ئەگەرچی پارێزگای هەولێر لەژێر دەسەڵات و كۆنترۆڵی پارتی دیموكراتی كوردستاندایە، بەڵام لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 30/4/2014، كە (936557) هاوڵاتی مافی دەنگدانیان هەبووە و (744489) هاوڵاتیش دەنگیانداوە، پارتی دیموكراتی كوردستان  توانی (354735) دەنگ بەدەست بهێنێت بەرێژەی (48% ) و ، بەڵام لایەنەكانی تر پێكەوە ( یەكێتی ، گۆڕان، كۆمەڵ، یەكگرتوو) پێكەوە (379562 ) دەنگیان هێناوە بەرێژەی ( 52%)ی پارێزگای هەولێرە لەگەڵ ( 8 ) كورسی لەكۆی 15 كورسی ئەنجومەنی نوێنەران، بە جۆرێك یەكێتی نیشتیمانی كوردستان (168688) دەنگی بەدەستهێناوە بەڕێژەی (23%) و لیستی گۆڕان توانی (104059) دەنگ بەدەستبهێنێت بەڕێژەی (14%) و  لیستی كۆمەڵی ئیسلامیی (80492) دەنگ بەڕێژەی (11%) و لیستی یەكگرتووی ئیسلامیی (26323) دەنگ و بەڕێژەی (4%)ی دەنگەكان بەدەست بهێنێت، بەڵام لەم هەڵبژاردنەدا رێژەی دەنگی لایەنەكان زیاتر بوو لە پارتی كە پارتی 48% و لایەنەكانی تریش لە 52%ی دەنگەكانیان مسۆگەر كردووە. لە كۆی 15 كورسی ئەنجومەنی نوێنەرانیش لە 2014 پارتی 7 كورسی و لایەنەكانی تریش 8 كورسیان بەدەستهێناوە، چاوەڕوان دەكرێت لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری داهاتوودا نەخشە سیاسیەكە گۆڕانكاری زیاتر بەخۆیەوە ببینێت

راپۆرتی شیكاری: فازل حەمەرەفعەت  رۆژی 24ی حوزەیران هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی لە توركیا بەڕێوەدەچێت، لەدوای ئەم هەڵبژاردنە سیستمی سەرۆكایەتی لە توركیا دەچێتە بواری جێبەجێكردن كە ساڵی 2017 لە راپرسییەكی گشتیدا دەنگی لەسەردرا، بەمەش كۆتایی بە رۆڵی بەرفراوانی پەرلەمانی ئەو وڵاتە دێت. پارتی ئۆپۆزسیۆنەكانی توركیا چوار كەسیان كاندید كردووە بۆ ركابەرێتیكردن لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان، ئەمەش بە مەبەستی كەمكردنەوەی دەنگەكانی ئەردۆغان و رێگرتن لە دەرچوونی لە خولی یەكەمی هەڵبژاردنەكاندا، پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان بەنیازن ئەگەر هەڵبژاردن بكەوێتە خولی دووەم، هەموویان پشتیوانی یەك كاندید بكەن لەبەرامبەر ئەردۆغاندا. ئەمڕۆ  دواهەمین رۆژ بوو بۆئەوەی كاندیدەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ناوی خۆیان پێشكەش بە لیژنەی ناوەندیی هەڵبژاردنەكان بكەن. دیارترین ركابەرەكانی ئەردۆغان لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا: •    موحەڕەم ئینجیە- پارتی گەلی كۆماری " جەهەپە" پارتی گەلی كۆماری كە پارتی ئۆپۆزسیۆنی سەرەكییە لە توركیا، موحەڕەم ئینجیەی كاندید كردووە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی، ئینجییە تەمەنی (53 ساڵ)ەو پێشتر مامۆستای فیزیا بووە. ئینجییە وا ناسراوە یەكێكە لەو پەرلەمانتارانەی ئۆپۆزسیۆن كە زۆر بە حەماسەتەوە قسە دەكات، ئەو لە دواین هەڵبژاردنی ناوخۆیی پارتەكەی (2014-2016) تاكە ركابەری كەمال كلیچدار ئۆغلۆ بوو بۆ سەركایەتیكردنی پارتەكە. بەهۆی ئەو لێدوانە توندە بەردەوامەكانییەوە پێشبینی دەكرێت كاندیدێكی گونجاو بێت بۆ ركابەرێتیكردن لەگەڵ ئەردۆغان، هەروەها لەلایەن بنكەی دەنگدارانی پارتەكەی و لەناو رەوتی پارێزگار و چەپڕەوەكانی توركیاشدا لایەنگری هەیە. لە وتارێكدا لەبەردەم لایەنگرانی پارتەكەی لە ئەنكەرەی پایتەخت، ئینجییە وتی" دەبم بە سەرۆكی هەموان، سەرۆكێكی بێلایەن. رۆژی 24ی حوزەیران بێئومێدی كۆتایی دێت". •    میراڵ ئەكشینار- پارتی خێر میراڵ ئەكشینار یەكێكە لە سیاسەتمەدارە نەتەوەپەرەستەكانی توركیا، ئەم ژنە سەرۆكایەتی پارتی خێر دەكات و خۆی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی داهاتووی توركیا كاندید كردووە، هەندێك لە چاودێران بوونی ئەم ژنە لە پرۆسەكەدا وەكو ئاڵنگاری لەبەردەم ئەردۆغان وێنا دەكەن، بەوپێیەی پێگەی جەماوەرییەكەی دەكەوێتە ناو بنكەی جەماوەری پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتدارەوە كە ئەردۆغان سەرۆكایەتی دەكات، كە بریتین لە خەڵكانی پارێزگار و لایەنگرانی كەرتی كار و خەڵكانی ئیماندار و نەتەوەپەرەست. بەهۆی نەیاریكردنی سیستمی سەرۆكایەتییەوە، میراڵ ئاستی جەماوەری بەرزبووەوە، بەتایبەتیش لەكاتێكدا تەنانەت لەناو پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتدار رەوتێك هەن حەزیان بەو سیستمە نییە كە دەسەڵاتێكی نیمچە رەها بە سەرۆك دەدات و وڵات بەرەو ستەمكاری دەبات. •    میراڵ ئەكشینار ساڵی 1996 وەزیری ناوخۆی توركیا بووە، یەكێك بووە لەوانەی بەشداری كردووە لە دامەزراندنی پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتدار، بەڵام دواتر پارتەكەی بەجێهێشت و رایگەیاند، دادو گەشەپێدان تەنیا درێژكراوەی پارتی رەفاهی ئیسلامییە كە نەجمەدین ئەربەكان سەرۆكایەتی دەكرد. ئەكشینار پاش جیابونەوەی لە پارتی دادو گەشەپێدان چووە ناو پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرەستەوە، بەڵام بەهۆی نەیاربوونی لەگەڵ شێوازی كاركردنی سەرۆكی پارتەكە بەتایبەتی لە پشتگیریكردنی لە ئەردۆغان، ساڵی 2016 لە پارتەكە دەركرا، لەوكاتەوە نازناوی "ژنە پۆڵاینەكە"ی پێدرا. •    سەلاحەدین دەمیرتاش- پارتی دیموكراتی گەلان- هەدەپە لەپشت دیواری زیندانەوە، سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی پێشووی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) وەكو تاكە كوردێك خۆی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی داهاتووی توركیا كاندید كرد. كاندیدبوونی سەلاحەدین دەمیرتاش لەناو زیندانەوە هیچ گرفتێكی یاسایی دروستناكات، بەتایبەتیش لەكاتێكدا تائێستا دادگاكانی توركیا هیچ تۆمەتێكیان لەسەر ساغ نەكردوەتەوە. دەمیرتاش بەتۆمەتی پەیوەندی لەگەڵ پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) دەستگیركراوە كە بەپێی یاسا كاركردنی سیاسی پەكەكە لەناو توركیا یاساغ كراوە، ئەگەر كۆی ئەو تۆمەتانەی كە ئاڕاستەی كراوە لەسەری ساغ بكرێنەوە، دەمیرتاش بە (142 ساڵ) زیندانی حوكم دەدرێت كە تەمەنی بەشی تەواوكردنی ئەو حوكمە ناكات. كاندیدبونی دەمیرتاش بۆ سەرۆكایەتی توركیا لەكاتێكدایە ئەندام و لایەنگرانی پارتەكەی (هەدەپە) لەدوای كودەتا شكستخواردوەكەی توركیاوە روبەڕوی هەڵمەتی سەركوتكردن و دەستگیركردن دەبنەوە. ئاستی جەماوەری هەدەپە لەنێوان 10% بۆ 12% ە لە توركیا، بەڵام پێشبینی دەكرێت بە كاندیدبوونی دەمیرتاش لەبەرامبەر ئەردۆغان ئاستی دەنگەكانی ئەو پارتە كوردییە بەرزتر ببێتەوە. دەمیرتاش یەكێكە لە دیارترین سیاسەتمەدارانی توركیا كە لە هەڵبژاردنی ساڵی 2015ی توركیادا توانی لە دەرەوەی بازنەی دەنگدەرانی خۆی كە زۆرینەیان كوردن، دەنگ لە ناوچە جیاجیاكانی توركیا بەدەستبهێنێت، بەوەش توانی پارتەكەی بكات بە دووەم گەورە پارتی ئۆپۆزسیۆن لەناو پەرلەمانی توركیادا.  تیمیل كەرەموڵا ئۆغلۆ- پارتی سەعادەتی ئیسلامی پارتی سەعادەت ساڵی 2001 دامەزراوە، لە هەڵبژاردنی پێشووی توركیادا نەیتوانی رێژەی پێویستی دەنگ بەدەستبهێنێت بۆئەوەی بچێتە ناو پەرلەمانەوە، تیمیل كەرەموڵا كە سەرۆكایەتی پارتەكە دەكات خۆی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كاندیدكردووە، بەڵام بۆ وەرگرتنی رەزامەندی لیژنەی ناوەندی هەڵبژاردنەكانی توركیا بەمەبەستی پەسەندكردنی كاندیدبونەكەی، دەبێت تاوەكو رۆژی 9ی ئەم مانگە (100 هەزار) ئیمزا كۆبكاتەوە. پارتی سەعادەت بانگەوازەكانی پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتداری رەتكردەوە بۆ چونەناو ئەو هاوپەیمانێتییەی كە پارتی دەسەڵاتدار لەگەڵ پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرەست كردویەتی، بۆیە ئێستا ئەم پارتە بووەتە هاوپەیمانێكی پێشبینی نەكراوی ئۆپۆزسیۆنی عەلمانی توركیا لە هەڵبژاردنی داهاتوودا. پارتی سەعادەت هاوشێوەی پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتدار ریشەیەكی ئیسلامی هەیە، بۆیە چاودێران پێشبینی دەكەن بەشداریكردنی لە كێبركێكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیا یارمەتیدەر دەبێت بۆ ئۆپۆزسیۆن لە راكێشانی دەنگ لەناو بنكەی جەماوەری پارتی دادو گەشەپێدان و ئەمەش هۆكار دەبێت بۆ ئەوەی ئەردۆغان لە خولی یەمەمدا هەڵبژاردنەكە نەباتەوە. رۆژی سێ شەممەی رابردوو لە وتارێكدا كەرەموڵا ئۆغلۆ وتی: ئەردۆغان سەركوتكاری دەكات لەبەرامبەر هەموو توێژەكانی كۆمەڵگەدا". •    دوو كاندید لە پەراوێزدا جگە لەو كەسانەی كە پارتەكانیان فراكسیۆنی لەناو پەرلەماندا هەیە و خۆیان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیا كاندید كردووە، دوو كاندیدی تر هەن كە پارتەكانیان ئامادەگی لەناو پەرلەماندا نییە، ئەو دوو كاندیدەش بریتین لە هەریەكە لە (دۆغۆ بیرینچیك) سەرۆكی پارتی نیشتمانی چەپڕەو، هەروەها (وەجدەت ئووز) كە پارتێكی بچوكی هەیە.  

لێهاتوویی كاندید لە بەڕێوەبردنی هەڵمەتی هەڵبژاردندا ئامادەكردنی: فازل حەمەڕەفعەت كاندیدی هەڵبژاردنەكان چۆن هەڵمەتی هەڵبژاردن بەڕێوەدەبات و دەتوانێت متمانەی دەنگدەران بەدەستبهێنێت ؟ ئەمە پرۆسەیەكی سەخت و ماندوكەرە، پێویستی بە هونەر و لێهاتوویی هەیە، چونكە وەكو چەكێكی دوو سەرەیە، هەر هەڵەیەك بەشێوەی نەرێنی لەسەر كاندید دەكەوێت. مەبەست لە لێهاتوویی چییە ؟ لێهاتوویی بریتییە لە هونەری بەكارهێنان و قۆستنەوەی تواناكان بەشێوەیەكی باش، گوزارشتە لە شارەزایی و خوێندنەوەی ئەزمونەكان و كاركردن لەسەریان. مەبەست لە بەڕێوەبردن چییە ؟ كۆمەڵێك بنەما و پرۆسەی بەردەوامە لەپێناو بەكارهێنانی ئەو سامان و توانا مرۆیی و مادییانەی كە لەبەردەستدان و قۆستنەوەیان بە باشترین شێوە بە ئاڕاستەی بەدیهێنانی ئامانجێكی دیاریكراوی رون و ئاشكرا. لەرێگەی بەڕێوەبردنێكی باشەوە ئەوانەی كە هەڵمەتی هەڵبژاردن بەڕێوەدەبەن بڕیار لەسەر ئەوە دەدەن چیان دەوێت، چی دەكەن، لە كوێ و چۆن و لە چ كاتێكدا، كامەیە تواناكانی بەردەستیان؟، خەڵكەكانیان كامانەن؟ مەبەست لە هەڵمەتی هەڵبژاردن چییە ؟ كۆمەڵێك چالاكی پەیوەندیگرتنی پلان بۆداڕێژراوی رێكخراوە, كە تاك یاخود كوتلەیەك یاخود پارتێك دەیكات بەدوور لە هەركارێكی هەڕەمەكی، بەمەبەستی بەدەستهێنانی زۆرترین دەنگی دەنگدەران.             * ئامانجەكانی هەڵمەتی هەڵبژاردن هەر هەڵمەتێكی هەڵبژاردن كار بۆ بەدیهێنانی سێ ئەركی هاوسەنگ دەكات: 1-    گرەنتیكردنی دەنگی دەنگدەرانی لایەنگری پارتەكەی، لەرێگای چەسپاندن و بەهێزكردنی هەڵوێستەكانیان و پاراستنیان لە كاریگەری پروپاگەندەی ركابەرەكانی. 2-    دانانی كاریگەری لەسەر زۆرترینی ئەو توێژانەی كە بێلایەنن، ئەمانە ئەو توێژانەن كە لەلایەن هەموو كاندیدەكانەوە كراونەتە ئامانج. 3-    پوچەڵكردنەوەی هەڵوێستی ركابەرەكان و گۆڕینی ئاڕاستە و بێ متمانەكردنی دەنگدەران بە بەرنامە و بیروبۆچونەكانیان.                *گرنگترین ئامرازە بەكارهێنراوەكانی پەیوەندیكردن لە هەڵمەتی هەڵبژاردندا * بەسەركردنەوەی ماڵ و كۆبونەوەكان و هەر جۆرە پەیوەندییەكی تایبەتی * پۆستەری تایبەت بە بەرنامەی هەڵبژاردن * پۆستەری تایبەت بە لیستی هەڵبژاردن و ژیاننامەی كاندیدەكان * لافیتەی قوماش و كاغەزی كە گوزارشت لە بەرنامەی هەڵبژاردن بكات * كاغەز و نامەی پێچراوەی رەنگاوڕەنگ كە بەرنامەی هەڵبژاردنی كاندیدەكان لەخۆبگرێت * دروشمی دیوارەكان كە هەمان ناوەڕۆكی تابلۆ قوماشییەكان لەخۆدەگرێت * ئۆتۆمبیلی بانگەشەكردنی گەڕۆك كە بانگەواو بۆ بەرنامەی هەڵبژاردن و ناوی كاندیدەكان دەكات * بانگەشە و ریكلامی هەڵبژاردن لە دەزگا راگەیاندنە جەماوەرییەكان * فێستیڤاڵ و رێپێوانە جەماوەرییەكان                 *قۆناغەكانی پلانی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن هەر پرۆسەیەكی پلاندانان بۆ هەڵمەتی هەڵبژاردن بەچەند قۆناغێكی جۆراو و گرنگ و یەكانگیردا تێدەپەڕێت، گرنگترینیان: 1-     خۆئامادەكردنی كاندیدەكان و دیاركردنی باشترین بژاردە  2-    ئامادەكردنی تۆمار و زانیارییەكان لەبارەی بازنەكانی هەڵبژاردنەوە 3-    خوێندنەوەی ژینگەی هەڵبژاردن لەڕووی كێشە و بەربەست و دەنگدەرو ركابەرەكانەوە.. هەموو ئەو شتانەی كە تایبەتن بەو بازنانەی كە هەڵبژاردنیان تێدا بەڕێوەدەچێت 4-    ئامادەكردنی بەرنامەی هەڵبژاردن لەسەر بنەمای هەڵبژاردنەمانی پێشوتر، دەبێت بەرنامەكان رون و واقیعی بێت و پەیوەندیداربێت بە جەماوەرەوە 5-    دانانی پلانێكی دارایی بۆ دابینكردنی پارەی هەڵمەتی هەڵبژاردن 6-    دیاریكردنی ئامرازەكانی پەیوەندیكردنی گونجاو و ئامرازەكانی بانگەشەكردن 7-    خشتەكردنی هەڵمەتی هەڵبژاردن و شێوازی جێبەجێكردنی                          *ئامرازەكانی لێهاتوویی بۆ جێبەجێكردن (10) بابەت هەن كە وەكو لێهاتوویی بنەڕەتی پێویستن بۆ جێبەجێكردنی پلانی هەڵبژاردن ئەژماردەكرێن. یەكەم: دیاریكردنی باشترین كاندید لەناو كۆمەڵێكی زۆری كاندیدەكان و دیاریكردنی باشترین پێوەر بۆ هەڵبژاردنی ئەم خەسڵەتانە: 1-    دەبێت كاندید كۆمەڵایەتی بێت بەو واتایەی دەبێت ئامادەگی كۆمەڵایەتی هەبێت و لەلای خەڵك قبوڵكراو بێت، ئاكاری باش بێت و مامەڵەی دۆستانە بكات. 2-    شێوە و روخساری قبوڵكراو بێت، خەندەیەكی ئارامی هەبێت كە بتوانێت بەهۆیەوە روبەڕوی خەڵك ببێتەوە. 3-    كەسێك نەبێ كە بەشێوەیەكی خێرا توڕە ببێت، چونكە دەبێت لەگەڵ هەموو رەنگەكانی خەڵكدا مامەڵەبكات چ یار و چ نەیار و خەڵكی حەماسی، بۆیە دەبێت كاندید كەسێكی خۆگر و بەتوانابێت لە گفتوكۆكردن و قایلكردندا، بەرامبەرەكانی قبوڵبكات و بەرگەی رەخنەكانیان بگرێت هەرچەندە توندیش بێت. 4-    زمانپاراو بێت لە قسەكردن و توانای كوێگرتنی هەبێت بەشێوەیەكی باش. 5-    كاریزما: ئەمە تایبەتمەندییەكە كە دیاریكردنی كارێكی ئاستەنگە، بەڵام دەتوانرێت بە ئاسانی بناسرێتەوە لەكاتی مامەڵەكردن لەگەڵ خەڵكدا، دیارترین رەگەزەكانی ئەم تایبەتمەندییە رێكپۆشی و وردبینییە لە قسەكردندا، ئەو كەسەی كە كاریزمای هەیە بەڕێزەوە مامەڵە دەكات و خەڵك بەلای خۆیدا كێش دەكات. 6-    بابەتیبون: ئەمە توانای تەماشاكردنی بابەتەكانە بەدوور لە بۆچونی كەسی و حزبی و لایەنداریكردن بۆ لایەنێك، بەواتای پاراستنی بەرژەوەندی گشتی. 7-    دەبێت كاندید رۆشنبیر بێت و زانیاری لەبارەی هەموو جۆرەكانی زانست و روداوەكان هەبێت. 8-    بایەخدان بە خەڵك و حەزی یارمەتیدانی ئەوانی تر دووەم: بونی گوتارێكی میدیایی باش و روون بەپێی ئەم تایبەتمەندییانە: 1-    بابەتیبون و بێلایەنی و نەشێواندنی بابەتەكان 2-    راستگۆیی و دووركەوتنەوە لە درۆكردن و دروستكردنی بابەت 3-    شایەتحاڵ و بەڵگە و ئارگیۆمێنت 4-    لەبەرچاوگرتنی باری دەرونی وەرگرەكان 5-    لەبەرچاوگرتنی پێداویستی و خواست و ئازارەكانی خەڵك 6-    پسپۆڕَتی و دەرنەچون لە بابەتە باوەكان. 7-    زمانی قسەكردن لەگەڵ تاك و لەگەڵ كۆمەڵ 8-    نادژیەكی لەگەڵ سیاسەتی گشتی بزوتنەوەكە 9-    نادژیەكی لەگەڵ سیاسەتی گشتی بزوتنەوەكە و فیكرە سیاسییەكەی لەكاتی راگەیانی بۆ رایگشتی 10-    شارەزایی زمانەوانی لە بواری رێزمان و نوسیندا سێیەم: بونی بارەگایەكی هەڵبژاردنی ئاشكرا و دابینكردنی هەموو هۆكارە پێویستەكانی پەیوەندیكردن بۆی، تێیدا تیمێكی راهێنراو سەرپەرشتی جێبەجێكردنی كەمپەینەكە بكەن و ناونیشانێكی هەبێت بۆ لیستی كاندید و راگەیاندنكار و جەماوەر. چوارەم: بوونی لیژنەیەكی هەڵبژاردن كە سەرۆكێكی هەبێت و هەموو پێداویستییە پیشەییەكانی هەبێت وەكو یاسا و راگەیاندن و بەڕێوەبەرایەتی و ئابوری.. سەرپەرشتی هەموو  پرۆسەی هەڵبژاردن بكات لە سەرەتاوە بۆ كۆتایی. پێنجەم: بوونی وتەبێژێكی میدیایی تایبەتمەند، خاوەنی گوتارێكی میدیایی باش بێت، ئەو تایبەتمەندییەی هەبێت كە زمانحاڵی لیستی كاندیدەكە بێت، ئەمە دەكرێت هۆكار بێت بۆ رێگرتن لە لێدوانی دژبەیەكی كاندیدەكان كە زۆرجار رودەدات، مەرج نییە ئەو كەسە خۆی لەناو لیستەكەدا بێت، بەڵام باشترە یەكێك بێت لە كاندیدەكان. شەشەم: بەكاارهێنانی باشترین ئامرازەكانی پەیوەندیكردن لە بواری هەڵبژاردندا، هەر ئامرازێك تایبەتمەندی خۆی هەیە، هەموو جەماوەرێكیش تایبەتمەندی خۆی هەیە، لێهاتوویی لێرەدا ئەوەیە ئامرازێك بەكاربهێنین كە گونجاو بێت لەگەڵ جەماوەر لە كاتێكی گونجاودا، بۆ نموونە: -    بەكارنەهێنانی رۆژنامە و گۆڤارەكان لە گوندەكاندا، چونكە زۆرینەی خەڵكی ئەو گوندانە نەخوێندەوارن. -    بەكارنەهێنانی ئەو ئامرازانەی كە خەرجییان زۆرە لەو هەڵمەتانەی هەڵبژاردندا كە بەرفراوان نین وەكو كەناڵە ئاسمانییەكان. -    دابەشكردن و خشتەكردنی بەكارهێنانی ئەو ئامرازانە و تێكەڵنەكردنیان لەگەڵ یەكتری، بەكارهێنانیان بەشێوەی خشتەكاری بەدرێژایی هەڵمەتەكە. -    دەبێت بەشێوەیەكی زیاتر پشت بە پەیوەندی تاكەكەسی ببەسرێت، بانگەوازی تاكەكەسی، سەردانی مەیدانی، دروستكردنی پەیوەندی گشتی و مرۆیی. حەوتەم: وردبینیكردن لە خەرجییەكان بەشێوەیەكی باش، خەمڵاندنی بەشێوەیەكی باش، دیاریكردنی بودجەی كەمپەینەكە و كاركردن بەپێی بودجەكان. هەشتەم: هەڵبژاردنی سەرەتایەك بۆ كەمپەینی هەڵبژاردن بەشێوەیەكی زانستی، شارەزایان سێ‌ سەرەتایان بۆ جێبەجێكردنی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن داناوە كە ئەمانەن: -    سەرەتایەكی بەهێز و كەمی لەسەرخۆ -    سەرەتایەكی دیاریكراو و زیادكردنی لەسەرخۆ -    سەرەتاییەكی هاوسەنگ ودووبارەكردنەوەی هێز و لاوازی لەگەڵ بەكارهێنانی هەر ئامرازێكی نوێدا هەندێك لە شارەزایان پێیانوایە جێبەجێكردنی هەڵمەتی هەڵبژاردن بەم قۆناغانەدا تێدەپەڕێت: -    قۆناغی نمایشكردنی كاندیدە بۆ جەماوەر بەر لەكاندیدكردنی بۆ زانینی بۆچونی خەڵك دواتر خستنەڕووی بەرنامەی هەڵبژاردن -    قۆناغی بڵاوبونەوە و جێبەجێكردنی بەشێوەیەكی ئاشكرا و بەكارهێنانی هەموو ئامراز و هۆكارەكان و دووبارەكردنەوە. -    قۆناغی سەرەنج خستنەسەر چالاكی لەسەر پرسە تایبەت و چارەنوسسازەكان. -    قۆناغی هێرشكردنەسەر ركابەرەكان و پوچەڵكردنەوەی بەرنامەكانیان. ناتوانین بڕیار لەسەر باشترین سەرەتا بۆ دەستپێكردنی كەمپەینی هەڵبژاردن بدەین، بەڵام لە هەموو حاڵەتەكاندا دەبێت خوێندنەوە بۆ سەرەتای دەستپێكردنی كەمپەین بكرێت و لەسەر بنەمایەی زانیاری روون بەڕێوەبچێت، پێدەچێت لەگەڵ هەر جۆرێك لە جۆرەكانی هەڵبژاردندا یاخود هەموو قۆناغێك لە قۆناغەكانی هەڵبژاردندا جۆرێك لە جۆرەكانی دەستپێكی بانگەشەی هەڵبژاردنی بۆ بگونجێت. نۆیەم: چاودێریكردنی رۆژی دەنگدان بەشێوەیەكی باش و بینینی وەكو رۆژێكی نائاسایی، دەبێت تێدا گوتارەكان یەكبخرێت، هەواڵ بڵاونەكرێتەوە مەگەر بەشێوەیەكی ناوەندی نەبێت، چاودێریكردنی پێشێلكارییەكان و چارەسەركردنی یەك بەیەكیان. رۆژی دەنگدان لەرێگەی ژوورێكی عەمەلیاتەوە بەڕێوەدەبرێت كە هەموو ئامرازە خێراكانی پەیوەندیكردنی بۆ دابینكرابێت و تیمێكی هەبێت كە پەیوەستكرابێت بە لیژنەی سەرپەرشتیكردنی هەڵبژاردنەكانەوە، ئەمەش بەمەبەستی وەرگرتنی زانیاری راست و دروست و راگەیاندنیان بەشێوەیەكی ئازایانە لەكاتی دەرچونی ئەنجامەكاندا جا ئەگەر ئەنجامەكە بردنەوەی هەڵبژاردن بێت یاخود دۆڕاندنی. دەیەم: ئامادەكردنی رەشنوسێك بۆ گوزارشتكردن لە بردنەوەی هەڵبژاردن بەشێوەیەكی ئارام و لەسەرخۆ و دوور لە توڕەیی و جنێودان و گوازارشتكردن لەسەركەوتن بەشێوەیەكی خاكیانە و دڵنیاكردنەوەی لایەنە دۆڕاوەكان و سوپاسكردنیان، هەروەها سوپاسكردنی ئەو لایەنانەی كە هەڵبژاردنەكەیان سەرخستووە، هاوكات ئامادەكردنی رەشنوێك بۆ گوزارشتكردنێكی دیموكراتیانە لە كاتی دۆڕاندنی هەڵبژاردن و پیرۆزباییكردن لە لایەنە براوەكان و راگەیاندنی هەماهەنگیكردن لەگەڵیان، هەروەها سوپاسكردنی ئەو لایەنانەی كە هەڵبژاردنەكەیان سەرخستووە و رونكردنەوەی ژمارەی دەنگەكانی پارتەكە لە هەڵبژاردنەكەدا.

راپۆرتی شیكاری: فازل حەمەڕەفعەت سەرەتایەكی پێویست دوای جەنگی جیهانی یەكەم، وڵاتانی زلهێز هەرسێ ویلایەتی (بەغداد، بەسرە، موسڵ) یان بەپێی رێككەوتننامەی (سایكس پیكۆ) لەچوارچێوەی وڵاتێكی نوێدا بەناوی (عێراق) یەكخست. لە رۆژی 11 ی تشرینی دووەمی 1920، عێراق بوو بە ئەندام لە كۆمەڵەی گەلان لەژێر ئینیتدابی بەریتانیادا، ئینگلیزەكان بۆ جێگیركردنی وڵاتە نوێیەكە، شۆڕشی 1920ی عێراق و شۆڕشی شێخ مەحمودی حەفیدیان لە كوردستان سەركوتكرد. ساڵی 1921 بەسەرۆكایەتی وینستۆن چەرچڵ سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا كۆنگرەی قاهیرە بەڕێوەچوو، لەم كۆنگرەیەدا فەیسەڵی یەكەم وەكو پادشای عێراق دیاریكرا، كۆنگرەكە پێشنازی كرد ریفراندۆمێك سازبدرێت بۆ دانانی شا فەیسەڵ،  23ی ئابی 1921 فەیسەڵی یەكەم وەكو پادشای عێراق دانرا. كانونی دووەمی 1924 كە عێراق لەژێر ئینتیدابی بەریتانیادا بو، هەڵبژاردنێك بەڕێوەچو بۆ دیاریكردنی ئەندامانی ئەنجومەنی دامەزراندن، ئەوە یەكەم هەڵبژاردن بو لە مێژووی نوێی عێراقدا، شیعەكان كە دژی ئینتیدابی بەریتانیا بون، هەڵبژاردنەكەیان بایكۆت كرد. ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەكە یەكەمین دەستوری بۆ عێراق نوسییەوە، تەموزی 1924 دەستوری عێراق پەسەندكرا، لە 21ی ئازاری 1925 شا فەیسەڵ دەستورەكەی ئیمزا كرد، لە دەستورەكەدا سیستمی حوكمڕانی عێراق بە سیستمی (پادشایەتی دەستوریی) دیاریكرا لەگەڵ بوونی حكومەتێكی پەرلەمانیی و دوو ئەنجومەنی یاسادانان بەمشێوەیە: •    ئەنجومەنی نوێنەران: ئەم ئەنجومەنە چوار ساڵ جارێك لەلایەن خەڵكەوە هەڵدەبژێردرێت •    ئەنجومەنی پیران (ئەعیان): ئەم ئەنجومەنە ئەندامەكانی لەلایەن پادشاوە دەدەنرا بەشێوەیەكی گشتی مێژوونوسان مێژووی عێراق بەسەر دوو قۆناغدا دابەش دەكەن: •    قۆناغی یەكەم: رژێمی پادشایەتی 1921-1958 •    قۆناغی دووەم: رژێمی كۆماریی 1958 تاوەكو ئێَستا لە هەردوو قۆناغەكەدا چەندین پەرلەمان هەبوون كە نوێنەرایەتی گەلیان كردووە. سەردەمی پادشایەتی و یەكەم پەرلەمان لە مێژووی عێراقدا ساڵی 1925 یەكەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە عێراق بەڕێوەچوو، بەشێوەیەكی گشتی لە قۆناغی پادشایەتیدا 16 خولی پەرلەمانی هەبووە، بەڵام هیچ یەكێك لەو پەرلەمانانە خولی یاسایی خۆیان تەواو نەكردووە و پێشوەخت هەڵوەشێندراونەتەوە جگە لە سێ خولی پەرلەمانی نەبێت، بۆ نمونە 1953 هەڵبژاردنی پەرلەمانی بەڕێوەچووە، بەڵام سەرۆك وەزیران داوای بەڕێوەچونی هەڵبژاردنی پێشوەختی كردوە‌و بەوهۆیەوە 1954 دیسان هەڵبژاردن بەڕێوەچوە، هەر هەمان ساڵ جارێكی تر هەڵبژاردن كراوەتەوە. تاوەكو روخانی سیستمی پادشایەتی لە ساڵی 1958 لە عێراق (10) هەڵبژاردنی گشتی بەڕێوەچوو، هەر لەو ماوەیە زیاتر لە (50) حكومەت پێكهێنرا، ئەمەش نیشاندەری ناسەقامگیری دۆخی سیاسی عێراقە لەو سەردەمەدا. لەم سەردەمەدا ئەنجومەنی نوێنەران یاخود پەرلەمان ناوی (كۆمەڵەی نیشتیمانی) لێنراوە. سیستمی كۆماری و سەردەمی قاسم ساڵی 1958 بە سەرۆكایەتی سەركردەكانی كودەتاكەی 14ی تەموزو ئەفسەرانی ئازادیخواز رژێمی كۆماری راگەیەندرا، بەڵام لەم قۆناغەدا هیچ هەنگاوێك بە ئاڕاستەی پرۆسەی دیموكراتی و هەڵبژاردن سەرنەكەوت. سەردەمی بەعسییەكان تاوەكو كودەتای ساڵی 1963ی بەعسییەكان هیچ هەڵبژاردنێكی پەرلەمانی لە عێراق بەڕێوەنەچوو، لەسەردەمی دەسەڵاتی بەعسییەكانیشدا ژیانی دیموكراتی لە عێراق تاوەكو ساڵی 1980 بەتەواوەتی پەكیكەوت، دوای 22 ساڵ راوەستان، 1980 یەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی بەڕێوەچو. بەعسییەكان ناوی پەرلەمانیان گۆڕی بۆ (ئەنجومەنی نیشتیمانی)، ئەم ئەنجومەنە ئەندامەكانی سەربە حزبی بەعس بون، هەرچەندە لە 1980وە رژێمی بەعس بە سەرۆكایەتی سەددام حسێن ژمارەیەك هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئەنجامدا، بەڵام هیچ یەكێك لە هەڵبژاردنەكان نەیتوانی دیموكراسی لە عێراق بچەسپێنێت. ناوی ژمارەیەك لە سەرۆكەكانی ئەنجومەنی نیشتیمانی (پەرلەمان) لەسەردەمی بەعسدا: •    نەعیم حەداد: 1980-1983 •    سەعدون حەمادی: 1983-1990 •    سەعدی مەهدی ساڵح: 1990- 1996 •    سەعدون حەمادی: 1996-2003 دوای سەددام ساڵی 2003 رژێمی بەعس روخێنرا، قۆناغێكی سیاسی نوێ دەستیپێكرد، مارسی 2004 ئەنجومەنی بەڕێوەبردن كە لەلایەن دەسەڵاتی كاتی هاوپەیمانانەوە دانرابو، ئیمزای لەسەر دەستورێكی كاتی كرد، دەستورەكە داوای پێكهێنانی كۆمەڵەی نیشتیمانی ئینتیقالی كرد، بەجۆرێك تەمەنی كۆمەڵەكە لە مانگی كانونی دووەمی 2005 تێپەڕنەكات، ئەركی ئەم كۆمەڵەیە ئامادەكردنی رەشنوسی دەستورێكی نوێ بوو بۆ عێراق لەگەل دیاریكردنی. لە قۆناغی دوای سەددام حسێندا پەرلەمان ناوی لێنرا (ئەنجومەنی نوێنەران)، یەكەم هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لە یەكی كانونی دووەمی 2005دا بەڕێوەچوو. ئیئتیلافی عێراقی یەكگرتوو هەڵبژاردنەكەی بردەوە و رێژەی 48%ی دەنگەكانی دەنگەكانی بەدەستهێنا، كە ژمارەی دەنگەكانی دەیكردە 140 كورسی لە كۆی 275 كورسی ئەنجومەنی نوێنەران. ئیتیلافی عێراقی یەكگرتوو وەكو لایەنی براوەی هەڵبژاردنەكە دەستیكرد بە گفتوگۆكردن لەگەڵ لایەنەكان بەمەبەستی پێكهێنانی حكومەتێكی ئیئتیلافی، لەسەر بنەمای ئەو دانوستانانە، رۆژی 4ی كانونی دووەمی 2005: •    حاچم حەسەنی وەكو عەرەبێكی سوننی بە سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران هەڵبژێردرا •    هەریەكە لە حسێن شەهرستانی لە پێكهاتەی عەرەبی شیعە و عارف تەیفور لە پێكهاتەی كورد وەكو جێگرانی یەكەم و دووەمی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران هەڵبژێردران •    جەلال تاڵەبانی لەسەر پێكهاتەی كورد وەكو سەرۆك كۆماری عێراق هەڵبژێردرا •    ئیبراهیم جەعفەری لەسەر پێكهاتەی شیعە وەكو سەرۆك وەزیران هەڵبژێردرا دەستور 15ی تشرینی یەكەمی 2005 دەستوری نوێی عێراق خرایە راپرسییەوە، بەپێی ئەو دەستورە پەیكەری پەرلەمان یاخود ئەوەی پێی دەوترێت دەسەڵاتی جێبەجێكردن بەمشێوەیە داڕێژرا: •    ئەنجومەنی نوێنەران •    ئەنجومەنی فیدراڵ ئێستا ژمارەی كورسییەكانی ئەنجومەنی نوێنەران (329) كورسییە كە بەشێوەیەكی راستەوخۆ لەلایەن خەڵكەوە بۆ ماوەی چوار ساڵ هەڵدەبژێردرێن، ئەركی ئەم ئەنجومەنە دەركردنی یاسا و چاودێركردنی دەسەڵاتی جێبەجێكردنە. بەشێوەیەكی گشتی لە پاڵ رۆڵی دەركردنی یاسا و چاودێریكردن، دەستور هەندێك ماف و دەسەڵاتی تری بە ئەنجومەنی نوێنەران داوە لەوانە:  •    ئیمزاكردنی پەیماننامەكان •    دەنگدان لەسەر كاندیدەكانی دەسەڵاتی جێبەجێكردن •    هەڵبژاردنی سەرۆك وەزیران سەرۆك كۆمار •    پێدانی متمانە بە سەرۆك وەزیران ئەنجومەنی فیدراڵ ئەم ئەنجومەنە پێكدێت لە نوێنەری هەموو ناوچەكانی وڵات، لە هەندێك لە وڵاتانی جیهان ئەم ئەنجومەنە ناوی لێنراوە ئەنجومەنی پیران، تائێستا ئەم ئەنجومەنە لە عێراق پێكنەهێنراوە و كێشەی لەسەرە. لەدوای روخانی رژێمی بەعسەوە تائێستا ژمارەیەك هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە عێراق بەڕێوەچووە، ناوی هەندێك لە سەرۆكەكانی ئەنجومەنی نوێنەران لە قۆناغی دوای سەددام:  •    حاچم حەسەنی: 2005-2006 •    مەحمود مەشهەدانی: 2006-2008 •    فوئاد مەعسوم: 14ی حوزەیرانی 2010- 11ی تشرینی دووەمی 2010 •    ئوسامە نوجێفی: 2010-2014 •    سەلیم جبوری: 2014-2018

درەو میدیا "شاڕێی گۆڕانكاری سندوقەكانی دەنگدانە" ئەمە دیارترین وتەی نەوشیروان مستەفایە لەبارەی هەڵبژاردنەوە، ئەگەرچی لە كۆتاییەكانی تەمەنیدا دوای روداوەكانی رێگری لە سەرۆكی پەرلەمان و بارودۆخی هەرێمی كوردستان لە ئۆكتۆبەری 2016، لە لەندەن پرسیارێكی جدی روبەرووی خەڵكی كوردستان كردەوە، ئایا لە كوردستاندا خەباتی پەرلەمان گرنگی ماوە، هەڵبژاردن گرنگی ماوە، بەڵام ئەمە هیچ لەو راستییە كەمناكاتەوە كە نەوشیروان مستەفا خاوەن بیرۆكەو جێبەجێكاری پرۆسەی هەڵبژاردن بووە لە كوردستانی عێراقدا، لە شاخ خاوەنی بیرۆكەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی گوندەكان بوو، لەدوای راپەرینی 1991 و گەڕانەوەی پێشمەرگە بۆ ناوشارەكان، بیرۆكەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانی هێنایە ئاراوەو خۆشی ئەنجامەكەی راگەیاند، لە ساڵی 2009 یەكەم هەنگاوی بزوتنەوەی گۆڕانی بە بەشداریكردن لە هەڵبژاردن دەستپێكرد، بە واتایەكی تر هەڵبژاردن بەشێكی گرنگی بیری سیاسی نەوشیروان متسەفای داگیركردبوو.  ئێستا دوای نزیكەی یەك ساڵ لە كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا، هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەرێوەدەچێت لە ناو بارودۆخێكی ئاڵۆز و لێكترازاوی هەرێمی كوردستاندا، كە رەنگە ئەگەر نەوشیروان مسستەفا بمایە، دۆخێكی تر لە هەرێمی كوردستان بگوزەرایە، بەو پێیەی لەدوای ریفراندۆم و رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە كە هەرێمی كوردستان لە یاریكەری سەرەكی رووداوەكانەوە بووە لایەنێكی پەراوێزخراو، نەوشیروان مستەفا سەركردایەتی بەرەیەكی فراوانی لە هەرێمی كوردستان بگرتایەتە دەست، كە زۆرێك لە هێز و لایەنەكانی كوردستانی لەخۆ بگرتایە كە كۆتایی بە دەسەڵاتی قۆرخكاری دوو حزبی دەسەڵاتدار بهێنایە، یاخود بەدیلێكی باشی دەسەڵاتی شكستخواردووی هەرێم دەبوو، چونكە نەوشیروان مستەفا دەیزانی چۆن جوڵەی سیاسی بكات و جوڵەكانیشی روداوی گەورەو كاریگەری تەواوی لەسەر كۆكردنەوەی هێزە ناڕەزاییەكانی كوردستان دروست دەكرد و ئەو كات كاریگەری لەسەر گۆڕانی پێگەی هێزەكان دەبوو لە هەرێمی كوردستان، چونكە زۆرێك لە هێزەكان بە یەكێتیشەوە هەوڵیان ئەدا بچنە ژێر باڵی نەوشیروان مستەفاوە، نەك تەنها لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان لەسەر ئاستی عێراقیش كاریگەری لەسەر بارودۆخی سیاسی دەبوو، ئەویش بەهۆی باگراوندە شۆڕگێری و ئاشنایەتی سیاسی لەگەڵ سەركردە سیاسییەكانی ئێستای عێراق چی لەسەردەمی شاخ و چی لەسەردەمی ئەنجومەنی حوكم و نوسینەوەی دەستور، چونكە نەوشیروان مستەفا خاوەنی سەنگ و قورسایی خۆیی بووە لە ناوەندە عێراقییەكان و كەمتر دەتوانرا فێڵی سیاسی لێبكرێت، بەو پێیەش كە لەدوای نەخۆشكەوتنی مام جەلال و سوتانی كارتەكانی دەستی مەسعود بارزانی كە دواین كارتی ژیانی سیاسی ریفراندۆم بوو ئەویشی بە ئاسانی سوتاند و پێگەی هەرێم و پێگەی خۆشی پێوە سوتاند چی لەناو خۆی هەرێم و چی لە عێراق و چی لەسەر ئاستی جیهانیش، كە خۆری سیاسی بارزانی لە دوای ریفراندۆمەوە بەرەو ئاوابوون دەچێت، نەوشیروان مستەفا بە ئاسانی دەیتوانی ئەو فەراغە سیاسییەی كە بەهۆی هەڵەی چەند ساڵەی بەرپرسانی كوردەوە دروست بووە پڕبكاتەوەو بە دیدێكی نوێ و سیاسەتێكی نوێوە مامەڵە لەگەڵ بەغدادو ناوچەكەش بكات.  قۆناغی دوای نەوشیروان مستەفا  لەدوای كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا نەك هەر گۆڕان بەڵكو هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستانیش تا ئێستا لەناو دۆخی نەوشیروان مستەفادا دەژین و قۆناغی سەردەمی نەوشیروان مستەفایان تێنەپەڕاندووە، چونكە فەراغی دوای نەوشیروان مستەفا شتێك نیە پێویست بە لێكۆڵینەوەو ووردبونەوە بێت بەڵكو لەسەر ئەرزی واقیع بە ئاسانی دركی پێدەكرێت و هەست بە لێكەوتەكانی دەكرێت، تا ئێستاش گۆڕان و بەشێكی زۆری هێزەكانی كوردستان لەسەر میراتی نەوشیروان مستەفا دەژین و كارتی نەوشیروان مستەفا تا ئێستاش كارتێكی كاریگەر و بەهێزە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ بارودۆخی ئەمرۆی كوردستان و هەڵبژاردنەكان، بەو پێیەی تا ئێستاش كارتی سۆزداری نەوشیروان مستەفا كارتێكی بەهێزو كاریگەرە لای هاوڵاتیان و خەڵكی كوردستان رەواجی زۆری هەیە، بەڵام رەنگە ئەم كارتە تا ماوەیەكی دیكەش گرنگی و كاریكەری خۆی هەبێت، دواجار بۆ داهاتوو ئەو كارتە بەرەو كاڵبوونەوە دەچێت بۆ گۆڕان بەو پێیەی ئیدی پرسیاری گەورەی هاوڵاتیان لەسەر گۆڕان درووست دەبێت كە بە كۆتایی هاتنی قۆناغی نەوشیروان مستەفا ئەی قۆناغی پۆست نەوشیروان مستەفا چی لەهەگەبەدایەو تا كوێ روحی نەوشیروان مستەفا دادی گۆڕان دەدات، بەو پێیەی بەهێزترین كارتی ئێستای گۆڕان و بەشێك لە هێزەكان روئیا و بیر و رێبازی نەوشیروان مستەفایە، گۆڕان تا ئێستاش شتێكی نوێی پێنییە كە قۆناغی نەوشیروان مستەفای تێپەڕاندبێ، كەی و لە كوێدا شۆكی نەوشیروان مستەفا گۆڕان و بەشێكی زۆری هاوڵاتیانی كوردستان بەردەدات، راستە چەندێك مردنەكەی زیان بە گۆڕان دەگەیەنێت ئەگەر روئیا و بیر و هەنگاوەكانی نەوشیروان مستەفا تەوزیف بكرێت بە سەركەوتنی گۆڕان دەشكێتەوە نەك زیان.  گۆڕانی دوای نەوشیروان مستەفا بەرلەوەی ئیشكالیەت بێت بۆ دەرەوە ئیشكالیەتە بۆناو گۆڕان خۆی، چونكە گۆڕان لەدوای نەوشیروان مستەفاوە كێشەی  فیكر و روئیای سیاسی و بەرنامەی دەبێت، بەوپێیەی نەوشیروان مستەفا هەموو كێشەو گرفت و بۆشاییەكانی گۆڕانی پڕكردبووەوە لە ئێستادا بەهۆی فەراغی روئیای سیاسی لەدوای نەوشیروان مستەفاوە نەك هەر گۆڕان بەڵكو  هێزەكانی دەرەوەش پەنای بۆ دەبەن.  ئێستا گۆڕانی دوای نەوشیروان مستەفا لەبەردەم كۆمەڵێك ئاڵنگاری گەورەدایە چی لەناوخۆی چی لەدەرەوە، بەو پێیەی بارودۆخی ئێستای هەرێمی كوردستان بارودۆخێكی تەواو لەبارە بۆ یاری سیاسی و ململانێی سیاسی كە لە تەمەنی نەوشیروان مستەفادا هەرگیز هەلی وا رێنەكەوتووە كە ئەگەر هەبوایە بە ئاسانی تەوزیفی دەكردن، چونكە هیچ كات هێندەی ئێستا هەرێم بێ خاوەن نەبووەو هێزەكان بێ پلان و روئیا و بەرنامە نەبوون و هیچ كات هێندەی ئێستا هەرێم لە فەراغی سەركردەكانی نەبوو كە بتوانێت بەتەواوی بارودۆخەكە بخوێنێتەوەو لەسەر ئەو خوێندنەوانە پلان بۆ داهاتوو دابنێت، بۆیە ئێستا لە هەموو كات زیاتر گۆڕان و هێزە هاوهەڵوێستەكانی پێویستیان بە پاڵپشتی و تۆكمەیی و دروستكردنی یەك بەرەیی هەیە نەك پەرتەوازەو پارچەپارچەبوون و لێكترازان، چونكە ئەگەر بەم بەجیا جیا بچنە ناو یاریەكەوە دەبنە هێزی پەرتەوازەو گورگان خواردو بەدەست فێڵی سیاسی هێزە دەسەڵاتدارەكانی كوردستانەوە كە لە دۆخی ئێستادا هاوڵاتیان و خەڵكی كوردستان بەدوای بەدیلی كاریگەردا دەگەڕێت بۆ گۆڕانكاری لەبەر ئەوەی ئێستا عێراق و ناوچەكەو هەرێمی كوردستانیش لەبەردەم ژانی لەدایكبوونی قۆناغێكی نوێدایە.   

چوار پارتی سیاسی لە توركیا هاوپەیمانێتییەكیان بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی توركیا پێكهێنا كە بڕیارە 24 حوەزیرانی داهاتوو بەڕێوەبچێت. بە گوێرەی هەواڵێكی رۆژنامەی " زەمان" پارتی گەلی كۆماری توركیا " جەهەپە"، پارتی دیموكراتی گەلان " هەدەپە"، پارتی چاكە " ئیی پارتی" و پارتی سەعادەت هاوپەیمانێتییەكان رێككەوتن لەسەر پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەك بەناوی " هاوپەیمانێتی نەتەوە". بەرپرسانی ئەو چوار حزبە رایانگەیاند ئامانجیان لە پێكهێنانی ئەو هاوپەیمانێتییە دوورخستنەوەی رەجەب تەیب ئەردۆغانە لە دەسەڵات لە هەڵبژاردنی 24ی حوەزیراندا. بە گوێرەی رێككەوتنەكە هەر حزبێك بە لیستی خۆی بەشداری هەڵبژاردن دەكات، جگە لە پارتی دیموكراتی گەلان كە بە یەك لیست لەگەڵ پارتی چاكە" ئیی پارتی" بەشداریدەكات كە میراڵ ئاكشنەر سەرۆكایەتی دەكات و لە پارتی بزوتنەوەی نەتەوە پەرستی توركیا جیابوەتەوە و نازناوی ژنە پۆڵاینەكەی توركیا لێنراوە. ئەنجین ئەڵتای پەرلمانتاری جەهەپە لە دیدارێكی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند ئەم هاوپەیمانێتییە، هاوپەیمانێتی دیموكراتیەت و ئاسایش و دادپەروەرییە و لە پێناوی گەلدایە نەك بەرژەوەندی تایبەت. هەڵبژاردنی پێشوەختی سەرۆكایەتی و پەرلمانیی توركیا رۆژی 24ی حوەزیرانی داهاتوو بەڕێوەدەچێت و تا ئێستا هەریەك لە رەجەب تەیب ئەردۆغان لە پارتی داد و گەشەپێدانن سەڵاحەدین دەمیرتاش لە پارتی دیموكراتی گەلان میراڵ ئاكشنەر لە پارتی چاكە و موحەڕەك ئینجە لە پارتی گەلی كۆماری خۆیان كاندید كردووە.  

نیاز عه‌بدوڵڵا دوای داگیركردنی قه‌زای شه‌نگال له 3ی ئابی ساڵی 2014 له‌ لایه‌ن رێكخراوی تیرۆریستی داعش و ئه‌نجامدانی كۆمه‌ڵكوژی له‌ ناحییه‌ و گونده‌گانی قه‌زاكه،‌ جگه‌ له‌ ئاواره‌بوونی ده‌یان هه‌زار كه‌سی ناوچه‌كه‌ راگه‌یه‌ندرا 3500 ژن و منداڵ ده‌ستبه‌سه‌ركراون ‌و منداڵه‌كان ئاینیان پێگۆڕدراوه‌ و له‌ راهێنانی سه‌ربازی به‌كارخراون، ژن و كچه‌كانیش به‌ كه‌نیزه‌ك و سه‌بی كراون و هاوسه‌رگیری نیكاحیان پێكراوه‌ و له‌ بازاڕی كۆیلایه‌تی كڕین و فرۆشتنیان پێكراوه‌. به‌ڵام پاش نزیكه‌ی ساڵێك له‌ راگه‌یاندنی كۆتاییهاتنی شه‌ڕی سه‌ربازی داعش هێشتا نه‌تواندراوه‌ تێكڕای ئه‌و ژن و منداڵانه‌ رزگاربكرێن. بۆیه‌ (دره‌و میدیا) له‌ گفتوگۆیه‌كی رۆژنامه‌وانی له‌گه‌ڵ خدر دۆمڵی تایبه‌تمه‌ند له‌ بواری ململانێ و ئاشتی و یه‌كێك له‌و چالاكوانه‌ ئێزیدییانه‌ی‌ كاری بۆ به‌ به‌ڵگه‌نامه‌یی كردنی تاوانه‌كانی داعش له‌ دژی ئێزیدیه‌كان كردووه‌ و به‌رهه‌مه‌كه‌ی كردۆته‌ كتێبێك به‌ ناوی (الموت الاسود) باس له‌ چاره‌نووس و دوایین زانیارییه‌كانی ئه‌و دۆسیه‌یه‌ ده‌كات.   دره‌و میدیا: دوای رزگاركردنی ره‌ققه‌ و موسڵ له‌ رووی سه‌ربازییه‌وه‌، ئه‌و 3500 كه‌سه‌ ئێزدییه‌ شوێنبزه‌ له‌ كوێن؟ خدر دۆمڵی: ئه‌و بابه‌ته‌ تائیستا زۆر قسه‌ی له‌سه‌ر ده‌كرێ به‌ڵام كاری له‌سه‌ر ناكرێت. ئۆپه‌راسیۆنی رزگاركردنی موسڵ و ره‌ققه‌ ته‌واو، به‌ڵام مانه‌وه‌ی زیاتر له‌ 3500 ژن و منداڵی ئێزیدی به‌ ده‌ستی پاشماوه‌كانی داعش و تیرۆریسته‌كانیان مه‌سه‌له‌یه‌كی زۆر پڕ له‌ شه‌رمه‌زارییه‌ بۆ كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی و‌ ده‌وڵه‌ته‌كانی عێراق و سوریا. بۆیه‌ سوریا-ش چونكه‌ تا ئێستا ژن و منداڵ و كچی ئێزیدی له‌ چه‌ند ده‌ڤه‌رێكی جیاجیای ئه‌و وڵاته‌‌ رزگار ده‌كرێن كه‌ له‌ژێر فه‌رمانڕه‌وایی جه‌بهه‌ت ئه‌لنوسڕه‌ و ئه‌حرار ئه‌لشام-ن و له‌وێ به‌ فه‌رمی داعش نه‌ماون. هه‌وڵێكی نێوده‌وڵه‌تی نییه‌ بۆ رزگاركردنی ئه‌و ده‌ستبه‌ركراوه‌ ئێزیدیانه‌. ئه‌وانه‌ی ئێستا بانگه‌شه‌ی ئازادی سوریا ده‌كه‌ن هه‌مان عه‌قڵییه‌ت و سیاسه‌تی داعشیان هه‌یه‌ و سه‌بی كردنی ئێزیدییه‌كان به‌ حه‌ڵاڵ ده‌زانن. خۆم ئیستا له‌ هه‌ندێك كه‌یس ده‌كۆڵمه‌وه‌ و ده‌زانم ئێزیدییه‌كان له‌ سوریاش هه‌ن و‌ به‌شێكیان له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی داعشن و به‌شێكی تریان له‌ ده‌ڤه‌ره‌ جیاوازه‌كانی دیكه‌ن، له‌و باره‌یه‌وه‌ زانیاری به‌رده‌واممان بۆ دێت .  دره‌و میدیا: زانیاریتان هه‌یه‌ ئێزیدییه‌كان له‌ژێر ده‌ستی ئه‌و میلیشیا ئیسلامیانه‌ هه‌بن كه‌ به‌ فه‌رمانی توركیا شه‌ڕ ده‌كه‌ن له‌ سوریا؟ خدر دۆمڵی: هیچ جیاوازی نییه‌ له‌ نێوان ئه‌و هێزانه‌ و رێكخراوی تیرۆریستی داعش، ته‌نیا ناوه‌كانیان جیاوازه. دوو هه‌فته‌ له‌مه‌وبه‌ر ژنێك له‌و سنووره‌وه‌ رزگاربوو له‌كاتێكدا ئه‌و ناوچه‌یه‌ له‌ ژێر كۆنتڕۆڵی جه‌بهه‌ت ئه‌لنوسڕه‌یه‌ و كه‌سی دیكه‌ ده‌سه‌ڵاتی نییه‌ له‌وێ. بۆیه‌ جیاوازی له‌ نێوان ئه‌و گرووپه‌ ئیسلامیانه‌ نییه‌ كه‌ پشتیوانی له‌ توركیا یان وڵاتانی كه‌نداوی عه‌ره‌بی وه‌رده‌گرن. ‌  وه‌كو كۆمه‌ڵگای ئێزیدی و چالاكوانی مافی مرۆڤ پێمان سه‌یره‌ تائێستا به‌رده‌وام هه‌ر به‌ ده‌ستپێشخه‌ری كه‌سایه‌تییه‌كان كچ و منداڵ ده‌دۆزینه‌وه‌ یان له‌ژێر خێمه‌كان و له‌ناو خێزانه‌كان ئه‌مه‌ش له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی عێراق‌. مه‌ترسییه‌كی گه‌وره‌یه‌ بۆ ئیزیدی و ئێمه‌ چونكه‌ ئه‌و عه‌قڵ و فیكرو كه‌لتووره‌ی داعش هاتۆته‌ ناو خه‌ڵك و خه‌ڵك جێبه‌جێی ده‌كات، ئه‌گه‌رنا كاتێك ئه‌و شوێنانه‌ رزگاربوو ده‌بوو به‌ ئێزیدییه‌كانیان بووتایه‌ ئه‌مه‌ منداڵی ئیوه‌ و كچی ئێوه‌ وه‌رن بیانبه‌نه‌وه‌ و ئێمه‌ بێبه‌رین له‌ داعش، به‌ڵام كه‌ هه‌ڵیان ده‌گرن و ناهێڵن رزگاریان ببێت كه‌واته‌ هێشتا جێبه‌جێكردنی ئه‌و كه‌لتوره‌ی داعش ماوه‌. دره‌و میدیا: حكومه‌ته‌كانی هه‌رێم و عێراق چه‌ند‌ هه‌ماهه‌نگن به‌ئامانجی كاركردن بۆ دۆسیه‌ی ئێزیدییه‌كان تا هه‌ست بكه‌ن ئێوه‌ هاووڵاتی ئه‌م نیشتیمانه‌ن؟ خدر دۆمڵی: ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی به‌ هه‌نگاوی هه‌ردوو لا هه‌یه،‌ من هیچ هه‌نگاوێكی كرده‌یی نابینم بۆ ئه‌و دۆسیه‌یه‌‌. حكومه‌تی هه‌رێم له‌ رێگای نووسینگه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم نێچیرڤان بارزانی درێغی نه‌كردووه،‌ تائێستاش ئه‌و نووسینه‌گه‌یه‌‌ كه‌ڤه‌ری هه‌موو ئه‌و كه‌یسانه‌ ده‌كات كه‌ رزگاریان ده‌بێت و پشتیوانی داراییان ده‌كات. له‌ هه‌رێم زۆر رێكخراو یارمه‌تی ئه‌و ژن و كچانه‌ی ده‌ستی داعش ده‌ده‌ن به‌ تایبه‌تی سه‌نته‌ری ‌سه‌ره‌كی دهۆك به‌ هاوكاری له‌گه‌ڵ به‌ڕێوبه‌رایه‌تی ته‌ندروستی به‌ پشتیوانی رێكخراوی (یوئێن. ئێف. پی. ئه‌ی) كارده‌كه‌ن چونكه‌ ئه‌مه‌ سه‌نته‌رێكی سه‌ره‌كی كاركردنه‌ بۆ ئه‌و دۆسیانه‌‌. له‌ لایه‌كی دیكه‌‌ حكومه‌تی عێراق چه‌ندین جار هه‌وڵی داوه‌ بۆ پڕوپاگه‌نده‌ی میدیایی پاره‌ بۆ ئه‌و دۆسیانه‌‌ بنێرێت كه‌ رزگاریان بووه‌ وه‌كو پشتیوانی، به‌ڵام به‌ دیتنی من پاره‌ چاره‌سه‌رنییه‌. ئێزیدییه‌كان چاوه‌ڕوانی سێ هه‌نگاوی گرنگن كه‌ پێویسته‌ حكومه‌تی عێراق ئه‌نجامی بدات تا هه‌ست بكه‌ن هاووڵاتی عێراقن. یه‌كه‌م: ده‌بێت پێگه‌ی مه‌عنه‌وی بۆ ئێزیدییه‌كان بگه‌ڕێندرێته‌وه‌ و حكومه‌تی عێراق داوای لێبوردن له‌و ژنانه‌ بكات كه‌ له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی حكومه‌ت و وڵاتێك كه‌ ناوی عێراقه‌ سه‌بییه‌ بوون و ئێستاش له‌ناو خاكی عێراق تیایاندا ماوه‌ سه‌بییه‌ن. دووه‌م: ده‌بێت قه‌ره‌بووی ماددی بكرێنه‌وه‌ له‌ رێگای مووچه‌ و دابینكردنی ژیان بۆیان. ده‌بێت راهێنانیان پێبكرێت به‌ مه‌به‌ستی تێكه‌ڵكردنه‌وه‌یان به‌ كۆمه‌ڵگا كه‌ زۆر پێویسته‌، ئه‌مه‌ نابێت چیتر دوابخرێت. سییه‌م: له‌ رووی یاساكان و هه‌مواركردنه‌وه‌یان هه‌نگاوی نوێ پێویسته‌. ئه‌و دۆسیانه‌ی ئێزیدییه‌كان به‌سه‌ریانداهات جینۆسایده‌، بۆیه‌ بۆ چۆنییه‌تی مامه‌مه‌ڵه‌كردن‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و تاوانانه‌ و گرتنه‌به‌ری رێكاری یاسایی پێویست به‌ گرتنه‌به‌ری یاسایی هه‌یه‌. له‌باره‌ی خاڵی سێیه‌م نه‌ له‌ عێراق نه‌ له‌ هه‌رێمی كوردستان هه‌نگاو نه‌نراوه‌. دره‌و میدیا: بڕی ئه‌و قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ ماددییه‌ی تائێستا به‌ ئێزیدییه‌كان دراوه‌ له‌ ئاست ئه‌و قه‌باره‌ی تاوانه‌ دایه‌ كه‌ له‌به‌رامبه‌ریان‌ كراوه‌؟ خدر دۆمڵی: به‌پێی زانیارییه‌كانم بڕی 8سه‌د بۆ ملیۆنێك دینار دراوه‌ته‌ هه‌ر كه‌سێك  كه‌ هیچ نییه بۆ ژنێك، به‌تایبه‌ت ژنێك كه‌ له‌ ده‌ستی داعش رزگاربوو بێت و هیچ كه‌سێكی نه‌مابێت یان كه‌سوكاریان له‌ژێر ده‌ستی داعش بن و خۆی له‌ناو خێمه‌یه‌ك بێت له‌ كه‌مپێك. بۆیه‌ ئه‌و جۆره‌ هاوكارییه‌ بۆ ژیانیان بابه‌تێكی پڕوپاگه‌نده‌یی ئیعتیبارییه‌. به‌ڵام شتێكی زۆر گرنگ هه‌یه‌ و حكومه‌تی عێراق ده‌توانێت بیكات، ئه‌ویش خێراكردنی رێوشوێنی جێبه‌جێكردنی دادپه‌روه‌رییه‌ له‌ رێگای یاساوه‌. ئه‌و كه‌سانه‌ی ده‌ستگیرده‌كرێن به‌ تاوانی سه‌بیكردن و بازرگانیكردن به‌ ژنانی ئێزیدی، پێویسته‌ به‌ شه‌فافی تاوانه‌كانیان رابگه‌یه‌نن و بۆ رای گشتی ئاشكرایان بكه‌ن و بڵین ئه‌مانه‌ ژنانی ئێزیدیان رفاندووه‌ و تاوانی سه‌بییان كردووه،‌ بۆئه‌وه‌ی خه‌ڵك بڕوای بگه‌ڕێته‌وه‌ و بچن سكاڵا تۆمار بكه‌ن و ئه‌و دۆسیه‌یه‌‌ به‌هێزتر بكرێت. چونكه‌ ئه‌گه‌ر حكومه‌ت دۆسییه‌ی دادپه‌روه‌ری یاسا به‌ڕێوه‌ نه‌بات باوه‌ڕی خه‌ڵكی ئێزیدی كه‌ له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵات نه‌ماوه و‌ ئه‌و نه‌مانی باوه‌ڕه‌ش كاریگه‌ری له‌سه‌ر ئه‌و ژن و كچانه‌ی له‌ ژێرده‌ستی داعش رزگاریان بووه‌ هه‌یه‌، هه‌موویان وا بیرده‌كه‌نه‌وه‌ له‌ وڵات بچنه‌ ده‌ره‌وه‌ و لێره‌ نه‌مێنن. دره‌و میدیا: بردنی ژنانی ئێزیدی بۆ وڵاتی توركیا و به‌ سه‌بی كردنیان گه‌یشتۆته‌ چ ئاستێكی به‌ڵگه‌دار؟  خدر دۆمڵی: ئه‌م رۆژانه‌ زۆر قسه‌ و باس له‌سه‌ر ئه‌وه‌ ‌ده‌كرێت كه‌ ژن و منداڵی ئێزیدی بردارونه‌ته‌ چه‌ند وڵاتێك. ئه‌وه‌ی‌ ژنانی ئێزیدی بردراونه‌ته‌ توركیا راستییه‌ و زیاتر له‌ دۆسیه‌یه‌كی ژنی رفێندراو كه‌ به‌ سه‌بی كراون له‌ لامان هه‌یه و‌له‌ توركیاوه‌ هێندراونه‌ته‌وه‌ كوردستان له‌ كچ و منداڵ، كه‌س ناتوانێت بڵێت ئه‌وه‌ درۆیه‌.   هێنانه‌وه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ به‌ ته‌نسیق له‌گه‌ل نووسینگه‌ی رزگاركردنی كاروباری رفێندراوان كه‌ سه‌ر به‌ سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیرانی حكومه‌تی هه‌رێمه‌ كراوه‌ و‌ له‌ رێگای هه‌ندێك چالاكوانی ئیزیدی و كه‌سی تایبه‌ت و‌ هه‌ندێك جاریش به‌ته‌نسیق له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ عێراقییه‌كان كراوه‌ و دۆزراونه‌ته‌وه‌ و گه‌ڕێندراونه‌ته‌وه‌. له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌و دۆسیانه‌‌ له‌ توركیاوه‌ هێندراونه‌ته‌وه‌ كه‌واته‌ دۆسیه‌ی تریش له‌وێ ماون و ده‌شزانن كه‌ماون، به‌ڵام نازاندرێ چۆن ده‌ست به‌وانیش بگات. دره‌و میدیا: سه‌باره‌ت به‌ بردنی ئێزیدییه‌كان بۆ‌ وڵاتی سعودییه‌ چه‌ند به‌ڵگه‌ له‌به‌رده‌ست هه‌ن؟ خدر دۆمڵی: له‌باره‌ی ئه‌و هه‌واڵانه‌ی كه‌ ده‌ڵێن ژنان و منداڵانی ئێزیدی براون بۆ سعودییه‌ یان هه‌ندێك وڵاتی دیكه،‌ هێشتا پشتڕاست نه‌كراونه‌ته‌وه.‌ به‌ڵام پێموایه‌ ئه‌و منداڵانه‌ له‌و چه‌ند ساڵه‌ی رابردوو‌ له‌لای خێزانه‌كانی داعش هێڵدرابێتنه‌وه‌ و مێشك و ناویان گۆڕدرابێت و به‌ڵگه‌ی تازه‌یان بۆ ده‌رهێندرابێت، بۆیه‌ چاوه‌ڕوانكراوه‌ له‌ هه‌رشوێنێك داعش هه‌بێت ئه‌وانه‌ له‌وێ هه‌بن.  دره‌و میدیا: به‌پێی به‌ڵگه‌كان ژماره‌ی ئه‌و ژنانه‌ چه‌ندن كه‌ له‌ ژیاندا ماون و پێویستیان به‌ رزگاربوونه‌؟ خدر دۆمڵی: 3500 ژن و منداڵ بێسه‌روشوێنن به‌ڵام به‌پێی زانیارییه‌كان نزیكه‌ی 2500 ژن و منداڵ له‌وانه‌ له‌ ژیاندا ماون و پێویسته‌ بدۆزرێنه‌وه‌ و رزگار بكرێن، ئه‌مه‌ش ته‌نیا به‌كاری دڵسۆزانه‌ و راسته‌قینه‌ ده‌كرێت.              

ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ خەڵاتی نۆبڵ خەڵاتێكی جیهانییە، ساڵانە لەلایەن ئەكادیمیای شاهانەی سویدەوە بەو كەسانە دەدرێت كە لە بواری پزیشكی و كیمیا و فیزیا و ئابوری و ئەدەبدا داهێنیان كردووە و هەروەها خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی بەو كەسانە دەدرێت كە لەو ساڵەدا كاریان كردووە بۆ بەدیهێنانی ئاشتی لە جیهاندا، ئەم خەڵاتە لەلایەن زانای سویدی ئەلفرێد نۆبڵەوە داهێنراوە. گێچەڵی سێكسی نۆبڵی بواری ئەدەبی هەڵوەشاندەوە ئەكادیمیای شاهانەی سوید بۆ خەڵاتی نۆبڵ، بەخشینی خەڵاتەكەی لەمساڵدا بۆ بواری ئەدەب راگرت، و رایگەیاند رووبەڕووی قەیران بوەتەوە. ماوەیەكە ئەكادیمیاكە رووبەڕووی رەخنەی زۆر بوەتەوە بەهۆی شێوازی رەفتاری وێنەگری فەرەنسی جان كلود ئەرنو هاوسەری ئەندامێكی پێشووی ئەو ئەكادیمیاییە، كە مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ سەدان ساڵ. لە تشرینی دووەمی رابردوودا 18 ژن هەڵمەتێكیان لە دژی ئەرنو بەناوی " Me too" راگەیاند و بانگەشەی ئەوەیان كرد كە ئەرنۆ گێچەڵی سێكسی پێكردوون. بەهۆی ئەم هەڵمەتەوە ئەو ئەندامەی ئەكادیمیای شاهانەی سوید بۆ بەخشینی خەڵاتی نۆبڵی بواری ئەدەب لەگەڵ چوار ئەندامی تر دەستیان لەكاركێشایەوە، ئەكادیمیاكەش رایگەیاند، خەڵاتی 2018ی ئەدەب دوادەخات و ساڵی داهاتوو لەگەڵ براوەی 2019 رایدەگەیەنێت، ئەوەش گەورەترین سكانداڵە كە لە ساڵی 1901 رووبەڕووی دەبێتەوە. چەند ئەندامێكی ئەكادیمیاكە داوایان كرد بەخشینی خەڵاتەكە بەردەوام بێت، بەڵام ئەوانی تر دەڵێن دامەزراوەكە بەم دۆخەی ئێستایەوە ناتوانێت خەڵاتەكە ببەخشێت. خەڵاتی نۆبڵ بۆ بواری ئەدەب لە ساڵی 1901ەوە دەبەخشرێت و تا ئێستاش یەك ساڵ نەبەخشراوە، ئەوەش ساڵی 1935 بوو كە ئەكادیمیاكە ئەو كاتە رایگەیاند كاندیدێكی نەدۆزیوەتەوە شایانەی بردنەوەی خەڵاتەكە بێت. چیرۆكی خەڵاتی نۆبڵ؟ ئەلفرێد نۆبڵ زانای بواری كیمیا بوو هەروەها ئەندازیار و داهێنەر و كەسێكی ئاشتیخوازبوو، داهێنەری ماددەی " دینامیتە" بە گوێرەی یەكێك لەوانەی كە ژیاننامەكەیان نوسیوەتەوە، نۆبڵ ساڵی 1888 هەواڵی مردنی خۆی لە رۆژنامەیەكی فەرەنسیدا خوێندووەتەوە. رۆژنامەكە ئەو كاتە سەری لێتێكچووە لە جیاتی براكەی، بە هەڵە هەواڵی مردنی نۆبڵی بڵاوكردەوە و نۆبڵی بەوە ئیدانەكرد كە دینامیتی داهێناوە و  نازناوی " بازرگانی مەرگ"ی لێنا، بەڵام نۆبڵ خۆی بە كەسێكی ئاشتیخواز دادەنا و ویسی شتێك لە پاش خۆی بەجێبهێڵێت كە یادبكرێتەوە، لەبەرئەوە بڕیاریدا بەشێكی زۆر لە سامانەی بۆ بەخشینی خەڵاتی نۆبڵ تەرخانبكرێت و خەڵاتەش دەدرێت بەو كەسانەی لە بوارەكانی ئەدەب، ئاشتی، ئابووریی، پزیشكی و زانستی كیمیا و فیزیادا داهێنەر و لێهاتوون. كێ‌ یەكەم كەس خەڵاتی نۆبڵی وەرگرت؟ یەكەمین خەڵاتی نۆبڵ دوای دامەزراندنی لە ساڵی 1901 بەخشرایە هێنری دوناننت، كە بەشداریكرد لە دامەزراندنی رێكخراوی " خاچی سوور". و هەتا ئێستا لیژنەی نێودەوڵەتی خاچی سور سێ‌ جار نۆبڵی ئاشتی وەرگرتووە و هەریەك لە دایكە تیرێز و نیلسۆن ماندێلا و نەجیب مەحفوز و ئەنوەر سادات و ئەحمەد زۆیل لە ریزی ئەو كەسانەدان كە نۆبڵیان پێ بەخشراوە. تەمەن و رەگەز لیستەكانی براوەكانی خەڵاتی نۆبڵ ئاماژە بەوەدەدەن كە تێكڕای تەمەنی براوەكانی نۆبڵ 72 ساڵە، ئەوەش لە كاتێكدایە لە نیوەی یەكەمی سەدەی بیستەم تێكڕای تەمەنی براوەكانی نۆبڵ 56 ساڵ بوو. و ئاڕاستەیەكی روون و ئاشكرا هەیە كە خەڵاتی بواری زانستییەكان ببەخشرێتە ئەوانەی تەمەنیان هەڵكشاوە و ئەمەش لە پەنجاكانەوە دەستیپێكردووە هەتا ئەمڕۆ. هەروەها رێژەی بەخشینی خەڵاتەكە بە ژنان بەراورد بە رێژەی پیاوان ناهاوسەنگە و ئەوەش دیدی جیهان بەرجەستدەكات بۆ چەندین ساڵە و هێشتا لە بواری زانستدا رێژەی پیاوان لە ژنان زۆر زیاترە، بەڵام بەهۆی باشتربوونی دۆخەكە و زۆری دووبارەبوونەوەی براوەكان، پێدەچێت رێژەی بەخیشنی خەڵاتەكە بە ژنان و پیاوان لە كۆتاییدا یەكسان ببێتەوە. مۆزەخانەی نۆبڵ جەختیكردەوە كە لە تۆمارەكانیدا هیچ شتێك نییە كە ئاماژە بدات بە پشتگوێخستنی بەئەنقەستی كاری ژنان، بەڵام یەك چیرۆك هەیە و پێویستە ئاماژەی پێبدەین. نەخشەیەك ئەو وڵاتانە رووندەكاتەوە كە هاوڵاتیانی زۆرترین خەڵاتی نۆبڵیان بەدەستهێناوە ژنان لە كوێی بردنەوەی خەڵاتی نۆبڵی بواری زانستدان؟ لە ساڵی 1903 هاوسەری ماری كۆری و هاوبەشەكەی لە توێژینەوەكانیان لە بواری مادە تیشكدەرەوەكان رەتیانكردەوە خەڵاتەكە وەربگرن، ئەوەش وەك ناڕەزایەتییەك لەدژی كاندیدنەكردنی ژنەكەی بۆ خەڵاتەكە، ئەنجومەنی خەڵاتەكەش لە درەنگ وەختدا بڕیاری كاندیدبوونی داو بەوەش ماری كۆری بووە یەكەمین ژن كە خەڵاتی نۆبڵ بباتەوە. سەرچاوە: بی بی سی  

ئامادەكردنی: فازل حەمەڕەفعەت رۆژی هەینی لە چین مەراسیمێك رێكخرا بەبۆنەی یادی 200 ساڵەی لەدایكبوونی بیرمەندی ئەڵمانی كارڵ ماركسەوە. شی جین بینگ سەرۆكی چین بەشداری مەراسیمەكەی كرد و لە وتەیەكدا رایگەیاند، سەرباری ئەو گۆڕانكارییە گەورانەی كە كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی لە دوو سەدەی رابردوودا بەخۆیەوە بینیوە، بەڵام ناوی كارڵ ماركس هێشتا ناوێكی بەرێزە لەسەر ئاستی جیهان و هێشتا تیۆرییەكەی "پرشنگ دەداتەوە". سەرۆكی چین وتی: ماركس مامۆستای شۆڕشی پرۆلیتاریا و جەماوەری كرێكارانە لەسەرتاسەری جیهاندا و دامەزرێنەری سەرەكی ماركسیەت و داهێنەری پارتە ماركسییەكانە. كارڵ ماركس كێیە ؟ گرنگترین زانیارییەكان لەبارەی بیرمەند كارڵ ماركس: •    5ی مایۆ/ ئایاری ساڵی 1818 لە خۆرهەڵاتی ئەڵمانیا لە خێزانێكی جولەكە لەدایكبووە. •    یاسا و فەلسەفەی خوێندووە، لە كاتی خوێندنی لە زانكۆی بۆن كاریگەر بووە بە فیكری فەیلەسوفی ئەڵمانی جۆرج هیگڵ •    لەژێر كاریگەری سۆسیالیستەكانی فەرەنسا بووە بە سۆسیالیستیی •    بڕوانامەی دكتۆرای لە فەلسەفەدا بەدەستهێناوە لە ساڵی 1840، ماوەیەكی كەمیش كاری رۆژنامەوانی كردووە •    ساڵی 1843 ئەو رۆژنامەیە داخراوە كە ماركس كاری تێدا كردووە، بۆیە رووی لە پاریس كردووە و لەوێ بووە بە هەڵگری بیری شیوعی. •    بایەخێكی تایبەتی بە ئابوری سیاسیی داوە، نوسینەكانی دیارترین بیرمەندی ئەو بوارە كە ئادەم سیمسە، خوێندوەتەوە. •    لە چوارچێوەی رەخنەكانی لە كۆمەڵگەی سەرمایەداری، گەشەی داوە بە چەمكەكانی ململانێی چینایەتی و مشتومڕی دیالێكتیك و زیادەی بەها. •    بانگەشەی بۆ شۆڕشی پرۆلیتاریا كردووە بە ئامانجی گەیشتن بە سۆسیالیزم بەوپێیەی ئەوە روداوێكی مێژوییە كە هەر دەبێت رووبدات. •    سەرۆكایەتی رابیتەی شیوعیەتی كردووە لە برۆكسل لە ساڵی 1847. •    ساڵی 1848 لەسەر راسپاردەی كۆنگرەی دووەمی رابیتەی شیوعی كە لە لەندەنی پایتەختی بەریتانیا بەڕێوەچوو، ماركس لەگەڵ فریدریك ئەنگڵز مانیفێستی شیوعییان بڵاوكردەوە و دیارترین دروشمەكانی ئەو مانیفێستە بریتی بوو لەو دروشمەی كە دەڵێ" كرێكارانی جیهان یەكگرن". •    ساڵی 1849 دوورخرایەوە بۆ لەندەن و لەوێ پاشماوەی ژیانی تەواوكرد، و بەرگری یەكەمی كتێبەكەی "سەرمایەداری" بڵاوكردەوە. •    14ی مارس/ ئازاری ساڵی 1883ی كۆچی دواییكرد و لە گۆڕستانی ناوچەی "های گیت" لە لەندەن بەخاكسپێردرا. •    دیارترین كتێبەكانی بریتین لە: سەرمایەداری، مانیفێستی شیوعی، بوئسی فەلسەفە. •    ماركس خاوەنی ئەو گوزارشتە بەناوبانگەیە كە دەڵێ" ئاینی تریاكی گەلانە"، ئەو وای دەبینی" ئاین خەڵك بۆ بیری ئازاد هاننادات، بەڵكو بێهۆشیان دەكات و بەبێ هیچ ئارەزوویەك بۆ پێشكەوتن و گۆڕانكاری دەیانهێڵێتەوە". سەرچاوە: بی بی سی  

سەردەشت عوسمان ئەو گەنجە یاخیەی كە لە ئایاری 2010 لە شاری هەولێر رفێنراو  دواتر تەرمەكەی لە موسڵ دۆزرایەوە، لە نوسینێكدا كە لە ئەیلولی 2009 نوسیویەتی كۆمەڵێك سەرنج و تێبینی دەخاتە بەردەم نەوشیروان مستەفا و دەنوسێت: تائەوكاتەی كە دیموكراسی لەم هەرێمە دەگاتە كەنارێكی ئارام و هێزەكان دەتوانن شەڕی دەنگ بكەن من لە شەقامەكانەوە ئازاری ئەم خەڵكەت بۆ مانیفێست دەكەم تاوەكوو تۆ پلانەكانی لیستەكەت بە ئاراستەیەكی تەندروست بگەیەنیت، گلەیی لە نەوشیروان مستەفا دەكات كە لەیەكەم هەڵمەتی هەڵبژاردندا سەردانی هەولێری نەكردووە. دەشنوسێت " زۆر جار ترسی خەڵك لە تووڕەییەكەیان زیاترە بۆیە دەرفەتی یاخیبوون لە هەولێر  بەبەراورد لەگەڵ سلێمانی كەمترە، بەشێكی زۆری ئەم ترسەش بەهۆی ئەوەیە كە تاوەكوو ئێستا سەقفێكی بەدیلی پارتی و یەكێتیان نەدۆزیوەتەوە كە بتوانن لەژێر ئەم سەقفەدا لە شەڕ و بیانوو و نانبڕین و هەڕەشەی دەسەڵاتەوە بەدوور بن. دەقی وتارەكەی سەردەشت عوسمان  لە گەنجێكی شەقامەكانەوە بۆ نەوشیروان مستەفا  سەردەشت عوسمان  16/9/2009 لەبەر ئەوەی لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی 25 ی تەمووز دەنگم دا بە لیستەكەی تۆ و لە ناو شەقامەكانی هەولێر پاڵپشتیم لە لیستەكەی تۆ كرد و هەتاوەكوو ئێستاش بە نیازم لە هەڵبژاردنەكەی ئەم جارەی پەرلەمانی عێراقی دەنگ بەلیستی گۆڕان بدەمەوە و هاوڕێكانیشم هانبدەم كە ئەم هەموو ناعەدالەتییەی یەكێتی و پارتی قەبوڵ نەكەن و دەنگ بدەن بە گۆڕان، بۆیە مافی خۆمە زۆر بە جدی قسە لەسەر لیستەكەت بكەم و رەقیبێكی جدی ئەندامانی لیستەكەت بم، بۆ ئەوەی وەك بەرپرسەكانی دیكەی ئەم حكومەتە تووشی سەرەڕۆیی و لەخۆباییبوون نەبیت و ئاگاداربیت كە لەشەقامەكان چی روودەدات، تائەوكاتەی كە دیموكراسی لەم هەرێمە دەگاتە كەنارێكی ئارام و هێزەكان دەتوانن شەڕی دەنگ بكەن من لە شەقامەكانەوە ئازاری ئەم خەڵكەت بۆ مانیفێست دەكەم تاوەكوو تۆ پلانەكانی لیستەكەت بە ئاراستەیەكی تەندروست بگەیەنیت، لەبەر ئەوە نا كە من هەوادارێكی تۆم و زۆر بە كەسایەتیت سەرسامم ، بەڵكوو تەنیا لەبەرئەوە كە بە دەنگ هەڵبڕینی تۆ و لیستەكەت هیوایەكت خستۆتە ناو ئەم خەڵكە و لەئێستاوە خەڵكی ئەم هەرێمە لەوە تێگەیشتوون كە سەنگی دەنگەكانی ئەوان چەندە و دەزانن كە (نا)ی ئەوان بۆ سوڵتەی ئەم وڵاتە چەندە بەرپرسەكانی ئەم هەرێمە نیگەران دەكات كە بوونەتە بارگرانی بەسەر خەڵكەوە، بۆیە هیوام وایە كە من وەك ئەندامێكی لیستەكەت حیساب نەكەیت، چونكە لەوانەیە لە كاتێكی دیكەدا بێینەوە و قسە لەسەر چەندین ساڵی بەرپرسیارییەتی تۆ سوڵتەی ئەم هەرێمە و پشكی تۆ بكەین لە گەندەڵی و دزی و رێكەوتنە نهێنی و كۆمپانیا نهێنییەكان و كوشتنی هەزارەها گەنجی ئەم وڵاتە، كە تۆش بەشێك بوویت لەمانە، ئەگەر واش نەبێت، ئەوا تۆ زۆرنزیك بوویت لەمانەوە، بەڵام لەبەرئەوەی كە لەساتی ئێستادا سوڵتەی ئەم هەرێمە بەوە دڵخۆش دەبێت، بۆیە ئێستا كاتی ئەوە نییە و لە دەرفەتێكی دیكە و لە كاتێكی دیكەدێینەوە و قسە لەسەر ئەمانە دەكەین، بەڵام لەساتی ئێستادا بوونی تۆ زۆر لە نەبوونت چاكترە، ئەگەر ئاگاداریش بیت لە ماوەی رابردوودا هەندێك نووسینم بڵاو كردەوە كە لەبەرژەوەندی لیستەكەت بوو و لە دەمی نۆكەرەكانی ئەم دوو حیزبەم دایەوە كە زۆر بەتووندی قسەیان لەسەر تۆو لیستەكەت دەكرد. گەورەترین هەڵەی جەنابت لە هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی هەرێمی كوردستان، سەردانی نەكردنی جەنابتان بوو بۆ هەولێر، سەرەڕای ئەم هەموو گومانەی كە راگەیاندنی حیزبەكانی دەسەڵاتدار لەنێو خەڵكی ئەم شارە دروستیان كردبوو لەبەرامبەر جەنابت، بۆیە بە نەهاتنت بۆ ئەم شارە بەشێك لە دەنگدەری ئەم شارەت نائومێد كرد و گومانەكانیانت كردە یەقین، بۆیە ئەگەر دەتەوێت لە هەر هەنگاوێكی خواری دەسەڵات خەڵك ئاگادار بكەیتەوە و خەڵك بێنیتە سەر شەقامەكان، ئەوا پێویستە كە سەردانی ئەم شارەبكەیت و هەم پەیمانی خۆت لەگەڵ دەنگدەرانت نوێبكەیتەوە و هەم گومانەكان بڕەوێنیتەوە تاوەكوو لە هەڵبژاردنەكانی ئەمجارە بزووتنەوەكەت كاراتربێت،دەشمەوێت شتێكت پێبڵێم كە بەرپرسانی لیستی گۆڕان لە هەولێر هەرگیز توانای ئەوەیان نییە كە دەنگی خەڵك كۆ بكەنەوە، بۆیە پێموایە بەر لە هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی عێڕاق خۆت و ئەندامە جەماوەرییەكانی وەك فەرهاد سەنگاوی سەردانی ئەم شارەبكەن، بەم سەردانەشتان دەتوانن چەند مەبەستێك بپێكن كەپێموایە ئەرێنین بەلای بزووتنەوەكەتەوە، یەكەمیان ئەوەیە كە بە كۆكردنەوەی دەنگدەرەرەكان و خەڵكە ناڕازییەكانی ئەم شارە هێزێك دەبەخشیتە ئەم شارە كە قەوارەی خۆیان بزانن و لەوە تێبگەن كە هاتنە سەرشەقامی ئەوان لە ساتە پێویستەكان هاوكێشەكان دەگۆڕێت، دووەمیش ئەوەیە كە حیزبی دەسەڵاتدار خۆی بە خاوەنی ئەم شارە نەزانێت، چونكە دڵنیام سەردانی تۆ بۆ ئەم شارە و كۆكردنەوە دەنگە زۆرەكەت لە هەیبەت و غروری ئەوان دەدەیت، سێیەمیشیان ئەوەیە كە لەم شارەدا رێژەیەكی زۆری دەنگی خۆڵەمێشی هەن تەنانەت بەشێك لە خەڵكی توڕەش خۆیان ساغ نەكردۆتەوە كە دەنگیان بۆ كامە لایەنە، جگە لەوەی كە ئەم گومانەی راگەیاندنی پارتەكانی دەسەڵاتدار لەسەر جەنابت و لیستەكەت دروستیان كردووە پێویستی بەوەڵامێكی جدی جەنابت هەیە كە لە نزیكەوە و لە بەردەم جەماوەرەكەت بیبیستن. جەنابی نەوشیروان مستەفا، لە ئێستادا بزووتنەوەكەت تەنیا بە باڵێك دەفڕێت و هەیمەنەی گۆڕان تەنیا لە شاری سلێمانییە، لە ساتی ئێستادا كادیرەكانی هەولێرت توانای ئەوەیان نییە كە ئەو دەنگەی لە هەڵبژاردنەكان لە هەولێر بەدەستیان هێناوە بكەنە گوشار، لەوانەیە ئەمەش ئەوەندەی پەیوەندی بە سایكۆلۆژیا و سروشتی خەڵكی ئەم شارەوە بێت ئەوەندە پەیوەندی بە كارایی كادیرەكانی گۆڕان لەم شارەوە نەبێت. لەبەر ئەوەی تۆ لەم شارەوە دووریت و لەوانەشە كادیرەكانی خۆت واقعی شەقامەكان وەك خۆی نەگەیەننە جەنابت یان وەك خۆی راستییەكان نەبینن، چونكە سروشتی سیاسییەكانی هەرێم وایە كە لەسەر بنەمای هەستەكانیان بڕیار دەدەن، من لێرەوە خوێندنەوەیەك بارودۆخی خەڵكی ئەم شارە بۆ جەنابت دەكەم ئەگەر تۆ بتوانیت كاری لەسەر بكەیت. هەولێر تێكەڵیەكە لە تووڕەیی و گومان و ترس و خۆشباوەڕی و لایەنگری، لە هەڵبژاردنەكەی رابردوودا تۆ بەشێكی زۆری دەنگی تووڕەیی ئەم شارەت برد، بەڵام هەمووی نا، جگە لەمەش لەزۆر حاڵەتدا تووڕەیی و گومان جیاناكرێتەوە لەم شارەدا، تووڕەیی لە ناعەدالەتی و گومان لە فریادڕەسێك كە بتوانێت خەمی ئەم نەتەویە هەڵبگرێت، لە پێشتریشدا پێتم گووت كە كە بە ڕەواندنەوەی گومانەكان دەنگی گۆڕان لەم شارەدا زیاتر دەبێت، دەبێت ئەوەشت پێبڵێم كە زۆر جار ترسی خەڵك لە تووڕەییەكەیان زیاترە بۆیە دەرفەتی یاخیبوون لەم شارەدا بەبەراورد لەگەڵ سلێمانی كەمترە، بەشێكی زۆری ئەم ترسەش بەهۆی ئەوەیە كە تاوەكوو ئێستا سەقفێكی بەدیلی پارتی و یەكێتیان نەدۆزیوەتەوە كە بتوانن لەژێر ئەم سەقفەدا لە شەڕ و بیانوو و نانبڕین و هەڕەشەی دەسەڵاتەوە بەدوور بن، بەشێكی دیكەی ئەم ترسە ئەوەیە كە هەتاوەكوو ئێستا هێزی خۆیان و قەبارەی خۆیانیان لێونبووە، بۆیە ئەو چەترەی كە دەبێت لەژێریدا كۆ ببنەوە لەم شارەدا توانای تەحەفوزی ئەوانی نییە، بەجۆرێكی دیكە هەتاوەكوو ئێستا كادیرەكانی گۆڕان قەوارەی دەنگی هەولێریان وەك خۆی بە خەڵكەكە نەناساندووە، بۆیە بەردەوامی ئەم حاڵەتە لەم شارە دوور نییە ببێتە زیاتربوونی گومان و ترس لە نێو خەڵكدا، بێگومانیشم كە زیاتر بوونی ئەم دوانە بەسەر حیسابی تووڕەبوونیانە كە ئەمەش كاریگەری بە سەر قووەت و دەنگی گۆڕانەوە دەبێت بە شێوەیەكی نێگەتیڤانە،كە لە ئێستادا من حەز بەوە ناكەم، هەرچی خۆشباوەڕی و لایەنگری ئەم شارەیە، ئەوا هەوڵی زۆریان لەگەڵ مەدە، چونكە بەشێكیان چاوەڕوانی موچەی سەری مانگن لە حیزبەكان تا شوكرانەی پێبكەن و هەندێكیش گوێچكەیان توانای بیستنی وشەیەكی نوێی نییە، بۆیە پێموایە دەكرێت تەنیا لە ڕێگەی گوتاری نەرم و حەكیمانە و مەنتقیانە لەبەرەمبەر ئەم گڕوپەدا دەتوانیت باوەڕی پێبكەیت كە تۆ هەیت، ئەمەش بۆ ئێستا بەسە ئەگەر ئەم گڕوپە نەك دەنگت پێبدات بەڵكوو تەنیا پێت بڵێت بەڵی هەیت، بەڵام لەڕێگەی ئەم جۆرە گوتارانەوە بەشێوەیەكی نائاگاهی كاریگەریت بەسەر گومان و ترسەكانەوە زیاتر دەبێت. تا ئێرە بەشێك لە واقعی شەقامەكانی ئەم شارەم كە هەولێرە بۆت خستەڕوو، ئەمەش تەنیا لەبەر ئەوەی كە من خۆم دەمەوێت هێزەكەی تۆ لە هەڵبژاردنەكانی عێڕاقدا دەنگەكانی ئەگەر بەرز نەبێتەوە لە نزمی نەدات، چونكە غیابی هێزی سێیەم لەم هەرێمەدا موسیبەتێكی گەورە بوو و خەریك بوو دەبوو بە بەشێك لە كلتور لەم وڵاتەدا، تەنانەت بەشێك لە خەڵكی ئەم جڤاتە هەتاوەكوو ئێستا سوڵتە بە مافی ئەم دوو بنەماڵەیە دەزانن، لە ئێستاشدا بۆ ئەوە ئاگادارت دەكەمەوە تا غروری نەتگرێت و ئاگاداری هەنگاوەكانی خۆت بیت، لەوانەیە لە كاتێكی دیكەدا لە زۆر شتدا ئاگادارت بكەمەوە، بەڵام هەرگیز ئەوە لەبیر نەكەیت كە من ئەندامی لیستەكەت نیم بەڵكوو تەنیا دەنگدەێ بووم، دەشێت ئاراستەی نوسینەكانم بەشێوەك بگۆڕێت ئەگەر بزانم هەنگاوەكانت تەندروست نین بۆ تەندروستی ئەم خەڵكە، بەڵام لە ئێستادا هەست بە گرنگی بزووتنەەكەت دەكەم، لە ئێستاشەوە كاری منە كە رەقیبێكی بەردەوامی بزووتنەوەكەت بم. [email protected] 2009-09-16  

پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) بەفەرمی كاندیدبوونی سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی پێشووی پارتەكەی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیا راگەیاند، كە بڕیارە رۆژی 24ی حوزەیرانی داهاتوو بەڕێوەبچێت. (142) ساڵ حوكمی زیندانی بەسەر دەمیرتاشدا دەسەپێندرێت، ئەگەر ئەو تۆمەتانەی لەسەر ساغ ببێتەوە كە لەلایەن دەسەڵاتدارانی توركیاوە ئاڕاستەی كراوە، كە سەرجەم تۆمەتەكان سیاسین. دەمیرتاش ئەو پیاوەیە كە دۆزی كوردی بە چارەسەری سیاسییەوە هەڵگرتووە، ئەو بەم هەنگاوەی دەمی ئەو دەسەڵاتدارانەی توركیای داخست كە ساڵانێك بوو بانگەشەی ئەوەیان دەكرد ئەگەر كورد دەستبەداری چەك ببێت، مافەكانی پێدەدرێت. دەمیرتاش كە ساڵی 1973 لەدایكبووە، كۆلیژی مافی لە زانكۆی ئەنكەرە تەواو كردووە و ماوەیەك وەكو پارێزەر كاریكردووە و دواتر خۆی یەكلاكردووەتەوە بۆ چالاكی لە بواری مافەكانی مرۆڤدا، ئەو دواجار بوو بە سەرۆكی كۆمەڵەی مافەكانی مرۆڤی توركیا، سەرباری ئەمە، دەمیرتاش توانی نوسینگەی رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی لە شاری ئامەدی باكوری كوردستان بكاتەوە. سەرەتای ژیانی سیاسی دەمیرتاش لە 2007 وە دەستیپێكرد كاتێك چووە ریزەكانی پارتی كۆمەڵگەی دیموكراتی كوردییەوەی و وەك ئەندام پەرلەمانی ئەو پارتە هەڵبژێردرا، بەڵام 2009 دەسەڵاتدارانی توركیا ئەو پارتەیان هەڵوەشاندەوە بەتۆمەتی پاڵپشتیكردن لە پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە). دەمیرتاش ئەو پیاوە بوو كە دوای داخستنی پارتەكەی چۆكی دانەدا و ساڵی 2014 پارتێكی سیاسی نوێی دروستكرد بە ناوی (پارتی دیموكراتی گەلان- هەدەپە)، هەر لە یەكەم ساڵی دروستكردنی پارتە نوێیەكەیدا، دەمیرتاش لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیادا چوە گۆڕەپانی ركابەری لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان و توانی لەسەر ئاستی توركیا پلەی سێیەم بەدەستبهێنێت. دەمیرتاش لە هەڵبژاردنی حوزەیرانی 2015ی توركیا بۆ یەكەمجار سەرۆكایەتی پارتەكەی كرد بۆ چونەناو پەرلەمانی توركیاوە و توانی رێژەی 10.73%ی دەنگەكان بەدەستبهێنێت، بەڵام لە تشرینی دووەمە 2016 لەچوارچێوەی هەڵمەتێمكی سەركوتكردنی نەیارە سیاسییەكان لەژێر چەتری كودەتا شكستخواردووەكەی توركیا بە فەرمانی ئەردۆغان دەستگیركرا. دەسەڵاتدارانی توركیا ژمارەیەك تۆمەت ئاڕاستەی دەمیرتاش دەكەن، یەكێك لەوانە تۆمەتباركردنیەتی بەوەی پەیوەندی لەگەڵ پارتی كرێكارانی كوردستان هەیە.  

ئایەتوڵا عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەكانی عێراق لە نامەیەكی دەستنوسدا هەڵوێستی كۆتایی خۆی لەبارەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق راگەیاند كە بڕیارە رۆژی 12ی مانگ بەڕێوەبچێت. لە نامەكەیدا سیستانی جەجت لەسەر ئەم خاڵانە دەكات: یەكەم: گرتنەبەری رێگای هەڵبژاردن بژاردەی راست و دروستە بۆ ئێستا و داهاتووی گەل، رەتكردنەوەی حوكمی تاكەكەسی و رژێمی ستەمكار لەژێر هەر ناوێكدا بێت. دووەم: بەشداریكردن لەم هەڵبژاردنەدا مافی هەموو هاوڵاتییەكە كە مەرجی یاسایی تێدا بێت، بەڵام بڕیاری كۆتایی بۆ خۆیان دەگەڕێتەوە لەوەی بەشداری هەڵبژاردن دەكەن یاخود نا، بەڵام دەبێت ئەو بڕیارە بە ئاگاییەكی تەواوەتی و سوربوون لەسەر پاراستنی بەرژەوەندییەكانی وڵات و داهاتووی رۆڵەكانی بدرێت. سێیەم: مەرجەعییەتی باڵا بە یەك دوری لە هەموو كاندید و لیستەكانی هەڵبژاردنەوە رادەوەسێت، بەو واتایەی پشتیوانی هیچ كەس و لایەنێك یاخود لیستێك ناكات.

لە پارێزگای سلێمانی لە ماوەی ئەو هەڵبژاردنانەی كە كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان بەشداری كردووە، ئاستی دەنگەكانی لە 2005 بۆ 2014 بەرێژەی زیاتر ( 1%) كەمیكردووە كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان لە هەڵبژاردنی 2005 لەكۆی (736734) دەنگدەر (53088) بەرێژەی (7.2%) و لە پلەی یەكەمی هێزەكانی ئەو پارێزگایەدایە . بەڵام لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 2010 لە كۆی ( 893226) دەنگدەر كۆمەڵ (79140) دەنگی بەدەستهێناوە بەرێژەی (9.49%)ی دەنگەكان. هاوكات لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 2014 لە كۆی ( 893226) دەنگدەر (57102) دەنگی بەدەستهێناوە بەرێژەی (6%) ی دەنگەكان، بەڵام لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە 2014 كۆمەڵ (55457) دەنگی بەدەستهێناوە بەرێژەی (6%)ی دەنگەكانی ئەو پارێزگایە. بەو پێیەش دەنگەكانی كۆمەڵ لە پارێزگای سلێمانی لە 2010 بۆ 2014 بەرێژەی ( 1%) كەمیكردووە،  پێشبینی دەكرێت كۆمەڵ لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا پارێزگاری لەدەنگەكانی بكات و زیادیشی بكات، بەهۆی هەڵوێستەكانی لە چوارساڵی رابردووودا، بەڵام بەشێك لە لایەنگرانی چونەتە ناو لیستی هاوپەیمانیەوە، ئەگەر ئەوە نەبوایە دەنگەكانی كۆمەڵ زۆر هەڵدەكشا.       

لە پارێزگای سلێمانی لە ماوەی ئەو هەڵبژاردنانەی كە یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بەشداری كردووە، ئاستی دەنگەكانی لە 2005 بۆ 2014 بەرێژەی زیاتر ( 1%) كەمیكردووە یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە هەڵبژاردنی 2005 لەكۆی (736734) دەنگدەر (75008) بەرێژەی (10.2% ) و لە پلەی یەكەمی هێزەكانی ئەو پارێزگایەدایە . بەڵام لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 2010 لە كۆی ( 893226) دەنگدەر یەكگرتوو (103188) دەنگی بەدەستهێناوە بەرێژەی (12.4%) ی دەنگەكان. هاوكات لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 2014 لە كۆی ( 893226) دەنگدەر (66097) دەنگی بەدەستهێناوە بەرێژەی (7.3%) ی دەنگەكان، بەڵام لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە 2014 یەكگرتوو (81392) دەنگی بەدەستهێناوە بەرێژەی (9%)ی دەنگەكانی ئەو پارێزگایە. بەو پێیەش دەنگەكانی یەكگرتوو لە پارێزگای سلێمانی لە 2010 بۆ 2014 بەرێژەی ( 1%) كەمیكردووە، بەڵام بەراوردی نێوان دەنگەكانی یەكگرتوو لە 2010 بۆ 2014 بەرێژەی ( 3.4%)ی دەنگەكانی كەمیكردووە.  پێشبینی دەكرێت یەكگرتوو لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا دەنگەكانی وەك خۆی یان كەمێك كەم بكات، بەهۆی هەڵوێستەكانی لە چوارساڵی رابردووو هاوكات دەركەوتنی دوو هێزی نوێ لە سلێمانی.    

لە پارێزگای سلێمانی لە ماوەی ئەو هەڵبژاردنانەی كە بزوتنەوەی گۆڕان بەشداری كردووە، پارێزگاری لە هێزی یەكەمی خۆی كردووە، ئاستی دەنگەكانی لە 2010 بۆ 2014 بەرێژەی ( 3.2%) زیادیكردووە. بەو پێیەی لە هەڵبژاردنی 2009 و 2013ی پەرلەمانی كوردستان هەڵبژاردن یەك بازنەیە بۆیە دەنگی پارێزگاكان دیاری ناكرێت، بۆیە تەنها دەنگی 2010 و 2014ی بزوتنەوەی گۆڕان لەسەر ئاستی پارێزگاكان دیاری دەكرێت.  بزوتنەوەی گۆڕان لە هەڵبژاردنی 2010 لەكۆی (833631 ) دەنگدەر (298621 ) بەرێژەی (35.8%)و لە پلەی یەكەمی هێزەكانی ئەو پارێزگایەدایە . بەڵام لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 2014 لە كۆی ( 893226) دەنگدەر ( 347799 ) دەنگی بەدەستهێناوە بەرێژەی ( 38.9%)ی دەنگەكان، بەڵام لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە 2014 گۆڕان ( 359600) دەنگی بەدەستهێناوە بەرێژەی ( 39.6%)ی دەنگەكانی ئەو پارێزگایە. بەو پێیەش دەنگەكانی گۆڕان لە پارێزگای سلێمانی لە 2010 بۆ 2014 بەرێژەی ( 4%) زیادیكردووە پێشبینی دەكرێت گۆڕان لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا پارێزگاری لەپلەی یەكەمی بكات، هەرچەندە بەدەستهێنانەوەی دەنگو كورسیەكانی پێشووی قورس دەبێت بەو پێیەی دوو هێزی دیكە لە سلێمانی لەدایك بون و دەنگەكانیان بەشێكیان لە گۆڕەپانی دەنگی خۆڵەمیشی گۆڕاندایە.