ئیئتیلافی " النصر" كە حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق سەرۆكایەتی دەكات بۆ هەڵبژاردنی 12ی ئایاری ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە پارێزگای هەولێر بە لیستێكی نۆ كاندیدی بەشداریدەكات، ئەمەش بەقسەی ئیبراهیم سەمین كاندیدی ئیئتیلافی " النصر" بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە هەولێر. لە لێدوانێكیدا بۆ " غەد پرێس" ئیبراهیم سەمین كاندیدی  ئیئتیلافی " النصر" وتی " لیستەكەیان هەموو پێكهاتەكانی عێراقی لەخۆگرتووە و 80%ی كەسی نوێن و خاوەنی بڕوانامەی بەرزن و گەنجی ئەكادیمین." سەمین كە لە پێكهاتەی توركمانە وتیشی " گەلی هەرێمی كوردستان بە هەموو پێكهاتەكانییەوە هیوادارن دۆخەكە لەگەڵ بەغدا ئاسایی ببێتەوە و ئاشتی و ئاشتەوایی  سەقامگیر بێت." دەربارەی كاندیدەكانی لیستەكەی عەبادی لە هەرێمی كوردستان، سەمین رایگەیاند حكومەتی هەرێم لە بەیاننامەیەكدا رونیكردوەتەوە كە هەموو كەسێك ئازادە لە خۆپاڵاوتنیدا و نابێت هیچ كەسێك ررووبەڕووی تەنگ پێهەڵچنین ببێتەوە و یاسا مافی ستەملێكراون گەرەنتی دەكات. لیستەكەیان هەموو پێكهاتەكانی عێراقی لەخۆگرتووە و 80%ی كەسی نوێن و خاوەنی بڕوانامەی بەرزن و گەنجی ئەكادیمین."

ئەگەری بەكارهێنانی چەكی كیمیای لە شارۆچكەی دومای سوریا لەلایەن حكومەتی بەشار ئەسەدەوە دۆخی سوریای ئاڵۆزتركرد و لەسەر ئەو پرسە بڕیارە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لەسەر دوو داواكاری كۆببێتەوە كە یەكێكیان لەلایەن وڵاتانی ئەوروپاوە پێشكەشكراوە ئەوی تریشیان لەلایەن روسیای نەیاریانەوە.   ئەگەری بەركاهێنانی چەكی كیمیای لە لایەن حكومەتی سوریاوە لەلایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە ئیدانەكراو ئەمریكاش هەڕەشە دەكات و دەڵێت " رژێمەكەی ئەسەد باجەكەی دەدات" و مۆسكۆش هۆشداریدەدات لەسەر هەر كردەوەیەكی سەربازی دژی دیمەشق. یەكێتی ئەوروپا لە بەیاننامەیەكدا نیگەرانی خۆی لە بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لە دوما دەربڕی و داوای لە ئێران و روسیاكرد هەژمونی خۆیان بەسەر بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریا بەكاربهێنن بۆئەوەی چیتر هێرشی لەو جۆرە ئەنجامنەدرێت و داواشی لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كرد دەستبەجێ‌ وەڵامی بۆ ئەوە هەبێت. سەرۆكی ئەمریكا بەشار ئەسەد بە " ئاژەڵ" وەسفدەكات لە كاردانەوەیدا بەرامبەر ئەو هێرشەی حكومەتی سوریا دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە تویتەرەكەیەوە هەڕەشەی لە بەشار ئەسەد كرد و وتی " باجێك قورسی " ئەو هێرشە دەدات. ترەمپ نوسیوێتی " ژمارەیەكی زۆر كە لە نێویاندا ژن و منداڵ هەن لە سوریا لە هێرشێكی كوێرانەی كیمیاییدامردن" ترەمپ دەشڵێت " سەرۆك پۆتن.. روسیا و ئێران. بەرپرسن لە پشتیوانیكردنی ئەسەدی ئاژەڵ، باجێكی قورس دەدرێت." ساڵی رابردووش ئەمریكا دوای بەكارهێنانی غازی سارین لە باكوری خۆرئاوی سوریا لەلایەن حكومەتی سوریاوە بە موشەكی كروز هێرشیكردە سەر بنكەیەكی ئاسمانی سوریا و یەكێك لە گەورە راوێژكارانی دۆناڵد ترەمپش هێرشێكی تری لەو شێوەیە بەدووردانانێت. لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ كەناڵی " ABC  " تۆماس پۆسرەت وتی :" هیچ شتێك بە دوور نازانم"، وتیشی :" ئێمە لەماكاتەدا لە هێرشێكی لەو شێوەیە دەكۆڵینەوە." فەرەنسا داوا لە ئەنجومەنی ئاسایش دەكات لایخۆشیەوە جان ئێف لۆدریان وەزیری دەرەوەی فەرەنسا وتی پاریس لەگەڵ هاوپەیمانەكانی لێكۆڵنەوە لە هەواڵی بەكارهێنانی چەكی كیمیای دەكەن و داواشی لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كرد كۆبوونەوەیەكی بەپەلە سەبارەت بەو دۆخە گرێبدات. لۆدریان وتیشی پارس بە توندی هێرش و بۆردومانی شارۆچكەی دوما بە چەكی كیمیایی لەلایەن حكومەتی سوریاوە ئیدانەدەكات و ئەو كارە پێشێلكارییەكی مەترسیداری یاسای مرۆیی نێودەوڵەتییە. چەند سەرچاوەیەكەی دیپلۆماتی رایانگەیاند لەسەر داوای فەرەنسا و هەشت وڵاتی تر ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كۆبونەوەیەكی بەپەلە بۆ تاوتوێكردنی هێرشەكەی شارۆچكەی دوما سازدەكات و  تیمی بەریتانیا لە نەتەوە یەكگرتووەكان لە تویتێكدا رایگەیاند " بەریتانیا و فەرەنسا و ئەمریكا و پۆڵەندا و هۆڵەندا و سوید و كوەیت و پیرۆ و كۆتدیڤوار داوایان لە ئەنجومەنی ئاسایش كردووە بەپەلە كۆببێتەوە بۆ تاوتوێكردنی هێرشەكەی سەر دۆما. دیمەشق رەتیدەكاتەوە و مۆسكۆ هۆشداری دەدات لەبەرامبەر ئەو هەڵوێستەی ئەمریكا و وڵاتانی ئەوروپا و جیهان وەزارەتی دەرەوەی سوریا لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند " دەنگۆی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی قەوانێكی بێزاركەرە بڕوا پێكەر نییە تەنها لەلای چەند دەوڵەتێك نەبێت كە بازرگانی دەكەن بۆ خوێنی هاوڵاتیانی مەدەنی و پشتگیری لە تیرۆر دەكەن لە سوریا." وەزارەتی دەرەوەی روسیاش هۆشداریدا لە ئەنجامدانی هەر كردەوەیەكەی سەربازی دژی روسیا بە پاساوی " دروستكرا و هەڵبەستراو" و رایگەیاند ئەو هەنگاوە دەرەنجامی خراپی لێدەكەوێتەوە. وەزارەتی دەرەوە  روسیا تۆمەتی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لە دوما لە غوتەی خۆرهەڵات بە ئیستیفزازی وەسفكرد و ئاماژەیبەوەشدا " ئامانج لەو دەنگۆیانە پەردەپۆشكردنی تیرۆریستان و ئۆپۆزسیۆنی رادیكاڵی سوریایە كە چارەسەری سیاسی بۆ دۆخی سوریا رەتدەكاتەوە." هاوكات روسیاش داوای لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كرد كۆبونەوەیەكی تر سازبكات و وتەبێژی وەفدی روسیا لە نیویۆرك فیۆدۆر ستریگۆڤسكی لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانی هەواڵەكانی سوریا رایگەیاند  ئەو كۆبوونەوەیەی كە بە دەستپێشخەری مۆسكۆ دەبەسترێت تایبەت دەكرێت بەو هەڕەشانەی كە رووبەڕووی ئاشتی و ئاسایشی جیهانی دەبنەوە."

ئامادەكردنی/ فازل حەمەڕەفعەت 9ی نیسان.. یادی كەوتنی بەغداد و لەگەڵیشیدا كەوتنی رژێمەكەی سەددام حسێن دوای سێ هەفتە لە بۆردومانی ئاسمانی هێزەكانی هاوپەیمانان بە سەرۆكایەتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا. رۆژی 20 ئازاری 2003 هاوپەیمانان دەستیانكرد بە هێرشی سەربازی بۆسەر عێراق بە بەهانەی ئەوەی رژێمی عێراق دەستیكردووە بە گەشەدان بە چەكی كۆكوژی كیمیایی و ئەتۆمیی و بایۆلۆژیی، بەڵام دوای تەواوبونی جەنگ و كەوتنی سەددام هیچ یەكێك لەو جۆرە چەكانە نەدۆزرانەوە. ئاگرەكە لە بەغداد رۆژی 21 ئازار بەهۆی هێرشی ئاسمانی هاوپەیمانانەوە تەقینەوەیەكی گەورە بەغدادی هەژاند، ئەوە سەرەتای هەڵمەتی سەربازی بەرفراوانی هاوپەیمانان بوو كە میدیاكانی ئەمریكا ناویان لێنا "شۆك و تۆقاندن". لە یەك رۆژدا فڕۆكە جەنگییەكانی ئەمریكا و بەریتانیا هەزارجار فڕینیان كرد و ژمارەیەكی زۆر موشەكی (كروز)یان خستەخوارەوە، ئەمە بەگوێرەی قسەی دەسەڵاتدارانی واشنتۆن. رۆژی دواتر فڕۆكە جەنگییەكان هێرشی چڕیان كردەسەر شارەكانی بەسرە، كەركوك، موسڵ و دەوروبەری بەغدادی پایتەخت. لە 25ی ئازاردا نزیكەی (4 هەزار) سەربازی هێزی دەریایی ئەمریكا (مارێنز) پەڕینەوە بۆ ناسریە، كە شارێگەیەكی گرنگە بە ئاڕاستەی بەغداد، سەرباری ئەوەی هێزە عێراقییەكان هەموو چەك و هێزی خۆیان بەكارهێنا، رۆژانی دواتر بەغداد و دەوروبەری بوون بە ئامانجی بۆردومانی فڕۆكەكان یەكێك لەو شوێنانەی بۆردومان كرا كۆمەڵگەی كۆشكی كۆماری بوو لەگەڵ ناوچەكانی نیشتەجێبون و پاسەوانی كۆماری كە بە بنەڕەتی دامەزرانی سوپای عێراق دادەنرێت. ئەمریكییەكان گەیشتنە فڕۆكەخانە 31ی ئازار، تیپی سێ پیادەڕەوی ئەمریكا یەكەمین شەڕی لەدژی یەكەكانی پاسەوانی كۆماری ئەنجامدا لە نزیك شاری كەربەلا كە 110 كیلۆمەتر لە باشوری بەغدادەوە دوورە. لە 2ی نیساندا ئەو تیپە سەربازییە رێگەی رۆشتنی بەرەو بەغداد كردەوە و رێگەی كەربەلای تێپەڕاند. لە 4ی هەمان مانگدا ئەمریكییەكان دەستیان بەسەر فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی سەددامدا گرت لە بەغداد، لەوكاتەدا كە فڕۆكەخانە گیرا، تەلەفزیۆنی حكومەتی عێراق دیمەنی سەردانی سەددام حسێنی بۆ یەكێكە لە گەڕەكەكانی بەغداد پەخش دەكرد. "علوج" 7ی نیسان بەشێوەیەكی سەرسوڕهێنەر هێزەكانی ئەمریكا گەیشتنە ناوەڕاستی بەغداد و دەستیان بەسەر سیان لە كۆشكەكانی سەرۆكایەتیددا گرت. بەڵام محەمەد سەعید سەحاف وەزیری راگەیاندنی رژێمی ئەمریكییەكانی بە "علوج" ناوبرد، ئەم دەستەواژەیە میدیاكارانی خستە پێكەنین، لەكاتێكدا سەربازانی ئەمریكا دەستیان بەسەر كۆشكەكانی سەرۆكایەتیدا دەگرت، سەحاف وتی" ئەوان ئێمەیان گەمارۆنەداوە، ئەوە ئێمەین كە ئەوانمان گەمارۆداوە". كەوتنی پەیكەرەكە 9ی نیسان هێزەكانی ئەمریكا چونە ناو "شاری سەددام"ەوە كە ناوچەیەكی شیعەنیشن بوو لە باكوری خۆرهەڵاتی پایتەخت، هێزە عێراقییەكان لە بارەگاكانیان كشانەوە، تانك و ئۆتۆمبیلە زرێپۆشەكانی ئەمریكا گەیشتنە ناوەڕاستی بەغداد و گۆڕەپانی فیردەوس لەبەردەم هۆتێل فەلەستین كە میدیاكارانی بیانی تێدا جێگیربوبون، پەیكەرە گەورەكەی سەدام كە لە برۆنز دروستكرابوو شكێندرا و ژمارەیەك لە هاوڵاتی عێراقیی كە لە شوێنەكە ئامادەبوون بە قاچەكانیان چونەسەر پەیكەرەكە. هێشتا خەڵك ترسیان هەبوو لە گەڕانەوەی سەددام بۆ دەسەڵات وەكو ئەوەی دوای جەنگی كەنداو لە ساڵی 1991 رویدا، كە سەددام راپەرینی شیعەكانی لە باشوور سەركوتكرد، هێزەكانی ئەمریكا چاوپۆشییان كرد لە دزی و تاڵانی، ئەمە دواتر وڵاتی خستە ناو گێژاوی ئاژاوەیەكی گەورەوە.  لە دوو رۆژی دواتردا، كەركوك و موسڵ كەوتن بەبێ هیچ بەرەنگارییەكی ئەوتۆی هێزەكانی رژێم، لەم دوو شارە هێزەكانی پێشمەرگە هاوكاری گەورەی ئەمریكا و هاوپەیمانییان كرد، بەڵام تكریت (180 كلم باكوری بەغداد) كە شوێنی لەدایكبونی سەددامە، لە 14ی نیساندا كۆنترۆڵكرا. گرتنی سەددام لە كانونی یەكەمدا هێزەكانی ئەمریكا لە ناوچەیەكی نزیك تكریت سەددام حسێنیان دەستگیركرد و لە كۆتایی 2006 دا لە سێدارە درا. زیانەكان لەو شەڕەدا (139) سەربازی ئەمریكی و (33) سەربازی بەریتانی كوژران، ئەمە بەپێی ئاماری وەزارەتی بەرگری هەردوو وڵات، لە بەرامبەردا بەگوێرەی ئاماری رێكخراوی (ئیراكبادی كاونت) كە رێكخراوێكی ناحكومییە، زیاتر لە (7 هەزار و 300) هاوڵاتی مەدەنی عێراقی كوژران. دوای سەددام دوای كەوتنی سەددام، ئەمریكییەكان حاكمێكی مەدەنییان بۆ عێراق دانا بەناوی (پۆڵ بریمر)، 15ی تشرینی یەكەمی 2005 دەستورێكی نوێ بۆ عێراق خرایە راپرسی و پەسەندكرا، دواتر شەڕێكی خوێناوی تائیفی رویدا و لەو شەڕەدا هەزاران كەس كوژران. عێراقی نوێ وەكو ئەوەی پێشبینی دەكرا بەرەو دیموكراسی هەنگاوی نەنا، سەرباری ئەوەی لەدوای روخانی سەددامەوە بەردەوام پرۆسەی هەڵبژاردن بەڕێوەدەچێت، بەڵام دۆخی هێشتا دابەشبوونی تائیفی باڵی بەسەر وڵاتدا كێشاوە.  

راپۆرتی شیكاری تایبەت بە درەو / ئارام مەحمود  بەشی یەكەم   سازان و هاوبەشیی سیاسی (تەوافوق و شەراكەت) لەبنەمادا ئالیەتێكی گرنگ و كاریگەرە بۆ ئیدارەدانی قۆناغی ڕاگوزەر و زەمینەسازی بۆ دۆخێكی سیاسی و كۆمەڵایەتی سەقامگیرتر، ئەمە وەك پردی پەڕینەوە و تێپەڕاندنی قۆناغێكی مێژویی بۆ ئەو ئەزمونانەی دوچاری قەیرانی سیاسی و ئاڵۆزی ئەمنی و پشێوی كۆمەڵایەتی دەبن لەسنوری جوگرافی نەتەوە و پێكهاتەیەكی دیاریكراودا، بەڵام بۆ جوگرافیایەك كە نەتەوە و ئیتن و ئاینی جیاوازی كۆكردبێتەوە، تەوافوق و شەراكەتی سیاسی دەكرێت ببێتە بنەمایەكی سەرەكی بۆ بەشداری ڕەنگە جیاوازەكان لەناوەندی بڕیاڕی سیاسی و دەستنیشانكردنی شێوازی ئیدارەدان و پێكەوە ژیان و چەسپاندنی بنەماكانی هاوڵاتیبون، عێراقی دوای سەدام یەكێكە لەو ئەزمونە سیاسیانەی لەدیمەنە گشتیەیەكەیدا هەڵگری ئەم چەمكەیە. تەوافوق و شەراكەتی سیاسی لەعێراقی نوێ، لەڕواڵەتدا جۆرێك لەهاوبەشیی سیاسی بۆ پێكهاتەكان مسۆگەركرد (شیعە و كورد و سونە) لەڕەحمی ئەم پرنسیپەوە جەستەیەكی مەعنەوی لەدایكبو بەناوی پرۆسەی سیاسی، بەڵام لەسەر زەمینی واقیع ئەم مۆدیلە لەدیموكراسی و كۆكردنەوەی جیاوازییەكان لەپێكهاتنێكی حزبی ڕووت بۆ دابەشكردنی پۆست و ئیمتیازات بەناوی بەشداری پێكهاتە جیاوازەكان لەبڕیاڕی سیاسی بەولاوە شتێكی تر نەبو. سیستمی تەوافوقی سیاسی كە ئەمڕۆ ئۆباڵی زۆربەی كێشەكانی دەخرێتە پاڵ و كۆی كارەساتەكانی عێراق بۆ پیادەكردنی ئەم بنەمایە دەگێڕێتەوە، بەر لەوەی شكستی پرۆسەیەك بێت وەك سیستمی ئیدارەدان، شكستی ئەو سیاسیانەیە كە لەبەرگی ڕاستەقینەی خۆی دایانماڵی و پڕاوپڕی بەرگی خۆیان دورییان، لەواقیعدا ناشیرینكردنی ئەم مۆدیلە سیاسیە و لكاندنی ناوی پشكێنەی تائیفی پێوەی، لەسڕینی دەستی چەور و خۆ دزینەوەی نوخبەی فەرمانڕەوا لەبەرپرسیارێتی شتێكی تر نیە، تاكە ڕاستی لەم بابەتەدا ئەوەیە تەنها پۆست و ئیمتیازاتەكان لەژێر ناوی نەتەوەو تائیفەدا وەرگیراون و بەشكراون، دەنا لەسەر زەمینی واقیع تاكە بەهرەمەندی ئەم دەستكەوتانە حزبە هەژموندارەكان بون و لەناو ئەوانیشدا گروپ و دەستەی دیاریكراو پشكی شێریان بردوە، بۆیە دادوەرترین ناو كە شایستەی ئەم شێوازەبێت لەتەوافوق و شەراكەت، تەوافوقی حزبیە نەك پێكهاتنی نەتەوە وتائیفەكان. ئەگەر دۆزی كورد وەك نمونە وەربگرین، بەدرێژایی ململانێكانی لەگەڵ دەسەڵاتدارە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق، كێشەی مافە نەتەوەییەكان و خاك و بەشداری ڕاستەقینەی لەبڕیاڕی سیاسی هەبوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەی لەدوای 2003وە، چەندین پۆستی هەستیاری لەدەوڵەتی عێراق گرتۆتەدەست و یەكێك بوە لەیاریزانە سەرەكییەكانی بنیاتنانەوەی عێراقی نوێ، ئەمڕۆ و دوای 15 ساڵ جگە لەچارەسەرنەكردنی ئەوكێشانە دەیان كێشەی كەڵەكەبوی تریش هاتونەتە سەر كێشەكانی، بەجۆرێك لەئێستادا خەون و خەمی گەورەی خەڵكی كوردستان لەنەتەوەو خاك و بەشداریی سیاسیەوە بچوكبۆتەوە بۆ دابینكردنی موچەی مانگانەی فەرمانبەران كە سادەترین مافە لەبەرامبەر ئەركێكدا ئەدائی دەكات، كرێی كارێكە  بێ چەندوچون و زەوتكردن و منەتكاری دەبێت وەریبگرێت. لەواقیعدا شەراكەتی سیاسی لەعێراق نەكرایە پایەی چەسپاندنی  ئینساف و دادگەری و قەرەبوكردنەوەی مەزڵمویەت لەڕێی بەشداری پێكهاتەكان لە دروستكردنی بڕیاڕی سیاسی، بەڵكو بوە ئالیەتی بردنی زۆرترین پشك و ئیمتیازات بۆ هێزە خاوەن هەژمونەكان لەناو هەر یەكێك لە پێكهاتەكانشیدا، ئەمەش دوبارەكردنەوەی هەمان ئەزمونی ڕابردو بو لەپەراوێزخستنی سیاسی و سیاسەتی تەریكخستن لەبەرگێكی تردا و لوشدانی تەواوی پۆست و جومگە هەستیارەكانی دەوڵەت لەلایەن هەندێك هێزی دیاریكراو بەناوی تەوافوق و بەركەوتی نەتەوەیی، یان ئەوەی ناوی لێنراوە پشكێنەی تائیفی.  بەپێی هەندێك ئاماری ناڕەسمی نزیكەی 10 هەزار پۆستی باڵاو پلە تایبەت لەعێراق هەن، لەو ڕێژەیەش سەرو نیوەی پۆستەكان بەتەنها لەدەستی حزبی دەعوەدایە كە یەكێكە لەحزبە هەژموندارەكانی ماڵی شیعی و لە  2006وە لەلوتكەی دەسەڵاتی جێبكردندایە، ئەمەش بەڵگەیەكی ڕونە كەئەو سیستمە سیاسیەی لەعێراق ناوی نرا تەوافوق نەك سازان و شەراكەتی بۆ پێكهاتە جیاوازەكان پێنەبو، بەڵكو لەنێو هێزەكانی پێكهاتەكی دیاریكراویشدا بنەماكانی نەچەسپین.، بۆ كورد و سوننەش بەوشێوەیە بو، كۆی ئەو پۆستانەی وەك ئیستحقاق و بەركەوتی نەتەوەیی و تائیفی وەرگیران، بون بەموڵكی چەند هێزێكی دیاریكراو.   لوتكەی تەوافوق و هاوبەشی سیاسیی لەعێراق بەشێوەیەكی گشتی خۆی لە دابەشكردنی پۆستی سێ سەرۆكایەتیەكەدا دەبینێتەوە، كە ئەوانیش سەرۆكی كۆمار كە سێ خولە پشكی كوردە و سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران كە بەركەوتی پێكهاتەی شیعەیە، سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران كە پشكی سوننەكانە، بەپێی سیستمی تەواوفوق و شەراكەتی سیاسی هەریەك لەم پۆستانە لەڕواڵەتدا ئیستحقاقی پێكهاتەیەكی دیاریكراون، لەسەر زەمینی واقیعیش هەریەك لەم پۆستەتانە جارێكی تر بونەتەوە ئیستحقاق و موڵكی لایەنێكی دیاریكراو، ئەگەر سەرۆكایەتی كۆمار بەنمونە وەربگرین، پۆست و ئیمتیازاتەكان لەم دامەزراوە باڵایەی دەوڵەت بەتەنها تواناكانی لەپێكهاتەكانی تر بێبەشنەكردوە بەڵكو  بۆ خودی كەسێكیش كە لەپێكهاتەی كوردبێت مەحاڵە ئەگەر لەیەكێتی نیشتمانی كوردستان نەبوبێت نەك بگاتە پۆستی سەرۆك كۆمار بەڵكو بواری ئەوە بڕەخسێنرێت وەك فەرمانبەریش كاری تیادابكات، لەكاتێكدا ئەو پۆستە لەسەر كورد وەك نەتەوە كراوە بەماڵ، وردتر لەمانەش زۆرینەی ئەو پۆستانەی كە وەك بەركەوتی نەتەوەیی بەر حزبەكان كەوتون وەك دەستكەوت و ئیمتیازی حزبی مامەڵە كراون، زۆرجار لەناو حزبیشدا دراون بە كۆمەلێك كەسی دیاریكراو كە پێوەری سەرەكی خزمخزمێنەو و وەلائی حیزبی و  شەخسی بوە نەك  پسپۆڕی و لێهاتوی و ئەزمون، ئەم ستایلە لەئیدارەدان لەحاڵەت دەرچوە و بۆتە دیاردە و بۆ تەواوی پۆست و هێز و لایەنەكانی تریش دروستە. ئەو ڕەدەڵ و بەدەڵە حزبیە لەگەڵ پۆست و تواناكانی دەوڵەت كرا بەناوی تەوافوقەوە، لەواقیعدا دورو نزیك هیچ پەیوەندییەكی بە تەوافوق وەك سیستم و شێوازێك لەپیادەكردنی دیموكراسی نەبوەو تەوافوقی وەك سیستمی بەڕێوەبەردن لەتەواوی مەعناكانی بەتاڵكردۆتەوەو دەوڵەتیشی لەمەفهومە گشتیە مەدەنیەكەی داماڵیوە كە پاراستن و پارێزگاریكردن لەمافی ئەندامەكانی كۆمەڵگا بەدەر لەئینتمای نەتەوەیی و ئاینی و فیكری بەشێكی سەرەكی وەزیفەكەیەتی. لەبنەمادا ئامانج لەخولقاندنی دیموكراسی تەوافوقی، چنین و داڕشتنی جۆرێكە لەپەیوەندیی سیاسی لەناو هێز و لایەنە ناكۆكەكان و بیركردنەوە جیاوازەكان كەلەدەرەنجامدا بێتەمایەی ئیدارەدانی دەوڵەت لەڕێی كۆكردنەوەی زۆرترین ئیجماعی نیشتمانی و سیاسی و كۆمەڵایەتی لەدەوری خۆی، سەركەوتنی شەراكەت و سازانی سیاسی پەیوەستبونێكی گەورەی هەیە بە تەوزیفنەكردنی ئایدۆلۆجیا و زەقنەكردنەوەی ململانێی تایفی و دینی و نەتەوەییەكان، هەروەك كاڵكردنەوەی ترس لەسڕینەوەو پەراوێزخستنی سیاسی ئەو پێكهاتانەی كە لەڕوی نفوزی سیاسی و مرۆییەوە توانای بەرگرییان نیە، لەبری ئەوە دەرفەتی ئامادەبونیان لەدەسەڵات و دروستكردنی بڕیاڕی سیاسی بۆ بڕەحسێت، بەڵام پرسیارەكەدا لێرەدا ئەوەیە، ئەم بنەمایانە تاچەند لەوسیستمە سیاسیەی ناوی تەوافوقە لەعێراق جێكراوەتەوە؟.   ئەو تەوافوقەی لەعێراق پیادەكراوە بەدەر لەڕێكەوتن و پێكهاتنێكی حزبی لەسەر دابەشكردنی ئەوەی پێیدەوترێت كێكی دەسەڵات، نەیتوانی لانی كەمی ئەم بنەمایانە بچەسپێنێت لەوەش كارەساتر شكستیهێنا لەدروستكردنی متمانە لەناو خودی ئەو هێزانە خۆشیان كە عەرابی ئەم پرۆسەیە بون، چی جای دروستكردنی پردی پەیوەندی و شۆڕكردنەوەی بنەماكانی یەكتر قبوڵكردن بۆ چین و توێژە جیاوازەكانی كۆمەڵگا. تەوافوق لەعێراق تا ئەو شوێنە چەتربو كۆمەلێك هێزو دونیابینی جیاوازی لەپرۆسەیەكدا كۆكردەوە بۆ گرتنە دەستی دەسەڵات، ئامانجی سەرەكی لێی پیشاندانی وێنەیەكی جیاوازبو لەعێراق ڕابردو نەك بەرهەمهێنانی دونیایەكی جیاوازتر، دوای ئەزمونێك لەحوكمڕانی، لەبری قوڵبونەوەو ڕەگ داكوتانی زیاتری بنەماكانی ئەم چەمكە لەدیموكراسی و چەسپاندنی پایەكانی، پەرتبونی زیاتر و تۆخبونەوەی ململانێ و ناكۆكیی سیاسی زیاتر و قوڵتری بەرهەمهێنا، لەنێوان پێكهاتەكان لەلایەك و لایەنەكانی ناو هەر یەكێك لەم پێكهاتانەش لەلاكەی تر، لەوەش زیاتر توندبونەوەی ململانێ لەناوخۆی هێزەكان خولقاند، چونكە لەبنەمادا ئەم هێزانە نەك هەر بڕوایان بەدیموكراسی نەبو بەڵكو كەڵكەڵەی پەراوێزخستن و قۆڵبادانی بەرامبەرشیان تێنەپەڕاندو تائەوشوێنە تەوافوقیشان قبوڵبو كە بۆیان بوە پەیژەی گەیشتن بەدەسەڵات. هاوسەنگی پێكهاتەكان لەناو دامەزراوە جیاكانی دەوڵەتی عێراق كە بنەمایەكی گرنگ بو بۆ جێگیركردنی هاوبەشیی سیاسی، هەر زوو پێشێلكرا و لەبری ئەوە زەوتكردن جێگەی گرتەوە، بۆنمونە كورد وەك پێكهاتەیەكی گرنگی بەشدار لەپرۆسەی سیاسی ڕێژەیی ئامادەگی لەناو ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەكۆی 328 كورسی، 62 كورسی هەیە  بە 3 كورسی كۆتاكانەوە خاوەنی 65 كورسیە كە دەكاتە 19.5%ە، بەڵام لە باشترین حاڵەتدا ڕێژەیی ئامادەبونی لەناو دەسەڵاتی تەنفیزی لەنیوەی ئەو ڕێژەیە لاینەداوەو لەئێستادا ڕێژكەش زۆر لەخوار ئەوەوەیە یان لەجومگەیەكی هەستیاری وەك سوپای عێراق كە پێویست بو بكرێتە سوپای هەمو عێراقیەك، لەسەردەمی زێڕینیدا لە 5% تێنەپەڕاندوەو لەئێستاشدا ئەو ڕێژەیە لەخواری 1% یەكەوە. جگە لەوەش لەماوەی چەند ساڵی ڕابردودا زۆربەی ئەو پۆستانەی لەدەستی كوردابون و بەرپرسەكانیان خانەنشین كراون یان دورخراونەتەوە نەدراونەتەوە بەكورد و بەكەسانی غەیرە كورد پڕكراونەتەوە، كورد لەم وێنەیەدا وەك قوربانی دەردەكەوێت، بەردەوام تەوافوق و ئیجماعی سیاسیشی وەك قەڵغانێك بۆ پاراستنی مافەكانی خۆی زانیوە و ئێستاشی لەسەربێت بەتۆخی بەرگری لەبنەمای تەوافوق و سازان دەكات لەعێراق، بەڵام سەیرەكە لەوەدایە كاتێك خۆی دەبێت بەزۆرینە، بەزەقی ئەم بنەمایە پێشێلدەكات و ئیجماع لەبەرچاوناگرێت.  لەسەروبەندی پرۆسەی ڕیفراندۆمدا لایەنە كوردییەكان لەكەركوك چی لەمەسەلەی هەڵكردنی ئاڵای كوردستان و چی لەبڕیاڕی بەشداریپێكردنی شارەكە لە پرۆسەی ڕیفراندۆم هیچ حسابێكیان بۆ پێكهاتەكانی نەكرد و بڕیارەكانیان بەزۆرینەو كەمینە لەئەنجومەنی پارێزگا و كۆبونەوە حزبیەكان یەكلاكردەوە، بەغداش هەروایكرد، وێڕایی ئەوەی بەهێز كێشەكانی یەكلاكردەوە وپشكۆی ململانێ نەتەوەیی و تائیفیەكانی بۆ ماوەیەكی درێژتر گەشاندەوە، پرسی بودجە و قوتی خەڵكی كوردستانیشی خستە بازاڕی زۆرینەو كەمینەو لەسەر بنەمای دۆڕاو و براوە بڕیاری لەبارەوەدا. هەمو ئەمانە بەڵگەی ڕونن لەسەر ئەوەی بنەمای تەوافوق و شەراكەتی سیاسی لەعێراق بەو شێوازەشی كە پیادەكراوە كۆتایهاتوە و تەنها مەرگی ڕانەگەیەندراوە ئەگینا لەسەر زەمینی واقیع وەلانراوە و كاری پێناكرێت، ئەوە وێڕایی ئەوەی لەحەقیقەتدا ئەم مۆدیلە لەدیموكراسی بەمەعنا ڕاستەقینەكەی بونی نەبوە و هەرچی لەژێر ئەو ناوەشدا كراوە بوهتانێكی سیاسی ڕوت بوە.  

وەزیری نەوتی عێراق لە دادگای فیدراڵی عێراق سكاڵایەكی لەسەر ئاشتی هەورامی وەزیری سامانە سروشتییەكان تۆماركرد و داوادەكات هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بەشێوەی راستەوخۆ بۆ دەرەوە رابگرێت. ئیاس سامۆك وتەبێژی دادگای فیدراڵی عێراق لە بەیاننامەیەكدا ئاشكرایكرد، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق ئەمڕۆ بە سەرۆكایەتی دادوەر مدحەت مەحمود و ئامادەبونی هەموو ئەندامانی كۆبوەتەوە، لە كۆبونەوەكەدا تەماشای داوایەكی كردووە كە وەزیری نەوتی فیدراڵی لەدژی وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان پێشكەشی كردووە. وتەبێژی دادگای فیدراڵ ئاماژە بەوەدەكات، سكاڵاكار كە وەزیری نەوتی عێراقە داوایكردووە حوكمێك دەربچێت بۆ راگرتنی هەناردەی نەوت بەشێوەی راستەخۆ لە هەرێمی كوردستانەوە بۆ دەرەوە هەروەها ئەو پارانەی نەوتیش بگەڕێنرێتەوە كە پێشتر هەرێمی كوردستان فرۆشتویەتی، بەڵام دادگا بەمەبەستی پێدانی دەرفەتی یاسایی بە هەموو لایەنەكان بۆ ئەوەی بەڵگەكانیان بخەنەڕوو، بڕیاریداوە دانیشتنەكە بۆ رۆژی شەشی ئایاری داهاتوو دوابخات. پێش رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر، حكومەتی هەرێمی كوردستان رۆژانە بە نەوتی كەركوكەوە (600 هەزار) بەرمیل نەوتی هەناردەی دەرەوە دەكرد، بەڵام لەدوای روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە، ئێستا بەپێی خستنە رووی خشتەی مانگانەی كۆمپانیای (سۆمۆ)، لە مانگی سێ واتا ئازاری 2018 دا هەرێم بڕی (10 ملیۆن و 189 هەزارو 950) بەرمیل نەوتی فرۆشتووە كە رۆژانە دەكاتە ( 328 هەزارو 708). چۆنیەتی فرۆشتنی نەوت یەكێكە لە بابەتە جێناكۆكەكان لە نێوان حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان، لەماوەی رابردودا حكومەتی هەرێم بڕیاریدا بەشێوەی سەربەخۆ نەوت بفرۆشێت، حكومەتی عێراق ئەمە بە پێشێلكردنی دەستور دەزانێ و دەڵێت نەوت سامانێكی نیشتیمانییە و موڵكی هەموو عێراقییەكانە، بەو فرۆشتنی نەوت بەشێوەی سەربەخۆ، حكومەتی بەغداد پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی فیدراڵی بڕی. یەكێك لە بەربەستەكانی بەردەم رێككەوتنی بواری نەوت لەنێوان بەغداد و هەرێمی كوردستان نەبوونی یاسای تایبەت بە نەوت و غازە لە عێراق. بۆ چارەسەركردنی كێشەی نەوت، حكومەتی ناوەند و هەرێمی كوردستان چەندجارێك رێككەوتنیان كردووە بەڵام هیچ یەكێك لەو رێككەوتنانە نەچوەتە بواری جێبەجێكردنەوە.

"هیچ رێككەوتنێك لەنێوان حكومەتی فیدراڵی و حكومەتی هەرێمی كوردستاندا نییە بۆ گەڕانەوەی پێشمەرگە بۆ كەركوك و ناوچە جێناكۆكەكان"، ئەمە قسەی سەعد حەدیسی وتەبێژی نوسینگەی حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراقە. لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا حەدیسی رایگەیاند، حكومەتی فیدراڵی دوای كۆنترۆڵكردنی ناوچە جێناكۆكەكان، لە پارێزگای كەركوك گلۆپی سەوزی هەڵكرد بۆ ئەوەی پێشمەرگە بەشداری بكات لە پاراستنی ئاسایش و سەقامگیری ئەو ناوچانە و پاراستنی بەرژەوەندی هاوڵاتیان، بەمەرجێك كارەكانی بەپێی ئەو فەرمانانە بێت كە لەلایەن هێزە فیدراڵییەكانەوە دەردەچێت، بەڵام لایەنی كوردی ئەو بڕیارەی پەسەند نەكرد. ئەم لێدوانەی وتەبێژی نوسینگەی حەیدەر عەبادی دوای ئەو دەنگۆیانە دێت كە باس لەوە دەكەن ئەمریكی و بەریتانییەكان نێوەندگیریان لەنێوان حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان دەسپێكردووە بەمەبەستی گەڕانەوەی پێشمەرگە بۆ كەركوك و جێگیربوون و هەماهەنگیكردنی لەگەڵ سوپای عێراق لە سەربازگەی ( K1- كەیوان). حوزەیرانی 2014 دوای دەركەوتنی رێكخراوی داعش لە ناوچەكە و كشانەوەی سوپای عێراق، پێشمەرگە بەشێكی ناوچە جێناكۆكەكانی كۆنترۆڵكرد و بەهاوكاری هاوپەیمانی نێودەوڵەتی چەكدارانی داعشی لەو ناوچانە تێكشاند و پێشڕەوی كرد، هەر ئەوكات مەترسی رودانی شەڕ دەكرا لەنێوان پێشمەرگە و سوپای عێراق لەدوای لەناوبردنی داعش، رۆژی 16ی ئۆكتۆبەری 2017 پێشبینییەكان هاتنەدی، سوپای عێراق دوای لەناوبردنی چەكدارانی داعش گەڕایەوە بۆ ناوچە جێناكۆكەكان و پێشمەرگە كشایەوە. بەهانەی ئەمریكییەكان بۆ گەڕانەوەی پێشمەرگە بۆ ناوچە جێناكۆكەكان یەكخستنی توانای هێزە عێراقییەكان بۆ روبەڕوبونەوەی پاشماوەكانی داعش و پاراستنی سەقامگیری لەو ناوچانە. چەند رۆژێكە گفتوگۆی گەڕانەوەی هێزی پێشمەرگە بۆ كەركوك گەرمە، تەنانەت هەندێك سەرچاوە ئاماژە بەوە دەكەن، ئەمریكییەكان ژمارەیەك پێشمەرگەیان بردوەتەوە كەركوك، لەوبارەیەوە بەرپرسێكی باڵا وەزارەتی بەرگری ئەمریكا "پێنتاگۆن" رایگەیاند، چەند گروپێكی سەر بە هێزی پێشمەرگە بە هەماهەنگی لەگەڵ حكومەتی عێراق گەڕِاونەتەوە پارێزگای كەركوك.  ئەو لێپرسراوەی (پێنتاگۆن) كە ناوی ئاشكرانكردووە وتی: ئەو ژمارەیە لە هێزی پێشمەرگە كە گەڕاونەتەوە بۆ كەركوك زۆر بەوردی هەڵبژێردراون و زۆرینەیان سەر بە یەكێتی نیشتمانی كوردستانن. بەڵام هەواڵی گەرانەوەی پێشمەرگە بۆ كەركوك لەلایەن زۆرینەی بەرپرس و فەرماندە ئەمنییەكانەوە رەت دەكرێتەوە، عەلی كەمال بەڕێوەبەری پۆلیسی كەركوك رەتیكردەوە پێشمەرگە گەڕابێتەوە بۆ كەركوك و لە لێدوانێكیدا بۆ (رادیۆ سەوا) وتی "  تەنها هێزەكانی سوپا و پۆلیسی فیدراڵی و دژە تیرۆری عێراق لە كەركوكدان". رێبوار تەها كە ئەندامێكی كوردی ئەنجومەنی نوێنەرانە و خەڵكی كەركوكە یەكەمین كەس بوو كە هەواڵی بوونی "نیمچە رێككەوتن"ێكی لە نێوان حكومەتی هەرێم و بەغداد ئاشكراكرد سەبارەت بە گەڕانەوەی پێشمەرگە بۆ كەركوك، بەڵام زۆری نەخایاند جەبار یاوەر ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رەتیكردەوە "هیچ رێككەوتن و لێتێگەیشتن"ێك لەنێوان هەرێم و بەغداد هەبێت بۆ گەڕانەوەی پێشمەرگە بۆ ناوچە جێناكۆكەكان.  جەمال ئیمینكی سوپاسالاری پێشمەرگەش بێئاگایی خۆی لە هەوڵی گەڕانەوەی هێزی پێشمەرگە بۆ كەركوك دەردەبڕیت و دەڵێت" هەر رێككەوتنێك بەبێ ئاگاداری وەزارەتی پێشمەرگە و حكومەتی هەرێم بۆ گەڕانەوەی پێشمەرگە بۆ كەركوك رەتدەكەینەوە". پێشتریش راكان سەعید پارێزگاری كەركوك بە وەكالەت لە لێدوانێكدا بۆ (غەدپرێس)ی راگەیاند، هیچ رێككەوتنێك نەكراوە بۆ بڵاوەپێكردنی هێزی پێشمەرگە لە پارێزگای كەركوك.. پەیوەندی بە حەیدەر عەبادیەوە كردووە و عەبادی وتویەتی " ئەو زانیاریانە راست نین". لە نوێترین كاردانەوەشدا موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر نەیارێتی خۆی بۆ گەڕانەوەی پێشمەرگە بۆ ناوچە جێناكۆكان راگەیاند و وتی: دەبێت لەو ناوچانە كاروبار تەنیا بەدەست سوپا و هێزە ئەمنییەكانی عێراقەوە بێت. پێكهاتەكانی كەركوك بۆچونی جیاوازیان هەیە لەبارەی گەڕانەوەی پێشمەرگە بۆ ناوچەكە، پێكهاتەی عەرەبی بێدەنگی هەڵبژاردووە، بەرەی توركمانی بە توندی دژی گەڕانەوەی هێزی پێشمەرگەیە بۆ كەركوك. 16ی ئۆكتۆبەری ساڵی رابردوو دوای ریفراندۆمی سەربەخۆیی لە هەرێمی كوردستان، سوپای عێراق گەڕایەوە بۆ ناوچە جێناكۆكەكان و پێشمەرگە كشایەوە، لەو كشانەوەیەدا كورد (44330 كم2) خاكی ناوچەی جێناكۆكی لەدەستدا كە دەكاتە رێژەی 51.4%ی كۆی گشتی خاكی هەرێمی  كوردستان. ناوچە جێناكۆكی نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق پێكدێت لە شاری كەركوك و (44) ناحیە و (16) قەزا لە سنورەكانی كەركوك و سەلاحەدین و دیالە و نەینەوا پێكهاتووە.    

موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر رایگەیاند، لە ناوچە جێناكۆكەكان دەبێت كاروبار تەنیا بە دەست سوپا و هێزە ئەمنییەكانی عێراقەوە بێت. ئەم قسەی موقتەدا سەدر وەڵامدانەوە بوو بۆ لێدوانێكی پەرلەمانتارێكی كورد كە ئاماژەی بەوەكرد، نیمچە رێككەوتنێك هەیە بۆ ئەوەی هێزەكانی پێشمەرگە بگەڕێنەوە بۆ ناوچە جێناكۆكەكان كە دوای 16ی ئۆكتۆبەرو ریفراندۆمەوە ئەو ناوچانەیان چۆڵكرد و كشانەوە. سەدر لە نوسراوێكدا كە وەڵامی پرسیارێكی داوەتەوە لەبارەی گەڕانەوەی پێشمەرگە بۆ ناوچە جێناكۆكەكان دەڵێ: ئەوەی كە دەبێت تەنیا كاروبار بەدەست سوپا و هێزە ئەمنییەكانی عێراقەوە بێت بەتەنیا ناوچە جێناكۆكەكان ناگرێتەوە، بەڵكو بۆ هەموو بستێكە لە خاكی عێراق.

باربارا بلیت ئاشەر- پەیامنێری بی بی سی، واشنتۆن وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت ویلایەتە یەكگرتوەكان تەنیا یاریزانێكی سەرەكی نییە لە گۆڕەپانەكانە شلۆقەكەی شەڕدا لە سوریا، بەڵكو یاریزانێكە كە بایەخێكی گەورەشی هەیە. هێزەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانە لۆكاڵییەكانی كۆنترۆڵی ناوچەیەكی بەرفراوان و گرنگی ستراتیژییان لە بەشی خۆرهەڵاتی سوریا بەدەستەوەیە، ئەگەر بەشێوەیەكی رێژەییش بێت نەك تەواوەتی، شكستیان بەو رێكخراوە هێنا كە لەوێ پێی دەوترێت رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی. ئەمدواییانە، كۆشكی سپی رایگەیاند هێزەكانی ئەمریكا ئەركەكانیان بۆ لەناوبردنی یاخیبوەكانی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی تەواو دەكەن، بەڵام نابێت ئەوە كاتێكی دورودرێژ بخایەنێت.  ئەوەی تائێستا هەیە ئەمەیە، لەوكاتەوەی كە سەرۆك دۆناڵد ترەمپ دەستیكردووە بە داڕشتنەوەی سیاسەتی وڵاتەكەی سەبارەت بە سوریا بەشێوەیەكی خێرا، ئەمەش لە رێگەی راگەیاندنی ئەوەی وڵاتەكەی لەوێ دەكشێتەوە " لە زوترین كاتی گونجاودا". سەرباری سەركەوتی هەڵمەتی سەربازی ئەمریكا لەدژی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی، بەڵام لەناوبردنی بەشێوەیەكی تەواوەتی وەكو ئەوەی ترەمپ دەخوازێت، خێرا نابێت، بەتایبەتیش كە چەكدارانی رێكخراوەكە بەهێزی خۆیان سەلماندووە. هاوپەیمانە لۆكاڵییەكەی ئەمریكا كە كوردە، لە شەڕی دژ بە رێكخراوی داعش كشایەوە تاوەكو یارمەتی براكانیان بدەن لە باكوری وڵات، كە روبەڕوی هێرشی هاوپەیمانێكی تری ئەمریكا بونەوە كە توركیایە. بۆیە لەگەڵ هەڵپەساردنی ئۆپراسیۆنە زەمینییەكان لەدژی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی لە مانگی رابردوودا، كارەكە بەتەواوەتی پڕبووە لە گرێ و گۆڵ. بەڵام تەنانەت ئەگەر ئەو ساتەش بێتەپێشەوە كە پێی دەوترێت "سەركەوتن"، وەزارەتی بەگری ئەمریكا "پەنتاگۆن" دەترسێت كشانەوەی تەواوەتی هێزەكانی ئەمریكا بۆشاییەكی مەترسیدار درروستبكات. رەنگە لە واقیعدا سازشكردن لەو ناوچانەی كە ئەمریكا كۆنترۆڵیكردون بۆ رژێمەكەی بەشار ئەسەدو و هاوپەیمانە روسەكانی وەكو ناپاكییەك بێت لە هاوپەیمانەكانی واشنتۆن لە سوریا، هەروەك ئەوە هەوڵەكانی واشنتۆن نائومێد دەكات بۆ سەپاندنی هەژمونی خۆی بەسەر رژێمدا دوای جەنگ، كە بەرژەوەندنی واشنتۆن و هاوپەیمانە هەرێمایەتییەكانی بە هەند وەردەگرێت. لەگەڵ ئەمەشدا ستراتیژیەتی ئەمریكا پەكدەخات بۆ پاڵپشتیكردن لە سەقامگیری ناوچە وێرانبوەكانی شەڕ بە ئامانجی رێگرتن لە گەڕانەوەی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی، ئەمە لەرێگەی فەراهەمكردنی خزمەتگوزارییە بنەڕەتییەكان كە وا لە ئاوارەكان دەكات بگەڕێنەوە بۆ ماڵەكانیان. هەردوو وەزارەتی بەرگری و دەرەوەی ئەمریكا لەسەر ئەم بابەتە هاوڕان. هاوكات كشانەوە رێگە بۆ ئێران خۆش دەكات هەژمونی گەورەی خۆی لە سوریا و ناوچەكە بەگشتی فراوانتر بكات، هەروەها ئاسانكاری دەكات بۆ هەوڵەكانی تاران بۆ دروستكردنی رێگایەكی كۆمەكی وشكانی كە بە عێراقدا دەچێتە سوریا تا دەگاتە هاوپەیمانەكەی لە بەیروت كە حزبوڵایە. بەڵام ئەمە سەرچاوەی دودڵییەكی مەترسیدارە بۆ ئیسرائیل كە لە بونی سەربازیی ئێران لەسەر سنورەكەی دەترسێت، هەروەها بۆ سعودیەش كە ركابەری گەورەی هەرێمیی ئێرانە. محەمەد بن سەلمان شازادەی جێنشینی سعودیە بونی هێزەكانی ئەمریكای لە سوریا بە بەربەستی كۆتایی دژی فراوانخوازی ئێران لە ناوچەكە ناوبرد. هەڵۆكانی سیاسەتی دەرەوە لە واشنتۆن كە ئاماژەیان بۆ هێرشی ترەمپ كرد بۆسەر رێككەوتنە ئەتۆمی لەگەڵ ئێران، لەخۆڕا قسەیان نەكرد، مارك دوبویتز سەرۆكی جێبەجێكاری دامەزراوەی بەرگری لە دیموكراتییەكان لە لێدوانێكدا بۆ رۆژنامەی وۆل ستریت ژۆرناڵ وتی" ترەمپ ناتوانێ ببێت بە خاوەتی ستراتیژیەتێكی جددی بەرامبەر بە ئێران ئەگەر رێگەی بە ئێرانییەكاندا لە سوریا سەركەون". پێدەچێت لای ترەمپ هۆكاری قایلكەر هەبن لە پشت ئارەزوەكەی بۆ كشانەوە لە جەنگی ئاڵۆزی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، ئەمەش بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئەو راستییەی كە ئەو بەڵێنی ئەوەی داوە. ئاماژە هەیە بۆ بونی پابەندبونێك سەبارەت بە ئەفغانستان كە كۆتایی نایەت، باوەڕی ئەو سەبارەت بەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكان یەدەگی ترلیۆن دۆلاری نییە بۆ دابینكردنی خەرجییەكەی. ترەمپ وتی ئەو بە سعودییەكانی وتووە كە" ئەگەر دەتانەوێت بمێنینەوە، دەبێت خەرجییەكەی بدەن". لەڕاستیدا ئەم قسە وەكو ئەوە وایە رێبازی ترەمپ لە سیاسەتی دەرەوەدا كورتبكرێتەوە بۆ ئەوەی: گرێبەستی بازرگانی كورت مەودا لەسەر ئەوە وەستاوە كە دەكرێت لە كاتی ئێستادا بەدی بهێنرێت، نەك لەسەر بنەمای ستراتیژیەتێكی گشتگیر كە كاریگەر بێت بە بارودۆخی نەرێنی مێژویی و پڕ گرێ و گۆڵ. بەپێچەوانەی ئەمەشەوە، ریكس تیلەرسۆن وەزیری پێشووی دەرەوە لەڕوی تێڕوانینی دورمەوداوە لێهاتوو بوو. چەند مانگێك بەر لەوەی ترەمپ دوریبخاتەوە، تیلەرسۆن هۆكارەكانی رونكردەوە كە مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە سوریا دەكاتە كارێكی پێویست بۆ ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا تەنانەت دوای شكستهێنان بە رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامیش. بەڵام تیلەرسۆن ئەم ململانێیەی دۆڕاند، تائێستاش روون نییە ئایا سەركردە سەربازییەكانی تری ئیدارەكەی ترەمپ دەتوانن بیبەنەوە یاخود نا؟

لە راپرسیەكدا كە گۆڤاری بەناوبانگی ( لۆپوان)ی فەرەنسی ئەنجامیداوە 92%ی بەشداربوان بە بەڵی دەنگیانداوە بۆ سەربەخۆیی كوردستان. گۆڤاری ( لۆپوان) كە گۆڤارێكی بەناوبانگی فەرەنسیيەو هەفتانیەو رۆژانی پێنجشەمان بڵاودەبێتەوە بە تیراژی( ٣٤٠٢٥٣ ) دەفرۆشرێت. لە راپرسیەكدا لەسەر سایتەكەی ئەنجامیداوە كە پرسیارێكی كردووە بەم شێوەیەیە:  پێویستە دەوڵەتێكی ئۆتۆنۆم و سەربەخۆ بەكوردەكان بدرێت؟ لە ئەنجامدا تا ئێستا كە كۆی گشتی دەنگدەران تا ئێستا ( 42.134 ) كەس بەشداری راپرسیەكەیان كردووە ئەنجامی بەڵی و نەخێر بەم شێوەیە بووە:   ( 38.673 ) كەس بە بەڵی دەنگیانداوە  بە رێژەی 91.8% بۆ درووست بونی ئۆتۆنۆمی یاخود سەربەخۆیی بە كوردەكان، لەبەرامبەردا (3.461 ) كەس بە نەخێر دەنگیانداوە بەرێژەی 8.2% . جیاواز لە وڵاتانی تری ئەوروپا و رۆژئاوا فەرەنسا گرنگیەكی زۆر بە دۆسیەی كورد دەدات تا پشتیوانی سەربەخۆیی، لەبارەی گرنگی فەرەنساوە بە كورد، د. هەردی مێد  مامۆستای زانستە سیاسیەكان لە زانكۆی پاریس-دۆفین لە وتارێكی تایبەتدا بۆ سایتی درەو نوسیویەتی : فەرەنسا وەك كەمینەیەكی ژێردەستە‌ مامەڵە لەگەڵ ‌ كورد دەكات. ئەم مامەڵەكردنەش لە چوارچێوەی كەمینەدا پەیوەندی بەو بەها و ڕێسا و ئایدیانەوە هەیە كە فەرەنسا دەیەوێت نوێنەرایەتیان بكات وەك وڵاتێكی پێشەنگ و دانەری جاڕنامەی مافی مرۆڤ. بۆیە هەماهەنگی فەرەنسا لەگەڵ كورددا‌ پەیوەندیەكی قوڵی بە كۆنەواری(ترادیسیۆنی) سیاسی فەرەنساوە هەیە وەك وڵاتێكی پشتیوانیكەر لە بەها مرۆییەكان‌. پاشان لە مامەڵەكردن لەگەڵ ئەوی دی وەك كەمینە فەرەنسا دەیەوێت لە رووی دیپلۆماسیەوە بیانویەكی شەرعی هەم بەو‌ بەرگریە بدات كە لە كەمینەكانی دەكات لە كایەی پەیوەندیە نێودەوڵەتیەكان، هەمیش بە تەداخول و هاتنەپێشەوەی لە چارەسەركردنی كێشەكان. چونكە لە بیرمان نەچێت سەنگ و بەرچاوی زلهێزەكان لە سەر شانوی پەیوەندیە نێودەوڵەتیەكان وابەستەی ئامادەبوونیانە لە هاوكێشە و ململانێ سیاسیەكان. بۆیە كورد بۆ فەرەنسا دەبێتە دەلاقەیەك كە بێتە ناو ململانێكان و رۆڵێك بۆ خۆی دابتاشێت. د. هەردی مێد ئاماژەی بەوەشكردووە: كە پاڵپشتی فەرەنسا لە كوردانی عێراق لەم دوایانە و زیاتر هاتنە پێشەوەی، لەوانەیە پەیوەندی بە ئەگەر و تێگەشتنی فەرنساوە هەبێت بۆ  ئێستای رۆژهەڵاتی ناوین و داكشانی نفوز و ئامادەیی ئەمریكا. فەرەنسا پێیوایە كە‌ ئەمریكا لە سەردەمی ئۆباماوە سیاسەتی تاڕادەیەك بەجێهێشتنی رۆژهەڵاتی ناوین جێبەجێ دەكات. كشانەوەیان تا ڕادەیەك لە عێراق و لە ئەفغانستان و كەمكردنەوەی خەرجییە سەربازییەكان هەموویان ئاماژەن بەم ئاقارەدا. بۆیە فەرەنسا بە دوای پێگەیەكی نوێی دەسەڵاتیدا دەگەرێت لە رۆژهەڵاتی ناوین كە لە مێژەوە  یەكێك بووە لە جێینفوزی ئەم وڵاتە. كوردیش یان كوردستان بە گشتی دەشێت یەكێك بێت لەو دەلاقانەی لێوەی زیاتر بێتەژوورە و پێگەی خۆت لێوە بسەلمێنێت.

لە خشتەیەكدا كە ئاراستەی سەرۆكی لیژنەی وزەی پەرلەمانی عێراق كراوە لەلایەن سۆمۆوە بڕی هەناردەی نەوتی رۆژانەو مانگانەی هەرێم رون دەكاتەوە لە 1/1/2018 تا 5/4/2018 بەجۆرێك لە مانگی یەكی 2018 دا هەرێم رۆژانە ( 310هەزار و حەوسەدو پێنج ) بەرمیل نەوتی رەوانكردووە كە لەو مانگەدا ( 9 ملیۆن و 631 هەزارو 845 ) بەرمیل نەوتی فرۆشتووە، لە مانگی دوو واتا شوباتی 2018 هەرێم برشی ( 8 ملیۆن و 479 هەزارو 95 ) بەرمیل نەوتی فرۆشتووە بە تێكڕای رۆژانە دەكاتە ( 302 هەزارو 825 ) بەرمیل نەوت، لە مانگی سێ واتا ئازاری 2018 دا هەرێم بڕی ( 10 ملیۆن و 189 هەزارو 950 ) بەرمیل نەوتی فرۆشتووە كە رۆژانە دەكاتە ( 328 هەزارو 708 )، بۆ نمونە لە رۆژی  5 نیسانی 2018 حكومەتی هەرێم ( 324 هەزارو 863) بەرمیل نەوتی فرۆشتووە. خۆ ئەگەر مانگی سێ بە نمونە وەربگێریت كە بڕی ( 10 ملیۆن و 189 هەزارو 950 ) بەرمیل بووە و نرخی بەرمیلێ بە 10 دۆلار كەمتر واتا بە 59 دۆلار بێت ئەوا كۆی داهاتەكەی دەكاتە ( 600 ملیۆن دۆلار)، خۆ ئەگەر خەرجیەكانی لێدەربكرێت كە ( 125 ملیۆن دۆلاری) قەرزی كۆمپانیاكانەو ( 35 ملیۆن دۆلار) قەرزی توركیایەو ( 25 ملیۆن دۆلار)یش كرێی گواستنەوەیە كە كۆی گشتی دەكاتە ( 185 ملیۆن دۆلار ) ئەوا كۆی داهاتی ماوەی نەوت دەكاتە ( 415 ملیۆن دۆلار) . داهاتی نەوتی هەرێم 600 ملیۆن دۆلارە پێشتریش سایتی ( تانكەر تراكەرز)  كە تایبەتە بە بەدواداچونی هەناردەو فرۆشتنی نەوت لە رێگەی كەشتیەوە) بڵاویكردۆتەوە كە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە مانگی كوردستان لە مانگی ئازاردا ( 1/3/2018 تا 1/4/2018 ) رۆژانە بڕی (324 هەزار 496 ) بەرمیل نەوتی لە رێگەی بەندەری  جەیهانی توركیەوە رەوانەكردووە، بەو پێیەش كۆی گشتی دەكاتە( 10 ملیۆن و 148 هەزار و 319 )بەرمیل تەنها لە مانگی ئازاردا.

     لە راگەیەنراوێكدا هێزەكانی پاراستنی گەل (هەپەگە) ڕایگەیاند، كە لەناو سنورەكانی باشوری كوردستان ١٢ سەربازی سوپای توركیا لە چالاكی گەریلاكانیاندا كوژران.  هەپەگە ڕایگەیاندوە: ڕۆژی  ٦ی نیسان گەریلاكانیان لە سنوری خواكورك سەربە ناحیەی سیدەكانی پارێزگای هەولێر لە دژی سەربازانی سوپای تورك لەناو باشوری كوردستان چالاكییەكان ئەنجام داوە و بەهۆیەوە ١٠ سەربازی توركیا كوژراون. بەیاننامەكە ئاماژەی بۆ ئەوەشكردوە: ڕۆژی ٧ی نیسانیش لە سنوری لۆلان گەریلاكانیان چالاكیەكی دیكەیان ئەنجامدا و لەو چالاكیەشدا دوو سەربازی دیكە كوژران و دوانی دیكەش بریندار بوون. سوپای توركیا لە سنوری ناحیەی سیدەكانەوە زیاتر لە 20كم هاتونەتە ناوخاكی باشوری كوردستانەوەو چەندین بنكەیان درووستكردووەو بە سەدان سەربازی توركیا لەو ناوچانە جێگیركراون.   

سایتە ئەلیكترۆنییەكان سەربە حزبی بەعسی هەڵوەشاوەی عێراق تۆمارێكی ڤیدیۆیی عیزەت دوری ئەمینداری گشتی حزبی بەعسیان بڵاوكردەوە كە بەبۆنەی 71 ساڵڕۆژی دامەزراندنی بەعسەوە بڵاویكردوەتەوە. لە تۆمارەكەدا عیزەت دوری وەكو ئاماژەیەك بۆ حكومەتی ئێستای عێراق دەڵێ" ئەگەر هەموو عێراقییەكان ئازاد نەكرێن، جەنگ لەدژی حكومەتی سەفەوی و پێگەكانی عێراق بەرپا دەكەین و لە بەرژەوەندی وڵاتانی عەرەب و خۆرئاوا دەدەین كە پشتیوانی حكومەتی سەفەوی دەكەن". عیزەت دوری ئاماژە بەوەدەكات، سەرباری هەموو شتێك پاڵپشتی سعودیە دەكەن، چونكە دەزانن سعودیە روبەروی پیلانگێڕییەكی هاوشێوەی عێراق و لیبیا و یەمەن دەبێتەوە و لەوبارەیەوە دەڵێ: با سعودیە و وڵاتانی كەنداو بزانن لەدەستدانی قەتەر یان پەراوێزخستنی سەرەتا زیانە بۆ وڵاتانی كەنداو پاشان بۆ گەلی عەرەب، با قەتەریش بزانێ ئەو بە لەدەستدانی وڵاتانی كەنداو هیچ شتێك نییە ئەگەر هەموو جیهانیشی لەگەڵ بێت. عیزەت دوری كە لەدوای روخانی رژێمەكەی سەددامەوە بێسەروشوێنە لە بەشێكی تری وتارەكەیدا رایگەیاند" تاوەكو رۆژی قیامەت ترەمپ گورز لە ئێران ناوەشێنێ". لەبارەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كە بڕیارە مانگی ئایاری داهاتوو بەڕێوەبچێت، عیزەت دوری دەڵێ: ئەوەی كە لە خولی هەڵبژاردنی داهاتوو دێتە پێشەوە زۆر خراپترە لە خراپەكانی پێشتر. عیزەت دوری كە لەلایەن دادگای عێراقەوە داوا كراوە باسلەوە دەكات" ئەگەر گۆڕانكاری ریشەیی لە عێراق رونەدات و یاساكانی ریشەكێشكردن و قەدەغەكردنی بەعس هەڵنەوەشێنەوە، شەڕدەكەن و سیمبولەكانی پرۆسەی سیاسی و بەكرێگیراوان و ناپاكەكان دەكەنە ئامانج و لە بەرژەوەندی سەربازی و ئابوری وڵاتان دەدەن لەسەر خاكی عێراق و دژی بونی عێراق لەسەر خاكی عێراق شەڕ دەكەن".  حیزبی بەعس ساڵی 1947 لە دیمەشق دامەزراوە، ئەم حزبە ئازاری 1963 وە دەسەڵاتی لە سوریا بەدەستەوەیە، لە عێراقیش لە 17ی تەموزی 1968وە دەسەڵاتی گرتەدەست تاوەكو روخانی رژێمی سەددام لە رۆژی 9ی نیسانی 2003دا.

تایبەت بە درەو  بەپێی بەپێی نوێترین زانیاری كە ئێستا  لەبەردەستی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق دا هەیە ژمارەی دەنگدەرانی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان و ناوچە جێناكۆكەكان خراوەتە روو بۆ هەڵبژاردنی 12ی ئایاری 2018 ، لە پارێزگای هەولێر  دەنگدەری گشتی ( 1123433 ) كەس لەگەڵ ( 70083 ) دەنگدەری تایبەت و ( 1076 ) دەنگی ئاوارە كۆی گشتی دەنگدەر لە پارێزگای هەولێر ( 1194592 ) دەنگدەرە، لە پارێزگای سلێمانی دەنگدەری گشتی ( 1305323 ) كەس لەگەڵ ( 71748 ) دەنگدەری تایبەت و ( 3853 ) دەنگی ئاوارە كۆی گشتی دەنگدەر لە پارێزگای سلێمانی ( 1380924 ) دەنگدەرە،بە پارێزگای دهۆكیش دەنگدەری گشتی ( 716378 ) كەس لەگەڵ ( 48017 ) دەنگدەری تایبەت و ( 25945 ) دەنگی ئاوارە كۆی گشتی دەنگدەر لە پارێزگای دهۆك ( 790340 ) دەنگدەرە،لە پارێزگای كەركوكیش دەنگدەری گشتی ( 956379 ) كەس لەگەڵ ( 33547 ) دەنگدەری تایبەت و ( 1453 ) دەنگی ئاوارە كۆی گشتی دەنگدەر لە پارێزگای هەولێر ( 991379 ) دەنگدەرە.

هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە داعش كە ئەمریكا سەرۆكایەتی دەكات، بنكەی سەربازی نوێ لەسەر كەناری خۆرهەڵاتی روباری فورات دروست دەكات. ریسان جیلۆ هاوسەرۆكی لیژنەی بەرگری كانتۆنی جزیرەی رۆژئاوای كوردستان ئاشكرایكرد" هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بنكەی سەربازی نوێ لە مەنبەج دروستدەكات. لە لێدوانێكدا بۆ ئاژانسی نۆڤۆستی روسیا، ریسان جیلۆ وتی: دروستكردنی ئەو بنكە سەربازیانە لەلایەن هاوپەیمانی نێودەوڵەتییەوە پەیوەندیدارە بە پلانێكی سەربازییەوە، ئەو بنكانە ئەمریكی بن یاخود فەرەنسی ئێمە مامەڵ هاوپەیمانی دەكەین نەك وڵاتان. جیلۆ ئاماژە بەوەشدەكات، بەهۆی هێرشی توركیاوە بۆسەر عەفرین و هەڕەشەكانی بۆ هێرشكردنەسەر مەنبەج و ناوچەكانی تری باكوری سوریا، داعش هەندێك لە هێز و توانای لە ناوچەكە بەدەستهێناوەتەوە. باسلەوەشدەكات، بنیادنانی بنكەی سەربازی لەلایەن هاوپەیمانی نێودەوڵەتییەوە لە باكوری سوریا بەشێكە لە هاوكاری سەربازی نێوان هاوپەیمانان و هێزەكانی سوریای دیموكرات، بەتایبەتی لە خۆرهەڵاتی فورات. دروستكردنی بنكەی سەربازی نوێ لە مەنبەج لەلایەن هاوپەیمانی نێودەوڵەتییەوە دوای هەڕەشەكانی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا دێت بۆ هێرشكردن بۆسەر ئەو ناوچانە، هەروەها دوای چەند رۆژێك دێت لە لێدوانێكی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا كە باسی لە كشاندنەوەی سوپای وڵاتەكەی كرد لە سوریا و دواتر بڕیاریدا ماوەی مانەوەی هێزەكان درێژبكاتەوە.  

رۆژی 14 ی ئەم مانگە بەشێوەیەكی  فەرمی لایەنەكان هەڵمەتی بانگەشە بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەستپێدەكەن كە رۆژی 12ی ئایار بەڕێوەدەچێت، هێشتا وادەی فەرمی بانگەشە دەستیپێنەكردووە قەوارەو كاندیدەی لیستەكان دەستیان بە بانگەشە و كۆبونەوەی جەماوەری كردووە، وەكو هەڵبژاردنەكانی پێشووش ئەگەری  رودانی ساختەكاری لە ئارادایە. (درەو) بۆ وەرگرتنی وەڵامی هەندێك پرسیاری لەبارەی دۆخی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن و ساختەكاری و دەستوەردانی ناوخۆیی و دەرەكی لە هەڵبژاردنەكە چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ (سەعید كاكەیی) ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان سازكرد. چاوپێكەوتن: محەمەد رەئوف و فازل حەمەرفعەت درەو: بە بەراورد بە هەڵبژاردنی پێشوو بۆ هەڵبژاردنی ئەمجارەی ئەنجومەنی نوێنەران چ میكانیزمێك گیراوەتەبەر بۆ رێگرتن لە رودانی ساختەكاری ؟ سەعیید كاكەیی: بەڵێ رێوشوێن گیراوەتەبەر، بەتایبەتی دوای ئەوەی ئامێری جیاكردنەوەی دەنگەكانمان هێنا كە ئامێرێكی ئەلیكترۆنییە هەروەها ئامێری دڵنیابوونمان لە ناسنامەی دەنگدەر هێناوە، بەوهۆیەوە ئێمە بڕوایەكی پیتەومان هەیە بەڕێژەی 75% ئاستی دەستكاریكردنی دەنگدەكان و ساختەكاری كەمدەكات، بۆچی وا دەڵێم، ئێستا ئەگەربێتو بڕوانیتە كۆی گشتی دەنگدەران لە عێراق دەبینیت (24 ملیۆن و 383 هەزار) كەس مافی دەنگدانیان هەیە، لەم ژمارەیە نزیكەی (12 ملیۆن و 280 هەزار) كەس زانیارییەكانیان بە پرۆسەی بایۆمەتری تازەكراوەتەوە، ئەم كارتی بایۆمەترییە 100% رێگری لە دەستكاریكردنی دەنگ و ساختەكاری دەكات، بەم كارتی بایۆمەترییە ساختەكاری بەرێژەی زیاتر لە 50% كەمكراوەتەوە، ئەوەی كە دەمێنێتەوە رێژەی 49% بۆ 48%ە، لەم رێژەیەش 24% تاوەكو 25% دەنگدەران دەچنە سەر سندوقەكانی دەنگدان، ئێمە دەزانین لە هیچ وڵاتێكدا هەڵبژاردن بەرێژەی 80% روینەداوە، زۆرترین رێژەی دەنگدەران كە بچنەسەر سندوقەكانی دەنگدان لەوانەیە 76% تاوەكو 77% بێت، ئەوانەی كە دێنە سەر سندوقەكانی دەنگدان دڵنیاین بڕیاری خۆیانداوە دەنگ بە كێ بدەن، ئەمە خۆی لە خۆیدا رێژەی دەستكاریكردنی دەنگەكان زۆر كەمدەكاتەوە. درەو: ئەی ئەو كەسانەی كە كارتی بایۆمەترییان نەكردووە، ئەوانە مافی دەنگدانیان دەبێت ؟ سەعید كاكەیی: وەكو وتم هەموو هاوڵاتییەك لە سەرو تەمەنی 18 ساڵییەوە مافی دەنگدانی هەیە، بەتایبەتی ئەوانەی كارتە كاتییە كۆنەكەیان هەیە كە وێنەی لەسەر نییە و پەنجەمۆرەكەی وەرنەگیراوە، ئەمانەش مافی دەنگدانیان هەیە، بەڵام بۆ ئەوەی دەنگدانەكەی دووبارە نەبێتەوە لەكاتی دەنگداندا هەر كە كارتەكەی كردە ناو سندوقەكەوە، كارتەكە قوفل دەبێت، جاران دەمانوت بۆ سێ رۆژ، پاشان وتمان بۆ سێ مانگ، ئێستا لەگەڵ ئەو كۆمپانیا رێككەوتوین ئەو كارتە قوفل ببێت و داخرێت تاوەكو هەڵبژاردنی داهاتوو. درەو: بە رێژەیی لەو چوار تەمەنەی تر واتە (1997- 1998- 1999- 2000) بە بەراورد بە هەڵبژاردنی رابردوو چەند دەنگ زیادی كردووە ؟ سەعید كاكەیی: نزیكەی (4 ملیۆن) كەسێك لەم چوار ساڵەی دوایدا زیادیان كردووە. درەو: سەبارەت بە هەڵمەتی هەڵبژاردن، وەكو دەزانن ئێستا بە جۆرێك لە جۆرەكان هەڵمەت دەستیپێكردووە، رێكاری كۆمسیۆن بۆ ئەم حاڵەتانە چییە ؟ سەعید كاكەیی: ئێمە رۆژی یەكی مانگ ئاگادارییەك و سەرەنجرشاكێشانێكمان بڵاوكردەوە و مۆڵەتی سێ رۆژمان بە هەموو لایەنەكان داوە هەموو بانگەشەیەكی راستەخۆ راگرن، لەدوای ئەو مۆڵەتەوە هەر لایەنێك بانگەشە بكات، ناو و ژمارەی كاندید و یان ناوی قەوارو هاوپەیمانێتی بڵاوبكاتەوە، سزایەكی قورسی وەهای دەدەین نەتوانێت دووبارەی بكاتەوە، ئەگەر دووبارەی كردەوە سزاكە دووقات دەبێت، ئەگەر سێبارە كرایەوە سزاكە سێقات دەبێت تا ئەو رادەیەی دەتوانین بیكێشینە دادگا و ماوەی 15 ساڵ حوكمی بدەین تەنانەت تا ئەو رادەیەی كاندیدەكانیشی پێ بكشێنینەوە. درەو: تائێستا هیچ پێشێلكارییەكتان بەدەستگەیشتووە ؟ سەعید كاكەیی: بەڵێ پێشێلكاریمان پێگەیشتووە، بەڵام پێشێلكارییەكان كەوتونەتە ناو ئەو سێ رۆژەی كە مۆڵەتمان پێداون، دوای ئەو سێ رۆژە مۆڵەت بە هیچ كەس نادەین، تەنانەت ئەگەر بزوتنەوەی گۆڕان و یەكێتی و پارتی و نەوەی نوێی و كۆمەڵ و هەر لایەنێكی تر بێت، چ جای لایەنە عەرەبییەكان، ئێمە بە یەك چاو لە هەموویان دەڕوانین و بە یەك تای تەرازوو مامەڵەیان لەگەڵ دەكەین و سزاكەیان زۆر قورس دەبێت تەنانەت ئەگەر نەشتوانن و پارەیان نەبێت بۆ ئیدارەدانی بانگەشەكەیان. درەو:  باس لەوە دەكرێت لە زوترین كاتدا ئەنجامەكان رادەگەیەنرێت، دوای هەڵبژاردن بە ماوەی چەنێك دەتوانن ئەنجامەكان رابگەیەنن ؟ سەعید كاكەیی: بە حوكمی ئەو ئامێرانەی كە سەدان ملیۆن دۆلارمان تێدا خەرجكردوون بەرنامەی ئێمە ئەوەیە لەماوەی (24 كاتژمێر)دا ئاكامە سەرەتاییەكان رابگەیەنین، دەمێنێتەوە دوای راگەیاندنی ئاكامی بەرایی، دوو هەفتەمان دەمێنێتەوە بۆ ئەوەی هەر لایەنێك سەرەنج یاخود رەخنەی هەبێت لە رێگای ئێمەوە وەكو كۆمسیۆن یاخود لە رێگای دادگاوە یەكلایی بكرێتەوە، دوای دوو هەفتە لە راگەیاندنی ئاكامی بەرایی، ئاكامی فەرمی و كۆتایی بڵاودەكەینەوە. درەو: لایەنەكان تا چەند دڵنیا بن لەوەی لە لایەن لایەنە عێراقی یاخو نێودەوڵەتییەكانەوە هیچ فشارێك لەسەر كۆمسیۆن نییە و دەستكاری دەنگەكان ناكرێت، پێشتر باسلەوەدەكرا هێزێكی هەرێمی یاخود كەسایەتییەكی عێراقی هەژمونی هەبووە بەسەر كۆمسیۆندا ؟ سەعید كاكەیی: ئێمە لە رێگەی سایتەكەی ئێوەوە دڵنیایی دەدەین بە هەموو دەنگدەرێك كە گرنگ نییە ئاستی فشارەكان چەندن، بەڵام دڵنیابن لەوەی ئەم دەستوری ئەنجومەنی كۆمسیارانە یەكڕیز و هاودەنگن و تائێستا چۆكیان بۆ هیچ فشارێك دانەداوە و دڵنیابن ئێمە ئامادەین سەرو ماڵ و گیانی خۆمان لەرێگەی ئەم ئەركە پیرۆزەدا بەخت بكەین و چۆك دانەدەین بۆ هیچ فشارێكی دەرەكی یان ناوخۆیی.