بەپێی مەرسومی ژماریە 1 ی ساڵی 2018ی ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێم رۆژی 30/9/2018 دیاریكرد بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی گشتی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان، بڕایرەكە تەنها ئاماژەی بە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كردووەو هیچ ئاماژەیەك بە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی هەرێم نەكراوە.  بەپێی یاسای ژمارە ( 1 )ی ساڵی 2005ی یاسای سەرۆكایەتی هەرێم مادەی چوارەم ئاماژە بەوە دەكات كە هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لە كات و ساتی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتیمانی كوردستان ( پەرلەمان ) ئەنجام دەدرێت. بەڵام چاوەڕوان ناكرێت جارێكی دیكە هەڵبژاردن بۆ سەرۆكی هەرێمی كوردستان ئەنجام بدرێت، سەرچاوەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە پارتی دیموكراتی كوردستان نیەتی هەیە كە لەدوای مەسعود بارزانی پرسی سەرۆكایەتی هەرێم دابخات و چی دیكە سەرۆكایەتی هەرێم نەهێڵێت، بەو پێیەی دەوتری لە ساڵی 2005 و لەكاتی دانانی سەرۆكایەتی هەرێم، ئەو پۆستە تەنها بەرگێك بوو بە بەری مەسعود بارزانیدا دورا بەوەی لەبەرامبەر دانانی جەلال تاڵەبانی بە سەرۆك كۆماری عێراق، مەسعود بارزانی دانرا، بەو پێیەی لەدوای هەڵبژاردنی رابەری رزگاری خوازی گەلی كوردستان لە 19/5/1992 ئیتر مەسەلەی سەرۆك كۆتایی هات تا ساڵی 2005 كە تالەبانی كرایە سەرۆك كۆمار لەبەرامبەردا پۆستێكی سەرۆكی هەرێمیان بۆ مەسعود بارزانی دیاریكرد. هەرچەندە مەسعود بارزانی تا ئێستاش لە كۆشكی سەرۆكایەتی هەرێم كارە حزبیەكانی رادەپەرێنێت و پێشوازی لە میوانەكانی دەكات، دوایینیان پێشوازی مەسعود بارزانی لە محەمەدی حاجی مەحمود لە 7/5/2018 لە هەمان ئەو شوێنەی رەسمیەی  پێشتر پێشوازی لە میوانەكانی دەكرد .  پرسی سەرۆكایەتی هەرێم یەكێك بوو لەو پرسانەی كە زۆرترین كێشەو ململانێ و قەیرانی بەدوای خۆیدا هێنا، بۆیە هەم مەسعود بارزانی و پارتی ماندوو بون لەو پرسەو هەم لایەنەكانی دیكە، بۆیە ئێستا هەردوولا خۆیان لەو پرسە بەدوور دەگرن و چاوی خۆیانی لێدادەخەوێنن و چاوەڕوان ناكرێت جارێكی تر بە ئاسانی هەڵبژاردن بۆ سەرۆكی هەرێم بكرێت .    

سبەی پێنج شەممە 10ی ئایار دەنگدانی تایبەت و دەنگدانی رەوەندی عێراقی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەستپێدەكات و یەك ملیۆن و 200 هەزار كەس مافی دەنگدانیان هەیە، بەڵام دەنگدانەكەیان مەرجدارە و بە شێوەیەكی ئەلیكترۆنی جیاناكرێتەوە. كەریم تەمیمی وتەبێژی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق رایگەیاند، لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند دەنگدانی تایبەت بە كارتی دەنگدانی بایۆمەتری بەڕێوەدەچێت و لە كۆی 904 هەزار و 950 كارتی دەنگدانی تایبەت 794 هەزار و 591 كارت دابەشكراوە و رێژەكەی لەسەروو 86% ەوەیە و بەگوێرەی یاساش دوای دەنگدانیان كارتەكانیان لێ وەردەگیرێت. تەمیمی وتیشی وادەی دابەشكردنی كارتی دەنگدانی بایۆمەتری تا كۆتایی سبەی پێنج شەممە درێژكراوەتەوە.

لە سبەی پێنجشەممەوە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە وڵاتانی دەرەوە دەستپێدەكات و دوو رۆژ بەردەوام دەبێت. حەیدەر حوسەینی بەڕێوەبەری نوسینگەی ئێرانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەهۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق رایگەیاند لە نۆ شاری ئێران 14 بنكەی هەڵبژاردنیان ئامادەكردووە و بە گوێرەی داتای وەزارەتی دەرەوەی عێراق 100 هەزار كەس لە ئێران مافی دەنگدانیان هەیە و دوای دەنگدان سندوقەكانی هەموو بنكەكان رەوانەی عێراق دەكرێن بۆ جیاكردنەوە و ئەژماركردنی دەنگەكان. كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق لە 21 وڵاتی دەرەوە بنكەی دەنگدانی كردووەتەوە و رەوەندی عێراقی لەو وڵاتانە دەتوانن لە رۆژی 10 و 11ی ئایار دەنگ بدەن.  

وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ مایكڵ كۆهین پارێزەرێكی ئاژاوەچییە، خزمەتی دۆناڵد ترەمپ دەكات و گیانفیداییانە پارێزگاری لە بەرژەوەندییەكانی دەكات و هەموو خەمێكی خزمەتكردنی ترەمپ و پاراستنییەتی، بەڵام وادەردەكەوێت كە گیانفیدایی كۆهین بۆ خزمەتكردنی سەرۆكەكەی و خانم ترەمپ لە ساڵی 2006ەوە، خستویەتییە دۆخێكی مەترسیدارەوە هەرچەندە لە لوتكەی دەسەڵاتەوە نزیكە، و لە نۆی نیسانی رابردو كارمەندانەی نوسینگەی لێكۆڵینەوەی فیدراڵی " ئێف بی ئای" هەڵیانكوتایە سەر نوسینگە و ماڵەكەی و هەتا ژووری نیشتەجێبوونیشی لە هۆتێلن ئەوەش دوای ئەوەی رەوانەی دادگاكرا، لە لایەن رۆبەرت مۆلەر لێكۆڵەری تایبەت لە كەیسی تێوەگلانی هەڵمەتی بانگەشەی ترەمپ لەگەڵ روسیا. لەماوەی رابردووشدا نوسینگەی لێكۆڵینەوەی فیدراڵی پەیام و نامەكانی كۆهین و ترەمپیان دەستكەوت لەگەڵ چەند بەڵگەنامەیەك كە پەیوەستن بە پێدانی پارە لەلایەن كۆهینەوە بە كچە ئەكتەری فیلمە سێكسییەكان :" ستۆرمی دانیڵز" كە بانگەشەی ئەوەدەكات پەیوەندی سێكسی لەگەڵ ترەمپدا هەبووە. لە ماوەی رابردووشدا تیمەكەی مۆلەر چەند نامەیەكی ئەلیكترۆنیان دەستكەوت كە كۆهین لە میانی هەڵمەتی بانگەشەی سەرۆكایەتی ئەمریكادا نوسیوبونی كارەكەی بۆ پەرەپێدانی پرۆژەیەكی خانوبەرەی ترەمپی لە مۆسكۆ تێدا دۆكیۆمێنت كردبوو. كۆهین بە هەوڵدانی بۆ بێدەنگكردنی ئەو كچە ئەكتەرە سەرنجی رای گشتی راكێشا، لە ناویشیدا هەڕەشەكردن لێی بە تۆماركردنی سكاڵایەك لەدژی بەبەهای 20 ملیۆن دۆلار، یەكێك لە پارێزەرەكانی دانیڵزیش كۆهینی تۆمەتباركرد بەوەی كە دەستێكی باڵای هەیە لە كاری بەڵتەچێتی و بەكارهێنانی شێوازەكانی تۆقاندن و هەڕەشەكردن لە كەسانی لاواز و ئەو پارێزەرە وتی:" لە كۆتاییددا هەموو شتێك روون دەبێتەوە و راستییەكە بۆ گەلی ئەمریكا دەخەینە روو كە مایكڵ كۆهین كێیە."                          كۆهین لەلایەن كارمەندانی ئێف بی ئایەوە لێكۆڵینەوەی لەگەڵدا دەكرێت كورتەیەك لە ژیانی كوهین كوهین كوڕی پزیشكێكی نەشتەرگەر كە لە سەربازگەی نازییەكان لەگەڵ خێزانەكەیدا رزگاری بووە، پەیوەندیكردوووە بە زانكۆوە لە واشنتۆن و لە نوسینگەیەكی پارێزەری كاریكردووە، پێش ئەوەی ببێتە هاوبەشێك لە كۆمپانیای فیلیپ نایزەری یاسایی لە مانهاتن، پاشان چاوی بە ترەمپ كەوتووە و بووە ئەمین سندوقی ئەنجومەنی ئیدارەی تاوەری ترەمپ كە خۆی و خێزانەكەی چەند شوققەیەكیان تێدا هەیە. كوهین لەلایەن كۆمەڵگەكەیەوە رووبەڕووی رەخنەی زۆر بووەوە كاتێك وێنەیەكی تایبەتی كچەكەی بە جلی مەلەكردنەوە لە ئەكاونتە تایبەتەكەی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر بڵاوكردەوە و لەسەری نوسی :" زۆر موعجیبم بە جوانیی كچەكەم، ئەو لە خانمە نمایشكاری بەناوبانگ ئەندریە ورهۆڵ دەچێت." رۆژنامەی نیویۆرك تایمزیش لە راپۆرتێكی شیكاریدا ئاماژەیبەوەدا كە ترەمپ بە ناشرینترین رستە سوكایەتی بە كۆهین كردووە و گاڵتەی پێكردووە و دوووجاریش هەڕەشەی دەركردنی لێكردووە، و كۆهینیش داوای لێبوردنی لە خانمی یەكەم میلانیا ترەمپ كردووە بەهۆی ئەوەی ئازاری داوە بە پێدانی پارە بە كچە ئەكتەری سێكسی  ستیفانی كلیفۆرد ناسراو بە ستۆرمی دانیڵز. كۆهین ماوەی دەساڵ بە " سەگە دڕەكەی ترەمپ" ناسرابوو، ساڵی 2011 لە چاوپێكەوتنێكدا وتی:" ئەگەر كەسێك كارێك بكات و بەدڵی ترەمپ نەبێت، هەموو شتێك دەكەم كە لە توانامدا بێت بۆ چارەسەركردنی لە بەرژەوەندی ترەمپ، ئەگەر شتێك بكەیت و ترەمپ بێزار بكات، ئەوا ملت دەگرم و  وازت لێناهێنم هەتا لە كۆڵت دەكەمەوە"، وشەی " وابەستەیی" میحوەری پەیوەندی كۆهینە لەگەڵ ترەمپدا. نمونەی ئەم جۆرە قسە راشكاوە، لەوانەیە ببێتە هۆی زیان گەیاندن بە هەر كەسێك، بەڵام ئەو كارەی ئەمی خستە هەڵوێستێكی قورسەوەن رۆڵی بوو لە ئاسانكاریی پرۆسەی پێدانی 130 هەزار دۆلار بە كچە ئەكتەر دانیڵز مانگێك پێش هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا لە ساڵی 2016دا. سەرچاوە: بی بی سی  

موقتەدا سەدر رابەری رەوتی سەدر كاندیدی خۆی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی داهاتووی عێراق ئاشكراكرد ئەگەر هاوپەیمانێتییەكەی " سائرون" ئەوەندە كورسی پەرلەمان بەدەستبهێنێت كە مافی ئەوەی پێببەخشێت كابینەی نوێی حكومەت پێكبهێنێت. سەدر لە وەڵامەی پرسیارێكدا رایگەیاند  "عەلی دوای" پارێزگاری ئێستا میسان یەكێكە لە كاندیدەكانی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران، بە تایبەتی ئەگەر كوتلەكەی كە تێپەڕێنەری تائیفیەتە بتوانێت كورسی پێویستی ئەنجومەنی نوێنەران بەدەستبهێنێت. لە خولی پێشووشدا كوتلەی ئەحراری سەربە رەوتی سەدر "عەلی دوای" پارێزگاری میسانی بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆك وەزیران دیاریكردبوو. موقتەدا سەدر لە هەڵبژاردنی رۆژی 12ی ئایاردا پشتیوانی لە هاوپەیمانیی " سائرون" دەكات كە لەلایەن حزبی ئیستیقامەی سەربە رەوتی سەدر و چەند لایەنێكی مەدەنی و حزبی شیوعی عێراقەوە پێكهێنراوە.      

كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق، كاتژمێر حەوتی بەیانی رۆژی هەینی داهاتوو بانگەشەی هەڵبژارن رادەگیرێت و بێدەنگی هەڵبژاردن دەستپێدەكات. لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا كەریم تەمیمی وتەبێژی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان وتی:" رێوشوێنی پێویست بۆ رۆژی هەڵبژاردن گیراوەتەبەر  و رێگە بەوە نادرێت مۆبایل ببرێتە وێستگەكانی دەنگدان ." داواشی لە هاوڵاتیان كرد هاوكاربن و مۆبایل نەبەنە بنكەكانی دەنگدان. تەمیمی وتیشی:" بێدەنگیی هەڵبژاردن لە كاتژمێری حەوتی بەیانی رۆژی هەیینەوە دەستپێدەكات." هەر لەو كۆنفرانسەدا موعتەمید موسەوی ئەندامی ئەنجومەنی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان وتی :" هەرچی ئامێر و كەلوپەلی تایبەت بە هەڵبژاردن هەیە لە مۆر و مەرەكەب و ئامێرە ئەلیكترۆنییەكان ئامادەكراون." وتیشی:" تا ئێستا كۆمسیۆن 10 ملیۆن كارتی بایۆمەتری دابەشكردووە كە دەكاتە رێژەی 76%." سبەی پێنج شەممەش پرۆسەی دەنگدانی تایبەت بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەڕێوەدەچێت و رۆژی 12ی مانگیش دەنگدانی گشتی بەڕێوەدەچێت و لەو هەڵبژاردنەدا 320 حزبی سیاسی و هاوپەیمانێتی و لیست بەشداری دەكەن و ژمارەی كاندیدەكانیشیان حەوت هەزار و 367 كاندیدە.  

بەپێی مەرسومی ژماریە 1 ی ساڵی 2018ی ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێم رۆژی 30/9/2018 دیاریكرا بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی گشتی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان ، بڕیارەكە ئاماژەی بەوەشكردووە كە هەڵبژاردنەكە لە لایەن كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆ هەڵبژاردن و راپرسی هەرێمەوە ئەنجامدەدرێت.  بڕایرەكە تەنها ئاماژەی بە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كراوەو هیچ ئاماژەیەك بە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی هەرێم نەكراوە.   

ڕاپۆرتی ئارام مەحمود كاتێك نوری مالیكی سەرۆكی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا لە سەروبەندی بانگەشەی هەڵبژاردندا پرۆژەی پێكهێنانی حكومەتی زۆرینەی سیاسی بەرزكردەوە، زۆرێك پێیانوابوو تەنها دروشمی بانگەشەیە و دەیەوێت بە پرۆژە و بەرنامەیەكی جیاوازتر لەهێزەكانی تر بچێتە ناو بانگەشەی هەڵبژاردن و سەرنجی دەنگدەران بۆ لای خۆی ڕابكشێت و دەنگی پێ كۆبكاتەوە، بەڵام وەك دەوترێت لاوازی بەرنامەی هەڵبژاردنی زۆرینەی لایەنەكان و شكستی پرۆسەی سیاسی، كە زۆرینەی هێزەكان ئۆباڵەكەی دەخەنە ئەستۆی پیادەكردنی سیستمی تەوافوق، ئەو سیستمەی لەدوای ساڵی 2003وە بوەتە بنەمای بەڕێوەبردن و ئیدارەدان لە عێراق، خەریكە پرۆژەی حكومەتی زۆرینە لە دروشمە و دەبێتە واقیعێك ئەگەر لایەنە عێراقییەكان بەڕاشكاویش پشتیوانی نەكەن، ئەوا دەربڕینی دژایەتی بۆ سیستمی تەوافوق خۆی لە خۆیدا دەربڕینی پشتیوانییە بۆ پرۆژەی پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە لە ئایندەدا. بە وتەی بەشێك لەچاودێران، نوری مالكی توانیویەتی لێزانانە تەوزیفی پرۆژەی حكومەتی زۆرینەی سیاسی بكات وەك فریادڕەس و چارەسەر و بەجۆرێك لە جۆرەكان بیكاتە ڕایگشتی، كارێكی زۆریشی لەسەر ناشرینكردنی تەوافوق كردەوە وەك سیستمێكی بێزار و هۆكاری كێشە كەڵەكەبووە سیاسی و ئیداری و خزمەتگوزراییەكان، بۆ ئەمەش سودی زۆری لەو ناڕەزایەتییە میللییانە وەرگرتووە كە لە عێراق گەیشتونەتە ترۆپك و خەڵك بەدوای تاقیكردنەوەی ئەزمونێكی نوێدا دەگەڕێت بۆئەوەی ئەنجامێكی جیاوازتر و گۆڕانكاری لە ژیانی ببینێت ، هەموو ئەمانەش وایكردەوە ئەوانەی لە ڕابردووشدا دژایەتی حكومەتی زۆرینەیان كردەوە، ئێستا دژایەتی تەوافوق بكەن، چونكە تەوافوق یەكسان كراوە بە پشكێنەی تائیفی و هۆكاری پەرەسەندنی گەندەڵییەكان، بی ئەوەی بچوكترین هەڵوەستە لەسەر زەمینەی جێبەجێكردنی زۆرینەی سیاسی لەم قۆناغەدا لە عێراق و لێكەوتەكانی بكرێت.  ڕەشكردنی تەوافوق ئاشی مالیكی دەگێڕێت عەممار حەكیم سەرۆكی ڕەوتی حیكمە كە یەكێكە لەو كەسایەتیانەی لەگەڵ پێكهێنانی كوتلەیەكی فرە ڕەنگدا بوو كە پێكهاتەكان تێپەڕێنێت (كتلە عابرە للگائفیە)، لە تازەترین لێدوانیدا دەڵێت، سازانی سیاسی هاوكێشەیەكی شكستخواردەوە و شایەنی تازەكردنەوە نیە، هاوكات حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق و سەرۆكی ئیئتیلافی سەركەوتن (النصر) كە پێشتر دژایەتی حكومەتی زۆرینەی سیاسی دەكرد، چەند ڕۆژێك لەمەوبەر ڕایگەیاند، بەشێك نابێت لە حكومەتی بەشبەشێنە و تەوافوق. بە گوێرەی سەرچاوە ئاگادارەكان نوری مالیكی كە عەرابی پرۆژەی پێكهێنانی حكومەتی زۆرینەی سیاسیە ماوەیەكە سەرقاڵی گفتوگۆیەكی ژێربەژێری چڕە لەگەڵ لایەنە سیاسییەكان سەبارەت بە پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە ، بەقسەی هیشام ركابی بەڕێوەبەری نوسینگەكەی، مالیكی پەیامی پشتیوانی لە پرۆژەی حكومەتی زۆرینە لەزۆرێك لە هێز و لایەنەكانەوە پێشگەیشتوە و بەنیازن دوای هەڵبژاردنەكان ڕایبگەیەنن. ئەو قسانەی ڕكابی لە كاتێكدایە، ڕۆژنامەی قودسی عەرەبی لە ژمارەی ڕۆژی 7ی ئەم مانگەیدا ئاماژەی بەوەكردبوو، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان و ئەیاد عەلاوی سەرۆكی ئیئتیلافی نیشتمانی پەیامی پشتیوانیان بۆ مالیكی ناردووە، بەڵام سەعد مەتڵەبی كە یەكێكە لە كەسە نزیكەكانی مالیكی دروستی هەواڵەكەی ڕەتكردەوە و ڕایگەیاند: هیچ هەوڵێك بۆ پێكهێنانی حكومەتی ئایندە لەئارادا نیە. هەر لەو چوارچێوەیەدا ڕۆژنامەی (العربی الجدید) لە زاری چەند بەرپرسێكی كوردەوە ئاماژەی بەنزیكبونەوەی مالیكی و چەند لایەنێكی "ئۆپۆزسیۆن"ی، هەرێمی كوردستان كرەوە سەبارەت بە پێكهێنانی حكومەتی زۆرینەی سیاسی، بەڵام تائێستا هیچ لایەنێكی كوردی ڕاستی ئەم هەواڵی دووپاتنەكردوەتەوە، بەڕای بەشێك لە چاودێران لەگەڵ ئەوەی فڕێدانی ئەم جۆرە زانیارییانە لەم كاتەدا چەند ئامانجێكی لەپشتەوەیە كە دیارترینیان پەرتكردنی زیاتری ناوماڵی و كورد و دروستكردنی فشارە لەسەر لایەنە كوردییەكان، بەڵام لە ئەگەری پێكهێنانی حكومەتی زۆرینەدا دابەشبونی كورد بەسەر بەشداریكردن لە حكومەتی ئایندە و بوونە ئۆپۆزسیۆن پرسێكی چاوەڕواننكراوە، چونكە ئەستەمە حكومەتی زۆرینە تەواوی لایەنە كوردییەكان لەخۆبگرێت. حەنین قەدۆ پەرلەمانتار و كاندید لە هاوپەیمانی (الفتح) كە لیستی گروپەكانی حەشدی شەعبی و چەند لایەنێكی سیاسییە و پێشبییدەكرێت یەكێك بێت لەوهێزانەی كە ژماریەكی بەرچاو لە كورسییەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەدەستبهێنێت، لە لێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاندووە، هاوپەیمانێتیەكەیان پشتیوانی پرۆژەی حكومەتی زۆرینەی سیاسی دەكات، لەگەڵ ئەوەی چەند لایەنێكی سیاسیش دژایەتی دەكەن، ئاماژەی بەوەشكردوە، بژاردەی زۆرینەی سیاسی بوەتە پێویستییەكی قۆناغەكە بۆ ڕاستكردنەوەی ئاڕاستەی پرۆسەی سیاسی .  

ڕاپۆرتی: نامیق رەسوڵ عەلی حوسەینی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەكان لە نەجەف، لە دوای روخاندنی رژێمی بەعس لە ساڵی 2003 و بونیادنانەوەی عێراقی نوێ‌ كەسایەتییەكی بە هەژمونە و رۆڵێكی گەورەی هەبووە لەو گۆڕانكارییە سیاسییانەی دوای 2003 لە عێراق روویانداوە، لە چەندین پرسی تایبەت بە دەستوری هەمیشەیی عێراق و دیاریكردنی سەرۆك وەزیران رۆڵی یەكلاكەرەوەی بینیوە و قسەی كۆتایی لای ئەو بووە. سیستانی تەمەن 87 ساڵ، لە 4ی ئابی ساڵی 1930 لە شاری مەشهەدی ئێران لەدایكبووە، نازناوەكەی لە زێدی باپیرییەوە وەگرتووە كە شاری "سیستان"ە.  سیستانی ماوەی 60 ساڵە لە عێراق و بە دیاریكراوی لە شاری نەجەف مەڵبەندی ئاینی شیعەكان دەژی، لە دوای مردنی ئەبولقاسم خوئیەوە رابەرایەتی حەوزەی عیلمی نەجەفی پێسپێردراوە، كە یەكێكە لە خوێندنگە ئاینییەكانی شیعەی 12ی ئیمامی لە جیهاندا. هەڵوێستی سیستانی لە پرسە سیاسییەكانی عێراقدا لە دوای روخاندنی رژێمی بەعس لەلایەن ئەمریكا و هاوپەیمانەكانییەوە، سیستانیی پەیامێكی ئاڕاستەی گەلی عێراق كرد و تێیدا داوای لە عێراقییەكان كرد نەكەونە شەڕی تائیفی و مەزهەبییەوە و یەكگرتوو بن، دەربارەی رووبەڕووبونەوەی هێزەكانی ئەمریكاش، سیستانی كە بۆچوونەكانی لە رێگەی وتاربێژەكانی نەجەف و كەربەلاوە لە رۆژانی هەینیدا بڵاودەكاتەوە، بەرگری چەكدارانەی دژی ئەو هێزانە رەتكردەوە و داوایكرد بەرگرییان دژی ئەو هێزانە بە شێوازی ئاشتیانە بێت. سیستانی و دەستوری هەمیشەیی عێراق دەسەڵاتی هاوپەیمانان لە عێراق لە ساڵی 2003 پلانیاندا دانا بۆئەوەی دەستورێكی هەمیشەیی بۆ عێراق بنوسنەوە، سەرەتا بڕیاریاندا ئەنجومەنێك بۆ ئەو مەبەستە دابمەزرێنن، بەڵام سیستانیی ئەو هەنگاوەی رەتكردەوە و لە نامەیەكدا كە نوێنەرەكانی بڵاویانكردەوە، داوایكرد ئەندامانی ئەو ئەنجومەنەی ئەركی نوسینەوەی دەستوریان پێ‌ دەستپێدرێت هاوڵاتیان هەڵیببژێرن، دوای چەندین گفتوگۆی نێوان پۆڵ برێمەر حاكمی مەدەنی عێراق و سیستانیی، دەسەڵاتی هاوپەیمانان ناچاربوو ملبدات بۆئەوەی ئەندامانی ئەو ئەنجومەنە بەشێوەی هەڵبژاردن دیاری بكرێن، ئەنجومەنی نیشتمانی ئینتیقالی هەڵبژێدرا كە لە 100 ئەندام پێكهاتبوو، 19یان ئەندامی ئەنجومەنی حكوم بوون و سەرۆكایەتی ئەنجومەنەكەش بە (حاچەم حەسەنی)ی سپێدرا. ئەنجومەنەكە رۆژی 10 ی ئایاری 2005 لیژنەیەكی 55 كەسی بۆ نوسینەوەی دەستور هەڵبژارد و دواتر 15 ئەندامی تری بۆ زیادكراو و دوای نوسینەوەی دەستورەكە لە راپرسییەكەدا لەلایەن دەنگدەرانی عێراقەوە پەسەندكرا و كەوتە بواری جێبەجێكردنەوە. سیستانیی و حەشدی شەعبی  دوای كۆنترۆڵكردنی موسڵ لەلایەن داعشەوە لە  10ی حوەزیرانی 2014 و نزیكبوونەوەی ئەو رێكخراوە لە بەغداد، نوسینگەی سیستانیی لە نەجەف بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوە و داوای لە هێزە سیاسییەكانی عێراق كرد یەكگرتوو بن و وتاریان یەكبخەن، سیستانی پشتیوانی خۆشی بۆ سوپای عێراق دەربڕی و رۆژی 13ی حوەزیران فەتوایەكی بۆ جیهاد و هەڵگرتنی چەك لەدژی داعش دەركرد، لەسەر بنەمای ئەو فەتوایە هێزەكانی حەشدی شەعبیی پێكهێنران، كە رۆڵی دیاریان لە كۆتاییهێنانی داعشدا گێڕا و دواتر لە لایەن ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقەوە یاسایەك بۆ رێكخستنی ئەو هێزانە پەسەندكرا و هەندێك لێپرسراو و چاودێری سیاسی عێراقی دەڵێن" ئەو فەتوایەی سیستانیی عێراقی رزگاركرد و پلانەكانی داعشی لەباربرد". سیستانی و پرسی دیاریكردنی سەرۆك وەزیران  لەدوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی ساڵی 2014، نوری مالیكی سەرۆك وەزیران و سەرۆكی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا زۆرینەی كورسییەكانی پەرلەمانی بەدەستهێنا و هەوڵیدا بۆ خولی سێیەم پۆستەكە وەربگرێتەوە، ئەم هەوڵەی مالیكی رووبەڕووی رەخنەی زۆر بوەوە لە گۆڕەپانی سیاسی عێراق و ناوماڵی شیعەشی پەرتكرد، وەك باقر جەبر زوبەیدی سەركردە لە ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی لە وتارێكیدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك ئاشكرایكردووە" عەلی سیستانی بە نامەیەك توانی كۆتایی بەو كێشەیە بهێنێت و نوری مالیكی لە وەگرتنی خولی سێیەم دووربخاتەوە و حەیدەر عەبادی بۆ ئەو پۆستە كاندید بكرێت". سیستانیی و هەڵبژاردنی 12ی ئایار شەممەی داهاتوو پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەدەچێت، دەنگدەرانی عێراق كە ژمارەیان 24 ملیۆن كەسە دەچنە سەر سندوقەكانی دەنگدان و 329 پەرلەمانتاری نوێ‌ بۆ خولی چوارەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق هەڵدەبژێرن. ئەم پرۆسەیە زیاتر لەوەی هەڵبژاردنی پەرلەمان بێت، شاڕێگەیە بۆ كۆنترۆڵكردنی دەسەڵاتی جێبەجێكردن لە چوار ساڵی ئایندەدا، بەو پێیەی كاندیدی گەورەترین فراكسیۆنی ناو پەرلەمان  رادەسپێردرێت بە پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراق. سیستانی هەفتەی رابردوو لە نامەیەكی دەستنوسدا هەڵوێستی كۆتایی خۆی لەبارەی هەڵبژاردنی 12ی ئایار دەربڕی، لە نامەكەیدا سیستانی جەخت لەسەر ئەم خاڵانە دەكات: یەكەم: گرتنەبەری رێگای هەڵبژاردن بژاردەی راست و دروستە بۆ ئێستا و داهاتووی گەل، رەتكردنەوەی حوكمی تاكەكەسی و رژێمی ستەمكار لەژێر هەر ناوێكدا بێت. دووەم: بەشداریكردن لەم هەڵبژاردنەدا مافی هەموو هاوڵاتییەكە كە مەرجی یاسایی تێدا بێت، بەڵام بڕیاری كۆتایی بۆ خۆیان دەگەڕێتەوە لەوەی بەشداری هەڵبژاردن دەكەن یاخود نا، بەڵام دەبێت ئەو بڕیارە بە ئاگاییەكی تەواوەتی و سوربوون لەسەر پاراستنی بەرژەوەندییەكانی وڵات و داهاتووی رۆڵەكانی بدرێت. سێیەم: مەرجەعییەتی باڵا بە یەك دووری لە هەموو كاندید و لیستەكانی هەڵبژاردنەوە رادەوەسێت، بەو واتایەی پشتیوانی هیچ كەس و لایەنێك یاخود لیستێك ناكات. پێچەوانەی هەڵبژاردنی رابردوو، ئەمجارە شیعەكان كە زۆرینەی دانیشتوانی عێراق پێكدەهێنن، پەرتبوون و بە چەند لیستێك بەشداری هەڵبژاردن دەكەن، هەر لیستێكیش لەوانە هەوڵدەدات پۆستی سەرۆك وەزیرانی داهاتوو بۆ خۆی بێت، ئەمەش وادەكات كە دیاریكردنی سەرۆك وەزیران لە ناو ماڵی شیعەكاندا ئاسان نەبێت و كاتی زۆر بخایەنێت. دیارنییە ئاخۆ ئەمجارەش هاوشێوەی 2014، سیستانیی پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق یەكلادەكاتەوە یاخود نا ؟ وەڵامی ئەم پرسیارە لە دوای 12ی ئایار و راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانەوە ئاشكرادەبێت.

به‌دواداچوون: نیاز عه‌بدوڵڵا "یه‌كێك له‌ دكتۆره‌كان وتی براكه‌ی خۆت ده‌ناسیته‌وه‌؟ وتم به‌ڵێ، له‌ناو‌‌ هۆڵی مردووه‌كانی نه‌خۆشخانه‌كه‌ نزیكه‌ی 150 پیاوی مردووی لێ بوو، كه‌ چوومه‌ ژووره‌وه‌ ئه‌و له‌ لای ده‌رگاكه‌ داندرابوو و هێنامانه‌ ده‌ره‌وه،‌ قاچ و ده‌سته‌كانی هه‌ر به‌سترابوونه‌وه‌‌ و خۆم كردیانمه‌وه‌". ‌سه‌ردار عوسمان برای چواره‌می سه‌رده‌شت كه‌ له‌ ته‌نیشت گڵكۆی براكه‌ی ئه‌م قسانه‌ی ده‌كرد ده‌نگی له‌ گه‌روویییه‌وه‌ نووسابوو و چاوه‌كانی پڕ له‌ فرمێسك بوون. ئه‌و یه‌كه‌م كه‌سی خانه‌واده‌كه‌یانه‌ ته‌رمی برای هه‌شته‌می بینیوه، سه‌ره‌ڕای ئاگاداركردنه‌وه‌ی زۆری له‌ مه‌ترسیداری رێگاكه‌ و ئه‌وبه‌ری شاری موسڵ كه‌ ئه‌وكات به‌ شوێنی چالاكی تیرۆریسته‌كان ناوبانگی هه‌بوو، به‌ڵام به‌ره‌به‌یانی 6ی ئایاری 2010 به‌ ئۆتۆمبێلێكی ئه‌مبۆلانس له‌گه‌ڵ دراوسێیه‌كیان و شوفێره‌كه‌ به‌ره‌و نه‌خۆشخانه‌ی پزیشكی داد رۆیشتن. وه‌ك سه‌ردار به‌ (دره‌و میدیا)ی وت "ئێواره‌ی 5ی ئایار له ژێرنووسێكی كوردستان تیڤی نووسرابوو، ئه‌وانه‌ی به‌شوێن كوڕه‌ رفێندراوه‌كه‌ی پێش كۆلیژی ئه‌ده‌بیات ده‌گه‌ڕێن په‌یوه‌ندی به‌م ژماره‌ ته‌له‌فۆنه‌وه‌ بكه‌ن كه‌ ژماره‌یه‌كی كۆڕه‌ك تیلیكۆم بوو، ئێمه‌ له‌ رێگای هاوڕێكانی سه‌رده‌شت له‌و نووسراوه‌ بڵاوكراوه‌ی كه‌ناڵه‌كه‌ ئاگاداركراینه‌وه‌ بۆیه‌ په‌یوه‌ندیم به‌و ژماره‌یه‌وه‌ كرد، كه‌سێكی كوردی زابت پۆلیس ده‌رچوو له‌ موسڵ تا هێنانه‌وه‌ی ته‌رمه‌كه‌ چه‌ند جارێك به‌یه‌كه‌وه‌ قسه‌مان كرد". ئه‌و ئه‌فسه‌ره‌ی پۆلیس‌ به‌ سه‌رداری وتبوو ته‌رمی سه‌رده‌شتی له‌ كاتژمێر 5:30ی ئێواره‌ له‌ گه‌ڕه‌كی وه‌حده‌‌‌ (حي الوحدة) به‌ ده‌ست و قاچ به‌ستراوی كه‌ كیسه‌یه‌كی ره‌شی خراوه‌ته‌‌ سه‌ر و گولله‌یه‌ك به‌ ده‌مییه‌وه‌ نراوه‌ و له‌سه‌رییه‌وه‌ ده‌رچووه‌، له‌سه‌ر پردی4ى موسڵ دۆزیوه‌ته‌وه‌ و داواى كردووه‌ بچن ته‌رمه‌كه‌ی له‌ نه‌خۆشخانه‌ی دادوه‌ری موسڵ وه‌ربگرنه‌وه. بۆ هێنانه‌وه‌ی ته‌رمه‌كه‌ له‌ هه‌ولێره‌وه‌ برای چواره‌م و باوكی سه‌رده‌شت له‌گه‌ڵ هه‌شت خزم و دراوسێیه‌كیان ده‌ڕۆن بۆ موسڵ، له‌وێ له‌ رێگای په‌یوه‌ندییه‌ خێزانییه‌كانیان مه‌ڵبه‌ندی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان له‌ موسڵ ئۆتۆمبێلی ئه‌مبۆلانسیان بۆ دابین ده‌كات تا بچن له‌ نه‌خۆشخانه‌كه‌ ته‌رمه‌كه‌ بهێننه‌وه‌، دواتر هه‌ر به‌و ئۆتۆمبێله‌ به‌ یاوه‌ره‌ی سه‌رداری برا و عوسمانی باوك تا به‌رده‌رگای ماڵه‌كه‌یان ته‌رمی سه‌رده‌شتی تیرۆركراو ده‌هێننه‌وه‌. سه‌رده‌شت عوسمان رۆژنامه‌نووس و خوێندكاری قۆناغی چواره‌می به‌شی زمانی كۆلیژی ئه‌ده‌بیات ته‌نیا دوای 8كاتژمێر و 20 خوله‌ك تێپه‌ڕبوون به‌سه‌ر یادی‌ رۆژی جیهانی ئازادی رۆژنامه‌گه‌ری، له‌پێش كۆلیژه‌كه‌ی له‌ 4ی ئایاری 2010 كاتژمێر 8:20ی به‌یانی له‌ كاتی چوونی بۆ خوێندن له‌ لایه‌ن چه‌ند كه‌سێكی نه‌ناسراوی جلوبه‌رگ مه‌ده‌نی به‌ ئۆتۆمبێلێكی جۆری هۆندا سپی 12 نه‌فه‌ری ژماره‌ كاتی به‌غداد رفێندرا و،‌ له‌ ئێواره‌ی دووه‌م رۆژی رفاندنه‌كه‌یدا هه‌واڵی بوونی ته‌رمه‌كه‌ی له‌ شاری موسڵ‌ به‌ خێزانه‌كه‌ی راگه‌یه‌ندرا. سه‌ردار وه‌ك ئه‌وه‌ی یه‌كه‌م ئه‌ندامی خێزانه‌كه‌یان بوو‌ ته‌رمه‌كه‌ی بینی، دوایین كه‌سیش بوو كه‌ ئه‌وی به‌ زیندوویی بینی، چونكه‌ ئه‌و رۆژی 4ی ئایار سه‌رده‌شت ده‌باته‌ زانكۆ و چه‌ند خوله‌كێك له‌ دوای جێهێشتنی ئه‌وێ رفاندنه‌كه‌ ئه‌نجام ده‌درێت. به‌پێی قسه‌ی خوێندكاره‌ شایه‌تحاڵه‌كانی پێش كۆلیژی ئه‌ده‌بیات كه‌ سه‌رده‌شت له‌ سه‌یاره‌ی براكه‌ی داده‌به‌زێت "دوو پیاوی جل مه‌ده‌نی‌ له‌گه‌ڵ سه‌رده‌شت ده‌كه‌ونه‌ قسه، دیاره‌ ئه‌وان مه‌به‌ستیان بووه‌ بیخافڵێنن و نه‌چێته‌ ناو كۆلیژه‌كه‌ی تا سه‌ردار ده‌ڕوات، بۆیه‌ له‌ دوای رۆیشتنی چه‌ند كه‌سێكی تر له‌ناو سه‌یاره‌یه‌كی جۆری كیا-هۆندای سپی داده‌به‌زن و له‌گه‌ڵ دوو كه‌سه‌كه‌ به‌ زۆر و لێدان ده‌یخه‌نه‌ ناو سه‌یاره‌كه‌‌‌ و ده‌یڕفێنن". به‌شدار برای حه‌و‌ته‌می خێزانه‌كه‌ی به‌ گێڕانه‌وه‌ی رووداوی رفاندنه‌ بۆ (دره‌و میدیا) ده‌یویست ئه‌وه‌ش بگه‌یه‌نێت كه‌ به‌پێی شێوه‌ی رفاندنه‌كه‌ی، پێشتر چاودێری و ئاماده‌كاری ورد كراوه‌ بۆ رفاندن و كوشتنی براكه‌ی‌. سه‌رده‌شت له‌‌ وتاری "یه‌كه‌مین زه‌نگی كوشتنم لێی دا" له‌باره‌ی ئه‌و رێكارانه‌ی گرتبوویه‌به‌ر بۆ ئاگاداركردنه‌وه‌ی لایه‌نه‌ به‌رپرسه‌كان له‌ هه‌ڕه‌شه‌ و مه‌ترسییه‌كانی سه‌ری، نووسیبووی "دوێنێ راگری كۆلیژه‌كه‌م ئاگادار كرده‌وه‌ كه‌ شه‌وی رابردوو ئیهانه‌ و ته‌هدیدی كوشتنیان كردووم، به‌ڵام ئه‌و وتی ئه‌مه‌ كێشه‌ی پۆلیسه‌، دوای ئه‌وه‌ش په‌یوه‌ندیم به‌ عه‌مید عه‌بدولخالقی به‌ڕێوبه‌ری پۆلیسی هه‌ولێركرد پێمی گووت له‌وانه‌یه‌ ئه‌م ژماره‌ی مۆبایله‌ هی ده‌ره‌وه‌ی وڵات بێت، یان كێشه‌یه‌كی شه‌خسی بێت، له‌وانه‌یه‌ چه‌ند جارێكی دیكه‌ش دووباره‌ بێته‌وه‌، به‌ڵام هه‌ولێر ئارامه‌ و شتی ئاوای لێ روونادات". هه‌مان رۆژ دوای ئه‌وه‌ی خێزانه‌كه‌ی به‌ رفاندنه‌كه‌ی ده‌زانن له‌ نزیكترین بنكه‌ی پۆلیسی نزیك كۆلیژه‌كه‌ی كه‌ بنكه‌ی پۆلیسی ئازادییه‌ سكاڵای یاسایی تۆمارده‌كه‌ن و پۆلیس به‌ فه‌رمی له‌ رفاندنی كوڕه‌كه‌یان ئاگادارده‌كه‌نه‌وه‌. به‌ڵام له‌ سێیه‌م رۆژی پاش‌ تۆماركردنی سكاڵاكه‌ له‌ 6ی ئایار و دوای هێنانه‌وه‌ی ته‌رمه‌كه‌ی له‌ موسڵ، له‌ هه‌ولێر له‌نێو هاوار و شیوه‌ن و گریانی هاوڕێ و خوێندكاره‌كان و خزمه‌كانی، ته‌رمی سه‌رده‌شت عوسمان له‌ دواوه‌ی ئۆتۆمبێلێكی جۆری گازی سپی دوو ته‌نی داندرا و بۆ ماڵئاواییكردن برایه‌وه‌ ناو كۆلیژه‌كه‌ی و ئه‌و شوێنه‌ی كه‌ چیرۆكی رفاندنه‌كه‌ی لێیه‌وه‌ ده‌ستیپێكرد، دواتر به‌ره‌و گوندی گردعازه‌بان به‌ڕێكرا تا له‌وێ به‌خاك بسپێردرێت. برا گه‌وره‌ی خانه‌واده‌كه‌ی سه‌رده‌شت‌، به‌كرعوسمان ناسراو به‌ ئارام عه‌لی كه‌ ته‌نیا ئه‌ندامی خێزانه‌كه‌یه‌ به‌هۆی نیشته‌جێبوونی له‌ وڵاتی سوید نه‌یتوانی دوایین ماڵئاوایی به‌ر له‌ به‌ خاكسپاردنی له‌ براكه‌ی بكات و هێشتا له‌گه‌ڵ ئازاری ساتی هه‌واڵی پێڕاگه‌یاندنی مه‌رگی براكه‌ی ده‌ژی، له‌باره‌ی راپۆرتی پزیشكی داده‌وری موسڵ و جیاوازی ناوه‌ڕۆكی راپۆرته‌كه‌ به‌ (دره‌و میدیا)ی وت " لەگەڵ هێنانەوەی تەرمی سەردەشت، هیچ راپۆرتێکی پزیشکی دادوه‌ری نەدرا، ئێمە پەیوەندیمان بەو نه‌خۆشخانه‌یه‌‌ کردەوە بۆ وەرگرتنی راپۆرته‌كه‌، دکتۆرێک وەڵامی دایەوە، وتی وەرن راپۆرتەکە ئامادەیە و بیبه‌ن". به‌ڵام خانه‌واده‌ی سه‌رده‌شت كاتێك ده‌چنه‌وه‌ هه‌مان نه‌خۆشخانه‌ پێیان راده‌گه‌یه‌نن "کە کەسی تر هاتووە و راپۆرتەکەی بردووە". ئه‌وان پرسیاری ئەو دکتۆرە ده‌كه‌ن كه‌ پێشتر قسه‌یان له‌گه‌ڵ كردووه‌ به‌ڵام پێیان ده‌ڵێن "ئەو دکتۆرە لێرە نەماوە" دوای گه‌ڕان به‌دوای شوێن و كاری نوێی هیچ زانیارییه‌كیان ده‌ست ناكه‌وێت. سه‌ركه‌وت عوسمان برای سێیه‌می سه‌رده‌شت به‌ (دره‌و میدیا)ی وت "له‌ دوای هێنانه‌وه‌ی سه‌رده‌شت به‌ڕێوبه‌ری پۆلیسی هه‌ولێر داوایكرد ته‌رمه‌كه‌ی ببه‌ینه‌ پزیشكی دادوه‌ری هه‌ولێر، به‌ڵام ئێمه‌ ئه‌وه‌مان ره‌تكرده‌وه‌". دوای تێپه‌ڕبوونی 4 هەفتە بەسه‌ر رووداوه‌كه‌ به‌ناوی پزیشكی دادوه‌ری موسڵ و به‌ رێككه‌وتی 4/5/2010 راپۆرتێك لە لایەن (لیژنه‌ی لێكۆلینه‌وه‌ له‌ دۆسیه‌ی كوشتنی قوتابی سه‌رده‌شت عوسمان) بڵاوكرایه‌وه‌. ئارام عوسمان له‌ باره‌ی راستی ناوه‌ڕۆكی راپۆرته‌كه‌ وتی "ئاسایشی هەولێر لێدوانێکی تەمومژاویان دا و راپۆرتێکی پزیشیکیان بڵاوکردەوە، ئەو لێدوان و راپۆرتە راستی رووداوەکەی تیادا دەستکاری کرابوو بە سیناریۆیەکی ناڕاست رووداوه‌کەیان گێڕابووه‌وه‌، به‌شێكی پێچه‌وانه‌ی كاتی رووداوه‌كه‌یه‌ و راپۆرته‌كه‌ به‌ رێككه‌وتی 4ی ئایار رۆژی رفاندنه‌كه‌ی نووسراوه‌ له‌ كاتێكدا 5ی ئایار گه‌یه‌ندرابووه‌ نه‌خۆشخانه‌كه‌". ‌‌ ئه‌و سه‌رنجی زیاتری له‌سه‌ر ئاسه‌واره‌كانی ئه‌شكه‌نجه‌دان و پێوه‌نانی فیشه‌كه‌كه‌ هه‌بوو ‌‌كه‌ له‌ راپۆرته‌كه‌دا به‌جۆرێكی تر نووسراوه،‌ بۆ نموونه‌ "سه‌رده‌شت فیشه‌ك به‌ ده‌مییه‌وه‌ نرابوو كه‌چی له‌ راپۆرته‌كه‌ ده‌ڵێ به‌ر سه‌ری كه‌وتووه‌، له‌ كاتێكدا شوێنی پێوه‌نانی فیشه‌كه‌كه‌ بۆناو ده‌می ئاماژه‌یه‌ بۆ هه‌ڕه‌شه‌ و سه‌ركوتكاری نووسین و وتن و بۆئه‌و بابه‌تانه‌ی كه‌ نووسیونی". له‌ ژێر فشاری میدیا و چالاكوانانی مه‌ده‌نی و ناڕه‌زایی شه‌قام و خانه‌واده‌ی سه‌رده‌شت، مه‌سعود بارزانی سه‌رۆكی ئه‌وكاتی هه‌رێمی كوردستان بریاری دروستكردنی لیژنه‌یه‌كی دا به‌ ناوی (لیژنه‌ی لێكۆلینه‌وه‌ له‌ دۆسیه‌ی كوشتنی قوتابی سه‌رده‌شت عوسمان) به‌ سه‌رۆكایه‌تی وه‌زیری ناوخۆ كه‌ریم سنجاری، كه‌ ئه‌وكات ناوی لیژنه‌كه‌ به‌هۆی پێكهاته‌ی ئه‌ندامان و فه‌رامۆشكردنی رۆژنامه‌نووس، بوونی كه‌وته‌ به‌ر ره‌خنه‌‌ و لیژنه‌كه‌ش نه‌بووه‌ هۆی ده‌ستگیركردنی بكوژان. رۆژی 15ی ئه‌یلولی 2010 ئاسایشی هه‌ولێر راگه‌یه‌ندراوێكی به‌ ناونیشانی "ناسنامه‌ی بكوژانی قوتابی سه‌رده‌شت عوسمان ئاشكرا ده‌كات"  بڵاوكرده‌وه‌ به‌بێ هیچ ئاماژه‌كردنێك به‌ رفاندنه‌كه‌ی له‌نێو بازگه‌كانی ده‌زگای ئاسایش، تیایدا هاتبوو "پاش كۆكردنه‌وه‌ و تاوتوێكردن و شیكردنه‌وه‌ی چه‌ندین زانیاری له‌ سه‌رچاوه‌ی جیاجیا له‌ لایه‌ن لیژنه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌ ده‌ركه‌وت كه‌سێكی سه‌ر به‌ گرووپی ئه‌نسار ئه‌لئیسلام -انصار الاسلام به‌ ناوی هیشام مه‌حمود ئیسماعیل ته‌مه‌ن 28 ساڵ به‌ ره‌گه‌ز كورد، دانیشتووی شاری موسڵ پیشه‌ی فیته‌ره‌ له‌ پیشه‌سازی شارۆچكه‌ی بێجی ده‌ستی هه‌بووه‌ له‌ شه‌هیدكردنی ناوبراو". له‌ یه‌كه‌م رۆژی دادگاییكردنی تاوانباركراو له‌ لایه‌ن ئاسایشی هه‌ولێر، په‌ڕاوی لێكۆڵینه‌وه‌ی هیشام مه‌حمود برایه‌ به‌رده‌م دادوه‌ر عه‌بدولباست فه‌رهادی له‌ دادگای تاوانەکانی هه‌ولێر. به‌ڵام به‌پێی زانیارییه‌ بڵاوكراوه‌كانی رۆژنامه‌ی رووداو به‌هۆی هه‌بوونی هه‌ڵه‌ له‌ دۆسییه‌كه‌ به‌وه‌ی نووسرابوو "له‌ رۆژی 30/8/2010 ئیفاده‌ له‌ تۆمه‌تبار وه‌رگیراوه‌ به‌ڵام له‌ رۆژی 7/9/2010 ده‌ستگیركراوه‌" دادوه‌ر دانیشتنی دادگاییكردنی دۆسییه‌كه‌ی دواخست. ماڵپه‌ڕی ئاوێنه‌ له‌ 14ی ئایاری 2013 بڵاویكرده‌وه‌ كه‌ "هیشام مه‌حمود ئه‌و كه‌سه‌ی تۆمه‌تباركرابوو به‌ كوشتنی رۆژنامه‌نووس سه‌رده‌شت عوسمان به‌هۆی نه‌بوونی شاهید و به‌ڵگه‌ له‌سه‌ری ئازادكراوه". به‌هۆی ره‌تكردنه‌وه‌ی بڕیاره‌كانی لیژنه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌ی ئاسایشی هه‌ولێر له‌ لایه‌ن خانه‌واده‌ی سه‌رده‌شت و جه‌ختكردنه‌وه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كوڕه‌كه‌یان "به‌هۆی نووسینه‌كانی و ره‌خنه‌گرتن له‌ بنه‌ماڵه‌ی بارزانی و پارتی دیموكرات و سیستهمی سیاسی" تیرۆركراوه‌، ئاماده‌ی هیچ یه‌كێك له‌ دانیشتنه‌كانی دادگاییكردنی هیشام نه‌بوون. بۆیه‌ عوسمان حه‌سه‌ن باوكی سه‌رده‌شت به‌ ماڵپه‌ڕی سبه‌ی وتبوو "هه‌ر كاتێك بكوژی راسته‌قینه‌ی كوڕه‌كه‌مان برایه‌ به‌رده‌م دادگا ئه‌و كات ئێمه‌ش به‌ خۆشحاڵییه‌وه‌ ئاماده‌ ده‌بین". سه‌رده‌شت له‌ 25/12/1987له‌ گه‌ڕه‌كی كرێكارانی شاری هه‌ولێر له‌‌ دایكبووه، خێزانه‌كه‌ی پێكهاتوون له‌ سێ خوشك‌ و ده‌ برا كه‌ ئه‌و هه‌شته‌مین له‌ دایكبووی كوڕیان بووه‌. سه‌رده‌شت پێشتر له‌ وتاره‌ رۆژنامه‌وانییه‌كاندا ئاماژه‌ی به‌و هه‌ڕه‌شانه‌ كردووه‌ كه‌ به‌هۆی وتاره‌كانی "من عاشقی كچه‌كه‌ی بارزانیم" و "نه‌ سه‌رۆك خوایه‌ نه ‌كچه‌كه‌ی" لێی كراوه‌، وتاری یه‌كه‌می 348 وشه‌ بوو و وتاری دووه‌می 804 وشه بوو‌، به‌ڵام له‌ دوای تیرۆركردنی له‌ دوو به‌رگی كتێبدا به‌ناوی "سه‌رده‌شت عوسمان" له‌به‌رگی یه‌كه‌مدا 1049 لاپه‌ڕه‌ و له‌به‌رگی دووه‌مدا 866 لاپه‌ڕه له‌ دژی تیرۆركردن و له‌دژی بكوژانی و پاڵپشتیكردنی ئازادی نووسراوه‌ و بڵاوكراوه‌ته‌وه‌.‌ به‌ زمانی كوردی و زمانه‌ زیندووه‌كانی جیهان له‌ رێگای به‌دواداگه‌ڕانی گۆگڵه‌وه‌ چه‌ندین هه‌زار لاپه‌ڕه‌ی نووسراوی له‌سه‌ر ده‌دۆزرێته‌وه‌. به‌شدار‌ له‌گه‌ڵ برا تیرۆركراوه‌كه‌یدا ژوورێكی هاوبه‌شیان هه‌بووه‌ بۆ خوێندن و خه‌وتن له‌ ماڵه‌كه‌یاندا، ئه‌و تائێستاش ئه‌و كه‌لوپه‌لانه‌ی پاراستووه‌ كه‌ له‌ كاتی كوشتنی له‌ نێوگیرفانی دابوون و پێكهاتبوون له‌ وێنه‌یه‌كی خۆی و سێوه‌ی دایكی له‌گه‌ڵ ناسنامه‌ی زانكۆ و ته‌نیا 12هه‌زار دیناری عێراقی. سێوه‌ حه‌مه‌ده‌مین كه‌ له‌ دوای تیرۆركردنی كوڕه‌كه‌یه‌وه‌ به‌ ته‌واوی بووه‌ته‌ دایكێكی ره‌شپۆش، زوو زوو فرمێسكی چاوه‌كانی ده‌سڕێت، وه‌ك ئه‌وه‌ی ئومێدی به‌ دادگان نه‌مابێت ده‌ست بۆ ئاسمان به‌رزده‌كاته‌وه‌ ده‌ڵێ "حه‌قی سه‌رده‌شتم له‌و خودایه‌ ده‌وێ، ئیللا هاواری ئه‌و خودایه‌ ده‌كه‌م، نوخشه‌ی سه‌دامیان لێ بێت هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ ده‌ڵێم". سێوه‌ی دایك له‌سه‌ر گڵكۆی كوڕه‌كه‌ی سه‌باره‌ت هاوده‌نگی و هاوخه‌می خه‌ڵك له‌گه‌ڵیان به‌ (دره‌و میدیا)ی وت "ئه‌و خه‌ڵكه‌ ده‌ستبارییان گرتووه‌ له‌گه‌ل خه‌مه‌كانمان، ئه‌و كوڕه‌ زۆربێ گوناه بوو، ده‌چووه‌ مه‌كته‌ب و ده‌هاته‌وه". ئه‌و گێڕایه‌وه‌ رۆژێك له‌سه‌ر زۆر خوێندن گله‌یی له‌ كوڕه‌كه‌ی كردووه‌  پێی وتووه‌ "رۆژێك چاوی خۆت له‌سه‌ر ئه‌و كاغه‌زانه‌ داده‌نێی، ئه‌و وتی دایه‌ خوێندن ئه‌وهای ده‌وێ، زۆر مه‌راقی خوێندن بوو، له‌و رۆژه‌ی چووه‌ مه‌كته‌ب ساقیت نه‌بوو تا ئه‌و رۆژه‌ی ئه‌وهایان لێكرد". دوای تێپه‌ڕبوونی 8 ساڵ به‌سه‌ر كوشتنی كوڕه‌كه‌یان، خانه‌واده‌ی سه‌رده‌شت سوورن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی وتاره‌كانی "من عاشقی كچه‌كه‌ی بارزانیم" و "نه‌ سه‌رۆك خوایه‌ نه‌ كچه‌كه‌ی" له‌گه‌ڵ نووسینه‌كانی تری هۆكاری سه‌ره‌كین بۆ رفاندن و تیرۆركردنی. بۆیه‌ به‌شدار وتی‌" ئێمە هەمان خواست و ویستی یەکەمین رۆژەکانی لەدەستدانی رۆڵەکەمان دووپات دەکەینەوە دەبێت بکوژان و نەخشەداڕێژەرانی تیرۆری سەردەشت ئاشکرا و دادگایی بکرێن چونكه‌ تیرۆری سه‌رده‌شت ته‌نیا له‌ كوشتنی فیزیكی و گوله‌ بۆ ناوده‌می كۆتایینه‌هات به‌ڵكو هه‌موو ئیمكانییه‌تێكی حكومه‌ت و ده‌زگا ئه‌منییه‌كان و دادگاكان خرانه‌ خزمه‌ت ونكردنی بكوژانی راسته‌قینه‌ له‌به‌رچاوی ئێمه‌ و كۆمه‌ڵگا". له‌به‌رئه‌وه‌ "دوای 8 ساڵ ئه‌و دۆسیه‌یه‌ له‌ لای ئێمه‌ و خه‌ڵكی كوردستان به‌ كراوه‌یی ده‌مێنێته‌وه‌ و سه‌رده‌شت له‌وه‌ تێپه‌ڕیوه‌ به‌ته‌نیا كوڕی خانه‌واده‌یه‌ك بێت، ئه‌و ئێستا كوڕی هه‌موو كۆمه‌ڵگایه‌".  

پێش كۆبوونەوە چاوەڕوانكراوەكەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا و كیم جۆن ئون سەرۆكی كۆریای باكور، مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا سەردانی پیۆنگ یانگ دەكات. پۆمپیۆ دەربارەی سەردانەكەی وتی هیوادارە خشتەی كارەكانی كۆبوونەوەی لوتكەی نێوان ترەمپ و ئون تەواوببێت بۆ گفتوگۆكردن لەسەرئەوەی كە نیمچە دوورگەی كۆریا بكرێتە ناوچەیەكی داماڵراو لە چەكی ئەتۆمیی. راشیگەیاند هیوادارە سەركردایەتی كۆریای باكور رێوشوێنی دروست بگرێتەبەر و سێ‌ هاوڵاتی ئەمریكی ئازاد بكات كە لەو وڵاتە دەستگیركراون و ئەو هەنگاوە نیازپاكی پیۆنگ یانگ دەردەخات ئەگەر رووبدات. سەردانی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ كۆریای باكور دووەم سەردانیەتی بۆ ئەو وڵاتە لەماوەی یەك مانگدا و مانگی رابردوو پۆمپیۆ كە بەڕێوەبەری دەزگای هەواڵگری ئەمریكا " سی ئای ئەی " بوو سەردانی پیۆنگ یانگی كرد و لەگەڵ كیم جۆن ئون كۆبووەوە. بەرپرسێكی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكاش كە یاوەری پۆمپیۆ دەكات لە سەردانەكەیدا بۆ كۆریای باكور رایگەیاند وڵاتەكەی گوێ‌ لە روونكردنەوەی ئەو وڵاتە دەبێت دەربارەی ئەوەی كە پیۆنگ یانگ دەڵێت دەیەوێت گۆڕانكاریی لە هەوڵەكانی وڵاتەكەی لە بواری ئەتۆمیدا بكات. سەردانی پۆمپیۆ بۆ كۆریای باكور لە كاتێكدایە  دۆناڵد ترەمپ تاكلایەنە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی لەگەڵ ئێراندا هەڵوەشاندەوە و لە میانی راگەیاندنی ئەو هەنگاوەشدا ترەمپ رایگەیاند ئێستا پۆمپیۆ بەڕێوەیە بۆ كۆریای باكور. ترەمپ وتی:" باوەڕمان وایە لەم كاتەدا پەیوەندیی لەگەڵ  كۆریای باكور بونیاد بنێین". دەربارەی كۆبوونەوەشی لەگەڵ كیم جۆن ۆون ترەمپ وتی :" وادەی كۆبوونەوەكە و شوێنەكەی و هەموو شتێكمان دیاریكردووە."  

(درەو میدیا): دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا كشانەوەی وڵاتەی لەو رێككەوتنە ئەتۆمییە راگەیاند كە وڵاتانی خۆرئاوا لەگەڵ ئێران ئیمزایان كرد. وەك بڕیاربوو، ترەمپ لە وتارێكدا هەڵوێستی كۆتایی وڵاتەكەی لەبارەی رێككەوتنە ئەتۆمییەكە ئاشكراكرد و رایگەیاند، پێویستە چاو بە شێوازی مامەڵەكردنمان لەگەڵ ئێران بخشێنینەوە كە پاڵیشتی لە تیرۆر دەكات. ترەمپ وتی: رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران ئاشتی لە ناوچەكە بەدینەهێنا و بووە هۆی ئەوەی ئێران بەردەوامی بدات بە پیتاندنی یۆرانیۆم و گەیشتن بە كەناری بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی. ئاماژەی بەوەكرد، ئەگەر رێگەبدرێت بە بەردەوامبونی ئەو رێككەوتنە، پێشبڕكێی بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی لە ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەستپێدەكات، ئیسرائیل بەڵگەی یەكلاكەرەوەی خستەڕوو لەبارەی ئەوەی رژێمی ئێران هەوڵی بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی دەدات و بەڵێنەكانی بۆ راگرتنی پیتاندنی یۆرانیۆم درۆ بوو. ترەمپ ئیمزاشی لەسەر فەرمانێك كرد بۆ دەستپێكردنەوەی سزا ئابورییەكان لەسەر ئێران. لە یەكەم كاردانەوەدا هەریەكە لە فەرەنسا و ئەڵمانیا و بەریتانیا وەكو سێ لایەنی بەشداری رێككەوتنە ئەتۆمییەكە نیگەرانی خۆیان لە بڕیارەكەی ترەمپ راگەیاند، بەڵام سعودیە و ئیسرائیل و ئیمارات پێشوازی لە بڕیارەكە كرد. حەسەن رۆحانی سەرۆك كۆماری ئێرانیش دوای بڕیارەكەی ترەمپ لە وتارێكی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند، بڕیارەكەی ترەمپ بۆ كشانەوە لە رێككەوتنی ئەتۆمی دەریخست ئەمریكا پەیوەست نییە بە رێككەوتن و بەڵێنەكانییەوە. رۆحانی باسی لەوەكرد، دوای كشانەوەی ئەمریكا، ئێستا رێككەوتنی ئەتۆمی تەنیا لەنێوان ئێران و پێنج وڵاتدایە و هەڵمەتێكی دیپلۆماسی دەستپێدەكەن بۆ راوێژكردن لەگەڵ دۆستەكانیان لە ئەوروپا و وڵاتانی زلهێز بەتایبەتی روسیا و چین سەبارەت بە قۆناغی داهاتوو، بەمەبەستی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی ئێران، ئەگەر بەرژەوەندییەكان نەپارێزران، ئەوان ئێران لە رێككەوتنەكە دەكشێتەوە و ئەوكاتەش هیچ كۆتوبەندێك نامێنێت و دەتوانن دەستبكەنەوە بە پیتاندنی یۆرانیۆم. سەرۆكی ئێران بڕیاری كشانەوە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی بۆ چەند هەفتەی داهاتوو دواخست. باراك ئۆباما سەرۆكی پێشووی ئەمریكا و ئەندازیاری رێككەوتنە ئەتۆمییەكە، لە بەیاننامەیەكی دورودرێژدا كە دوای بڕیارەكەی ترەمپ بڵاویكردەوە رایگەیاند، ئەو رێككەوتنە لەگەڵ ئێران هەرگیز ئامانج لێی ئەوە نەبوو هەموو كێشەكانمان لەگەڵ ئێران چارەسەر بكات، بەڵام بەبێ بوونی پلانێكی كاری گشتگیری هاوبەش، ئەمریكا دەكەوتە بەردەم بژاردەیەكی شكستخواردوو لە نێوان ئێرانێكی خاوەن چەكی ئەتۆمی یاخود جەنگێكی تر لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست. ئۆباما بڕیارەكەی ترەمپی بۆ هەڵوەشاندنەوەی رێككەوتنە ئەتۆمییەكە بە" بڕیارێكی هەڵە" ناوبرد. جۆن كیری وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لەسەردەمی ئیدارەی ئۆباما كە یەكێك بوو لەو كەسانەی رۆڵی هەبوو لە نوسینەوەی رێككەوتنە ئەتۆمییەكەدا بەهەمان شێوەی ئۆباما بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوە و رایگەیاند، بڕیارەكەی ترەمپ ئاسایش ی ئەمریكا لاواز دەكات و لە هاوپەیمانە ئەوروپییەكانمان داماندەبڕێت. روسیاش وەكو لایەنێكی سەرەكی رێككەوتنە ئەتۆمییەكە توڕەیی خۆی لە بڕیارەكەی ترەمپ راگەیاند، دیمیتری بولیانسكی جێگری نوێنەری هەمیشەیی روسیا لە نەتەوە یەكگرتووەكان وتی: ئێمە زۆر توڕەین، بەڵام ئەو بڕیارە جێگەی سەرسامی نەبوو. پاولۆ جینتیلۆنی سەرۆك وەزیرانی ئیتالیاش داوای لە هەموو لایەنەكان كرد دوای كشانەوەی ئەمریكا پارێزگاری لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە بكەن لەگەڵ ئێراندا. لە نوێترین كاردانەوەشدا لەبەیاننامەیەكدا دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند، ئامادەین لەگەڵ ئێران گفتوگۆ لەسەر ئیمزاكردنی رێككەوتنێكی نوێ بكەین. سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكانیش نیكەرانی خۆی لە كشانەوەی ئەمریكای رێككەوتنە ئەتۆمییەكە ریگەیاند.   

بە هۆی بەشداریكردنی لە پرسەی پێنج گەریلای پەكەكەدا دادگایەكی توركیا سزای 20 مانگ زیندانیكردنی بەسەر ژنە پەرەلەمانتارێكی پارتی دیموكراتی گەلان " هەدەپە" دا سەپاند. بە گوێرەی هەواڵێكی سایتی رۆژنامەی زەمانی توركیا دادگای باڵای تاوانەكان لە شاری ئەرزرۆم سزای بیست مانگ زیندانیكردنی بەسەر دیلان تاشدەمیر ژنە پەرلەمانتاری شاری ئاگری هەدەپەدا سەپاندووە بەهۆی ئەوەی بەشداری پرسەی پێنج گەریلای پارتی كرێكارانی كوردستانی كردووە. لە ماوەی رابردوودا پەرلەمانی توركیا مافی پەرلەمانتارێتی لە 11 پەرلەمنتاری هەدەپە سەندەوە لەناویشاندا فیگەن یۆكسەكداغ هاوسەرۆكی پێشووی هەدەپە، هەروەها دەسەڵاتدارانی توركیا لە تشرینی دووەمی 2016ەوە  13 پەرلەمانتاری هەدەپەیان دەستگیركردووە كە یەكێكیان سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی پارتەكەكەیە و ئێستاش جگە لەو پەرلەمانتاران هەزاران ئەندامی هەدەپە لە زیندانەكانی توركیادان.    

لە گەرمەی بانگەشەی هەڵبژاردندا و لە كاتێكدا كە تەنها سێ‌ رۆژی ماوە بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم و جێگری سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان هەرێمی كوردستانی بەجێهێشت و گەیشتە مۆسكۆی پایتەختی روسیا. سەفین دزەیی وتەبێژی حكومەتی هەرێم بە میدیاكانی پارتی راگەیاندووە ئەمڕۆ نێچیرڤان بارزانی بە سەرۆكایەتی وەفدێكی هەرێم گەیشتوەتە مۆسكۆ و بڕیارە لەگەڵ ڤلادیمێر پۆتن سەرۆكی روسیا و بەرپرسانی باڵای ئەو وڵاتە كۆببێتەوە. دزەیی ئاشكراشیكردووە نێچیرڤان بارزانی لەلایەن بەڕێوەبەری جێبەجێكاری كۆمپانیا روزنەفتی روسیاوە بانگهێشتی مۆسكۆ كراوە و ئاشتی هەورامی وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێم یاوەری دەكات. کۆمپانیای " روزنەفت" کۆمپانیایەکی گەورەی بواری نەوت و وزەیە و بەشێکی زۆری خاوەندارێتییەکەی هی حکومەتی روسیایە و لە هەر‌ێمی کوردستان وەبەرهێنانی کردووە و بۆری هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کۆنترۆڵکردووە.

                                               گۆڕی سەلاحەدینی ئەیوبیی لە دیمەشق پزیشكێكی ئەمریكی ئەو نەخۆشییە ئاشكرادەكات كە بووە هۆی مردنی سەلاحەدینی ئەیوبی سەركردەی كورد و ئیسلام لە ساڵی 1193ی زانینی و لە تەمەنی 56 ساڵیدا. ساڵانە ژمارەیەك لە پزیشكان و پسپۆران و ئەكادیمیانی بواری پزیشكی لە كۆنگرەیەكدا كۆدەبنەوە بۆ تاوتوێكردنی ئەو نەخۆشیانەی كە  كەسایەتییە مێژوویەكان دووچاری بوون  بۆ گەیشتن بە چۆنێتی و هۆكاری مردنی ئەو كەسایەتییانە، ئەمساڵ بایەخ بە هۆكار و چۆنێتی مردنی سەلاحەدینی ئەیوبی درا، ئەو سەركردە كوردە ئیسلامییەی كە لە مێژووی جیهاندا ناوبانگی هەیە. ستیڤن گڵۆكمان پزیشك لە كۆلێژلا پزیشكی زانكۆی بەنسلڤانیا، چەندین زانیاری دەربارەی تێكچوونی باری تەندروستی سەلاحەدینی ئەیوبی كۆكردووەتەوە و توێژینەوەكەی لە چواری ئایاری ئەمساڵدا لە كۆنگرەكەدا خستەڕوو، هەرچەندە دیاریكردنێكی ورد و تەواوەتی هۆكاری مردنی دوای 800 ساڵ تێپەڕین بەسەر كۆچی دوایی سەلاحەدینی ئەیوبیدا زۆر قورسە. ئەو پزیشك  پسپۆرە ئەو هۆكارەی راگەیاند كە زۆر نزیكە لەوەی كە سەلاحەدینی ئەیوبی پێی كۆچی دوایی كردبێت. بۆ یەكەمجار ساڵی 1185 باری تەندروستی سەلاحەدینی ئەیوبی تێكچوو، كاتێك تەمەنی 47 ساڵ بوو، بەڵام بە گوێرەی بەڵگەنامە مێژووییەكان هیچ نیشانەیەكی ورد و جۆری نەخۆشییەكەی   دیارنەبوو لە ماوەی دوو مانگدا. پاشان و لە ساڵی جارێكی تر لە ساڵی 1190 دا دۆخە تەندروستی سەلاحەدینی ئەیوبی خراپ بوەوە، و چەندین جار دووچاری تایەكی قورس و هۆكار نادیاربوو، بۆماوەی یەك مانگ لە جێگە نەهاتە دەرەوە، كاتێك تەمەنی گەیشتە 56 ساڵ سوڵتان سەلاحەدین دەیناڵاندا بەدەست تا و ئازاری گەدە و لەدەستدانی ئارەزووی خواردن و قورس هەرسكردن، هەروەها بەدەست ژانەسەر و خوێنبەربوونیشەوە دەیناڵاند، رۆژی حەوتەمین و هەشتەمینی نەخۆشیەكەیدا مێشك و یادەوەریشی ئاڵۆزبوو، لە رۆژی یانزەیەمینی نەخۆشیەكەیدا ئارەقێكی زۆری كردەوە و بەرەبەرە هۆشی لەدەستدا و لە رۆژی چواردەیەمدا كۆچی دواییكرد. ستیڤن گڵۆكمان لە توێژینەوەكەیدا ئاماژەیبەوەداوە كە شێواز و نیشانەكانی نەخۆشییەكەی سەلاحەدینی ئەیوبی لە نیشانە نەخۆشییەكانی تاعون و سیل  و ئاوڵە نەچووە، بەڵكو راسترین ئەگەر ئەوەیە كە بە نەخۆشی " گرانەتا " كۆچی دواییكردوووە و هۆكاری سەرەكی توشبوون بەو نەخۆشییەش بەكتریای " سالمۆنێلایە". سەرچاوە: روسیاالیوم وەرگێڕانی : نامیق رەسوڵ