عومەر عەلی محەمەد ئەگەر سەیری سیاسەتەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بکەین لە جیاتی ئەوەی هەنگاو هەڵبگرێت بەرەو ئەوەی کە ببێتە حکومەتی هاوڵاتییان یان حکومەتی چاک ، دەبینین ڕۆژ بە ڕۆژ زیاتر هاوڵاتیان بێ هیوا دەکات و بارگرانی زیاتریان بۆ دروست دەکات و توشی ڕەشبینی و دڵەڕاوکێ و دواجاریش نەخۆشی دەرونی و جەستەی زیاتریان دەکات ، هەر حکومەتێک کە دروست دەبێت لە جیاتی چاوگێڕانەوە بە خواست و ویستەکانی هاوڵاتی و چارەسەری گەندەڵییەکانی حکومەتی پێشوو ، تەنها لە سەرەتاوە پڕۆژەیەکی بێ ناوەڕۆک دەخاتە ڕوو کە تەنها بۆ خۆڵکردنە چاوی خەڵکەو هیچی تر ، بە هەمان شێوازو ستایلی حکومەتی پێشوو درێژە بە کارەکانی دەدات ، بەمەش دەتوانین بڵێین حکومەتی هەرێم لە جیاتی ئەوەی خاوەنی ۲۹ ساڵ لە حکومڕانی بێت ، تەنها یەک ساڵەو ۲۹ جار دوبارەی دەکاتەوە .دروست بونی ئەم کابینە نوێیەی حکومەت لە بارودۆخێکی زۆر جیاوازتر بوو لە حکومەتەکانی پێشوو ، ئەو پڕۆژەیەش کە سەرۆکی حکومەت ڕای گەیاند سەرەتا خەڵک وا چاوەڕوانی دەکرد کە شتێکی نوێ بێ و هیوایەک بۆ هاوڵاتییانی بگەڕێتەوە ، چونکە ئەم حکومەتە لە دوای شەڕی داعش بو کە ئەمەش خەرجییەکی زۆری بۆ حکومەتی هەرێم گەڕاندەوە ، هەروەها نرخی یەک بەرمیل نەوت لە ۲۱ دۆلارەوە گەیاندە سەرو ٦۰ دۆلار ، دەستکەوتی دارایی ناوخۆش لە ۱۰۰ ملیۆن دۆلارەوە بەرز بووەوە بۆ زیاتر لە ۳۰۰ ملیۆن .ئەمەش سەرەڕای زیادکردنی باج و چەندان شتی تری وەک نرخی فلێکس و ئاوی ماڵان و کارەباو گەشەسەندنی بواری بازرگانی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ ، لە لایەکی تریشەوە هەتا ئێستاش هاوپەیمانان بڕی ۲٥ ملیۆن دۆلار دەدەنە هێزی پێشمەرگە ، ئەمەش سەرەڕای زیادبونی دەستکەوتی سامانی گازو خاڵە سنورییەکان ، لە جیاتی ئەوەی حکومەت پڕۆژەیەکی تازە ڕابگەیەنێت بۆ ئەوەی کە زیادبونی دەستکەوتی دارایی بکاتە هۆکارێک بۆ گەشەپێدان و باشکردنی گوزەرانی هاوڵاتییان و بوژاندنەوەی ژێرخانی ئابوری ، بەڵام هەموو چاکسازییەکی ئەوە بوو کە لە پەرلەمان پڕۆژەیەکی خستەڕوو کە ئەویش تەنها ڕێکخستنەوەی مووچە بوو . حکومەت هەتا ئێستاش ناتوانێت ئەوەی کە هاڵاتی و پارتە ئۆپۆزسیۆنەکان دەیانەوێت ئەنجامی بدات کە ئەویش خۆی لە شەفافیەت و فرۆشتنی سامانی وزەیە کە لە نەوت و گازدا خۆی دەبینێتەوە ، لە ڕاستیشدا ئەمەش سەنگی مەحەکی ئەم حکومەتەیە ، لەمەوە دەتوانین بگەینە ئەو ڕاستیەی کەلە هەرێمی کوردستاندا دوو حکومەت بونی هەیە ، حکومەتێک لە پشتی پەردەوەو پارتە دەسەڵاتدارەکان بەڕێوەی دەبەن ، ئەو حکومەتەش کە وەک دیکۆر لە واقیعدا دەبینرێت . لەبەر ئەوە هەتا ئەم دوو حکومەتە یەکنەخرێت و بە شەفافی داهاتی نەوت و دەستکەوتەکانی تر نەخرێتە ڕوو ئەم دۆخە چارەسەر نابێت ، چونکە لەو دۆخەدا حیزب و بەرپرس و کۆمپانیاکانی هەڵدەستن بە دادۆشینی حکومەت و لەم حاڵەتەشدا هەر ئەوە بەرهەمدێت کە دەبینرێت ، ئەمە لە کاتێکدایە کە هاوڵاتییان ڕۆژانە ئەم دۆخە ناهەموارە دەبینن و ڕۆژانە مامەڵەی لەگەڵدا دەکەن . کەواتە لێرەدا پرسیارەکە ئەوەیە ئایا  ئەم حکومەتە بۆ ئەوە هاتووە کە سزای هاوڵاتییانی بدات و لە مانگە ساردەکانی زستاندا سزای بێ نەوتی و بێ غازی بدات و موچەی بۆ پاشەکەوت بکات و سەروەت و سامانەکەی بەرێت . لە راستیدا ئێستا حکومەت تەنها ئەرکی بۆتە دابەشکردنی موچەو ناتوانێت ئەم کارەش بەباشی بکات و لە ئێستادا کە مانگی سێیە موچەی مانگی ۱۱ی پاردەدات کەواتە کە بەر پرسیایێتی حکومەت تەنها ئەمەبێت کواتە خەڵک حکومەتی بۆچیە چونکە ئەو ئەرکە بە فەرمانگەیەکیش دەکرێت و پێویست بەو هەمو دامەزراوە زەبەلاحە ناکات باشە حکومەت دەبوایە بەم شێوە بوایە یان دەبوایە بەردەوام لەگەڵ هاوڵاتییاندا بژیایە و هەوڵی چارەسەری کێشەکانیان بدات و ببێتە سەرچاوەی دابین کردنی خۆشگوزەرانی بۆیان و گرنگی بە پڕۆژەکانی گەشەپێدانی هەمەلایەنە بدایە .

زمناکۆ ئیسماعیل      بەهۆی بڵاو بونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا (covid - 19)، بڕیاری داخستنی خوێندنگاکان لەزۆرێک لەووڵاتانی جیهان،  بەشێوەیەکی کاتی خرایە بواری جێبەجێکردن، بەمەبەستی پارستنی خوێندکاران لەو ڤایرۆسە، لەهەرێمی کوردستانیش هەمان رێگا هەڵبژێردرا، دەرگای خوێندنگاکان بەشێوەیەکی کاتی داخراو خوێندن راگیرا، ئەمە کارێکی باش و دروستە کە بەبەستی رێگریکردن لە تەشەنەنەکردنی ئەو ڤایرۆسە جێبەجێکرا، بەڵام دەکرێت رێگای دیکە بۆ خوێندنی خوێندکاران بگیرێتەبەر، بەوپێیەی ئەو ڤایرۆسە هەتا ئێستا ڤاکسینی بۆ نەدۆزراوەتەوە، رەنگە ماوەی مانەوەی ئەو ڤایرۆسە، بۆ کۆتاییەکانی مانگی چوارو هەتا ناوەڕاستی مانگی پێنجیش درێژە بخایەنێت، لەوڕانگەیەوە دەبێت وەک ووڵاتانی پێشکەوتوو، بیر لەڕێگای (خوێندنی ئۆنلاین)، بکرێتەوە، بەتایبەت بۆ هەرسێ پۆلەکانی (شەش و نۆ و دوانزە)، کە تاقیکردنەوەی نیشتیمانین (بەکەلۆرییان) لەپێشە. بەلاتانەوە سەیر نەبێت، لە ١٥ی یەنایەر حکومەتی چین مەترسی بڵاو بونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنای راگەیاند، سەرەتا شاری هۆهان و پاشتر سەرجەم ووڵاتی چین، خوێندنی ووڵاتیان لەسەرەتاییەوە هەتا زانکۆکانیش کرد بە خوێندنی (ئۆنلاین)، خوێندکار لەماڵەکەی خۆی دادەنیشێت و مامۆستاکان لەڕێگای ئۆنلاین وانەیان پێ دەڵێتەوە، رەنگە بگۆترێت چێن پێشکەوتوەو کارەباوو ئینتەرنێت و ئامێرەکانی پێشکەوتنیان بۆ دابینکراوە، بەڵام ئەگەر خوێندن بەئۆنلاین بەڕێنەکرێت، دەبێت ئەمساڵی خوێندن و ساڵی داهاتوو نزیک یەک بکرێتەوە، سێ مانگی پشوی خوێندکارو مامۆستایان بکرێتە وەرزی خوێندن، (ئەم روداوە لەسەردەمی خوێندنی ئێمە لەدوای راکردنەکەی ١٩٩١ رویدا، کە سێ مانگی پشوو بکرێتە خوێندن، بەڵام بۆ ئەو کات ئەنجامی نەبوو، لەمانگی یەکەمی درێژکردنەوەی خوێندن ئەمە وەستێندرا، لەبەرئەوە خوێندنی ئەو ساڵە بەشێوەیەکی خراپ تێپەڕی بەسەر خوێندکارو مامۆستادا)، چەند رۆژێکیش لەمەوبەرو کاتێک ئەمریکا رایگەیاند کە ڤایرۆسی کۆرۆنا لەووڵاتەکەیاندا هەیە، لای خۆیەوە دکتۆرە نانسی میسیۆنەو بەڕێوەبەری ناوەندی کۆنترۆڵی نەخۆشییە خێراکان، لە وولایەتە یەکگرتوەکان رایگەیاند "لەئەگەری کۆنتڕۆڵنەکردنی ئەو ڤایرۆسە، دەتوانین خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی بکەین بە ئۆنلاین"، لەچەند ناوچەیەکی ژاپۆن و کۆریای باشور، کەمەترسی تەشەنەکردنی ئەو ڤایرۆسە هەیە، خوێندنکراوە بە ئۆنلاین. ئێمەش وەک هەرێمی کوردستان، دەتوانین ئەم ئەزمونە بۆ خوێندنکارانی (شەش و نۆ و دوانزە)، تاقیبکەینەوەو بۆ ماوەیەکی کاتی بیخەینە بواری جێبەجێکردن، هەتا ئەو خوێندکارانە لە پەیڕەوی خوێندن دوانەکەون، چونکە تا ئێستاو بەپێی هەواڵی میدیا گەورەکانی جیهان، پێکوتە (ڤاکسین)،ی کۆرۆنا نەدۆزراوەتەوە، لەئەگەری دۆزینەوەشیدا رەنگە درەنگتر بگات بەدەستی ئێمەی کورد، لەچاو هەندێک ووڵاتی خاوەن ئابوری بەهێزی جیهان، لێرەشدا سێ رێگامان دێتە بەردەم، یان دەبێت دەرگای خوێندن بکرێتەوەو مەترسی ڤایرۆسی کۆرۆنای وەلا بنرێت لەپێناوی دوانەکەوتنی خوێندکار لەخوێندن، یاخود دەبێت فشاری زۆر بخرێتە سەر خوێندکارو مامۆستا، لەمانگەکانی پشوی هاویندا قەرەبوی نەخوێندنی ئەم چەند مانگە بکرێتەوە، لەوڕوانگەشەوە ئەم رێگایە زەرەر لە خوێندکارانی تاقیکردنەوەی نیشتیمانی ئەدات، یاخود دەبێت خوێندن بکرێت بە ئۆنلاین، بەو مەرجەی ئاسانکاری بۆ خوێندکار بکرێت، هەتا ئەم دۆخەی ئێستا تێدەپەڕێنین. ئەگەر ئەم رێگایە بۆ خوێندنی پۆلەکانی شەش و سێ و دوانزە بەئەنجام بوو، ئەوا دەتوانین بەسەر زانکۆو پەیمانگاو یەکەکانی دیکەی خوێندندا پەخشی بکەین و ئەوانیش خوێندنیان بکەن بەئۆنلاین، هەتا ئەو کاتەی کە مەترسی بڵاو بونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنای (covid-19)، نامێنێت.  

سه لام عەبدوڵڵا ئەمە تێزی‮ ‬موحەمەد تۆفیق عەلاوییە كە دەیەوێ‌ سواری‮ ‬شەپۆلی‮ ‬خۆپیشاندەران و ناڕەزایی‮ ‬گۆڕەپانەكانی‮ ‬بەغدا و شارەكانی‮ ‬خوارووی‮ ‬عێراق بێت‮ (‬كە زۆربەی‮ ‬شیعە مەزهەبن‮). ‬ بەڵام ئایا لە سەرانسەری‮ ‬جیهاندا حكوومەتێك هەیە وەك عەللاوی‮ ‬و ناڕازییەكان داوا دەكەن كە هەر هەمووی‮ ‬ناحزبی‮ ‬بێت؟ لە وڵاتانی‮ ‬دیموكراتیدا رەنگە لە دامەزراندنی‮ ‬حكوومەتێكدا كەسێك‮ ‬یان كەسانێك بەشداری‮ ‬حكوومەتیان پێ‌ بكرێ‌،‮ ‬ئەگەرچی‮ ‬ناحزبیش بن،‮ ‬ئەویش لەبەر لێوەشاوەیی‮ ‬و شارەزاییان لە بوارێكدا كە رەنگە لەنێو سیاسییەكاندا پەیدا نەبێت بەو توانا و شارەزاییەی‮ ‬كەسانی‮ ‬پسپۆڕ،‮ ‬بۆیە زۆر ئاساییە و گەلێك جاریش روویداوە كەسانی‮ ‬سەربەخۆ و ناحزبی‮ ‬لە وڵاتانی‮ ‬دیموكراتیدا بەشداری‮ ‬حكومەتییان پێ بكرێ‌ و سەركەوتووش بن،‮ ‬بەڵام بتەوێت هەموو بەشداربووانی‮ ‬حكوومەت،‮ ‬كەسانی‮ ‬سەربەخۆ و ناحزبی‮ ‬بن تائێستا نموونەی‮ ‬لەو جۆرە نەبووە‮.‬ راستە حزبە سیاسییەكانی‮ ‬عێراق،‮ ‬دوای‮ ‬رووخانی‮ ‬رژێمی‮ ‬دیكتاتۆریی‮ ‬عێراق،‮ ‬چاوەڕێی‮ ‬ئەوەی‮ ‬لێ‌ دەكرا كە قۆناغێكی‮ ‬نوێ‌،‮ ‬پاش ساڵانی‮ ‬دوورودرێژی‮ ‬دیكتاتۆریەت بێتە ئاراوە،‮ ‬كە خزمەتی‮ ‬گەلانی‮ ‬عێراق بكات و دۆخیكی‮ ‬ئاوا بینیتە كایەوە كە سەرجەم پیكهاتەكانی‮ ‬نیو عێراق سوودمەندبن و لاپەڕەیەكی‮ ‬نوێی‮ ‬پێكەوەژیانی‮ ‬ئاشتییانە و خۆشگوزەرانی‮ ‬پێكەوە لەبن سێبەری‮ ‬سیستەمیكی‮ ‬دیموكراتی‮ ‬و فرەیی‮ ‬و فیدراڵیدا هەڵبدەنەوە و كۆمەڵگەیەكی‮ ‬نموونەیی‮ ‬بنیات بنێن‮.‬ بەڵام مەخابن،‮ ‬ئەو حزبانەی‮ ‬كە ساڵانیكی‮ ‬دوورودرێژ،‮ ‬دژایەتی‮ ‬دیكتاتۆریەت و رژێمی‮ ‬عەسكەرتارییەتیان دەكرد،‮ ‬ئەوانیش وردە وردە بەرەو بنیاتنانی‮ ‬سیستەمیكی‮ ‬نادیموكراتی‮ ‬و مەزهەبی‮ ‬هەنگاویان نا كە عێراقی‮ ‬نوقمی‮ ‬گەندەڵی‮ ‬كرد،‮ ‬بە ئاستێك عێراقی‮ ‬ئەمڕۆ لە پیشەنگی‮ ‬دەوڵەتە هەرە گەندەڵەكانی‮ ‬جیهاندایە،‮ ‬ئەگەرچی‮ ‬خاوەن سەرەوت و سامانێكی‮ ‬ئەوتۆشە كە دەكرا وڵاتێكی‮ ‬خۆشگوزەران و خزمەتگوزارییەكی‮ ‬بەرفراوان و سیستەمێكی‮ ‬پێشكەوتوو و مرۆڤدۆستانەی‮ ‬تێدا بنیات بنرێت كە نەنرا‮.‬ عێراق كە وڵاتێكی‮ ‬فرە پێكهاتە و فرەئایین و مەزهەبە،‮ ‬لەسەر بنەمای‮ ‬تەوافوق و شەراكەت و هاوسەنگی‮ ‬بنیاتنرایەوە،‮ ‬دوای‮ ‬چەندین ساڵ لە دیكتاتۆریەت و تاكە حزب،‮ ‬بۆیە ئەمڕۆ ئاسان نییە ئەو راستییە لەبەرچاو نەگیرێ و ئەو بنەمایانە كە گەرەنتی‮ ‬ئارامی‮ ‬و پێكەوەژیان و حوكمڕانی‮ ‬دەكرد،‮ ‬پێشێل بكرێ‌ و بە ئارەزووی‮ ‬تاكە كەسێك كە خۆشی‮ ‬دەستنیشاندەی‮ ‬چەند لایەنێكی‮ ‬سیاسییە،‮ ‬ئەمڕۆ ئاوا نادیدە بگیرێ كە سەراپای‮ ‬پڕۆسەی‮ ‬سیاسی‮ ‬لە عێراقدا‮ ‬دەگێڕێتەوە بۆ چوار گۆشەی‮ ‬یەكەم،‮ ‬كە لە زیان زیاتر هیچی‮ ‬دیكەی‮ ‬لێ دەستەبەر نابێت‮.‬ بۆیە ئەم هەوڵەی‮ ‬عەللاوی‮ ‬سەركەوتوو نابێت و ئەمڕۆ‮ ‬یان سبەی‮ ‬لە پەرلەمانی‮ ‬بەغدا رووبەڕووی‮ ‬ئەو راستییە دەبێتەوە‮.‬ حكومڕانی‮ ‬لە عێراقدا بە حوكمی‮ ‬پیكهاتەكانی،‮ ‬هەر دەبێت لەسەر بنەمای‮ ‬تەوافوق و شەراكەت و هاوسەنگی‮ ‬بێت،‮ ‬دەنا ئەم عێراقە بەزۆر پێكەوە لكێنراوە،‮ ‬لەوە زیاتر بڕ‮ ‬ناكات و هەرەس دەهێنێت‮.‬

مەسعود عەبدولخالق لەرۆژێكی وەك ئەوڕۆ 1/3/1979رادیۆی لەندەن (bbc) هەوالی كۆچی دوای بارزانی ڕاگەیاند كەلەئەمریكابوو ، خەلكی كوردستان هەموی گوێی لەو ڕادیۆیە دەگرت وەك سەرچاوەیەكی باوەڕپیكراو ، هەر بۆ بەیانی خەلكی بەدوو جۆر گوزارشیان لەوخەمباریە كرد ،بەشی هەرە زۆری پشتێن وكراسی ڕەشیان لەبەر كرد ، دوەمیان كچانی قوتابخانە خۆپیشاندانیان كرد و دروشمەكەیان : سەرۆكی هەمو كوردان بوو خوای لێخۆش بی زۆر ئازابوو ...ئەوە لەشارەكانی سلیمانی و هەولیركرا بەلام كەمتر لە ناوچەكانی دهۆك بەدی كرا ، كاتی تەرمەكەشی گەیشتەوە شنۆ كاك مسعود لەسەر گۆڕەكەی ووتارەكی داو ووتی : بارزانی بەمردنی خۆی نەمرد بەلكو بە پیلانی سیای ئەمریكی لەناویان برد ، هەندێك لە سروشتەكانی مەلا مستەفا: 1- زۆر لەگەل حزبایەتی نەبوو (بەپیچەوانەی ئیستا) ئەگەر بێلایەنێك وحزبیەك هەبوایە بۆ پۆستێك ئەوا مەلا مستەفا لایەنگیری بێلایەنەكە دەبوو عادەتەن (م س)یش لایەنگری حزبیەكە دەبوو ، بەو مەرجەی ئەوكاتی حزبی بوون زۆر سەربلندی بوو نەك وەكو ئیستا حزبی بوون بەمانای پیدانی ئیمتیازو یاساشكاندن وتەمبەلی بێت . 2- زۆر دژی ئەوەبوو بەرپرسی حزب لەسەر حیسابی هەژارو میلەت خۆ دەولەمەندبكاو ناوی لێنابوون دز ،هەردەم دەیشكاندنەوە لەبەرچاوی خەلكی بۆیە ئەودیاردەیە زۆر كەم بوو بەپیچەوانەی ئیستا كە ڕێز لەدز دەگیرێ . 3- دەیزانی لەدوای خۆی ئەو مەسئولانە چ بەو میلەتە دەكەن بۆیە وەسیەتێكی بەناوبانگی هەیە و تیایدا هاتوە : (حكومەتی عێراق بێ‌ ئەقلە، ئێمە داوای حوكمی زاتی دەكەین كەچی ئەوان دەستی بەدەستیمان پێ‌ دەكەن، ئەگەر ئەقلیان هەبێ‌ سەربەخۆیی تەواومان پێ‌ دەدەن ئینجا بزانە دوای شەش مانگ لێپرسراوانی كورد چی بەسەر ئەو میللەتە دەهێنن) . 4- زۆر سادە بوو دانی بەهەلە دادەینا ئەگەر هەلەی بكردایە لەبەلگەنامەیبریتانی هەیە ودەلیت:( هەلەمان كرد ئێمە عبدالكریم قاسممان ماندوو كردو بەعسیش بە ئاسانی ڕاوی كرد). 5- ئەگەر دادگایی هەبوایە لەنێوان هەژاریك ودەسەلاتداریك هەردەم لای یەكەمی دەگرت بەپیچەوانەی ئیستا . لەگەل زۆر خالی تر ...وای كردبوو شەعبیەتی یەكجار زۆر بێت ، هەتا لەكاتی شكستیش ، بەپیچەوانەی ئیستا وا لەدەسەلاتن ئەوەندە بێشەعبیەتن لەتەنگانەیەكی زۆر سادە فەرماندەكانیان بەرەكانی جەنگ بەجێدێلن وهەلدێن وناچار داوای بەهانا هاتن لە ئیران وتوركیاو لای تر دەكەن . هەرچەندە ئەو وەسفانەی مەلامستەفا دەكریت بە مەدرەسەو ڕێبازو ..ئەوانە بەو شێوەیە نەبوە خوێندەواریەكەی زۆر نەبوە ،بەلام جاران هەمو مالێك رەسمیكی مەلا مستەفای لەمالەوە هەبوو نرخەكەشی لەچاو ئەو سەردەمی گران بوو كەچی ئیستا وینەی سەركردەكانی كورد بەدەگمەن نەبیت لەمالان نادۆزیەوە هەرچەندە نرخەكەشی هەرزانە ، ئەدی كەی شەعبیەتی مەلا مستەفا زۆر كەم بوویەوە ؟ كاتێ ئەو نەوەیەی ئیستا بینیان وا بەئاشكرا كوردایەتی وحزبایەتی بریتیە لە بازرگانی وكۆمپانیاو دزی و گەندەلی ..دەشلێن ئەوە ڕێبازی بارزانیە ئیتر ووتیان مادام ئەوە رێبازەكە بێت دیارە ڕێبازی دزی بووە ، هەر بۆیەش لەئیستا دا (پ د ك)لەبازنەی 36%ی بەشداربووی هەلبژاردن 44%ی هێناوە كە دەكاتە كەمتر لە20% دەنگی ماوە ، دەبوایە بۆ پاراستنی ئەو شەعبیەتەی مەلا مستەفا ( پ د ك)ی ئیستا ئیدعای ئەوەی نەكردبایە كە ئەوە رێبازی بارزانیە ،تا ئەو ئیدیعایە بەردەوام بێت شەعبیەتی كەمتر دەبێتەوە

سامانی وەستا بەكر  كاتێ سەرۆكی گەورەترین دەزگا شەرعیەكانی وڵات دەوڵەمنترین خەڵكانی ناو كۆمەڵگەبن ئەوە ئەوە ئەگەیەنێ كە دەستپیسی و دزی لەسەرەوە بۆ خوارەوە كشاوە و ئیتر ناتوانرێ چاوڕوانی زۆر لەە دەزگا شەرعیانە بكەی. هیچ شتێك وەك خۆی خراپ نیە، بەڵكو  بەكاربەرەكەی خراپ بەكاری ئەهێنێ، واتە خود خۆی لەخۆیا چاكە بەڵكو بەفەرمانی بكەر ڕەوشتی باش و خراپ دایاری ئەكرێ، هەڵبەتە لە كۆمەڵگەی ئێمە لە دوای ساڵی ١٩٩١وە ئەم سەرەتا سادەیە تێكچووە یان ڕاستر بڵێین تێكدراوە. بێ ڕەوشت ناتوانێ دژی بەد ڕەوشتی ببێتەوە، بەڵام ئەتوانێ لە پشت بێ ڕەوشتێكەوە بێت بۆ سەرخستنی بەد ڕەوشتی، بەو جۆرەش ئەو كەسە دوو جار بێ ڕەوشتە، ئەمەش جۆرێكە لەو مۆدێلەی ئێستا كاری پێئەكرێ كە بێ ڕەوشتەكان بۆ مانەوەو سەركەوتن بەد ڕەوشتەكان ئەكەنە ڕاوێژكارو دەمڕاست. سەركەوتن و ناوبانگ چەن لە ڕێی بێ ڕەوشتی و كاری خراپەوە بە خێرایی پێی بگەیت هەر بەهەمان خێرایش ئەیدۆڕێنرێ. واتە باش و خراپ هەر بە ڕەوشت دیاری ئەكرێ، كە ڕەوشت بەرز و باڵا بوو هەموو ئەوانەی لە دایك ئەبن و بەرهەم ئەهێنرێن ڕوپۆشكرا و ناوەرۆكی جوانی ڕەوشت ئەبن،  پێچەوانەكەشی راستە. ‎ ئەكرێت كۆمەڵگە بەبێ یاسا بەڕێوە بچێت بەڵام بەبێ ڕەوشت بەڕێوە ناچێت، واتە ڕەوشت ڕاگری كۆمەڵگەیە نەك یاسا چونكە سەرەتا و سەرچاوە و چاوگ بۆ یاسا ڕەوشتە، بەڵام پێچەوانەكەی هەڵەیە واتە یاسای زۆرو باش ناتوانێ كۆمەڵگەیەكی بە ڕەوشت بەرهەمبێنێ چونكە ڕەوشتی كۆمەڵگە بڕیاردەرە چۆن یاساكە بەكارئەهێنێ. پەروەردەی كۆمەڵگە بەسیاسی بەڕەوشت ئەكرێت، بە سیستمی بە ڕەوشت ئەكرێت، كە سیستم و دەسەڵات خۆی بێ ڕەوشت بوو  ئیتر ڕەوشتی پەروەردەیی ون ئەبێت، ئەوانە یەنە ناوەوە كەخۆپیشاندەران ئەكوژن، ڕەخنە گران ئەكوژن، شەق لەمامۆستا ئەیەن،كچی حەوت ساڵ لاقە ئەكەن، بەئارەزوی دڵیان دزی و تاڵانی ئەكەن.  ‎  ڕەوشت نەبوو ویژدان نابێت حاكم و دەسەڵاتدارەكانیش بێ ویژدان دەبن، كە ڕەوشتت نەبوو بەها نامێنێت، كەبەها نەما ژیانی شكۆمەندانە نامێنێت، سەرسەری و چەتەو شەقاوە و بێ ڕەوشت و دز دەبن بەهەموو شتێك، یاساش بۆخۆی بەشێك ئەبێت لە پارێزەری ئەو چەتانە. هەرێمی كوردستان نمونەیەكە لە بڵاو بوونەوەی بێ ڕەوشتی سیاسی، بێ ڕەوشتی ئابوری، بێ ڕەوشتی كۆمەڵایەتی، بێ ڕەوشتی سەربازی، بێ ڕەوشتی داد و دادوەری، بێ ڕەوشتی پەروەردەیی، بێ ڕەوشتی مێدیایی، بێ ڕەوشتی پەرلەمانی، بێ ڕەوشتی حكومەت و حكومڕانی ......هتد. ‎ بۆیە ڕەوشت گرنگە بۆ پێش خستن و گەشەی كۆمەڵگە،  كۆمەڵگەی بە ڕەوشت كۆمەڵگەیەكی تەندروستە، پەروەردەی دروست بناغەی كۆمەڵگەی ئەخلاقیە، سیاسەت و ڕەوشت گرێدراوی یەكن. لە سەردەمی ئەم چینە حوكمڕانەی كوردستان بێ ڕەوشتی لە ئاستێكا بەرجەستە ئەكرێ كە ڕەشت و پێچەوانەكەیان لە كۆمەڵگە شێواندووە و بێ ڕەوشتی لە هەموو ئاستێكا پیادە ئەكەن، بۆیە لێرەوە هەندێك سەمەرە بە چەند نمونەیەك باسی ئەكەم. ئەمان هاتن مۆدێلێك لە دوو بەرەكایەتی بڵاوەكەنەوە بۆ دوورخستنەوەو دابڕانی ئەوەی كە پێی ئەوترێ زۆنی زەرد و سەوز كە ئەگەر زۆر بە ووردبین نەبی ھەستی پێناكەی كە ئەویش لە شێوازی بەكارھێنانی دەستەواژەو پیتەكانن، بۆ نمونە بەكارھێنانی پیتەكان، لە پیتی كوردی ئارامییا ھەردوو پیتی ("و" وە "وو") بوونی ھەیە، بۆ نمونە ئەو ڕاگەیاندن و مێدیایەی سەر بە زۆنی زەردن ئەنوسن (بوو، دوو، چوو كە ئەمانە ڕەوان و ڕاستن واتە پیتی "وو" بەكارئەھێن وە ھەندێك جار زیادە ڕۆی تیائەكەن و لەبری "ڕوناك ئەنوسن ڕووناك وە لەبری سنور ئەنوسن سنوور"). ھەرچی ئەو مێدیایەی سەر بە زۆنی سەوزن بۆ نمونە ئەنوسن (بو، دو، چو) كە ئەمە ھەڵەیەو ئەو ووشەو ڕاناوانە بە پیتی "وو" ئەنوسرێن، یان لایەكیان ئەنوسێ نموونە یان میژوو، كەچی ئەوتریان ئەنوسێ نمونە یان مێژو، كە ئەمەش سەرلێشێوانێكی زۆر بەدوای خۆیا ئەھێنێ و مناڵ و فێرخواز ئەخاتە سەر ڕێیەكی دووبەرەكی و ناراست، ئەمە لە كاتێكا كە ئەبوو كاری یەكەمی حوكمڕانی كورد لەدوای ساڵی ١٩٩١وە كاركردن بووایە بۆ زمانێكی یەكگرتوو ھاوبەش و لایەنی كەم ھەر ھیچ نەبێ ژمانێكی نوسینی ھاوبەش، ئەگەرچی پێش ھاتنی ئەمان تا ئاستێك ئەو زمانی نوسینی ھاوبەشە ھەبوو كە زۆری ئەو كارەش ئەگەڕێتەوە بۆ كتێبی ئەلف و بێی كوردی مامۆستا ئیبراھیم باڵدار بەڵام  ئەمان ئەوەشیان تێك و پێك شكان، مەخابن زۆرێك لە مێدیا و مێدیاكاران بێ ئەوەی سەر بەیەكێك لەم دوو زۆنەبن بەڵام بەو شێوەیە ئەنوس بە جۆرێك بارگاوی بوون دوو كەس لە یەك ڕۆژنامە پێت و دەستەواژەكان وەك یەك بەكارناهێنن و پیتەكان بەپێی مەزاجی كەسی بەكارئەهێنن! لەو مۆدێلی بەرێوەبردنەی كە ئۆجەلان سەرمام بووە پێی و لەدوای ماری بوچین بیرمەندی ئەمەریكی گەشەی پێیاوە ھاوسەرۆكی وەك مۆدێلێكی بەڕێوەبردنی نێوان ھەردوو ڕەگەزی مێ و نێر داڕشتووە بۆ ھاوسەنگی دابەشكردنی دەسەڵات لەنێوان دوو ڕەگەزی ھاوسەنگی پێكھێنەری كۆمەڵگە، بەشێوەیەكی دادپەروەرو ھاوسەنگ تا ئاستێك كە لە ھەموو ئەو حیزب و لایەنانەی كە نزیكن لە پارتی كرێكارانی كوردستانەوە ئەو مۆدێلە شۆڕبۆتەوە لەسەرەوەبۆ خوارەوە،  لە ھەندێك شوێنیشا ئەگەر دەستەی پێكھێنەری دەزگایەكی دیاریكراو ژمارەكەی نۆ كەس بێت بۆ نمونە، ئەوا پێنچ مێ و چوار نێر ھەڵەبژێرن، مەخابن لە ھەرێمی كوردستان بۆ شكاندنی ھەندێ باڵ و ڕاگرتنی ھاوسەنگی دوو باڵیتر ئەو سیستمە بەڕێوەبردنە ھاوسەنگەیان تێك و پێك شكان و دوو ڕەگەزی نێریان بۆ ھاوسەرۆكی دەستنیشان كرد بەمەش بێ ڕەوشتییەكی زۆریان كرد بەرامبەر تێزێك لە داهێنان كە ئەكرێ لە داهاتووا وەك جۆرێك لە سیستمی بەڕێوەیردنی دەسەڵاتی كورد لە كوردستانا بناسرێ. ھاتن لەبری دەستاودەستكردنی دەسەڵات دەسەڵاتیان لەنێوان خۆیانا دابەشكرد و لەناو خۆشیانا بۆ كوتلە دەسەڵاتدارەكان و دواتر بۆ باڵێكی دیاریكراو و لەناو باڵەكەشا بۆ بنەماڵەیەك و لە وێشەوە بۆ خێزانێك و لە ناو خێزانێكیشەوە بۆ باوك و كوڕ و ئاموزا بەو واتایەی سیستمی بەڕوەبردن و دەستاودەستكردنی دەسەڵاتیان كرد بە پشتاوپشتی دەسەڵات. ئەمان هاتن لەبری دابینكردنی ئاسایش ھاتن بۆ ھاوڵاتیان ھاتن كۆمپانیای ئاسایشیان بۆ خۆیان دامەزراند و بەسەر باڕو ڕێستاوڕانت و ھۆتێل و كۆمپانیا بازرگانی و شوێنە گشتیەكانا ئەیسەپێنن بۆ بەدەستھێنانی زۆر قازانج. لەبری بازاڕی ئازاد ھیچ ئازادیەكی بازرگانیان بۆ بزنسمانی بێ لایەن و خاوەن كار نەھێشتەوەو كۆی بازرگانی وڵاتیان لە دەرزیەكەوە بۆ نەوت و گەشتیاری و ئاسمان و ڕێسمانیان خستە ژێر كۆنترۆلی خۆیانەوەو بازاڕیان پڕكرد لە كاڵای خراپ و بەسەرچوو و لەگەڵ داو دەرمانی بێ كەڵك و گەچی سپی لەبری چارەسەری پێویست بۆ چاكبوونەوەی كەسی تووش بووی نەخۆش و كاڵای بێ كوالێتی و ھەڵگری چەندین نەخۆشی. هاتن بە دامەزراندنی چەندین مێدیای سێبەرو ئاڕاستەكراو مێشكی خەڵكیان وا جەجاڵ كرد كە نەك هەر عەوام و خەڵكی سادە بەڵكو سەریان لە ڕۆشنبیر و بیرمەندانیش شێوان، لەوەش ناشرینترو چەپەڵتر كۆی ئەو مێدیا حیزبی و سێبەرو ئاڕاستەكراوانە بە پارەی دزراوی دەوڵەت بەڕێوەئەبەن، تاكە مەبەستیش لێی مانەوەی خۆیانە بێ ئەوەی هیچ جۆرە پەروەردەیكی دروست لەبەرژەوەندی كۆمەڵگە بڵاوكەنەوە، بەڵكو غەزوی مێشك و عەقڵ و بیرو بۆچوون و كلتور و كەرامەت و باوەڕ و ویژدان و هەست و مرۆڤایەتی و فەرهەنگ و فەرمانمان ئەكەن. هاتن لەبری ئەوەی ڕێگاو جادەی ستراتیژی گرنگ دروستكەن و ناوچەكان پێكەوە ببەستنەوەو ژیانی خەڵكی لە مردن بپارێزن هەستان بەدروستكردنی باشترین ڕێگا بۆ ئەو ناوچانەی خۆیان لێی ئەژین و سەرڕێی خۆیانە. لەبری چاكسازی لە سیستمی پەروەردە و پاكردنەوەی لەو خەوشەی چەندین ساڵە مێشكی خوێندكاری كوردی پێ ژەھراوی ئەكرێ، كەچی ھاتن زیاد لە سی زانكۆیان لەژێر ناوی جیاجیا دامەزران كە تەنھا چەندانەیەكیان كە لە ژمارەكانی یەك دەست تێناپەڕێ زانستی كارەكەن و تا ئاستێك پەروەردەیەكی دروست بڵاوەكەنەوە ئەگەرنا ئەوانیتر نەك ھەر پەروەردەی دروست بڵاوناكەنەوە بەڵكو ھیچ داھێنانێكیشیا نەك نیە بگرە كاركردنیان لەبەرژەوەندی دوژمنانی كورد و زاڵ كردنی زمانی وڵاتێكی دیاری كراو و بڵاوكردنەوەی كلتورو فەرھەنگی ولاتانی داگیركەرن و لەوەش تێپەرێ مەبەست لە كردنەوەی ئەو ھەموو زانكۆیە تەنھا بازرگانیە و زانست لەوێ غیابە. زانكۆ واتە توێژینەوە و داھێنانی زانستی و شیكاری كردن بۆ زۆربەی بابەتەكان، كە لەو ڕێیەوە كۆمەڵگە بەرەو پێش و ھۆشیار ئەڕوات،  بەڵام ئەو ناوچانەی كە زانكۆیان تیا كراوەتەوە ئاستی ڕۆشنبیری خەڵكەی بەبەراورد بە ڕابردوو نەك ھەر بەرەو پێش نەچوون و بەڵكو ئاستی ڕۆشنیری خەڵكەكەی لە پاشەكشەشدایە! كارەكانی حكومەت و سیستمی بەڕێوەبردنی وڵات هێندە بەد ڕەوشتی تیا ئەكرێ لەلایەن دەستەیەكی بێ ڕەوشتەوە، كە لە ئێستایا لەسەردەمی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا، ترس و لەرزی خەڵك ھێندەی لە بێ متمانەییە لە حكومەت كە لەوانەیە لە كاتی تووش بوون بە ڤایرۆسی كۆرۆنا بە ئەركی سەرشانی خۆی ھەڵنەسێ ھێندە ترسی لە خودی ڤایرۆسركە نیە.  

ئه‌رسه‌لان بایز       جەزائیر بە وڵاتی ملیۆن شەهید ناسراوە. لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هیچ سیاسیەك نیە ناوی (جەمیلە بوحیرد)+ی نەبیستبێ كە لە زیندان جۆرەها ئەشكەنجە درا. چونكە لە شەڕی بەرەنگاربوونەوەو شۆڕش لە پێناوی سەربەخۆییدا، فەڕەنسیەكان بە ئاگرو ئاسن وەڵامیاندانەوەو دەیان زیندان و كوشتارگەیان بۆ خەڵكە فیداكارو پێشمەرگەكانیان دامەزراندبوو. نووسەرو ئەدەبیاتی ئەو وڵاتە چ لە سەردەمی شۆڕش و بەرەنگاربوونەوەدا، چ لەدوای سەركەوتنی شۆڕش دەیان شیعرو پەخشان و چیرۆك و رۆمانیان لەسەر خۆڕاگری و ئازایەتی ئەو گەلە فیداكارە نووسیوەك بەڵام یەكێ لەو شاكارانە بەناوی (الشهدا‌‌و یعودون هژا الاسبوع) لە نووسینی (الگاهر الوگار) زۆر كاریتێكردم و سەرنجی ڕاكێشام، چونكە زۆر لە ئەزموونی شۆڕشی كوردستانی باشوور دەچێت. پووختەی ڕۆمانەكە بە هەندێ دەسكارییەوە: ((دوای چەندین ساڵ خەبات و خۆڕاگری و قوربانی داگیركەرە فەڕەنسیەكان شكستیان هێناو شۆڕش سەركەوت، ئیتر ئاهەنگی خۆشی سەرانسەری وڵاتی جەزائری گرتەوە. خەڵكەكە خۆشی خۆشی ئەوەیان بوو لە دەست داگیركەر ڕزگاریان بوو، ئیتر خۆیان لە ڕێگای ڕۆڵەكانی خۆیانەوە حوكمڕانی دەكرێن و ئارامی و خۆش گوزەرانی و دادپەروەری و یاسا بەرقەرار دەبێ. ئیتر بەروبومی وڵات بۆ خۆیان خەرج دەكرێت و ئاوەدانی ڕوو لە هەموو شوێنێك دەكات.. چەوسانەوەو جیاوازی نامێنێت. بەڵام بەداخەوە پاش ماوەیەك لەسەر دەسەڵات و دەسكەوتی زاتی ناكۆكی كەوتە نێوان برا شۆڕشگێڕەكانی دوێنێ و ماڵە شەهیدەكان بێ ناز كەوتن. (ماندووبوون، فیداكاری، سەرماو گەرما، دوور كەوتنەوە لە ماڵ و مناڵ، زیندان و تێهەڵدان خرانە سەبەتەی بێ نرخ و فەرامۆش كران). ئیتر شەڕو ناكۆكی لە بری چەسپاندنی دیموكراتی و خزمەتگوزاری، لەبری دادپەروەری و سەروەری یاسا بوو بە ململانێی شەخسی لەسەر پۆست و ئیمتیازات)). نووسەر بەردەوام دەبێت و دەڵێ: (بەیانیەك زوو لەناكاو لەگەڵ شەبەقی، لە زەنگی دەرگای هەریەك لە ماڵە لێپرسراوەكانی حزب و حكومەت دەدرێت. لێپرسراوەكان بە شپرزەیی لە خەوی شیرین ڕادەپەڕن و خۆیان كۆدەكەنەوە، مەترسی ئەوەیان لەلا دروست دەبێت كە بێگومان (حتما) شتێكی خراپ ڕوویداوە. ئەگینا ئەو لە دەرگا دانە شەبەقیە لە پای چی و بۆ چیە…؟ كاتێ بە شپڕزەیی دەرگا دەكەنەوە دەبینن كۆمەڵێك شەهید لەبەر دەرگا وەستاون و هەموو بەیەك دەنگ دەڵێن ئێمە زیندوو بووینەوە. ئیتر شار دەشڵەژێ، لێپرسراوەكان سەنگەر دەگرن و بە ڕێگای هەمە جۆر فشار دەخەنە سەر لەشكری شەهیدەكان تاكو دەیان گێڕنەوە ناو گۆڕەكانیان). #منیش نایشارمەوە دەترسم ڕۆژێك هەمان ڕووداویش لە كوردستان ڕووبدات، شەهیدەكان بە كفنی سوورەوە دەرگای هەموو ماڵە لێپرسراوە حزبی و حكومیەكان بگرن و بڵێن: -ئێوە…! لەو ڕێبازەی ئێمە لەسەری شەهید بووین لاتان داوە. ئێوە لە خانووە قوڕەكان دوور كەوتونەتەوەو شەڕتان لەسەر دەسەڵات و دەسكەوتە. ئێوە هێندەی خەمی خۆتانە نیو هێندە خەمی میللەت و خزمەتگوزاری و دادپەروەری و سەروەری یاساتان نیە. یان بڵێن: -ئێمە زیندوو بووینەوە. هاتوین لە دەسەڵات و دەسکەوت بەشی خۆمان وەربگرین. ئێوە هەمووتان بەناهەق دەوڵەمەند بوون…ئەی بەشی ئێمەو مناڵەكانمان..؟؟!!!. باشە ئەگەر شەهیدەكان هاتنەوەو ئەو پرسیارو داواكارییانەیان لە ئێمە كرد، ئێمە وەڵاممان چی بێت..؟! ـــــــــــــــــــــــــ +جمیلە بوحیرد: ساڵی (1935) لە دایك بووە. ساڵی (1954) جەزائیرییەكان دژی داگیركەری فەرەنسا شۆڕشیان كرد. بەیانیان كاتێ قوتابیان ڕیز دەبوون و سروودیان دەوت. لە ژێر فشاری فەرەنسیەكان دەیانوت: (فەرەنسا دایكمانە) بەڵام (جمیلە) بە پێچەوانەی هەموو قوتابیەكان لە ڕیز هاتە دەرەوەو وتی (جەزائیر دایكمانە) بەڕێوەبەری قوتابخانە بانگی كردوو توندترین سزای دا. (جەمیلە) لە ساڵی (1954) ڕاستەوخۆ بەشداری لە خەباتی (بەرەی ڕزگاری نیشتیمانیی جەزائیركرد) بوو بە ئەڵقەی پێوەندی نێوان لێپرسراوی شۆڕش لە شاخ و لێپرسراوی ڕێكخستنە نهێنیەكان لە شار. فەرەنسیەكان بە وردی چاودێرییان كرد تاكو ڕۆژێك تەقەیان لێكردو برینداریان كرد. دواتر حوكمی لە سێدارە دانیان بەسەردا سەپاند. دنیا بۆ پشتیوانی هاتنە سەر خەت و فەرەنسایان ناچاركرد حوكمەكەی بە حوكمی تاهەتایی بگۆڕن. دوای چەندین ساڵ لە زیندان و ئەشكەنجەدان، لە دوای ڕزگار بوونی جەزائیر ئازاد كرا

ئه‌بوبه‌كر كاروانی‌   سروشت‌و پەیوەندی دروستی نێوان دین‌و زانست ڤایرۆسی کۆرۆنا وەك نمونە لەبەرئەوەی دین دەقە، بەشێ لەدەقەکانیش سەبەب (نزول)و (ورود)یان هەیەو مرۆڤیش ڕاڤەیان دەکات، زۆرجارهەست دەکرێت، لەبەرامبەر هەمان پرس‌و بابه‌تەوە، زیاد لەتێگەیشتن‌و ڕاڤەو هەڵوێستێکی دینیمان هەیە. ئەوەش وادەکات هەوڵدان بۆ خستنەڕووی تێگەیشتن‌و مامەڵەیەکی دینی دروست و هاوسەنگ، ببێتە ئەرکێکی بەردەوامی دینی‌و زانستی‌و فیکری‌و ئەخلاقی. ئەوەی لێرەشدا دەخوازین چەند سەرە قەڵەمێکی لەبارەوە بنوسین پەیوەندییەکی دروست‌و ئینسانی نێوان زانست‌و دینە، لەڕێی بەنمونە وەرگرتنی ڤایرۆسی کرۆناوە. سەرەتا بەپێشگریمانەیەك دەستپێدەکەین، ئەویش ئەوەیە دین جێکرەوەی زانست نیەو کارلەسەر لاوازکردن وفەرامۆشکردنی ناکات. بەڵکو پشتیوانی دەکات ویەکتری تەواو دەکەن. پشتیوانی دینیش بۆ زانست لەمەسەلەی کرۆنایە بەم جۆرەی خوارەوە دەبێت: ١- کارکردن لەسەردروستکردنی هوشیاریەکی سونەنیانە وبابەتی بۆ تاکی موسوڵمان.بەو واتایەی کرۆناو ڤایرۆس موسوڵمان وناموسوڵمان ناناسێ وتووشی مرۆڤ دەبێت بەدەر لە ئاین وشوناس وباوەڕی.بەوئەندازە ئەمانە کاریگەرن پەیوەندیان بەهۆکارەکانی تووش بونەوە هەبێت. یاساو سونەنەکانی خوا لەگەردون وژیاندا بۆهەمووان وەك یەك ویەکسانە. ٢- جەختکردنەوە لە سەرئەو ڕێنوێنی وئامۆژگارە دینیانەی کە پشتیوانیەکی ڕوحی ومەعنەوی ڕاسپاردەو ڕێکارە زانستیەکان دەکەن وپابەندبوون پێیانەوە بەرز دەکەنەوە بۆئاستی گوێڕایەڵی ئاینی .لەوێنەی داواکردنی ڕەچاوکردنی پاك وخاوێنی و دەرنەچون ونەچوون بۆو شوێنە ی پەتای لێ بڵاو دەبێتەوە هەروەکو لە فەرمودەدا هاتووە. ٣- ئماژە کردن بەوەی بەگوێرەی بەگوێرەی ڕێساو فەرمودەی (لکل دا‌و دوا‌و) بۆهەموو دەردێ دەرمان هیە، کەئەمڕۆ یانسبەی ڤایرۆسەکە چارەسەری بۆ دەدۆزرێتەوەو،بۆیە پێویستی بەڕەشبینی ونائومێدی ناکات. بەدەرلەدین دەتوانێ لەڕێ ی زاناو بانگخوازەکانیەوە دووڕۆڵی تر بگێڕێت: ١- ورە بەرزکردنەوەو بەهێزکردنی لایەنی ڕوحی مرۆڤ کە کاردەکاتە سەر بە هێزکردنی سیستمی بەرگری جەستە. ٢- جەختکردنەوە لەوەی موسوڵمانی توشبوو بۆی نیە لەڕێی کەمتەرخەمی وگوێ پێنەدانەوە ببێتە مایەی توشبون وئازارو ناڕەحەتی یەکێکی تر بەحوکمی ئەوەی ئەم کارە بەگوتەی موفتی زادەی مەزن بەرزدەبێتەوە بۆئاستی ئەنجامدانی حەرام. هەموو کەمتەرخەمیەکی تریش لەم ڕەوە کەتووشبونی خەڵکی تری لێ بکەوێتەوە یاخود ستراتیژی خۆپارێزی کۆمەڵگە لاواز بکات هەمان حوکمی هەیە. بەمجۆرە زمانی دینی دەچێتە خزمەت کاریگەربوونی زانست و پابەندبوون بە ڕێکارە زانستی وفەرمیەکان.زانستیش دلەم بوارەدا دەچێتە خزمەت بەکرداری کردنی ئامۆژگاریە دینیەکان وبەهێزکردنیان هەردوکیشیان ڕۆڵی یەکتر تەواو دەکەن وخزمەتی مرۆڤ و کۆمەڵگە دەکەن.بەم جۆرە دەتوانین کایەکان بێ ئەوەی تێکەڵ یەك بن بچنە خزمەت یەک وبەهەردوکیشیانەوە خزمەتکردنی ژیان.هەڵبەت پەیوەندی نێوان دین و زانست زۆر لەمە ئاڵۆزترو فرە ڕەهەندترە. بۆنمونە لەهەندێ شوێن وکاتدا ئاین وئەخلاق دەبێت ڕۆڵی ڕەخنە گرتن لە دین بگێڕن بەڵام تا ئەو کاتەی زانست لە خزمەت مرۆڤ و مرۆڤایەتیدا بێت ومامەڵە لەگەڵ ڕاستیە زانستیەکان بکەین ئەو ئەو چوارچێوە وێناکراوەی سەرەوە دەتوانێ خزمەت بە پەیوەنیەکی هاوسەنگ ویەکتر تەواو کەری نێوان هەردوو کایەکە بکات.

مەجید ساڵح کە ساڵی ٢٠٠٦ و ٢٠٠٧ کۆمپانیای وشەدەستی بە دروستکردنی سایت و دەرکردنی رۆژنامە کرد، ژمارەیەکی کەمی نوسەر و رۆژنامەنوس نەبێ کە ناوەکانیان بەسەر لاپەڕەکانی رۆژنامەکەوە ماوە، ئەگینا زۆر کەس نەیاندەویرا بە تەنیشتی گردەکەشدا تێپەڕن.. لەوسەردەمەدا قسەکردن و نووسین لەسەر دەسەڵاتداران بەو راشکاوییە و بەو سەراحەتە لە عودەی هەموو کەسێک نەدەهات، چونکە جگە لە هەڕەشەی نانبڕین و ناوزڗاندن و چاوسورکردنەوە، هەڕەشەی کوشتنشی لەسەر بوو... لەوسەردەمەشدا هەندێ لە رەعیلی یەکەم، ئیستقامەیان نەکرد و کاک نەوشیروانیان لە گەرمەی کارەکەیدا جێهێشت. ئامان لەوە هەرەس هێنان بوو بە کۆمپانیای وشە، بەڵام نەخشەکەی کاک نەوشیروان زۆر گەورەتر بوو لەوەی دەسەڵاتداران بیریان لێ دەکردەوە، بۆیە پەیامێکی بۆ ناردن وتی جارێ لە کوێیانە، ئێمە تازە خەریکی هەلکەندنی بیری ئیرتوازی و چاندنی دارودرختین لە گردەکە. ئەو کە لەدوای راپەڕینەوە بە هەموو شێوازێک تێدەکۆشا بۆ ئەوەی هاوڕێیانی سەردەمی شاخ بهێنێتە سەر ئەو قەناعەتەی کە بە ئەقڵێکی کراوە و دور لەگەندەڵی و پشکپشکێنەی حزبی و بنەماڵەیی، هەرێمێکی ئاوەدان بونیاد بنێن تاوەکو هاوڵاتیان تێدا بە خۆشگوزەرانی و بەختەوەری بژین، ئیتر گەیشتبوە ئەو باوەڕەی کە نەسیحەت تەبیعەت ناگۆڕێ و دەبێت خۆی بێتە مەیدانەکە، ئەوە بوو بزوتنەوەی گۆڕانی لە ٢٠٠٩ دروست کرد. هەر لە هەفتەی یەکەمی راگەیاندنی بزوتنەوەی گۆڕان، هەردوو حزبی باڵادەست خۆیان نەهاتنە مەیدان بۆ دژایەتی کردنی، بەڵکو لەلایەک بە ئەمریکایان وتبوو ئەمانە دەسکردی ئێرانن و بە ئێرانێیان وتبوو دەسکردی ئەمریکان. لەیەک هەفتەدا کاربەدەستانی ئەمریکا و ئێران خۆیان گەیاندە گردەکە و بە کاک نەوشیروانیان وت تۆ هاتووی هاوسەنگی هێز تێک دەدەیت، ئەویان ئەیوت پیاوی ئێرانیت و ئەویتریان دەیوت پیاوی ئەمریکات و قەبوڵ ناکەین لیستت هەبێ، بەڵام کاک نەوشیروان پێی وتن ئێمە هاتوین خزمەتی خەڵکی خۆمان دەکەین و کارمان بەکاری کەسەوە نییە. هەڵبژاردن کرا و سەڕەڕای تەزویر و گزییەکانی هەردوو حزب، بزوتنەوەی گۆڕان هەموو لایەکی شۆک کرد.. ئەمریکییەکان راستی قسەکانی کاک نەوشیروانیان بۆ دەرکەوت و لەوە بەولاوە وەک هیزێکی سەرەکی مامەڵەیان لە گەڵ گۆڕاندا دەکرد، بەڵام هەردو حزب و ئێران کێج کەوتە کەوڵیان و سێ قۆڵی کاریان کرد بۆ لێدانی.. کە زانیان نانبڕین دادیان نادات، هەڕەشەکانیان گەیاندە ئاستی پەلاماردان و داگیرکردنی گردەکە، بەوەش گۆڕان هەر بەردەوام بوو، دەستیان دایە خەڵک کڕین و تەزویری لە رادەبەدەر بەتایبەت لە ئەنجومەنی پاریزگای سلێمانی و هەولێر و ئەویش هەر فایدەی نەبوو، دوای کۆچی کاک نەوشیروان، بە تەزویرو هاک کردنی سندوقەکانی دەنگدان و دروستکردنی لیستی سیبەر و ساختەچی نەوەستان، کۆچی دوایی ئەویان بە فورسەت زانی و شەڕی دەروونی و نا ئومید کرد و بێهیواکردنی خەڵک و گۆڕان خوازانیان دەست پێکرد، لەوەش زیاتر بڕیاریاندا لە ماوەی شەش مانگدا شتێک نەهێڵن بە ناوی بزوتنەوەی گۆڕانەوە، شەڕەکەیان تارادەیەکی زۆر سەری گرد و ژمارەی کورسیەکانی گۆڕانیان کەمکرد و بەسەدان کەس لە یارە نزیکەکانی دوێنێی کاک نەوشیروان هەریەک بەبیانوویەک گردەکەیان جیهێشت و بگرە هەندیکیان سەنگەریان لەگۆڕان گرد. بەڵام لەبەر ئەوە بیروباوەڗ و ئامانجەکانی کاک نەوشیروان رەگوریشەی لە ناو کۆمەلگاکەماندا هەیە، بە هەوڵ و تێکۆشانی سەدان کادیر و تێکۆشەڕ و هاوڕێی دڵسۆزی کاک نەوشیروان خۆی بزوتنەوەکە لەبەرامبەر هەموو هەڕەشەکان راگرد جگە لە رێکخستنەوەی ماڵی خۆی، لە دانوسانێکی ماراسۆنیدا بەشی هەر زۆری ئەو ئامانج و پەیامانەی کە بزوتنەوەکەی لە پێناودا دامەزراوە لە کارنامەی حکومەتدا جیگیر کردوە و ئێستا کار بۆ جێ بەجێکردنیان دەکات. بەڵام هێشتاش نەیارانی گۆڕان کۆڵیان نەداوە و بە بەڕێکخستنی لەشکرێک لە کۆمینت نوس و دەهۆڵ کوت و زوڕناژنەوە لەهەوڵی نا ئومێدکردنی خەڵک و گۆڕان خوازاندان، غافڵ لەوەی کە یارە راستەقینەکانی کاک نەوشیروان تازە خەرکی هەڵکەندنی بیری ئیرتیوازی نوێ و چاندنی داری دیکەن لەو گردەی کە گۆڕی یەکێک لە پاکترین تێکۆشەرەکانی کوردی تێدایە..

هیوا سەید سەلیم      رێکەوتنامەی سوچی کە لە ١٩ی سێبتێمبەری٢٠١٨، تایبەت بە بارودۆخی ئیدلب لە سوریا، لە نێوان روسیا و تورکیا واژۆکراوە، وە لەو ریکەوتنامەیە ئایندەی هێزە توندڕەوەکانی ئەو ناوچەیە کە لە لایەن حکومەتی تورکیا پشتیوانیان لێدەکرێت یەکلاکراوەتەوە بەوەی دەبێت تورکیا پشتیان تێبکات.  چەند رۆژێکە پرسی ئەو رێکەوتنامەیە بۆتە خاڵی ناکۆکی نێوان ئەو دوو ولاتە، هەریکە و ئەوی دیکە بە پێشێلکردنی رێکەوتنامەکە تۆمەتبار دەکات.  بە پێی رێکەوتنامەی سوچی کە لە دە خاڵ پێکهاتووە، دەبوو تورکیا تا ١٥ ئۆکتۆبەر٢٠١٩ تەواوی هێزە توندڕەوەکان لەو ناوچەیە دووربخاتەوە. بۆ ئەم مەبەستە روسیا  چەندین جار هۆشیاری بە تورکیا دا، کە دەبێت پابەند بێت بە بەندەکانی رێکوتنامەکە،  ئەو هێزانە لەو ناوچەیە دووربخاتەوە، وە گرەنتی ئەوە بدات کە  رێکخراوە تیرۆرستیەکانی لە شێوەی پاشماوەی نەسڕە و ئەحڕار شام و ئەوانی دیکە کە لەسەر تورکیا هەژمار دەکرێن، هێرش نەکەنە سەر بنکەکانی روسیا لە نێو خاکی سوریا.   ساڵێک زیاتر بەسەر ریکەوتنامەکە تێدەپەڕێت، تورکیا نەک پشتی لە تیرۆرستان نەکرد،  بگرە بۆ دەرباز بوون لەو قەیرانەی لەگەڵ روسیای هاوپەیمانی تێیکەوتووە، ویستی پرسی ئەو رێکخراوە تیرۆرستیان بە گواستنەویان لە سوریا بۆ لیبیا چارەسەر بکات. بەڵام لەوێش روبەڕووی ناڕەزایی توندی روسیا و وڵاتانی دیکەی ئەورپا و ئەمەریکا و هاوپەیانەکانی ئەمەریکاش بووەوە. هاوشێوەی روسیا تورکیاش پێی وایە کە روسیا پێشێلی رێکەوتنامەی سوچی کردووە، وە بۆ هێرش و پەلاماری سەر ئیدلب پشتیوانی لە سوپای سوریا دەکات.  گرژیەکانی نێوان روسیا و تورکیا کە خەریکە پەلدەکێشێت بۆ پێکدادانی سەربازی زادەی شکستی هەوڵە دبلۆماسیەکانی نێوان هەر دوو وڵاتە، کە لە کۆتایی هەفتە لەسەر ئاستی جێگری وەزیری دەرەوی هەردوو وڵات (روسیا و تورکیا) لە ئەنقەڕە کاری لەسەر دەکرا. لەگەڵ ئەوەی کە پەیوەندیەکانی نێوان تورکیا و روسیا لە ماوەی سێ سەدەی ڕابردوو بریتی بووە لە شەڕ و دواتر رێکەوتن، لە ماوەی ئەو سێ سەدەیە ١٥ جار شەڕ لە نێوان ئەو دووانە رویداوە. بەڵام لە پرسی سوریا هەریەک لە وڵاتی روسیا و تورکیا وەک دوو وڵاتی هاوپەیمان دەرکەوتن، وە بە یەکەوە خاوەنداریەتیان لە رێکەوتنامەی ئەستانە و سوچی کرد، تا بکرێنە جێگرەوەی ریکەوتنامەی جنێف کە ئەمەریکا سەرکردایەتی دەکرد. نزیکبوونەوەی تورکیا و روسیا لە ئاستی سەربازی و ئابووری گەیشتە ئەوەی کە یەکەمیان پشت لە پاتریۆتی ئەمریکی بکات و سیستەمی مووشەکی  S400  لە روسیا بکڕێژ،   وە چەندین رێکەوتنامەی ئابووریش لە نێوانیان واژۆبکرێت بەتایبەت ئەوەی پەیوەندی بە گوستنەوەی غازی روسیاوە هەیە بۆ ولاتانی ئەورپا. نزیکبوونەوەی تورکیای ئەندامی ناتۆ لە روسیا،  بووە جێگای نارەزایی ئەمەریکا بە تایبەتی و ئەندامانی ناتۆ بە گشتی، بۆیە زۆرێک لە چاودێران پێشبینی ئەوەیان کردبوو کە تورکیا دەبێت باجی ئەو یاریە بدات کە لە نێوان روسیا و ئەمەریکا دەیکات. ئێستا کە نێوانی روسیا و تورکیا خەریکە تێکدەچێت، پێشبینی ناکرێت کە ئەمەریکا بە هانای تورکیا بچێت، پێشتریش وەک ناتۆ ئەوەیان بە گۆێی ئەردۆغان داداوە، بۆیە تاکە چەک کە ئەردۆغان پەنای بۆببات، بریتیە لە چەکی پەنابەرانی سوریا، ئەگەرنا تورکیا باش دەزانێت لە شەڕی ئیدلب دۆڕاو دەردەچێت، چونکە روسیا ئامادەنیە مەیدانەکەی بۆ چۆل بکات، تا تورکیا لە رێگەی رێکخراوە تیرۆرستیەکان تەڕاتێن لەو ناوچەیە بکات.  

بەیار عومەر عەبدوڵا   ٢٠ ملیار دینار بۆ پایتەختی ڕۆشنبیری تەرخان کراوە، لە ژێر ناوی (بودجەی بنیادنانی ژێرخانی ڕۆشنبیری سلێمانی). بەپێی ڕاپۆرتی دەزگای چاودێری دارایی لەم پارەیە نزیکەی ١٥ ملیار دیناری لێخەرجکراوە و تەنها ٥ ملیاری ماوەتەوە، بەبێ ئەوەی هیچ پرۆژەیەکی ستراتیژی جێبەجێکرابێت کە شایەنی باس بێت. دەبوایە بەڕێوەبەرایەتی گشتی ڕۆشنبیری و هونەر لە پارێزگای سلێمانی لە جیاتی ئەوەی ئەم ١٥ ملیار دینارە تەخشان و پەخشان بکەن بە ناوی چەند چالاکیەکەوە، ژێرخانی ڕۆشنبیری و هونەریان لە سلێمانی پێدروستبکرایە کە بۆ نەوەکانی ئایندەش دەمایەوە. ئێستاش ٥ ملیارەکەی ماوەتەوە، ئەگەر حکومەت بڕێک پارەی تری بۆ زیادبکات، دەکرێت بەم شێوەیە خەرج بکرێت. ١-دروستکردنی چەند هۆڵێکی شانۆ و سینەما و مۆزەخانە و پێشانگای هونەری تەشکیلی. ئەمانە دەبن بە ژێرخانی هونەری و ڕۆشنبیری شاری سلێمانی و بەڕێوەبەری گشتی ڕۆشنبیریش دەتوانێت شانازی بکات کە خزمەتێکی شارەکەی کردوە.  دەکرێت بەشێک لە کارگەی جگەرەی سلێمانی تەرخان بکرێت بۆ ئەوەی چەند هۆڵێکی شانۆ و سینەما و کۆنسێرت و مۆزەخانەی تیادروستبکرێت. ئەگەر یەکێک لە تەلارسازە بەناوبانگەکانی جیهان دەستنیشانبکرێت بۆ دیزاینکردنی پرۆژەکە، هەر خزمەت بە بواری ڕۆشنبیری و هونەر ناکات، بەڵکو بواری ئابوری و گەشتیاریش دەبوژێنێتەوە. لە زانستی تەلارسازیدا دیاردەیەک هەیە پێی دەڵێن کاریگەری بلباو (Bilbao Effect). تەلارسازی بەناوبانگی جیهانی فرانک گێری (Frank Gehry) لە شاری بلباو لە ئیسپانیا مۆزەخانەیەکی دروستکرد، مۆزەخانەکە بوو بە شاکارێکی تەلارسازی، کە وایکرد ساڵانە بە ملیۆنەها گەشتیار ڕوبکەنە شاری بلباو بۆ بینینی مۆزەخانەکە. سەرەنجام کەرتی گەشتوگوزار بوژایەوە و ئابووری بلباو زۆر لە جاران بەهێزتر بوو.  پرۆژەیەکی هاوشێوەی ئەوەش لە شاری ڤالنسیای (Valencia) ئیسپانی هەیە، بە ناوی شاری هونەر و زانست (The City of Arts and Sciences) کە لەلایەن تەلارسازی بەناوبانگ کاڵاتراڤا (Calatrava) دیزاینکرا کە ئابوری ڤالنسیای بوژانەوە.  بە هەمان شێوە، تەلارسازی بەناوبانگی عێراقی زەها حەدید (Zaha Hadid) کە ساڵی ٢٠١٦ کۆچی دوایکرد، سەنتەری حەیدەر عەلیێڤ (Heydar Aliyev Center) لە باکۆی پایتەختی ئازەربایجان دیزاینکرد، کە ساڵی ٢٠١٢ کرایەوە. سەنتەری حەیدەر عەلیێڤ بریتیە لە هۆڵی کۆنسێرت و ئۆپێرا و کۆنفرانس و مۆزەخانە و پێشانگای شێوەکاری؛ بەهۆی ئەوەی کە شاکارێکی تەلارسازیە، ساڵانە بە سەدەها هەزار گەشتیار لە سەرانسەری جیهانەوە ڕوودەکەنە باکۆ بۆ بینینی ئەم شاکارە تەلارسازیە، بەو هۆیەشەوە کەرتی گەشتوگوزار و ئابوری باکۆ بوژاوەتەوە. دەکرێت ئێمەش بەشێک لە کارگەی جگەرە بۆ پرۆژەیەکی هاوشێوە تەرخان بکەین کە وابکات ساڵانە هەزارەها گەشتیار ڕووبکەنە سلێمانی بۆ بینینی شاکارێکی هونەری و تەلارسازی، کە ئابوری سلێمانی ببوژێنێتەوە. ٢-دەکرێت فەرمانگەی شوێنەواری سلێمانیش گەڕەکێکی وەک سابونکەران بۆ نمونە، جیابکاتەوە و نەهێڵێت بینا کۆنەکانی بڕوخێندرێت و بیناکانی تریشی لەسەر شێوازە کۆنەکەی خۆی نۆژەنبکرێتەوە (Historical Preservation & Rehabilitation) و نەشهێڵدرێت سەیارەی پێداتێپەڕێت و بکرێت بە ناوچەیەکی پیادەڕەو. واتە گەڕەکێکی كه‌له‌پوری و گه‌شتیاری دروستبکرێت.  ئه‌مه‌ش‌ هه‌م سود به‌ كه‌لتوری سلێمانی و كورده‌واری ده‌گه‌یه‌نێت، و وادەکات نەوەکانی ئێمە زیاتر ئاشنابن بە مێژووی شارەکەیان و جۆرێک لە هەستی متمانە بەخۆبون و شانازی بە کوردبونیان بۆ دروست بێت. هه‌م ده‌بێت به‌ شوێنێكی گه‌شتیاری كه‌ ساڵانه‌ گه‌شتیار له‌ ناوچه‌كانی تری هه‌رێم و عێراق و وڵاتانی دراوسێوه‌ ڕویتێبكه‌ن و جوڵەی ئابوری زیاتر بخاتە شاری سلێمانیەوە. زۆر پرۆژەی لەم شێوەیەش لە دنیادا هەن، وەک بازاڕی وەقیف (Souq Waqif) لە دەوحەی پایتەختی قەتەر. ئەم پرۆژانەش بەوە دەکرێت کە لامەرکەزیەت بدرێت بە پارێزگاکان و داهات و دەسەڵات بگەڕێتەوە بۆ شاری سلێمانی و چیتر چاولەدەستی پایتەخت و پارتی نەبین سزامان بدات.   

بابەکر دڕەیی ماوەیەکە هەڵمەتێکی زۆر ڕێکخراو دژی بزوتنەوەی گۆڕان خراوەتە ڕێ، دەیان پەیج و ئەکاونتی فیسبوک بەردەوام قسە و جوێن و تۆمەتی خراپ بۆ بزوتنەوەی گۆڕان هەڵەبەستن و ئەیانەوێ کێچێکی لێبکەن بە گایەک و سەروەریەکانی ئێستاو ڕابوردویشی بسڕنەوە.. یەکێک لەو پرسیارانەی کە ناحەزە هوشیارو ناهوشیارەکانی گۆڕان بەردەوام دوبارەی دەکەنەوە ئەم پرسیارەیە: ئایا گۆڕان ماوە؟؟ ناوەرۆکی ئەم پرسیارە ، وەک ڤایرۆس و پەتای ترسناک، دو مەبەستی نگریسی لەخۆیا شاردۆتەوە: یەکەم: گومان لە هەبونی بزوتنەوەیەکی گەورە بڵاودەکاتەوە کە هەزاران هەڵسوڕاوی هەیە جگە لە فراکسێۆنێکی پەرلەمانی بەهێز و گروپێکی وەزاری بەتوانا، دوەم: شەڕێکی نەفسی لەگەڵ لایەنگرانی گۆڕان بەڕێدەخات کە گوایە جوڵانەوەکەیان ئیتر لە نێوان مان و نەماندایە و ئەمەش بێگومان درۆیەکی زل و ناڕاستیەکی ئاشکرایەو ڕق و قینی سیاسی و دوژمنایەتی لەگەڵ حەق و عەدالەت و خاوێنی لەخۆیا هەڵئەگرێ. بزوتنەوەی گۆڕان قۆناغی زۆر سەختی بەڕێکرد.. پێرار ، دوای کۆچی کاک نەوشیروان ئێمە وەزعمان تەواو شێواو بو، بەڵام بە دیاریکردنی خانەی ڕاپەڕاندن ی دوای کاک ئێمە ئەو قۆناغەمان تێپەڕاند... دواتر هەڵمەتی " هاوڕێ" ٚناوخۆیی و دەرەکیەکان سەبارەت بە تەوریس دەستی پێکرد و ئەویش جەزرەبەی قورسی لێوەشاندین بە ڕادەیەک وایلێهاتبو سەردانی گردەکە بۆ هەنێ کەس وەک قارەمانی حساب دەکرا چونکە پێیان وابو "ٚ ئیتر گۆڕان تەواو.. کۆتایی هات.. هەڵبژاردنەوەی خانە و ڕێکخستنەوەی هەنێ لە میدیاکانی وشەو جوڵەی بەردەوامی هاوڕێکان لە هەمو ئاقارەکاندا چاوی ڕەشی زۆر کەسی ترییشی کاڵ کردەوەو پێی وتن کە : گۆڕان دار بی یەک نیە کە بەو جۆرە بایانە بلەرزێ. گۆڕان لە جوڵەو نوێبونەوەدایە. جوڵەو خۆڕێکخستنەوەی گۆڕان بەردەوامەو ئەرکێکە دەبێ ئەنجام بدرێ. فەزیلەی پیاوچاکان نیە.ئەرکی هەمو ئەوانەیە کە بیر لە ئێستاو ئایندەی ئەم وڵاتە دەکەنەوە و هیوایان بە ئازادی و عەدالەت لەق نەبوەو لەق نابێ. ئەمڕۆش لە کۆبونەوەیەکدا هاوڕێیان باسیان لە ڕێکخستنەوەی میدیایی گۆڕان کرد. پێشنیاری من بۆ هاوڕێکانم بەم جۆرە بو: بزۆتنەوەی گۆران بزوتنەوەیەکی سیاسیە، بەو مانایەش دەبێ سەرجەم ڕەهەندەکانی کاری سیاسی خۆی ڕون بکاتەوەو بە وردی بەرنامەیان بۆ داڕێژێ. شتێک نیە بە ناوی " میدیا"ٚ ی سیاسی و حزبی لە دەرەوەی پراتیکی گشتی حزبی بە شێوەیەکی گشتی. بە واتایەکی تر، تەنها کاتێ بزوتنەوەی گۆڕان میدیایەکی جەماوەری و سەرنجڕاکێش و سەرکەوتوی دەبێ کە لەم بوارانەدا بەتەواوی نەخشەی هەبێ و بەرچاوی ڕوون بێ: یەکەم : سیاسەتی ڕێکخستن و ڕێکخراوەیی، دوەم :ٚ سیاسەتی نەتەوەیی. ( لە ئاستی عیراق و لە ئاستی کوردستانی گەورە)٫ سێهەم : سیاسەتی کلتوری، چوارەم : سیاسەتی ئابوری...( مەسەلەی باج و ڕسومات و سنور و هتد) پێنجەم : سیاسەتی پەرلەمانی، شەشەم: سیاسەتی دبلۆماسی، حەوتەم: سیاسەتی تەندروستی، هەشتەم: سیاسەتی ناوچەیی و دراوسێکان.. نۆیەم: سیاسەت و بڕیار لە حکومەتە لۆکاڵیەکان. دەیەم: سیاسەتی میدیایی.. واتە سیاسەتی میدیایی گۆڕان بەشێک و تەنها بەشێک لە کۆی مۆراڵ و پراتیکی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان پێکدەهێنێ و ناتوانێ ببێتە بەدیل بۆ کۆی پرۆسەی کاری سیاسی بروتنەوەکە.. نمونەی ئەوەش لەوەدا دەرئەکەوێت کاتێک وزیرێکی گۆڕان یان بەڕێوەبەرێکی گشتی هەڵە یاخود کەمتەرخەمیەکیان هەبێ، میدیای گۆڕان ناتوانێ ببێتە پینەکاری هەڵەکە و ناتوانێ داکۆکی لە هەڵەی ئەندامێکی بزوتنەوەکە بکات... بەڵام ئەگەر کۆی جومگەکان پێکەوە هارمۆنی بن و خانەی ڕاپەڕاندن قاتعانە سەرپەرشتی هەموان بکات، بێگوان مەکینەی گۆڕان وەک جاران دەکەوێتەوە جوڵەو ئەوەی بنیات نراوە دەتوانێ ببێتە ڕێنیشاندەر بۆ کاری بەردەوام و جددی. ئێمە ناچارین لێرەوە بە ناحەزە دیارو نادیارەکانی خۆمان بڵێێین کە: دەستتان کەشفە.. خۆتان ماندو کرد و زۆرتان بوختان بۆ هەڵبەستوین.. بەڵام دڵنیابن کە: گۆڕان بەردەوامە..، گۆڕان لەسەر هەمان ڕێچکەی پێشوی درێژە بە خەبات دەدات،.. گۆڕان ملکەچی هیچ هێزو حزبێک نابێت و پرەنسیپەکانی خۆی دەپارێزێ.. گۆڕان حزبی تێکۆشەڕە ڕاستەقینەکانی عەدالەت و ئازادی یە.. درەختێکی بەڕو ئاسایە و بە هیج ڕەشەبایەک ناکەوێتە زەوی......  

ئاسۆ حاجی بەغدا ھەرگیز و ھەمیشە جگە لە دەردەسەری و نەھامەتی زیاتری بۆ کوردستانیان پێ نەبووە، مێژووی نزیکەی سەت ساڵی دەوڵەتی بەناو عێڕاق ئەوەی سەلماندووە، بەغدا لە سەت ساڵی رابردوودا ناوەندی داگیرکاری و بەرھەمھێنانی بیری دژە کورد و ھەوڵی سڕینەوەی ناسنامەیە، بەغدا نە پایتەختی وەدیھێنانی خۆزگەکانی کوردستانیانە و نە رێگای گەیشتن بە مافە نەتەوەیی و نیشتیمانیەکانە، بەڵکو مەیدانێکە کورد نا بەڵکو داگیرکەر بۆ یەکلاییکردنەوەی شەڕەکە ھەڵیبژاردووە. دیارترین بەرھەمی بەغدا لە رووی فکری و دەسەڵاتدارتەوە سەدام حوسێنە کە نوێنەرایەتی راستەقینەی سەت ساڵی حوکمی عەقڵیەتی زاڵی عەرەبی شۆڤینی دەکات لەو وڵاتە دروستکراوەدا، ھەموو ئەوانەی حوکمی عێڕاقیان کردووە سەدامێک بوونە لە گۆڕ دۆخ و شیانی خۆیان بۆیەشە کەمتر لە دەساڵ لە دوای دروستکردنی دەوڵەتی بەناو عێڕاق پرۆسەی بەعەرەب کردنی کوردستان لە کەرکوک و گەرمەسێر و شنگال دەست پێدەکات و ئەمڕۆش بەھەمان ئامانج و نەفسیەت بەردەوامە ئەگەرچی زۆر ناو و نازناو لە ناوەندی بڕیاری بەغدا گۆڕان، ئەوەش سەلمێنەری یەک راستەقینەیە کە کێشەی کورد لەگەڵ عەقڵیەتی زاڵی عەرەبی شۆڤینیە لە حوکمڕانی عێڕاقدا. لەبەرامبەر ئەو عەقڵیەتە کورد و کوردستانیان بزاڤی رزگاریخوازیان دەستپێکرد و ئێستاش رێگایەکی دیکەیان نییە بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ بەغدا لە رێگای رزگاربوون لێیان، ئەو بزاڤەی چەندینجار لە مێژووی شەست ساڵی رابردوودا چۆکی بە دەسەڵاتدارانی بەغدا داھێناوە و بە مەجبوری ملیان بۆ مافە نەتەوەیی و نیشتیمانیەکانی گەلی کوردستان داوە، ئەگەر ئەو ملدان و قبوڵکردنە کاتیش بووبێ و ئەوان وەک تاکتیک مامەڵەیان لەگەڵ کردبێت، تا خۆیان دەگرنەوە و ھێز پەیدا دەکەنەوە ئینجا دووبارە بەرببنەوە گیانی کوردستانیان و دیسان گەڕانەوە بۆ ھەمان رێبازی جاران و درێژەدان بە عەقڵیەتی شۆڤینی و ھەوڵدان بۆ لەناوبردنی کورد، بەڵام ناتوانن راستەقینەیەک بزر بکەن و بیشارنەوە کە کوردستانیان ھەر کاتێک یەکگرتوو و یەک ھەڵوێست بووینە، ئەوە بەھێزبووینە و سەرکەوتوون، پێچەوانەکەشی راستە. ھەندێک بۆرە کورد لە بەغدا لە باوەشی داگیرکەران خۆیان گەرمۆڵە کردوە و لەسەر بەرژەوەندیە کەسیەکانیان ترەکینە، بووینە بڵندگۆی دوژمنان و بە ھەموو ھێزەوە ھاوکاری داگیرکەرن کە ھەمان وێنە و چوارچێوەی سەردەمی بەعس بۆ کوردستان و خەڵکەکەی دروستبکەنەوە کە نوێنەرایەیی کوردستانیان لە کۆمەڵێک جاش و کرێگرتە کورت بکەنەوە و لە بەغدا سەردەمی تەھا محیەدین مەعروف و تەھا یاسین رەمەزان بژیێنەوە و لە کوردستانیش سەردەمی تەنفیزی و تەشریعی. لە کۆتاییەکانی ساڵی ١٩٦٩دا کاتێک دانووستانی نێوان شۆڕش و حکومەتی عێڕاقی دەستیپێکرد مەکتەبی سیاسی پارتی بە مستەفا بارزانیان گوت پێویستە شاندێکمان بچنە بەغدا و جەنابت دەستنیشانیان بکە ئەو کەسانە کێ بن، مەلا مستەفا گوتی ھەر کێ دەبن با ببن تەنھا ئەو کەسانە مەنێرن کە چاویان لەوەیە لە بەغدا پۆست وەرگرن، ھێز و لایەنە سیاسیەکانی کوردستان ئەمڕۆ لە ھەموو کاتێک زیاتر پێویستیان بەوەیە دەست بەو رێبازەوە بگرن و شوێنپێی مەزنێکی وەک مستەفا بارزانی بکەون تا بتوانن بەسەر دوژمن سەربکەون. دوای سەت ساڵ لە ئەزموون لەگەڵ ئەو عەقڵیەتەی تەنھا لەناوچوون بە شایەنی کورد دەبینێت، پێویستە کورد لەو راستەقینەوە تەماشای بەغدا بکا و لەسەر ئەو بنەمایە مامەڵە لەگەڵ ئەو عەقلیەتە بکات کە بەرھەمی سەت ساڵی بەزۆر و زۆردارەکی پێکەوە ژیانمان تەنھا خوێن رشتن و ماڵوێرانی بووە بۆ خەڵکی کوردستان.

کاروان عەلی شامار لە سەرجەم دانوسانەکانی لایەنە سیاسیەکانی حکومەتی ھەرێم لەگەڵ شاندی حکومەتی عیراقدا، پارتی بە بەراورد بە لایەنەکانی تر سودمەندی یەکەم و رەھا بووە! ئەمە نەک بۆ ئەوەی پارتی حیزبی یەکەمی کوردستان بوە لێ بۆ تاکتیک و ئیزدیواجیەتی ئەو حیزبە بووە. باشتر بڵێین لەسەروبەندی زۆرێک لە دانوسانەکاندا لێدوانی بەرپرسانی پارتی بە ئاراستەی شەقامدا پۆپۆلێستی بوەو لەھەمان کاتیشدا ژێربەژێر لەگەڵ دەسەڵاتدارانی عیراقدا رێککەوتون! ئەم میتۆدو ئیدیۆمەی پارتی لەگەڵ بەرپرسانی عیراقدا رەھەندی مێژوویان ھەیە، وەلێ حیزبە سیاسیەکان نەیانتوانیوە وەک پێویست سود لە ھەڵەکانی رابردوویان وەرگرن! بۆ نمونە لەریفراندۆمەکەدا، پارتی وای نیشاندا کە پەیوەندیان لەگەڵ حکومەتی عیراق گەشتووە بە مریشکە رەشە وەلێ لە دەرەنجامدا دەرکەوت کە نێوانیان لە باشترین ئاستدابووە! پێویستە لایەنە سیاسیەکان سیاسەتێکی راشکاوانە لەگەڵ حکومەتی عیراقدا پەیرەو بکەن و لەھەمبەر پێشھات و گۆرانکارییەکانی ناوچەکەدا نەکەونە ژێر ھەژمونی پارتیەوە، دەکرێ دانوسانەکان بەجۆرێک تەوزیف کرێن کە بەرژەوەندی کۆمەڵانی خەلک لەسەروی ھەموو بەرژەوەندییە تایبەتی و سیاسیەکانەوە بێ! خولاصە، باشترین بژاردەی ھەنوکەیی لەبەردەم ھێزە سیاسیەکاندا ئەوەیە کە رێکەوتن لەگەڵ حکومەتی عیراقدا بکرێ و متمانە بەکابینەکەی محمد تۆفیق عەلاوی بدرێ، چونکە لە ئەگەری رێک نەکەوتن یاخود دەنگنەدان بەکابینەکە، ئەوا دور نییە پارتی جارێکی تر بۆ بەرژەوەندی تایبەتی خۆی دۆخی کوردستان بەرەو ئاقارێکی مەترسیدار بەرێ و لەو پێناوەشدا سەرھەڵدانەوەی قەیرانی دارای ئەگەرێکی بەھێز دەبێ. ئەزمونی رابردوو پێمان دەڵێ کە لە تەواوی رێکەوتن و سەوداکان لەگەڵ حکومەتی عیراقدا پارتی سودمەندی یەکەم بووە، لەبەرامبەردا کۆمەڵانی خەڵک و لایەنە سیاسیەکان زیانمەندی سەرەکی بوون و باجی گەورەشیان داوە

مەریوان وریا قانع لە ماوەی ڕابردوودا مەلا ھەڵۆ دوو سوکایەتی گەورەی بەرامبەر ژمارەیەکی ھێجگار گەورە لە مرۆڤ لە کۆمەڵگای ئێمەدا کرد. یەکەمیان ”بە گەواد“ ناونانی ھەموو ئەوانەی ژن و کچ و دایکیان بێحیجاب دەچنە دەرەوەی ماڵەکانیان بۆ ئەنجامدانی کارو دابینکردنی پێویستییەکانی ژیانی ڕۆژانە. دوای ئەوەش بە سۆزانی ناونانی یەکێک لە دەزگا رەسمییەکانی سیستمی خوێندن لە ھەرێمدا، ئەکادیمیای ھونەرە جوانەکان، و بە سۆزانی ناونانی ئەوانەی لەوێدا دەخوێنن و کاردەکەن. خاڵی سەرەکیی لە ھەردوو باسەکەدا مەسەلەی لەشە، لەشی ژن، لە یەکەمیاندا لەشی ژن لە دۆخی دانەپۆشراویدا، لە دووھەمیاندا لەشی ژن لە دۆخی سۆزانیبووندا. لە خەیاڵی مەلا ھەڵۆو ھاوشێوەکاندا، کە لە کۆمەڵگای ئێمەدا لە گەشەکردن و زۆربووندان و تادێت ڕۆڵێکی ترسناکتر دەبینن، لەش بەگشتیی و لەشی ژن بەتایبەتی لەشێکی سێکسیی و شەھوانییە. مرۆڤ خۆشی بوونەوەرێکی جنسییەو بابەتی سەرەکیی ژمارە یەک لە ژیانیدا، سێکسە. ئەمەش وادەکات چالاکی ژمارە یەکی مرۆڤ لەناو مێژو و جیھاندا چالاکی ئیغراکردن و فریودان بێت. لە خەیڵی ئەم مۆدێلە نوێیە لە ”پیاوی دین“ لە کۆمەڵگای ئێمەدا، لەشی ژن لە لەشی پیاو سێکسیتر و فریودەرترە، و بە زۆر مانا ژن خۆشی لەوەدەخرێت خودێکی عەقڵانیی و بیرکەرەوە و بەرھەمھێن بێت، بەڵکو کورتدەبێتەوە بۆ لەشێکی فریودەرو بۆ بونهوەرێکی ئیغراکەر. لەم دیدەدا شتێک لە ژیانی ژندا بوونی نییەو بوونی نابێت، جگە لە ئیغراکردن و فریودان. دەرەنجامی ئەم بە سێکسیکردنەی کەسایەتی پیاو و ژن، یان کورتکردنەوەی مرۆڤ بۆ ڕەھەندە جنسییەکەی بەتەنھا، ھاوشانە بە بە یەکسانکردنی لەش وەک ھەڵگری ھەموو گوناھەکان و ھەموو تاوانەکان و ھەموو لادانەکان لە پاکیی، لە دین، لە موقەدەس. ھاوشانە بە پێشنیارکردنی لەشێکی ئەلتەرناتیڤ و جێگرەوەی ئەم لەشە گوناھبارەش: ”لەشی دینیی“. ”لەشی دینیی“ لە فۆرمە سەلەفیەکەیدا ئەو ئەلتەرناتیڤەیە ئەمانە پڕوپاگەندەی بۆدەکەن و بەرگرییلێدەکەن. دیدێکیش بۆ ئەخلاق سەروەردەکەن تیایدا لەسەرێکەوە جنس وەک ھێزێک بۆ بەدڕەوشتیی و حەیاچوون وێنادەکەن و لەسەرێکی دیکەوە دین وەک ڕێگرێک لەبەردەم ئەو بەدڕەوشتیی و حەیاچوونەدا وێنادەکەن.بەمەش ھەم تێگەیشتن لە ئەخلاق و ھەم لە دین بە تەواوی سنووردارو ترسناک دەکەن. وێناکردنی لەش وەک سەرزمینی ئیغرائات و فریو، کورتکردنەوەی پەیوەندییە ئینسانییەکان بۆ پەیوەندیی سێکسیی بەتەنھا، لەسەروی ئەمانەشەوە وێناکردنی کۆمەڵگا وەک ماڵێکی گەورەی پڕ سۆزانیی، ئەو ژێرخانە سایکۆلۆژییەیە کە ئەم مۆدێلە تازەیە لە مەلای سەلەفیی ئاراستەدەکات. ئەم سایکۆلۆژیا شێواوە لە ھەموو شوێنێکدا ھەڕەشە لە دین و لە خوداو لە پێغەمبەرەکانی دەبیننن و بە ئەرکی خۆیان دەزانن بەرگریی لە خودا بکەن. بۆیە ”لەشی دینیی“ وەک تاقە لەشێک نمایشدەکەن کە بتوانێت لەم ”بەحری گوناھ“ و لەم ”سۆزانیبوونە گەردونیی“ە و لەم ”گەوادیی خانە گەورەیە“ ڕزگارمانبکات. خەلەلە سەرەکییە لای کەسانی وەک مەلا ھەڵۆ بەر لەوەی خەلەل بێت لە فیکر و بیرکردنەوە و بەرخوردا، خەلەلە لەم خەیاڵ و سایکۆلۆژیا بیمارەدا. مەلا ھەڵۆو ھاوشێوەکانی ھەڵگری فۆبیاى گەورەن کە لە فۆرمی فۆبیا لە لەش، لە ژن، فۆبیا لە ھەموو شتێک لە خۆیان نەچێت، بەرجەستەیە. ئەمانە ھێندەی کۆمەڵێک بیماریی دەرونین و پێویستیان بە چارەسەری سایکۆلۆژیی ھەیە، ئەوەندە کەسانێک نین لەناو ڕووبەری گشتیدا وەک نوێنەری دین یان نوێنەری ھەرشتێکی تر قسەبکەن. لە یەککاتدا ھەم پێویستیان بە سەرلەنوێ پەروەردەکردنەوە ھەیە، ھەم بە چارەسەریی دەرونیی.

هێمن باقر ئەگەر کۆرۆنا وەك نەخۆشیەك و وەك بابەتێكی پزیشكی زانستی پزیشكی بەڕیوەبەرێت ئەوا لێكەوتە دەرونی و كۆمەڵایەتی و ئابوری و تەنانەت سیاسیەكانیشی لەلایەن میدیا و بەتایبەتی سۆسیال میدیاوە بەڕێوەدەبرێت. لێرەدا بەپێی ئەزمونی كاركردنمان چەند خاڵێك دەخەینە ڕوو سەبارەت بە مامەڵەی میدیا لەگەڵ نەخۆشی کۆرۆنا: 1. پێویستە لەسەر میدیا بەشێك نەبێت لە سیاسەتی شاردنەوەی زانیاریەكان لەبارەی نەخۆشیەكەوە،ئەگەر هاتوو دەسەڵاتی سیاسی لەوانەبوو كە هەوڵی شاردنەوەی نەخۆشیەكەیدا. میدیای بەرپرسیار ئەوەیە كە بەڕاستی بەخەڵك بڵێت چی ڕودەدات و چی هەیە لەبارەی نەخۆشیەكەوە، تا هاوڵاتیان بتوانن بەپێی قەبارە و شێواز و شوێنی نەخۆشیەكە پلانی خۆپاراستن و ڕوبەڕوبونەوەی خۆیان دابڕێژن. خۆشبەختانە سیاسەتی حكومەتی هەرێم لەم بابەتەدا تائێستا بریتییە لە ئاشكردنەوەی زانیاریەكان و نەشاردنەوەیان كە ئەمە هەنگاوێكی عەقڵانییە. 2. پێویستە لەسەر میدیاكاران و دەزگاكانی راگەیاندن هەواڵی راست و دروست و باوەڕپێكراو بڵاوبكەنەوە. ئەگەر لەهەر كات و دۆخێكی دیكەدا بواری ئەوە هەبێت هەواڵی پشتڕاستنەكراوە یان بێ‌ سەرچاوە بڵاوبكرێتەوە.ئەوا ئەم دۆخە هەواڵی لەوجۆرە ناخوازێت و لەوانەیە كارەساتی لێبكەوێتەوە. 3. پێویستە رۆژنەوانان بزانن مامەڵەكردن لەگەڵ نەخۆشی کۆرۆنا، سەبقی رۆژنامەوانی و پەلەپەلی هەواڵ نایگرێتەوە. بابەتەكە پەیوەستە بە ژیان و مردنی خەڵكەوە و لەسەر ژیانی خەڵك كێبەركێی رۆژنامەوانی ناكرێت 4. مامەڵەكردن لەگەڵ نەخۆشی کۆرۆنا، ورژاندنی رۆژنامەوانی ناگرێتەوە، چونكە بابەتەكە بۆخۆی بە ئەندازەی پێویست وروژێنەرە و لەوانەیە زیادكردنی رەگەزی وروژاندن ببێتە هۆی دروستكردنی تۆقاندن 5. دەبێت رۆژنامەنوس ئاگاداری ئەوەبێت مامەڵەكردن لەگەڵ نەخۆشی کۆرۆنا چەندین لێكەوتەی هەیە وەك لێكەوتەی دەرونی و ئابوری و و كۆمەڵایەتی و سیاسی. 6. پێویستە رۆژنامەنوس بەشێك بێت لە پرۆسەی هێوركردنەوەی لایەنی دەرونی خەڵكی و مامەڵەكردن لەگەڵ دۆخەكە بە دەرونێكی ئارامەوە.هەموو هەوڵێك بۆ شڵەژاندنی دۆخی دەرونی خەڵك وەك ئەوە وایە میدیا و میدیاكار خۆی ببێت بەبەشێك لە پەتاو نەخۆشیەكە 7. پێویستە میدیاكار رۆڵی هۆشیاركردنەوەی تەندروستی بگێرێت،بەڵام خۆی لێ نەبێتە پزیشك،چونكە بواری پسپۆڕی ئەو نییە. بەواتایەكی دیكە دەتوانێت رۆڵی گرنگ ببینێت لە بڵاوكردنەوەی ڕێنماییە پزیشكیەكان و چاوپێكەوتن لەگەڵ پزیشكەكان. 8. میدیا دەتوانێت رۆڵی گرنگ بگێرێت لە ئاراستەكردنی رای گشتیدا بە شێوەیەكی ئیجابی،بەنمونە چاوپێكەوتنی د.كامەران قەرەداغی لەكەناڵی ئێن ئار تی سیحری دەمامكی پوچەڵكردەوە و رای گشتی لەبارەی بابەتەكەوە گۆڕی. 9. پێویستە لەسەر میدیا ژیان و كەرامەتی نەخۆش و قوربانیەكانی نەخۆشی کۆرۆنا بپارێزێت و وێنەی كەسیان بڵاونەكاتەوە و هەڵنەكوتێتە سەر ماڵەكانیان. بۆ میدیاكار خستنەڕوی نەخۆشیەكە گرنگە نەك نەخۆشەكە. 10. پێویستە لەسەر میدیاكار و دەزگاكانی راگەیاندن ژیان واپیشان نەدەن وەك ئەوەی تەنها بریتییە لە نەخۆشی کۆرۆناو ئیتر ژیان بەتەواوی وەستاوە. دەبێت سەرە رای گرنگیان بە نەخۆشیەكە بابەتی سیاسیو هونەری و تەرفیهی و ژینگەیی بەردەوام بێت. تا نەبێتە هۆی دروستكردنی دۆخێكی پڕ لە خەمۆكی. 11. پێویستە دەزگاكانی راگەیاندن هەر بەتەنها هەواڵە نەرێنیەكان لەسەر نەخۆشیەكە بڵاونەكەنەوە،بەڵكو ئەو بەرەوپێشچون و سەركەوتنانەش بڵاوبكەنەوە كە لەدونیادا بەدەستهاتووە بەسەر نەخۆشیەكەدا،وەك چاكبونەوەی ژمارەیەكی زۆری نەخۆشەكان و دۆزینەوەی دەرمانی چارەسەری نەخۆشیەكە