درەو: وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی كانونی دووەمی 2022  راگەیاند:  •    داهاتی نەوت  گەیشتوەتە (7ملیارو 606ملیۆن‌) دۆلار، واتا (  11 ترلیۆن و  400ملیار) دینار  •    تێكڕای بڕی هەناردەی نەوتی خاو  گەیشتوەتە (103ملیۆن‌و 281ملیۆن و  459هەزار) بەرمیل‌ رۆژانە (3 ملیۆن و  331هەزار ) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت لە مانگی كانونی  دووەم گەیشتوەتە (73.644) دۆلار.  داهاتی مانگی (11)ی نەوتی عێراق زیاتر لە ( 8ملیار )دۆلاربووە   وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی تشرینی دووەمی 2022  راگەیاند:  •    داهاتی نەوت لە مانگی تشرین دووەمی رابردوودا گەیشتوەتە (8ملیارو 231ملیۆن‌) دۆلار، واتا (  11 ترلیۆن و  934 ملیار) دینار  •    تێكڕای بڕی هەناردەی نەوتی خاو  گەیشتوەتە (99ملیۆن‌و 867 ملیۆن و  946 هەزار) بەرمیل‌ رۆژانە (3 ملیۆن و  329 هەزار ) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت لە مانگی تشرینی دووەم گەیشتوەتە (82.4) دۆلار. 

راپۆرت: درەو تەمەنی دوو مانگە، لەم ماوەیەدا حكومەتی سودانی دوو قەیرانی دارایی بەخۆوە بینیوە، یەكەمیان دزینی زیاتر لە (3 ترلیۆن) دیناری پارەی باج، ئەوەی ئێستاش بەرزبونەوەی نرخی دۆلار، بەم دۆخەوە حكومەتی سودانی لەناو ململانێی ئەمریكا‌و ئێراندا چۆن خۆی رادەگرێت ؟ ئایا بەهای دۆلار بەئاسانی دەگەڕێتەوە شوێنەكەی خۆی ؟ 43 ساڵ لەمەوبەر بەهای هەر دینارێكی (سەددام) بەرامبەر (3 دۆلارو 3 سەنت) بوو، ئێستا بەهای هەر دۆلارێك لەبەرامبەر (1550) دیناری (بریمەر)ە، چیرۆكی ململانێی دینارو دۆلار لە عێراقی پێشوو و عێراقی ئێستا لەم راپۆرتەدا.    سودانی لەبەردەم دووەم بومەلەرزەدا بازاڕ بەتەواوەتی شێواوە، ئەمڕۆ دۆلار بەرزبونەوەیەكی نوێی تۆماركرد، بەهای (100 دۆلار) گەیشتە (160 هەزار) دیناری عێراقی‌و پێشبینی دەكرێت بۆ (200 هەزار) دینار بەرزببێتەوە. دۆلار لە بازاڕدا نرخەكەی لە هەڵكشانی بەردەوامدایە، بەڵام لە بانكی ناوەندی عێراق نرخەكەی جێگیرە‌و لەدواین بەیاننامەدا كە ئەمڕۆ بڵاویكردوەتەوە، بانكی ناوەندی دەڵێ نرخی هەر دۆلارێك بۆ قەواڵەی پەسەندكراو بڕی (1465) دینارە‌و بەهای هەر دۆلارێكیش بۆ مەبەستی حەواڵە بڕی (1470) دینارە.  بەرزبونەوەی بەهای دۆلار لەكاتێكدا رویدا، لەگەڵ دەستبەكاربوونی كابینەی نوێی حكومەتدا لە عێراق، پێشبینی ئەوە دەكرا بەهای دۆلار كەمبكرێتەوە‌و بگەڕێندرێتەوە بۆ ئەو سەردەمەی كە (100 دۆلار) بەرامبەر بە (119 هەزار) دیناری عێراقی بوو، بەتایبەتیش لەكاتێكدا عێراق قۆناغی مەترسیداری داتەپینی داهاتەكانی بەهۆی بڵاوبونەوەی پەتای كۆرۆناو دابەزینی نرخی نەوت تێپەڕاند‌و ئێستا سەرڕێژی داهاتی هەیە.  لە دوای "دزی سەدە"، بەرزبونەوەی نرخی دۆلار گەورەترین ئاڵنگارییە كە لەماوەی دوو مانگی دەستبەكاربوونیدا روبەڕووی حكومەتەكەی محەمەد شیاع سودانی دەبێتەوە، حكومەتێك كە دوای نزیكەی ساڵێك لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن پێكهێنراو تێدا لایەنی براوەی یەكەمی هەڵبژاردن (سەدر) پشتگوێ خرا. شێواوی بازاڕ سیاسییە یان ئابوری ؟ بازاڕی دراو لە عێراق یەكێكە لەو بوارە ئابورییانەی كە زۆرترین لێڵی تێدایە، راپۆرتە نێودەوڵەتییەكان‌و سیاسەتمەدارانی عێراقیش لەسەر ئەوە هاوڕان ئەم بازاڕە بووەتە هۆی بەهەدەردانی دراوی قورسی عێراق‌و یەكێك لە دەرگاكانی ئاودیوكردنی پارە دزراوەكان‌و ئەو پارانەی كە بە گەندەڵی كۆدەكرێنەوە.  چەند هەفتەی رابردوو كە سەرەتای گۆڕانكاری لە بەهای دۆلار بەرامبەر بە دینار دەركەوت، شیكارییە سەرەتاییەكان بەوشێوەیە بوون هۆكاری ناوخۆیی لەپشت دابەزینی نرخی دینارەوە بێت، بەدیاریكراویش بابەتی دورخستنەوەی چەند بانكێكی ئەهلی لە مەزادی دراوی بانكی ناوەندی، بەڵام كاتێك قەیرانەكە بەردەوام بوو، بانكی ناوەندی رونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوە‌و رایگەیاند، ئەو بەرزبونەوەی لە نرخی دۆلاردا رویداوە بەهۆی ئەوەیە پلاتفۆرمێكی ئەلیكترۆنی دروستكراوە‌و بانكەكان دەبێت لەڕێگەی ئەو پلاتفۆرمەوە داواكاری كڕیارەكانیان بەرزبكەنەوە.  لەدواین راگەیەندراودا كە ئەمڕۆ بڵاویكردەوە، بانكی ناوەندی عێراق دەڵێ" نرخی دراوی بیانی چەند رۆژێكە لەژێر پەستانێكی كاتیدایە‌و ئەم پەستانە بەهۆی پاڵنەری ناوخۆی‌و دەرەكییەوە دروستبووە".  ئەوەی تائێستا لەبارەی هۆكاری (دەرەكی) سەبارەت بە شێواوی دۆخی بازاڕەكانی عێراق باسی لێوە دەكرێت، چەند رێوشوێنێكی بانكی فیدراڵی ئەمریكایە بۆ رێگەگرتن لە رۆشتنی دۆلار بۆ ئێران لەرێگەی عێراقەوە. پێشبینی دەكرێت واشنتۆن لیستێكی نوێی سزادان دەربكات‌و ئەمجارە نەك تەنیا بانكەكان، بلۆككردنی پارەی ژمارەیەك بەرپرسی عێراقی لە ئەوروپا‌و وڵاتانی ناوچەكە لەخۆبگرێت، ئەمەش بەهۆی رۆشتنی بڕێكی زۆری دۆلار لە عێراقەوە بۆ ئێران. رۆژنامەی (شەرقولئەوسەت) لە ژمارەی ئەمڕۆدا لەزاری چەند سەرچاوەیەكی باوەڕپێكراوی عێراقییەوە ئاماژەی بەوەكردووە، چەند لایەنێكی ناو هاوپەیمانێتی چوارچێوەی هەماهەنگیی داوایان لە محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران كردووە دەست بە دانوستان بكات لەگەڵ ئەمریكا بەمەبەستی هەمواركردنی رێككەوتنی ستراتیژی نێوان هەردوو وڵات، بەجۆرێك فڕینی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكانی ئەمریكا لە عێراق قەدەغە بكرێت‌و هێزەكانی ئەمریكا بە تەواوەتی لە عێراق بكرێنە دەرەوە، تەنانەت بەو بنكانەشەوە كە لە هەرێمی كوردستان هەیانە.  لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی كە نوێنەرایەتی پێكهاتەی شیعە دەكەن‌و ئەوان كاندیدی سەرۆك وەزیرانیان داناوە، پێیان دەوترێت بەرە ئێرانییەكە‌و پێكدێن لە (هادی عامری+ نوری مالیكی+ فالح فەیاز+ خەزعەلی+  عەممار حەكیم+ حەیدەر عەبادی)، ئەم لایەنانە كە لەدوای دورخستنەوەی سەدر لە گۆڕەپانی سیاسی هەڕەشەكانیان بۆسەر ئەمریكا راگرت، چەند رۆژێكە‌و هاوكات لەگەڵ نزیكبوونەوەی ساڵیادی كوژرانی قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران‌و ئەبو مەهدی موهەندیس جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبیی، هەڕەشە‌و لێدوانە توندەكانیان دژی ئەمریكا دەستپێكردوەتەوە‌و بەرزبونەوەی نرخی دۆلار لە بازاڕەكانی عێراقدا دەخەنە ئەستۆی ئەمریكاوە. سەرچاوەكان دەڵێن، محەمەد شیاع سودانی بەمدواییە لەلایەن ئەمریكییەكانەوە ئاماژەی بەوەی پێگەیشتتووە كە دەیانەوێت پەیوەندییەكانیان لەگەڵ عێراق بەهێزتر بكەن، بەڵام هەر هەنگاوێك بەم ئاڕاستەیە سودانی توشی روبەڕووبونەوەی سەخت دەكات لەگەڵ ئەو هێزە شیعانەی كە دژایەتی بوونی سەربازی ئەمریكا دەكەن لەناو عێراقدا، هاوكات ئەو بیرۆكانەی كە لایەنە شیعەكان پێشنیازی دەكەن لەگەڵ پلانی سودانی ناگونجێت سەبارەت بە راگرتنی باڵانسی پەیوەندییەكان لەنێوان ئەمریكا‌و ئێراندا. هەندێك سەرچاوەی تر لەناو شیعەكانەوە باسلەوە دەكەن، خاتوو ئیلینا رۆمانوسكی باڵیۆزی ئەمریكا لە بەغداد لەماوەی دوو مانگدا (7) جار سەردانی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی كردووە‌و لەو ماوەیەدا ئەنجومەنی وەزیران (9) كۆبونەوەی كردووە، هەندێك لایەنی نزیك لە ئێران نیگەرانن لەم نزیكبونەوەی ئەمریكا لە سودانی‌و پێیانوایە ئەمە هەژموونی ئێران لاواز دەكات.  دەوترێت لەو سەردانانەدا بۆلای سودانی، خاتوونی باڵیۆزی جەختی لەسەر ئەوە كردووە رێگری بكرێت لەوەی گروپە چەكدارەكان دەست بەسەر دامەزراوە دارایی‌و نەوتیی‌و ئەمنییەكانی عێراقدا بگرن.  مستەفا سەنەد كە پەرلەمانتارێكی نزیكە لە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی دەڵێ" ساڵی 2021 حكومەتێكی دۆستی ئەمریكا (مەبەستی حكومەتی مستەفا كازمییە) بەهای دۆلاری بەرزكردەوە بۆ ئەوەی رێگری لە رۆشتنی دۆلار بكات بۆ توركیا‌و ئێران‌و لوبنان‌و سوریا بەمەبەستی سزادانیان، بەڵام ئەوەی ئەمجارە بەتەواوەتی جیاوازە، چونكە راستەوخۆ بەبێ نێوەندگیر بەهۆی ئەمریكاوەیە‌و ئامانج لێی رێگریكردنە لە هاتنی دۆلار بۆ عێراق، بۆ ئەوەی سزایەكی سوكی بدات‌و سەرەتای ساڵی 2023 لەسەر مێزی گفتوگۆ ئەمریكا چاوەڕێی عێراق دەكات بەمەبەستی رێككەوتن لەسەر چەند دۆسیەیەك لەوانە دۆسیەی ئێران‌و ئایندەی هێزەكانی ئەمریكا‌و رێككەوتنە ئەمنییەكان".  چارەسەر دەبێت ؟ رۆژی شەممەی ئەم هەفتەیە، بانكی ناوەندی عێراق لە یەكەم هەنگاودا بۆ كۆنترۆڵكردنی نرخی دراو لە بازاڕدا، سێ بانكی حكومی راسپارد بۆ ئەوەی دۆلار بۆ هاوڵاتیان دابین بكەن‌و بڕی خستنەڕووی دراوی بیانی لە بازاڕدا زیاتر بكەن.  ئەو سێ بانكەی كە راسپێردران بەوەی دراوی بیانی بۆ خەڵك فەراهەم بكەن بریتی بوون لە هەریەكە لە بانكەكانی (رەشید- رافیدەین- پیشەسازیی)، دابینكردنی دراوی بیانی لەم بانكانە بۆ مەبەستی گەشتیاری‌و خوێندن‌و دەرمان‌و بوارەكانی تری پێویستی رۆژانەی خەڵكە بە هەمان نرخی فەرمی، نەك بە نرخی فڕیوی دۆلار لە بازاڕدا.  بەپێی ئەوەی بڕیاری لێدراوە، هەڵگرانی (ماستەر كارت)‌و (ڤیزا كارت) ئەوانەی كە حسابیان لەو سێ بانكە هەیە دەتوانن تاوەكو بڕی (10 هەزار) دۆلار بە نرخی (1470) دینار وەربگرن ئەمە تەنیا بۆ خەڵكە، بۆ ئەوانەشی دەیانەوێت گەشت بكەن، ئەو سێ بانكە بڕی هەر دۆلارێكیان بە (1465) دینار پێدەفرۆشن.  رێوشوێنەكەی بانكی ناوەندی عێراق بۆ كەمكردنەوەی فشاری بەرزبونەوەی نرخی دۆلار بەجۆرێكە ئەوانەشی كە حسابی بانكییان نییە یاخود كارتی هیچ بانكێكیان نییە لەو سێ بانكەی دیاریكراوە، دەتوانن حسابێك بكەنەوە‌و كارت دەربكەن‌و دواتر تاوەكو بڕی (10 هەزار) دۆلار بەنرخی فەرمی وەربگرن.  سەرباری ئەم رێوشوێنانەی بانكی ناوەندی، هێشتا هەندێك لە چاودێرانی دۆخی ئابوری‌و بازاڕ پێیانوایە ناسەقامگیری نرخی دراو تاوەكو سەرەتای ساڵی نوێ بەردەوام دەبێت، چونكە بەبۆچونی ئەمانە دروستبوونەوەی باڵانس لەنێوان خواست‌و خستنەڕووی دراو لە بازاڕەكانی ناوخۆ ماوەی چەند هەفتەیەكی پێویستە، ئەمەش لەكاتێكدایە ئێستا وڵات لە پشووی سەری ساڵی نوێدایە‌و حساباتی ساڵی 2022 داخراوە، ئەمە وادەكات بانكی ناوەندی نەتوانێت لەم رۆژانەدا بڕێكی زیاتری دۆلار بخاتە بازاڕەكانەوە‌و قەیرانەكە تا ساڵی نوێ بەردەوام بێت. هەندێك لەمە زیاتر دەڕۆن‌و پێیانوایە قەیرانەكە لەوەی كە هەیە گەورەترەو رەهەندێكی جیهانی هەیە‌و بە دیاریكراوی پەیوەندی بە سیاسەتی نوێی ئەمریكاوە هەیە بەرامبەر بە ئێران، ئەوانەی باوەڕیان بەم بۆچونە هەیە، پێیانوایە لە كۆتایدا داڕمانی بەهای دینار كۆتایی بە حكومەتی سودانی دەهێنێت كە حكومەتێكی ئێرانییە‌و دۆستەكانی ئەمریكاش تێدا بەشدارن.    بژاردەی تر لەبەردەم حكومەتی عێراقدا هەیە بۆ گەڕاندنەوەی باڵانس بۆ ئاستی خستنەڕوو و خواست لەسەر دۆلار لە بازاڕدا، ئەویش ئەوەیە حكومەت بەو یەدەگەی دراوی بیانی كە هەیەتی، پاڵپشتی لە بەهای دینار بكات‌و نەهێڵێت بەتەواوەتی لەبەردەم دۆلاردا توشی داڕمان ببێت.   مستەفا سەنەد ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق دەڵێ" یەدەگی دراوی بیانی بانكی ناوەندی عێراق كە لە بانكی فیدراڵی ئەمریكا دانراوە 100 ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە‌و لە بەرزبونەوەی بەردەوامدایە، عێراق ناتوانێت مامەڵە بەم ژمارە زۆرەوە بكات‌و ئەمریكا مانگانە تەنیا رێگە بە هاتنی پێنج بار پارە دەدات بۆ ناو عێراقەوە".  نەبیل مەرسومی كە مامۆستای ئابورییە لە زانكۆی بەسرە دەڵێ" ئەوەی نرخی دۆلار گەیشتوەتە بەرزترین ئاست، بەواتای ئەوە دێت بانكی ناوەندی عێراق ناتوانێت یەدەگی نەختینەی خۆی بەكاربهێنێت بۆ بەرگریكردن لە بەهای دینارو كەمكردنەوەی كەلێنی نێوان نرخی فەرمی‌و ئەو نرخەی لە بازاڕدا هەیە كە ئێستا جیاوازی نێوان هەردوو نرخەكە زیاتر لە 6%ە".  لەم نێوەندەدا ئەوەی لەناوەندی سیاسی عێراق ئێستا قسەو باسی لەسەر دەكرێت ئەوەیە، حكومەتی محەمەد سودانی بۆ تێپەڕاندنی قەیرانی ئێستای نرخی دۆلار قوربانی بە (مستەفا غالب) پارێزگاری بانكی ناوەندی بدات‌و لە پۆستەكەی دوریبخاتەوە. دۆلاری ئەمریكا‌و دیناری بریمەر ! لەماوەی حوكمی سەددام حسێندا (1979-2003) ئەو دراوەی لە عێراق بەكاردەهێنرا دینارێك بوو كە وێنەی سەددامی لەسەر دانرا بوو.  ساڵی 1979 كاتێك سەددام حوكمی گرتە دەست بەهای هەر دینارێكی عێراقی بەرامبەر بە (3 دۆلارو 3 سەنت) بوو، بەڵام شەڕی هەشت ساڵەی عێراق لەگەڵ ئێراندا بەهای دیناری عێراقی توشی داڕمان كرد، ساڵی 1988 كاتێك جەنگ راوەستا، هەر دۆلارێكی ئەمریكی بەرامبەر بە (4 دینار)ی عێراقی بوو.  سەرەتای نەوەدەكانی سەدەی رابردوو، لەدوای جەنگی داگیركردنی كوەیت‌و كۆتایهاتنی جەنگی دووەمی كەنداو، عێراق كەوتە ژێر ئابلوقەی ئابوری، بەهۆی ئەم ئابلوقەوە ئیتر عێراق توانای ئەوەی نەما دیناری عێراقی لە چاپخانەكانی سویسرا دەربكات، ئەمە وایكرد سەددام پەنا بۆ دەركردنی دینار ببات لە چاپخانەكانی عێراقدا، چاپخانەكانی عێراق بێ كوالیتی بوون، تەكنەلۆژیای پێشكەوتوویان تێدا نەبوو، بۆیە نەیانتوانی دینار بە چاپێكی باش دەربكەن‌و دیاردەی ساختەكردنی دراو زیاتر بوو، لەپاڵ لاوازی چاپی دراوەكەدا، ئابلوقە ئابورییەكەش كاریگەری خۆی لەسەر بەهای دیناری عێراقی بەجێهێشت‌و لەبەرامبەر دۆلاردا توشی داڕمانی كرد، ساڵی 1995 بەهای هەر دۆلارێكی ئەمریكی بەرامبەر بە (3 هەزار) دیناری چاپی عێراقی بوو.  لەو ماوەیەدا كە عێراق كاركردنی بە دیناری چاپی سویسری راگرت‌و دیناری نوێی لەناوخۆدا چاپكرد، لە كوردستان كە لەدەستی دامودەزگاكانی بەعس رزگاری بوو بوو، لە مامەڵەكردندا هەر پشت بە دینارە سویسرییەكە دەبەسترا.  دوای روخانی رژێمی سەددام لە ساڵی 2003دا، پۆڵ بریمەر حاكمی مەدەنی ئەمریكا لە عێراق ساڵی 2004 كۆتایی هێنا بە كاركردن بە دیناری سەددامی لە عێراق‌و دیناری سویسری لە كوردستان هێناو دراوی نوێی عێراقی چاپكرد كە ئێستا كاری پێدەكرێت‌و پێی دەڵێن "دیناری بریمەر". ساڵی 2005 بەهای هەر دۆلارێكی ئەمریكا بەرامبەر بە (1146) دیناری بریمەر بوو، ساڵانی دواتر نرخی هەر دۆلارێك بۆ (1166) دینار بەرزبووەوە، كانونی یەكەمی 2015 جارێكی تر دەستكاری بەهای دراو كراو نرخی هەر دۆلارێك بەرزكرایەوە بۆ (1820) دینار.  دواینجار كە بانكی ناوەندی عێراق بەهای دۆلاری لەبەرامبەر دیناردا بەرزكردەوە لە كانونی یەكەمی 2020دا بوو، ئەوكات عێراق بەهۆی پەتای كۆرۆنا‌و دابەزینی بەهای نەوت‌و كەمكردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لە جیهان، داهاتەكانی رووی لە كەمی كرد.  حكومەتی مستەفا كازمی بە پاڵپشتی كوتلە جیاوازەكانی ناو پەرلەمان نرخی هەر دۆلارێكی ئەمریكی بەرزكردەوە بۆ (1460) دینار، ئەمە بەبەهانەی رێگرتن لە دروستبوونی كێشە بۆ موچەی فەرمانبەران.  عێراق وڵاتێكی رەیعیە، رێژەی 95%ی داهاتی بەردەستی حكومەت لە فرۆشی نەوتەوە بەدەستدێت، عێراق داهاتی نەوتی بە دۆلار بۆ دەگەڕێتەوە، پلانی حكومەت بۆ بەرزكردنەوەی بەهای دۆلار بەرامبەر بە دینار بۆ ئەوە بوو داهاتی نەوتی عێراق (بە دۆلار) سەرڕێژی خەرجییە ناوخۆییەكان بكات (بە دینار) بكات، بەڵام بەهۆی ئەوەی عێراق وڵاتێكی هاوردەكارە‌و ئاستی بەرهەمهێنانی ناوخۆیی لاوازە، هەركاتێك بەهای دۆلار لەبەرامبەر دینار بەرز دەبێتەوە، نرخ لە بازاڕەكاندا بەرزدەبێتەوە‌و زیان بە بژێوەی خەڵك دەگەیەنێت.  چارەسەركردنی پرسی كورتهێنانی داهاتی نەوت بە دابەزاندنی بەهای دینار لەبەرامبەر دۆلاردا هەر لەسەرەتاوە وەكو بۆمبێك تەماشا دەكرا كە دەكرێت لە هەر ساتێكدا بە كابینەی نوێی حكومەتی عێراقدا بتەقێتەوە، كابینەیەك كە سەرباری ئەوەی هێشتا رەزامەندی تەواوەتی ئەمریكای وەكو دەسەڵاتی باڵای ئابوری جیهانی وەرنەگرتووە، لەناوخۆشدا بۆمبێكی تەوقیتكراو (سەدرییەكان) لەژێری پێیدا دانراوەو دەكرێت لە هەر ساتێكدا پێیدا بتەقێتەوە.    

 درەو: لە دوو هەنگاوی بەرزبوونەوەی بەهای دۆلاردا، موچەخۆرێك لە (31%)ی بەهای موچەكەی لەدەستدەدات، ئەگەر موچەخۆرێك موچەكەی (ملیۆنێك) دینار بێت ئەوا (140) هەزار دینار لە بەهای موچەكەی كەم دەبێتەوە، پێشتریش (250) هەزار دینار بەهاكەی لەدەستدا، ئەمە لە كاتێكدایە كە لەو دوو پرۆسەیەدا حكومەتی هەرێم تەنیا لە پارەی نەوت بۆ موچە نزیكەی (190) ملیار دینار قازانج دەكات  بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار كاریگەری لەسەر موچەی موچەخۆران بەتایبەتی و نرخی كەلوپەل لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستان درووستكردووە، لەبەر ئەوەی زۆرینەی كەلوپەل و پێداویستی لە بازاڕەكاندا هاوردەیە.  لەماوەی هەفتەیەكدا بەهای (100) دۆلاری ئەمریكی لە (146) هەزار دینارەوە گەیشتە (160) هەزار دینار، واتا (14) هەزار دینار بەزبووەتەوە،بەو پێیەش ئەگەر موچەخۆرێك موچەكەی (ملیۆنێك) دینار بێت ئەوا ( 140) هەزار دینار زیاد دەكات، واتا بەڕێژەی (10%)ی بەهای موچەكەی لەدەستدەدات. پێشتریش لە سەردەمی كابینەكەی مستەفا كازمی كە بەهای (100) دۆلار لە (122) هەزار دینارەوە بەرزكرایەوە بۆ (147) هەزار دینار لە بازاڕەكانی عێراق و هەرێمی كوردستاندا، واتا (25) هەزار دینار بەرزبووەوە، ئەگەر موچەخۆرێك موچەكەی (ملیۆنێك) دینار بێت ئەوا ( 250) هەزار دینار بەهای موچەكەی لەدەستدەدات، واتا بەڕێژەی (20%)ی بەهای موچەكەی لەدەستدەدات. واتا لەم دوو هەنگاوەدا بەهای دۆلار لە (122) هەزار دینارەوە بەرزبووەوە بۆ (160) هەزار دینار، واتا (38) هەزار دینار لە (100) دۆلار زیانیانكرد، ئەگەر موچەخۆرێك موچەكەی (ملیۆنێك) دینار بێت ئەوا ( 380) هەزار دینار بەهای موچەكەی لەدەستدەدات، واتا بەڕێژەی (31%)ی موچەكەی لەدەستدەدات. ئەمە لە كاتێكدایە كە لە بەرزبوونەوەی بەهای دۆلاردا حكومەتی هەرێمی كوردستان بەرێژەی (31%) پارەكەی زیاد دەكات، بە نمونە، حكومەتی هەرێمی كوردستان مانگانە (500) ملیۆن دۆلاری نەوت بۆ موچە تەرخان دەكات كە پێشتر نرخی (100) دۆلار بە (122) هەزار دینار بوو، ئەوكات دەیكردە (610) ملیار دینار، بەڵام لە ئێستادا كە نرخی (100) دۆلار بە (160) هەزار دینارە، ئەوا (500) ملیۆن دۆلار دەكاتە (800) ملیار دینار، واتا لە بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار حكومەتی هەرێم تەنیا لە پارەی نەوت بۆ موچە (190) ملیار دینار قازانج دەكات كە بەهاكەی  لە هەنگاوی یەكەمدا كە بەهای دۆلار لە (122) هەزارەوە بۆ (147) هەزار دینار بەرزبووەوە، واتا بەرێژەی(31%) قازانج دەكات.   

درەو: ئەحمەد حاجی رەشید ئەندامی پێشوی لیژنەی دارایی عێراق بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار دەگەڕێنێتەوە بۆ ململانێی سیاسی نێوان ئەمریكا و ئێران، ئەو پێی وایە ئەو دۆخە لە ئێستادا هیچ پەیوەندی بە بانكی ناوەندی عێراقەوە نیە، چونكە ئەمریكا پێی وایە ئەو دۆلارانەی دەخرێنە بازاڕەوە دەچن بۆ ئێران، بۆیە ئەمریكا دەیەوێت سودانی خۆی یەكلابكاتەوە، عاقڵ بێت بەهای دۆلار دەگەڕێتەوە بۆ (148)هەزار دینار، عاقڵ نەبێت، بەهای دۆلار دەكاتە (175) هەزار دینار. ئەحمەد حاجی رەشید ئەندامی پێشووی لیژنەی دارایی عێراق سەبارەت بە بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار لە بازاڕەكاندا روونكردنەوەو لێكدانەوەی بۆ (درەو) بەم شێوەیە بوو:  بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار بەرامبەر بە دیناری عێراقی پەیوەندی بە ململانێی سیاسی ئەمریكا و ئێرانەوە هەیەو عێراق باجەكەی دەدات، ئەمریكا داوای لە محەمەد شیاع سودانی كردووە سەردانی ئەمریكا بكات و خۆی یەكلابكاتەوە، ئایا لەسەربازگەی ئێرانیە، یان ئەمریكی؟ ئەگەر لە سەربازگەی ئێرانیدایە ئەوە ئەمریكا بڕیار دەدات، ئەوەی لەگەڵ ئێراندا دۆستایەتی بكات، چاوەڕوانی ئەوەبێت ئەمریكا وەكو ئێران سەیری دەكات. لە  9/1/2021 كۆبوونەوەیەكمان هەبوو ، عەلی عەلاق بەڕێوەبەری بانكی ناوەندی عێراق، تەیف سامی لێبوو، بانكی رافیدەینی لێبوو، دیوانی چاودێری دارایی لێبوو، بانكی TBI ی لێبوو، هەموو دامەزراوە داراییە گرنگەكانی عێراقی لێبوو، عەلی عەلاق وتی" ئێوە لە پەرلەمانی عێراق بڕیارێكتانداوە (بڕیاری دەركردنی هێزە بیانیەكان لە عێراق) ئەو بڕیارە جێبەجێبكەن لە حكومەتدا، ئەوا ئەمریكا بڕیار ئەدات شەحنی دۆلار نەكات بۆ عێراق، لەیەك هەفتەدا نرخی (100) دۆلار دەگاتە (200) هەزار دینار، هەر ئەو هەڕەشەیەی ئەوكاتی ئەمریكا بوو دوای هەفتەیەك لە بڕیارەكەی پەرلەمان بۆ دەركردنی هێزە بیانیەكان، هەموو هێزەكان بێدەنگیان لەو بڕیارەكردو جێبەجێنەكرا.  بۆیە ئەمریكا ئەزانێت هۆكاری بوونی دینارو ساغكردنەوەی كاڵاو كەلوپەلە، كە ئێران ووردە ووردە هەر ئەتوانێت بەردەوام بێت، بۆیە ئەمریكا نایەڵێت نە دۆلار بچێتە ئێران و نە دیناریش مامەڵەی بازرگانی لەگەڵ ئێراندا پێبكرێت، ئەشیەوێت مەسەلەی (غاز و كارەبا) كە ئێستا لە ئێرانەوە دێت بۆ عێراق هەردووكیان لە ئێران بپچڕێت. بۆیە ئیحتیمالیشە ژمارەیەك كەسایەتی و دامەزراوەی عێراقی بخرێنە لیستی سزاكانی گەنجینەی ئەمریكیەوە، سودانی ئەگەر رازی نەبێت بەرێوشوێنەكانی بانكی ئەمریكا، ئەوا دراوی عێراقیش تێكدەشكێت. دابەزینی بەهای دینار بەرامبەر بە دۆلاری ئەمریكی، پەیوەندی بە بانكی ناوەندی عێراق و رێوشوێنەكانیەوە نیە، پەیوەندی بە ململانێی ئەمریكا و ئێرانەوە هەیە كە عێراق باجەكەی دەدات، عێراق لەسەردەمی مستەفا كازمی زۆر وازح بوو كازمی سەربە ئاراستەی ئەمریكا بوو (ئەمریكی بوو) لەسەردەمی عادل عەبدولمەهدیدا یەك تۆز بەلای چیندا رۆی ئەوەبوو رووخاندیان و لایانبرد، مالكی باڵانسی ئیران و ئەمریكای راگرتبوو، عەبادی بەهەمانشێوە بەڵام محەمەد شیاع سودانی لەبەر ئەوەی حكومەتەكەی حكومەتی ئیتاریە (چوارچێوەی هەماهەنگی)، بەتەواوی ئیتار بەرپرسە لە حكومەتەكەی، ئەمریكا تێكشكانێك تێكی دەشكێنێت تەسەور نەكەیت، بۆ ئەوەی جارێكی تر خەڵكی دەنگ نەداتەوە بەم ئیتارییانە، با چاوەڕێ بكەین ماوەیەكی تر ئەگەر سودانی تەسلیم نەبێت بە ئەمریكا، سەدریەكان دەكەونە رەخنەگرتن ، خۆپیشاندان دەستپێدەكات، حكومەتەكەی سودانی ئیفلیج دەكەن. بڕیارە بانكی ناوەندی لە سبەینێوە دۆلاری زیاتر بخاتە بازاڕەوە، بەڵام لە ئێستادا دۆلاری زیادخستنە بازاڕەوە سودی نیە، چەند بخاتە بازاڕەوە دەیكڕن، ناتوانن بە خستنە بازاڕی دۆلارەوە چارەسەری دۆخەكە بكەن. پێشتر رۆژانە (150) ملیۆن دۆلاریان دەخستە بازاڕەوە، گەیاندیانە (250) ملیۆن دۆلار، لەسەردەمێكدا گەیاندیانە (450) ملیۆن دۆلار. پێشبینی بۆ چارەسەری بەرزبوونەوەی بەهای دینار پەیوەستە بەوەی تا چەند ئیتاری تەنسیقی ئامادەن لەگەڵ ئەمریكا رێكبكەون، بەواتایەكی تر تا چەند ئێران مۆڵەتیان پێدەدات لەگەڵ ئەمریكا رێكبكەون. شیاع سودانی گەورەترین هەڵە كەكردی نزیكترین سەردانی بۆ ئێران بوو ئەوە ئەیخاتە ژێر گەورەترین پرسیارەوە بەتایبەت رابەری كۆماری ئیسلامی ئێران ئامادە نیە پێشوازی زۆر كەس بكات، رابەر لەگەڵ ئیبراعیم رەئیسی پێشوازی لێكرد. سودانی سێ نامەی بۆ هاتووە كە بە زووترین كات بڕواتە ئەمریكا، هەڵوێستی حكومەتەكەی یەكلایی بكاتەوە ئایا حكومەتەكەی ئەجێندای ئێرانی دەپارێزێت، یان هاوسەنگی دەكات لە بەرژەوەندییەكانیدا. ئەتوانین بڵێین ئەم دۆخەی ئێستا دیوە سیاسیەكە زاڵە بەسەر دیوە دارایی و نەقدیەكەدا، تا ئێران ئامادەنەبێت لەسەر هەندێك پرس سازش بكات ئەوا ئەمریكیەكان سزاكانیان زیاتر دەكەن، تا عێراق موجامەلەی ئێران بكات و بەرژەوەندیەكانی بۆ یەكلا بكاتەوە، زیاتر سزا دەدرێن، ئێستا مامەڵەی ئەمریكا لەگەڵ عێراقدا خەریكە وەك ئێرانی لێدێت. ئەمریكا پێی وایە ئەو دۆلارانەی دەخرێنە بازاڕەوە دەچن بۆ ئێران، دوو ساڵ پێش ئیستا ئەو كات دۆلار بە (119) بوو بەزووی بەرزبووەوەو گەیشتە (151) دینار زۆر موتابەعەم كرد، ئاخر جار هەیسەم جبوری سەرۆكی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق پێی وتم، ( ملیارێك و 200 ملیۆن ) دۆلاری ئێران لای عێراق بووە هی غاز بووە، عێراق ویستوویەتی ئەو پارەیە بداتەوە بە ئێران، هەرچی بانكی دونیا هەیە بە بانكی ئەڵمانیشەوە تەكلیفمان لێكردووە وتویەتی ناتوانین لە ترسی گەمارۆی ئەمریكی ئەو پارەیە بگوازینەوە بۆ ئێران، بۆیە ئەمریكا زۆر هەستیارە بەرامبەر گواستنەوەی دۆلار بۆ ئێران.  ئەگەر ئەمریكا لە هەفتەیەكدا دۆلار شەحن نەكات بۆ بانكی ناوەندی عێراق خۆ بانكی ناوەندی عێراق دۆلاری تێدا نیە، ئێستا هیچ دۆلارێك لە عێراقدا نیە ئەو پارانەی كە دێتەوە لە بانكی ئەمریكیەوە دەچێتە حساب بانكی TBI  بەڵام ئەو (عملە صعبانە) هەموو لەدەرەوەن، ئەمریكا بەس بڕیار بدات لەسەر نەگەڕاندنەوەی ئەو پارانە، تەواو كۆتایی عێراقە. بۆیە ئەم پرسە (بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار و دابەزینی بەهای دیناری عێراق)ی لەدەستی بانكی ناوەندی عێراقدا نیە، لەدەستی حكومەتی عێراقیشدا نیە، ئەمریكا ئەتوانێت پارە تەجمید بكات، پارە تەجمیدكردن لە بانكی ناوەندی ئەمریكیە، نایەڵێت لە هیچ بانكێكەوە پارە بگوازرێتەوە بۆ بانكێكی تر،  عێراق چی نەوتێكی فرۆشتووە، پارەكەی عقودی ئاجیلەیە، لەو دەقەیەدا كە پارەكە دەگوازرێتەوە بۆ بانكی ناوەندی ئەمریكی ئەبێت لە 24 سەعاتدا بچێتە سەر حسابی بانكی ناوەندی 2 عێراق، ئیتر لەوێ لە ریزاڵت بانك سەیتەرە دەكات بەسەریدا، نایەڵێت بەهیچ شێوەیەك ئەو پارەیە بگەڕێتەوە بۆ عێراق. ئەمریكا یەك رۆژ دۆلار نەخاتە بازاڕەوە (هەزار) دینار بەرزدەبێتەوە، ببێت بە دوو رۆژ (5) هەزار دینار بەرز دەبێتەوە ببێت بە (3) رۆژ (10) هەزار دینار بەرز دەبێتەوە، لاوازترین خاڵی عێراقیەكان (نەختین)ەكەیانە، داهاتی عێراق زۆرە بەڵام نەختینەكەیان لاوازە، ئەمریكا لە رێگەی نەختینەوە دای لە توركیا، دای لە ئێران، ئەدات لە عێراقیش، بۆیە ئەم پرسە ململانێیەكە ئەمریكا ئەیكات، سودانی عاقڵ بێت بەهای دۆلار دەگەڕێتەوە بۆ (148) هەزار دینار، عاقڵ نابێت، بەهای دۆلار دەكاتە (175)هەزار دینار. 

درەو: وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی تشرینی دووەمی 2022  راگەیاند:  •    داهاتی نەوت لە مانگی تشرین دووەمی رابردوودا گەیشتوەتە (8ملیارو 231ملیۆن‌) دۆلار، واتا (  11 ترلیۆن و  934 ملیار) دینار  •    تێكڕای بڕی هەناردەی نەوتی خاو  گەیشتوەتە (99ملیۆن‌و 867 ملیۆن و  946 هەزار) بەرمیل‌ رۆژانە (3 ملیۆن و  329 هەزار ) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت لە مانگی تشرینی دووەم گەیشتوەتە (82.4) دۆلار.    درەو: وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی تشرینی یەكەمی 2022  راگەیاند:  •    داهاتی نەوت لە مانگی تشرین یەكەمی رابردوودا گەیشتوەتە (9ملیارو 258 ملیۆن‌) دۆلار، واتا ( 13ترلیۆن و 424ملیار) دینار  •    تێكڕای بڕی هەناردەی نەوتی خاو لە مانگی تشرینی یەكەمی گەیشتوەتە (104ملیۆن‌و 831هەزارو 120هەزار) بەرمیل‌ رۆژانە (3 ملیۆن و 382هەزار ) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت لە مانگی تشرینی یەكەمی گەیشتوەتە (88.3) دۆلار.    وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی ئەیلولی 2022  راگەیاند:  •    داهاتی نەوت لە مانگی ئەیلولی رابردوودا گەیشتوەتە (8 ملیارو 773ملیۆن‌) دۆلار، واتا ( 12ترلیۆن و 720ملیار) دینار  •    تێكڕای بڕی هەناردەی نەوتی خاو لە مانگی ئەیلولی گەیشتوەتە (98 ملیۆن‌و 765 هەزارو 153 هەزار) بەرمیل‌ رۆژانە (3 ملیۆن و 292 هەزار ) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت لە مانگی ئەیلولی  گەیشتوەتە (88.83) دۆلار.    وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی ئابی 2022  راگەیاند:  •    داهاتی نەوت لە مانگی ئابی رابردوودا گەیشتوەتە (9 ملیارو 784ملیۆن‌) دۆلار، واتا (14ترلیۆن و 620ملیار) دینار  •    تێكڕای بڕی هەناردەی نەوتی خاو لە مانگی ئابی گەیشتوەتە (101ملیۆن‌و 859هەزارو 528هەزار) بەرمیل‌ رۆژانە (3 ملیۆن و 286هەزار ) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت لە مانگی ئابی  گەیشتوەتە (96) دۆلار.    وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی تەموزی 2022  راگەیاند:  •    داهاتی نەوت لە مانگی تەمووز رابردوودا گەیشتوەتە (10ملیارو 608ملیۆن‌) دۆلار، واتا (15ترلیۆن و 381ملیار) دینار  •    تێكڕای بڕی هەناردەی نەوتی خاو لە مانگی تەمووز گەیشتوەتە (102ملیۆن‌و 385هەزارو 49هەزار) بەرمیل‌ رۆژانە (3 ملیۆن و 303هەزار ) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت لە مانگی تەمووز گەیشتوەتە (103) دۆلار. 

درەو: وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی تشرینی یەكەمی 2022  راگەیاند:  •    داهاتی نەوت لە مانگی تشرین یەكەمی رابردوودا گەیشتوەتە (9ملیارو 258 ملیۆن‌) دۆلار، واتا ( 13ترلیۆن و 424ملیار) دینار  •    تێكڕای بڕی هەناردەی نەوتی خاو لە مانگی تشرینی یەكەمی گەیشتوەتە (104ملیۆن‌و 831هەزارو 120هەزار) بەرمیل‌ رۆژانە (3 ملیۆن و 382هەزار ) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت لە مانگی تشرینی یەكەمی گەیشتوەتە (88.3) دۆلار.    وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی ئەیلولی 2022  راگەیاند:  •    داهاتی نەوت لە مانگی ئەیلولی رابردوودا گەیشتوەتە (8 ملیارو 773ملیۆن‌) دۆلار، واتا ( 12ترلیۆن و 720ملیار) دینار  •    تێكڕای بڕی هەناردەی نەوتی خاو لە مانگی ئەیلولی گەیشتوەتە (98 ملیۆن‌و 765 هەزارو 153 هەزار) بەرمیل‌ رۆژانە (3 ملیۆن و 292 هەزار ) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت لە مانگی ئەیلولی  گەیشتوەتە (88.83) دۆلار.    وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی ئابی 2022  راگەیاند:  •    داهاتی نەوت لە مانگی ئابی رابردوودا گەیشتوەتە (9 ملیارو 784ملیۆن‌) دۆلار، واتا (14ترلیۆن و 620ملیار) دینار  •    تێكڕای بڕی هەناردەی نەوتی خاو لە مانگی ئابی گەیشتوەتە (101ملیۆن‌و 859هەزارو 528هەزار) بەرمیل‌ رۆژانە (3 ملیۆن و 286هەزار ) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت لە مانگی ئابی  گەیشتوەتە (96) دۆلار.    وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی تەموزی 2022  راگەیاند:  •    داهاتی نەوت لە مانگی تەمووز رابردوودا گەیشتوەتە (10ملیارو 608ملیۆن‌) دۆلار، واتا (15ترلیۆن و 381ملیار) دینار  •    تێكڕای بڕی هەناردەی نەوتی خاو لە مانگی تەمووز گەیشتوەتە (102ملیۆن‌و 385هەزارو 49هەزار) بەرمیل‌ رۆژانە (3 ملیۆن و 303هەزار ) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت لە مانگی تەمووز گەیشتوەتە (103) دۆلار. 

 (درەو): بە پێی ئامارەکانی کۆمپانیای بة بازارخستني نەوتی عێراق (سۆمۆ)، داهاتی هەناردەی نەوتی عێراق لە (9) مانگی ساڵی (2022) بریتی بووە لە (90) ملیار (388) ملیۆن و (786) هەزار و (336) دۆلاری ئەمریکی، کە تێکڕای هەناردەی نەوت بۆ هەر مانگێک بریتی بووە لە (10) ملیار و (43) ملیۆن و (198) هەزار و(481) دۆلاری ئەمریکی. داهاتی ساڵی (2022)  بە ڕێژەی (70.6٪) زیاتر بووە لە داهاتی ساڵی (2021) کە داهاتەکە بریتی بوو لە (52) ملیار و (981) ملیۆن و (515) هەزار و(830) دۆلار، بە تێکڕای مانگانەی (5) ملیار و (886) ملیۆن و (515) هەزار و (830) دۆلار. سۆمۆ ئاماژە بە داهاتی مانگی ئایاری ئەمساڵ (2022) دەکات کە بەرزترین ئاستی داهاتی فرۆشتنی نەوتی تێدا تۆمار کراوە، داهاتی تەنها ئەو مانگە بریتی بووە لە (11) ملیار و (447) ملیۆن و (514) هەزار و ( 4) دۆلار، هەروەها لە مانگی (کانونی دووەم) ئەمساڵ کەمترین داهاتی فرۆشتنی نەوت تۆمار کراوە کە بریتی بووە لە (8) ملیار و (322) ملیۆن و (679) هەزار و (526) دۆلار.

شیكاری: درەو # کێڵگە نەوتی  ئەتروش لە ساڵی (2017)ەوە دەستی بە بەرهەمهێنان کردووە، لە سەرەتای ساڵی (2020)ەوە بۆ نیوەی یەکەمی ئەمساڵ (37 ملیۆن 368 هەزار و 500) بەرمیل نەوت لەم کێڵگەیە بەرهەم هێنراوە بە تێکڕای ڕۆژانەی زیاتر لە (41 هەزار) بەرمیل. # سێ مانگی دووەمی ساڵی (2020) بڕی (4 ملیۆن و 267 هەزار و 900) بەرمیل بە تێکڕای ڕۆژانەی (46 هەزار و 900) بەرمیل بەرهەمهێنراوە، ئەمەش بەرزترین ئاستی بەرهەمهێنان بووە لە کێڵگەکەدا. # کێڵگە نەوتی  ئەتروش لە ماوەی دوو ساڵ و نیودا (1 ملیار و 824 ملیۆن و 954 هەزار و 876) دۆلار داهاتی هەبووە، بە تێکڕا لەو ماوەیەدا داهاتی بەرمیلێک نەوت بریتی بووە لە (50.76) دۆلاری، تێکڕای تێچوونی بەرهەمهێنانی بەرمیلێکیش بریتی بووە لە (5.18) دۆلار. # سێ مانگی دووەمی ساڵی (2022) کۆی داهاتی نەوتی ئەتروش بریتی بووە لە (326 ملیۆن و 821 هەزار و 320) دۆلار، تێکڕای داهاتی هەر بەرمیلێک (97.88) دۆلار بووە، ئەمەش تۆمارکردنی بەرزترین ئاستی داهاتە لە ماوەی ناوبراوە. کێڵگەی نەوتی ئەتروش کێڵگەی نەوتی ئەتروش، یەکێکە لە کێڵگە گرنگ و بەرهەمهێنەرەکانی نەوت لە هەرێمی کوردستان و لە ساڵی 2011 نەوتی تێدا دۆزرایەوە و بۆ یەکەم جاریش لە ساڵی 2017 دەست بە بەرهەمهێنانی نەوت کراوە لە کێڵگەکەدا. وەک کۆمپانیا نەوتییەکانی کێڵگەکە ئاماژەی بۆ دەکەن، بەرهەمی نەوتی کێڵگەکە "نەوتی کوالیتی بەرزە کە بنکەیەکی گەورەی بەرهەمهێنانی هەیە و توانای گەشەکردنی بەرچاوی هەیە". بلۆكی ئەتروش دەكەوێتە پارێزگای دهۆکەوە، بە نزیكەی (85) كیلۆمەتر لە باكووری رۆژئاوای هەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستانەوە دورە، رووبەرەكەی (269) كیلۆمەتر چوارگۆشەیە. پشكەکانی کێڵگە نەوتییەکە بەپێی گرێبەستەکان دابەشبوون بەسەر (47.4%)ی دراوه‌ته بە كۆمپانیای نیشتمانی ئیمارات بۆ وزه‌، ناسراو به‌ (تاقە)، (27.6%)ی پشکەکانی دراوە بە شاماران پیترۆلیۆمی کەنەدی و (25%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. (بڕوانە چارتی ژمارە (1)) چارتی ژمارە (1) دابەشبوونی پشکەکانی کێڵگەی نەوتی ئەتروش بەپێی ئەو زانیارییانەی کۆمپانیای شاماران بڵاوی کردووەتەوە، لە ساڵی (2022)دا بڕی (116) ملیۆن دۆلار تەرخان کراوە بۆ پەرەپێدانی کێڵگەی ئەتروش، بەرنامەی پەرەپێدانەکەش بریتییە لە؛  1.    هەڵکەندن و تەواوکردنی (3) بیری گەشەپێدان، لەنێویاندا یەک بیری ئاو. 2.    دەستپێکردنی پڕۆژەی چارەسەری غاز کە بە شێوەیەکی بەرچاو دەردانی گازی ژەهراوی کەمدەکاتەوە، سەرەڕای بەکارهێنانیبۆ ژێرخانی بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا لە غازی بەرهەم هێنراو. بەو پێیەی لە ئێستادا کێڵگەی ئەتروش پشت بە مۆلیدەو سووتەمەنی دیزڵ دەبەستێت بۆ دەستکەوتنی وزەی کارەبا، بە سەرکەوتنی ئەم پڕۆژەیە چاوەڕوان دەکرێت تێچووی کارکردن لە داهاتوودا زۆر کەمدەکاتەوە. بەرهەمی کێڵگەی نەوتی ئەتروش وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا، کێڵگەی نەوتی ئەتروش یەکێکە لە کێڵگە نەوتییە بەرهەمهێنەرەکانی هەرێمی کوردستان و لە ساڵی (2017)ەوە دەستی بە بەرهەمهێنان کردووە، بەپێ داتاکان لە سەرەتای ساڵی (2020)ەوە (37 ملیۆن 368 هەزار و 500) بەرمیل نەوت تەنها لەم کێڵگەیە بەرهەم هێنراوە بە تێکڕای ڕۆژانەی (41 هەزار و 10) بەرمیل، بەجۆرێک؛ (بڕوانە چارتی ژمارە (2 و 3)) -    سێ مانگی یەکەمی ساڵی (2020) بڕی (4 ملیۆن و 249 هەزار و 700) بەرمیل بە تێکڕای ڕۆژانەی (46 هەزار و 700) بەرمیل بەرهەمهێنراوە. -    سێ مانگی دووەمی ساڵی (2020) بڕی (4 ملیۆن و 267 هەزار و 900) بەرمیل بە تێکڕای ڕۆژانەی (46 هەزار و 900) بەرمیل بەرهەمهێنراوە، ئەمەش بەرزترین ئاستی بەرهەمهێنان بووە لە کێڵگەکەدا. -    سێ مانگی سێیەمی ساڵی (2020) بڕی (4 ملیۆن و 241 هەزار و 200) بەرمیل بە تێکڕای ڕۆژانەی (46 هەزار و 100) بەرمیل بەرهەمهێنراوە. -    سێ مانگی چوارەمی ساڵی (2020) بڕی (3 ملیۆن و 753 هەزار و 600) بەرمیل بە تێکڕای ڕۆژانەی (40 هەزار و 800) بەرمیل بەرهەمهێنراوە. -    سێ مانگی یەکەمی ساڵی (2021) بڕی (3 ملیۆن و 843 هەزار) بەرمیل بە تێکڕای ڕۆژانەی (38 هەزار و 200) بەرمیل بەرهەمهێنراوە. -    سێ مانگی دووەمی ساڵی (2021) بڕی (3 ملیۆن و 539 هەزار و 900) بەرمیل بە تێکڕای ڕۆژانەی (38 هەزار و 900) بەرمیل بەرهەمهێنراوە. -    سێ مانگی سێیەمی ساڵی (2021) بڕی (3 ملیۆن و 799 هەزار و 600) بەرمیل بە تێکڕای ڕۆژانەی (41 هەزار و 300) بەرمیل بەرهەمهێنراوە. -    سێ مانگی چوارەمی ساڵی (2021) بڕی (3 ملیۆن و 247 هەزار و 600) بەرمیل بە تێکڕای ڕۆژانەی (35 هەزار و 300) بەرمیل بەرهەمهێنراوە، ئەمەش نزمترین ئاستی بەرهەمهێنان بووە لە کێڵگەکەدا. -    سێ مانگی یەکەمی ساڵی (2022) بڕی (3 ملیۆن و 492 هەزار) بەرمیل بە تێکڕای ڕۆژانەی (38 هەزار و 800) بەرمیل بەرهەمهێنراوە. -    سێ مانگی دووەمی ساڵی (2022) بڕی (3 ملیۆن و 339 هەزار) بەرمیل بە تێکڕای ڕۆژانەی (37 هەزار و 100) بەرمیل بەرهەمهێنراوە. چارتی ژمارە (2) کۆی بەرهەمی نەوتی کێڵگەی ئەتروش لە (2020 – نیوەی یەکەمی 2022) چارتی ژمارە (3) تێکڕای بەرهەمی ڕۆژانەی کێڵگەی نەوتی ئەتروش لە (2020 – نیوەی یەکەمی 2022) داهاتی و تێچووی بەرهەمهێنانی نەوتی کێڵگەی ئەتروش کێڵگەی نەوتی ئەتروش بە خاوەن داهاتێکی گەورەی نەوت لە هەرێمی کوردستان دێتە هەژمارو لە ماوەی نێوان ساڵی (2020) بۆ (نیوەی دووەمی 2022)، (1 ملیار و 824 ملیۆن و 954 هەزار و 876) دۆلار داهاتی هەبووە، بە تێکڕا لەو ماوەیەدا داهاتی بەرمیلێک نەوت بریتی بووە لە (50.76) دۆلاری، تێکڕای تێچوونی بەرهەمهێنانی بەرمیلێکیش بریتی بووە لە (5.18) دۆلار و بەجۆرێک؛ (بڕوانە چارتی ژمارە (4 و 5 و 6))؛ -    سێ مانگی یەکەمی ساڵی (2020) کۆی داهاتی نەوتی ئەتروش بریتی بووە لە (149 ملیۆن و 631 هەزار و 937) دۆلار، تێکڕای داهاتی هەر بەرمیلێک (35.21) دۆلار بووە، تێچوی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێک (5.9) دۆلار بووە.  -    سێ مانگی دووەمی ساڵی (2020) کۆی داهاتی نەوتی ئەتروش بریتی بووە لە (59 ملیۆن و 195 هەزار و 773) دۆلار، تێکڕای داهاتی هەر بەرمیلێک (13.87) دۆلار بووە، ئەمەش نزمترین ئاستی داهاتە کە لەو ماوەیەدا تۆمار کرابێت کە ئێمە لە بارەیەوە دەدوێین. تێچوی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێک (5.36) دۆلار بووە. -    سێ مانگی سێیەمی ساڵی (2020) کۆی داهاتی نەوتی ئەتروش بریتی بووە لە (115 ملیۆن و 615 هەزار و 112) دۆلار، تێکڕای داهاتی هەر بەرمیلێک (27.26) دۆلار بووە، تێچوی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێک (3.97) دۆلار بووە. -    سێ مانگی چوارەمی ساڵی (2020) کۆی داهاتی نەوتی ئەتروش بریتی بووە لە (106 ملیۆن و 114 هەزار و 272) دۆلار، تێکڕای داهاتی هەر بەرمیلێک (28.27) دۆلار بووە، تێچوی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێک (5.1) دۆلار بووە. -    سێ مانگی یەکەمی ساڵی (2021) کۆی داهاتی نەوتی ئەتروش بریتی بووە لە (155 ملیۆن و 191 هەزار و 320) دۆلار، تێکڕای داهاتی هەر بەرمیلێک (45.14) دۆلار بووە، تێچوی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێک (5.12) دۆلار بووە. -    سێ مانگی دووەمی ساڵی (2021) کۆی داهاتی نەوتی ئەتروش بریتی بووە لە (186 ملیۆن و 835 هەزار و 922) دۆلار، تێکڕای داهاتی هەر بەرمیلێک (52.78) دۆلار بووە، تێچوی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێک (4.34) دۆلار بووە. -    سێ مانگی سێیەمی ساڵی (2021) کۆی داهاتی نەوتی ئەتروش بریتی بووە لە (219 ملیۆن و 160 هەزار و 928) دۆلار، تێکڕای داهاتی هەر بەرمیلێک (57.68) دۆلار بووە، تێچوی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێک (4.34) دۆلار بووە. -    سێ مانگی چوارەمی ساڵی (2021) کۆی داهاتی نەوتی ئەتروش بریتی بووە لە (206 ملیۆن و 774 هەزار و 692) دۆلار، تێکڕای داهاتی هەر بەرمیلێک (63.67) دۆلار بووە، تێچوی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێک (6.73) دۆلار بووە. -    سێ مانگی یەکەمی ساڵی (2022) کۆی داهاتی نەوتی ئەتروش بریتی بووە لە (299 ملیۆن و 613 هەزار و 600) دۆلار، تێکڕای داهاتی هەر بەرمیلێک (85.8) دۆلار بووە، تێچوی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێک (5.53) دۆلار بووە. -    سێ مانگی دووەمی ساڵی (2022) کۆی داهاتی نەوتی ئەتروش بریتی بووە لە (326 ملیۆن و 821 هەزار و 320) دۆلار، تێکڕای داهاتی هەر بەرمیلێک (97.88) دۆلار بووە، ئەمەش تۆمارکردنی بەرزترین ئاستی داهاتە لە ماوەی ناوبراوە، تێچوی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێک (5.29) دۆلار بووە. چارتی ژمارە (4) کۆی داهاتی کێڵگەی نەوتی ئەتروش لە (2020 – نیوەی یەکەمی 2022) چارتی ژمارە (5) تێکڕای داهاتی ڕۆژانەی کێڵگەی نەوتی ئەتروش لە (2020 – نیوەی یەکەمی 2022) چارتی ژمارە (6) تێکڕای تێچووی بەرهەمهێنانی بەرمیلێک نەوتی کێڵگەی ئەتروش  (2020 – نیوەی یەکەمی 2022) خشتەی وردەکاری بەرهەم و داهات و تێچوی بەرهەمهێنانی نەوت لە کێڵگەی نەوتی ئەتروش (2020 – نیوەی یەکەمی 2022)  

  درەو: وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی ئەیلولی 2022  راگەیاند:  •    داهاتی نەوت لە مانگی ئەیلولی رابردوودا گەیشتوەتە (8 ملیارو 773ملیۆن‌) دۆلار، واتا ( 12ترلیۆن و 720ملیار) دینار  •    تێكڕای بڕی هەناردەی نەوتی خاو لە مانگی ئەیلولی گەیشتوەتە (98 ملیۆن‌و 765 هەزارو 153 هەزار) بەرمیل‌ رۆژانە (3 ملیۆن و 292 هەزار ) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت لە مانگی ئەیلولی  گەیشتوەتە (88.83) دۆلار.    وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی ئابی 2022  راگەیاند:  •    داهاتی نەوت لە مانگی ئابی رابردوودا گەیشتوەتە (9 ملیارو 784ملیۆن‌) دۆلار، واتا (14ترلیۆن و 620ملیار) دینار  •    تێكڕای بڕی هەناردەی نەوتی خاو لە مانگی ئابی گەیشتوەتە (101ملیۆن‌و 859هەزارو 528هەزار) بەرمیل‌ رۆژانە (3 ملیۆن و 286هەزار ) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت لە مانگی ئابی  گەیشتوەتە (96) دۆلار.    وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی تەموزی 2022  راگەیاند:  •    داهاتی نەوت لە مانگی تەمووز رابردوودا گەیشتوەتە (10ملیارو 608ملیۆن‌) دۆلار، واتا (15ترلیۆن و 381ملیار) دینار  •    تێكڕای بڕی هەناردەی نەوتی خاو لە مانگی تەمووز گەیشتوەتە (102ملیۆن‌و 385هەزارو 49هەزار) بەرمیل‌ رۆژانە (3 ملیۆن و 303هەزار ) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت لە مانگی تەمووز گەیشتوەتە (103) دۆلار. 

درەو: وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی ئابی 2022  راگەیاند:  •    داهاتی نەوت لە مانگی ئابی رابردوودا گەیشتوەتە (9 ملیارو 784ملیۆن‌) دۆلار، واتا (14ترلیۆن و 620ملیار) دینار  •    تێكڕای بڕی هەناردەی نەوتی خاو لە مانگی ئابی گەیشتوەتە (101ملیۆن‌و 859هەزارو 528هەزار) بەرمیل‌ رۆژانە (3 ملیۆن و 286هەزار ) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت لە مانگی ئابی  گەیشتوەتە (96) دۆلار.    وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی تەموزی 2022  راگەیاند:  •    داهاتی نەوت لە مانگی تەمووز رابردوودا گەیشتوەتە (10ملیارو 608ملیۆن‌) دۆلار، واتا (15ترلیۆن و 381ملیار) دینار  •    تێكڕای بڕی هەناردەی نەوتی خاو لە مانگی تەمووز گەیشتوەتە (102ملیۆن‌و 385هەزارو 49هەزار) بەرمیل‌ رۆژانە (3 ملیۆن و 303هەزار ) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت لە مانگی تەمووز گەیشتوەتە (103) دۆلار. 

(درەو):  كۆمپانیای گازپرۆم‌و دانەغاز نوێنەری خۆیان نەنارد بۆ بەردەم دادگای كەرخ لە بەغداد، وەزارەتی نەوتی عێراق بەهۆی كاركردنیان لە هەرێمی كوردستان سكاڵای لەسەر تۆماركردوون.  وەزارەتی نەوتی عێراق بەردەوامە لەسەر رێوشوێنەكانی دژی ئەو كۆمپانیایانەی كە لەكەرتی نەوت‌و غازدا لە هەرێمی كوردستان كاردەكەن، ئەمەش لەبەر رۆشنایی ئەو بڕیارەی كە مانگی شوباتی ئەمساڵ دادگای باڵای فیدراڵی عێراق دژی هەرێمی كوردستان دەریكرد.  كۆمپانیای (گازپرۆم)ی روسی‌و (دانەغاز)ی ئیماراتی دوان لەو كۆمپانیایانەن كە لە هەرێمی كوردستان كاردەكەن‌و كەوتونەتە ژێر فشاری وەزارەتی نەوتی عێراقەوە، وەزارەتی نەوت لە دادگای بازرگانی (كەرخ) لە بەغداد سكاڵای لەسەر ئەم دوو كۆمپانیا تۆماركردووە‌و تۆمەتباریكردون بەوەی ملكەچی بڕیاری دادگای فیدراڵی نەبوون.  بەگوێرەی بڕیاری دادگای فیدراڵی كە ئێستا وەزارەتی نەوت سەرقاڵی جێبەجێكردنی بڕیارەكەیە، دەبێت ئەو كۆمپانیایانەی لە كەرتی نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان كاردەكەن، گرێبەستی كاركردنیان لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق نوێ بكەنەوە‌و بیگونجێنن لەگەڵ گرێبەستەكانی عێراقدا، هەروەها هەرێمی كوردستان نەوت‌و غازەكەی رادەستی بەغداد بكات.  بەمدواییە وەزارەتی نەوتی عێراق ئیمێڵی بۆ كۆمپانیا بیانییەكانی هەرێمی كوردستان ناردو داوای لێكردن گرێبەستەكانیان نوێ بكەنەوە، بەڵام زۆرینەی كۆمپانیاكان هیچ وەڵامێكی وەزارەتی نەوتیان نەداوەتەوە‌و دەڵێن ئەوان گرێبەستیان لەگەڵ حكومەتی هەرێم كردووە‌و دەبێت هەرێم ئەم كێشەیە چارەسەر بكات.    رۆژی دوو  شەممەی ئەم هەفتەیە دادگای كەرخ دانیشتنی خۆی سازكرد بۆ گوێگرتن لەو سكاڵایەی كە  وەزارەتی نەوت لەسەر هەردوو كۆمپانیای (گازپرۆم)‌و (دانەغاز) تۆماریكردووە، ئەم دوو كۆمپانیایە نوێنەری خۆیان نەنارد بۆ بەردەم دادگا. بەردەوامیی فشارەكانی وەزارەتی نەوت لەسەر كۆمپانیاكانی هەرێمی كوردستان لەكاتێكدایە كۆتاییەكانی مانگی تەموزی رابردوو، دوای ناردنی نامەیەك بۆ جۆ بایدنی سەرۆكی ئەمریكا، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ پرسی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی سەردانی بەغدادی كرد‌و لەگەڵ مستەفا كازمیی سەرۆك وەزیرانی عێراق كۆبووەوە، بەگوێرەی زانیارییە نافەرمییەكان مەسرور بارزانی‌و كازمیی رێككەوتنێكیان كردووە بەشێوەیەكی كاتیی‌و تاوەكو چارەسەركردنی پرسەكە، فشارەكانی وەزارەتی نەوت لەسەر كۆمپانیاكانی هەرێمی كوردستان رابگیرێت.  چەند رۆژی رابردوو ئیحسان عەبدولجەبار وەزیری نەوتی عێراق ئاماژەی بەوەكرد، پەیوەندییان لەگەڵ هەرێمی كوردستان هەیە بۆ كۆتایهێنان بە ناكۆكییەكان بەگوێرەی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی. كۆمپانیای (گازپرۆم) كە یەكێكە لە گەورە كۆمپانیاكانی روسیایە لە بواری وزەدا لە ناوچەكانی گەرمیان‌و هەڵەبجە كاردەكات، كۆمپانیای (دانەغاز)ی ئیماراتیش لە كێڵگەی (كۆرمۆر)ی ناوچەی قادركەرەم كاردەكات‌و غازی هەرێمی كوردستان بەرهەم دەهێنێت.   

 (درەو):  وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی تەموزی 2022  راگەیاند:  •    داهاتی نەوت لە مانگی تەمووز رابردوودا گەیشتوەتە (10ملیارو 608ملیۆن‌) دۆلار، واتا (15ترلیۆن و 381ملیار) دینار  •    تێكڕای بڕی هەناردەی نەوتی خاو لە مانگی تەمووز گەیشتوەتە (102ملیۆن‌و 385هەزارو 49هەزار) بەرمیل‌ رۆژانە (3 ملیۆن و 303هەزار ) بەرمیل نەوت فرۆشراوە. -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت لە مانگی تەمووز گەیشتوەتە (103) دۆلار. 

 ئامادەکردنی: ئەنوەر کەریم داهاتی مانگی حوزەیرانی هەرێمی كوردستان (995 ملیار) دینار بووە، حكومەتی هەرێم لە مانگی رابردوودا ( 11 ملیۆن و 305 هەزار) بەرمیل نەوتی فرۆشتووە، كۆی داهاتی نەوت ( ملیارێك و 253 ملیۆن) دۆلاربووە، ( 702 ملیۆن) دۆلار بۆ خەرجی كۆمپانیاكان و (551 ملیۆن) دۆلار بۆ خەزێنەی حكومەت ماوەتەوە. پوختە داهاتی نانەوتی •    داهاتە نانەوتیەکانی هەرێم  بۆ مانگی حوزەیران = (164 ملیار) دینارە (کە بۆ موچە خەرج دەکرێت ئەگەر نا بەپێی زانیارییەکان بڕەکەی نزیکەی دوو هێندەیە) •    یارمەتی هاوپەیمانان بۆ هێزی پێشمەرگە = (31 ملیار 500 ملیۆن) دینار •    پشکی هەرێم لە بەشە بودجەی عێراق = (0) دینار داهاتی نەوت (هه‌نارده‌ی ده‌ره‌کی به‌ بۆری) •    هەرێمی کوردستان  لە مانگی حوزەیرانی (2022)دا  بڕی (11  ملیۆن و 305 هەزار) بەرمیل نەوتی هەناردەکردوە لە ڕێگای  بەندەری جیهانی تورکیاوە. •    تێکڕایی نرخی نەوتی برێنت  بۆ مانگی  حوزەیران (122.86) دۆلارە.  •     لەبەرئەوەی هەرێم نەوتەکەی بە (12) دۆلار کەمتر دەفرۆشیت، واتە تێکڕا نەوتی بە (110.86) دۆلار فرۆشتووە. کەواتە: (11  ملیۆن و 305 هەزار) بەرمیل X (110.86) دۆلار = (1 ملیار و 253 ملیۆن و 272 هەزار  و 300) دۆلار. واتە بە دینار دەکاتە: (1 ملیار و 253 ملیۆن و 272 هەزار  و 300) دۆلار X (1450) دینار = (1 ترلیۆن 817 ملیار و 244 ملیۆن و 835 هەزار) دینار. •    بەپێی دواین ڕاپۆرتی دیلۆیت (56%)ی داهاتی نەوت خەرجی تێچوونەکەتی و (44%) دەمێنتەوە بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان. -    کەواتە: (1 ملیار و 253 ملیۆن و 272 هەزار  و 300) دۆلار  X (56%) = (701 ملیۆن و 832 هەزارو 488) دۆلار دەڕوات بۆ خەرجی پرۆسەی نەوت. واتە بەدینار دەکاتە: (701 ملیۆن و 832 هەزارو 488) دۆلار X ((1450 دینار = (1 ترلیۆن و 17 ملیار و 657 ملیۆن و 107 هەزار و 600) دینار خەرجی نەوتە. -    (1 ملیار و 253 ملیۆن و 272 هەزار  و 300) دۆلار  X (44%) = (551 ملیۆن و 839 هەزارو 812) دۆلار داهات دەمێنێتەوە. داهاتی نەوت بە دینار دەکاتە: (551 ملیۆن و 839 هەزارو 812) دۆلار X (1450) دینار= (799 ملیار و 587 ملیۆن و 727 هەزار و 400) دینار. کۆی داهات لە مانگی حوزەیران 2022 (دینار) (799 ملیار و 587 ملیۆن و 727 هەزار و 400) داهاتی نەوت + (164 ملیار) داهاتی ناوخۆ + (31 ملیار 500 میلۆن) هاوپەیمانان = (995 ملیار و 87 ملیۆن و 727 هەزار و 400) دینار 

(درەو):  قەیرانی بەنزین تەنانەت شاری (دوبەی)ی ئیماراتی عەرەبیشی گرتەوە، ئەوانەی خەونی بە ئیماراتیبوونیان هەیە، دەبێت تێبگەن لەوەی تەنیا پەرەپێدان بە كەرتی رێگاوبان‌و بیناسازی چارەسەری كێشە ئابورییەكان ناكات، هەڵاوسان‌و بێكاری‌و گرانی لە ئیماراتی عەرەبی چۆنە ؟ وردەكاری لەم راپۆرتەدا.  خەونی دوبەی ! دوای ئەو گەشەكردنەی كە لەڕووی ئاوەدانی‌و بیناسازی‌و رێگاوبانەوە بەخۆیەوە بینی، ئیماراتی عەرەبی بەتایبەتی شاری (دوبەی) بووە بە خەون بۆ خەڵك‌و وڵاتانی ناوچەكە.  هەر دەسەڵاتدارێكی ناوچەكە بیەوێت بانگەشە بۆ ئاوەدانی شارەكانی بكات، خۆی بە (دوبەی)  بەراورد دەكات.  ئایا ئیماراتی عەرەبی تەنیا بە پەرەپێدانی رێگاوبان‌و بیناسازیی لە قەیرانی ئابوری رزگاری بووە ؟  هەڵاوسان لە ئیمارات ئەم ساڵانەی دوایی بەهۆی قەیرانی پەتای كۆرۆناوە ئابوری وڵاتانی جیهان گۆڕانكاری گەورەی بەخۆوە بینی، ئیماراتی عەرەبی لە ساڵی 2020ەوە هەندێك بڕیاری دەركرد بۆ رزگاربوون لەو قەیرانە ئابورییە جیهانییە، بەڵام بەگوێرەی راپۆرتەكانی حكومەتی ئەو وڵاتە سەرباری ئەم هەنگاوانە، هەڵاوسانی ئابوری لە ئیمارات  لەمساڵدا بەرزبوەتەوە بۆ 3.7%، ئەمە لەكاتێكدایە رێژەكە ساڵی رابردوو 2.5% بووە.  زیادبوونی ئەم هەڵاوسانە وەكو ماڵپەڕی (ئیمارات 71) باسی دەكات، بووە بە مەترسی لەسەر هاوڵاتیان‌و ئەوانەی لە ئیمارات نیشتەجێن، بەتایبەتیش لەگەڵ بەرزبوونەوەی نرخی سوتەمەنی‌و جەنگی ئۆكراینا‌و ئەو ئاڵۆزییە سیاسییەی لەنێوان ئابورییە گەورەكانی جیهاندا دروستبووە، كە ئەوەش دۆخێكی جیازازی لەنێوان چینی دەوڵەمەند‌و هەژاراندا قوڵتر دەكاتەوە‌و زۆرێك لە دانیشتوانی وڵاتێكی وەكو ئیمارات بەرەو كەناری هەژایی دەبات.  نرخی سوتەمەنی لە ئیمارات  وا زانراوە نرخی سوتەمەنی لەو وڵاتانەی كە نەوت بەرهەمدەهێنن زۆر هەرزانترە لەو وڵاتانەی كە نەوت دەكڕن، سەرباری ئەوەی ئیمارات بە یەكێك لەو وڵاتانە دادەنرێت كە نەوت بەرهەمدەهێنێت‌و هەناردەی دەكات‌و دەستی بە هەموو بازارەكانی نەوت لە جیهاندا دەگات، بەڵام لەسەر ئاستی ناوخۆی وڵاتەكە سوتەمەنی بە نرخێكی زۆر گرانتر لەو وڵاتانە دەفرۆشێت كە بەرهەمە نەوتییەكان هاوردە دەكەن لەنمونەی میسرو تونس‌و ئەفغانستان‌و وڵاتانی ئاسیای ناوەڕاست‌و زۆرینەی وڵاتانی ئەمریكای لاتین‌و وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست‌و باكوری ئەفریقا.  ئێستا بەبەراورد بە وڵاتانی تری ئەندامی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو، ئیمارات بە نیو هێندە زیاتر سوتەمەنی بە هاوڵاتیانی دەفرۆشێت، لەم مانگەوە لیژنەی چاودێری نرخی سوتەمەنی لە ئیمارات بڕیاریداوە بۆ هەر لیترێك بەنزین بڕی (نیو درهەم) واتە (0.13 دۆلار) نرخ  بەرزبكرێتەوە، ئەمە وایكردووە بە تێكڕا نرخی یەك لیتر بەنزین لە ئیمارات بۆ (دۆلارێك‌و 26 سەنت) بەرزببێتەوە، ئەمە لەكاتێكدایە نرخی یەك لیتر لە 2017دا تەنیا (نیو دۆلار) بووە.   لەماوەی حەوت مانگی ئەمساڵدا ئەمە پێنجەم جارە ئیمارات نرخی بەنزین بەرزدەكاتەوە. بێكاری لە ئیمارات  سەرباری ئەوەی ئیمارات بە یەكێك لەو وڵاتانە دادەنرێت كە بواری ئابوریدا زیاتر خۆی رێكخستووە، بەڵام هاوكات لەگەڵ بەرزبونەوەی نرخی كاڵاو ماددە خۆراكییەكان‌و سوتەمەنی، رێژەی بێكاریش لەناو هاوڵاتیانی رەسەنی ئیماراتیدا زیاتر دەبێت. بەمدواییە لەرێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە دەرچوانی زانكۆ لە ئیمارات رەخنە ئاڕاستەی حكومەتی وڵاتەكەیان دەكەن، ئەمەش شتێكە كە زۆر بەدەگمەن لە ئیمارات روودەدات.  بەگوێرەی خەمڵاندنی بانكی نێودەوڵەتی، تێكڕای بێكارانی لەناو دانیشتوانی ئیماراتی عەرەبیدا لە ساڵی 2020دا  گەیشتوەتە (5%)، بەڵام ئامارە نافەرمییەكان باسلەوە دەكەن رێژەكە 20%ی تێپەڕاندووە، لە ئیمارات دوو جۆر هاوڵاتی هەیە (هاوڵاتی رەسەن)‌و (ئەوانەی كە هاتونەتە ناو ئیماراتەوە كە خۆیان پێیان دەڵێن وافدین)، هاوڵاتیانی رەسەنی ئیمارات رێژەی 9%ی تێكڕای دانیشتوانی وڵاتەكەی خۆیان پێكدەهێنن. ریشەی كێشەی بێكاریی لە ئیمارات بۆ كێشە لە پێكهاتەی دانیشوان دەگەڕێندرێتەوە، ئەمە پاڵ نەبوونی دەرفەتی كار بۆ ئەو كەسانەی كە پەنا بۆ وەرگرتنی قەرز دەبەن.  ئاماری 2018ی حكومەتی ئیمارات لەبارەی بێكارییەوە ئاماژە بەوەدەكات، رێژەی بێكاری لەناو هاوڵاتیانی رەسەنی ئیماراتدا گەیشتوەتە (9.6%)‌و لەناو وافدین-دا گەیشتوەتە (2.1%).  بێكاری كێشەی لەناو پێكهاتەی دانیشتوان لە ئیمارات دروستكردووە، مانگی ئازاری رابردوو بە هاشتاگێك لە تویتەرەوە ناڕەزایەتی خۆیان نیشاندا، هاشتاگەكەیان بەمشێوەیە بوو" # لە_ دامەزراندندا_ ئەولەویەت_ بۆ هاوڵاتی_ ئیماراتییە". حوزەیرانی ئەمساڵ چەند گرتەیەكی ڤیدیۆی بڵاوبووەوە كە ئاماژە بە گردبونەوەی سەدان كەس لە هاوڵاتیانی ئیماراتی دەكات بۆ دەربڕینی سكاڵای خۆیان لەبارەی هەلی كارەوە لە  وڵاتەكەیاندا، ئەمە دۆسیەی خۆیان رادەستی شێخ محەمەد بن زایدی سەرۆكی وڵات كرد، ئایاری رابردوو بەرپرسێكی باڵا لە دوبەی باسی لەوەكرد قەیرانێكی گەورەی بێكاریی لە ئارادایە.  لەدوای بڵاوبونەوەی پەتای كۆرۆناوە، لە ئیمارات موچە‌و هاندان لە سەرجەم دامەزراوە حكومی‌و ئەهلییەكانی ئیماراتدا كەمیكردووە، ژمارەیەكی زۆر كرێكاریش لە كەرتی تایبەت لە كارەكانیان دەركراون.  ئەمە دۆخە وایكردووە، هەندێك لە هاوڵاتیانی ئیماراتی وەكو ئاماژەیەك بۆ رێككەوتنی ئیمارات لەگەڵ ئیسرائیل بەگاڵتەجاڕییەوە دەڵێن" زیاتر لە 10 ملیار دۆلار بۆ وەبەرهێنان لە ئیسرائیل دانراوە، دەكرا بەم پارەیە وەبەرهێنان لە ئیماراتدا بكرێت بۆ رزگاركردنی گەنجان لە بێكاریی".  خواستی چاكسازیی مانگی ئایاری رابردوو میدیا  فەرمییەكانی ئیمارات راپۆرتێكیان بڵاوكردەوە كە باسی رەنج‌و تێكۆشانی هاوڵاتیانی ئیماراتی دەكەن لە بواری ماسی فرۆشتن‌و شۆفێری تاكسیدا لەكاتێكدا بڕوانامەی (بەكالۆریۆس)یان هەیە، ئەمە جۆرێك ناڕەزایەتی لەناو هاوڵاتیانی رەسەنی ئیماراتیدا دروستكرد، رەخنەیان لە حكومەتی وڵاتەكەیان گرت بەوەی فەزڵی خەڵكی بیانی داوە بەسەر ئەواندا، لەمەدا مەبەستیان لەوانە بوو كە پێیان دەوترێت (وافیدین)‌و خەڵكی رەسەنی ئیمارات نین.  ئامارە فەرمییەكان لە ئیمارات ئاماژە بەوە دەكەن، رێژەی (دوو لەسەر سێ)ی تێكڕای هەلی كار لە ئیمارات لەناو كەرتی تایبەتدایە، دامەزراندنی خەڵكە رەسەنەكە لەم كەرتەدا زۆر كەمە.  ئاماری ساڵی 2018 دەریدەخات رێژەی ئەو هاوڵاتییە رەسەنانەی ئیمارات كە خاوەن كارن دەگاتە (1.8%)، ئەوانەیان كە كاری ئازاد دەكەن رێژەیان (0.5%)ە، ئەوانەشیان كە لەبەرامبەر كرێدا كاردەكەن رێژەیان (97.6%)ە، لەبەرامبەردا خەڵكی بیانی نیشتەجێی ئیمارات ئەوانەیان كە خاوەن كارن رێژەیان (3.1%)ە، ئەوانەیان كاری ئازاد دەكەن رێژەیان (0.5%)ە، ئەوانەیان لەبەرامبەر كرێدا كاردەكەن رێژەیان (96%)ە، ئەم ئامارە نیشانی دەدات دۆخی (وافدین) لە خەڵكە رەسەنەكەی باشترە، ئەمە سەرچاوەی نیگەرانی ئیماراتییەكانە.  ماڵپەڕی (ئیمارات 71) باسلەوە دەكات، بەهۆی بەرزبونەوەی نرخی كاڵاو خزمەتگوزارییە حكومییەكانەوە، بێكاری بڵاوبوەتەوە، زۆرێك لە هاوڵاتیانی ئیماراتی بەو یارمەتییانە دەژین كە رێكخراوە خێرخوازییەكان دابینی دەكەن، لەكاتێكدا دەسەڵاتدارانی وڵاتەكەیان ساڵانە هەزاران تەن كۆمەك‌و بڕە پارەی زۆر وەكو یارمەتی بۆ وڵاتانی تر لەسەرتاسەری جیهان رەوانە دەكەن.  ئیماراتییەكان ترسیان هەیە پرۆسەی "چاكسازی" حكومەت كە بەمدواییە دەرچووە‌و بوەتە هۆی بەرزبونەوەی نرخی بەرهەمە نەوتییەكان‌و كارەبا، زیانەكەی تەنیا لەسەر هاوڵاتیان رانەوەستێت، بەڵكو ببێتە هۆكاری ئەوەش سەرمایەدارانی بیانی سەرمایەكانیان بەرەو وڵاتانی تر بكێشنەوە، بەتایبەتیش سعودیە كە دیارترین ركابەری ئیماراتە‌و دەیەوێت وەبەرهێنانی زیاتر راكێشێتە ناو وڵاتەكەیەوە، بەمدواییە سعودیە هۆشداری بە كۆمپانیاكان داوە تاوەكو بەر لە ساڵی 2024، بارەگا سەرەكییەكانیان بگوازنەوە بۆ ریاز، ئەمەش كاریگەریی لەسەر ئابوری ئیمارات دەبێت. 

رێبوار محەمەد  لەئێستادا ئابوری جیهان بەدۆخێکی ناجێگیری ئاڵۆزدا تێدەپەڕێت و بەتایبەت نرخی نەوت و گاز ، وە هۆکاری سەرەکی دەگەڕێتەوە بۆ ململانێی ئەمریکاو ڕووسیا و بەتایبەتر جەنگی ڕووسی  ـ ئۆکرانی . لەئێستادا دوو ئاراستە هەیە بۆپێشبینی نرخی نەوت و هۆکارو کاریگەریەکانی: - یەکەم ـ ئاراستەی پێشبینی دابەزینی نرخی نەوت  کە  ئەملایەنانەن و وەنرخی نەوتی برنت 106.7 دۆلارە  ئەلف ـ کۆمپانیای ڕایستاد ئینێرجی دەڵێت پێشبینی دەکەین کە 1.4ملیۆن بەرمیل نەوت ڕۆژانە خواست کەم بکات لە 101 ملیۆن بەرمیلی ڕۆژانە بۆ 99.6 ملیۆن بەرمیل ،هۆکارەکەشی دەگەڕێنێتەوە بۆ  جەنگی ئۆکرانیا،داخستنی بازاڕەکانی چین بەهۆی کۆرۆناوە،ناجێگیری بازاڕی ئابوری جیهان و هەڵاوسان بەگشتی وبەتایبەتی لەنرخەکان،دابەزینی گەشەی ئابوری. ب ـ  ئۆپێک :پێشبینی دەکەن خواست  بەبڕی 485 هەزار بەرمیل کەم بێتەوە ڕۆژانە. ج ـ  ئاژانسی وزەی نێودەوڵەتی :پێی وایەکە خواست 265 هەزار بەمیل ڕۆژانەکەم دەکات. هۆکارەکانی خاڵی ئەلف بۆ خاڵی ب، ج هەمانشتە. د ـ زیادکردنی بەرهەمی نەوت لەئەمریکا بە بڕی 300 هەزاربەرمیلی ڕۆژانە لە دوای جەنگی ئۆکرانیاوە.  دووەم ـ  ئاراستەی پێشبینی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت کەئەم لایەنانەن :-  ئەلف :- بانکی جی ئەپی مۆرگان : پێشبینی دەکات کەنرخی نەوت بگاتە 185 دۆلار ئەگەر یەکێتی ئەورورپا بەیەکجار گەمارۆی وزە بخاتە سەر وزەی ڕووسی وە پێشنیاردەکات کە گەمارۆکان قۆناغ بەقۆناغ بێت بۆئەوەی کاریگەری دروست نەکات، لەناو وڵاتانی ئەوروپاش ڕای جیاواز هەیە و بەتایبەت ئەڵمانیا کەناڕازیە و پێشبینی زیای گەورە دەکات. ب ـ  بەڕێوەبەرایەتی زانیاری وزەی ئەمریکی :بۆچونی وایە ئەگەر بەڕێژەیەکی زۆر نەوت لەکۆگاکان دەربهێنرێت لەکۆتایدا دەبێتەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لەجیهان.  ئەنجام  هەردوولا بۆچونی خۆیان خستۆتە ڕوو وەئامانجی بەرەی ئەمریکا ئەوەیە نرخی نەوت دابەزێت وەکارت و سەرداوەکان لای خۆیانە  ئەوەی دەمێنێتەوە ئەوە بڕیارەکانی یەکێتی ئەوروپاو نەوتی کۆگاکان زیاتر زاڵن بۆدیاری کردنی نرخی نەوت لەئایندە  چونکە لەئێستادا ناجێگیری ئابوری و دابەزینی گەشەو هەڵاوسان دەرکەوتووەو ئەگەر لەئایندە نرخی نەوت زیاتربەرزبێتەوە ئابوری جیهان توشی پاشەکشەدەکات. تایبەت بەهەرێمی کوردستان  هەرچەند بەرزبوونەوەی نرخی نەوت داهات زیاد دەکات بۆ فرۆشیاران وهەرێمیش نەوت دەفرۆشێت بەڵام  تائێستا هیچ کاریگەری یەکی ئەرێنی دروست نەکردوە چونکە هێشتا موچە بەتەواوی نەدراوەو دواکەوتوە،پرۆژەکان وەستاون، بازاڕ پاشەکشەی کردوە و هەڵاوسانێکی زۆریش لەتەواوی نرخەکان هەیەو ئەگەر نرخی نەوت زیادبکات بێگومان هەڵاوسانی زۆرتر ڕوولەهەرێم دەکات بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی کاڵاو کەلوپەل لەجیهان  بەدابەزینیش خراپتر دەبێت چونکە حکومەت ئەو مووچەش نادات و بازاڕ توشی داڕمان دەبێت . وای بۆدەچم هەرێم لەهەردوو حاڵە تەکە ئابوری یەکی ناجێگیرو قەیراناوی دەبێت و  تادێت قەیران کەڵەکەدەبێت چونکە تەنها پشتی بەداهاتی نەوت بەستوە و نەوتیش ئێستا کارتێکی جەنگیە لەجیهان . نازانم کەی ئەم حکومەتەی ئێمە ئاگای بەخۆدادێتەوەو پلانێکی ئابوری  دروست دادەنێت بۆ هەرێم . لەلایەکی ترەوە بێ بارانی و ووشکەساڵی تادێت تەنگ بەهەرێم هەڵدەچنێت و ئەوەیشی هەیە مەترسی لەناوچونی هەیە.   * ماستەر لەگرێبەستی نەوت وگاز ٢٣/٤/٢٠٢٢