوەی لە ئالودەبوونی لە خواردنەوە كحولییەكان رزگاریبێت، وەكو باوكی كە ساڵی 2004 كۆچی دواییكرد. سەرچاوە: kooora.com    

(درەو میدیا): داهاتی شەش مانگی یەكەمی ئەمساڵی نەوتی عێراق بەرزبوەتەوە بۆ 40.35 ملیار دۆلار، بە بەراورد بە داهاتی نیوەی یەكەمی ساڵی رابردوو كە 27.64 ملیار دۆلار بووە. جەبار لعێبی، وەزیری نەوتی عێراق لە بەیاننامەیەكدا كە لە سایتی فەرمیی وەزارەتی نەوت بڵاوكراوەتەوە روونیكردوتەوە ، هەناردەی نەوتی خاوی عێراق لە شەش مانگی یەكەمی ئەمساڵدا 625.19 ملیۆن بەرمیل بووە، بەرامبەر بە 592.44 بەرمیل لە شەش مانگی یەكەمی ساڵی رابردوو. لعێبی ئاشكراشیكرد تێكڕای نرخی فرۆشتنی نەوت بۆ مانگی حوەزیرانی ئەمساڵ بەرزبوەتەوە بۆ 69.322 دۆلار، بەرامبەر بە 42.067 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك لە مانگی حوزەیرانی ساڵی رابردوو. وەزیری نەوتی عێراق ئاماژەیبەوەشداوە زیادبوونی داهاتی نەوتی عێراق رۆڵی دەبێت لە پڕكردنەوەی كورتهێنانی بودجەی ئەمساڵی عێراق.    

گفتوگۆی رۆژنامه‌وانی: نیاز عه‌بدولڵا یاسای ژماره‌ 4ی ساڵی 2017ی لێبوردنی گشتی، له‌ بڕگه‌ی 4ی مادده‌ی 9ی یاساكه‌دا هاتووه‌ "به‌رتیل و ئیختیلاس و ئه‌و تاوانانه‌ی به‌ سامانی گشتی په‌یوه‌ستن و تاوانه‌كانی گه‌نده‌ڵی هاتوو له‌ مادده‌ی (یه‌كه‌م/بڕگه‌ی حه‌وته‌م) و مادده‌ی 14 و مادده‌ی 15ی یاسای ده‌سته‌ی ده‌ستپاكی ژماره‌ 3ی ساڵی 2011ی هه‌مواركراو" لێبوردنی گشتی نایگرێته‌وه‌. به‌ڵام دادگای ته‌مییزی كوردستان مادده‌ی 340ی یاسای سزادانی عێراقی ژماره‌ 111ی ساڵی 1969ی خسته‌ ناو ئه‌و دۆسیانه‌ی لێبوردنی گشتی ده‌یانگرێته‌وه‌. بۆیه‌ (دره‌و میدیا) له‌ گفتوگۆیه‌كی رۆژنامه‌وانی له‌گه‌ڵ دكتۆر ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر سه‌رۆكی ده‌سته‌ی ده‌ستپاكی هه‌رێمی كوردستان، تاوتوێی رێكاره‌كانی ده‌ركردنی دۆسییه‌كانی گه‌نده‌ڵی له‌ لێبوردنی گشتی و رێكاره‌كانی دادگا و پارێزبه‌ندی یاسایی و حیزبی‌ كرد بۆ مامه‌ڵه‌كرد له‌گه‌ڵ دۆسیه‌كانی گه‌نده‌ڵی.     دره‌و میدیا: ئێوه‌ له‌ ده‌سته‌ی ده‌ستپاكی یاسا و بڕیاره‌كانی لێبوردنی گشتی چۆن ده‌بینن؟ ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: زۆر هه‌وڵماندا ئه‌و لێبوردنی گشتییه‌‌ ده‌رنه‌چێت، چونكه‌ دیارده‌یه‌كی خراپه‌ و یه‌كێكه‌ له‌ خاڵه‌ لاوازه‌كان بۆ سه‌روه‌ر نه‌بوونی یاسا‌ له‌ هه‌رێمی كوردستان كه‌ چه‌ند ساڵ جارێك به‌ یاسا ده‌رده‌چێت.  هه‌وڵه‌كه‌مان له‌ رێگریكردن له‌ ده‌رچوونی یاساكه‌ سه‌ری نه‌گرت، به‌ڵام هه‌وڵماندا دۆسیه‌كانی تایبه‌ت به‌ گه‌نده‌ڵی به‌ ده‌ربكرێن له‌ یاساكه‌ و لێبوردنی گشتی نه‌یانگرێته‌وه‌. به‌كرده‌یی په‌رله‌مانی كوردستان وه‌ڵامی ئه‌و داوایه‌‌ی ئێمه‌یان ‌دایه‌وه و وه‌ك ئه‌وه‌ی چۆن له‌ یاسای ده‌ستپاكیدا هاتووه‌ لێبوردنی گشتی ئه‌و دۆسیانه‌ی نه‌گرته‌وه‌. دره‌و میدیا: كه‌‌ یاساكه‌ رێگری له لێبوردنی گشتی بۆ دۆسییه‌كانی گه‌نده‌ڵی ده‌كات، بۆچی‌ دادگای ته‌مییزی كوردستان-  ده‌سته‌ی سزایی، لێبوردنی بۆ دۆسییه‌كانی گه‌نده‌ڵی له‌ وه‌زیفه‌ گشتییه‌كان ده‌ركرد‌؟ ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر:  له‌ ناوه‌ڕاستی مانگی دووی ئه‌م ساڵ سه‌یرمان كرد بڕیارێكی دادگای ته‌مییزی كوردستان ده‌رچووه‌ كه‌ مادده‌ی 340ی سزادانی عێراقی كه‌ تایبه‌ته‌ به‌ ئه‌ركه‌كانی وه‌زیفه‌ی گشتی و گه‌یاندنی زیانی به‌ ئه‌نقه‌ست به‌ وه‌زیفه‌ی گشتی، خراوه‌ته‌ چوارچێوه‌ی بڕیاره‌كانی لێبوردنی گشتی. ئێمه‌ په‌نامان بۆ په‌رله‌مان و لیژنه‌ی یاسایی برد چونكه‌ لیژنه‌ی یاسایی خۆیان رۆڵی سه‌ره‌كییان له داڕشتنی‌ یاساكه‌ هه‌بووه،‌ بۆئه‌وه‌ی بزانین ته‌فسیری ئه‌وانیش چییه‌، خۆشبه‌ختانه‌ ته‌فسیری ئه‌وان له‌ رێگای سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان هاته‌وه‌ و درایه‌وه‌ ئه‌نجوومه‌نی دادوه‌ری، به‌وه‌ی ئه‌و مادده‌یه‌‌ لێبووردنی گشتی نایگرێته‌وه‌. دواتریش هه‌وڵماندا له‌ رێگای لیژنه‌ی راستكردنه‌وه‌ی ئه‌و بڕیاره‌ی دادگای ته‌مییز كه‌ یه‌كێكه‌ له‌ ئامرازه‌كانی تانه‌دان‌ له‌ بڕیاری دادگای ته‌مییز، ئه‌و ئه‌و بڕیاره‌ راگیرا و دوای گفتوگۆ و نووسینی لائیحه‌یه‌كی یاسایی بڕیاره‌كه‌ی پێشووی خۆی راستكرده‌وه‌ و جارێكی تر مادده‌ی 340 خرایه‌وه‌‌ ناو ئه‌و ماددانه‌ی لێبوردنی گشتی نایگرێته‌وه.‌  سه‌رۆكی ده‌سته‌ی ده‌ستپاكی هه‌رێم: نه‌بوونی یاسای بودجه‌ یه‌كێكه‌ له‌ خاڵه‌ لاوازه‌كانی حوكمڕانی چوار ساڵی رابردووی كابینه‌ی هه‌شت دره‌و میدیا: ژماره‌ی دۆسییه‌كان و قه‌باره‌ی له‌ ده‌ستچوونی ماددی گه‌نده‌ڵییه‌كان چه‌ند ده‌بوون ئه‌گه‌ر لێبوردنی گشتی له‌و دۆسیانه‌ ره‌چاوبكرایه‌؟ ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: به‌ ره‌چاوكردنی لێبوردنی گشتی بۆ مادده‌ی 340ی یاسای سزادانی عێراقی له‌ هه‌رێم مه‌ترسی هه‌بوو نزیكه‌ی 38 كه‌یسی گه‌نده‌ڵی دابخرێن، ئێستا ئه‌و مه‌ترسیانه‌ نه‌ماوه‌ و هه‌ندێك له‌و كه‌یسانه‌ له‌ قۆناغی دادگایی كردنن و هه‌ندێكیشیان لێكۆڵینه‌وه‌ كردن تیایاندا ته‌واو نه‌بووه‌.  به‌پێی قه‌باره‌ی گه‌نده‌ڵییه‌كه ئه‌گه‌ر ئه‌م دۆسیانه‌ ئه‌گه‌ر لێبوردنی گشتییان بۆ ده‌ربچوایه‌‌ به‌ ملیاره‌ها دینار زیان به‌ بودجه‌ی گشتی ده‌كه‌وت‌. رێژه‌ی ئه‌و پاره‌یه‌ی گه‌نده‌ڵیشی تیادا ده‌كرێت له‌ وه‌زیفه‌ گشتییه‌كان، قه‌باره‌ی ئه‌و به‌هه‌ده‌ردانه‌ هه‌ر چه‌ند بێت دواجار هه‌ر گه‌نده‌ڵییه‌. دره‌و میدیا: نه‌بوونی یاسای بودجه‌ له‌ هه‌رێمی كوردستان چه‌ند بۆته‌ به‌ربه‌ست له‌به‌رده‌م قورسكردنی كاره‌كانی ئێوه‌ و نادیاری سه‌رچاوه‌كانی دارایی؟ ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: یاسای بودجه‌ له‌ هه‌ر وڵاتێك یه‌كێكه‌ له‌ بنه‌ماكانی شه‌فافییه‌ت، كه‌ ده‌بێ دارایی گشتی له‌ رێگای یاسای بودجه‌ی گشتییه‌وه‌ كه‌ له‌ په‌رله‌مان په‌سند ده‌كرێت هه‌بێت، ئه‌وه‌ كاری هه‌موو ده‌زگاكان ئاسانتر ده‌كات به‌ رادده‌یه‌ك كه‌ ده‌زانن هه‌ر وه‌زاره‌تێك و سێكته‌رێك چه‌ند پاره‌ی بۆ ته‌رخانكراوه‌، چۆنیش سه‌رف ده‌كرێت، ئه‌و كات كاره‌كه‌ بۆ دیوانی چاودێری دارایی كه‌ ده‌زگایه‌كی وردبینی كردنه‌ و هاوكات بۆ ده‌سته‌ی ده‌ستپاكییش ئه‌گه‌ر سكاڵایه‌ك هه‌بێ ئاسنتره‌. نه‌بوونی یاسای بودجه‌ یه‌كێكه‌ له‌ خاڵه‌ لاوازه‌كانی حوكمڕانی چوار ساڵی رابردووی كابینه‌ی هه‌شت، راسته‌ بیانووه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ داهاتمان مانگانه‌یه‌ به‌ڵام ده‌كرا میزانیه‌یه‌كی ته‌قدیری دابندرایه‌. دره‌و میدیا: پرۆسه‌ی دادگاییكردنی دۆسیه‌كانی گه‌نده‌ڵی له‌ دادگاكان چۆن به‌ڕێوه‌ ده‌چن؟ ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: ئێمه‌ كێشه‌مان ئه‌وه‌یه‌ كه‌یسه‌كانی گه‌نده‌ڵی له‌ قۆناغی دادگایی كردن زۆر دواده‌كه‌ون، به‌ تایبه‌ت هه‌ندێك دادگا هه‌یه‌ كه‌یس ساڵ بۆ ساڵ و نیوێك له‌ لایان ده‌مینێته‌وه‌ و ئامرازه‌كانی تانه‌دان له‌ جینایات به‌ سیفه‌تی ته‌مییزی و داد زۆر ده‌مینێته‌وه‌، كه‌یسمان هه‌یه‌ ماوه‌ی ساڵێكه‌ له‌ دادگای ته‌مییزی كوردستان نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه.‌ بۆیه‌ ئه‌مه‌ وای كردووه‌ یه‌ك لاكردنه‌وه‌ی دۆسیه‌كان قورستر بێت، دیاره‌ ئالییه‌ته‌كان ئالییه‌تی قانونین و قسه‌مان له‌سه‌ر ئالییه‌ته‌ قانونیه‌كه‌ نییه،‌ به‌ڵام له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌و ده‌زگایانه‌ لۆدێكی زۆری كه‌یسیان له‌سه‌ره‌ به‌داخه‌وه‌‌ سه‌ره‌ڕای رێنماییه‌كانی خۆشیان به‌ڵام هه‌ندێك جار به‌ ئاسایی مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ كه‌یسه‌كانی گه‌نده‌ڵی ده‌كه‌ن، به‌شێك له‌ كه‌یسه‌كانی گه‌نده‌ڵی به‌تایبه‌ت له‌ پارێزگای هه‌ولێر و دادگای جینایاتی هه‌ولێر تا ئێستا زۆر خه‌مسارد بووه‌ و ئه‌مه‌ وای كردووه‌ ئێمه‌ داوا بكه‌ین بۆ یه‌كلایی كردنه‌وه‌ی یه‌كێك له‌ كه‌یسه‌كان بۆمان بگۆڕن.‌  بۆیه‌ سه‌ره‌تای ئه‌م ساڵ كه‌ دۆسیه‌كانمان راگه‌یاند له‌ سه‌رووی 150 كه‌یس له‌ قۆناغی دادگاییكردن بوون و ئێمه‌ چه‌ند رۆژی داهاتووش داتاكانی تر رائه‌گه‌یه‌نین. هیوامان وابوو ئه‌و شه‌ش مانگه‌ به‌شێكی زۆری كه‌یسه‌كان یه‌كلایی بكرێته‌وه‌، به‌ڵام به‌ داخه‌وه‌ به‌هۆی زۆری كه‌یسه‌كان و خه‌مساردی له‌ كه‌یسه‌كانی گه‌نده‌ڵی وه‌كو پێویست یه‌كلایی نه‌كراونه‌ته‌وه‌. سه‌رۆكی ده‌سته‌ی ده‌ستپاكی هه‌رێم:به‌شێك له‌ كه‌یسه‌كانی گه‌نده‌ڵی به‌تایبه‌ت له‌ پارێزگای هه‌ولێر و دادگای جینایاتی هه‌ولێر تا ئێستا زۆر خه‌مسارد بووه دره‌و میدیا: پارێزبه‌ندی یاسایی چه‌ند به‌ربه‌سته‌ له‌به‌رده‌م به‌ڕێوه‌چوونی لێپرسینه‌وه‌ی یاسایی له‌ دۆسیه‌كانی گه‌نده‌ڵی؟ ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: پارێزبه‌ندی به‌ یاسا ده‌درێت، بۆ نموونه‌ وه‌زیره‌كان بۆ چوونه‌ به‌رده‌م دادگایان پێویست به‌ ره‌زامه‌ندی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیران ده‌كات‌، په‌ر‌له‌مانتار حه‌سانه‌ی هه‌یه‌ و به‌پێی یاسا ده‌بێ سه‌رۆكایه‌تی په‌ر‌له‌مان رازی بێت. به‌شێكی زۆر له‌ داموده‌زگاكان هه‌تا سه‌ندیكاكانیش له‌ یاساكانی خۆیان ره‌زامه‌ندی مه‌ركه‌زییان كردۆته‌ مه‌رج له‌ كاتی دادگاییكردنی ئه‌ندامه‌كانیان. بۆ نموونه‌ تۆ ناتوانی له‌ وه‌زاره‌تی ناوخۆ كه‌سێك بانگ بكه‌ی ئه‌گه‌ر وه‌زاره‌تی ناوخۆ رازی نه‌بێت زۆری حه‌سانه‌ و ره‌زامه‌ندی مه‌ركه‌زی خاڵی لاوازی هه‌ر وڵاتێكه‌ كه‌ بییه‌وێت رووبه‌ڕووی گه‌نده‌ڵی ببێته‌وه‌. ‌ سه‌رۆكی ده‌سته‌ی ده‌ستپاكی هه‌رێم: به‌ داخه‌وه‌ به‌هۆی زۆری كه‌یسه‌كان و خه‌مساردی له‌ كه‌یسه‌كانی گه‌نده‌ڵی وه‌كو پێویست یه‌كلایی نه‌كراونه‌ته‌وه دره‌و میدیا: حیزبه‌كان چه‌ند بوونه‌ته‌ پارێزبه‌ندی بۆ به‌رپرسانی حیزبی له‌ دۆسیه‌كانی گه‌نده‌ڵی؟ ئه‌محه‌د ئه‌نوه‌ر: ئه‌وه‌ی حه‌سانه‌ی حیزبییه‌ لایه‌نێكی نایاساییه‌ و لایه‌نێكی سیاسی و واقعییه‌ له‌ مڕۆی هه‌رێم، كه‌ كه‌سێك پۆستێكی سیاسی یان عه‌سكه‌ری هه‌یه‌، دیاره‌ ئه‌و حاڵه‌تانه‌ش ئه‌وه‌نده‌ زۆر نین وه‌كو كه‌یس له‌لای ئێمه،‌ به‌ڵام ئه‌و حاڵتانه‌ بوونیان هه‌یه‌ و ئێمه‌ هه‌وڵمانداوه‌ و تارادده‌یه‌كی زۆر به‌سه‌ر ئه‌و ئاسته‌نگه‌ زاڵ بووین و له‌ ئاستێكی باش خه‌ڵك هاتۆته‌ به‌رده‌م دادگای لێكۆڵینه‌وه.‌ ئه‌وه‌ش حاڵه‌تێكی باشه،‌ به‌ڵام چه‌ند حاڵتێكیشمان هه‌یه‌ بۆ نموونه‌ خه‌ڵكمان هه‌یه‌ رای كردووه‌ یان له‌ ده‌ره‌وه‌ی وڵاته‌، خه‌ڵكمان هه‌یه‌ به‌هۆی نادیاری شوێنه‌كه‌ی نه‌مانتوانیوه‌ ته‌بلیغی بكه‌ین. حاڵه‌تی ره‌زامه‌ندی مه‌ركه‌ز و حه‌سانه‌ له‌ كوردستان خاڵێكی لاوازه، چونكه‌‌ هه‌ر وڵاتێك بییه‌وێت دژایه‌تی گه‌نده‌ڵی بكات ئه‌بێت ئه‌و پارێزبه‌ندییانه‌ له‌ ته‌سكترین چوارچێوه‌ بێت. به‌ تایبه‌تی ته‌سكبكرێته‌وه‌ له‌ ئه‌ندامانی په‌رله‌مان، چونكه‌ ئه‌ندامانی په‌رله‌مان خۆیان هه‌ڵبژێردراوی خه‌ڵكن و پێویسته‌ ئه‌وه‌ش رێكارێكی گونجاوی بۆ دابندرێت، كاتێك په‌رله‌مانتارێك دۆسیه‌یه‌كی له‌سه‌ر بێت به‌پێی ئه‌و میكانیزمه‌ رێگر نه‌بێت له‌به‌رده‌م رێكاری یاسایی.       

(درەو میدیا): ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی ئەمڕۆ سێشەممە 10ی تەمموز كۆبوونەوەیەكی ئاسایی ئەنجامدا و بڕیاریدا  ئەنجومەنی نوێیی شارەوانیی بۆ شار و شارۆچكەكانی پارێزگاكە پێكبهێنێت. دوای كۆبوونەوەكە،  ئازاد حەمەئەمین، لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند لە كۆبوونەوەكەدا پرسی پێكهێنانی ئەنجومەنی شارەوانییەكان تاوتوێكراوە و بڕیاری پێویست دراوە بۆ پێكهێنانی ئەنجومەنی نوێ و جەختیشیكردەوە پێویستە لە ماوەی 60 رۆژدا ناوی كاندیدەكانی ئەنجومەنی شارەوانی ناوەندی سلێمانی و قەزاو ناحییەكان  پێشكەشی ئەنجومەنی پارێزگا بكرێن بۆئەوەی دەنگیان لەسەر بدرێت و ئەنجومەنی شاروانییەكان پێبكهێنرێن. ئەنجومەنی شارەوانی قەزا و ناحیەكانی سلێمانی ساڵی 2000 ئەنجامدرا و سەرۆك و ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانییەكان بە دەنگدانی راستەوخۆ لەلایەن هاوڵاتیانەوە هەڵبژێدران، بەڵام لەو كاتەوە هیچ هەڵبژاردنێكی ئەنجومەنی شارەوانییەكان بەڕێوەنەچووە و هەموویان لەلایەن حكومەتەوە دامەزرێنراون. هاوكات ئەكرەم شەریف، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لە پەیچی خۆی لە تۆڕی كۆمەلایەت فەیسبوك نوسیوێتی: ئە مڕۆ سێشە ممە 10ی تەمموز كاتژمێر ۱٠ی سە ر لە بەیانی ، (٤۷) هەمین كۆبونەوەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی ئەنجامدراو چەند بابەتێكی گرنگ خرایە بەرباس : ۱ . بڕیاردرا بە رەتكردنەوەی بڕیاری ئەنجومەنی باڵای وەبەرهێنان سەبارەت بە تەملیككردنی عەلوەی نوێی سلێمانی و كۆی تەملیككردنەكانی دیكە ی هاوشێوە ی . ۲.پەسەندكردنی كۆنوسی لیژنەی كاتی ئەنجومەنی پارێزگا سەبارەت بە پێكهێنان و دیاریكردنی كاندیدان لەلایەن پارێزگای سلێمانی و سەرۆكی ئیدارەی ڕاپەرین و گەرمیان بۆ ئەنجومەنی شارەوانییەكان لە سنوری پارێزگای سلێمانی كە لە دوو مانگ زیاتر تێنەپەڕێت. ۳.رونكردنەوەی سەرۆكی ئەنجومەن سەبارەت بە هەڵبژادنەكانی ئەنجومەنی پارێزگاكان و ئەنجومەنی وەزیران وەزیری ناوخۆی ڕاسپاردووە بە ئامادەكردنی ڕاپۆرتێك سەربارەت بە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان ، لە ژێر ڕۆشنایی ەە ردوو یاسای ژمارە ( ۳، ٤) تایبەت بە دەسەڵات و تایبەتمەندی و چۆنیەتی هەڵبژاردنی ئە نجومەنی پارێزگا و قە زا و ناحیە كان . ٤. بڕیاردان لەسەر فراوانكردنی گوندی میرەدێ لە ناحیەی زەرایەن.    

( درەو میدیا): لە یەكەم رۆژی دوای سوێندخواردنی دەستوری و راگەیاندنی كابینەی نوێی حكومەتەكەی، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا چەند بڕیارێكی بۆ پتەوتكردنی دەسەڵاتی لە بواری دەسەڵاتی جێبەجێكردندا دەركرد كە خۆی سیستمی بانكەكان و سیستمی سەرۆكایەتی نوێ و چۆنیەتی دامەزرانی لێپرسراواندا دەبینێتەوە. ئەردۆغان دەسەڵاتی دیاریكردنی بانكی ناوەندیی و جێگرەكانی و ئەندامانی لیژنەی سیاسەتە داراییەكانی بۆ چوار ساڵی داهاتوو بەخۆی بەخشیوە. رۆژنامەی رەسمی توركیا ئەمڕۆ سێشەممە مەرسومێكی سەرۆكایەتی بڵاوكردەوە كە تێیدا بڕیاردراوە كە لەكاتی ئامادەنەبوونی سەرۆك كۆماردا لەبەر هەر هۆكارێك، بەتەمەنترین جێگرن پۆستی سەرۆك كۆمار بە وەكالەت بەڕێوەدەبات، تاهەڵبژاردنی سەرۆكێكی نوێ بۆ وڵات. هەروەها ئەردۆغان مەرسومێكی نوێی دەركردووە بۆ دانانی فەریقی یەكەم یاشار گولەر بە سوپاسالاری توركیا لە جێگەی خولوسی ئاكار كە لە كابینەی نوێی حكومەتدا پۆستی وەزارەتی دەرەوەی رادەستكراوە. هاوكات  ئەردۆغان فەریقی یەكەم ئومیت دوندار بە فەرماندەی هێزەی پیادەی زەمینی و فەریق مەتین گۆراك بە سەرۆكی دووەمی ئەركانی گشتی سوپای توركیا دامەزراند.  

وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ هەڵبژاردەی تۆپی پێی بەلجیكا و كرواتیا لە مۆندیالی 2018ی روسیادا چەندین هەڵبژاردەی گەورەیان لە مۆندیال دەركرد و خۆیان گەیشتنە قۆناغی نیوەی كۆتایی مۆندیالەكە، بەهای ئەم دەستكەوتە كاتێك زیاتر دەبێت كە رەچاوی ئەوە بكرێت چۆن بەلجیكا و كرواتیا كە یەكێكن لە بچوكترین دوو وڵاتانی جیهان گەیشتنە قۆناغی پێش كۆتایی مۆندیال. ئەگەر هەڵبژاردەی بەلجیكا بتوانێت جامەكە بەدەستبهێنێت، ئەوا دەبێتە بچوكترین دەوڵەت لە رووی رووبەرەوە كە ئەو نازناوە جیهانییە بەدەستدەهێنێت، چونكە روبەڕی ئەو وڵاتەی كیشوەری ئەوروپا لە 30 هەزار كیلۆمەتر چوار گۆشە زیاتر نیە. كرواتیاش كە ژمارەی دانیشتوانەكەی دەگاتە 4.1 ملیۆن كەس، ئەگەر ببێتە پاڵەوانی مۆندیالی روسیان ئەوا دەبێتە بچوكترین وڵات كە نازناوەكە بەدەستدەهێنێت، لەو كاتەوەی كە ئۆرەگوای لە ساڵی 1950 جامی پاڵەوانێتییەكەی بەدەستهێنا. لە نێو ئەو 32 هەڵبژاردەیەی كە بەشداری مۆندیالی روسیای 2018 بوون، ئایسلەندا و ئۆرەگوای و پەنەما ئەو سێ‌ وڵاتەن كە ژمارەی دانیشتوانیان لە كرواتیا كەمترە، بەڵام ئەوان لە قۆناغەكانی پێش كۆتایی ماڵئاواییان لە مۆندیالەكە كرد. لە قۆناغی نیوەی كۆتاییدا وادەردەكەوێت ئەو سەركەوتنە گەورەیەی كە هەڵبژاردەی بەلجیكا و كرواتیا لەم هاوینەدا لە روسیا بەدەستیانهێناوە، دژی ئەو قسەباوەیە كە دەڵێت هەركاتێك رووبەری وڵاتێك فراوان بوو، ژمارەی دانیشتوانەكەشی زۆربوو، ئەوا زۆترین بەهرەمەند تێیدا دەردەكەوێت، بەوەش هەلی بەدەستهێنانی سەركەوتنی لە پاڵەوانێتییە وەرزشییەكاندا زیاددەبێت. ئەگەر بڕوانینە ئەو هەڵبژاردانەی جامی جیهانیان لە مۆندیالەكانی پێشووتردا بەدەستهێناوە، جگە لە ئۆرەگوای، دەبینین زۆربەی ئەو هەڵبژاردانەی هی وڵاتە گەورەكانن لە رووی ژمارەی دانیشتوانەوە: بەرازیل ( 207 ملیۆن كەس) ، ئەڵمانیا ( 83 ملیۆن كەس)، فەرەنسا( 67 ملیۆن كەس)، ئیتالیا (60 ملیۆن كەس)، ئینگلتەرا (53 ملیۆن كەس) ، ئەرجەنتین ( 43 ملیۆن كەس). بەڵام بەلجیكا و كرواتیا ئەم ئاراستەیان پێچەوانە كردەوە و ئەوەش بۆ یەكەمجار نییە، بەلجیكا كە زیاتر لە تۆپی پێ بە شوكولاتە و بیرە و پەتاتە بەناوبانگە، لە مۆندیالی ساڵی 2986دا گەیشتە  نیوەی كۆتایی و كەس نەیتوانی رێگەیان لێبگرێت جگە لە هەڵبژاردەی ئەرژەنتین بە سەركردایەتی ئەستێرەی ئەفسانەی هەڵبژاردەكە دیگۆ مارادۆنا، لە مۆندیالی فەرەنسای 1998شدا كرواتیا بە بردنەوەی لە ئەڵمانیا و سەركەوتنی بۆ نیوەی كۆتایی جیهانی شۆككرد و ئەو سەركەوتنە مایەی سەرنج بوو، بە تایبەتی كرواتیا تازە لە جەنگی باڵكان رزگاری ببوو، لە نەوەدەكانی سەدەی رابردوودا.                         ئۆرەگوای بجوكترین وڵاتە لە رووی دانیشتوانەكە جامی جیهانی بەدەستهێناوە بەلجیكا و كرواتیا چۆن سەركەوتوو بوون؟ بەشێوەیەكی سروشتی، سەركەوتن لە بواری وەرزشدا لە دەوڵەتە بچوكەكان، نوێ نییە و یاریزانی راكردن " یۆسین بۆڵت" دیارترین نمونەیە كە چەندین مەدالیای زێڕی بەدەستهێناوە، هەرچەندە جامایكا ژمارەی دانیشتوانی لە 2.1 ملیۆن كەس تێناپەڕێت، بەڵام لەوە قورستر، ئەو سەركەوتنانە بەدەستبێت لە وەرزشە بە كۆمەڵەكانی وەك تۆپی پێ، بەلجیكا و كراوتیا ئەو سەركەوتنەیان بەدەستهێنا، سەرنج چڕكردنەوە لەسەر ئەو بنەمایانەی هەیانە و قۆستنەوەیان بە شێوەیەكی تەواوەتی. لە حاڵەتی بەلجیكادا ئەو بنەمایانە خۆی لە پارە و جەماوەرێتی تۆپی پێدا دەبینێتەوە و ئەو وڵاتە یەكێكە لە 20 وڵاتە دەوڵەمەندەكەی جیهان و بەلجیكییەكانیش یاری تۆپی پێیان زۆر بە هەند وەرگرتووە، بە گوێرەی داتاكانی یەكێتی ئەوروپا 17 هەزار یانەی تۆپی پێ لە ساڵی 2010دا لە بەلجیكا هەبووە، و ژمارەی ئەندامانی ئەو یانانە گەیشتوەتە 1.35 ملیۆن كەس، واتە 10%ی كۆی ژمارەی دانیشتوان. پەرەپێدانی یاریزانە لاوەكان دوای 20 ساڵ لە دروەشانەوەی هەڵبژاردەی بەلجیكا لە مۆندیالی ساڵی 1986دا، لێپرسراوانی تۆپی پێی ئەو وڵاتە پلانێكیان دانا بۆ گەشەپێدان و پەرەپێدانی بەهرەمەندە لاوەكان لە یانەكانی تۆپی پێدا لەسەرتاسەری وڵاتدا، ئەوەش ئەم هاوینە ئەنجامەكەی بە روونی لە جامی جیهانی 2018دا لە روسا دەركەوت و هەڵبژاردەی بەلجیكا بە " نەوەیەكی ئاڵتونیی"و بە ژمارەیەك یاریزانی بەتوانا و زۆر بەهرەمەند هاتە مەیدان، كە پێشەنگیان ئیدن هازارد و كیڤن دی برۆین و رۆمیلۆ لۆكاكۆیە. لۆكاكۆ كە لە دایك و باوكێكی خەڵكی كۆماری كۆنگۆی دیموكرات لەدایكبوووە، نمونەیەكە بۆ سەركەوتی پرۆگرامی نیشتمانی بۆ هاندانی نەوەی یەكەم و دووەمی كۆچبەران لە بەلجیكا. هەڵبژاردەی بەلجیكا كە بە نیوەی كۆتایی مۆندیالی روسیا رووبەڕووی فەرەنسا دەبێتەوە، ژمارەیەك لە یاریزانانی بە رەچەڵك كۆنگۆیی، مەغریبی، پرتوگالی و كۆسۆڤۆیی لەخۆگرتووە. كرواتیا، هەمان ئەو توانا داراییە  بەلجیكای نییە، بەڵام لەسەر بەدەستهێنانی سەركەوت لەپاڵەوانێیتە وەرزشییە گەورەكاندا راهاتووەن لە خولی ئۆڵۆمپیادی 2016دا كرواتیا لە كۆی 207 دەوڵەت پلەی 17یەكی بەدەستهێنا، لە كاتێكدا هەڵبژاردەی بەرازیل كە میوانداری خولەكەی كرد لە پلەی 13 یەمدا هات.                                   لوكا مۆدریچ بربڕەی پشتی یانەی ریاڵ مەدرید و هەڵبژاردەی كرواتیایە وەبەرهێنان لەلایەن دەوڵەتەوە یەكێك لە تیۆرەكان دەڵێت كرواتیا سودی لە وەبەرهێنانی دەوڵەت لە بواری وەرزشدا وەرگرتووە لە یوگوسلاڤیای پێشوودا و ئاستێكی باشی لە راهێنان بە میرات بۆماوەتەوە. " رۆمیۆ گۆزاك" بەڕێوەبەری هونەریی پێشووی یەكێتی تۆپی پێی كرواتیا دەڵێت:" راهێنانێكی زۆر ئاست بەرزمان لە وەرزشەكانی وەك تۆپی پێ، تۆپی دەست، باسكە، تۆپی ئاو هەیە، ئەوەش رۆڵێكی گرنگ دەبینێت لە پێشكەوتنی هونەریی لە وەرزشدا لای ئێمە". هەروەها ئاستی بەشداریكردن لە وەرزشەكاندا زۆر بەرزە، ژمارەی ئەو یاریزانانی تۆپی پێ كە تۆماركراون لە كرواتیا گەیشتوەتە 120 هەزار كەس، واتە 3%ی كۆی ژمارەی دانیشتوان و ئەم رێژەیەش رێژەی بەرازیلی تێپەڕاندووە، كە ژمارەی ئەو یاریزانانەی تۆپی پێ‌ لەو وڵاتە تۆماركراون لەسەدا یەكی كۆی دانیشتوانە، ئەوەش بە گوێرەی داتاكانی یەكێتی تۆپی پێی نێودەوڵەتی " فیفا". لە راستیدا هەڵبژاردەی بەلجیكا و كرواتیا سودیشیان لە ژمارەیەكی زۆر لە ئەستێرەكانی تۆپی پێیان وەرگرتووە كە لە یانە گەورەكانی جیهاندا یاری دەكەن. یاریزانی بیانی 11 یاریزانی هەڵبژاردەی بەلجیكا لە خولی نایابی ئینگلتەرا یاری دەكەن، هەروەها ئەستێرە و كاپتنی هەڵبژاردەكە " لوكا مۆدریچ" بە بڕبڕەی پشتی هێڵی ناوەڕاستی یانەی ریاڵ مەدریدی ئیسپانیی دادەنرێت كە لە چوار ساڵی رابردوودا سێجار جامی یانە پاڵەوانەكانی ئەوروپا " چامپیۆنز لیگ"ی بەدەستهێناوە. هەروەها لیستی هەردوو هەڵبژاردەی بەلجیكا و كرواتیا لە مۆندیالی روسیادا تەنها دوو یاریزانی لەخۆگرتووە كە لە خولی ناوخۆی وڵات یاری دەكەن، كە ئەوەش یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی گەیشتنی ئەو دوو هەڵبژاردەیە بە قۆناغی نیوەی كۆتایی مۆندیالی روسیای 2018 نوسینی: فێرناند دوارت/ بی بی سی  

 (درەو میدیا): نوری مالیكی و حەیدەر عەبادی رێككەوتوون لەسەر ئەوەی پارێزگاری بكەن لە هێشتنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران لە دەستی حزبی دەعوەدا. حسێن مالیكی پەرلەمانتاری ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا كە زاوای نوری مالیكییە ئاشكرایكرد" باڵی نوری مالیكی و باڵی حەیدەر عەبادی لەناو حزبی دەعوە رێككەوتون لەسەر دیاریكردنی كاندیدێكی هاوبەش بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق. بەپێی قسەی حسێن مالیكی كە لێدوانی بۆ سایتی "مەدا" داوە، ئامانجی ئەم رێككەوتنەی نێوان مالیكی و عەبادی هێشتنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراقە لە دەستی حزبی دەعوەدا. ئەم رێككەوتنە دوای ئەوەدێت لە چەند رۆژی رابردوودا ژمارەیەك لە سەركردەكانی حزبی دەعوە سەردانی هەردوو باڵی مالیكی و عەبادییان كرد بەمەبەستی لێكنزیكردنەوەی تێڕوانینی هەردوولا لەبارەی پێكهێنانی كوتلەیەكی گەورەی پەرلەمانی یاخود كۆكردنەوەیان لە یەك هاوپەیمانێتیدا. بەگوێرەی قسەی حسێن مالیكی، لە ئەنجامی ئەو دانوستانانەدا، بەر لە دوو رۆژ لە ماڵی عەبدولحەلیم زوهێری یەكێك لە سەركردەكانی حزبی دەعوە، كۆبونەوەیەكی گرنگ لەنێوان سەركردەكانی هەردوو باڵەكەدا سازدراوە و هەریەكە لە نوری مالیكی و حەیدەر عەبادی و هادی عامری ئامادەبوون، كۆبونەوەكە بوەتەهۆی كۆتایهێنان بەو دابڕان و ناكۆكییانەی كە لەنێوان باڵەكەی حزبی دەعوە دروستبووە. "لە كۆبونەوەكەدا مالیكی و عەبادی رێككەوتوون لەسەر میكانیزمی یەكلاكردنەوەی كاندیدێكی هاوبەش بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران، ئەوەش لەرێگەی رێككەوتن یاخود دەنگدان لەسەر كاندیدەكان". ئێوارەی رۆژی یەكشەممە سەركردەكانی حزبی دەعوە كۆبونەوەی دووەمیان كردووە لە ماڵی نوری مالیكی و قسەیان كردووە لەبارەی دواین هەنگاوەكانی پێكهێنانی هاوپەیمانێتی لەنێوان لیستەكانی (فەتح و نەسر و دەوڵەتی یاسا) و دیاریكردنی وادەی راگەیاندنی هاوپەیمانێتییەكە. لە ساڵی 2003 و دوای روخانی رژێمی پێشووەوە، پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ پێكهاتەی شیعە یەكلابوەتەوە، لەناو لایەنە شیعەكاندا لەدوای روخانی سەددامەوە پۆستی سەرۆك وەزیران بەدەست حزبی دەعوەی ئیسلامییەوە بووە. بەڵام لە هەڵبژاردنی ئەمدواییەی پەرلەمانی عێراق كە رۆژی 12ی ئایار بەڕێوەچوو، حزبی دەعوە جارێكی تر درزی تێكەوت، حەیدەر عەبادی بە لیستێكی جیا بەناوی (هاوپەیمانی نەسر- سەركەوتن) بەشداری هەڵبژاردنی كرد، نوری مالیكیش بە لیستی (دەوڵەتی یاسا). مالیكی لە هەڵبژاردندا 25 كورسی پەرلەمانی نوێی عێراقی بردەوە، حەیدەر عەبادیش 43 كورسی، ئەگەر هەردوو باڵەكە یەكبگرنەوە حزبی دەعوە دەبێت بە خاوەنی 68 كورسی پەرلەمان، ئەمە جگە لە هاوپەیمانی فەتح كە هادی عامری سەرۆكایەتی دەكات كە 47 كورسی لە پەرلەمانی نوێدا مسۆگەر كردووە.       

درەو میدیا "دەنگەكانی ی.ن.ك لە سلێمانی وەك خۆی ماوەتەوە و كەمی نەكردووە و لایەنە دۆڕاوەكانی هەڵبژاردن خەڵك چەواشە دەكەن" ئەمە وتەی د. بڕیار ڕەشید وتەبێژی دەزگای هەڵبژاردنی یەكێتی یەكێتی نیشتیمانی كوردستانە بۆ ماڵپەری دەزگای هەڵبژاردنی یەكێتی. وتەبێژەكەی دەزگای هەڵبژاردنی یەكێتی جەخیشی كردۆتەوە كە " دەنگەكانی یەكێتی لە سلێمانی كەمیان نەكردووە" بەڵكو   "لایەنە دۆڕاوەكان دەیانەوێت خەڵك چەواشە بكەن و  هەوڵدراوە لەدژی یەكێتی دەستكاری دەنگەكان بكرێت" سەبارەت بە چۆنیەتی دەستكاریكردنی سندوقەكانیش  وتەبێژی دەزگای هەڵبژاردنی یەكێتی دەڵێت: هەوڵ دراوە دژی ی.ن.ك دەستكاری دەنگەكان بكرێت و بەهۆی دەستكاریكردنی قفڵی سەر هەندێك لە سندوقەكان سكاڵامان تۆمار كردووە"  ئەو لێدوانەی وتەبێژی دەزگای هەڵبژاردنی یەكێتی لەكاتێكدایە بەشێك لە ئەنجامی ژماردنەوەی دەستی دەنگەكان بڵاوكرایەوەو  بەراورد كرا بە ئەنجامی ئەلكترۆنی دەركتەوتووە كە جیاوازی زۆر لە ئەنجامی دەنگەكاندا هەیەو لە ژمارەیەك سندوقیش دەنگەكانی یەكێتی بەشێوەیەكی بەرچاو كەمیكردووە.