■  مەریوان وریا قانع  بەبۆچوونی من ئەرکی ڕۆشنبیر لە ھەموو ساتەوەختێکی مێژووییدا، بە تاریک و ناتاریکییەوە، ھەر ئەوەیە باوڕەڕی بە ھێزی ووشە و بە توانای نووسین لەقنەبێت، گومان لەوە نەکات کە ھۆشیاریی دەتوانێت دونیا دەسکاریبکات، دوودڵ نەبێت لەوەی کە گوتنی ھەقیقەت ھەمیشە کردەیەکی شۆڕشگێڕانەیە. ڕۆشنبیر دەبێت لە خەمی پەرەدانبێت بەو ھۆشیارییەی کە توانای جیاکردنەوەی درۆ لە ڕاستیی و دەمامک لە دەموچاوی ڕاستەقینە و وشەی ساختەی لە وشەی ڕاستگۆ ھەبێت.  ھەرگیز ڕەچەتەیەکی حازر بۆ گۆڕان و دەسکاریکردنی دونیا بوونی نەبووە و بوونیشی نابێت، ھەرکەسێکیش بیەوێت ئەو ڕەچەتەیە بنووسێت، دڵنایبێت لەوەی ڕەچەتەیکی ھەڵە و زۆرجار ترسناکیش دەبێت. ئەوەی گرنگە مەسەلەی کۆڵەندان و ڕاستیی وتن و خۆنەدۆڕاندنە ئەرکی سەرەکیی ڕۆشنبیر و ناڕۆشنبیر ئەوەیە نەبن و نەیانەوێت ببن بە بەشێک لەو دونیا ناشیرینەی لەئاردایە. ئەوەی زۆر گرنگە ئەوەیە مرۆڤ توانای جیاکردنەوەی ھەڵە لە ڕاستیی و شیاو لە نەشیاو و باش لە خراپ، لەدەستنەدات. باوەڕی بەو درۆیانە نەبێت کە لەمڕۆدا توانای زۆر گەورەی بڵاوبوونەوە و گەیشتنیان بەھەموو گوێچەکەیەک لەبەردەستدایە. لە پارە و کڕین و چاندنی تەماحی گەورەوە بیگرە، تا بە دەزگا زلەکانی شۆرینەوەی مێشک و گەوجاندن و بەلاڕێدابردن دەگات. نەھێڵێت ئەو تاریکاییەی لە فۆرمی جیاوازدا بەرھەمدەھێنرێت بگاتە ناو زەین و دیدی خۆی و دیدی زۆرینەی کۆمەڵگاکەی. لەوە دڵنیابێت کە لە ویژدانی تاکەکەسیی و کۆمەڵایەتیەدا ئاستی جیاوازی ھۆشیاریی بەسەریەکدا کۆدەبنەوە تا لەدوا دەرەنجامدا دۆخێک دروستدەکەن کە نەکرێت درۆ و پارە و فشار و زۆربۆھێنان، تا دوا سات بەردەوامبن.  ئەمڕۆ، کە لە دونیای ئێمەدا ھێزێکی سیاسیی بوونی نییە و بوونی نەماوە کە بتوانێت ئەگەرێکی تر بخاتە بەردەمی کۆمەڵگای ئێمە، ئەوەی ماوە باوەڕبوونە بە ئینسان و بە ھۆشیاریی و بە ڕاستگۆیی، بە توانای مرۆڤ لە جیاکردنەوەی باش لە خراپ و مانا لە بێمانایی و ھەڵە لە ڕاست. ئەوەی ماوە درێژەدانە بە بەرگریکردن لە بەھا ئینسانییە سەرەکیی و بنەڕەتییەکان، لە مافەکان، لە ڕێزگرتن، لە بیننی مرۆڤ وەک بەھایەکی بەرز، لە یەکسانیی، لە کەرامەتی تاکەکەسیی و گشتیی، لەو مانایانەی سیاسەت کە وەک چالاکی ھەرە گرنگیی دروستکردنی ژیانێکی گشتیی و پێکەوەیی ھێمن و ئازاد دەیبینێت. ھەموو ئەمانە ئەمڕۆکە لە دونیای ئێمەدا لەژێر ھەڕەشە و پەلاماردان و سوکایەتیپێکردنی گەورەدان. مرۆڤ بەگشتیی و ڕۆشنبیر بەتایبەتی تا دەمرێت پێوسیتە بەرگریی لەو بەھایانە بکات، لەڕاستیشدا ێەنھا ژیانێک بەشناکات بۆ بەرگریکردن لەو پرنسیاپانەی باسمکردن. بۆیە مرۆڤی ڕاستەقینە، چ ڕۆشنبیر بێت چ شتێکی دیکە، کاتی ئەوەی نابێت تاریک و ڕەشبین و بەزیوبێت. ھەمیشە شتێک ھەیە مرۆڤ بتوانێت بەرگریی لێبکات، بێمافییەک ھەیە بەگژیدابچێتەوە. ئەوەی ئەمڕۆ لەھەموو کات زیاتر پێویستە مرۆڤێکە کە بڵێت نا، نا بەوەی دروستکراوە و دروستدەکرێت. ئەرکی ئەخلاقیی ژمارە یەکی ڕۆشنبیر لە ئێستادا ئەوەیە ئەو ”نا“ بێژە بین، ئەو کەسەبێت کە سەر نەلەقێنێت و نەڵێت بەڵێ، گەر مردیش توانیبێتی ”نا“ یەک، یان کۆمەڵێک ”نا“ی لەدوای خۆی بۆ نەوەکانی تر بەجێھێشتبێت.

■ كامەران خوارەحم ئەوەی دادێ پرۆسەی هەڵبژاردنە، یان بەشی دووهەمی شانۆكەی پارتی و یەكێتی و دەوڵەتە هەرێمایەتیەكانە؟!، ئێمە دژی هەڵبژاردن نین بەس دژی پرۆسەی ناشیرنكردن و دزینی ئیرادەی خەڵك و تەزویركردنین كە لە ژێر پەردەی پیادەكردنی پرۆسەی دیموكراسی و پرۆسەی هەڵبژاردندا درێژەی هەیە!، ئاخەر چ معقولە پارتی و یەكێتی پاش ئەو هەموو دزی و خیانەت و زۆڵم و وێرانكاریە هێشتر هیوایان وایە لە هەڵبژاردنی ئایندەدا ژمارەی كورسیەكانیان زیاد دەكات؟!،  پارتی پێش وەخت ڕایگەیاندوە 45 ـ 50 كورسی و یەكێتی ش 25 ـ 30 كورسی دێنن؟!، ئاخەر ئەوە پرۆسەی  هەڵبژاردنە، یان پرۆسەی تەزویركردن و بێ هیواكردنی خەڵك لەو پرۆسەیە كە پێش وەخت دوو حیزبی ئاوا فاشیل و چەتە و دز و خیانەتكار و تاڵان چی بەشی خۆیان دیاری كردوە؟!، ئاخەر ئێمە بۆچی شەڕی لەسەر بكەین و موزایەدە و پێشبڕكێی ئەوە بكەین كێ زۆر زیاترە سورە لەسەر كردنی؟!، ئاخەر بۆ نابێت تێبگەین چ خێرە پارتی هێندە سورە لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن و یەكێتی ش زۆر ترسی لێی نەماوە؟!، ئایا ئێوە ئەوەتان زانیوە 250000 دوو سەد و پەنجاهەزار ناوی دووبارە و بەشی 40 كورسی لە تۆماری دەنگدەراندا هاتۆتەوە؟!، وە وەك ئەوەی ئەندامێكی كۆمسوێن وتویەتی ناتوانن بە شەش مانگی تریش پاكی بكەنەوە!، ئیتر هەڵبژاردنی چی و پرۆسەی دیموكراسی چی؟!، بۆچی بكرێت و خێری چیە؟!.

■  سەعدی ئەحمەد پیرە  (2) بۆچی كورد تەنها باس لە مادەی 140 دەكات؟ زۆرن ئەو ماددانەی لە دەستووری عیراقدا هەن و پەیوەندییان بە كوردەوە هەیە و گرنگن بۆی، كەچی كورد تەنها باس لە مادەی 140 دەكات. راستە مادەی (140) تایبەتمەندیی خۆی هەیە و چارەنووسی بەشێكی خاك و خەڵكی كوردستان بەو مادەیەوە بەستراوەتەوە، بەڵام نابێت ئەمە وامان لێ بكات مادەكانی تر بە كەم بگرین و نەیكەین بە بنەمای كار لەسەركردن. قەدەغەكردنی حزبی بەعس مادەی (7): بە روونی ئاماژەی بەوە داوە كە ژیاندنەوەی حزبی بەعس بە ناوی خۆی یان بە هەر ناوێكی تر قبووڵ كراو نییە و رەتكراوەتەوە. وای وەسف كردووە كە ئەوە ناچێتە چوارچێوەی فرەیی سیاسی. ئەمە بۆ ئێمەی گەلی كورد گرنگی خۆی هەیە. دەشێ هەر هێز و كیانێكی سیاسی رەفتار و گفتاری بەعس ئاسای هەبێ، ئەم مادە دەستوورییەی لە بەرامبەردا بەكاربهێنین و لەم رێگایەوە بەربگرین لە دروستبوونەوەی هاوشێوەی بەعسی رووخاو. تەنها ئەوەندە نا، بەڵكو دەكرێ لەم چوارچێوەیەدا كار بۆ ئەوەش بكەین هەموو زیانە مادی و مەعنەویەكانی لەسەر ئەنجامی ئەو رەفتار و گفتارانەوە كەوتوونەتەوە، داوای قەرەبووكردنەوەیان بكەین. پێویستە بە بایەخ و گرنگییەكی زۆرەوە دیوە مەعنەوەیەكە لە بەرچاو بگرین. كەسایەتی تاكی كورد ساڵەهای ساڵ تێك شكێندراوە، وای لێكراوە بڕوای بەخۆی و بە تایبەتمەندییە نەتەوەییەكانی نەبێ، یان لاواز بێ. هەروەكو لە وتاری پێشوومدا ئاماژەم پێكردبوو كاتێ پەرلەمانتارانی كورد لە بەغدا لە كۆبوونەوەكانی پەرلەماندا بە زمانی كوردی قسە ناكەن، ئەوە لەخۆ بەكەم زانینەوەیە، ئەم خۆ بەكەم زانینەش سەرەنجامی ئەو تێكشانەی كەسایەتی تاكی كوردە كە دەیان ساڵ كاری لەسەر كراوە لەلایەن حكومەتەكانی عیراقەوە. ئێستا ئەركی ئێمەیە جارێكی تر ئەو كەسایەتییە تێك شكاوە بنیاد بنێینەوە. قەرەبووكردنەوەی زیانە مەعنەوییەكان بەشێك دەبێ لە كارەكانی ئەم بنیادنانەوەیەی كەسایەتی كوردیدا. ئەو مادە دەستوورییە(واتە مادەی 7) هەموو هێزو لایەنەكان پابەند دەكات بەوەی كە هیچ لایەنێك بۆی نییە لەسەر بنەمای جیاوازیی ئەتنیك، ئایین، ئایینزا، نەژاد، رەگەز، رەنگ، شێوە و رووخسار، یان ئینتیمای سیاسی و فكری، هیچ كەس كەسێكی تر رەتبكاتەوە. ئەم كرۆكە گرنگی زۆری هەیە، بەڵام ئەم گرنگییە بەرجەستە و بەرقەرار نەبووە و ئەو مادەیە تائێستا جێبەجێ نەكراوە. بارگاویكردنی شۆڤینیەتی ئەتنیكی و ئاینزایی بە بەرفراوانی هەیە. بە جێی ئەوەی ئینتیمای هاونیشتیمانی دروست بكرێ، بەردەوام كار لەسەر پەرەپێدانی هۆش و هەستی هاومەزهەبی دەكرێت. دروستكردنی ئینتیمای هاونیشتیمانی، زەمینەی دەوێ كە تائێستا ئەو زەمینەیە نییە. نیشتیمانێك خزمەتگوزارییە سەرەتاییەكانی تێدا دابین نەكرابێ، خەڵكەكەی ماڵ و حاڵێكیان نەبێ، ئەو خەڵكە ئینتیمای بۆ ئەو نیشتیمانە نابێ، یان كرچ و كاڵ دەبێ. لە خۆپیشاندانەكانی ئەم دواییانەدا (بەعس) هەم بە مانای جەماوەری و هەم لە هوتافەكاندا ئامادەییەكی سەرەكی هەبوو. لە رۆژگاری حكومڕانی بەعسدا خەڵك كێشەی خزمەتگوزاریی ئاو و كارەبا و كاری نەبوو، بەڵام كە لەم رۆژگارەدا خەڵك هەموو ئەم كێشانە و كێشەی تریشی هەیە. ئەو دیموكراسییەتەی كە پێویستە هەبێ، نییە. ئەو سیستمەی كە پێویستە كۆمەڵگە رێكبخات و بەڕێوەی ببات نییە. ئەوەی هەیە نەیسەلماندووە كە باشترە لەوەی رۆژگاری پێشوو. كە نەشیتوانی ئەوە بۆ خەڵك بكات، ئیتر خەڵك هەزار رەحمەت بۆ ئەوەی رابردوو دەنێرێ و هیچ سەیر نییە ئەگەر خەڵكەكە ئاوات بە رۆژگاری پێشوو بخوازێت و ئینتیمای بۆ ئەو نیشتیمانە نەبێت. لە راستیدا كاتێك كە (سك) بە تاڵ بوو، (سەر) گڕدەگرێ. كاتێك ماڵەكان تاریك بوون نیشتیمانیش تاریكە. كورد لە مێژە وتوویەتی:» كاسەی پڕ ئاشتیی ماڵە.» ئەم قسەیە بۆ نیشتیمانیش هەمان واتای هەیە. دروستبوونی تیرۆر و تووندڕەوی سێ قۆناغی هەیە لە هەمان مادە و لە خاڵی دووەمدا ئاماژە بۆ ئەوە كراوە ئەركی دەوڵەتە قەڵاچۆی تیرۆر و ئەو زەمینە و هۆكارانە بكات كە دەبنە هۆی دروستبوونی تیرۆر. ئێستا و ماوەیەكە توندڕەویی ئایینی و تائیفی لە ژێر ناوی جیاجیا دەستی پێكردووە، تەكفیرییەكان و سەلەفییەتی تووندڕەو لەوانەن كە زۆر مەترسیدارن لە كۆمەڵگەدا. دروستبوونی تیرۆر و توندڕەویی سێ قۆناغی هەیە، سەرەتا (بانگخوازی) و پاشان (تەدریس) و دوای ئەوە (جیهاد) دەست پێ دەكات. گرنگە لەسەر هەردوو ئاستی هەرێمی كوردستان و عیراقدا پێش بەم قۆناغانەی دروستبوونی تیرۆر بگیرێت. حزب ‌و رەوتە ئیسلامییە جیاجیاكان لە چوارچێوەی یاسای هەڵبژاردنەكاندا بەشداریی دەكەن، ئەركیان ئەوەیە كە هەڵوێست و رای روون و ئاشكرایان هەبێ لەم بارەیەوە. پرسیار ئەوەیە بۆ هەڵوێستی خۆیان راناگەیەنن؟ كاتێ ئەندامی جووڵانەوەیەكی توندڕەوی ئیسلامی لە عیراقدا دەكوژرێت ناوێرن بڵێن (شەهید)، بەڵام كە توندڕەوێكی ئیسلامی هاوشێوەی ئەوانەی ئێرە لە شوێنێكی تر دەكوژرێت، بوێریی ئەوە بەخۆیان دەدەن وەكو (شەهید) ناوی بهێنن. ئایا ئەم ناساندن و ناوبردنە بە واتای پشتگیریكردن نایەت لە توندڕەویی و بە راستزانینی بیروڕاكانی ئەو جووڵانەوە ئیسلامیانەی كە لە ژێر ناوی (جیهاد) كاری تیرۆر و توندوتیژی ئەنجامدەدەن؟ كێشەكە ئەوەیە دەستوور جێبەجێ ناكرێت لە راستیدا دەستوور هیچ كەلێن و درزێكی تێدا نییە بۆ دروستبوونی زەمینەی توندوتیژیی و توندڕەوی ئیسلامی و تائیفی و هیچ جۆرە توندوتیژییەك، بەڵام كێشەكە لەوەدایە دەستوورەكە جێبەجێ ناكرێت. خۆی عەقڵیەتی توندوتیژیی هەیە و یەكتر رەتكردنەوە لە عیراقدا مێژووییەكی درێژی هەیە، ئەم دەستوورەش بۆ ئەوە دانراوە قەڵاچۆی ئەو عەقڵییەتە بكات. لە هەرێمی كوردستاندا هیچ هێزێكی لیبرالیمان نییە مەیدانی كۆمەڵگە تا رادەیەكی زۆر لە بەردەم جووڵانەوە ئیسلامییەكاندا جێهێڵدراوە و ئەوان چۆنیان ویستبێ وا كاریان لەسەر كۆمەڵگە كردووە. ئێمە لە هەرێمی كوردستاندا هیچ هێزێكی لیبرالیمان نییە كە كار بۆ كرانەوەی كۆمەڵگە وەك ئەركی سەرەكی خۆی ببینێ و پێش بە فكری توندڕەویی ئیسلامی بگرێ لە كۆمەڵگەدا. یەكێتی و پارتی بزووتنەوەی ناسیۆنالیستین و هەوڵدەدەن بەشێكی كەمی بنەما دیموكراسییەكان لە كۆمەڵگەدا جێ بكەنەوە، بەڵام لێی نازانن. دەبێ هەمووان ئەوە بزانن كە بزووتنەوەی ناسیۆنالیستی كوردی وەكو كاردانەوە دروست بووە، سەرەنجامی ئەوە بووە كە رەتكردنەوەی كورد هەبووەو ئەو بزووتنەوەیە هاتووە پێداگیریی لەسەر بوونی كورد كردووە. مارشی نەتەوەیی و رەسمیی كوردستان «ئەی رەقیب»ـە، لە مارشەكەدا دەوترێ: « كەس نەڵێ كورد مردووە، كورد زیندووە.» واتا ئامانجی بزووتنەوەكە سەلماندنی هەبوونی كورد بووە. نەك شتێكی تر. ئەمە تەنها لە كوردستانی عیراق نا، لە بەشەكانی تری كوردستانیشدا بزووتنەوەی كوردی بزووتنەوەیەكی پەرچەكردارە بەرامبەر بە كرداری شۆڤینیستانەی گەلانی سەردەست و دەسەڵاتدار بەسەر كوردستاندا. هیچ یەكێك لە هێزەكان هێزی دیموكراسی نین كە دیموكراسیی و لیبرالییزم بنەمای دامەزراندنیان بووبێت. بەڵكو لە چوارچێوەی خواستە ناسیۆنالیستییەكاندا هەندێ خواستی دیموكراسی جێگای بۆ كراوەتەوە. دوای ئەو چارەكە سەدەیەی لەم بەشەی كوردستاندا تێپەڕی، پێویستە فۆڕمی ناسیۆنالیستییانەی حزبەكان بگۆڕێ بە فۆڕمی دیموكراسییانە و ناسیۆنالیستی لە چوارچێوەی بزووتنەوەی دیموكراسیدا جێگای بۆ بكرێتەوە، نەك دیموكراسی لە چوارچێوەی ناسیۆنالیستیدا. بەڵام لێناگەڕێن. ئەو شەڕانەی دروست دەكرێن، جارێك لەم سنوور و جارێك لەو سنوور، هەمووی بۆ ئەوەیە ئەم كۆمەڵگەیە گەشەكردن بەخۆوە نەبینێ و نەتوانێ بچێتە پێشەوە. نایانەوێ هەرێمی كوردستان مۆدێڵێكی باشتر پێشكەش بكات. هەندێك لایەن نیگەرانی ئەوەن كە لە هەرێمی كوردستاندا مەسیحییەكان، ئێزدیەكان، توركمانەكان و كلدو ئاشوور پێگە و پایەی خۆیان هەیە. لایەن هەیە دەخوازێ ئێرە هەمیشە مەیدانی شەڕو توندڕەویی و مافخۆری بێ، تا بۆشی بكرێ لەم پێناوەدا كاری خۆی دەكات. غیابی بیری لیبرالی و زەمینەی توندڕەویی ئیسلامی غیابی بیری لیبرالی و داخراویی كۆمەڵگە وا دەكات زەمینە بۆ توندڕەوی ئیسلامی لە باربێ كە بە ئاسانی لە كۆمەڵگەدا گەشە بكەن وەك ئێستا كە هەیە. ئێستا هەست دەكرێ بە نەریتبوونی شێوەو سێمبولەكانی ئیسلامی هەیە. ئەوان بەناو و بیانووی پاراستنی داب و نەریتی كوردەوارییەوە دژایەتی كرانەوەی كۆمەڵگە دەكەن، كە لە راستیدا راستگۆ نین و خەمی ئەوان پاراستنی دابی كوردەواری نییە، چونكە هەر ئەوان جلە عەرەبیەكانیان بە ناوی جلی ئیسلامییەوە هێنایە كوردستان و وەكو نەریت لەناو خەڵكدا جێگایان بۆ كردەوە. ئەم كارە پەیوەندیی بە شەڕی كەلتوریشەوە هەیە. هەر یەكێك لەو لایەنە ئیسلامییانەی هەن سەربە هێڵێكی ئیسلامین لە دەرەوەو كار بۆ بڵاوكردنەوەی كەلتووری ئەو هێڵە ئیسلامییە دەكەن لە ناو كۆمەڵگەی كوردستاندا.

■ كەمال چۆمانی  لە خولی نوێی پارلەمانی عێڕاقدا، نزیکەی ٦٠ ئەندام پارلەمانی کورد نوێنەرایەتیی پێکهاتەی کورد و هەرێمی کوردستان دەکەن.  پێشنیازی من بۆ ئەوان ئەوەیە؛  - تکایە ئێوە ئەندام پارلەمانی عێڕاقن، سوێندیشتان خواردوە بەرژەوەندییە باڵاکانی عێڕاق و عێڕاقییەکان بپارێزن، واز لەوە بێنن وەک ئەندام پارلەمانی پارلەمانی کوردستان و ئەنجومەکانی پارێزگاکانی هەولێر و سلێمانیی و دهۆک و کەرکوک و موسڵ مامەڵە بکەن. عێڕاق دەستورێکی دیموکراتیکیشی هەیە و دەتوانن لە چوارچێوەی ئەو دەستورە داکۆکیی لەو کەس و لایەن و پێکهاتانە بکەن کە ئێوەیان هەڵبژاردوە. ئێوە واز لەو شەڕە گەڕەکەی هەرێمی کوردستان بێنن. زۆر شەرمێکی گەورەیە لەسەر ئاستی پارلەمانی عێڕاق و عێڕاق نەتوانن ئەدائێکی باشتان هەبێت و هیچ کارێکی جدییتان پێنەکرێت، خەریکی روداوەکانی هەولێر و سلێمانیی بن و لەو رێیەوە خۆتان پیشانبدەن. تۆی ئەندام پارلەمانی عێڕاق کە ناتوانیت لە بەغداد داکۆکیکاری دیموکراسیی، مافی ئینسان، ئازادیی، عەدالەتی کۆمەڵایەتیی، حوکمی قانون و دژی گەندەڵیی و بنەماڵەگەرای و مەزهەبگەرایی و دینگەرایی بیت، هەرگیز ناتوانیت لە هەرێمی کوردستاندا ئەو رۆڵە بگێڕیت. تۆ ئەگەر دەتەوێت داکۆکیی لە مافەکانی منی دانیشتوی هەولێر بکەیت، پێویست ناکات روت لە حکومەتی هەرێم بێت، دەبێت روت لە حکومەتی عێڕاق بێت. ئەگەر قسەیەکیشتان هەبو لەسەر هەرێمی کوردستان، بە نمونە وەک مەسەلەی سەرۆکایەتیی هەرێم، تکایە پێویست ناکا لە تەلەفزیۆنەکانەوە باسیبکەن، خۆمان باشتر لە هەرێم باسی ئەو کێشانە دەکەین، بەڵکو بیبەنە پارلەمانی عێڕاق. پوختەی قسان، واز لە موزایەدەی کوردایەتیی و دژایەتیی گەندەڵیی و حوکمی بنەماڵەیی لە هەرێمی کوردستان بێنن، خەریکی کاری خۆتان بن کە پارلەمانتارییە لە پارلەمانی عێڕاق نەک هەرێمی کوردستان.

■  نیاز عه‌بدوڵڵا پێشكه‌شكردنی داوای "دواخستنی هه‌ڵبژاردنی 30ی ئه‌یلول" له‌ لایه‌ن بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌ داواكارییه‌كی شاراوه‌ بۆ ئاشكرا، له‌ رۆژی 4ی ئه‌یلول له‌ كاتێكدا ته‌نیا 26 رۆژ له‌به‌رده‌م ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنی په‌ر‌له‌مانی كوردستان ماوه‌، جگه‌ له‌ ده‌رخستنی كاڵبوونه‌وه‌ی جیاوازییه‌ سیاسییه‌كانی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌گه‌ڵ پارتی دیموكرات و یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان گه‌یشتنه‌ بنبه‌ستی گۆڕانه‌ له‌ توانای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی سیاسی پارتی و یه‌كێتی.  كاتێك بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان رابه‌رایه‌تی داوای دواخستنی هه‌ڵبژاردن ده‌كات، ئه‌و بزووتنه‌وه‌یه‌ پێویسته‌ له‌وه‌ دڵنیابێت ئه‌و هه‌نگاوه‌ سیاسییه‌ دژه‌ دیموكراتییه‌ی هاوشێوه‌ی خیانه‌تی 30ی حوزه‌یرانی ساڵی 2013ی درێژكردنه‌وه‌ی ویلایه‌تی سێیه‌می مه‌سعود بارزانییه‌ له‌ هه‌رێمی كوردستان. شۆڕش حاجی وته‌بێژی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان به‌بێ ئه‌وه‌ی پێشنیار و پرۆژه‌ی جێگره‌وه‌ بۆ دواخستنی هه‌ڵبژاردن رابگه‌یه‌نێت، وتی "خه‌ڵك له‌ هه‌ڵبژاردنی 12ی 5 وێڕای ئه‌و هه‌موو ساخته‌كارییه‌ به‌ڵام رێژه‌ی به‌شداریكردنی خه‌ڵكی كوردستان به‌ به‌راورد به‌ هه‌ڵبژاردنه‌كانی پێشوو زۆر كه‌م بوو، دوور نییه‌ له‌ هه‌ڵبژاردنی 30ی 9 ئه‌گه‌ر له‌ كاتی خۆی ئه‌نجام بدرێت ریژه‌ی به‌شداری خه‌ڵك كه‌متریش ده‌بێت له‌ 12ی 5، ئێمه‌ پێمان باش نییه‌ هه‌ڵبژاردنێك ئه‌نجام بدرێت كه‌ ئاشته‌وایی كۆمه‌ڵایه‌تی و یه‌ك ریزی خه‌ڵكی كوردستان خراپتر بكات و یئیستقرار له‌ كوردستان بخاته‌ ژێر مه‌ترسییه‌وه‌". بیانووه‌كانی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان بۆ دواخستنی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان كه‌متر نییه‌ له‌ بیانووه‌كانی پارتی دیموكراتی كوردستان له‌ 10ی ئۆكتۆبه‌ی ساڵی 2015 بۆ په‌كخستنی په‌رله‌مانی كوردستان، ئه‌و رۆژه‌ی تیایدا سه‌رۆكی په‌رله‌مانی كوردستان رێگری لێكرا بچێت بۆ كاره‌ فه‌رمییه‌كه‌ی له‌ پێناو مانه‌وه‌ی مه‌سعود بارزانی له‌ پۆسته‌ ناشه‌رعییه‌كه‌ی.  ئه‌م هه‌نگاوه‌ی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان نه‌ك هه‌ر ئاشتی له‌ كوردستان ده‌خاته‌ مه‌ترسییه‌وه و ئومێدی ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردن بۆ چه‌ندین ساڵی تر دوا ده‌خات و ئاڵوگۆڕی ئاشتیانه‌ی ده‌سه‌ڵات شكستپێده‌هێنێت‌ له‌ كاتێكدا پێشتر بۆ ده‌ربازبوون و تیپه‌ڕاندنی كێشه‌ سیاسییه‌كان داوای هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته‌ی ده‌كرد، ئه‌م‌ هه‌نگاوه‌ نا یاسایی و دژ به‌ دیموكراسییه‌ی توڕه‌بوونی هاووڵاتیان له‌ به‌رده‌وامی ئه‌م جۆره‌ حوكمڕانییه‌ ناڕه‌شیده‌ زیاتر ده‌كات و چاره‌سه‌رنه‌كردنی كێشه‌ سیاسی و ئابوورییه‌كان به‌ هه‌ڵواسراوی درێژه‌ پێده‌دات.  بۆ له‌مه‌ودواش جیاوازییه‌ك وه‌ك شانازی بۆ بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان ناهێڵێته‌وه‌ بۆ حوكمڕانی و رێزگرتن له‌ به‌شداری هاوڵاتییان له‌ بڕیاری سیاسی و ده‌سه‌ڵات.

  ■  بەشدار عوسمان دەبێ چ نارەزاییەتیەک،چ توڕەییەک ،چ بێزارییەک،چ بێھیواییەک ناخی ئەو گەنجەی کۆنترۆڵ کردبێت و چ ژیان و داھاتوویەکی تاریک و ناڕۆشن لەبەرچاوی بێت تا خۆشترین ساتەکانی ژیانی بەدەستی خۆی کوورتبکاتەوە ؟! بۆ ساتێکیش بێت خۆتان بھێننە شوێنی ئەو گەنجەی بە دوو ووشە و دوو دەقیقەی ڤیدیۆ، رۆژێک پێشتر پرسەی خۆی ڕادەگەیەنێت و ھەموو گیانی خۆی خەڵتانی خوێن دەکا،لە کاتێکدا پێشووتر بە سعات لەبەردەم ئاوێنەدا وەستاوە بۆ شانەکردن و جەڵکردنی قژی ! دەبێت چ ترسێک لە پشتەوەی ئەو کچە شانزە ساڵانە خۆی مەڵاس دابیت،کاتێک ھەموو گیان و جەستەی خۆی دەکات بە گڕێک و پاش چەند دەقیقەیەک دەبێت بەخۆڵەمێش،لەکاتێکدا رۆژێک پێشتر کرێمی دژە خۆری بەکارھێناوە ! خۆکوشتن و کۆتایھێنان بەژیان،ھۆکار و ڕیشەکەی بۆ سیستەمی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی و فەرھەنگی زاڵی کۆمەڵگاوە دەگەڕێتەوە،کاتێک خەڵک بۆ مووچە و بژێوی تاوی بۆ دێت و دێتە سەر شەقام و بە گولـلە و ئاسن وەڵام وەردەگرێتەوە و گوێی لێ ناگیرێت،کاتێک ھەڵبژاردن و پەرلەمان دەبێتە گاڵتەجاری بەئارەزووی خۆیان دەیکەن و نایکەن و دایدەخەن و دەیکەنەوە و زیادی دەکەن و کەمی دەکەن ،کاتێک لەسەر ووشە و نوسین و رەخنە گەنج و رۆژنامەنوسەکانمان دەم و سینگیان دەکرێ بە بێژینگ،کاتێک خۆشەویستی و گۆڕینەوەی ھەست و ئیحساس یاساغ بێت،کاتێک دەزگاکانی ڕاگەیاندن و دادگاکان شوێنی دادگایی و شکاندنی کەسانێکی ناڕازی بن،کاتێک گەنجێک ناتوانێت جلێکی دڵخوازی خۆی بکڕێت و بپۆشێت،بەڵام بەناوبانگترین بڕاندەکانی مۆدە و جل وبەرگ لەشارەکەی نمایشدەکرێت،کاتێک سوپەر ستارەکانی ئەمەریکا و ئەوروپا بۆ کۆمەڵێک خەڵکی تایبەت دەھێندرێتە شارەکەی و ئەو بۆی نیە و ناتوانێت سەد مەتریش لە ھۆڵی ئاھەنگەکان نزیک ببێتەوە،ئیتر ھەناسەکان لە سیەکان بێزار دەبن ! سبەی و دوو سبەی و ھەفتەیەکیتر و مانگێکیتر پرسەمانە و پرسەمان دەبێت،تا ئەو کاتەی سەروەت و سامانی بێشوماری ئەو وڵاتە لەدەستی چەند خانەوادەیەکی دەستڕۆیشتوو بێت و مناڵ و دەست و پێوەندەکانیان لە باشترین و بەرزترین زانکۆکانی دنیا بەپارەی خەڵک بخوێنن و بگوزەرێنن و ھەزاران گەنجیش نەتوانێت لەبەر بێ پارەی لەشارەکەی خۆی خوێندن تەواو بکات،تا ئەوکاتەی لەپارەی خەڵک دەزگای راگەیاندنی گەورە دابمەزرێندرێت و دژی وویستەکانی گەنجان بەگەڕ بخرێت و خواستەکانیان رۆژانە لەم دەزگایانە چەواشە بکرێت،توڕەیی و نارەزایەتی کێرڤەکەی بەرزدەبێتەوە و پرسەمان گەرمتر دەبێت ،پرسەمان دەبێت تا ئەوکاتەی ووڵات بۆ خەڵک ببێت بە زیندانێکی گەورە و خۆیان و ماڵ و مناڵ و دەست و پێوەندەکانیشیان بۆ پشووی کۆتایی ھەفتە لە لندن و واشنتۆن و لاھای بن،پرسەمان دەبێت تا ئەوکاتەی ھەرچی زەوی و دەشت و شاخ ھەیە تەڵبەندبکرێت و بکرێت بەباخ و شوینی حەوانە و ڕابواردنی تایبەت، ھەزاران خێزان و کچ و کوڕیش کوخ و کەلاوەیەک شک نەبن تیایدا رۆژ بکەنەوە بەناچاری لەیەکتر دووربکەونەوە و جیاببنەوە ،پرسەمان دەبێت تا ئەوکاتەی  دارزیوترین کەلتوور و فەرھەنگ لەکۆمەڵگا فەرزکرابێت بەسەر کچان و ژنان و لاوان،ھەر جوڵە و ھەڵسوکەوتێک مەرگی لەدواوەبێت،پرسەکانی ئێمە بەردەوامە چونکە دواجار ھیچ دەزگایەک شک نابەری ھانای بۆبەری و ماف بۆ مافخوراو بگەڕێنێتەوە ،دەسەڵاتی قەزائی و دادگاکان خۆیان بەشێکن لە دریژەدان بە زوڵم و ستەم و ناعەدالەتیەکان  و و پەناگەیەک نیە بۆ داڵدەدان و ڕەوێنەوەی ترسەکان . بڕیارنیە ئەو پرسەیەی ئێمە ھەر درێژەی ھەبێت،کۆتایھێنان بەژیان لاوازترین و نێگەتیفترین بڕیاری مرۆڤەکانە،ئەوان بە پلان و بەرنامە ئەو ژیانەیان بۆ خەڵک دورستکردووە تا ھەمیشە خەریکی پرسەکانمان بین و ئاگامان لە دزی و فەرھودی نەوت و سامانی ئەو وڵاتە نەبین،تا  ھیوا و ئومێد بۆ لەگۆڕنانی ئەو سیستەمە ناعەدالەت و نایەکسانە لاواز و لاوازتر بکەنەوە،دەیانەوێت ھەمیشە لە پرسەدابین تاکو نەک باسی خۆشی و شادی نەکەین،بەڵکو چاومان ژیانە شاھانە و فیرعەون ئاساکەی ئەوانیش نەبینێت . ژیان بەرەنگارییە،رەنگە بەرەنگارییەکەی ئێمە قورس بێت،بەڵام دەستراگەیشتنی ھەموو تاکێکی ئەو کۆمەڵگا بەم رەفاھیەتەی ئێستا ژمارەیەک خێزان تیایەتی،خەون نیە ! کوورتکردنەوە و توڕھەڵدانی دابە و نەریت و فەرھەنگ و یاسای دارزیو بەسەر سەری کچان و ژنان و لاوان کارێکی ئەستەم نیە،ئەمە تەنھا ئیرادە و تەسلیم نەبوونی دەوێت .

سەلام عەبدولڵا لای حزبە عێراقییە عەرەبییەكان، بەتایبەتی شیعە، گرنگ دروستكردنی گەورەترین گرووپی پەرلەمانییە، بۆیە ئەوە بەكاری سەرەكی دەزانن دەڵێن ڕێكەوتنەكان دەخەینە دوای ئەوە و وتووێژ یان ڕێكەوتنی لەسەر دەكەین، بەڵام بەلای زۆرینەی حزبە كوردستانیەكانەوە دەبێ ئەو ڕێكەوتنە لەپێش پێكهێنانی حكوومەت و بەدەستهێنانی زۆرینەی پەرلەمانەوەبێت و ئەو مەسەلانە پێش هەموو شتێك بڕیاری لەسەر بدرێ، چونكە ئەزموونی ئەم چەندین ساڵە لەگەڵ حزبە عەرەبیەكاندا ئەوەی بۆ لایەنی كوردی سەلماند كە ئەوان هەرگیز بابەند نابن بە بەڵێنەكانیانەوە، بۆیە ئەمجارە كورد پێداگری لەسەر ئەو مەسەلانە دەكات بەتایبەتی دوای ئەو گۆڕانكاریانەی لەلایەن حكوومەتی عێراقی و حەشدی شەعبی بەیارمەتی پێلانگێڕیی ناوخۆ هاتۆتە كایەوە بەتایبەتی لە كەركووك و ناوچە كوردییەكانی دەرەوەی هەرێم كە بارودۆخەكەی بەتەواوی گۆڕیوە تا ئەو ئاستەی كە گوێبیستی ئەوە دەبین كە حكوومەت دەیەوێت ئەو گۆڕانكاریانە بكاتە ئەمری واقیع و بەسەر هەرێمدا بیسەپێنێت. گەر ئەو حزبانە دەیانەوێ كێشەكان لەگەڵ هەرێمدا چارەسەربكرێ بەتایبەتی كێشەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم و كەركووك ئەوا پێویستە ئەو مەسەلەیە بۆ دوای دامەزراندنی حكوومەت دوانەخرێت، چونكە هیچ گەرەنتیەك نییە كە ئەوانە خاوەنی بەڵێنی خۆیان بن و ئەزموونی چەندین ساڵەی پێشووش ئەو ڕاستییە دەسەلمێنن، چونكە ئەوانە لەگەڵ ئەوەشدا كە ماددەیەكی دەستووری بەناوی ماددەی(140) بەئاشكرا داوای چارەسەری كێشەی كەركووك و ناوچەكانی دی دەكات، بەڵام ئەوان لەماوەی ئەم چەندین ساڵەدا كە دەیانتوانی ئەو كێشە بەپێی ئەو ماددەیە چارەسەربكەن، بەڵام هەمیشە بە پراكتیك خۆیان لەو چارەسەرە نەك دزیوتەوە، بەڵكو هاوكات لەسەر سیاسەتی بە عەرەباندنی ئەو ناوچانەشیان پەیڕەوی كردووە و هیچ جیاوازییەكی لە ڕژێمی پێشوو لەو بارەیەوە نەبووە. ئەو هیچ كە دوای شانزەی ئۆكتۆبەر زۆر بەچڕوپڕی و ترسناكتر لە ڕژێمی پێشوو دەستیان كردووە بە عەرەباندنی ئەو ناوچانە كە لەمێژووی عێراقدا وێنەی نەبووە. ئەوەتا ئێستا بەئاشكرا عەرەبە هاوردەكان دەهێننەوە ئەگەرچی قەرەبووش كراون، بەڵام جارێكی دیكە بەپێی بڕیارەكانی ڕژێمی پێشوو بەرپرسانی داسەپاو مامەڵە دەكەن و ئەو گوند و ناوچانە لە كورد چۆڵدەكەن و بۆیە كورد داوای ڕێككەوتنی پێش دامەزراندنی حكوومەت دەكات ئەویش تەنها بە بەڵێن نا بەڵكو بەنووسراوی فەرمی كە حكوومەتی داهاتوو دەبێ پاش دامەزراندنی پابەندی ئەو بڕیارانەبێت كە چارەسەر بۆ كێشەكان بەكردار دادەڕێژێ و جێبەجێی دەكات، بۆیە ڕازی نەبوون بەڕێككەوتن لەسەر ئەو مەسەلانەو دواخستنی، ڕاكردن و خۆدیزنەوەیە لە چارەسەر و ناڕاستگۆیی ئەو لایەنانە جارێكی دیكە نیشانی گەلەكەمان دەدات.

بەهادین نوری من هیچ کاتێ ئە ندامی ب. گ. ( بزووتنەوەی گۆڕان ) نەبووم. وەکو کەسایەتیەکی دیموکراتی سەربەخۆ لە ئۆپۆزسوێنی سیاسی ئەم وڵاتە دا خۆشحاڵ بووم بە دامەزراندنی ئەم حیزبە لەیەکەم ڕۆژەوە، چونکە وەکو ڕێخراوێکی ئۆپۆزسوێن لە دایکبوو، هیوایەکی بەخشی بە جەماوەر کە بتوانێ ڕۆڵێکی گرنگ ببینێ لە کۆتایی هێنان بە قۆرخکردنی دەسەڵاتی ناهەمواری پارتی و یەکێتی.  پەیدابوونی ب. گ. ئەنجامێکی لۆژیکی بوو بۆ ئەو سیاسەتە چەوتەی کە پارتی و یەکێتی پێڕەویان کرد لە ١٥ ساڵی پاش گواستنەوە یان لە شاخەوە بۆ شار، لە شەڕی پارتیزانیەوە بۆ سەر کورسی دەسەڵات. لەو ساڵانەدا جەماوەری هەرێم بەتەمای بنیاتنانی کوردستانێکی ئاوەدان و پێشکەوتوو دیموکراتی بوو. بەڵام ئەوی ڕویدا پێچەوانەبوو: شەڕی برا کوژی نەوەدەکان لە سەر کورسی و پارەو قۆرخکردنی دەسەڵات و گەندەڵکاری بێئەندازەو دروستکردنی توێژێکی کۆمەڵایەتی نوێ لە مشەخۆران کە بێ خستنەگەڕی هیچ سەرمایەیەک، لە ڕێگەی بەکارهێنانی دەسەڵاتەوە، بوون بە ملیۆنیر و ملیاردێر. ئەمە ناڕەزایەتی و ڕق و کینەی توێژێکی گەورەی لە ناو جەماوەردا دروستکرد، بنەمای کۆمەڵایەتی بۆ ڕێکخراوێکی وەک ب. گ. دروستکرد. شکۆی سەرکردایەتی ئەم دروستکردنەش بە نەوشیروان مستەوفا بڕا کە یەکەم کەس بوو ئۆپۆزسوێنی پەرلەمانی لە هەرێمدا دروستکردو بنەمای بۆ دەستاودەستی دەسەڵاتى داڕشت. دەبێ بوترێ کە ئەم ئیشە هەر بە کەسایەتیەکی وەک نەوشیروان دەکرا کە دەیەها ساڵ لەناو پارتی و دواتر لە ناو یەکێتیدا بووە و دواتر گەیشتە قەناعەت کە دەبێ جێیان بێڵێ و بچێتە ڕیزی ئۆپۆزسوێن. تەوژمی جیابوونەوە لە ینک بە گوڕوتینێکی بەهێزەوە هاتەکایەوە ، بەتایبەتی لە شاری سلێمانی و دەوروبەری، واتە لە ناوچەی ئیدارەی ینک. ئەوە بوو ب.گ. بوو بە خاوەنی ٢٥ کورسی پەرلەمان لە هەڵبژاردنی ٢٠٠٩ دا. لە هەڵبژاردنی دواتردا لەباتی زیادکردن ژمارەی کورسیەکانی دابەزین بۆ ٢٤. ئەگەر ئیستە هەڵبژاردنیکی خاوێن بکرێ چاوەڕێی دابەزینێکی گەورەتر دەکرێ. ئەمە مانای وایە ب.گ. ئەوە دەرنەچوو کە خەڵک چاوەڕێ بوون. لەبەر ئەوە زۆر کەس لەوانەی بە حەماسێکی زۆرەوە پێشوازیان لە پەیدابوونی ب.گ. کرد ئەمڕۆ ئەو هیوایەی جارانیان نەماوەو ڕەنگە نەیشچن بۆ دەنگدان لە هەڵبژاردندا.  خیلافات و ململانێ ناوخۆ لە حیزبدا، هەر حیزبێ بێ، دیاردەیەکی سروشتی و فاکتەری گەشەپێدان و پێشکەوتنە ئەگەر ئەو ململانێیە بەشێوەیەکی ئوسووڵی ببرێ بەڕێوە. بەڵام بەداخەوە ئەو ململانێیەی ئەمڕۆ لەناو ب.گ. دا ڕەچاو دەکرێ هێڵی سوری تێپەڕاندووە و زیانی لە قازانجی زێترە . کێشەکان ڕۆژ بە ڕۆژ زێتر دەبن و ئەگەر چارەسەر نەکرێن دەبنە هەڕەشەیکی جدی لەسەر ب.گ.  به بۆچوونی من کێشەی سەرەکی گۆڕان لەم چوار خاڵەی خوارەوەدایە :  ١- کێشەی سەرکردایەتی کە پرسێکی ناوخۆییەو ئەڵقەی سەرەکیە لە نێوکێشەکاندا. ٢- چەند هەڵەیەکی سیاسی کەلەم ساڵانەی ڕابووردوودا گۆڕانی تێکەوتووە. ٣- کێشەی دارایی، واتە دابینکردنی خەرجی پێویست بۆ ب.گ. ٤- هەڕشەی بنەماڵەچێتی کە دەبێتە مەترسی لەسەر سەربەخۆیی سیاسی ب.گ. بۆچوونی خۆم سەبارەت بەم خاڵانە دەخەمەڕوو: پرسی سەرکردایەتی لە ب.گ دا. کێشەی سەرکردایەتی گۆڕان لەگەڵ دروستکردنی حیزبەکەدا هاتەکایە. هۆکاری ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوە کە نەوشیروان خوازیاری دروستکردنی رێخراوێکی نوێ بوو، نوێ چ لە بەرنامەی سیاسی و چ لە کادری سەرکردایەتیدا. ئەمەش بەڕوونی دەرکەوت لەوەداکە ئەرکی سەرکردایەتی ژوورەکانی سپارد بەو گەنجانەی لە دەرەوەی ڕیزەکانی یەکێتیەوە هاتنە ناو ب.گ. ئەمە لەلایەکەوە جموجول و دینامیکیەتێکی باشی لە  خەباتی گۆڕاندا هێنایەئاراو لەلایەکی دیکەوە بوو بە هۆکاری ناڕزایەتی هێندێ کەس لەوانەی پۆستی سەرکردایەتیان لە ینکدا جێهێشت و هاتنە ناو گۆڕان. دەبوو نەوشیروان، بەر لە کۆچی دوایی خۆی، هەیئەتێکی سەرکردایەتی دروستبکردایە بۆ ب.گ، چ لە ڕێگەی کۆنگرە یان کۆنفرانسێ بوایە چ بەهەر شێوەیەکی گونجاوی دی. بەداخەوە ئەمەی نەکردو مردنی پێشوادە لە گۆڕانی دابڕی. کێشەی سەرکردایەتی بەجێما بۆ گۆڕانخوازان و ئەوانیش بەهەڵە چارەسەریانکرد، سەرکردایەتیەکی ناهاوسەنگیان پێکهێنا کە نەیدەتوانی نوێنەرایەتی ڕاستەقینەی حیزبەکە بکات. ئەمڕۆ کێشەی سەرەکی ب.گ- بەبۆچوونی من – کێشەی سەرکردایەتیە. لێرەوە دەکرێ دەستبکرێ بە چارەسەری هەموو کێشەکان. کەرەستەی چارەسەر لای گۆڕان هەیە. کادری زێڕینی بەتوانای هەیە کە ینک -یان جێهێشتووە و هاتوونەتە ڕیزی گۆڕان وەکو قادری حاجی علی کە لەمێژەوە ناڕازی بوو لە سیاسەتی جلال تاڵەبانی و یەکێتی جێهێشت، وەکو عوسمانی حاجی محمود و عومەری سید علی و مستەفای سید قادر.هەروەها تاقمێ کادری زێڕین هەیە لەناو ئەو لاوانەدا کە لە دەرەوەی یەکێتیەوە هاتوونەتە ڕیزی گۆڕان. پێمباشە کە گۆڕان سەرکردایەتیەکی ٩ کەسی لەنێوان ئەوانەدا هەڵبژێرێ، چ بە ناوی خانەی ڕاپەڕاندنەوە بێ چ بەناوی پولیت بیرو (مەکتەبی سیاسی). ئەم هەڵبژاردنەش ساڵانە بکرێ، هەتا ئەوی سەرکەوتوو بووە دەکرێ هەڵبژێردرێتەوە، ئەویشی سەرکەوتوو نەبوو بگۆڕدرێ و خوێنێکی تازە بکرێتە لاشەی هەیئەتی سەرکردایەتی. سەبارەت بە ڕێخەری گشتیش پێمباشە لەم قۆناخەدا جڤاتی نیشتمانی خۆی و جێگرەکەی هەڵبژێرێ بۆ دووساڵ، بۆ کەسیش نەبێ لە ٨ ساڵ زیاتر لەو پۆستەدا بمێنێ. دەبێ سەلاحیاتی ڕێخەری ب.گ دیاری بکرێ. - هەڵەی سیاسی گۆڕان  ب.گ هەر لەسەرەتای دروستبوونیەوە وەکو حیزبێکی ئۆپۆزسیۆن پەیدابوو. بۆیە خەڵکێکی زۆر پشتگیریان کرد چونکە هەموویان بێزاربوون لە پارتی و یەکێتی. دەسەڵاتداران نەیاندەتوانی ب.گ. لاوازبکەن لەرێگەی بەگژداچوون و سەرکوتکردنەوە. بیریان لەرێگەیەکی دیکە کردەوە، ڕێگەی هەڵخەڵەتاندن و بەشداری لە هەریسەکەدا. هێندێ لە بەرپرسانی ب.گ کە لەناو یەکێتی و پێشتر پارتیدا، بەعەقڵیەتی ئەو دوو حیزبە پەروەردەکرابوون، حەزیان لەم خەڵەتاندن و هەریسەخواردنە هەبوو. هێندێکیش پێیانوابوو ب.گ لەرێگەی بەشداریەوە لە حکومەتدا وردە وردە بەهێزتر دەبێ و دەبێتە هێزی سەرەکی لە نێوان حیزبە حکومڕانەکاندا. بەڵام واقیعی سەرزەمین شتێکی جیاوازی خستەبەردەم: نە خەونی ب.گ هاتەدی و نە پارتی ب.گ ی بۆ کرا بەو لوقمەیە کەبۆی قوتبدرێ. پێوەندی نێوان ب.گ پارتی تێکچوو. دورکەوتنەوەیان لەیەکتر بوو بە شتێکی چاوەڕوان کراو حەتمی، لەبەرژەوەندی گۆڕان بوو ئەگەر دەستپێشکەری بکردایە و لە حکومەتی پارتی و یەکێتی بکشایەتەوە. بەڵام نەیکرد. مەسعود بەرزانی سەرۆکی پارتی ئەو دەستپێشکەریەی قۆستەوەو بەشێوەی سوکایەتی پێکردنیش ب.گ دەرکرد لە حکومەت: لە پردێ سەرۆکی پەرلەمان و وەزیرەکانی گۆڕانی گێرایەوە بەرەو سلێمانی و ئاگاداری کردن کە هاتنیان بۆ هەولێر قەدەغەیە. گۆڕان ئەم سوکایەتی پێکردنەشی قوتدا و بۆ ماوەیەکی درێژ دوای ئەوەش لە حکومەتدا مایەوە و کە بەکردەوە هەموو ڕۆڵێکیان بریتیبوو لەوەی سەری مانگ دەچوون موچەیان وەردەگرت. هەڵەی بەشداری ب.گ لە حکومەتی گەندەڵخۆری قۆرخچی دەسەڵات زیانێکی سیاسی زۆر گەورەیدا لە ب.گ و هەموو ئۆپۆزسیۆنی هەرێم . تائێستەش برینی ئەو هەڵەیە سارێژنەبۆتەوە.  ب.گ کەوتۆتە هەڵەی دیکەش و ئەمە زیانی گەورەی لە میللەتداوە. هیچ عاجباتییەکیش لەمەدا نیە. ئەوی دەبێ ئاماژەی بۆکرێ و ڕەخنەی لێبگیرێ پرسی بەرەو هاوکاری ئۆپۆزسیۆنە. چاوەڕوان دەکرا ب.گ ڕۆلێکی کارامە بگێڕێ بۆ پێکهێنانی بەرەی ئۆپۆزسیۆنی هەرێم. بەڵام ئەوەی کە نەوەی نوێ و ب.گ . پێکیانهێنا ململانێ و شەڕەدەنوکێکی بێسەربووبەر بوو کە هەتا ئەمڕۆ درێژەی هەیە و هەردوولاش خەتابارن. من داوا لەهەردوو لایان دەکەم کە ئاشتببنەوە و پێکەوە لەبەرەی ئۆپۆزسیۆندا تیبکۆشن. تەنها ئەوەیە ڕێگەی ڕاست بۆ خزمەتی گەلەکەیان .  هەڵەی بچوکتریش هەیە، نەک تەنها لای ب.گ ، بەڵکو لای هەموو حیزبەکانی ئۆپۆزسیۆن. دەبێ ئەوە ببێتە دەرسێ قەت لەبیرنەکرێ. حیزبی سیاسی پێکدێ و دەکەوێتە چالاکی بۆ ئەوەی دەسەڵات وەرگرێ، چونکە ئەو بەرنامەی دایڕشتووە قەت جێبەجێ ناکرێ بێوەرگرتنی دەسەلات. پارتی و یەکێتیش ئەو سیاسەتە پەیڕەو دەکەن، لە پێوەندیەکانیان لەگەڵ حیزبەکانیتر، کە هەرخۆیان حکومڕانبن و رێگە بەهیچ حیزبێکیتر نەدەن بۆ وەرگرتنی دەسەڵات. ئەو پێوەندیەی دروستی دەکەن لەگەڵ هەر لایەنێکی دیکە دەیانەوێ خزمەتی مانەوەی خۆیانبکات لەسەر کورسی دەسەڵات. بۆ نمونە: ئێستە پارتی و یەکێتی زۆر بەپەرۆشن بۆ یەکڕیزی هەموو حیزبە کوردستانیەکان بەرانبەر حکومەتی عێڕاق، ئەمەش گوایە لە پێناو بەرژەوەندی باڵای میللەتی کوردا! ئەگەر بەرژەوەندی بەرزی ئەم میللەتەیان بویستایە ئەوە لای خۆیانەوە دەستیان پێدەکرد، لێرەوە گەندەڵکاریان نەدەهێشت و فایلی نەوتیان دەخستە ڕوناکی و موچەی فەرمانبەران و خانەنشینانیان نەدەبڕێ و خەڵکیان بێکارەبا نەدەکرد ، کورسی دەسەڵاتیان قۆرخ نەدەکرد و هەڵبژاردنیان تەزویر نەدەکرد ...هتد. ئەو حیزبەی ئۆپۆزسیونی ڕاستەقینە و دڵسۆزی گەلەکەی بێت شوێن گەندەڵخوازان و قۆرخ چیەکان ناکەوێ بۆ بەغدا و پاشکۆگەری ئەوانە ناکات. بەڵکو کەیسی خۆی دەبێ و قسەی تایبەتی خۆی دەکات لە بەغدا . کێشەی دارایی ب.گ و ڕێگەچارە لەم سەردەمەدا هەموو حیزبێکی سیاسی مانگانە پێویستی بە بوجەیەکی بچووک هەیە بۆ بەڕیوەبردنی ئیش وکاری خۆی – بۆ دەزگای ڕاگەیاندنی، بۆ بارەگای سەرەکی و بۆ بارەگاکانی تری، بۆ سەیارە و پاسەوان و شۆفێر، بۆ کادری حیزبی محترف .. هتد ... پرسەکە لێرەدا ئەوەیە کە ب.گ. چۆن ئەم کێشەیە چارەسەرکات ؟ پشتبەستوو بە ئەزمونی شەخسی خۆم لە چلەکانی سەدەی پێشووەوە هەتا ئێستە، بە دیراسە و تێگەیشتنی خۆم لە بارودۆخی ئەمڕۆی کۆمەڵگەی کوردەواری، لێرەدا پێشبینیەکانی خۆم دەخەمە بەردەمی سەرکردەکانی ب.گ، هیوادارم کەڵکی هەبێ بۆ دابین کردن و خەرجکردنی بوجەکەیان لە چوارچێوەی ئەم وەزعەدا:  - دەبێ بەر لە هەموو شتێ هەوڵی ئەوە بدرێ کە ئیش و کاری حیزب بەکەمترین پارە جێبەجێ بکرێ. ئەمە بکرێبە ڕێڕەوی کار بەشێوەیەکی هەمیشەیی.  - پێویستە لیژنەی دارایی لەسێ کەسی دەستپاک و زیرەک پێکبهێنرێ کە زۆر بەوریایی و عاقڵانە ئیشەکە بەڕێوەببەن و هەمیشە بیریان بەوەوە خەریک بێ کە چۆن مەسروفاتی حیزبەکەیان دابین بکەن و رێگە لەزیادە خەرجی بگرن.  - دەبێ پرنسیپی بنەڕەتی لە ئیش و کاری گۆڕاندا کاری خۆبەخشانە بێ. لەم جیهانەدا هیچ حیزبێکی جدی خاوێن ناتوانێ ببێتە دەزگایەکی مووچەخۆران وەکو دامەزراوەیەکی حکومی، مەگەر بووجەی دەوڵەت قاسەیەکی کراوەبێ لەبەردەم کادری حیزبی و ئیش و کاری حیزبیدا، وەکو حیزبی بەعسی سەدامی کردی و پارتی و یەكێتیش کردیان و دەیکەن. داهاتی سروشتی حیزب هیچ کات بەشی ئەوەی نەکردوە و نایکات کە وەک و فەرمانبەرانی دەوڵەت کادر و کارمەندانی بەگشتی مووچە لە حیزب وەربگرن. حیزب ڕێخراوێکی سیاسی خۆبەخشە و بنەمای فکری ئەوەیە کە کەسانێک لە کۆمەڵگەدا هەن کە دەیانەوێ هێز و توانای خۆیان بخەنە خزمەتی گەل و نیشتیمان و پێشکەوتنی وڵات. ئەوی خەباتگێڕی خۆبەخش کردویانە بۆ بزوتنەوەی سیاسی هیچ کات بە خەباتگێڕە مووچە خۆرەکان نەکراوە.  - لەوڵاتانی دیموکراتیدا دەوڵەت یارمەتی حیزبەکان دەدات بە پێوەری ژمارەی کورسیەکانیان لە پەرلەماندا. دەکرێ ئەوە لێرەش بکرێ .  - ب.گ کۆمەڵی کادری هەیە کە مووچەی خانەنشینی خەبات و پێشمەرگایەتی لە دەوڵەت وەردەگرن، بەتایبەتی ئەوانەی مووچەی خانەنشینی پەرلەمان وەردەگرن. هەر خانەنشینێ گیانی فیداکاری بەرز و دڵسۆزی تێدابێ دەتوانێ وەکو کادرێکی خۆبەخش و محترف ئیش بۆ ب.گ بکات و فلسێکیش وەرنەگرێ . ئەگەر پەرلەمانتارێکی خانەنشینکراو نەیتوانی خۆی ئیش بۆ ب.گ بکات وەکو کادرێکی محترف ئەوە دەتوانێ کە مانگێ ڕێژەیەک (دوو ملیۆن) لەو مووچەیە کە بەهۆی گۆڕانەوە بۆی بڕاوەتەوە بداتە محترفێکی حیزبەکەی.  - ئابوونەو پیتاکی مانگانە: من نازانم ئەم پرسە چۆن باسکراوە و بڕیاری لەسەر دراوە لە ب.گ دا، بەڵام هەموو کەس ئەوە دەزانێ کە وەرگتنی ئابوونەی مانگانە لە ئەندامانی هەر حیزبێ شتێکی ئاسایی و یاساییە وەکو سەرچاوەیەک بۆ دارایی حیزب. ئەمە لە پەیڕەوی نێوخۆیی حیزبدا تۆماردەکرێ کە داوای مۆڵەتی یاسایی لە دەوڵەت دەکرێ. من ئەزموونی تایبەتی خۆم هەیە لەسەر دارایی حشع لە ناوەڕاستی سەدەی پێشوودا، کە چوارساڵ سکرتێری حیزبی حشع بووم. حشع ئەوکاتە حیزبێکی نهێنی جەماوەری گەورەبوو، سەرکردایەتی سەدان خۆپیشاندان و مانگرتنی چینایەتی و نیشتمانی دەکرد. بەتەحەداوە دەڵێم کە لەو چوارساڵەدا جگە لەپارەی ئابونەو و پیتاکی ئەندام و دۆستانی حیزب هیچ سەرچاوەیەکی دارایمان نەبووە، ڕۆژێ لەرۆژان پارەمان لە هێچ دەوڵەتێ یان حیزبێ یان شەخسێ وەرنەگرتووە. دەزانم کە بارودۆخی ئەمڕۆ جیایە لە هی ئەو کاتە. بەڵام نابێ ئەمە وەها تەفسیر بکرێ کە ئەمڕۆ ئابوونە و پیتاک ڕۆڵێکی گرنگیان نەماوە لە دابینکردنی بڕێکی باش لە دارایی حیزب. دەبێ لیژنەی دارایی، بەهاوکاری لیژنە جیاجیاکان، ئەم پرسە تاوتوێبکەن و بەباشی بەڕێوەببرێ.  - ب.گ رێخراوی حیزبی و دۆست و لایەنگرانی لەدەرەوەی وڵات هەیە. بێگومان ئەوانە لە دۆخێکی وەهادان کە دەتوانن بەشداریەکی باشبکەن لە دەبینکردنی دارایی حیزبەکەیاندا، دەشتوانن داواش لە هێندێ دەزگا و کەسایەتی لەو وڵاتانە بکەن.  - لەم هەرێمەشدا ب.گ دەتوانێ داوای یارمەتی (مانگانە یان ساڵانە) لە هێندێ کۆمپانیا و خەلکی دەوڵەمەن بکات.  بنەماڵەچێتی  لەم وڵاتەدا پێویستمان بەقسەی زۆرنیە لەسەر بنەماڵەچێتی چونکە نمونەی زیندوی شتەکە لەبەرچاودایە. بە درێژایی ٢٧ ساڵی ڕابردوو، هەموو خەڵکی ڕۆشنبیر و تێگەیشتو دەزانن چیە مانای بە بنەماڵەکردنی حیزب. دیاردەی بنەماڵەچێتی بەشێکە لە دیاردەی کۆمەڵایەتی لە قۆناخی خێڵەکیدا. حیزبی سیاسی لە کۆمەڵگەی پێشکەوتودا لەرێگەی سنوقی هەڵبژاردنەوە سەرۆکی خۆی دیاری دەکات و دەیگۆڕێ. ئەم گۆڕینە لە ئەوروپای ئەمڕۆدا بۆتە کارێکی ڕۆتینی سادە و هیچ کێشەیەکی بەدوادا نایەت. گەلێ جار سکرتێری حیزبێ پۆستەکەی خۆی جێدێڵێ بۆ یەکێکی دیکە بەس لەبەر ئەوە کە لە هەڵبژاردنی پەرلەمانیدا ئەو حیزبە ژمارەی پێویست لە کورسی بەدەست نەهێنا، لە کۆمەڵگەی ئێمەدا سکرتێر وەکو موڵکێکی تاپۆدار سەیری حیزبەکەی دەکات، وەکو سەرۆکی عەشرەت یان وەکو بەڕێوبەری کۆمپانیایەک دەیەوێ کەڵک لە حیزب – کۆمپانیا – وەربگرێ.  هەڤاڵانی ب.گ . هەقیانە لە بنەماڵەچێتی بترسن. ئەو پێشنیازانەی لەم نامەیەدا پێشکەشم کردون دەکرێ بەربەستی ئەو مەترسیە بکات. نەوشیروان هەنگاوی زۆرباشی نابۆ دروستکردن و بەهێزکردنی ئۆپۆزسیۆن. بەڵام ئەوەی باش نەبوو کە تاپۆی هەموو شتێکی خستە سەر کوڕەکانی و ئەم کێشەیەی بۆ حیزبەکەی خوڵقاند. ئەگەر بیانەوێ کوڕەکانی دەتوانن بە گرێبەستێکی یاسایی کۆمپانیای وشە و گردەکە ڕادەستی ب.گ بکەن و بۆماوەی ١٥-٢٠ ساڵ .

■  تارق حەرب  1-    دەكرێت كۆبوونەوەكە بكرێت ئەگەر 164 پەرلەمانتاریش ئامادەنەبن، چونكە ئامادەبوونی 165 پەرلەمانتار رێژەی یاسایی تەواو دەكات كە كۆی گشتی 328 پەرلەمانتارە. 2-    بەدەستهێنانی ئیمتیازات و موچە و دەرماڵە و پاسەوان و حەسانەی پەرلەمانتاران بەندە بە ئامادەبوون لە دانیشتنی یەكەم و خواردنی سوێندنی دەستوری، دوای ئەوە كاندیدە براوەكانی هەڵبژاردن دەبنە پەرلەمانتار. 3-    دوای ئەوە پەرلەمانتاران دەنگدەدەن لەسەر درێژكردنەوەی دانیشتنی یەكەم بۆماوەی 15 رۆژ و دانیشتنەكە هەڵدەگیرێت و دوای ئەو ماوەیە دانیشتنی یەكەم دەستپێدەكاتەوە. 4-    4- لەبەرئەوەی دانیشتنی یەكەم بە زۆرینەی دەنگی ئامادەبووان درێژدەكرێتەوە پێویست ناكات سەرۆكی پەرلەمانی هەڵببژێدرێت یان گەورەترین كوتلە دیاریبكرێت. 5-    دستور هیچ دەسەڵاتێكی سەرپشك نەكردووە بە سەرۆك  كۆماریشەوە  بۆ دواخستنی دانیشتنی یەكەمی پەرلەمان.

 ■  کۆسره‌ت خدر ١.  سیستەمی ئەلیكترۆنی پەیڕاوكراو بۆ هەڵبژاردنەكانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێڕاق تەنها لە ئەژماركردنی دەنگەكاندا نەبێت، لە سەرجەم ڕووەكانی ترەوە سەركەوتنی باشی بەدەستهێنا و ڕێگری زۆریكرد لە دەنگی مردوو، دووبارە، ئاوارە و لەبری دەنگدان و هتد.. دەبوو هەمان سیستەم بۆ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستانیش پەیڕەو كرابووا، تەنها ئەژماركردنی دەنگەكان بەدەست بووا. حزبەکان و له‌ناویاندا به‌شی زۆری هێزه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌کان خۆیان بڕیاریاندا كار بەو سیستمە نەكەن، ئێستاش گلەیی لە لیستی دەنگدەران دەكەن! ٢. حزبە ناڕازییەكان، پەیوەندی بەستن لەگەڵ وڵاتانی دەرەوە و بەتایبەت ئێران و توركیا بە حەرامی سیاسی دادەنێن. له‌ ناوخۆشدا هه‌ردوو حزبی ده‌سه‌ڵاتدار بە جاشی ئێران و تورکیا دەزانن. كەچی لەگەڵ پارتی و یەكێتی دادەنیشن و هاوكاری و هەماهەنگیان لەگەڵدا دەكەن بەڵام ئامادە نیین هەماهەنگی و پێشوازی لە باڵیۆز و كونسوڵ و وەفدی ئەو دوو وڵاتە بكەن كە ئەگەر هەیە لانی كەمی ببێتە هۆی ئەوەی لە هەڵبژاردندا ئەو تەزویرە گەورە و ڕێكخراوەیان لەدژ نەكرێت. پرسیار ئەوەیە كاتێك ئەو وڵاتانە بە ئاغا و ئەو حزبانەش بەنۆكەر دەزانیت، لەگەڵ ئاغاكە دابنیشیت باشترە یان لەگەڵ خوڵامەكەی؟! بێگومان لێره‌دا پەیوەندی به‌ستن بە مانای جاشایەتی و دارەدەستێتی نایەت. به‌ڵام به‌ حوکمی جوگرافیا و کۆمه‌ڵێک ڕه‌هه‌ندی جیۆپۆله‌تیکی و ئابووری و سیاسیی، په‌یوه‌ندی نێوان وڵاتان بابه‌تێکی حه‌تمی و پێویسته‌. بۆ هێزه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌کانی کوردستانیش هه‌مان شت ڕاسته‌، به‌ڵام ئه‌وه‌ی ده‌بێت جیاواز بێت ئه‌وه‌یه‌ که‌ په‌یوه‌ندییه‌کی هاوشێوه‌ی یه‌کێتی و پارتی نه‌بێت له‌گه‌ڵیاندا. نابێت په‌یوه‌ندییه‌ک بێت له‌سه‌ر حسابی بزووتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی کوردستان بێت، به‌ڵکو ده‌کرێت په‌یوه‌ندییه‌کی تاڕاده‌یه‌ک هاوسه‌نگ و به‌رژه‌وه‌ند دوولایه‌نه‌ بێت، لانی که‌م ئه‌و ترسه‌ بڕه‌وێنرێته‌وه‌ که‌ زیهنیه‌ت و دوونیابینی ئه‌و وڵاتانه‌دا سه‌باره‌ت به‌و حزبانه‌ چه‌سپیووه‌، وه‌ک باسمان کرد تاوه‌کو لانی که‌می ئه‌وانیش له‌به‌رامبه‌ردا ڕێگریت لێ نه‌که‌ن له‌ ئاینده‌دا بگه‌یته‌ ده‌سه‌ڵات. ٣.  ئەمڕۆ لە زۆربەی ئاستەكانەوە هەتا لەسەر ئاستی میدیایی ئەهلی و ڕێكخراوەكان و هەتا زۆرێك لە خەڵكانی ڕۆشنبیر و ڕەخنەگر و مەدەنیش ڕای گشتی وائاڕاستە ده‌کرێت كە دەنگ و كورسییەكانی ئۆپۆزسیۆن كەم دەكات و دەنگی حزبه‌کانی دەسەڵات زیاد دەكات!! ڕاستە ئۆپۆزسیۆن له‌ ڕابردوودا دەستكەوتی سیاسی گەورەی نەبووە، بەڵام خۆ لەبەرامبەریشدا نیوەی خاكی كوردستانی بە عێڕاق نەفرۆشتووە و چارەگێكی تری نەخستۆتە ژێر پۆستاڵی جندرمەی توركی و ئێرانی. نەوت و داهات و مووچەی خەڵكی كوردستانی تاڵان نەكردووە، گەنج و خۆپیشاندەرانی شەهید و بریندار نەكردووە! بۆ دەبێت دەنگی موعارەزە كەم و هی دەسەڵات زیاد بكات؟! بۆیه‌ ده‌کرێت ئه‌و بۆچوونانه‌ تاڕاده‌یه‌کی زۆر بۆچوونی سه‌رپێی و ڕووکه‌شین نه‌وه‌ک بیرکردنه‌وه‌ و وربوونه‌وه‌یه‌کی قوڵ له‌ پشتیانه‌وه‌ هه‌بێت، هه‌ربۆیه‌ ڕه‌نگه‌ به‌ نه‌تیجه‌ش خزمه‌تێکی ئه‌و تۆ به‌ ڕه‌وتی گه‌شه‌ و پێشکه‌وتنی سیاسی له‌ کوردستاندا نه‌که‌ن.  4.  زۆرێك ناوەند و جهت و هەتا لایەنی سیاسیش بەلێبڕاوی ئیش دەكەن لە پێناو ناشیرینكردن و لێدان لە هەڵبژاردن و پەرلەمان و ڕێگای مەدەنی بۆ گۆڕانكاری سیاسی لە كوردستان، بەڵام ئەگەر هێزە ئۆپۆزسیۆنه‌کان دەست بۆ خەباتی چەكداری بەرن، بەدڵنیایی نەك تەنها سەعاتێك بەشداری ناكەن بەڵكو پێش هەموو كەسێك ئەوان دەكەونە وێزەیان، موعارەزە بەبێ سەبر و بە هەڵگیرسێنەری شەڕی ناوخۆ تۆمەتبار دەكەن! ئه‌وه‌ راسته‌ که‌ په‌رله‌مان و سه‌رجه‌م داموده‌زگاکانی تر له‌ هه‌رێمی کوردستان له‌ ئاستی خواست و داواکاری خه‌ڵکدا نه‌بوون، به‌ڵام بێگومان بێگوومان‌ هێشتا سه‌ره‌ڕای هه‌موو که‌موکوڕییه‌کان په‌رله‌مان له‌ گه‌نده‌ڵی و نادادپه‌روه‌ریدا ناکه‌وێته‌ لیستی یه‌که‌می دامه‌زراوه‌ به‌رپرسیاره‌کان. سه‌رجه‌می ئه‌و بۆچوونانه‌ی ڕه‌خنه‌ی په‌رله‌مان و ده‌سه‌ڵاتی یاسادانان ده‌که‌ن، ده‌بێت به‌هێند وه‌ربگیرێن، به‌ڵام ده‌بێت ڕه‌خنه‌کان ڕووه‌و ئه‌و ئاڕاسته‌یه‌ بن که‌ په‌رله‌مان ڕۆڵی زیاتر له‌ ده‌رکردنی یاساکان و هه‌موارکردنه‌وه‌یان، چاودێریکردن و لێپرسینه‌وه‌ی حکومه‌تدا، دانانی بودجه‌ و چاودێری به‌سه‌رجێبه‌جێکردنییه‌وه‌ و به‌دواداچوونی جددیتر بۆ کێشه‌ و داواکارییه‌کانی خه‌ڵک بگێڕێت، نه‌ک وه‌ک ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ له‌ناو پۆپۆلیزمدا بۆچوونێک ته‌واو ته‌شه‌نه‌ی سه‌ندووه‌ و هه‌بوون و نه‌بوونی په‌رله‌مان یه‌کسان ده‌کات به‌ یه‌کتر یاخوود هه‌ندێکجار داخستن و نه‌مانی به‌ پێویستییه‌کی گرتنگتر ده‌زانن. 5. چارەسەر چییە؟ چارەسەر بەخۆداچوونەوە و خۆبەهێزكردنەوەی موعارەزە و چارەسەكردنی گرفت و كەمووكوڕییە ناوخۆییەكانە (نم: ناكرێت تاكە ڕێگای خەباتی سیاسیت هەڵبژاردن بێت و داوای دواخستنی هەڵبژاردنیش بكەیت! ناكرێت داوای ئاڵوگۆڕی ئاشتیانەی دەسەڵات لە كوردستان بكەیت و لە ناوخۆتدا پەیڕەوی نەكەی و هەندێكجار ٤-٥ ساڵ هەڵبژاردنە ناوخۆییەكانت دوابخەیت! ناكرێت ڕەخنە لە حكومەت بگری كە موچەی فه‌رمانبه‌ره‌کانی نادات و هەمان شت لە ناوخۆشتدا هەبێت و موچەی كارمەندەكانت كەمبكەیتەوە یان حزب و كەمپەینی هەڵبژاردن بە سواڵ و سەدەقە بەڕێوەببەی! ناكرێت خەڵكی نا مەبدئی و پەروەدەنەكراوی سیاسی بنێریتە ناوه‌ندەكانی بڕیاردان و دوای ماوەیه‌ك بەجێتبهێڵن و بچنه‌ پاڵ لایه‌نێکی سیاسی ده‌سه‌ڵاتدار له‌ پێناو هه‌ندێک به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی و ده‌ستکه‌وتی تایبه‌ت. چارەسەر ئەوەیە هەڵبژاردن بە فعلی بكرێتە شاڕێگای گۆڕانكاری سیاسی لە كوردستان (تا ئێستا نەبووە) نەك نەبووە بەڵكو ئێستاش بەردەوام كار بۆ بێ نرخکردنی دەكرێت. چی پێویست بێت لە ناوخۆ و دەرەوەدا دەبێت بكرێت تاوەكو هەڵبژاردنی بێگەرد لە زەمینەیەكی یەكسانی بەردەم حزبەكاندا بەڕێوەبچێت یاخوود لانی كەم تەزویری وەك ١٢ی ئایار نەكرێتەوە! هێشتا دەیان ڕێگا و شێوازی سیاسی و مەدەنی ماوە كە نەك كاریان پێ نەكراوە بەڵكو هەر بیریشیان لێ نەكراوەتەوە. تا سەرجەمی ئەو ڕێگا و میكانیزمە سیاسیی و مەدەنییانە تاقینەكرێنەوە، دەستبردن بۆ بژاردەی تری سەربازی و ناسیاسی و مه‌ده‌نی، دەبێتە هەڵەیەكی سیاسی گەورە و لەبیرنەكراو. حزبی سیاسی دەبێت بەشی ئەوەندە خوێندنەوە و دیراسە و بەرچاوڕوونی هەبێت، كە هەم خۆی و هەم بەرامبەرەكەی و هەمیش كەرەستە و خەڵكەكەی بناسێت!

 ■  بەهرۆز جەعفەر سەری (من) حیزبایەتی قبوڵ ناکا، لەبەرئەوە دوورو نزیک توخنی حیزب کەوتن باش نییە، هەموو جارێکیش ئەم بیرهێنانەوە لە نووسیندا هۆیەکەی ئەوەیە خوێنەر لەباتی تەماشاکردنی ناواخنی نووسین و ئارگیۆمێنتەکە، بەدوای کەسێتی و وەلائی نووسەرەکە ئەکەوێت، بۆیە پێشەکی نە کاندیدم، نە لە ئۆرگانی سیاسی و میدیایی هیچ حیزبێک و، نە فەرمانبەر و ملکەچی هیچ سیستەمێکیشم. سەیرکەن ئەمان سەیر کوردستان لە نێوەندی چ دووکەڵ و ئاگردانێکدایە: ئەوە ئێران و ڕووسیاو تورکمانستان و ئازەربایجان و کازاخستان ڕێککەوتن کە ئیدارەی حەوزەی قەزوین بدەن، وەک گەورەترین هارتلاندی ووزەی جیهان، وەک گەورەترین دەریاچەی جیهان، هەموو یەکەکانی کە ئەکەونە سەر ئەم حەوزەیە لە بەشێکی زۆری سنوری ئاویی خۆیان بۆ ڕووسیا وازیان هێنا.  ئەوە لە دەریای ناوەڕاست (مێدیتریانە) یۆنان و قوبرس و ئیسرائیل ڕێککەوتن بۆ ئیدارەدان و پاراستنی ئاسایشی دەریای ناوەڕاست کە بە پێی ڕێککەوتننامەی بەرشەلۆنە پێی ئەڵێن (Euro- Mediterranean Partnership)، ئەم ناوچەیە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە ئەوروپاوە گرێ ئەدات، ئەفریکاش هەر بە ئەوروپاوە گرێ ئەدا، دیسان حەوزەیەکە ڕۆژ لەدوای رۆژ بڕی یەدەگی نەوت و غازی تیا زیاد ئەکا بە هۆی گەڕان و پشکنینە بەردەوامەکانەوە، سوریاو لوبنان و میسرو ئیسرائیل و یۆنان و قوبرس و فەڕەنساو ئیتاڵیا ئەو وڵاتە گرنگانەن کە ئەکەونە سەر دەریای ناوەڕاست، ئەم بلۆکەش هەمویان هاوپەیمانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکان. ڕووسیا بە (١٦) کەشتی سەربازییەوە دەستی بە مانۆڕەکانی کرد لە دەریای ناوەڕاست (وەک ئەزانن ڕووس وەک تەلێکی دڕکاوی لەدوای بەهاری عەرەبیەوە هاتۆتە ئەم ناوچەیە). تورکیاش (٤٠٠٠٠) چل هەزار سەربازی لە قوبرسی باکور جێگیرکردووە، ئەوە بڕیاریشیدا بنکەیەکی سەربازیی دەریاوانی لە دوورگەی قوبرس دابنات، ئەم جموجوڵەی ڕووسیاو تورکیا دوای دزە کردنی زانیاری هەواڵگری هاتووە کە گوایە لە بەرەبەیانێکدا هێزەکانی ئەمریکاو ئیسرائیل لە پڕ بنکەیەکی سەربازی گەورە لە قوبرسە تورکیەکە (قوبرسی باکور) بکەنەوەو جاربدەن و، تورکیا لەو بەشەی دوورگەکە بکەنە دەرەوە کە لەساڵی (١٩٧٤) ەوە داگیری کردووە (لێتانی نەشارمەوە هێڵی ووزەی کوردستانیش بەتەنیشت فیشخابورەوە یان لە باکوری سوریاوە هەر بەم ناوچەیەدا تێ پەڕ ئەبێت).  ئەوە لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست بەریەککەوتنی سیستەمی هەرێمایەتی و جیهانی گەیشتە ترۆپک، واشینگتۆن ئینستیوت بابەتێکی بڵاوکردۆتەوە کە سەرەتای (٢٠١٩) شەڕێکی گەورە بەرۆکی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست ئەگرێت، بەرایی ئەم جەنگەش لە لوبنان و سوریاوە بە هۆی دەستدرێژی و ختوکەدانەکانی حیزبۆڵڵاوەیە بۆ سەر ئیسرائیل، بەپێی راپۆرتێکی پەیمانگەی مێدیتریانە بۆ توێژینەوەی هەرێمایەتی ئێران ساڵانە (٧٠٠) ملیۆن دۆلاری بۆ حیزبوڵڵا سەرف کردووە. بە کورتیەکەی جەنگە ڕاستەقینەکە لە (جۆلان) ەوە دەست پێ ئەکا.  ئەوە عێراق، لە (٢٠٠٣ ەوە بۆ ٢٠١٨) تەنها سێ ئۆپشن لەبەردەم ئایندەکەیدا چاوەڕوانکراوە، یەکەم، دیکتاتۆریەتی شیعە (دەرکەوت سەر ناگرێت), دووەم، دیموکراتیزەکردن (ئەم دۆخەی ئێستای عێراق ڕێک ناوی ئەوەیە کە وەرچەرخان و بازدان بۆ دیموکراسی لە عێراقدا هەرەسی هێناوەو سەرناگرێت، ئیتر هیچ دەستگەو ڕێکخراوەییەکیش خۆی پێوە سەرقاڵ نەکاو بودجەی تیا بەهەدەر نەدات لەو بوارە)، ئۆپشنی سێهەم بریتی یە لە (دابەشبوون و پەرتبون)، دابەشبونی جوگرافی لە ڕیفراندۆمەکەی کوردستاندا شکستی خوارد، کەواتە دابەشبونی ئیتنی و پەرتبونی ئاسایش و سێکتەرەکانی حکومڕانی و جەنگی ناوخۆیی چاوەڕێی عێراقە، عێراق لە لێواری تەقینەوەیەکی گەورەی خوێناویدایە، ئەوەشی ئەم بۆچوونە تۆختر ئەکاتەوە ئەوەیە (کێک) ەکە بەشی هەمو سیاسیەکان ناکات. لەلایەک شیعەو شیعە تێک بەرئەبن، لەلایەک بلۆکبەندی هەرێمایەتی و لەلایەکیش نەمانی ئینتیمای هاوڵاتی بە هەڵبژاردن و بە حکومداری لە عێراق دا. عێراقێک تیایدا سیاسیەکانی موزەیەفن، هەمویان (بەوانەی کوردستانیشەوە) شانازی بەو تەزویرەوە ئەکەن کردویانە، شانازی بە موزەیەفبونی خۆیانەوە ئەکەن. (ڕەنگە) کورد فریای سیاسەت لە عێراق نەکەوێ ئەوە نەبێت بە پەلە بڕیار بدات بەشێک نییە لەو جەنگەی لە عێراق رووئەدات و، حاڵەتی نائاسایی لە هەرێم ڕابگەیەنێت. لە دۆخێکی وەهای هەرێمایەتی و عێراقی دا (با خوێنەر ناوی بنات) کوردستان و سیاسیە کوردەکان خەریکی چین؟!. ناوێرن بڕیارێکی بوێرانە بدەن لە ترسی فەیسبوک، لە دوو کوێرە دێی وەک هەولێر و سولەیمانیا (بە بەراورد بە دونیاو شارە گەورەکانی جیهان) خەریکی بابەتی زۆر کرچ و کاڵ و نا نیشتیمانین، تازە تازە دانیشتون موحاسەسەی حیزبی و مێژوویی ئەکەن، گوایە ئەمیان کورسی هەیەو ئەویان نییەتی و...ئەمیان ڕێککەوتنی ژێر بەژێری کردووە لەگەڵ ئەم و ئەوی دەرەکیدا یان نا...و...ئایا ئەم سەردانەی حیزبی (سین) بۆ لای حیزبی (جیم) چییە...و...تادوایی. ئەسڵی مەقسەد ئەوەیە کەرەستەکانی کورد (کارەکتەرە سیاسیەکانی بەتایبەت) وە مێنتاڵیەتی کورد هی ئەم جۆرە باهۆزە نییە، بەلای کەمی کورد ئەنجومەنێکی سیاسی وای پێویستە (ئەگەر ڕزگاریشی نەکات) بیپارێزێت لەو ئاگرەی لە ناوچەکە کەوتۆتەوە، ئێ بەڵام کورد فانیلەی کردۆتە بەر جمهور و یارییان پێ ئەکات یاریزانەکانیشی کردووە بە جمهور و تەماشاکەر!.  ئیمڕۆکە سەتا سەتی خەڵک ئەزانن جەنابی (مام جەلال) بمایایە دۆخی کوردستان وا نە ئەبو، سەتا سەتیش ئەزانن جەنابی (دکتۆر بەرهەم ساڵەح) لە بەغدا بوایە لە بری بەڕێز (مەعسوم) ئەم دۆخەی کوردستان لانی کەم وا نە ئەبو...ئاخەر حیزب و هەڵبژاردن چ مانایەکی هەیە کە لە ماناکانی سیاسەت داماڵران، کە قەوارەی کوردی تیا چو، کە کوردستان کەوتە بەر ئاگری شەڕ چی لە کورسی بکەین دوو دیدگا بچوکی حیزب لە پەرلەمانا لەسەری دادەنیشن!؟. بۆیە گرنگە هەمیشە لە قەزیەکانەوە سەیری کاراکتەرەکان بکرێت نەک بە پێچەوانەوە، قەزیەی کوردو قەوارەکەی لەبەردەم لەناوچوندایە، ناکرێ بەناوی هەڵبژاردنێکی پڕ لە خێچ و خوارییەوە ئێمە ڕێگە بە بنکۆڵکردنی قەوارەی کوردی بدەین، کوردستان ئێستا لە ڕووی ئیداری و سیاسی و دەستوری و سەربازی و ئابوورییەوە کەرکوکی لەدەستداوە، ناکرێت ئەوەندەشی ماوە بکرێتە مەیدانی جەنگی چەند چاوچنۆک و تەزویرچییەک. لێرەوەیە دکتۆر بەرهەم ساڵەح (سەرەڕای هەموو شتێک) وەک یاریزانێک لە کێشی قورس، وەک کاراکتەرێکی بەهێز و دیبلۆماتکارێکی ووریا سفر کورسی بهێنێت یان سەت کورسی پێویستە ڕۆڵی خۆی بگێڕێت و دەستی کراوە بێت. لێرە هەر مەرج و مانا (بەرهەم ساڵەح) نییە لەناو حیزبەکانی تریش کاراکتەری بە تواناو بەهێز هەن، لەناو کورددا زۆر کەسی دیکە هەیە بۆ ئەمڕۆکە دەست ئەدەن. ئەگەر ئەتانەوێت کوردستان ڕزگاربکەن و، گرفتەکانی بەغدا بەرۆکی کوردستان نەگرێت، وە لە داڵانی قەیرانی پەرلەمانێکی پڕکێشەی هەرێمی کوردستان قوتارتان بێت و، لەگەڵیشیدا چاکسازی بکەن، فەرموون ئەنجومەنێکی سیاسی و ئابوری لە بەرهەم ساڵەحەکان دروست بکەن، ئەگەریش هەروا بەردەوام ئەبن لەو مەعمەعەیەی ڕابردوو، ئەوە چیتر بە مەسەلەی کورد و کوردبونەوە سەرقاڵ مان مەکەن.!.

■  مەسعود عەبدولخالق   لەدوای تویژینەوەیەكی ووردوهەمەلایەن لە قوولایی پرۆژەكانی (ئیرانی وتوركی) لەرۆژهەلاتی ناوەراست و كوردستان بە تێكڕای لیكدانەوەی ستراتیجی پەیوەندی سیگۆشەی كورد تورك ئیران لەو ساتە ئەوەیە : ئیران دۆخی نەتەوەیی كوردی قەبولە نەبێتە دۆخی مەزهەبی ،هەرچی توركیایە دۆخی مەزهەبی كوردی قەبوولە نەك نەتەوەیی ، ئەوەش بە ئارستەی جیا كاریگەریان لەسەر كورد دەبیت ،چونكە زۆربەی وولاتانی عربی وتاڕادەیەك وولاتانی ئیسلامیش بەو ئاڕستەن، بە لۆجیكیانە ئەو دوو هاوكیشە دیزاینێك لە پەیوەندی بەو شێوە ی خوارەوە دروست دەكات : یەكەم: لای ئیران دۆخی نەتەوەیی قەبوولە بەسنوردار نەگاتە ئاستی بەدەولەت بوون ،ئەوەش وادەكا بەگشتی حزبە نەتەوەییەكان زیاتر قەبوولن ،لەناو ئەوانیش ئەو حزبانەی دلسۆزنەبن تەواو بۆ پرسە نەتەوەیی ونیشمانیەكان ، تارادەیەك گەندەلیش بن چاكترە بۆ ئەوەی پاریزگاری لەو واقیعە قانونی وسیاسیەی هەریمی كوردستان بكا ،نەلەناوبچی نەگەشەش بكا بۆ بەدەولەت بوون ، لەسەر ئەو بنچینە قوولە دەستی لەكاروباری كوردستان وەرداوە بۆمانەوەی ئەو هاوسەنگیە،بەو پێیەش یارمەتی حەشدی شەعبی دا بۆ گرتنەوەی كركوك مخمور وشەنگال ، لەلای سەركردایەتی كورد دەتوانرێ كار لەگەل ئیران بكرێ بە دۆمەینێكی تایبەتی ، ئاسۆیەك هەیە بۆ كاری كوردایەتی ، سەركردایەتی كورد دەبیت بزانی چۆن ئەو دۆمەینە دیاری دەكات ، ئیران خۆی سەنتەری پرۆژەیە دریژكراوەی دەولی نیە ،واتە لەگەل نیودەولەتی ئەو تەباییەی نیە –لێرە دەرفەتەكەیە ،ئینجا (سەركردایەتی كورد)چۆن ئەو هاوسەنگیە ستاندەرە دەدۆزیتەوە پەیوەندی خۆی وئیران وپەیوەندی كورد ئەمریكاو رۆژئاوا دەپاریزی بەگەشەكردنەوە ،نابیت بكەویتە هەمان پەیوەندی حزبێكی شیعەو ئیران ،سروشتی پەیوەندی كورد(بەتایبەتی باشور )زۆر جیایە لەگەل پەیوەندی نیوان كۆمەلگەی شیعەی عیراق و لبنان وبەحرەین و ئیران . دوەم: لای توركیا بەقەبوول نەبوونی دۆخی نەتەوەیی ونیشتمانی وادەكا توركیا هیچ جۆرە قەوارەیەكی كوردی قەبوول نەبێ مەگەر بەتاكتیكی- سیاسەتی ئیحتوای گرتەبەرلەتەعامولی لەگەل باشور ، ئەو وەك جارانی ململانێی عوسمانی وسەفەوی دەیەوی كورد بگەڕێتەوە ئەو پیگە مەزهەبیەی(سوارەی حمیدی) ، ئەوەش ناكریت وگەشەشی تێدا نیە ، لەدوای شكاندنی پەیامەكەی شیخ سعیدی پیران(1925) كە لەشۆرشەكەی داوای كرد (یان گەڕانەوەی خەلافەت یان بۆ كوردستانیش دەولەت) ، رەنگە توركیا تاقانە بیت لەو جیهانە كە لە ناخی ستراتیجیەتیدا دژایەتی سەرهەلدانی كورد بكا لەهەر چوار پارچەو لەهەمو گۆشەیەكی جیهان ،واشی كردوە ، هیزی سەربازی ناردۆتە هەر 3 پارچەی كوردستان وا شەڕیان دەكا ،كەچی دەشبینرێ پەیوەندیەكی بەباشوری كوردستان كردۆتەوە ..بابزانین بەكورتی سروشتی ئەو پەیوەندیە لە ستراتیژیەتی توركیا چۆنە؟ پانتایی سنوری توركیا لەگەل باشوری كوردستان330كم كە بە هیلی(برۆكسل-ئیڤیك) ناوزەد كراوە ،ناوجەرگەی كوردستانی دوولەت كردوە ،توركیا زۆر هەستیارە جیا لەدەولەتانی تری داگیركەر تا ئەو ساتەش دەستوریانە ئینكاری بوونی كزردوكوردستان دەكا(بروانە مادەی 66ی ئەنایاسا)، لەدیپلۆماسیەكانی ئەمریكا ئیستا ئاشكرا دەبیت كە توركیا داوای كردوە (كیانی شمال العراق)نەمینی ،چەند جار لەگەل عیراق وئیران ئەوگەلالەی كردوە ،هەولیداوە ئەو ریكەوتنانەی سەدەی بیستەم پیادە بكاتەوە ، لە دوای ریفراندۆم پرۆژەی”ئـۆڤاکۆ”ی هینا ئارایەیەوە ،دەست خۆشیەكی زۆری لە حەشدی شەعبی كرد بۆ گرتنەوی كەركوك ،ریفراندۆم وسەرۆكی هەریمی بە(خائین)ناوزەد كرد، مانای (ئیحتوا) كەلەسەروو هاتوە مانایەكی دەولی زۆرتایبەتی هەیە لەپەیوەندی توركیاو باشوری كوردستان ،توركیا ئیحتوایەكەی بەچەندئاراستەی سیاسی وئابووری وفەرهەنگی .. ، یەكێك لەو ئارستانەی ئیحتوا بریتیە : دەیەوی ئەو ئاستە بەرزەی باشوری كوردستان وەری گرتوە لە نیودەولەتی وئیقلیمی وعیراقی بەرەبەرە نزمی بكاتەوە ، ئاستی بەرزی پەیوەندی دەولی چوار پلەی سەرەكی هەیە ، پلەی هەرەخوارەوەی پەیوەندی مرۆییە سەرووتری پەیوەندی سیاسیە ،ئینجا یاسایی دیت هەرە سەرووی سەربازی دیت ، كەچی باشوری كوردستان لەگەل جیهان گەیشتە هەر چوار پلەو زۆر بەرزبوویەوە ،گەیشتە ئەو ڕادەی راستەوخۆ رۆژئاواو نەتەوە یەكگرتوەكان تەعامولی لەگەل بكەن ، جاران(لەسەدەی بیستەم) رۆژئاواو نەتەوەیەكگرتوەكان لەڕێگای دەولەتەكانی ناوچەكە تەعامولیان لەگەل كورد دەكرد ، ئەو دەولەتانەش دیارن چەندە دژی كوردن ،لەسەدەی 21 راستەوخۆ پەیوەندیەكان(دون وسیگ) هاتە كایەوە ، لیرەدا توركیا ویستی ئیحتوای ئەو پەیوەندیە بكات ،جاریكی تر بەجیهان بلیت ئیوە راستەوخۆ تەعامول لەگەل كورد مەكەن (كە دەولەتیان نیە ئەندام نین لە نەتەوە یەكگرتوەكان) وەرن لە ڕێگەی ئیمەوە تەعامول بكەن ، دیسان بیانگیڕنەوە پەیوەندیەكانی سەدەی بیستەم ، سەركردایەتی كورد بەووردی شارەزای ئەو سیاسەتەی ئیحتوای توركیا نەبوو خراپ تێكەوت هەم لە (گۆڕینەوەی پشتیوانی دەولی بە پشتیوانی ئیقلیمی) هەم لە ریفراندۆمەكەش ، خەریك بوو توركیا لەو دواییەی سەركەوتوو بیت لەو ئیحتوایە ،بەلام ئەو تیكچوونەی پەیوەندی ئەمریكاو توركیا جاریكی تر باشوری كوردستانی رزگاركردەوە ،بەومەرجەی سەركردایەتی كورد لەو سیاسەتە ئالۆزە گەیشتبێت و جارێكی تر نەكەویتەوە داوی وولاتانی ئیقلیمی ،(كە كرۆكی تویژینەیەكی ستاندەرە لە رۆژانی داهاتوو) .

■  مەریوان وریا قانع  چەند سەرنجێکی کورت دەربارەی ھاتنی فرانسیس فوکویاما بۆ ھەرێم لە ساڵانی ھەشتا و لە گەرمەی شەڕی ئێران و عێراقدا بەعسییەکانی عێراق ساڵانە دەیان نووسەر و ڕۆشنبیر و بیریاری ئەوروپایی و ئەمریکییان داوەتدەکرد و لەبەغدا پارەیەکی زۆریان لە ھات و چۆ و مانەوەیاندا سەرفدەکرن. مەبەست لە داوەتکردنەکان پێشخستنی ژیانی ئەکادیمیی ناو زانکۆکانی عێراق و پێشخستنی ڕۆشنبیریی عێراقی نەبوو، مەبەست لەھێنانیان پڕوپاگەندەکردنێکی ڕووت بوو بۆ ڕژێمەکەی سەدام حوسەین کە ڕۆژانە لە بەرەکانی جەنگدا بە سەدەھا کەسی بە کوشت ئەدا و سەدەھا خێزانیان بێباوک و بێبرا و بێکەس دەکرد. لەناوخۆی عێراق خۆشیدا ھەموو دەنگێکی ناڕازییان بە خوێناویترین شێوە بێدەنگدەکرد. زۆرێک لەو میوانە ئەوروپیی و ئەمریکییانە کە دەھاتنە بەغدا، یان لە وێرانە گەورەکەی سەدام حوسەین بێدەنگدەبوون کە بە کوشتن و بڕینێکی زۆر دروستیکردبوو، یاخود بێشەرمانە دەکەوتنە مەدح و سەنای عێراق و دەسکەوتە گەورەکانی ڕژێمەکەی سەدام بۆ ئەو وڵاتە. کەسانێکیان تا ئەو شوێنە دەڕۆشتن عێراقی بەعسییەکان بە ”ئەڵمانیای خۆرھەڵاتی ناوەڕاست“ ناوبنێن.  ئەم ڕەفتارە بەعسییانە ماوەیەکی درێژە بووەتە ڕەفتاری ھێزە سیاسییەکانی ھەرێمە وێرانەکەی خۆشمان. ئەمانیش ھەم پارەیەکی زۆر لە کڕینی چەندان سیاسیی و ڕۆژنامەنووس و ئەکادیمیدا سەرفدەکەن و سەرفکردوە، کە ئەرکی ژمارە یەکیان ئەوەیە پڕوپاگەندە بۆ ئەزموونە مافیاییەکەیان بکەن. ھەم کەسانێکی ناوداریش لە دەرەوەوە بۆ کوردستان دەھێنن بۆ وێنە لەگەڵگرتن و دەرھێنانی چەند ڕستەیەک لێیان کە عەیب و عارە گەورە و ترسناکەکانیان بشارێتەوە. ئەم ھاتنە تازەیەی فرانسیس فوکویاما بۆ ھەرێم لەناو ئەم ڕەوت و کەلەپورە بەعسیی و مافییانەدا ڕووئەدات. ھاتنی فوکویاما بۆ ھەرێم نە دۆخی ئەکادیمی وێرانی ناو زانکۆکانی کوردستان دەگۆڕێت، نە گڕوتینێک بە ناوەندی ڕۆشنبیریی و میدیایی ئێمە ئەدات و کۆمەڵێک مواقەشات دەخاتەوە. ئەوەی دەیکات چاوپێکەوتنێکی کورتی لەم جۆرەی کەناڵی کوردستان ٢٤ کە تیایدا فوکویاما بێشەرمانە پڕوپاگەندەی دیموکراسیبوون و پلورالبوون و دەزگاییبوون بۆ ئەزموونە مافیاوییە سوڵتانییەکەی ھەرێم دەکات. ھەرێمێک پەرلەمانەکەی دوو ساڵ نێردرایەماڵەوە، بە لێشاو لە ھەڵبژاردنەکانیدا تەزویر دەکرێت، میلیشیای تایبەت قەڵەوکراوە بۆئەوەی کێیان بوێت لە سوکایەتییپێکردنەوە تا کوشتن پێیبکەن، کۆمەڵگاکەی تا بینەقاقا دابەش و بەشبەش کراوە، میدیایەکی کڕدراو و ئاراستەکراوی ھەیە کە وەک میلیشیا کاردەکات، لانی ھەرەکەمی ھیچ ئیجماعێکی تیا نەماوە، دزییەکی کەم وێنەی تیادەکرێت و حکومەتەکەی توانای دابینکردنی لانیکەمی ھیچ خزمەتگوازرییەکی سەرەتایی نییە. ئەوەی فوکویاما لەم چەند دێڕە کەمەی ناو ئەم چاوپێکەوتنەدا باسیدەکات یان ھێما بۆ بێئاگاییەکی ھەمەلایەنە و ناشارەزاییەکی کوشندە لە دۆخی ئەمڕۆکەی ھەرێم دەکات (کە ئەمە دەبوایە بێدەنگی بکردایە)، یان ھێما بۆ کۆمەڵێک قسەی بێمانا و نابەرپرسیار دەکات کە خاوەنەکەی پارەیەکی باشی وەرگرتوە بۆئەوەی بیانکات.

■  د. هەردی مێد یه‌كێك له‌و دیاردانه‌ی له‌م ده‌یه‌یی دوایی له‌ كوردستانی عێراق خه‌ریكه‌ ده‌بێته‌ باو رێكخستنی دیدار و دیمانه‌یه‌‌ له‌ نێوان لێكۆڵه‌وه‌ره‌ خۆرئاواییه‌كان و پیاوانی سیاسی هه‌رێمی كوردستان‌. ئه‌وه‌نده‌ی من بزانم و زانیاریم هه‌بێت هیچێك له‌ به‌رپرسه‌كانی نێو یه‌كێتی، پارتی، گۆڕان، هاوپه‌یمانی، كۆمه‌ڵ، تد، لێكۆڵه‌وه‌ر و بیرمه‌ند نین، به‌و مانایه‌ی به‌رهه‌مهێنی بیر و خودان روانگه‌یه‌كی توێری لۆژیك نین سه‌باره‌ت به‌ كۆی ئه‌و دیاردانه‌ی له‌ دونیای ده‌ورووبه‌ریاندا رووده‌دات. پارته‌ سیاسیه‌كانی هه‌رێمی كوردستان له‌ باری توێریزه‌كردن و به‌رهه‌مهێنانی بیر سه‌رتاپایان ده‌ستسپی و كۆڵه‌وارن، به‌ پێچه‌وانه‌ی پارتێكی وه‌ك په‌كه‌كه‌ كه‌ خاوه‌ن دیدگایه‌كی توێری زۆر توندوتۆڵه‌ سه‌باره‌ت به‌ زۆرێك له‌ فاكته‌‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان (ژن، جڤات، كوردبوون، ده‌وڵه‌ت، ئازادی…). به‌ شێوه‌یه‌ك، هه‌موو ئه‌وانه‌ی له‌ سه‌ر په‌كه‌كه‌ كار ده‌كه‌ن له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ كۆكن كه‌ به‌بێ تێگه‌شتن له‌ <ژینگه‌ی ماناسازی(Universe of meaning)> په‌كه‌كه‌، ئه‌سته‌مه‌ له‌ ره‌فتار و گوتاری ئه‌م ڕێكخراوه‌ تێبگه‌یت. گه‌ر هاوڕا بین به‌وه‌ی هیچێك له‌ به‌رپرسه‌كانی حزبه‌ كوردیه‌كانی عێراق بیرمه‌ند یان لێكۆڵه‌وه‌ر نین، گه‌لۆ هێنانی لێكوڵه‌وه‌ره‌ خۆرئاوایه‌كان (وه‌ك فۆكۆیاما، ئالان تۆرین…) له‌ لایه‌ن ئه‌م پیاوه‌ سیاسیانه‌وه‌‌‌ بۆ به‌رهه‌مهێنانی بیره‌، یان بۆ مه‌به‌ستگه‌لێكی سیاسی و شه‌رعی؟ زۆر به‌ دووری ده‌زانم كه‌ دیدار و دیمانه‌ی پیاوه‌ سیاسیه‌كانی هه‌رێم له‌گه‌ڵ لێكوڵه‌وه‌ره‌ بیانیه‌كان له‌‌ خه‌می به‌رهه‌مهێنانی مه‌عریفه‌ و بیردا سه‌رچاوه‌ی گرتبێت، چونكه‌ هیچێك له‌مان لێكۆڵینه‌وه‌ و به‌رهه‌مهێنانی هزر نه‌ك هه‌ر چالاكی سه‌ره‌كی به‌ڵكو چالاكی لاوه‌كیشیان نییه‌. به‌‌رهه‌مهێنانی بیر بریتیه‌ له‌ پرۆسه‌یه‌كی به‌رده‌وامم و چالاكیه‌كی نه‌پساوه‌ و سه‌ره‌كی. ئه‌وه‌ی مه‌عریفه‌ به‌رهه‌مده‌هێنێت ده‌بێت خۆی بۆ ئه‌م كاره‌ یه‌كلایی بكاته‌وه‌ و به‌ شێوه‌یه‌كی به‌رده‌وام له‌ كارخانه‌ی بیرسازیدا ئاماده‌ بێت. بۆیه‌ به‌ ڕای من هێنانی ئه‌م لێكوڵه‌وه‌ر و بیرمه‌ندانه‌ په‌یوه‌ندی هه‌م به‌ دۆخی شه‌رعی پیاوه‌ سیاسیه‌كانه‌وه‌ هه‌یه‌، هه‌م به‌ خه‌بات و ستراتیژی كه‌ڵه‌كه‌كردنی شه‌رعیه‌ت، نه‌ك به‌ سازاندنی هه‌لومه‌رجی دروستكردنی مه‌عریفه‌. هه‌ندێك له‌مان له‌وه‌ده‌چێت له‌وه‌ تێگه‌شتبێتن كه‌ شه‌رعیه‌تی سیاسی نوخبه‌ی‌ ده‌سه‌ڵات و كایه‌ی سیاسی به‌ گشتی له‌ ژێر پرسیار و لۆمه‌دایه‌، بۆیه‌ له‌ هه‌وڵی گه‌ڕان و به‌ده‌ستهێنانی سه‌رچاوه‌ی تری شه‌رعیه‌ت و سه‌رمایه‌ی دیدان له‌ ده‌ره‌وه‌ی كایه‌كه‌. یه‌كێك له‌م پانتاییانش زانكۆیه‌: له‌ هه‌وڵی ئه‌وه‌دان <شوناسێكی ستراتیژی(Stategic identites)> بۆ خۆیان به‌ ده‌ورووبه‌ری زانكۆ و پانتایی رۆشنبیریدا دروست بكه‌ن هه‌م به‌ ئامانجی خۆنمایشكردن وه‌ك سه‌ركرده‌یه‌كی ڕۆشنبیر و خاوه‌ن حه‌وسه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ چالاكی رۆشنبیری و كولتوریدا، هه‌م بۆ سه‌رنجڕاكێشانی ئه‌م توێژه‌ بۆ‌ مه‌به‌ستی سیاسی. شوناسی ستراتیژی چه‌مكی یه‌كێك له‌ قوتابیه‌كانی پییه‌ر بۆردیۆ-ه‌ كه‌ مه‌به‌ست لێ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ چۆن پیاوانی ده‌سه‌ڵات له‌گه‌ڵ هه‌ر چین و توێژێكدا له‌ هه‌وڵی خۆناساندنێكدان كه‌ هاوڕێكی چاوه‌ڕوانی ئه‌وان بێت، یان وه‌ك گۆفمان(Erving Goffman) ده‌ڵێت ده‌یانه‌وێت خودێك بنوێنن كه‌ خۆی وه‌ك به‌شێك له‌و توێژه‌ی ئه‌مان رووی تێده‌كه‌ن نمایش ده‌كات. بۆ نمونه‌، له‌ به‌رامبه‌ر چینی جوتیاردا ڕه‌گوڕیشه‌یه‌كی جوتیاری بۆ خۆی دروست ده‌كات و ده‌ڵێت باپیری، یان باوكی باپیری جوتیار بووه‌، له‌ ناو حه‌ره‌می زانكۆ و له‌ به‌رده‌م قوتابی و مامۆستایان وه‌ك رۆشنبیر و خودان بڕوانامه‌، له‌ به‌رامبه‌ر ڕه‌شوڕووتش وه‌ك كوڕه‌ هه‌ژار، تد. له‌ زانسته‌ سیاسیه‌كان له‌ فه‌ره‌نسا چه‌مكی شه‌رعیه‌ت (legitimacy) و شه‌رعیه‌تكردن (legitimation) جیاده‌كه‌ینه‌وه‌ و زیاتر دووه‌میان به‌كارده‌هێنین چونكه‌ شه‌رعیه‌تی هیچ ئه‌كته‌رێكی سیاسی، یان ده‌ستگایه‌ك به‌ یه‌كجاری مسوگه‌ر و مه‌یسه‌ر نابێت، به‌ڵكو ده‌بێت هه‌میشه‌ به‌ دوای توندوتوڵكردنیدا بن. واته‌، شه‌رعیه‌ت ده‌بێت وه‌ك پرۆسه‌ ته‌ماشابكرێت، نه‌ك وه‌ك شتێكی مه‌یوو و به‌ده‌ستهاتووی یه‌كجاره‌كی. به‌ مانایه‌كی دی، ئه‌كته‌ری سیاسی و ده‌ستگاكان هه‌میشه‌ له‌ پرۆسه‌ی مكیاژكردن و جوانكردنی شه‌رعیه‌تی خۆیانن، چونكه‌ شه‌رعیه‌ت خه‌سڵه‌تی شه‌پۆلی هه‌یه‌، واته‌ هه‌میشه‌ له‌ به‌رزو نزمیدایه‌. ئه‌م جیاكردنه‌وه‌ی گرنگه‌ بۆ تێگه‌شتن له‌م بابه‌ته‌ی ئێمه‌ قسه‌ی له‌باره‌وه‌ ده‌كه‌ین له‌به‌رئه‌وه‌ی گه‌ر وا له‌ شه‌رعیه‌ت بڕوانین تێده‌گه‌ین بۆچی پیاوه‌ سیاسیه‌كان په‌نا بۆ كۆی چالاكیه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان ده‌بن بۆ دابیكردنی ره‌زامه‌ندی كۆمه‌ڵایه‌تی و په‌سه‌ندێتی جڤات. به‌ رای من، هێنان و هاورده‌كردنی لێكۆڵه‌وه‌ر و بیرمه‌نده‌ خۆرئاواییه‌كانش هه‌ر ده‌چێته‌ ئه‌م خانه‌یه‌وه‌، واته‌ به‌شێكه‌ له‌ گه‌ڕان و عه‌وداڵی ئه‌مان بۆ دروستكردنی سه‌رمایه‌یه‌كی ره‌مزی و سومعه‌یه‌كی كولتوری له‌ نێو كایه‌ سیاسیه‌كه‌دا. بێگومان، په‌یوه‌ندیه‌كی گرنگ و توندوتوڵ له‌ نێوان بڕوانامه‌ و كاری سیاسیدا هه‌یه‌، كه‌منین ئه‌وانه‌ی بڕوانامه‌ وه‌ك چه‌ك و ئامراز له‌ ململانێ سیاسیه‌كاندا به‌كارده‌هێنن و خۆیان وه‌ك زاناتر و له‌بارتر ده‌زانن له‌ بێ بڕوانامه‌كان له‌ ڕییایكردنی چالاكیه‌ سیاسیه‌كاندا. هه‌رچه‌ند ده‌بێت ئه‌وه‌ش بوترێت كه‌ بڕوانامه‌ چه‌كێكی دوو سه‌ره‌یه‌ له‌ كایه‌ی سیاسیدا، به‌و مانایه‌ی هه‌ندێجار بێ بڕوانامه‌كانش بڕوانامه‌ به‌ بنه‌مای شه‌رعیه‌ت نازانن، به‌ڵكو ئه‌زمون و قاڵبونه‌وه‌ و لێره‌شه‌وه‌ له‌ هه‌وڵی‌ له‌كه‌داركردنین (Stigma).

■ لەتیف شێخ مستەفا  هەموو حیزبەکان و فیگەرە سەرەکیەکانیشیان ئەوە دوپات دەکەنەوە کە پۆستیان بەلاوە گرنگ نیە بە پلەی یەکەم بۆ مافەکانی کورد دەچنە بەغدا ، بەڵام بەگوێرەی ووتەی بەرپرسە شیعیە بەشدار بوەکان لە گفتوگۆکان ، دەڵێن تائێستا لایەنە کوردیەکان باسی هیچ کێشەیەکی کوردیان لەگەڵ نەکردوون ، کەچی هەر لە ئێستاوە لەسەر پۆستێکی پرۆتۆکۆڵی کە پۆستی سەرۆک کۆمارە و تەنها پۆست و ئیمتیازاتە بۆ خاوەنەکەی و حیزبەکەی و هیچ سودیشی نیە بۆ کورد شەڕیانە ، حەوت کەس خۆی بۆ ئامادەکردوە، ئەم حیزب دەڵێت پشکی ئێمەیە و ئەویتر وەڵامی دەداتەوە کە پشکی ئەوانە ، هەشە دەڵێت دەبێ کاندیدی هەموان بم ، مافی کوردیش لە کولەکەی تەڕیشدا نیە بەگوێرەی مادەی یەکەمی یاسای خۆپاڵاوتنیش بۆ سەرکۆمار ژمارە ۸ ساڵی ۲٠۱۲ هەر ئەوە بەس نیە کەهەڵگری بڕوانامەی بەکالۆرێۆس بێت ، بەڵکو دەبێت بڕوانامەکەی لەلایەن وەزارەتی خوێندنی باڵاوی فیدراڵی دانی پێدانرابێت ، ئەگەر لەدەرەوەی وڵات بەدەستی هێنابێت وە ناشبێت هەڵگری دوو ڕەگەزنامە بێتو دەبێ واز لەڕەگەزنامە غەیرە عێراقیەکەشی بهێنێت ، بە تەئکید ئەگەر بەڕاستی بیانەوێ مەبەستی پلە یەکیان پۆست نەبێت و بە لۆجیکی پیاوی دەولەت بیر کەنەوە نابێ ئەندامی دەستەی دانوسکار بێت ، بۆ ئەوەی لەبەر خاتری هەریسەکە شینی حسێنەکە ی لە بیر نەچێت ، دەمێکیشە وتراو ئەوەی داوای پۆستی کرد نابێ بیدرێتێ