راپۆرتی: درەو "بەهۆی ئەو ئیلتیزاماتە زۆرەی لەسەر وەزارەتی دارایی عێراقەو 450 هەزار فەرمانبەری نوێ زیادكراوە،  لە مانگی ئازاردا كێشە بۆ موچە موچەخۆران دروست دەبێت" بەرپرسی بودجەیەی وەزارەتی دارایی عێراق لەبەردەم ئەندامانی لیژنەی دارایی پەرلەماندا بەم شێوەیە قسەیكردووە. لە ئێستادا كێشە لە ناردنی بەشە موچەی فەرمانبەرانی هەرێم درووست بووەو زۆرێك لە پەرلەمانتاران و بەرپرسانی دارایی دەڵێن كێشەكە تەكنیكیەو چارەسەر دەبێت، بەڵام بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كێشەكە جدیەو بونی هەیە، بە جۆرێك لەبەرامبەر درووست بوونی كێشە بۆ بودجەی عێراق كێشە بۆ موچەی فەرمانبەرانی هەرێمیش درووست دەبێت. سەرچاوەیەكی ئاگادار لە بەغداد بە(درەو)ی راگەیاند، لە كۆبونەوەی رۆژی 9/1/2020ی لیژنەی دارایی و ئابوری پەرلەمانی عێراقدا كە تەیف سامی بەڕێوەبەری گشتی بودجە لە وەزارەتی دارایی تێدا ئامادە بووە، تەیف سامی بە روونی بە ئامادەبوانی وتووە" لە مانگی ئازاردا گرفتی موچە درووست دەبێت و پارەی موچە نامێنێت". بەڕێوەبەری گشتی بودجە لە وەزارەتی دارایی بەروونی لەبارەی نەمانی موچەی فەرمانبەرانەوە ئاماژەی بە سێ خاڵكردووە:. •    عێراق ئیلتزاماتێكی زۆری دارایی لەسەر بووە نەیداوەو پێدانەوەی ئەو ئیلتزاماتانەی خستوەتە مانگەكانی كۆتاییەوە. •    450 هەزار فەرمانبەریان بۆ گەڕاوەتەوە دەبێت بودجەیەكی زۆری بۆ تەرخان بكەن و لەگەڵ ئەوەشدا كەسانی نوێش دامەزرێنراون، ئەمانە پێكهاتوون لەو كەسانەی كە لەدوای خۆپیشاندانەكانەوە عادل عەلدولمەهدی بەڵێنی گەڕانەوەی هەموو ئەوانەیدا كە پێشتر لەكارەكانیان لادرابوون لەگەڵ دامەزراندنی ژمارەیەكی زۆر لە دەرچووەكانی زانكۆ و پەیمانگاكان. •    ئەو نەوتەی دەفرۆشرێت بەشی موچەو خەرجییەكان ناكات.   سەرچاویەكی ئاگادار لە بەغداد بە (درەو)ی راگەیاند، كێشەی ناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم  بۆ سێ هۆكار دەگەڕێتەوە: هۆكاری یەكەم: نەمانی پارە، ئەویش بەهۆی فشاری زۆری دامەزراندن و گەڕاندەوەی ئەوانەی لە كارەكانیان لادرابوون كە نزیكەی (450 هەزار) كەس دەبێت. هۆكاری دووەم: بەشێكی نەناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم، فشارە لەسەر بەرپرسانی هەرێم بۆ ئەوەی رازی بن بە بەشداریكردن لە كابینەی نوێ بەو شێوەیەی خۆیان دەیانەوێت. •    بەشێكی تری پەیوەندیدارە بە ترسی بەرپرسانی عێراق لە فشارەكانی شەقامی ناڕازی و خۆپیشاندەر.  بیانوی بڕینی موچە! (درەو) زانیویەتی، بەڕێوەبەری ژمێریاری لە وەزارەتی دارایی خانەشین بووەو كەسێكی تر لە شوێنی دەستبەكار بووە، ئەو كەسەی كە تازە دەستبەكاربووە، كێشە بۆ ناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم درووست دەكات. گومان هەیە كەسە تازە دەستبەكاربووەكە لەلایەن ئەو كوتلە سیاسیانەوە دانرابێت كە دژایەتی پێدانی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دەكەن بەبێ رادەستكردنی نەوت لەلایەن هەرێمی كوردستانەوە بە سۆمۆ.  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، چەندجارێك بە ئاشكرا سەرۆكی لیژنەی نەزاهەو سەرۆكی لیژنەی دارایی داوای بڕینی موچەی موچەخۆرانی هەرێمیان كردووە. ئەوانەی داوای بڕینی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دەكەن ئەمجارە بڕگەی (5) لە مادەی (27)ی یاسای كارگێری دارایی عێراقیان كردووە بە بەهانە، كە ئەو بڕگەیە دەڵێت "ئەگەر هەرێم و پارێزگاكان داهاتی فیدراڵیان رادەست نەكرد، بە ئەندازەی رادەستنەكردنەكە لە بودجەكەیان دەبڕدرێت".  رۆژی 15/1/2020 سابت محەمەد عەباسی سەرۆكی لیژنەی نەزاهە لە پەرلەمانی عێراق لە نوسراوێكدا بۆ وەزیری دارایی داوای وەستانی ناردنی شایستە داراییەكانی هەرێم، كردووەو رایگەیاندووە لەبەر ئەوەی هەرێم، پەیوەست نەبووە بە مادەی (27)ی یاسای كارگێڕی داراییەوە، بۆیە پێویستە سەرجەم شاییستە داراییەكانی ببڕدرێت بە (1/12) شەوە. تا پەسەندكردنی بودجەی گشتی بۆ ساڵی 2020 وەزیری درایی بەپێی هاوكێشەی 1/12ی كۆی بودجە بڕیاری خەرجی و موچە دەدات، بۆیە بە هاوكێشەی 1/12 وەك خەرجییەكانی دیكەی عێراق مانگانە بڕی (453 ملیار) دینار وەك موچەی فەرمانبەران بۆ موچەی فەرمانبەران رەوانە دەكات.  كورد و بودجەی 2020 بەر لە كۆتایی ساڵی 2019 و لە سەروبەندی ئامادەكردنی پرۆژە یاسای بودجەی 2020ی عێراق وەفدی هەرێمی كوردستان سەردانی بەغدادیان كردوو گەیشتنە رێككەوتن لەسەر پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی 2020ی عێراقدا، بەڵام چاوەڕەوان دەكرێت لە كابینەی نوێدا گۆڕانكاری لە شێوازی رێككەوتنەكەدا بكرێت. سەرچاوەی داهاتەكانی هەرێم لە ئەگەری بڕینی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان لەلایەن بەغدادەوە، ئایا حكومەتی هەرێم تەنیا بە پشتبەستن بە داهاتەكانی خۆی دەتوانێت پێداویستی موچەی مانگانەی موچەخۆران دابین بكات؟   بەپێی قسەی وتەبێژی فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان لە پەرلەمان كوردستان ئێستاو لە نوێترین داتادا داهاتەكانی ناوخۆی هەرێم بەم شێوەیەیە: •    داهاتی ناوخۆ مانگانە (300 ملیار) دینارە. •    داهاتی نەوت مانگانە (750 ملیۆن) دۆلارە دەكاتە (900 ملیار) دینار. •    مانگانە لە پارەی نەوت (295 ملیۆن) دۆلار دەدرێت بە وەزارەتی دارایی بۆ موچە.  بە بێ پارەكەی بەغداد كە مانگانە (453 ملیار) دینارە، هەرێمی كوردستان كۆی گشتی داهاتەكەی (ترلیۆنێك و 200 ملیار) دینارە، كە (300 ملیار) دیناری زیاترە لە كۆی موچەی مانگانەی موچەخۆران كە (881 ملیار) دینارە، بەڵام كێشەكە لەوەدایە پارەی داهاتی نەوت زیاتر لە (61%)ی ناگەڕێتەوە بۆ وەزارەتی دارایی تەنها (295 ملیۆن) دۆلاری كە دەكاتە (39%)ی دەدرێتە وەزارەتی دارایی بۆ موچە. واتا بەبێ هاتنی پارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم لە بەغداد، حكومەتی هەرێمی كوردستان ناتوانێت مانگانە (30) رۆژ جارێك و لەوادەی دیاریكراوی خۆیدا موچە بەسەر فەرمانبەراندا دابەشبكات.    

(درەو): ئەم نوسینە پێشەكی كۆی ئەو بابەتانەیە كە ئەمڕۆ لە (درەو) بڵاودەبێتەوە لەبارەی چۆنیەتی خەرجكردنی 20 ملیار دینارەكەی بودجەی بنیادنانی ژێرخانی رۆشنبیری سلێمانی‌و بەدوایدا وردەكاری راپۆرتی چاودێری دارایی لەبارەی گومانەكانی گەندەڵی‌و بەهەدەردان لە خەرجكردنی پارەكەدا بڵاودەكەینەوە. رۆژی 27/3/2013 وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستان بڕی (20 ملیار) دینار لەژێر ناوی "بنیادنانی ژێرخانی رۆشنبیری شاری سلێمانی" رادەستی وەزارەتی رۆشنبیری‌و لاوان كردووە. بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری، وەزارەتی رۆشنبیری سێ مانگ دوای وەرگرتنی پارەكە لە وەزارەتی دارایی، لە رۆژی 20/6/2013دا (20 ملیار) دینارەكەی گواستوەتەوە بۆسەر حسابی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری‌و هونەر لە پارێزگای سلێمانی. پارەكە لە بانك بەناوی لیژنەیەكی سێ كەسییەوە دانراوە كە پێكهاتوون لە هەریەكە لە: •    (چ م م)- (س ص ع)- (ت ك ع د)/ ناوەكان لای (درەو) پارێزراون بەهۆی ئەوەی هێشتا بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی وەڵامی راپۆرتەكەی نەداوەتەوە‌و بڕیاری كۆتایی لەسەر كەیسەكە نەدراوە. بەپێی راپۆرتەكە، كۆی گشتی خەرجی ئەنجامدراو لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری لە ساڵی دارایی 2018 تاوەكو 1/10/2019 بڕی (3 ملیارو 881 ملیۆن‌و 799 هەزار) دیناربووە بەمشێوەیە:  •    ساڵی 2018، بڕی (2 ملیارو 209 ملیۆن‌و 566 هەزارو 250) دینار لە بودجەی تایبەت بە پایتتەختی رۆشنبیری خەرجكراوە. •    لە رۆژی 1/1/2019وە بۆ 1/10/2019 واتە لەماوەی (10) مانگی ساڵی رابردوودا، بڕی (ملیارێك‌و 672 ملیۆن‌و 232 هەزار‌و 750) دینار خەرجكراوە. بەپێی راپۆرتی چاودێری دارایی، لەسەرەتای وەرگرتنی بودجەكەوە تاوەكو رۆژی 4/11/2019 لەكۆی ئەو (20 ملیار) دینارەی وەكو بودجە بۆ سلێمانی وەكو پایتەختی رۆشنبیری وەرگیراوە، بڕی (14 ملیارو 408 ملیۆن‌و 115 هەزارو 248) دیناری لێ خەرجكراوە‌و تەنیا بڕی (5 ملیارو 591 ملیۆن‌و 696 هەزارو 176) دیناری لێ ماوەتەوە كە لە بانكی ئەزمەڕە. میزەڵان بە نرخی باڵۆن كڕدراوە ئەمە بەشی دووەمی زنجیرە بابەتێكە كە لەبارەی چارەنوسی (20 ملیار) دینارەكەی پایتەختی رۆشنبیری سلێمانی پاڵپشت بە راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی لە (درەو)‌و بڵاودەبێتەوە‌و بەدوایدا بەشەكانی تریش بڵاودەبنەوە. بەپێی راپۆرتی دیوانی چاوێری دارایی، رۆژی 14/10/2018 بڕی (21 ملیۆن) دینار تەرخانكراوە بۆ یادی دامەزراندنی شاری سلێمانی، ئەم پارەیە لەلایەن لیژنەیەكەوە خەرجكراوە كە لە سێ كەس پێكهاتوون‌و بریتین لە: • هەریەكە لە (س ج م)- (م م ع)- (ه- ع)/ ناوەكان لای (درەو) پارێزراون بەهۆی ئەوەی هێشتا بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی وەڵامی راپۆرتەكەی نەداوەتەوە‌و بڕیاری كۆتایی لەسەر كەیسەكە نەدراوە. لەبارەی خەرجكردنی ئەم بڕە پارەیەوە، دیوانی چاودێری دارایی تێبینی كردووە: • بڕی (11 ملیۆن‌و 455 هەزار) دیناری پارەكە دراوە بە كرێی كارو پاداشت‌و ئەم خەرجییە بە چەند لیستێك رێكخراوە، زۆربەی واژۆكان لەلایەن لیژنەی خەرجی یادی سلێمانییەوە كراوە نەك ئەو كەسانەی كە پارەكەیان وەرگرتووە، واتە ئەو كەسانەی كە ناویان لە لیستەكەدا هاتووە پارەیان وەرنەگرتووە، سەرۆكی لیژنەی خەرجكردن كە (س ج)ە، رۆژی 16/10/2019 یاداشتێكی لەبارەی ئەم بابەتەوە ئاڕاستەی دەستەی چاودێری دارایی كردووە‌و باسی لەوەكردووە، بە بڕیاری بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی شەوەئاهەنگ سازكراوە‌و خەرجی خواردن‌و خواردنەوە (مشروبات) ئەنجامدراوە، نابێت ئەو خەرجیانە بكرێت بە پسوڵە، بۆیە هەستاون بە دروستكردنی ئەو لیستانە، واتە ناسنامەی خەڵكیان بەكارهێناوە بۆ داپۆشینی خەرجی نایاسایی. • بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی بڕی ئەو (21 ملیۆن) دینارەی بەبێ گەڕانەوە بۆ بۆردی پایتەختی رۆشنبیری بۆ ئەو لیژنە سێ كەسییە خەرجكردووە. • بڕی (ملیۆنێك‌و 300 هەزار) دینار خەرجكراوە بۆ پسوڵەیەكی (بەرگدرووی ش و م- ناوەكە لای درەو پارێزراوە) بەمەبەستی دروستكردنی (25) خەڵات لە جۆری برۆنزو دارو سێ دانە كریستاڵی گەورە، بەڵام بەپێی ئەو وێنانەی لە پەیجی خەرجی تایبەت بە بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری‌و هونەر لە پارێزگای سلێمانی دانراوە، هیچ كام لەو خەڵاتانە برۆنزو كریستاڵ نین، بەڵكو تەنیا وێنەیەكە‌و لەسەر تەختە دروستكراوە. • بڕی (500 هەزار) دینار خەرجكراوە بۆ پسوڵەیەكی دوكانی (ر- ناوەكە لای درەو پارێزراوە) بۆ كڕینی باڵۆنی غازی، بەڵام بەپێی ئەو گرتە ڤیدیۆیانەی كە لە پەیجی تایبەت بە بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری‌و هونەر لە پارێزگای سلێمانی پیشاندراوە، لە یادەكەدا میزەڵانی ئاسایی بەكارهاتووە نەك باڵۆن‌و ئەو بڕەش زۆر زیاترە لە نرخی میزەڵان. • بڕی (2 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینار بۆ كرێی كاری نمایشی خواردنی كوردەواری بۆ (10) ئافرەتی گروپی "پاشوێڵ" خەرجكراوە، ناسنامەكانیان هاوپێچی لیستی خەرجییەكە كراوە، بەڵام بەپێی بەڵگەكانی چاودێری دارایی هیچ یەكێك لەو (10) ئافرەتە پارەیان وەرنەگرتووە‌و ناسنامەكەیان لێوەرگیراوە بە پاساوی دروستكردنی باجی چونەژورەوە‌و واژۆكانیان لەلایەن لیژنەی خەرجی یادی سلێمانییەوە بۆ كراوە، نەك خۆیان. • بڕی (ملیۆنێك‌و 875 هەزار) دینار بە چەند پسوڵەیەك خەرجكراوە بۆ بۆ بەكرێگرتنی كورسی‌و هۆڵێك لەناو ئەمنەسورەكە، لەكاتێكدا بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی خۆی خاوەنی چەندین هۆڵە، هەروەها لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری چەندەها كورسی كڕدراوە بۆ هۆڵی تەلاری هونەر، لە هەمانكاتدا بەپێی ئەو گرتە ڤیدیۆیانەی كە لە پەیجی تایبەت بە بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری‌و هونەری سلێمانی پیشاندراوە، یادەكە لە سەنتەری رۆشنبیری سەرا ئەنجامدراوە. • بڕی (ملیۆنێك‌و 500 هەزار) خەرجكراوە بۆ پاداشتی تیپی ژەنیاری فۆلكلۆری كوردی، لیستێك رێكخراوە بەناوی (6) كەسەوە، تێیدا ئاماژە بەوەدراوە هەر ژەنیارێك بڕی (250 هەزار) دیناری بۆ خەرجكراوە، بەپێی بەپێی زانیارییەكانی چاودێری دارایی (5) ژەنیار هەریەكەیان بڕی (120 هەزار) دیناریان وەرگرتووە‌و ژەنیارێكیش تەنیا (100 هەزار) دیناری وەرگرتووە، واتە خەرجی راستەقینە تەنیا بڕی (700 هەزار) دینار بووە نەك (ملیۆنێك‌و 500 هەزار) دینار. • بڕی (900 هەزار) دینار وەكو پاداشت خەرجكراوە بۆ (9) فەرمانبەری بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی، لەناو ئەوانەدا كە پاداشتەكەیان وەرگرتووە ئەندامانی لیژنەی یادی دامەزراندنی سلێمانی هەیە، واتە خۆیان پێشنیازیان كردووە خۆیان پاداشت بكەن. • بڕی (ملیۆنێك‌و 250 هەزار) دینار خەرجكراوە وەكو پاداشت بۆ سێ گۆرانیبێژ بەمشێوەیە: • ئیحسان بورهان ئەحمەد/ بڕی 450 هەزار دینار • لوقمان سەلیم/ بڕی 400 هەزار دینار • سەلاحەدین مەجید رەسوڵ/ بڕی 400 هەزار دینار بەڵام بەپێی راپۆرتی چاودێری داریی ئەو گۆرانیبێژانە لەو بڕە كەمتریان پێدراوە‌و ئەو گۆرانیبێژانەی یاداشتیان ئاڕاستەی چاودێری دارایی كردووە‌و وتویانە ئەو واژۆیانەی كە لەسەر لیستی خەرجییەكە كراوە واژۆی ئەوان نییە. • بڕی (ملیۆنێك‌و 50 هەزار) دینار خەرجكراوە‌و لە دوو لیستدا رێكخراوە‌و ئاماژە بەوەدراوە وەكو پاداشت‌و كرێی كاری نمایشی جلوبەرگی كوردی لەلایەن فەرمانبەرانی بەشی هونەرە میللییەكانی ئەم بەڕێوەبەرایەتییە خەرجكراوە، بەڵام فەرمانبەرانی بەشی هونەرە میللییەكان لە رۆژی 8/11/2019دا یاداشتیان ئاڕاستەی دەستەی چاودێری كردووە‌و ئەو واژۆیانەی كە لەسەر لیستەكە كراوە واژۆی ئەوان نییە‌و ئەو بڕە پارەیەشیان وەرنەگرتووە‌و تەنیا بەڕێوەبەری بەشەكەیان بڕی (250 هەزار) دیناری وەرگرتووە، واتە لیستەكە گوزارشت لە جەرخییە راستەقینەكە ناكات. • ئەو لیژنەیەی كە لەلایەن بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی راسپێردراوە بۆ خەرجییەكانی یادی دامەزراندنی سلێمانی، بەڵام بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری داریی ئەم لیژنەیە لەئاستی بەرپرسیارێتییەكەدا نەبوون‌و دەبوون لەناویاندا كەسێكیان ژمێریار بێت. • بڕی (13ملیۆن‌و 250 هەزار) دینار خەرجكراوە وەك پێشینەی بۆ (ش ج م- ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) كە فەرمانبەری بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی نییە، پارەكە بۆ ئەم كارانە خەرجكراوە: - كردنەوەی پێشەنگای فۆتۆگراف - پرۆژەیەكی كلتوری لە شاری سلێمانی، بەڵام هاوسەری ناوبراو كە ناوی (د ا ا- ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) پارەكەی وەرگرتووە - بۆ ئەنجامدانی چالاكی‌و یارمەتیدانی خانمان شەش ملیۆن دینار بۆ چوارچێوەی وێنە هەر بەپێی راپۆرتی چاودێری دارایی، رۆژی 3/2/2019 بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی بڕی (15 ملیۆن) دینار وەكو پێشینەیەك خەرجكراوە بۆ لیژنەیەك بەمەبەستی ئەنجامدانی فێستیڤاڵی هونەری سلێمانی/ سنە،  ئەندامانی لیژنەكە پێكهاتووە لە: •    (م م ع)- (م ج ا)- (ل ا ك)/ ناوەكانیان لای (درەو) پارێزراوە بەهۆی ئەوەی هێشتا بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی وەڵامی راپۆرتەكەی نەداوەتەوە‌و بڕیاری كۆتایی لەبارەی كەیسەكەوە دەرنەچووە. بەپێی بەدواداچوونی چاودێری دارایی، یەكێك لە ئەندامانی لیژنەكە بە ناوی (ل ا ك) ئامادەنەبووە ئیمزا لەسەر پسوڵەی خەرجییەكان بكات‌و لە یاداشتێكدا بۆ چاودێری دارایی هۆكاری ئیمزانەكردنی پسوڵەكانی بۆ ئەم ئەم هۆكارانە گەڕاندوەتەوە: •    پسوڵەیەكی خەرجی بە بڕی (6 ملیۆن) دینار بۆ دروستكردنی چوارچێوەی وێنەی شێوەكارانی ئێرانی دروستكراوە، لەكاتێكدا (ل ا ك) كە خۆی ئەندامی لیژنە بووە، لە مەرزی باشماخەوە شێوەكارە ئێرانییەكانی هێناوە‌و خۆشی لەگەڵیاندا وێنەكانی هەڵواسیوە‌و وێنەكان پێویستیان بە چوارچێوە نەبووە‌و لەكاتی نمایشدا هیچ چوارچێوەیەك دانەنراوە. •    لیستێك بۆ پاداشتكردنی میوانە ئێرانییەكان ئامادەكراوە هەندێكیان بەبڕی (250 هەزار) دینار، هەندێكیان بەبڕی (275 هەزار) دینار، بەڵام لەڕاستیدا میوانە ئێرانییەكان هەریەكەیان تەنیا (100 هەزار) دیناریان وەرگرتووە. •    سەرۆكی لیژنەكە لەگەڵ فەرمانبەرێك بەناوی (ب س ر- ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) وەكو سەرپەرەشتیاری فێستیڤاڵ كارەكانیان ئەنجامداوە بەبێ ئاگاداری ئەندامانی لیژنەكە. •    (م س ع) كە سەرۆكی لیژنەكە بووە، یاداشتێكی ئاڕاستەی بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی كردووە‌و تێیدا ئاماژەی بەوەكردووە كە (ل ا ك) ئامادە نییە پسوڵەی خەرجییەكان ئیمزا بكات، بە پاساوی دوانەكەوتنی تەسوییەكان داوای كردووە (ه م ا) لە شوێنەكەی دابنرێت لە لیژنەكە، بەڕێوەبەری رۆشنبیری داواكارییەكەی سەرۆكی لیژنەكەی جێبەجێ كردووە بەبێ ئەوەی لێكۆڵینەوە لەوە بكات كە ئایا بۆچی (ل ا ك) ئامادە نییە ئیمزا لەسەر پسوڵەی خەرجییەكان بكات. •    بڕی (2 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینار بە پسوڵە خەرجكراوە بۆ كڕینی خەڵات‌و چوارچێوە بۆ فەرمانبەرێكی بەڕێوەبەرایەتی بەناوی (ب س ر- ناوەكەی لای درەو پارێزراوە)، بەڵام بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی تابلۆكان لە ئێرانەوە هاتوون‌و پێویستیان بە كڕینی چوارچێوە نەبووە. •    بڕی (4 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینار خشتە ئامادەكراوە بەناوی ئەندامانی گروپی شێوەكارانی سنە، (ل ا ك) كە ئەندامی لیژنە بووە ئامادەنەبووە ئیمزا لەسەر خەرجییەكان بكات، سەرۆكی لیژنەكە كە (م م)ە، یاداشتێكی نوسیوە‌و تێدا ئاماژەی بەوەكردووە بڕی (2 ملیۆن) دیناری خەرجكردووە وەكو پاداشت‌و خەرجی رۆژانە بۆ گروپی شێوەكارانی سنە، بەبێ ئەوەی لیستێك هەبێت بڕی خەرجكراو و ناو و واژۆی ئەو شێوەكارانەی تێدا بێت، لەناو پسوڵەكاندا بڕی (ملیۆنێك‌و 400 هەزار) دینار خەرجكراوە بۆ خواردنی (8) رۆژ، بڕی (120 هەزار) دینار تەرخانكراوە بۆ كرێی سەیارە، چاودێری دارایی دەڵێت ئەو یاداشتەی (م م) گوزارشت لە راستی ئەو خەرجییە ناكات. خەرجی هەفتەی نەورۆزی هەستانەوە ئەمە بەشی چوارەمی زنجیرە راپۆرتێكە كە لە (درەو) بڵاودەبێتەوە بە پشتبەستن بە راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی لەبارەی چارەنوسی ئەو (20 ملیار) دینارەی كە بۆ سلێمانی وەكو پایتەختی رۆشنبیری تەرخانكرا، یەك لەدوای یەك بەشەكان بڵاودەكەینەوە. رۆژی 21/2/2018 بەپێی نوسراێك بڕی (67 ملیۆن‌و 150 هەزار) دینار وەكو پێشینە خەرجكراوە بۆ هەریەكە لە (ا ع ا- ه ع م- ب خ س/ ناوەكانیان لای درەو پارێزراوە) بۆ ئەنجامدانی چالاكییەكانی "هەفتەی رۆشنبیری‌و هونەری نەوروزی هەستانەوە"، چاودێری دارایی لەسەر ئەم چالاكییە‌و خەرجییەكەی ئەم تێبینیانەی نوسیوە: •    ئەو لیژنەیەی كە بە فەرمانی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری پێكهێنراوە بۆ سەرپەرەشتیكردنی چالاكییەكە، دەرخستەیان بۆ خەرجی چالاكییەكە كردووە كە (67 ملیۆن‌و 150 هەزار) دینار بووە، بەڵام لیژنەكە كەسیان واژۆیان لەسەر دەرخستەكە نەكردووە. •    لەبڕی (67 ملیۆن‌و 150 هەزار) دینارەكە، بڕی (20 ملیۆن‌و 400 هەزار) دینار خەرجكراوە بۆ كرێی كاری دەنگ‌و رووناكی بۆ دوكاندارێك كە ناوی (ه ع ك) كە خۆی كارمەندە لە بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری، چاودێری دارایی بۆی دەركەوتووە جەڵدەكان لێكراوەتەوە‌و دواتر پڕكراوەتەوە. •    بڕی (3 ملیۆن) دینار خەرجكراوە وەكو پاداشتی لیژنەی باڵا‌و راگەیاندن‌و خەرجی‌و پێشوازی، بەڵام بەپێی راپۆرتی چاودێری دارایی هەندێك لە ئەندامان دەستنوسێكیان نوسیوە‌و دەڵێن واژۆی سەر لیستی تایبەت بە خەرجییەكان واژۆی ئەوان نییە‌و ئەو بڕە پارەیەشیان وەرنەگرتووە، واتە ئەو لیستە گوزارشت لە خەرجی راستەقینە ناكات. •    فەرمانبەرێك بە ناوی (ج ج ع/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) دووجار پاداشت كراوە لەسەر ئەو بڕە پارەیەی كە بۆ فێستیڤاڵەكە خەرجكراوە. •    پسوڵەی خواردنی (60) منداڵ كە بەشدارییان پێكراوە لە فێستیڤاڵەكەدا، لە ریستۆرانتی (پارو) بەبەتاڵی وەرگیراوە‌و دواتر پڕكراوەتەوە. •    بڕی (2 ملیۆن‌و 400 هەزار) دینار بۆ پاداشتكردنی (24) كارمەندی بەشی هونەرە میللییەكان تەرخانكراوە، هەریەكەیان بە بڕی (100 هەزار) دینار، بەڵام كارمەندانی بەشی هونەری میللیی بە چاودێری داراییان وتووە ئەوان هیچ بڕە پارەیەكیان وەرنەگرتووە‌و واژۆی سەر لیستی خەرجییەكە واژۆی ئەوان نییە. •    دوان لە ئەندامانی لیژنەی سەرپەرەشتیاری فێستیڤاڵەكە بەناوەكانی (ه ع- ب خ/ ناوەكان لای درەو پارێزراون) یاداشتێكیان بۆ چاودێری دارایی نوسیوە‌و دەڵێن ئەوان هیچ ئاگاداری چۆنیەتی ئەو خەرجیانە نەبوون‌و تەنیا پشتی پسوڵەكانیان ئیمزا كردووە. قەرزی خۆی لە پارەی حكومەت دەركردووە لە كێشەیەكی نێوان بەڕێوەبەری رۆشنبیری سلێمانی‌و ناوەندی رۆشنبیری ئەندێشەدا، بەپێی راپۆرتی چاودێری دارایی بڕی (10 ملیۆن) دیناری بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بێسەروشوێن بووە، بڕی زیاتر لە دوو ملیار دیناریش كە لە هەمان بودجە بۆ هونەرمەندان تەرخانكراوە، دوای سێ ساڵ پاكتاو نەكراوە، ئەمە بەشی پێنجەمی ئەو زنجیرە راپۆرتەیە كە (درەو) لەبارەی 20 ملیار دینارەكەی پایتەختی رۆشنبیری یەك لەدوای یەك بڵاویاندەكاتەوە. پارە پاكتاونەكراوەكان بڕی (2 ملیارو 264 ملیۆن‌و 40 هەزار) دینار، ئەمە بەشێكە لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری كە بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی وەكو پێشینە دراوە بە هونەرمەندان لە دەرەوەی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی. دێوانی چاودێری دارایی دەڵێت ئەم پارەیە كە هەندێكیان بە فەرمانی وەزیری رۆشنبیری‌و لاوان‌و هەندێكی تری بە فەرمان بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی خەرجكراوە، تاوەكو 1/12/2019 پاكتاو نەكراوە. لیژنەی خەرجی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بە چاودێری دارایی راگەیاندووە، هەندێك لەم پێشینانە ماوەی زیاتر لە سێ ساڵ تێپەڕیوە بەسەر خەرجكردنیدا، بەڵام پاكتاو نەكراوە. لیستی ئەو هونەرمەندانەی كە پارەكەیان وەرگرتووە لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە تا ئەوكاتەی بڕیاری كۆتایی لەبارەی كەیسەكەوە دەدرێت. چاودێری دارایی لە راپۆرتەكەیدا باسی لەوەكردووە، بڕی (ملیارێك‌و 782 ملیۆن‌و 515 هەزارو 250) دینار بۆ (رێكخراو- كۆمپانیا- چەند فەرمانگەیەكی سەربە وەزارەتی رۆشنبیری‌و هونەرمەندان)‌و چەند كەسێك خەرجكراوە كە كارمەندی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری نین‌و ئەم كارە پێچەوانەی عورفە ژمێریارییەكانە. ناوی ئەوانەی پارەكەیان وەرگرتووە لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە تا ئەوكاتەی كەیسەكە یەكلادەبێتەوە. راپۆرتەكە باس لە خەرجكردنی بڕی (46 ملیۆن‌و 850 هەزار) دینار دەكات بۆ لیژنەیەك بە سەرۆكایەتی فەرمانبەرێك بەناوی (س ف ف/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە)، ئەم پارەیە تاوەكو كۆتایی كاری لیژنەی چاودێری دارایی لە رۆژی 1/12/2019 پاكتاونەكراوە، لەكاتێكدا هەندێك لەو پێشینانە مێژووی خەرجكردنیان دەگەڕێتەوە بۆ (3 ساڵ) لەمەوبەر‌و سەرۆكی لیژنەكەش لە 30/4/2018 خانەنشین كراوە‌و بەشی كارگێڕی بە نوسراوێك ئەستۆپاكی بۆ كردووە لە موڵك‌و ماڵی میری. راپۆرتی چاودێری دارایی نوسیویەتی:" لە ئەنجامی وردبینی ئەو پێشینانەی كە دراوە بە هونەرمەندان‌و لایەنەكانی دەرەوەی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری‌و هونەر لە پارێزگای سلێمانی، لیژنەی خەرجی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری هەستاوە بە وەرگرتنی واژۆی وەرگر لەسەر فۆرمێكی تایبەت كە وەك بەڵێننامەیەكە‌و لە فۆرمەكەدا هاتووە كە لەماوەی (15) رۆژدا دوای تەواوبوونی چالاكییەكەی یان ئەو مەبەستەی كە بۆی خەرجكردووە، هەموو وەسڵ‌و بەڵگەكان بهێنێت بۆ بەشی ژمێریاری لەكاتێكدا ئەم بەڕێوەبەرایەتییە گشتییە بەشی یاسایی هەیە‌و پێویست بوو لەلایەن بەشی یاساوە ئەو بەڵێننامەیە وەربگیرایە، هەروەها لە فۆرمەكەدا بەرواری تەواوبوونی كارەكە دیاریكراوە، بەڵام هەندێك لەو هونەرمەندانە تا كۆتایی كاری دەستەكەمان لە 1/12/2019 بەڵگەو پسوڵەكانیان نەگەڕاندوەتەوە بۆ لیژنەی خەرجی‌و هیچ ئیجرائاتێكیان بەرامبەر نەكراوە". چاودێری دارایی لە لیستێكدا چەند نمونەیەكی لەسەر ئەو كەسانە داناوە كە پسوڵەی خەرجی ئەو پارانەیان نەگەڕاندوەتەوە كە بۆ چالاكی وەریانگرتووە، لیستەكە بەردەستە‌و لای (درەو) پارێزراوە تائەوكاتەی كەیسەكە یەكلادەبێتەوە.   كێشەی بەڕێوەبەرو ناوەندی ئەندێشە ! راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی باس لە خەرجكردنی بڕی (15 ملیۆن) دینار دەكات لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانییەوە بۆ (ناوەندی رۆشبیری ئەندێشە)، راپۆرتەكە لەسەر خەرجكردنی ئەم بڕە پارەیە، ئەم تێبینییانەی تۆماركردووە:  •    كاری خەرجكردنی پارەكە سپێردراوە بە سێ كارمەندی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری بەناوەكانی (ر م م – ئ ا م- م م ا/ ناوەكانیان لای درەو پارێزراوە)، ئەم لیژنەیە یاداشتێكیان ئاڕاستەی چاودێری دارایی كردووە‌و تێیدا دەڵێن ئەوان ئاگاداری ئەو خەرجییە نین‌و واژۆی سەر قەواڵەی خەرجییەكەش واژۆی ئەوان نییە‌و دوای ئەوەی پارەكەیان لە بانك وەرگرتووە، رادەستی بەڕێوەبەری گشتی كردووە. •    رۆژی 27/10/2019 ناوەندی رۆشنبیری ئەندێشە نوسراوێكی ئاڕاستەی چاودێری دارایی كردووە‌و ئاماژەی بەوەكردووە كە تەنیا بڕی (5 ملیۆن) دیناری وەرگرتووە لە بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی‌و بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری خۆی بڕی (10 ملیۆن) دیناری لەبری قەرزی شەخسی كە لای ئەندێشە بووە گلداوەتەوە.  واژویان بۆ كراوەو پارەكەیان وەرنەگرتووە لەكۆی ئەو (20 ملیار) دینارەی كە وەكو بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ سلێمانی تەرخانكرا، زیاتر لە (487 ملیۆن) دیناری دراوە بۆ چوار سەندیكا، چاودێری دارایی پێدانی پارە بەو سەندیكایانە بەپێچەوانەی ئەو مەبەستە ناودەبات كە پارەكەی بۆ تەرخانكراوە، سەرباری ئەوەش تێبینی لەسەر چۆنیەتی خەرجكردنی پارەكان هەیە، ئەمە بەشی شەشەمی ئەو زنجیرە راپۆرتەیە كە (درەو) بە پشتبەستن بە راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی لەبارەی چارەنوسی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بڵاویدەكاتەوە‌و بەدوایدا هەموو بەشەكانی تریش بلاودەبنەوە. سەندیكا‌و بودجەی پایتەختی رۆشنبیری نوێنەری سەندیكاكان ئەندامن لە بۆردی پایتەختی رۆشنبیری، نوێنەری سەندیكاكان لە بۆردەكە بریتین لەم كەسانە: • نیاز ئەحمەد نوری- نەقیبی سەندیكای هونەرمەندانی كوردستان لقی سلێمانی • ئازاد بەرزنجی- نوێنەری دەزگای چاپ‌و پەخشی سەردەم • شێركۆ عەبدوڵا- سەرۆكی یەكێتی نوسەرانی كورد لقی سلێمانی • كاروان ئەنوەر- نوێنەری سەندیكای رۆژنامەنوسان لقی سلێمانی بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی، نوێنەری سەندیكاكان وەكو لە كۆنوسی كۆبونەوەكانیاندا دەردەكەوێت، بڕیاریانداوە بە خەرجكردنی بڕە پارەیەك بۆ سەندیكاكانیان لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری. راپۆرتی چاودێری دارایی دەڵێ:" نوێنەری سەندیكاكان لە بۆردی پایتەختی رۆشنبیری دەسەڵاتەكانیان وەكو ئەندامی بۆرد بەكارهێناوە بۆ بەرژەوەندی سەندیكاكانیان، لەكاتێكدا پێویست بوو پلانیان هەبوایە بۆ خەرجكردنی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ بەرژەوەندی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری‌و هونەر لە پارێزگای سلێمانی". بڕی ئەو پارەیەی كە سەندیكاكان لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری وەریانگرتووە: • سەندیكای هونەرمەندانی كوردستان بڕی (258 ملیۆن‌و 672 هەزارو 500) دیناری وەرگرتووە. • دەزگای چاپ‌و پەخشی سەردەم بڕی (111 ملیۆن) دیناری وەرگرتووە. • یەكێتی نوسەرانی كورد لقی سلێمانی بڕی (61 ملیۆن) دیناری وەرگرتووە. • سەندیكای رۆژنامەنوسانی كوردستان لقی سلێمانی بڕی (57 ملیۆن) دیناری وەرگرتووە. یەكێك لە تێبینییەكانی تر كە دیوانی چاودێری دارایی لە راپۆرتەكەیدا سەبارەت بە خەرجكردنی پارە بۆ سەندیكاكان تۆماریكردووە باسلەوە دەكات، لە كۆنوسی كۆبونەوەی بۆردی پایتەختی رۆشنبیریدا بڕیاردراوە هەر بڕە پارەیەك كە سەرف بكرێت بۆ هونەرمەندان‌و رۆژنامەنوسان‌و یەكێتی نوسەران‌و دەزگای سەردەم، دەبێت بە پسوڵەیەكی پارەوەرگرتنی خۆیان بێت‌و خۆیان بەرپرسیار بن لە پاكتاوكردنی لەبەردەم چاودێری دارایدا، بۆیە پسوڵەی خەرجییەكان بەناوی سەندیكاكانەوە كراوە‌و هاوپێچ كراوە بە قەواڵەی تۆمارەكانەوە، بەڵام چاودێری دارایی دەڵێ پسوڵەی خەرجییەكان دەبوو بەناوی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیرییەوە بێت. پارەكەی سەندیكای هونەرمەندان ئەو (58 ملیۆن) دینارەی كە سەندیكای هونەرمەندان لقی سلێمانی لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری وەریگرتووە، لەماوەی ساڵی 2016وە بۆ 2019 بووە، چاودێری دارایی تێبینی خۆی لەبارەی چۆنیەتی خەرجكردنی ئەو پارانە تۆماركردووە، بەڵام وەكو ئەوەی لە راپۆرتەكەدا ئاماژەی بۆ كراوە، لە وردبینیكردندا سامپڵ وەرگیراوە، واتە بە تێكڕا وردبینی نەكراوە‌و لە سامپڵەكاندا تێبینی سەرپێچی كراوە. راپۆرتی چاودێری دارایی نمونەی بە خەرجییەك هێناوەتەوە كە بڕەكەی (17 ملیۆن‌و 141 هەزارو 500) دینارە، ئەم پارەیە لە رۆژی 16/8/2016دا لەلایەن سەندیكای هونەرمەندانەوە وەكو پێشینە خەرجكراوە بۆ ئەنجامدانی كاروچالاكی. راپۆرتەكە دەڵێ:" ئەم خەرجییە بە قەواڵەی تۆمارێك لە 28/8/2016 پاكتاوكراوە‌و لەنێو بەراییەكانی خەرجەكەدا لیستێك رێكخراوە بەبڕی 11 ملیۆن‌و 250 هەزار دینار بەناوی پاداشتكردنی (45) بەشداربووی كۆنسێرتی یەكەمی وەرزی 2016، كە هەریەكەیان بەبڕی 250 هەزار دینار پاداشت كراون، بەڵام ئەوەی جێی سەرەنجە هەندێك لەو كەسانەی كە لە لیستەكەدا ئاماژەی بۆكراوە، یاداشتیان ئاڕاستەی چاودێری دارایی كردووە‌و ئاماژەیان بەوەداوە واژۆی سەر لیستەكان واژۆی ئەوان نییە‌و ئەو بڕەشیان وەرنەگرتووە، واتە ئەو لیستە گوزارشت لە خەرجی راستەقینە ناكات". راپۆرتەكە باس لە نمونەیەكی تر دەكات كە قەواڵەیەكە‌و لە رۆژی 18/8/2016 دەرچووە‌و تێیدا باسلەوەكراوە بڕی (2 ملیۆن) دینار گەڕێندراوەتەوە بۆ خەزنەی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری، بەڵام پارەكە نەگەڕێندراوەتەوە بۆ بانك‌و لە خەزنەشدا نەبووە. پارەكەی دەزگای سەردەم ئەو (111 ملیۆن) دینارەی كە لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری دراوە بە دەزگای چاپ‌و پەخشی سەردەم، مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی 2016‌و 2017، لەكۆی ئەو پارەیەی كە وەرگیراوە، بڕی (81 ملیۆن) دینار بۆ لە چاپدانی كتێب خەرجكراوە. لە خەرجییەكانی دەزگای سەردەمدا، راپۆرتی چاودێری دارایی ئاماژەی بە نمونەیەك كردووە كە خەرجكردنی بڕی (30 ملیۆن) دینارە بۆ چاككردنەوە‌و نەهێشتنی ئاسەواری سوتاوی بینای دەزگای چاپ‌و پەخشی سەردەم، چاودێری دارایی لەوبارەیەوە دەڵێ:" ئەم بینایە موڵكی دەزگای سەردەمە، لەنێو بیناكەدا چەندین دوكانی تێدایە كە دراوە بە كرێَ‌و سەرچاوەی داهاتەكەی بۆ دەزگاكەیە پێویست بوو ئەم خەرجییە لابەلایانە لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری ئەنجام نەدرایە، چونكە ئەو بودجەیە بۆ پەرەپێدانی رۆشنبیرییە". راپۆرتی چاودێری دارایی تێبینییەكی تری تۆماركردووە لەبارەی ئەوەی هەموو خەرجییەكانی دەزگای سەردەم لەلایەن دەزگاكە خۆیەوە كراوە‌و بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی ئاگاداری چۆنیەتی ئەنجامدانی ئەو خەرجیانە نەبووە. پارەی یەكێتی نوسەران یەكێتی نوسەرانی كورد لقی سلێمانی (61 ملیۆن) دیناری لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری وەرگرتووە، ئەم پارەیە لە ساڵانی 2016‌و 2017‌و 2018دا وەرگیراوە. چاودێری دارایی ئاماژە بەوەدەكات، ئەو خەرجیانە بەپێچەوانەی مەبەستی تەرخانكردنی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری‌و بڕیاری پەرلەمانی كوردستان ژمارەی (14)ی ساڵی 2012 دیاریكراوە، كە ئەو بودجەیە بۆ چالاكی كلتوری‌و هونەری‌و هزری تەرخانكراوە نەك بەوشێوەیەی وەكو بودجە بدرێت بە یەكێتی نوسەران. چاودێری دارایی تێبینییەكی تری لەسەر خەرجییەكانی یەكێتی نوسەران تۆماركردووە‌و دەڵێ:" بڕی 5 ملیۆن دینار خەرجكراوە بۆ كەسێك بە ناوی (ك ن/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە)، ئەم پارەیە لەسەر بڕیاری سەرۆكی یەكێتی نوسەران بە وەرەقەیەكی دەستنوس خەرجكراوە، ئەوەی جێگەی سەرەنجە فەرمانی كارگێڕی ئەم بەڕێوەبەرایەتییە گشتییە بەو خەرجە نییە‌و وەرگری پارەكەش فەرمانبەری ئەم بەڕێوەبەرایەتییە گشتییە نییە". راپۆرتەكە نمونەیەكی تری لەبارەی خەرجكردنی بڕی (10 ملیۆن) دیناری یەكێتی نوسەران تۆماركردووە‌و نوسیویەتی: ئەو خەرجییە بەشێوەی كۆتایی قەیدی تۆماركردنی بۆكراوە، بەڵام هیچ پسوڵەیەكی هاوپێچ نەكراوە تاوەكو بزانرێت ئەو بڕە پارەیە چۆن‌و بۆچی خەرجكراوە. پارەكەی سەندیكای رۆژنامەنوسان سەندیكای رۆژنامەنوسانی كوردستان لقی سلێمانی بڕی (57 ملیۆن) دیناری لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری وەرگرتووە، پارەكە لەماوەی ساڵانی 2016‌و 2017دا وەرگیراوە. لەبارەی خەرجییەكانی سەندیكاری رۆژنامەنوسانەوە، راپۆرتی چاودێری دارایی دەڵێ:" تا كۆتایی كاری دەستەی چاودێری، خشتەی خەرجییەكانی سەندیكای رۆژنامەنوسان پاكتاونەكراوە، لەكاتێكدا نزیكەی سێ ساڵ بەسەر خەرجكردنیدا تێپەڕیوە‌و بە هەڵپەسێردراوی ماوەتەوە، ئەمە لەكاتێكدایە وەزارەتی رۆشنبیری فەرمانیداوە ئەو پارانە لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانیدا پاكتاوبكرێن". چاودێری دارایی خەرجكردنی پارەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ سەندیكای رۆژنامەنوسان بەكارێك ناودەبات كە پێچەوانەیە لەگەڵ مەبەستی تەرخانكردنی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری. پاداشتی شۆفێرو وێنەگرەكەی بەڕێوەبەری گشتی لەكۆی ئەو (20 ملیار) دینارەی كە وەكو بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ سلێمانی تەرخانكرا، بڕی (81 ملیۆن‌و 386 هەزارو 300) دیناری تەرخانكراوە بۆ خەرجییەكانی نوسینگەی وەزیری پێشووی رۆشنبیری، هەندێكی تری لەلایەن بەڕێوەبەری رۆشنبیری سلێمانییەوە وەكو پاداشت‌و هاوكاری دراوە بە كارمەندان‌و خەڵكانی دەرەوەی بەڕێوەبەرایەتییەكە، دیوانی چاودێری دارایی دەڵێت بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ پەرەپێدانی رۆشنبیرییە نەك خەرجی لاوەكی. خەرجییەكانی وەزیر لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری لەبارەی ئەو خەرجییانەی كە نوسینگەی وەزیری رۆشنبیری لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری كردویەتی، دیوانی چاودێری دارایی ئەم تێبینیانەی تۆماركردووە:  •    زۆربەی خەرجییەكانی نوسینگەی وەزیر خەرجكراوە بۆ میوانداریی، لە بەراییەكاندا تەنیا پسوڵەی ئوتێل‌و چێشتخانە هاوپێچ كراوە، لە پسوڵەكاندا ئاماژە نەدراوە بە ژمارەی كەسەكان كە لە ئوتێلەكە ماونەتەوە، بەهەمان شێوە لە پسوڵەی چێشتخانەكانیشدا ئاماژە نەدراوە بە ژمارەی ئەو كەسانەی نانیان خواردووە. •    لە 21/7/2019دا بە فەرمانی وەزارەتی رۆشنبیری بڕی (ملیۆنێك‌و 700 هەزار) دینار تەرخانكراوە بۆ یارمەتیدانی (5) كەس، لیستی ناوی ئەو كەسانە لای (درەو) پارێزراوە، دیوانی چاودێری دارایی دەڵێ: لە بەرایی خەرجەكەدا لیستێك بەدی نەكرا بە واژۆی ئەو كەسانەی كە پارەكەیان بۆ تەرخانكراوە كە پشتگیری بێت بۆ وەرگرتنی ئەو بڕە پارەیە لەلایەن ئەو كەسانەوە، جگە لە یەكێكیان، سەرباری ئەوە بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی فەرمانی نەكردووە بۆ خەرجكردنی ئەو پارەیە‌و ئەو كەسانەی كە پارەكەیان بۆ تەرخانكراوە كارمەندی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی نین‌و بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ هاوكاریكردن تەرخان نەكراوە تاوەكو ئەم جۆرە خەرجییە لابەلایانەیان لەسەر ئەنجام بدرێت. پاداشتەكانی شۆفێرەكەی بەڕێوەبەری گشتی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی باسلەوەدەكات، لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بڕی (40 ملیۆن‌و 830 هەزار) دینار خەرجكراوە بۆ پاداشت، چاودێری دارایی لەبارەی ئەم خەرجییانەوە نوسیویەتی: •    فەرمانبەرانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی بەردەوام پاداشت كراون، بەتایبەتی فەرمانبەرانی بەشی راگەیاندن، شۆفێری بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری، ئەمە جگە لەوەی لەسەر خەرجی بۆنە ئەنجامدراوەكان پاداشت كراون، چاودێری دارایی دەڵێ ئەم خەرجییانە لەكاتێكدایە بەپێی فەرمانی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران ژمارە (1018) لە 11/12/2014 بڕیاردراوە بە راگرتنی سەرجەم پاداشت‌و هاوكارییەكان، لیستی ناوی ئەوانەی پاداشتەكانیان وەرگرتووە لای (درەو) پارێزراوە. •    فەرمانبەرێك بە ناوی (پ ئ ا) كە وێنەگرە لە نوسینگەی بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی‌و وەكو خۆبەخش لەسەر میلاكی بەشی راگەیاندن دانراوە، بەڵام مانگانە دواكارییەك پێشكەش دەكات بە لێپرسراوی راگەیاندن‌و ئەویش داواكارییەكەی ئاڕاستەی بەڕێوەبەری گشتی دەكات‌و بەڕێوەبەر رەزامەندی دەدات بە خەرجكردنی بڕی (250 هەزار) دینار وەكو پاداشتی مانگانە، دیوانی چاودێری دەڵێ پێدانی پارە بەو كەسە نایاساییە، لیستی ئەو پارانەی كە ئەو كەسە لە بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی وەریگرتووە لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە. •    لە فەرمانی بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی چەند فەرمانبەرێكی خۆبەخش لە بەڕێوەبەرایەتییەكە كاردەكەن، بەڵام مانگانە لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری پاداشتیان بۆ خەرجكراوە، دیوانی چاودێری دارایی دەڵێ ئەمە پێچەوانەی فەرمانی ئەنجومەنی وەزیرانە، لیستی ناوی ئەو كەسانە لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە. •    بە رەزامەندی بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی لەسەر داواكاری هونەرمەندان‌و كەسانی دەرەوەی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری، لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری پاداشتی دارایی هەندێك كەس كراوە كە كارمەندی بەڕێوەبەرایەتییەكە نین، چاودێری دارایی دەڵێ ئەمە پێچەوانەی ئەو مەبەستەیە كە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ تەرخان كراوە، لیستی ئەو كەسانەی كە پاداشتەكانیان وەرگرتووە لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە. •    بە فەرمانی وەزارەتی رۆشنبیری‌و لاوان ژمارە (4274) لە رۆژی 5/8/2019 بەڕێز وەزیر (خالید عەبدولڕەحمان دۆسكی) لە رۆژی 17/7/2019 دەستی لە كارترازاوە لە دیوانی وەزارەت، چەند فەرمانێكی وزاری لە بەراییەكانی خەرجی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بەدی كرا كە مۆری دەرچووی وەزارەتی لەسەر نەبوو، جێی گومانی دەستەكەمانە ئەو فەرمانانە دوای دەست لەكارترازاندنی واژۆ كرابێت‌و صادرە كرابێت بە بەرواری كۆن، ناوی ئەو كەسانەی كە پارەكانیان بەمشێوەیە وەرگرتووە لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە.   بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ یانەكانی كەركوك خەرجكراوە (8): لەكۆی (20 ملیار) دینار كە وەكو بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ سلێمانی تەرخانكراوە، بڕی (78 ملیۆن‌و 670 هەزار) دینار وەكو هاوكاری دراوە بە یانە وەرزشییەكان، زۆربەی ئەو یانانەی كە لە كۆمەكەكە سودمەندبوون لە پارێزگای كەركوكن، ئەمە بەشی هەشتەمی ئەو زنجیرە راپۆرتانەیە كە (درەو) بە پشتبەستن بە راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی لەبارەی چارەنوسی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بڵاویاندەكاتەوە.   پایتەختی رۆشنبیری‌و پارەی یانە وەرزشییەكان بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی، لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری، بڕی (78 ملیۆن‌و 670 هەزار) دینار لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانییەوە وەكو هاوكاری دراوە بە یانە وەرزشییەكان، ئەوانەی سودمەندبوون لەم پارەیە زۆربەیان یانە وەرزشییەكانی سنوری پارێزگای كەركوك. پارەی یانە وەرزشییەكان بەمشێوەیە دابەشكراوە: • 12 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی دوبز • 10 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی شۆریجە • 5 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی خاك • 10 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی ئاڵتون كۆپری • 5 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی بابەگوڕگوڕ • 10 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی سۆلاڤ • 10 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی خانەقین • 10 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی گازی باكور • 5 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی تورە • 500 هەزار دینار بۆ یانەی وەرزشی سەیدسادق • 750 هەزار دینار بۆ یانەی وەرزشی دەربەندیخان • 420 هەزار دینار بۆ كڕینی جلوبەرگ بۆ یانەی حاجیاوە   ژنبرای سەرۆكی لیژنە پێشنیازی كردووە   بەپێی پسوڵەیەكی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی، لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بڕی (6 ملیۆن) دینار خەرجكراوە بۆ كڕینی كامێرایەك، بەڵام چاودێری دارایی دەڵێ ئەو كامێرایەی كە پارەكەی بۆ خەرجكراوە هێشتا لەلایەن كۆمپانیاكەوە دروستنەكراوە، ئەمە بەشی نۆیەمی ئەو زنجیرە راپۆرتانەیە كە (درەو) لەبارەی چارەنوسی (20 ملیار) دینارەكەی پایتەختی رۆشنبیری بڵاویاندەكاتەوە. پارەی چاپی كتێب لە كۆی ئەو (20 ملیار) دینارەی وەكو بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ سلێمانی تەرخانكرا، بڕی (401 ملیۆن‌و 986 هەزار) دیناری رۆیشتووە بۆ نوسەران‌و چەند دەزگاو رێكخراوێكی ناحكومی بۆ مەبەستی لەچاپدانی گۆڤارو كتێبەكانیان. بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی، ئەم خەرجییانە لەسەر فەرمانی وەزیری پێشووی رۆشنبیری‌و بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانییەوە كراون. چاودێری دارایی دەڵێ:" ئەوەی جێگەی سەرەنجە ئەو نوسەرو دەزگاو رێكخراوانە ئەو كتێبانەیان لە بازاڕدا فرۆشتووە، چاودێری دارایی هەڵسەنگاندنی كردووە بۆ زانینی قازانجی هەندێك كتێب، بۆ نمونە بۆی دەركەوتووە بەهای فرۆشتنی 14 كتێب بریتی بووە لە (55 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینار، بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی بڕی (35 ملیۆن‌و 490 هەزار) دیناری خەرجكردووە".  خشتەی ئەو كتێبانەی كە چاودێری وەكو سامپڵ وەریگرتوون لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە. كامێرایەك كە هێشتا دروستنەكراوە ! راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی باسلەوە دەكات لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری، بەڕێوەبەری رۆشنبیری سلێمانی رەزامەندی داوە لەسەر كڕینی هەندێك پێداویستی بۆ بەشی راگەیاندن بەبەهای (44 ملیۆن‌و 707 هەزار) دینار، لیژنەیەك لە بەرپرس‌و فەرمانبەرانی بەشەكە پێكهێنراوە، لەكاتێكدا هیچ یەكێك لە ئەندامانی ئەو لیژنەیە ژمێریار نەبوون‌و زۆربەی خەرجییەكانیان بە نایاسایی ئەنجامداوە. راپۆرتەكە دەڵێ: ئەو پارەیە بۆ (م م/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) خەرجكراوە بۆ كڕینی كەلوپەل‌و پێداویستی بەشی راگەیاندن‌و چاودێری دارایی ئەم تێبینیانەی لەسەر تۆماركردووە: •    بڕی (ملیۆنێك‌و 295 هەزار) دینار خەرجكراوە بۆ كڕینی كەلوپەلی بەشی راگەیاندن، دوان لە ئەندامانی لیژنەی كڕین بە ناوەكانی (ئ ج ف- ه ع/ ناوەكان لای درەو پارێزراون) بە چاودێری داراییان راگەیاندووە ئەوان ئاگاداری ئەو خەرجییە نین‌و تەنیا لەلایەن (م م)وە خەرجییەكان كراوە‌و ئەوان تەنیا پسوڵەكان خراوەتە بەردەستیان‌و پشتەكەیان ئیمزا كردووە. •    بڕی (6 ملیۆن) دینار خەرجكراوە بۆ كڕینی كامێرایەك لە جۆری (mark 6 5D)، بەڵام چاودێری دارایی دەڵێ بەپێی ئەو زانیارییانەی لای دەستەكەمان پارێزراوە، كۆمپانیای دروستكار تائێستا لەوجۆرە كامێرایەی بەرهەم نەهێناوە، خەرجی كڕینی ئەم كامێرایە لەسەر دوای گەنجێك كراوە بە ناوی (س ع م/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) كە بەپێی ناسنامەی باری شارستانی دەردەكەوێت برای هاوسەرەكەی (م م) سەرۆكی لیژنەكەی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانییە. •    پرێنتەرێكی رەنگاوڕەنگ بە بڕی (310 هەزار) دینار لە دوكانێكی كۆمپیوتەر بە ناوی (ڤ / ناوەكە لای درەو پارێزراوە) كڕدراوە، (ب ع ب/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) كە خاوەنی ئەو دوكانەیە خۆی كارمەندی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیرییە‌و بە چاودێری دارایی وتووە ئەو پرێنتەری نەفرۆشتووە، بەڵكو وەسڵی بەتاڵی داوە بە (م م). •    بڕی (2 ملیۆن‌و 900 هەزار) دینار خەرجكراوە بۆ ئەكتیڤكردنی پەیجی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك، ئەم خەرجییەش لەڕێگەی چەند پسوڵەیەكەوە كراوە كە لە هەمان دوكانی كۆمپیوتەر (ڤ) وەرگیراوە كە خاوەنەكەی بە چاودێری دارایی وتووە ئەو وەسڵی بەتاڵی بە (م م) داوە، لیستی خەرجییەكان‌و رۆژی خەرجكردنیان لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە.    "ساتێك بۆ خۆشەویستی" لە راپۆرتی چاودێری دارایدا  "ساتێك بۆ خۆشەویستی" ئەمە ناونیشانی درامایەكە كە لە (20 ملیار) دینارەكەی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بڕی (251 ملیۆن‌و 450 هەزار) دیناری بۆ تەرخانكراوە. كۆمپانیای "مەستی فیلم" كاری دراماكەی جێبەجێ كردووە، لەبارەی پێدانی ئەو بڕە پارەیە بە كۆمپانیاكە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانییەوە، چاودێری دارایی ئەم تێبینییانەی تۆماركردووە: • سەرەتای بانگهێشتكردنی كۆمپانیاكانی بواری فیلمسازی، لەلایەن چاودێری داراییەوە وردبینی بۆ نەكراوە، لێپرسراوی بەشی یاسا بە كارمەندانی چاودێری دارایی راگەیاندووە، ئەو بابەتە لە وەزارەتی رۆشبیری پارێزراوە. • بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی لە رۆژی 17/12/2018 ئیمزای لەسەر گرێبەستەكەی كۆمپانیای "مەستی فیلم" كردووە، چاودێری دارایی دەڵێ بەپێی فەرمانی وەزارەتی رۆشنبیری، بەڕێوەبەری رۆشنبیری دەسەڵاتی ئیمزاكردنی گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیاكان نییە. • كۆی گشتی ئەو بڕە پارەیەی بۆ جێبەجێكردنی درامای "ساتێك بۆ خۆشەویستی" تەرخانكراوە، لەماوەی (15) رۆژدا بە دوو پێشینە بۆ كۆمپانیای "مەستی فیلم" خەرجكراوە، چاودێری دارایی دەڵێ پێویست بوو بەپێی پسوڵەی خەرجی كاری ئەنجامدراو، پارەكە خەرج بكرایە نەك بەوشێوەیە پارەكە بدرێت بە كۆمپانیاكە. • ئەو كەسەی كە وەكو بەڕێوەبەری رێگەپێدراوی كۆمپانیای "مەستی فیلم" ئیمزای لەسەر گرێبەستەكە كردووە، كەسێكە بەناوی (ف ج ر/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) كە خۆی كارمەندی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیرییە، چاودێری دارایی دەڵێ ئەمە پێچەوانەی یاسای "رێكخستی كارمەندانی دەوڵەت" ژمارە (14)ی ساڵی 1991ی هەموار كراوە كە رێگری لە فەرمانبەر دەكات دوو كار لەیەك كاتدا كۆبكاتەوە. • چاودێری دارایی لە بەراییەكاندا بینیویەتی، لەسەر داوای وەزیری رۆشنبیری بانگهێشتی سێ كۆمپانیا كراوە‌و دواتر بڕیاردراوە بەوەی كارەكە بدرێت بە كۆمپانیای "مەستی فیلم"، بەبێ ئەوەی ئاماژە بەوەبكرێت بەوەی ئایا كۆمپانیاكانی تر بڕی چەندێك پارەیان پێكەش كردووە بۆ وەرگرتنی كارەكە، سەرباری ئەمە سەرۆكی ئەو لیژنەیەی كە لە بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی كارەكەی كردووە خۆی كارمەندی كۆمپانیای "مەستی فیلم" بووە بەناوی (د ع ف/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە)، لێپرسراوی بەشی یاسا لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری بە چاودێری دارایی وتووە وەزیری رۆشنبیری بە هامشێك لەسەر كۆنوسەكە، پێشنیازی لیژنەكەی پەسەندكردووە‌و (د ع ف)ی كردووە بە سەرۆكی ئەو لیژنەیە. • بەپێی گرێبەست ماوەی جێبەجێكردنی كارەكە (6) مانگ بووە، لە رۆژی 24/12/2018 پێشینەی یەكەم خەرجكراوە بۆ كۆمپانیاكە، بەڵام تا كۆتایی كاری چاودێری دارایی لە رۆژی 1/12/2019 پاكتاوی خەرجییەكانی ئەو كۆمپانیایە تەواو نەبووە.   500 ملیۆن بۆ فیلمی تاقیكردنەوە هەمان كۆمپانیا واتە كۆمپانیای "مەستی فیلم" لە 20/1/2019دا بڕی (500 ملیۆن) دیناری بۆ خەرجكراوە بەمەبەستی بەرهەمهێنانی فیلمێك بەناوی "تاقیكردنەوە". چاودێری دارایی لەبارەی ئەم پارەیەوە ئەم تێبینییانەی لە راپۆرتی خۆیدا تۆماركردووە: • بەهەمان شێوەی گرێبەستی درامای "ساتێك بۆ خۆشەویستی"، گرێبەستی فیلمی "تاقیكردنەوە" لەلایەن (ف ج ر) وەكو بەڕێوەبەری كۆمپانیای "مەستی فیلم" ئیمزا كراوە كە خۆی كارمەندی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیرییە. • بەڕێوەبەری رۆشنبیری سلێمانی ئیمزای لەسەر گرێبەستەكە كردووە، چاودێری دارایی دەڵێ وەزارەتی رۆشنبیری دەسەڵاتی ئیمزاكردنی گرێبەستەكانی بە بەڕێوەبەری رۆشنبیری نەداوە. • ئەو كەسەی لە بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری كراوە بە سەرۆكی لیژنەی هونەری كارەكە، خۆی لە كۆمپانیای "مەستی فیلم" كاردەكات‌و چاودێری دارایی دەڵێ ئەمە پێچەوانەی یاسایە. • كۆی گشتی پارەكە بە یەك گوژمە خەرجكراوە بۆ كۆمپانیاكە بەڕێژەی 100%، چاودێری دارایی دەڵێ دەبوو بەپێی كارە ئەنجامدراوەكان پارەی پێبدرێت. • ماوەی جێبەجێكردنی كارەكە (واتە بەرهەمهێنانی فیلمەكە) 120 رۆژ بووە، لە 20/1/2019دا پارەكە بۆ كۆمپانیاكە خەرجكراوە، بەڵام تاوەكو كۆتایهاتنی كاری دەستەی چاودێری لە 1/12/2019 كارەكە تەواو نەبووە‌و پێشینەكان پاكتاو نەكراوە.   خەرجی بەڕێوەبەرایەتی لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی لەسەر (20 ملیار) دینارەكەی پایتەختی رۆشنبیری هەندێك خەرجی كردووە بۆ كڕینی پێداویستی كەلوپەلی تایبەت بەخۆی‌و بەڕێوەبەرایەتییەكانی تر‌و خوێندنگەیەك، چاودێری دارایی دەڵێ بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری بودجەی تایبەت بەخۆی هەیە، دەبوو ئەو خەرجیانە لەسەر بودجەی خۆی بكات نەك بودجەی تایبەت بە پایتەختی رۆشنبیری. ئەو خەرجیانەی كە بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی 2017‌و 2018‌و 2019 لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری كردویەتی ئەمانەن: • (3 ملیۆن‌و 250 هەزار) دینار بۆ چاككردنی ئۆتۆمبیل بۆ بەشی رۆشنبیری‌و هونەری دەربەندیخان. • (2 ملیۆن‌و 816 هەزار) دینار بۆ چاككردنی كامێرای فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان بۆ بەشی راگەیاندنی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی. • (3 ملیۆن‌و 779 هەزار) دینار بۆ دروستكردنی چوارچێوەی پلاستیكی‌و شوشە‌و موشەبەككردنی (9) ژور لە بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی. • (3 ملیۆن‌و 967 هەزار) دینار بۆ كڕینی جیهازی پەنجەمۆر‌و چاككردنی سەقفی تەوالێتەكان‌و كڕینی بۆیلەر بۆ بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی. • (3 ملیۆن‌و 400 هەزار) دینار بۆ كڕینی دوو ئامێری فۆتۆكۆپی بۆ بەشی ژمێریاری بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی. • (50 هەزار) دینار بۆ كڕینی بەنزین‌و چاككردنەوەی سەیارە بۆ تیپی شانۆی دەربەندیخان. • (2 ملیۆن) دینار بۆ كڕینی (زۆپا، مێز، كورسی، قەنەفە، فەرش، حبری استنساخ) بۆ ئامادەیی فریشتەی كچان. • (8 ملیۆن‌و 40 هەزار) دینار بۆ كڕینی پرێنتەرو سكانەرو UPS بۆ نوسینگەی بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی. • (ملیۆنێك‌و 725 هەزار) دینار بۆ كڕینی (تەلەفزیۆن، سەتەلایت، گسكی كارەبایی، صۆندە‌و مەوادی كارەبایی) بۆ هۆڵی تەلاری هونەر. • (3 ملیۆن) دینار بۆ كڕینی (بەنزین، جیهازی استنساخ، كومبار، نانخواردن، دەرگا، بۆیاخ، لم، چیمەنتۆ، چەو) بۆ بەشی رۆشنبیری‌و هونەری وارماوا. • (5 ملیۆن‌و 950 هەزار) دینار بۆ (نانخواردن، كرێی هاتوچۆ بۆ ئەنجامدانی دیداری هونەری گەرمیان) بۆ بەڕێوەبەرایەتی گشتی هونەری گەرمیان.   هەندێك خەرجی تر هەر لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری، بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی هەندێك پارەی تری بۆ ئەنجامدانی فێستیڤاڵ‌و یادەكان كردووە، چاودێری دارایی دەڵێ لە ئەنجامی وردبینی بەرایی خەرجییەكاندا دەركەوت زۆربەی خەرجییەكان بۆ ئوتێل‌و نانخواردن‌و كرێی گروپە میوزیك‌و شانۆییەكان‌و كرێی هاتوچۆ خەرجكراوە، بێ ئەوەی ئاماژە درابێت بە ناوی بەشداربووەكان‌و وەرگرتنی پێناسەكەیان كە ئەو بڕە پارەیان بۆ خەرجكراوە. چاودێری دارایی لە خشتەیەكدا نمونەی هەندێك لەو خەرجیانەی داناوە كە بەمشێوەیەیە: • (26 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار لە 24/7/2019دا خەرجكراوە بۆ فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی شانۆی سەرشەقام، ئەم پارەیە بۆ ئوتێل‌و نانخواردن‌و كرێی چەند تیپێكی ناوخۆ لە (قەڵادزێ‌و كەركوك‌و رانیە‌و چەمچەماڵ) بووە. • (7 ملیۆن‌و 250 هەزار) دینار لە 10/1/2018دا خەرجكراوە بۆ فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی سەرشەقام بۆ كرێی هێنانی گروپێكی میوزیك لە ئێران. • (4 ملیۆن) دینار 11/2/2019دا خەرجكراوە بۆ یادی نەورۆز لە دەربەندیخان بۆ پارەی نانخواردن‌و كرێی گورانیبێژو ژەنین‌و چەند ئەكتەرێك. • (15 ملیۆن) دینار لە 14/11/2018دا خەرجكراوە بۆ فێستیڤاڵی میوزیكی سورنا بۆ نانخواردن‌و كرێی هاتوچۆو ئوتێل. • (6 ملیۆن) دینار لە 7/10/2018 خەرجكراوە بۆ فۆتۆگرافەر (ن ع ع/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) بەمەستی دروستكردنی ئەلبومێكی تایبەت بە جلوبەرگی كوردی، چاودێری دارایی دەڵێ ئەوەی جێگەی سەرەنجە كۆی ئەو بڕە پارەیە بە یەك پسوڵەی وێنەگرو موختەبەر (ئ/ ناوەكەی پارێزراوە لای درەو) خەرجكراوە، كە هیچ مۆرێكی خاوەن دوكان لەسەر پسوڵەكە بەدی نەكراوەو وێنەیەكیش لە ئەلبومەكە نەگەڕێندراوەتەوە بۆ بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی كە بەڵگەبێت بۆ ئەنجامدانی ئەو كارە. • (6 ملیۆن‌و 800 هەزار)دینار لە 9/5/2017 خەرجكراوە بۆ دیداری زانستی شێخ حەسەنی گڵەزەردە، چاودێری دارایی دەڵێ وێنەیەك لە كتێبی دیدارەكە هاوپێچی بەراییەكان كرابوو، كە ئاماژە كرابوو بەوەی دیدارەكە سپۆنسەری هەریەكە لە (سەنتەری زەهاو، زانكۆی سلێمانی، نەوەكانی شێخ حەسەنی گڵەزەردە) ئەنجامدراوە‌و هیچ ئاماژەیەك بە بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی نەكراوە، واتە ئەو خەرجییانەی كە بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی بۆ ئەو دیدارەی كردووە، گوزارشت لە خەرجی راستەقینە ناكات. • لەو بڕە پارەیەی كە ئاماژەی بۆ كراوە، (4 ملیۆن) دیناری بۆ پسوڵەیەكی خواردەمەنی (ش/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) خەرجكراوە بۆ خواردنی (400) كەس، بڕی (2 ملیۆن) دینارەكەی تری وەكو پاداشت خەرجكراوە بۆ كارمەندانی بەشی راگەیاندنی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی، واتە رێژەی (88%) بۆ نانخواردن‌و پاداشت خەرجكراوە.   نۆژەنكردنەوەی بینای سەرای سلێمانی بەڕێوەبەری گشتی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری‌و هونەری سلێمانی لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بڕی زیاتر لە (126 ملیۆن) دیناری بۆ نۆژەنكردنەوەی سەرای سلێمانی خەرجكردووە، لەكاتێكدا ئەو شوێنە موڵكی پارێزگای سلێمانییە‌و داهاتی كافتریاكەی دەگەڕێتەوە بۆ پارێزگا.   سەرای سلێمانی‌و خەرجییەكانی لەسەر (20 ملیار) دینارەكەی پایتەختی رۆشنبیری، بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی بڕی (126 ملیۆن‌و 736 هەزار) دیناری بۆ نۆژەنكردنەوەی سەرای سلێمانی خەرجكردووە، چاودێری دارایی لە راپۆرتەكەیدا ئەم تێبینییانەی لەبارەی خەرجییەكەوە تۆماركردووە: • بینای سەرای سلێمانی موڵكی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی نییە، بەڵكو موڵكی پارێزگای سلێمانییە‌و لەناو بیناكەدا كافتریایەكی تێدا بووە كە بەبڕی (66 ملیۆن‌و 850 هەزار) دینار بە كرێ دراوە‌و داهاتەكەی بۆ پارێزگای سلێمانی بووە، پێویست بوو نۆژەنكردنەوەی سەرای سلێمانی لەسەر بودجەی پارێزگای سلێمانی ئەنجامبدرایە، نەك بودجەی پایتەختی رۆشنبیری. • بڕی (30 ملیۆن) دینار لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانییەوە خەرجكراوە بۆ روخاندنی بیناكە‌و دوای روخاندنی كەرەستەكانی وەكو شێلمان‌و پلێت‌و بەردو پێكهاتەكانی تر تەسلیم بە پارێزگای سلێمانی كراوە. • پرۆژەكە بەشێوەی راستەوخۆ (تنفیژ مباشر) جێبەجێ كراوە، ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە‌و رۆژی دەستبەكاربوون دیاری نەكراوە. • لەو پارەیەی كە ئاماژەی بۆ كراوە، بڕی (70 ملیۆن‌و 826 هەزار) دینار پێشینەی خەرجكراو بۆ لیژنەكانی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری، تا كۆتایی كاری چاودێری دارایی لە 1/12/2019 پاكتاونەكراوە، چاودێری دارایی دەڵێ هەندێك لە پێشینەكان ماوەی زیاتر لە دوو ساڵ تێپەڕیوە بەسەر خەرجكردنیاندا، لیژنەی خەرجی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بە چاودێری دارایی راگەیاندووە، چەندجارێك ویستویانە خەرجكردنی پێشینەكان رابگرن، بەڵام بێسود بووە، چونكە لیژنەی سەرپەرەشتیار بەردەوامم یاداشتیان ئاڕاستەی بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری كردووە‌و داوای پێشینەیان كردووە، ئەویش رەزامەندی دەربڕیوە لەسەر داواكەیان، لەكاتێكدا هێشتا پێشینەی پێشوو كە وەریانگرتووە، پاكتاو نەكراوە. • لەو بڕە پارەیەی كە ئاماژەی بۆ كراوە، وەكو موچەی مانگانە بڕی (7 ملیۆن‌و 920 هەزار) دینار خەرجكراوە وەكو موچە بۆ دوو باخەوان (ناوەكانیان لای درەو پارێزراوە)، ئەمە بەڕەزامەندی بەڕێوەبەری رۆشنبیری سلێمانی كراوە، چاودێری دارایی دەڵێ دامەزراندنی فەرمانبەر بەشێوەی گرێبەست لەدەسەڵاتی وەزارەتی دارایی‌و ئابوریدایە نەك بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی.   خەرجی هۆڵی رۆشنبیر‌و شانۆی رۆمانی كار راوەستاوە بەڵام پارەی هاندانی خەرجكردووە (درەو): لە پرۆژەی نۆژەنكردنەوەی هۆڵی رۆشنبیری سلێمانیدا بڕی (5 ملیۆن و 947 هەزارو 550)دینار بە زیاد خەرجكراوەو راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی ئاماژە بە كاری نایاسایی دەكات لە هاندان بۆ خەرجی لیژنەی پایتەختی رۆشنبیری. بڕی زیاتر لە (5 ملیار) دینار تەرخانكراوە بۆ دروستكردنی شانۆی رۆمانی لە سلێمانی، بەڕای چاودێری دارایی كە لە راپۆرتەكەیدا ئاماژەی بۆكردووە، بەمەبەستی دەربازبوون لەسزای دواكەوتن، ئەندازیاری سەرپەرشتیاری پرۆژەكە پشتگیری تەواوبوونی پرۆژەكەی كردووە سەرەڕای ئەوەی (724) رۆژ لەسەرو رێژەی (100%)، ماوەی پرۆژەكە درێژكراوەتەوە.   نۆژەنكردنەوەی هۆڵی رۆشنبیری نۆژەنكردنەوەی هۆڵی رۆشنبیری سلێمانی پرۆژەیەكە كە بەشێوەی راستەوخۆ (تنفیژ مباشر) لەلایەن بەرێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری و هونەر لە پارێزگای سلێمانی جێبەجێكراوەو بەفەرمانی وەزارەتی رۆشنبیری و لاوان. پرۆژەكە لە رۆژی 2/2/2016 دەستكراوە بەجێبەجێكردنی، بڕی پارەی تەرخانكراو بۆی (281 ملیۆن‌و 415 هەزار) دینار بووە بۆ ماوەی (75) رۆژ، چاودێری دارایی لە راپۆرتەكەیدا نوسیویەتی تا كۆتایی كاری دەستەكەمان لە 1/12/2019 بڕی (60 ملیۆن و 881 هەزار ) دینار خەرجكرابوو. چاودێری دارایی ئەم تێبینیاینەی لەسەر ئەم خەرجیانە هەیە: • بە قەواڵەی تۆماری (73861) لە 21/1/2018 بڕی (131 ملیۆن و 805 هەزار) دینار پاكتاوكراوەو بڕی (18 ملیۆن‌و 195 هەزار) گەڕێنرابووەوە، بەم قەواڵە خەرجیانەی لەم خشتەیەدا خەجكراوە (خشتەكە لای درەو پارێزراوە) ئەم تێبێنیانەمان هەیە لەسەری، سەرجەم بڕی (150 ملیۆن دینار)و پێشینەی خەرجكراو لە 21/1/2018 پاكتاوكراوە، واتا بەردەوام پارەیەكی زۆر لای لیژنەكە ماوتەوە، پێویست بوو پێشینەیەك پاكتاو بكرێت پاشان پێشنینەیەكی تریان بۆ خەرجبكرێت. • بڕی (14 ملیۆن و 390 هەزار) دینار خەرجكراوە لە سەررێژەی چاودێری ئەم پرۆژەیە وەك هاندان‌و پاداشت، لەكاتێكدا رێژەی چاودێری پرۆژەكە بەپێی بڕی تەرخانكراو بریتیە لە (8ملیۆن‌و 442 هەزارو 450) دینار، واتا بڕی (5 ملیۆن‌و 947 هەزارو 550) دینار بە زیاد خەرجكراوە وەك لەم خشتەیەدا دەیخەینەڕوو (خشتەكە لای درەو پارێزراوە) • لە 31/5/2016 بڕیاردراوە بە وەستانی كار لە پرۆژەكەدا تا لە 23/8/2016 دەستبەكاركردن كراوە لە پرۆژەكەدا، بەڵام لەماوەی ئەو سێ مانگەدا (6، 7، 8) بڕی (2 ملیۆن‌و 925 هەزار) دینار هاندان خەرجكراوە بۆ لیژنەی خەرجی پایتەختی رۆشنبیری‌و لێپرسراوی ژمێریاری، كە ئەمە كارێكی نایاساییە بەبێ بوونی هیچ چالاكییەك لەو سێ مانگەداو لە كاتی وەستانی كاركردن لە پرۆژەكەدا هاندان خەرجكراوە، (خشتەی ناوی كارمەندەكان لای درەو) پارێزراوە.   پرۆژەی درووستكردنی شانۆی رۆمانی ئەم پرۆژەیە بەشێوەی كەمكردنەوەی نیهێنی/ بانگهێشتكردنی گشتی لەلایەن پارێزگاری سلێمانیەوە ئەنجامدراوە بە فەرمانی پارێزگاری سلێمانی لە 17/6/2014 دراوە بە كۆمپانیای (هاوتا) بەبڕی (5 ملیارو 621 ملیۆن‌و 487 هەزار) دینار، دیوانی چاودێری دارایی لە راپۆرتەكەدا ئاماژەی بەوەكردووە، تا كۆتایی كارەكانی لە 1/12/2019 بڕی (5 ملیارو 316 ملیۆن‌و 988 هەزار) دیناری خەرجكراوەو ئەم تێبینیانەمان هەیە لەسەری: • بەپێی بڕگەی (2)ی گرێبەستی واژوكراو، پێویستە كۆمپانیا لەماوەی (600) رۆژدا پرۆژەكە جێبەجێبكات، كۆمپانیاكە بەپێی فەرمانی كارگێری بەڕێوەبەرایەتی پرۆژەكان لە 24/7/2014 دەستبەكاربووە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە ماوەی (724) رۆژ لەسەرو رێژەی (100%)ی ماوەی پرۆژەكەوە درێژكراوەتەوە، كە ئەمەش بەرای چاودێری دارایی هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ كەمتەرخەمی كۆمپانیای جێبەجێكردنی كارو لیژنەی سەرپەرشتیاری پرۆژەكە یاخود ئەندازیارانی دانانی نەخشەو دیزان و تەندەری پرۆژەكان، كە دیراسەی تەواویان ئەنجامنەداوە، بۆ دەستنیشانكردنی ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە. • بەرواری كۆتایی هاتنی پرۆژەكە بەپێی گرێبەست‌و ماوەی زیادكراو بریتی بوو لە 18/4/2018 بەفەرمانی كارگێری بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری لە 1/7/2019 بڕیاردراوە بە تەواوكردنی كار لە پرۆژەكەداو لیژنە پێكهێنراوە بۆ وەرگرتنی سەرەتای پرۆژەكە، بەڵام تا كۆتایی كاری دەستەكەمان لە 1/12/2019 كۆنوسی وەرگرتن بۆ پرۆژەكە ئامادە نەكرابوو وەك ئەندازیاری ئەندام لە لیژنەی سەرپەرشتیكردنی پرۆژەكە پێی راگەیاندین، واتا نزیكەی (ساڵێك و 7 مانگ) لەدوای ئەو بەروارەوە كە دانراوە بۆ تەواوبونی كۆنوسی وەرگرتن بۆ پرۆژەكە ئامادەنەكرابوو، بەرای چاودێری دارایی پاڵپشت بە ئامادەنەكردنی كۆنوسی وەرگرتنی سەرەتایی بەهۆی بونی كەموكوڕی ئەوە دەردەخات كە پرۆژەكە تەواو نەبووە و بەمەبەستی دەربازبوون لە سزای دواكەوتن ئەندازیاری سەرپەرشتیار پشتگیری تەواوبوونی پرۆژەكەی كردووە.   نۆژەنكردنەوەی كارگەی جگەرە یەك كار دووجار پارەی بۆ خەرجكراوە چارەنوسی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری (درەو): لەسەر (20 ملیار) دینارەكەی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری، بڕی (71 ملیۆن) دینار خەرجكراوە بۆ روخاندنی بینا زیادەكان‌و فڕێدانی خۆڵ‌و پاشماوە لە كارگەی جگەرەی سلێمانی، چاودێری دارایی دەڵێ جگە لەم پارەیە جارێكی تریش بڕی (55 ملیۆن) دینار بۆ هەمان كار خەرجكراوە، واتە یەك كار دووجار پارەی خەرجكراوە. خەرجی كارگەی جگەرە رۆژی 26/4/2015 بۆردی پایتەختی رۆشنبیری بڕیاریداوە لەسەر (20 ملیار) دینارەكەی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بڕی (یەك ملیار) دینار خەرج بكرێت بۆ بە كەلتوركردنی بینای كارگەی جگەرەی لەكاركەوتووی سلێمانی. تا كۆتایی كاری دەستەی چاودێری دارایی لە رۆژی 1/12/2019 لەو پارەیەی كە تەرخانكراوە، بڕی (943 ملیۆن‌و 434 هەزارو 250) دینار خەرجكراوە، ئەم خەرجكردنە بەشێوەی لیژنەی راستەوخۆ (تنفیژ مباشر) پرۆژەكە جێبەجێكراوە. چاودێری دارایی ئەم تێبینیانەی لەسەر خەرجی كارگەی جگەرە تۆماركردووە: • ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە‌و رۆژی دەستبەكاربوون دیاری نەكراوە، چاودێری دارایی دەڵێ ئەمە سەرپێچییە. • چاودێری دارایی بۆی دەركەوتووە لیژنەی جێبەجێكردن بەردەوام پارەی هاندانیان بۆ خەرجكراوە، بەڵام تەنیا یەك كەسیان یاخو دوانیان پارەكەیان وەرگرتووە. • مەوادێكی زۆری وەك (ئاسن، شێلمان، شیش) دەرهێنرابوو لەكاتی روخاندنی بیناكان، لەلایەن لیژنەیەكەوە هەندێك مەواد فرۆشرابوو بەبەهای (5 ملیۆن‌و 830 هەزار) دینار كە پێویست بوو لەلایەن لیژنەیەكەوە بڕو جۆری مەوادەكان دیاری بكرایە بۆ ئەوەی بزانرێت ئایا سەرجەم ئەو مەوادانەی دەرهێنراون، فرۆشراون. • رێكخراوی كاتوری گەشەپێدانی بەردەوام، بە نوسراوێك لیژنەی سەرپەرەشتییان پێكهێناوە بۆ سەرپەرەشتیكردنی سەرجەم كارە ئەندازیارییەكان، لیژنەكە پێكهاتووە لە (ر ح- ب ك ف- ب م ج/ ناوەكانیان لای درەو پارێزراوە)، ئەم كەسانەی دەرخستەی پێداویستییەكانیان ئامادەكردووە، چاودێری دارایی دەڵێ ئەوەی جێگەی سەرەنجە واژۆكانیان لەسەر دەرخستەكان جیاوازییەكی زۆری هەیە بەبەراورد بە واژۆكانیان بۆ وەرگرتنی پارەی هاندان، واتە دەرخستەكان دەستكاری كراون‌و گۆڕدراون. • بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی ئیمزا لەسەر گرێبەستەكە كردووە لەگەڵ رێكخراوی كلتوری گەشەپێدانی بەردەوام، چاودێری دارایی دەڵێ بەڕێوەبەری رۆشنبیری دەسەڵاتی ئیمزاكردنی گرێبەستەكەی پێنەدراوە. • بڕی (11 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینار خەرجكراوە بۆ ئەندازیارانی لیژنەی سەرپەرەشتی رێكخراوی كلتورو گەشەپێدانی بەردەوام، بەڵام ئەوەی جێی سەرەنجە واژۆی سەر لیستەكان جیاوازە لە واژۆی سەر دەرخستەكان، چاودێری دارایی دەڵێ ئەمە دەریدەخات خەرجییەكان گوزارشت لە خەرجی راستەقینە ناكەن، لیستی ناوی ئەوانەی پارەكانیان وەرگرتووە لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە. • بڕی (71 ملیۆن) دینار خەرجكراوە بۆ روخاندنی بینا زیادەكان‌و فڕێدانی خۆڵ‌و پاشماوە، چاودێری دارایی دەڵێ ئەوەی جێگەی سەرەنجە بەپێی بەراییەكانی ئەو خەرجە دەردەكەوێت جارێكی تریش بۆ هەمان ئیش بڕی (55 ملیۆن) دینار خەرجكراوە، واتە یەك كار دووجار پارەی خەرجكراوە.   قسەی كۆتایی چاودێری دارایی لەبارەی چارەنوسی 20 ملیار دینارەكەی پایتەختی رۆشنبیری (درەو): ئەنجامی كۆتایی‌و داواكاری چاودێری دارایی لەبارەی چۆنیەتی خەرجكردنی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری: • لەلایەن سەرۆكایەتی پەرلەمانەوە لێكۆڵینەوە بكرێت، لە سەرجەم ئەو سەرپێچی‌و كارە نایاساییانە كە لە بڕگەكانی ئەم راپۆرتەدا ئاماژەمان پێكردووە بەپێی ئەنجامی لێكۆڵینەوەكە سەرپێچیكاران دەستنیشان بكرێت‌و ئیجرائاتی یاساییان بەرامبەر بكرێت وە ئاگادارمان بكەنەوە لە ناردنی گشت بەراییەكانی لێكۆڵینەوەكە. • كار بكرێت بۆ دیاریكردنی پێشینەكان كە ماوەیەكی زۆر تێپەڕیوە بەسەر خەرجكردنیانداو هەركەس‌و لایەنێك كارەكەی ئەنجام نەداوە بڕە پێشینەی خەرجكراوی لێوەربگیرێتەوەو لێپێچینەوەی لەگەڵ بكرێت‌و ئاگاداری بەشی ژمێریاری بكرێتەوە ئەستۆپاكی بۆ هیچ فەرمانبەرێك نەكرێت كە پێشینەی لە ئەستۆدایە لەكاتی گواستنەوەی‌و مۆڵەتی درێژخایەن‌و خانەنشین كردنیان‌و لە داهاتوودا لەلایەن بەشی یاساوە بەڵێننامە وەربگیرێت لە لایەنە دەرەكییەكان وەك لە خاڵەكانی (6، 7، 8،9)ی سەرەوەدا هاتووە • لە داهاتوودا پسوڵەی خەرجییەكان بەناوی ئەم بەرێوەبەرایەتییە گشتیەوە بێت لەكاتی ئەنجامدانی هەر خەرجێك لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری وەك لە خاڵی (12) ئاماژەمان بۆ كردووە. • داهاتی فرۆشی كتێبی (شەرەفنامە) لە (بنكەی ژین) وەربگیرێتەوە و لە داهاتوودا خەرج لەلایەن لیژنەی پێكهاتوو لە فەرمانبەرانی ئەم بەرێوەبەرایەتییە گشتیەوە ئەنجام بدرێت، وەك لە خاڵی (17/ب) ئاماژەمان بۆ كردووە. خاڵی 17/ب لە راپۆرتی چاودێری دارایی ئاماژە بەوە دەكات ( بڕی 40 ملیۆن دینار تەرخانكراوە بۆ بنكەی ژین لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ كتێبی شەرەفنامە بەپێی كۆنوسی كۆبونەوەی بۆردی پایتەختی رۆشنبیری دەبێت داهاتی كتێبكە بەگەڕێنرێتەوە بۆ دارایی بۆردەكە، بەڵام داهاتی كتێبەكە 40 ملیۆن دینار بووەو هیچ داهاتێكی ئەم كتێبە نەگەڕێنراوەتەوە). • بڕی (188 هەزارو 576) دینار بگەڕێنرێتەوە سەر حسابی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری وەك لە خاڵی (19) ئاماژەمان بۆ كردووە. خاڵی 19 لە راپۆرتی چاودێری دارایی ئاماژە بەوە دەكات ( لە ئەنجامی بەراوردی خەرجیە ئەنجامدراوەكان‌و بەراوردكردنی بە بودجەی خەرجكراو بۆ زانینی رەسیدی ماوە دەركەوتووە بڕی 188 هەزارو 576 هەزار دینار بەكەم دەركەوتووەو پێویستە لەلایەن لیژنەی خەرجی پایتەختی رۆشنبیرییەوە بگەڕێنرێتەوە بۆ حسابی بانكی تایبەت بە بودجە). • لە داهاتوودا هیچ خەرجییەك لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ كڕینی كەلوپەل‌و پێداویستی ئەنجام نەدرێت بۆ ئەم بەرێوەبەراییەتییە گشتیەو هیچ بەڕێوەبەرایەتییەكی تر، وەك لە خاڵی (31) ئاماژەمان بۆ كردووە. خاڵی 31 ئاماژە بەوە دەكات ( لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری خەرجییەكی زۆر ئەنجامدرابوو بۆ كڕینی پێداویستی و كەلوپەل بۆ ئەم بەڕێوەبەرێتییە گشتیەو خەرجی چەند بەڕێوەبەرایەتییەكی ترو خوێندنگەكان، لەكاتێكدا بودجەی تایبەت بەخۆیان هەیەو پێویست بوو خەرجیەكان لەسەر بودجەی خۆیان ئەنجام بدرایە وەك لە خشتەیەكدا خەرجیەكان خراونەتە روو ناوەكان لای درەو پارێزراوە) • لەلایەن وەزارەتی رۆشنبیری‌و لاوان بۆردێكی نوێ پێكبهێنرێت لەسەر بنەمای پلەی وەزیفی بۆ راوێژكردن‌و بڕیاردان لەسەر چۆنیەتی خەرجكردنی بودجەی ئاماژە بۆكراو، وە بەردەوام كۆبونەوە بكات بۆ بڕیاردان لەسەر پلان‌و پرۆژەكان لەسەر ئەم بودجەیە وەك لە خاڵی (36) ئاماژەمان بۆ كردووە. خاڵی 36 دەڵێ (دروستكردنی لیژنەكە وەك بۆرد لەسەر ناو دیاریكراوە كە پێویست بوو بەپێی پلەو پۆست دیاری بكرانایە، چونكە پۆستەكان بەردەوام لە گۆڕانكاریدایە لە كەسێكەوە بۆ كەسێكی تر بۆردەكە بریتییە لە خالید دۆسكی وەزیری رۆشنبیری سەرۆكی بۆرد، د. ئاسۆ فەرەیدون پارێزگاری سلێمانی، ئەبوبەكر حسێن مستەفا بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری‌و هونەری سلێمانی، یوسف یاسین بەڕێوەبەری شارەوانی سلێمانی، نیاز نوری نەقیبی سەندیكای هونەرمەندان، ئاڤان جەمال نوێنەری ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، د. شێركۆ عەبدوڵا سەرۆكی یەكێتی نوسەرانی كورد لقی سلێمانی، كاروان ئەنوەر نوێنەری سەندیكای رۆژنامەنوسان لقی سلێمانی، ئازاد بەرزنجی نوێنەری دەزگای چاپ‌و پەخشی سەردەم، ئالان محەمەد رەئوف یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتی بۆكاروباری پایتەختی رۆشنبیری). • بڕی (3 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار لەناوبراوانی خشتەی ئاماژە بۆ كراوی خاڵی (37/ب/3) وەربگیرێتەوەو ئاگادارمان بكەنەوە. خاڵی 37/ب/3 ئاماژە بەوە دەكات (بڕی 3 ملیۆن‌و 50 هەزار دینار خەرجكراوە بۆ چەند كارمەندێكی تەلاری هونەر، لەبەرواری 7/5/2018 بەڵام كاری نۆژەنكردنەوەی تەلاری هونەر لە 25/9/2017 تەواو بووەو لە 10/10/2017 تەسلیم كراوە، واتا ناوبراوان دوای تەواوبوونی كارەكان فەرمانی كارگێڕیان بۆ رێكخراوەوپێویست بوو ئەو پارەیەیان بۆ خەرج نەكرێت چونكە ناوبراوان فەرمانبەرن لە هۆڵی تەلاری هونەر كاردەكەن‌و موچە وەردەگرن، واتا كاری رۆژانەی خۆیان كردووە، ناوی فەرمانبەران لای درەو پارێزراوە) • غەرامەی دواكەوتن بۆ ماوەی (26) رۆژ لە كۆمپانیای میدیای دیجیكاست وەربگیرێتەوە وەك لە خاڵی (38/ا) ئاماژەمان بۆ كردووەو ئاگادارمان بكەنەوە. خاڵی 38/ا ئاماژە بەوە دەكات (كۆمپانیای میدیا دیجیكاست پرۆژەی دانانی سیستمی DCP بۆ تەلاری هونەر دادەنێت بە بڕی 318 ملیۆن‌و 330 هەزار دینار بۆ ماوەی 77 رۆژ لەبەرواری 13/8/2017 بۆ 9/1/2018 بەڵام كۆمپانیای ناوبرا لە 4/2/2018 كارەكەی تەواوكردووەو 26 رۆژ دواكەوتووە بەڵام غەرامە نەكراوە) • بڕی ( دوو ملیۆن‌و 925 هەزار) دینار لە ناوبراوانی خشتەی ئاماژە بۆكراوی خاڵی (40/ج) وەربگیرێتەوە ئاگادارمان بكەنەوە. (بڕگەی 40/ج ئاماژە بەوە دەكات كە بڕی دوو ملیۆن‌و 925 هەزار دینار وەك هاندان خەرجكراوە بۆ لیژنەی خەرجی پایتەختی رۆشنبیری‌و لێپرسراوی ژمێریاری بۆ مانگەكانی 6، 7، 8 بەڵام ئەمە كارێكی نایاساییە چونكە لەو سێ مانگەدا كاركردن لە پرۆژەكەدا وەستاوە بۆیە هیچ چالاكییەك لەو سێ مانگەدا ئەنجامنەدراوە)    

(درەو): لەدوای یەكلاكردنەوەی هاوسەرۆكەكانی، ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی لە هەوڵی هەڵبژاردنی سكرتێرێكە بۆ خۆی، لەماوەی 15 رۆژی داهاتووشدا لە رێگەی لیژنەیەكەوە دەسەڵاتەكانی ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكلا دەكرێتەوە. ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی كە لە ئێستادا لە كۆبونەوەدایە، دوو هەنگاوی تری ماوە بۆ ئەوەی كۆتایی بە كارەكانی كۆنگرەی چواری یەكێتی بهێنێت: یەكەم: هەڵبژاردنی سكرتێرو جێگرانی سكرتێری ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتیی كە بڕیارە لە هەفتەی داهاتوودا هەڵبژێدرێت، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) تا ئێستا (3) ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی كێبەركێ دەكەن بۆ ئەو پۆستە ئەوانیش: -    مستەفا چاوڕەش -    مستەفا چاڵاوی -    سەردار هەركی  دووەم: دیاریكردنی دەسەڵاتەكانی سەرۆك و ئەنجومەنی باڵای سیاسی و بەرژەوەندییەكانی یەكێتی. لە كۆبونەوەی رابردوودا ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی، راپۆرتی سیاسی چوار ساڵی رابردووی جێگری سكرتێری گشتی خوێندرایەوەو لیژنەیەك پێكهات بۆ دیاریكردنی دەسەڵاتەكانی ئەنجومەن و سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێتی كە پێكهاتوون لە : -    بافڵ تاڵەبانی  هاوسەرۆكی یەكێتی -    د. خەسرەو گوڵ محەمەد ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی -    شاناز ئیبراهیم ئەحمەد ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی لە ئەنجومەنی باڵای سیاسیش هەریەك لە: -    مەلا بەختیار ئەندامی ئەنجومەنی باڵای سیاسی -    دلێر سەید مەجید ئەندامی ئەنجومەنی باڵای سیاسی ئێستا ململانێی توند هەیە لەنێوان ئەنجومەنی سەركردایەتی و ئەنجومەنی باڵای سیاسی، ئەندامانی ئەنجومەنی باڵای سیاسی خۆیان بە مەرجەع دەزانن و پێیانوایە دەبێت دەسەڵاتی باڵای یەكێتی بن، لەبەرامبەریشدا ئەنجومەنی سەركردایەتی و هاوسەرۆكانی یەكێتی پێیانوایە ئەندامانی ئەو ئەنجومەنە كارییان تەواوبووەو وەك رێزێك بۆ خەبات و مێژوویان پرس و رایان پێدەكەن و دەسەڵاتێكی تەشریفاتیان دەبێت . ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی لە زنجیرە كۆبونەوەكانیدا پەیڕەوی ناوخۆی پەسەند كردو هاوسەرۆكی دیاریكرد لەگەڵ پەسەندكردنی پرۆگرامی سیاسی یەكێتی، ئەوەی ماوە هەڵبژاردنی سكرتێری ئەنجومەن و دیاریكردنی دەسەڵاتەكانی ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێتیە. 

(درەو): لیستی ناوی كاندیدەكانی كابینەی محەمەد تۆفیق عەلاوی بڵاوكرایەوە، وەزارەتەكانی كورد لە لیستەكەدا نییە‌و پێدەچێت پڕكردنەوەیان بۆ كاتێكی تر دوابكەوێت. بڕیارە سبەینێ پەرلەمانی عێراق كۆببێتەوە بۆ دەنگدان لەسەر كابینەی نوێی حكومەت كە پێكهاتەكەی بەمجۆرەیە:  •    زەینەب عەبدولساحب عەبود- وەزیری پەیوەندییەكان ساڵی 1969 لە بەغداد لەدایكبووە، ئەندازیاری تایبەتمەندە لەبواری پەیوەندییەكان‌و ئەزمونی 20 ساڵی كاركردنی لە بواری پەیوەندییەكان لە عێراقدا هەیە. •    شاكر عەبدولئەمیر عەتار- وەزیری كشتوكاڵ ساڵی 1952 لە بەغداد لەدایكبووە، پرۆفیسۆری تایبەتمەندە لە بواری كشتوكاڵدا، عەمیدی كۆلیژی زانستی ئەندازیاریی كشتوكاڵییە. •    یوسف مەحمود مەشهەدانی- وەزیری پیشەسازی ساڵی 1959 لە بەغداد لەدایكبووە، ئەندزیارو بەڕێوەبەری گشتی‌و فەرمانبەر بووە لە وەزارەتی پیشەسازی بۆ ماوەی زیاتر لە 34 ساڵ. •    جاسب عەبدولزەهرە- وەزیری كارەبا ساڵی 1963 لە بەسرە لەدایكبووە، ئەندازیارەو پێشتر بەڕێوەبەری گشتی بووە لە وەزارەتی پیشەسازی، ئەزمونی زیاتر لە 30 ساڵ كاركردنی هەیە. •    ئەحمەد وەلید دوری- وەزیری وەرزش‌و لاوان ساڵی 1972 لە بەغداد لەدایكبووە، پرۆفیسۆرە لە زانستی پەروەردەی وەرزشیدا‌و عەمیدی كۆلیژی پەروەردەی جەستەیی‌و زانستە وەرزشییەكانە لە زانكۆی موستەنسەریە. •    وەزارەتی پلاندانان- دوو كەسی بۆ كاندیدكراوە كە بریتین لە هەریەكە لە (خالید بەتال جغێفی)‌و (مەزهەر محەمەد ساڵح عەلوانی) خالید بەتال بڕوانامەی پرۆفیسۆرو دكتۆرای هەیە‌و سەرۆكی زانكۆی ئەنبارە، مەزهەر محەمەد ساڵی 1948 لە فەلوجە لەدایكبووە‌و شارەزای ئابورییە‌و ئەندامی ئەنجومەنی بەڕێوەبردنی بانكی ناوەندییە. •    موزیر زەكی هەداب- وەزارەتی تەندورستی ساڵی 1977 لە زیقار لە دایكبووە، پزیشكی پسۆڕەو ئەزمونی لە بەڕێوەبردنی دامەزراوە تەندروستییەكاندا هەیە. •    مازن سەمیر عەلی- وەزارەتی پەروەردە ساڵی 1978 لە دیوانیە لەدایكبووە، كەسێكی ئەكادیمی زانكۆیە‌و پسپۆڕە لە تەكنەلۆژیای زانیارییەكان‌و فێركاریی ئەلیكترۆنیدا. •    واسیق سالم هاشمی- وەزیری رۆشنبیری ساڵی 1959 لە بەغداد لەدایكبووە، سەرۆكی كۆمەڵەی عێراقییە بۆ توێژینەوە ستراتیژییەكان‌و راوێژكاری سەنتەری نەهرەین-ە بۆ توێژینەوە ستراتیژییەكان. •    مزاحیم قاسم خەیات- وەزیری خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی ساڵی 1953 لە نەینەوا لەدایكبووە، پزیشك‌و مامۆستای پرۆفیسۆرو سەرۆكی زانكۆی نەینەوایە. •    باسم جەمیل ئەنتۆن جەرجیس یەزدیە- وەزیری كۆچ‌و كۆچبەران ساڵی 1942 لە نەینەوا لەدایكبووە، ماوەی 50 ساڵ ئەزمونی هەیە لە بواری پیشەسازی‌و كەرتی تایبەتدا. •    قوسەی عەبدولموحسین عوبەید- وەزیری  بەرگری ساڵی 1956 لە زیقار لەدایكبووە، ئەندازیاری كیمیایە، لیوای خانەنشینە، ماوەی 34 ساڵ وەكو ئەفسەر خزمەتی لە وەزارەتی ناوخۆ هەیە. •    حسێن ئەحمەد چەلەبی- وەزیری نەوت ساڵی 1946 لە بەغداد لەدایكبووە، ئەندازیارو پسپۆڕە لە بواری نەوتدا، ماوەی 50 ساڵ ئەزمونی كاركردنی لە كۆمپانیا جیهانییەكان‌و دامەزراوە حكومییەكاندا هەیە. •    ریاز كازم خەزرەجی- وەزیری ئاوەدانكردنەوە‌و نیشتەجێكردن‌و شارەوانییەكان ساڵی 1970 لە بەغداد لەدایكبووە، ئەندازیارەو بڕوانامەی دكتۆرای لە ئەندازیاریدا هەیە، ئەزمونی كرداری هەیە لە بەڕێوەبردنی پرۆژەكانی ژێرخاندا لەگەڵ گەورە كۆمپانیاكانی جیهاندا.  

راپۆرتی: دڵشان ئەنوەر – دەنگی ئەمریكا چەكدارانی داعش داوای ئازادكردنی ژنێكی ئێزدی لە دەزگای ئاسایشی هەرێمی كوردستان دەكەن، وەك مەرجێك بۆ ئازادكردنی پـۆلیسێك كە نزیكەی 4 مانگە ڕفاندوویانە. جەلال بەبان، پـۆلیسێكی كوردی ناحیەی ڕزگاری گەرمیانە و لە ڕۆژی 4 ی مانگی یازدە، لەلایەن چەكدارانی داعشەوە لە نزیك ناحیەی قەرەتەپەی پارێزگای دیالە لەگەڵ ئامۆزایەكیدا ڕفێندرا، دواتر ئامۆزاكەی بەپارە ئازادكراو خۆی تا ئێستا لای داعشە. داعش بە تەلەفۆن پەیوەندیان بە كەس و كاری جەلال بەبانەوە كردووە، داوایان لێكردوون هەوڵی "ئازادكردن"ی ژنێكی ئێزدی بدەن، بۆ ئەوەی ئەوان ناوبراو ئازاد بكەن. والی نارینی، مامی جەلال بەبان، بە دەنگی ئەمەریكای وت"داعش لە رۆژی 4/11 ی ساڵی رابردوو، كوڕەكەم و برازایەكمیان رفاند، كوڕەكەمیان بە پارە ئازاد كرد، بەڵام برازاكەم پۆلیس بوو، هێشتا لایان ماوە." وتیشی"داعشەكان ناوبەناو تەلەفۆن دەكەن و داوای ئازادكردنی ژنێكی ئێزدی دەكەن، لەبەرامبەر ئازادكردنی برازاكەمدا." والی نارینی، باسی لەوەكرد "وتمان: ئێمە هەژارین، زیندانی لای ئاسایش بە ئێمە ئازادناكرێت، بەڵام ئەوان ئازادكردنی برازاكەم بە پارە رەتدەكەنەوە، دەڵێن: دەبێت ئەو ژنە ئێزدیەمان بۆ رزگاربكەن." ئەو ژنە ئێزدیەی داعش داوای دەكات، لای دەزگا ئەمنیەكانی هەرێمی كوردستان زیندانیەبەتۆمەتی بەكارهێنانی ناسنامەی ساختە ساڵێك حوكمدراوە، 8 مانگە لە زینداندایە و 4 مانگی ماوە حوكمەكەی تەواو بكات. كەس و كاری پۆلیسەكەی لای داعش، بەدواداچوونیان بۆ دۆسیەی ژنە ئێزدیەكە كردووە، كە داعش داوای دەكات، خۆی وتوویەتی"گەر لە زیندانیش ئازادبكرێم، ناگەڕێمەوە لای داعش." بەپێی زانیاریـیەكانی دەنگی ئەمەریكا، داعش سەرەتا بۆ ئازادكردنی پۆلیسەكە مەرجی رادەستكردنی ژنەكەیان هەبووە، بەڵام دواتر مەرجەكەیان بۆ ئازادكردنی لە زیندان گۆڕیووە. والی نارینی وتی"رۆیشتینە لای بەرپرسانی ئەمنی بۆ مەسەلەی ژنە ئێزدیەكە، داعشەكانیش ناو بەناو تەلەفۆن دەكەن، هۆشداریمان پێدەدەن، كوڕەكەمان دەگوێزنەوە بۆ ناوچەی تر، گەر ژنەكە بەر نەدرێت." داوای ئازادكردنی ژنێكی ئێزدی لەلایەن چەكدارانی داعش، لە كاتێكدایە پێشتر دۆخەكە پێچەوانەبوو، داعش ژنانی ئێزدی دەست بەسەركردبوو، بەڵام رێكخراو و دام و دەزگاكانی هەرێم هەوڵی ئازادكردنیانی دەدا. ئەو چەكدارانەی داعش كە داوای ژنە ئێزدیەكە دەكەن تا رادەستیان بكرێت یاخود لە زیندان ئازاد بكرێت، گومان دەكرێت یەكێكیان تێدابێت، كە پێشتر بە زۆر ژنە ئێزدیەكەی لێ مارە بڕدرابێت و بیەوێت بگەڕێتەوە لای.  

(درەو): بەپێی قسەی رۆژنامەیەكی قەتەری، ئەمریكا پەیامی بە محەمەد تۆفیق عەلاوی سەرۆك وەزیرانی راسپێردراوی عێراق داوە، حكومەتەكەی دەبێت لەلایەن كورد‌و سوننەوە قبوڵكراو بێت. رۆژنامەی (العربی الجدید)ی قەتەری لەزاری سەرچاوەیەكی سیاسییەوە ئاشكرایكرد، (5) كەس لە وەزیرەكانی كابینەكەی محەمەد تۆفیق عەلاوی سەرۆك وەزیرانی راسپێردراوی عێراق جگە لە رەگەزنامەی عێراقی رەگەزنامەی تریان هەیە‌و یەكێكیشیان تەمەنی لەسەرو (80 ساڵ)ەوەیە.  بەپێی قسەی سەرچاوە سیاسییەكە، بڕیارە تیمی محەمەد عەلاوی دانوستانێكی نوێ لەگەڵ نوێنەری هەندێك لەو كوتلە سیاسییانە دەستپێبكەن، كە تێبینییان هەیە لەسەر میكانیزم‌و بارودۆخی كاركردنی عەلاوی لە پێكهێنانی كابینەكەیدا، بەتایبەتیش ئەگەری چاوخشاندنەوە بە ژمارەیەك لە وەزیرەكاندا، بەدیاریكراویش ئەوانەی كە رەگەزنامەی دووەمیان هەیە‌و ژمارەیان تائێستا پێنج كەسە. وەكو رۆژنامەكە باسی كردووە، لەماوەی دوو رۆژی رابردوودا ئەمە چوارەمینجارە عەلاوی لەگەڵ كوتلە سیاسییەكان گفتوگۆ دەكات. بەگوێرەی قسەی سەرچاوەكە، كاندیدی وەزارەتی نەوت كەسێكە كە تەمەنی 80 ساڵی تێپەڕاندووە‌و سەرباری ئەوەش رەگەزنامەی بەریتانی هەیە، ئەمەش پێچەوانەی یاسای عێراقییە كە دەڵێ ئەوانەی كە پۆستێك بە پلەی وەزیر وەردەگرن دەبێت دەستبەرداری رەگەزنامەی دووەمیان بن. ئاماژە بەوەدەكات:" لە سێ رۆژی رابردوودا محەمەد تۆفیق عەلاوی ژمارەیەك دەنگی پشتیوانی لە پەرلەمان لەناو كوتلە عەرەبییە شیعە‌و سونییەكاندا لەدەستداوە، ئەوەش دوای ئەو دانوستانەی كە لەگەڵ لایەنە كوردییەكان كردوویەتی‌و هەوڵیداوە پشتیوانییان بەدەستبهێنێت لەڕێگەی نیشاندانی رەزامەندی لەسەر هەندێك لە مەرجەكانیان". سەرچاوەكە دەڵێ:" لایەنە سیاسییەكانی شیعە رەتیدەكەنەوە دەنگ بۆ كابینەكەی عەلاوی بدەن، مەگەر لە حاڵێكدا لایەنە سیاسییە گەورەكانی كوردو سوننە كە لە پەرلەماندا كاریگەرییان هەیە، بەشداری بكەن". بڕیارە سبەینێ محەمەد تۆفیق عەلاوی پێكهاتەی كابینەكەی بخاتە بەردەم پەرلەمانی عێراق بەمەبەستی وەرگرتنی متمانە، بەڵام وەكو سەرچاوەكەی رۆژنامە قەتەرییەكە دەڵێ، تائێستا یەكلانەبووەتەوە لەڕووی ژمارەوە چەند كەس لە ئەندامانی پەرلەمان دەنگ بۆ كابینەكەی دەدەن، ئەمە لەكاتێكدایە ئەمریكا لەڕێگەی مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی وڵاتەكەیەوە ئاماژەی ئەوەی بۆ عەلاوی ناردووە كە هەر حكومەتێك لە عێراق لەدایك ببێت، دەبێت لەلایەن پێكهاتەی سوننە‌و كوردەوە قبوڵكراو بێت، ئەمەش بەپێی قسەی رۆژنامەكە، یەكەمجارە ئەمریكا دێتە سەر هێڵ لە پرسی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت لە عێراق.  

درەو: دوور لەچاوی كامێراكان مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان لەگەڵ  بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی كۆبۆتەوە. هەرچەندە تا ئێستا بە رەسمی رانەگەیەنراوە چەند سەرچاوەیەك بە (درەو)یان راگەیاند، رۆژی یەكشەمە لە بارەگای بارزانی لە پیرمام بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی لەگەڵ مەسعود بارزانی كۆبونەتەوە، بەپێی زانیارییەكانی ئەو سەرچاوانە لە كۆبونەوەكەدا مەسعود بارزانی پیرۆزبایی لە بافڵ تاڵەبانی كردووە وەك هاوسەرۆكی یەكێتی و پێی رایگەیاندووە كە راستەوخۆ مامەڵەی لەگەڵ دەكات وەك هاوسەرۆكی یەكێتی و داواشی كردووە لە پێناو یەكگوتاری هەرێمی كوردستان لە بەغداد پێویستە پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان هەڵوێستەكانیان یەك بخەن و ناكۆكیەكانیان وەلا بنێن. سەرچاوەكە ئەوەشی بۆ (درەو) ئاشكرا كرد كە لە كۆبونەوەكەدا مەسعود بارزانی گلەیی و نیگەرانی خۆی سەبارەت بە بەرهەم ساڵح سەرۆكی كۆماری عێراق بە بافڵ تاڵەبانی راگەیاندووە كە دەستی هەیە لە دیاریكردنی ئەو كاندیدانەی كە بڕیارە محەمەد عەلاوی وەك نوێنەری كورد لە كابینەكەیدا دایان بنێت. (درەو) پەیوەندی بە چەندین بەرپرسی یەكێتیەوە كرد بەڵام بێ ئاگایی خۆیان لەو كۆبونەوەیە دەربڕی هەرچەندە پشتڕاستیانكردەوە كە بڕیار بووە پێش كۆبونەوەی لایەنە سیاسیەكان لە سەرۆكایەتی هەرێم بافڵ تاڵەبانی و مەسعود بارزانی یەك ببینن. رۆژی یەكشەمە مستەفا چاوڕەش ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: مەسعود بارزانی پێشتر پیرۆزبایی لە یەكێتی كردووە و داواشی كردووە بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی سەردانی هەولێر بكات بۆ بەشداریكردن لە كۆبوونەوەیەكی گرنگ كە سبەی بەڕێوەدەچێت. بەپێی زانیارییەكانی (درەو) پەیوەندییەكە لە رێگەی سیداد بارزانیەوە بووە دواتر مەسعود بارزانی رۆژی یەكشەممە خۆی بە تەلەفۆن پەیوەندی بە بافڵ تاڵەبانیەوە كردووە و رۆژی دواتر كۆبونەتەوە. 

درەو: پارتی دیموكراتی كوردستان رازی بووە بە لابردنی فوئاد حسێن و دانانی سەركیس ئاغاجان بۆ پۆستی وەزیری دارایی عێراق و ئامادەش بووە وەزیری دووەمی بدات بە بزوتنەوەی گۆڕان و سامان شاڵی ئەو پۆستە وەربگرێت. هەفتەی رابردوو گفتوگۆو دانوستانی وەفدی لایەنە كوردیەكان لەگەڵ لایەنە عێراقییەكان و بەتایبەتیش محەمەد عەلاوی سەرۆك وەزیران راسپێردراو گەرم بوو، لە پشتی وەفدی لایەنە كوردیەكانیشەوە بەرپرسانی پارتی لە مامەڵەدابووە بۆ ئەوەی پشكی خۆی لە كابینەی نوێ وەربگرێت.  سەرچاوەیەكی باڵاو نزیك لە گفتوگۆكان بە (درەو)ی راگەیاند پارتی دیموكراتی كوردستان سەرەتا هەموو هەوڵێكی لە پێناو ئەوەبوو كە فوئاد حسێن لە پۆستەكەی بمێنێتەوە، بەڵام كە زانی محەمەد عەلاوی سورە لەسەر لابردنی تەواوی وەزیرەكانی پێشوو بە فوئاد حسێنیشەوە، بۆیە كەوتە مامەڵەكردن تا وەزارەتی دارایی لەدەست دەرنەچێت بۆ ئەو مەبەستەش ( سەركیس ئاغاجان) كە لە كابینەكانی پێشووی حكومەتی هەرێم وەزیری دارایی بوو لە پێكهاتەی مەسیحی، بكاتە وەزیری دارایی، بەڵام محەمەد عەلاوی رازی نەبووە. ئەو سەرچاوەیەی (درەو) ئاماژە بەوەشكردووە، پارتی دیموكراتی كوردستان رازی بووە بەوەی لەو سێ وەزیرەی بۆ پشكی كوردە دوو وەزیری بە پشكی خۆی زانیوە وەزیری دارایی بۆ خۆی وەزیرێكی تریش بداتە بزووتنەوەی گۆڕان و بۆ ئەو مەبەستەش پارتی حۆی پێشنیازی ( د. سامان شاڵی) كردووە كە لە هەڵبژاردنی 2014 كاندیدی بزوتنەوەی گۆڕان بووە بۆ پەرلەمانی عێراق ( كە ئێستا پەیوەندی بە بزوتنەوەی گۆڕانەوە نەماوە) ، وەزیرێكیش بۆ یەكێتی بێت، بەڵام محەمەد عەلاوی هەموو ئەو پێشنیازانەی رەتكردۆتەوەو سورە لەسەر ئەوەی وەزیرەكانی كەسانی سەربەخۆ بن، هەربۆیە لایەنە كوردییەكان لە هەوڵی ئەوەدان بایكۆتی دانیشتنی رۆژی پێنج شەممەی پەرلەمانی عێراق بكەن كە تایبەتە بە متمانەدان بە كابینەكەی عەلاوی. بە پێی زانیارییەكان كورد لە كابینەكەی محەمەد عەلاوی پێنج وەزیری بەردەكەوێت و تا ئێستا ناوی ئەم كاندیدانە دێت: -    وەزیری دارایی بۆ شوان ئیبراهیم تەها مامۆستا لە زانكۆی ئەمریكی لە سلێمانی  -    وەزیری داد بۆ حاكم رزگار محەمەد ئەمین  -    وەزیری بازرگانی بۆ عادل كەریم بریكاری وەزارەتی پەیوەندییەكان  -    وەزیرێكی دەوڵەتی عێراق  -    وەزیری پەیوەندییەكانی هەرێم و بەغداد بە پێی لێدوانی وەفدی لایەنە كوردییەكان محەمەد عەلاوی كاندیدی راسپێردراو رازیبووە بە هەموو داواكارییەكانی كورد تەنها دەڵێت با كاندیدەكان سەربەخۆ بن بەتایبەتیش: -    موچەی موچەخۆرانی هەرێم دەدات -    بودجە بۆ مادەی 140 تەرخان دەكات -    پارەی جوتیارانی هەرێم بدات -    موستەحەقاتی پێشمەرگە بدات  بەڵام لایەنە كوردیەكان سورن لەسەر ئەوەی دەبێت خۆیان كاندیدی وەزارەتەكان دابنێن، پێشتر پەرلەمانتارانی ( بزوتنەوەی گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو) لەگەڵ پەرلەمانتارانی فراكسیۆنەكانی ئاییندەو سەربەخۆكان گروپی (15)یان پێكهێنابوو چەند كۆبونەوەكیان لەگەڵ محەمەد عەلاوی ئەنجامدابوو، بەڵام سەركردایەتی حزبەكانیان بەتایبەتیش ( بزوتنەوەی گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو) لەگەڵ وەفدی لایەنەكوردییەكان چونە بەغداد و كۆتاییان بە گروپی (15) هێنا. 

درەو: لەدوای ساڵی 2003وە، ڕەنگە هیچ حكومەتێك هێندەی ئەم حكومەتەی كە تائێستا لەڕەحمی پرۆسەی سیاسی نەكەوتوەتە خوارەوەو ڕوناكی نەبینیوە، جێگەی مشتومڕو ناكۆكی لایەنە سیاسییەكان‌و، تەنانەت شەقامی ناڕازیش نەبووبێت. دوای چوار مانگی تەواو لەخۆپیشاندان‌و ململانێی هێزە سیاسییەكان، ڕۆژی 1ی شوباتی ئەمساڵ  "بەرهەم ساڵح" سەرۆك كۆماری عێراق،"محەمەد تۆفیق عەلاوی" بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت ڕاسپارد.  وێنەیەك بۆ پرۆسەی ڕاسپاردنەكە دروستكرا، كە ناوبراو لەیەككاتدا دڵخوازی شەقام‌و جێی ڕەزامەندی زۆرینەی هێزە سیاسییەكانیشە، بەڵام لەواقیعدا "عەلاوی" ئەو مەرجانەی تێدا نەبوو كە خۆپیشاندەران داوایان دەكرد، بەڵكو كاندیدی ڕووتی هێزە باڵا دەستە شیعییەكان بوو، بەدیاریكراویش (هاوپەیمانی سائیرون‌و هاوپەیمانی فەتح) كە لەلایەن "سەدرو عامری"یەوە سەرۆكایەتی دەكرێن. ئیتر ڕێگایەكیان بۆ سەرۆك كۆمار نەهێشتەوە جگە لەڕاسپاردنی ناوبراو نەبێت، بەتایبەت دوای ڕەتكردنەوەی "ئەسعەد عیدانی".  سەرۆكایەتی كۆمار وەڵامدەداتەوە سەرچاوەیەكی سیاسی ئاگادار لە سەرۆكایەتی كۆماری عێراق بە (درەو)ی وت: "محەمەد تۆفیق عەلاوی" لەلایەن زۆرینەی هێزو حزبە شیعییەكانەوە كاندیدكراوە، سەركردەكانی كوردو سوننەش ڕەزامەندیان دەربڕیوە بەتایبەتیش ( مەسعود بارزانی و محەمەد حەلبوسی)، لەسەر ئەو بنەمایەش "عەلاوی"  لەلایەن سەرۆك كۆمارەوەو بەپێی ڕێكارە دەستورییەكان كە لەمادەی 76 دا هاتووە، بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێ‌ ڕاسپێردراوە. قسەی ئەم سەرچاوەیەی سەرۆكایەتی كۆمار ، دوو وەڵامی ناڕاستەوخۆی تێدایە، وەڵامێكیان بۆ سەركردەكانی كوردو سوننەیە كە لەگەڵ "عەلاوی" كەوتونەتە ململانێیەكی توند لەسەر شێوازی دیاریكردنی كاندیدی وەزارەتەكان‌و، پێیاندەڵێت، خۆتان قبوڵتان كردووەو سەرۆك كۆماریش ئەركی دەستوریی خۆی بەجێهێناوە. وەڵامی دووەمیشیان بۆ "موقتەدا سەدر" ڕابەری ڕەوتی سەدرە كە لەدواین چاوپێكەوتنی ڕۆژنامەوانیدا دەڵێت: سەرۆك كۆمار "عەلاوی ڕاسپاردووەو ئەوانیش پشتیوانی ئەو ڕاسپاردنەیان كردووە، سەرچاوەیەكی سەرۆكایەتی كۆماری عێراق لەوەڵامی ئەمیشدا دەڵێت: پێویستە جیاوازی بكرێت لەنێوان كاندیدكردن‌و ڕاسپاردندا، هێزە سیاسییەكان كاندید دیاریدەكەن‌و سەرۆك كۆماریش ڕایدەسپێرێت. هاوكات كەناڵی(سۆمەرییە نیوز) لەزاری سەرچاوەیەك لەسەرۆكایەتی كۆمارەوە بڵاویكردەوە: سەرمان سوڕماوە لەلێدوانەكەی سەرۆكی پەرلەمان بەوەی سەرۆك كۆمار بە ڕاسپاردنی "محمەد عەلاوی" دەستوری پێشێلكردووە، تەئكیدیش دەكات، سەرۆكی پەرلەمانی عێراق ڕۆژی ڕاسپاردنەكە لە سەرۆكایەتی كۆمار ئامادەبووەو، كە تێیدا نێردەی نەتەوەیەكگرتووەكان‌و ژمارەیەك لە پەرلەمانتارو سەركردە سیاسییەكانیش ئامادەبوون. شینەكە بۆ هەریسەكەیە        خۆپیشاندەران داوایاندەكرد كەسێكی سەربەخۆ لەدەرەوەی حزبە شیعییەكان سەرۆكایەتی حكومەتی ڕاگوزەربكات بۆ ئەوەی ڕۆڵی نوخبەی سیاسی عێراق بەتەواوی لاوازببێت، بۆ هێزە شیعییەكان ملدان بۆ ئەمداوایە خۆكوژی سیاسی بوو، بۆیە پەنایان بردە بەر دیاریكردنی كاندیدێك كە بڕێك لەو خەسڵەتانەی تێدابێت شەقام داوایدەكات. وا دەردەكەوێت هێزە شیعییەكان بەتێپەڕاندنی حكومەتەكەی "عەلاوی" پارێزگاری لەدەستكەوتەكانیان بكەن، بۆیە هەموو هەوڵێكیان بۆ لابردنی ئاستنەگەكانی بەردەم پرۆسەكە چڕكردووەتەوە. بەڵام بۆ بەشێك لە هێزە كوردیو سوننەكان كە پێشتر موبارەكەی ڕاسپاردنی "عەلاوی"یان كرد، هەمووی زیانە‌و بە دورخستنەوەی خۆیانی دەزانن لەترۆپكی دەسەڵاتی جێبەجێكردن لەعێراق، بۆیە ئەم هەنگاوە بەتەواوی نیگەرانی كردوون، چونكە "عەلاوی" بژاردەی دیاریكردنی كاندیدی وەزارەتەكانی لێسەندونەتەوە، ترسی ئەوەشیان هەیە ئەمە ببێتە جۆرێك لەكلتوری سیاسی‌و حزبە شیعییەكان لەئایندەدا پیادەی بكەن.  دانوستانی دوا ساتەكان ڕۆژی 2 ئازاری داهاتوو، دواین وادەیە لەبەردەم سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو بۆ پێشكەشكردنی كابینەكەی، بەپێی بڕیاری دواین كۆبونەوەی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی عێراق، ڕۆژی پێنج شەممەی داهاتوو پەرلەمان كۆدەبێتەوە بۆ متمانەدان بەكابینەی نوێی حكومەت، ئەوەش دوای ئەوەی بڕیاربوو ڕۆژی دووشەممەی ڕابردوو ئەو پرۆسەیە بەڕێوەبچێت، بەڵام بەهۆی توندبوونەوەی ناكۆكییە سیاسییەكان دواخرا.  كوردو سوننە تائێستا نەگەیشتونەتە هیچ ڕێككەوتنێك لەگەڵ "عەلاوی"، سوننەكان بەدیاریكراوی (هاوپەیمانی هێزە عێراقییەكان) كە لەلایەن سەرۆكی پەرلەمانەوە سەرۆكایەتی دەكرێن، هەڵوێستیان توندرەو ئەگەر زۆرە بایكۆتی دانیشتنی پەرلەمانی عێراق بكەن. بەڵام هێزو لایەنە كوردییەكان نەرمترن‌و ئەگەر هەیە زۆرینەیان بەشداری دانیشتنی متمانەدان بە كابینەی نوێ حكومەت بكەن. دوای شكستهێنانی ئەو وەفدە كوردییەی لەچەند ڕۆژی ڕابردودا سەردانی بەغدادی كرد، بڕیارە سبەینێ‌ وەفدێكی باڵای هەرێمی كوردستان بەسەرۆكایەتی "نێچرڤان بارزانی" سەردانی شاری بەغداد بكات‌و، لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو كۆببێتەوە بۆ تاتوێكردنی پرسی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراق. سیاسەتی ئەمری واقیع  كوشتن‌و برینداركردنی دەیان خۆپیشاندەر لەگۆڕەپانی "ئەلسەدرەین"لەنەجەف‌و، پەلاماردانی خۆپیشاندەران لەگۆڕەپانی بەغداد كە كڵاوشینەكانی سەدر تۆمەتباركرا بە ئەنجامدانی، ڕۆڵی دیاری گێڕا لەترساندنی شەقام‌و كزكردنی ئەو دەنگانەی ڕاسپاردنی "عەلاوی"یان بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێ‌ ڕەتدەكردەوە. ڕەنگە ئەمە ئەو سیناریۆیە بێت كە سەدرییەكان بەنیازبن لەگەڵ ئەو هێزە سیاسییانەش دووبارەی بكەنەوە كە ئاستەنگ بۆ متمانەدان بە كابینەی نوێی حكومەت دروست دەكەن. "هۆشیار عەبدوڵا" پەرلەمانتاری فراكسیۆنی گۆڕان نوسیویەتی: "نەسار ڕوبەیعی" نوێنەری سەدر، ڕووبەڕوو بەزمانێكی توند لەیەكێك لەكۆبونەوەكاندا، هەڕەشەی لە وەفدی كوردیی و سوننەی (ناڕازیی) كردووەو وتویەتی: •    كورد بەشداربێت یان نا ئەم حكومەتە دەبێت متمانە وەربگرێت. •    سەرۆكی پەرلەمان ڕێگری بكا لەیەكەم دانیشتن ئەیگۆڕین‌و لەو سوننانەی بەشدار دەبن یەكێك دەكەینە سەرۆكی پەرلەمان. •    ڕێگری تر بكرێ خۆپیشاندای ملیۆنی دەكەین‌و دێینە سەر پەرلەمان لەناوچەی سەوز. •    پێویستە بەزوویی هەڵبژاردنی پێشوەخت بكرێت، بۆ ئەوەی پاساویش نەمێنێتەوە بۆ دواخستنی، پێویستە پەرلەمان لەماوەیەكی دیاریكراودا هەڵبوەشێنرێتەوە. •    لەهەڵبژاردنی داهاتوو ئێمە (واتا سەدرییەكان) دەبینە زۆرینە، حكومەتی زۆرینەپێكدەهێنین نەك حكومەتی تەوافوقی، واتە بایەخ بە بەشداری هیچ لایەك نادەین. •    دەربارەی نەوتی هەرێم‌و چەند پرسێكی تریش هەڕەشەی كردووە. سەدرییەكان خۆشیان ئەوەیان نەشاردۆتەوەو بە ئاشكرا هەڕەشە لەو هێزو لایەنانە دەكەن كە ڕێگری بۆ دانیشتنی پەرلەمان‌و متمانەدان بە كابینەی نوێی حكومەت دروستدەكەن. "حاكم زاملی" سەركردە لەڕەوتی سەدر لە لێدوانێكدا بۆ پێگەی (بەغداد ئەلیەوم) ڕایگەیاندووە: ڕەوتی سەدر ئامادەیە بۆ ئەنجامدانی خۆپیشاندانی ملیۆنی‌و مانگرتنی كراوە لەدەوروبەری ناوچەی سەوز، ئەگەر پەرلەمان‌و هێزە سیاسییەكان دەنگنەدەن بۆ كابینەكەی "محمەد تۆفیق عەلاوی". پێشتریش"موقتەدا سەدر" ڕابەری ڕەوتی سەدر لە تویتێكدا ڕایگەیاند: ئەگەر پەرلەمان لەم هەفتەیەدا دانیشتن ئەنجامنەدات، یاخود ئەنجامی بدات‌و دەنگ لەسەر كابینەیەكی پاك و بێگەرد نەدات یان لە ئاستی چاوەڕوانی مەرجەعیەت و گەلدا نەبێت، ئەوە پێویستی بە ئەنجامدانی خۆپیشاندانی ملیۆنییە. دوای ڕاسپاردنی "عەلاوی" لەلایەن سەرۆك كۆماری عێراق، سەدر یەكەم كەسایەتی دیاری عێراق بوو بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ پێشوازی لەوهەنگاوە كرد، بەڵام ئەوەی مایەی هەڵوەستەكردنە، سەدر كە پشتیوانێكی بەهێزی "عەلاوی"یەو، ئەگەر حكومەتەكەی تێپەڕێت لەپەرلەمان ئەوا لەژێر فشارو هەڕەشەی ڕەوتەكەی ئەودا متمانە وەردەگرێت، تائێستا مەسافەیەكی گەورەی لەنێوان خۆی‌و سەرۆكوەزیرانی ڕاسپێردراودا هێشتوەتەوە. بۆ "عادل عەبدولمەهدی"یش هەر بەو شێوەیە بوو، كە بەپێی ڕێككەوتنێكی نێوان (سەدرو عامری) ناوبراو كرا بەسەرۆك وەزیرانی عێراق، بەڵام دوای كەمتر لەسالێك سەدر كارتی سوری بۆ بەرزكردەوەو پێیوت بڕۆ.  "موقتەدا سەدر" لەتازەترین  لێدوانی ڕۆژمانەوانیدا دەڵێت: "سەرۆك كۆمار محەمەد تۆفیق عەلاوی ڕاسپاردووە حكومەت پێكبهێنت‌و ئێمەش پشتیوانی ئەو ڕاسپاردنە دەكەین". كە دێتە سەر باسی "عادل عەبدولمەهدی"یش، دەڵێت: توشی شۆك بووە لەئەدائی عەبدولمەهدی‌و ناوبراو شكستێكی گەورەی هێنا لەبەڕێوەبەردنی حكومەتدا.  عەلاوی لەژێر بەڵێنەكان دەرناچێت دەستبەردابوون لە "عەلاوی" بۆ هێزە شیعییەكان، ئەگەر لە "عادل عەبدولمەهدی" سوكتر نەبێت، ئەوا قورسترنییە. چونكە ئەمیش هاوشێوەی "عەبدولمەهدی" هەر خۆی و جانتاكەیەتی‌و هێزێك نییە لەكاتی تەنگانەدا هانای بۆبەرێت‌و بەرگری لێبكات. ئەگەر توانی عێراق لەم دۆخە ببپەڕێنێتەوە بۆ كەناری ئارام ئەوە خۆیان دەكەنە خاوەنی، ئەگەر نەشیتوانی وەك "عەبدولمەهدی" داوای لێدەكەن بڕوات‌و هەموو بەرپرسیارێتی‌و شكستەكان دەخەنە ئەستۆی ئەو. "عەلاوی" كە هێشتا سەرقاڵی دانوستانی دوا دەرفەتە لەگەڵ لایەنەكان بۆ پێشكەشكردنی كابینەكەی، تەنها هەفتەیەكی لەبەردەمدا ماوە. ئەو بەڵێنە قورس و زۆرو زەوەندانەی لەسەرەتای ڕاسپاردنیدا داوێتی  ڕووبەڕووی ئاستنەگی گەورەی دەكاتەوە. كە سەرەتاكەی بە بەڵێنی دەستنیشانكردنی كەسانی لێهاتو و دەستپاك و ناحزبی بۆ تیمی حكومەتەكەی بوو  توشی بەریەككەوتنێكی قورسی كردووە لەگەڵ (كوردو سوننە). ئەگەر لەم بەربەستەش ڕزگاری بێت، لەبەردەم ئەركێكی قورستردایە، ئەویش جێبەجێكردنی ئەو بەڵێنانەیە كە بەشەقامی داوە كە دیارتریناین، سزادانی بكوژی خۆپیشاندەران‌و لێپێچینەوە لەگەندەڵكاران‌و داواكارییەكانی تری خۆپیشاندەران، لەسەرو هەموشیانەوە ئامادەكاریكردن بۆ هەڵبژاردنی پێشوەخت. وێڕایی ئەوەی چەندین بەڵێنی بە نوێنەرانی كورد داوە، كە دیارترینیان دەستنەبردنە بۆ پشكی هەرێم لەبودجەی عێراق‌و، پرسی مادەی 140و، خەرجكردنی پارەی گەنمی جوتیاران‌و چەند پرسێكی تر.     

(درەو): گومانی حاڵەتى نەخۆشێك لە نەخۆشخانەی (شار) لە شاری سلێمانی، بەرپرسانی تەندروستی سەرقاڵكردووە‌و تائێستا یەكلانەبووەتەوە دوچاری كۆرۆنا بووە یاخود نا. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە پێشنیوەڕی ئەمڕۆوە لە نەخۆشخانەی شار بەرپرسانی تەندروستی سەرقاڵبوون بە حاڵەتی كەسێكی نەخۆشێكەوە كە گومان دەكرێت دوچاری ڤایرۆسی كۆرۆنا بوبێت. (درەو) زانیویەتی، نەخۆشەكە كچێكی 22 ساڵە‌و لە ئێران گەڕاوەتەوە‌و لە نەخۆشخانەی شارەوە رەوانەی نەخۆشخانەی (سەرچنار) كراوە كە ئەو نەخۆشخانەیە وەكو ئامادەكارییەك بۆ روبەڕووبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا ئامادەكراوە. تائێستا بۆ بەرپرسانی تەندروستی یەكلانەبووەتەوە حاڵەتەكە كۆرۆنایە یاخود نا، (درەو) پەیوەندی بە سامان بەرزنجی وەزیری تەندروستییەوە كرد، بەڵام پشتڕاستی نەكردەوە‌و رایگەیاند، بەدواداچوون دەكات، هەرووەها پەیوەندی بە سەباح هەورامی بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانییەوە كرد، وەڵامی پەیوەندییە تەلەفۆنییەكانی نەدایەوە. چەند سەرچاوەیەكی تەندروستی ئاگادار لە سلێمانی بە (درەو)یان راگەیاند، ئەو پشكنینانەی كە لە هەرێمی كوردستان هەن تایبەت بە ڤایرۆسی كۆرۆنا، تەنیا رێژەی 30%ی ئەگەری توشبونی كەسێك بە ڤایرۆسەكە یاخود توشنەبوونی دەستنیشان دەكەن، بۆیە ناتوانرێت بە خێرایی بڕیار لەسەر حاڵەتەكە بدرێت. هاوكات لەگەڵ سەرقاڵبوونی بەرپرسانی تەندروستی سلێمانی بەو حاڵەتەوە، بەرپرسانی تەندروستی عێراق تۆماركردنی حاڵەتێكی كۆرۆنایان لە شاری نەجەف رایگەیاند.

درەو: بە گوێرەی لێكۆڵینەوەیەكی (سەنتەری قەلاچۆكردنی نەخۆشییەكان‌و خۆپاراستن لە چین)  كە تێیدا كەیسی (70 هەزار) حاڵەتی توشبوو بە ڤایرۆسی كۆرۆنا وەرگیراوە، ڕێژەی مردن بەهۆی ئەو ڤایرۆرسە ( 2.3%  )كەسە، بەرزترین رێژەی مردن لەنێو ئەوانەی كە تەمەنیان سەروی (80 )ساڵ بووە گەیشتووەتە ( 14.8% ) بووە بەڵام لەنێو ئەو كەسانەی تەمەنیان لە10ساڵ بۆ 39 ساڵ بووە ڕێژەی مردن ( 0.2%) بووە، زانایەكی بەناوبانگی چینی پێشبینی دەكات تاكۆتایی مانگی نیسان دۆخەكە سەقامیگر ببێتەوەو ڤایرۆسەكە كۆتایی بێت. لێكۆڵینەوەیەكەی (سەنتەری قەلاچۆكردنی نەخۆشییەكان‌و خۆپاراستن لە چین) گەیشتووەتە ئاشكراكردنی ئەگەرەكانی مردن بە ڤایرۆرسی كۆرۆنا "كۆڤید-19"، ئەگەر كەسێك تووشی بێت، ئەوەش لەسەر بنەمای تەمەن‌و دۆخی تەندروستیی، ئەم لێكۆڵینەوەیە كە بە گەورەترین دیراسە دادەنرێت  تائێستا لەبارەی بڵاوبونەوەی ئەو ڤایرۆرسەوە ئەنجامدرابێت، ئاماژە بەوەدەكات: زۆرترین حاڵەتە توشبووەكان سوكن‌و، ئەو نەخۆشانەی كە تەمەنیان زۆرە، ڕووبەڕووی مەرترسی زیاتر دەبنەوە. سەنتەری قەلاچۆكردنی نەخۆشییەكان‌و خۆپاراستن لە (چین) دیراسەكەی بڵاوكردووەتەوە. تێیدا كەیسی  70 هەزار حاڵەتی توشبوو بە ڤایرۆسی كۆرۆنا وەرگیراوە، لەنێویاندا حاڵەتی تەئكیدكراو و گومانلێكراو، كە تا ڕۆژی 11ی ئەم مانگە تۆماركراون. ڕێژەی مردن  لێكۆڵینەوەكە گەیشتووەتە ئەو ئەنجامەی، ڕێژەی مردن بەهۆی ئەو ڤایرۆرسە 2.3%  كەسە، بەتەمەكانیش ئەوانە بوون كە ڕووبەڕووی زۆرترین مەترسی بونەتەوە، لەگەڵ ئەو كەسانەشی پێشتر دووچاری نەخۆشی بوون بە بەراورد بەو كەسانەی كە هیچ نەخۆشییەكیان لەگەڵدا نەبووە. ڕێژەی مردن لەنێو ئەوانەی كە تەمەنیان سەروی 80 ساڵ بووە گەیشتووەتە 14.8% ، لەكاتێكدا ئەم رێژەیە بۆ 8% دابەزیووە لەنێو ئەو كەسانەی تەمەنیان لەنێوان 70 بۆ 79 ساڵ بووە، ڕێژەی مردنیش 3.6% بووە لەنێو ئەوكەسانەی تەمەنیان 60 بۆ 69 ساڵ بووە.  بەڵام لەنێو ئەو كەسانەی تەمەنیان لە10ساڵ بۆ 39 ساڵ بووە ڕێژەی مردن 0.2%، ڕێژەكەش بۆ 0.4% بەرزبووەتەوە لەنێو ئەوكەسانەی تەمەنیان لەنێوان 40بۆ 49 ساڵاندا بووە. شیكردنەوەی لێكۆڵینەوە لاوەكییەكان بۆ گروپێكیش كە نزیكەی 20 هەزار كەسی گرتووەتەوە دەریخستووە، ڕێژەی مردن لەنێو ئەو كەسانەی پێشتر هیچ نەخۆشییەكیان لەگەڵ نەبووە 0.9% بووە. ڕێژەی مردن لەنێو ئەو كەسانەشی نەخۆشی دڵ و بۆرییەكانی خوێنیان هەبووە 10.5% بووە، توشبوانی نەخۆشی شەكرە 7.3%، دوای ئەویش ئەو نەخۆشانەی كێشەی كۆئەندامی هەناسەیان هەبووە بە ڕێژەی 6.3%. دیراسەكە ئاشكرایكردووە، زۆربەی حاڵەتەكان كەڕێژەی 80.9% نیشانەكانیان بەسوكی لەسەر دەركەوتووە، لەكاتێكدا 13.8% توشبوان نیشانەكەیان بە توندی لەسەر دەركەتووە، 4.7% توشبوانیش نیشانەی زۆر توندیان لەسەر دەركەوتووە. بەگوێرەی دیراسەكە، ئەوانەی لەبواری پیشەی تەندروستیدا كاردەكەن ڕووبەڕووی مەترسی زیاتر دەبنەوە لەكەسانی ئاسایی، ڕێژەی  13.6% لەو (1688) فریاگوزارانەی تووشی ڤایرۆسەكە بوون ئەو نیشانانەی تێیاندا دەركەوتووە توندبووە، ڕێژەی مردنیش لەناویاندا گەیشتووەتە 0.3%.      هەڵەكان چیبوون ؟ ژمارەی ئەو كەسانەی تا ڕۆژی سێ‌ شەممەی ڕابردوو لە (چین) بەهۆی ڤایرۆسی كۆرۆناوە مردون گەیشتووەتە 1900 كەس، ئەمەی خوارەوە دیارترین ئەو هەڵانەیە كە (چین) لەمامەڵەكردن لەگەڵ نەخۆشییەكەدا ئەنجامیداوە: هەندێك پێیانوایە (چین) لەچۆنییەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ڤایرۆسەكە هەڵەی ئەنجامداوە لەنمونەی: 1-    بڵاونەكردنەوەی زانیارییەكان بەخێرایی پێویست بۆ هاوڵاتیان، هەردوو نوسەر (ڕیبیكا راتكلیف‌و مایكل ستاندرت) لەوتارێكدا لەڕۆژنامەی (گاردیان) ڕایانگەیاندووە:(زو زیانوانگ) سەرۆكی شارەوانی (وۆهان) ئەو شارەی كە بووە كانگای بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا، دانی نا بەو ڕەخنانەی ڕووبەڕووی كراوەتەوە سەبارەت بە چۆنییەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو پرسە، دانی بەوەداناوە كە زانیارییەكان بە خێرایی پێویست بڵاونەكرانەوە. تەلەفیزیۆنی ناوەندیی (چین)یش ڕایگەیاند:"زانیارییەكانمان لەكاتی گونجاودا بڵاونەكردەوە، زانیاریەكانیشمان بەشێوەیەكی چالاك بەكارنەهێنا بۆ باشكردنی كارەكانمان". ئەودوو نوسەرە دەڵێن، خەڵك توڕەن، پێشتر دەوڵەت هیچی فێرنەكردوون لەبارەی مەترسییە چاوەڕوانكراوەكانی بڵاوبونەوەی نەخۆشی، كە پێدەچێت لەسەرەتای مانگی كانوونی یەكەمی ساڵی ڕابردوەوە بڵاوبوبێتەوە، تەنانەت لەگرتنبەری ئەو ڕێوشوێنانەش ئاگاداری نەكردونەتەوە كە پێویستە بیگرنەبەر. 2-    هەندێك لەپسپۆڕان پرسیاری ئەوەیانكردووە ئاخۆ ئەو ڕێوشوێنانەی تایبەت بەشوێنی دابڕاوی پزیشكی چین گرتویەتیەبەر سەركەوتوون، بەتایبەت ڕێوشوێنەكان پێش چەند كاتژمێرێك لەجێبەجێكردنی ڕاگەیەندراوە.  3-    هەندێك ترسیان هەیە ئەو ڕێوشوێنە توندەی چین سەپاندوویەتی ببێتە مایەتی توڕەكردنی خەڵك بەرامبەر بە بەرپرسە پزیشكییەكان، لەكاتێكدا وەختەكە زۆر پێویستی بەهاوكاری نێوان تەواوی خەڵكە. 4-    گومان هەیە لەچالاكی ڕێوشوێنەكانی پشكنین لە فرۆكەخانە، ئەوەش بەهۆی ئەگەری بڵاوبونەوەی نەخۆشییەكە بێئەوەی هیچ نیشانەیەكی دەربكەوێت.    هەواڵە باشەكان لەگەڵ ئەوەشدا، هەندێك لەشارەزایان پێیانوایە ڕێوشوێنەكانی (چین) چالاك بوون‌و، بووەتە هۆی كۆنتڕۆڵكردن نەخۆشییەكە‌و بڵاونەبووەنەوەی، ڕۆژی دووشەممەی ڕابردوو ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی ڕایگەیاند، پێدەچێت ژمارەی توشبوان بە ڤایرۆسی كۆرۆنا لە (چین) بەرەوكەمبوونەوە بچێت. ئەوەش بە پشت بەستن بەو پشكنینە نوێیانەی  بۆ زیاتر لە 44 هەزار حاڵەتی توشبوو بە ڤایرۆسەكە ئەنجامدراوە. ڕۆژی شەممەی ڕابردوو لە هەرێمی (هوبی) 93 حاڵەتی مردن‌و 1807 حاڵەتی توشبونی نوێ‌ تۆماركرا، بەوەش ژمارەی مردوان لەو هەرێمە لەسەرەتای بڵاوبونەوەی ڤایرۆسەكە گەیشتە1789 و ژمارەی توشبوانیش بۆ 59 هەزارو 989 كەس بەرزبوەوە، ئەوەش بەپێی لیژنەی پزیشكی هەرێمەكە، هاوكات 7862 نەخۆشیش چاكبونەتەوەو نەخۆشخانەیان جێهێشتووە. ڕژنامەی (سازرن متروبۆلیس دەیلی) لەزاری زانای چینی بەناوبانگ (تشۆنگ نانشان)وە بڵاویكردەوە، پێشبینی دەكات گەرمەی بڵاوبونەوەی نەخۆشییەكە لەنێوان ناوەڕاست تا كۆتایی ئەم مانگە بێت. (تشۆنگ) پێشبینیشی كردووە تاكۆتایی مانگی نیسان دۆخەكە سەقامیگر ببێتەوە. سەرچاوە: كەناڵی جزیرە   

درەو:  "خۆپیشاندان، پێكهێنانەوەی حكومەت، بیرۆكەی هەرێمی سوننەنشین و كشانەوەی ئەمریكا" ئەو چوار پرسە گرنگەن كە كاریگەرییان لەسەر بارودۆخی سیاسی هەرێمی كوردستان و عێراق درووستكردووەو بۆ داهاتووش كاریگەری راستەوخۆ لەسەر  پێگەو چارەنوسی هەرێمی كوردستان و عێراق درووست دەكەن. سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئایندەیی، كە (سەنتەرێكی توێژینەوەی زانستی ناحكومییە دامەزراوە بۆ سوودی گشتی) رانانێكی ئەكادیمی بۆ چوار پرسی گرنگ و هەنوكەیی  كردووە بەناوی (ئایندەی عێراق و هەرێم لە گێژاوی پرسە هەنووكەییەكاندا): -    خۆپیشاندانەكانی عێراق؛ هۆكاری ڕەوا و كۆتاییەكی نادیار        -    پێكهێنانەوەی حكومەتی عێراقی                                            -    هەرێمی سوننه ‌و ئایندەی فیدراڵییەتی عێراق                        -    كشاندنەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق                              ، ئەم رانانە لە لایەن كۆمەڵێك توێژەری سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئایندەیی ئەنجامدراوە( د.ئومێد رفیق فتاح، د.عابد خالد رسول، د.یوسف گۆران، د.هەردی مهدی میكە). (درەو) دەقی رانانەكە بڵاو دەكاتەوە  لە ئێستادا عێراق و ناوچەکە، بە تونێلێکی نادیاری سیاسییدا گوزەر دەکات، گۆڕاوە ناوخۆیی، هەرێمایەتی و نێودەوڵەتییەکان جێکەوتەی کاریگەر لەسەر ئێستا و ئایندەی ناوجەکە جێدەهێڵن، بەڵام گرنگترین ڕووداوی سیاسیی هەنووکەیی چوار تەوەر و فاکتەری بەرجەستەن، کە لە سیاسەتی کورتمەودا و دوورمەودادا ڕۆڵ دەگێڕن، ئەوانیش: خۆپیشاندان، پێکهێنانی حکومەت، بیرۆکەی هەرێمی سوننەنشین و ئەگەری کشاندنەوەی ئەمریکان. لەم ڕانانە سیاسییەدا، هەر چوار فاکتەرە ئاماژەپیدراوەکان لە ڕوانگەی واقیع، توانستە تیۆری و کردەییەکان و سیناریۆ ئایندەییەکانی ناو هاوکێشە زیندووەکان شرۆڤەکراون و خراونەتەڕو. لە سەرجەمیشیاندا ڕۆڵ و پێگەی هەرێم لە هەر تەوەرێکدا بە هەند گیراوە و گریمانە و ئایندەی مامەڵەی سیاسی هەرێمی کوردستانی تێدا شرۆڤە کراوە، چونکە هەرێمی کوردستان لەم دۆخەدا هەم هەل و هەڕەشەی لەبەردەمدایە، هەم کارتێکەر و کارتێکراوە. یەکلەدوایەکی چوار تەوەری سەرەکیی ڕانانەکەش بە جۆرێک ڕیزکراون، کە وەک دەزوویەکی سیاسی یەکتریان بەدوای یەکدا ڕاکێشا، کە کاریگەر و کارتێکەری یەکتربوون، سەرەتا بە خۆپیشاندانەکان دەستی پێکرد، پاشان سەرۆکوەزیران ناچارکرا دەستلەکاربکێشێتەوە، هەر بەدوای ئەم ڕووداوانەدا هەردوو پرسی هەرێمی سوننەنشین و کشانەوەی ئەمریکاش وەک دوو پرسی کاریگەر زیندووبوونەوە.   تەوەری یەکەم: خۆپیشاندانەکانی عێراق؛ هۆکاری ڕەوا و کۆتاییەکی نادیار   دەستپێکی خۆپیشاندانی تشرینی ٢٠١٩ی بەغدا و ناوچەعەرەبییەکانی عێراق، ڕەونەقی دا بە گوتارێکی نوێی سیاسیی. درووشمی مەدەنی، سەروو مەزهەبیی، دژەگەندەڵی، دژەئێرانی خۆپیشاندانەکان لە خۆپیشاندانە ئاراستەکراوەکانی دیکەی پاش ٢٠٠٣ی عێراق جیاکردەوە. هاوکات کاریگەریی لەسەر دەرخستنی ڕوخسار و بەسەرچوویی جۆری بەڕێوەبردن توێژی باوی پرۆسەی سیاسیی هەبوو. خۆپیشاندان بەرهەمی کردەوەی ١٧ساڵی ڕابردووی ئاراستەکارانی پرۆسەی سیاسیی عیراقە، کە عێراق و پێگەکەیان لاواز و خەڵکی عێراقیشیان ڕووبەڕووی نەهامەتی کردوەتەوە.  ئاراستەکارانی خۆپیشاندانی عێراق، بریتیین لە چالاکوانی مەدەنی، میدیاکاران، ڕۆشنبیران و ئەو سیاسیی و حزبیانەشن کە لە ڕابردوودا سودمەند نەبوون، بەڵام خۆپیشاندەرانی مەیدانیی بریتیین لە دانەمەزراو، دەرچووان و خوێندکارانن، جیا لەوەش باڵی سەدریی نیوەبەنیوە بە پێی تویتی ڕێبەرەکەیان(سەدر) دەچن و دەکشێنەوە. هۆکاری ڕیشەیی خۆپیشاندەن دەکرێت کورت بکرێتەوە لە: گەندەڵی، هەژاریی، خراپی خزمەتگوزاریی بنەڕەتی، گەندەڵیی، دابەشبوونی تەیەفی ومەزهەبیی بە جۆرێک دابەشکردنی عێراقی لە واقیع نزیککردووتەوە، تیرۆر، میلیشیای تایەفی، باڵادەستیی هەژموونی ئێران بەسەر عێراقەوە. ڕاستییەکەی ئامار و ئاماژە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکانی ڕێکخراوەکان نیشادەری ڕاستینەی هۆکارەکانن، لە خۆڕا نییە خەڵک بە تایبەت شیعەمەزهەبەکان نیگەران، تووڕە، ڕەتکەرەوە و ڕادیکاڵن. تائێستا زیانی مرۆیی خۆپیشاندەران: زیاتر لە ٧٥٠ کوژراوە، کە ٧٧ یان چالاکوان ومیدیایین، لەگەڵ ٢٢٠٠٠ بریندار،  بەڵام خۆپیشاندان بەردەوامە وچەند دەستکەوتێکی دیاریشی هەبووە، وەک: ١- هەموارکردنەوەی یاسای هەڵبژاردن. ٢- بڕینی جیاوگەکانی پەرلەمانتاران. ٣- دەستپێلەکارکێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی سەرۆکوەزیران. ٤- هێنانەسەر هێڵی ١٦ باڵیۆزی وڵاتان بۆ ئیدانەی حکومەتی عێراقی و مافی ڕەوای خۆپیشاندەران. ٥- ڕەتکردنەوەی چەندین کاندیدی سیاسیی تەوژمە باوەکان. ٦- ناچارکردنی کوتلەکان بە ڕازیبوون بە کاندیدکردنی 'محەمەد عەللاوی' بۆ پێکهێنانی حکومەت. بەڵام هیچ یەکێک لەم ئەنجامانە، ناتوانن گرانتی هوودەکانی خۆپیشاندەران بن، چونکە لەپەنای ئەم دەستکەوتانەدا، دەکرێت دووبارە لایەنە سیاسییەکان نەرمەبڕانە لە ڕێی کوتلە پەرلەمانییەکانیانەوە، خۆیان بخزێننە نێو حکومەتی داهاتوو و تەنانەت لە نێو ڕاڤەی دێڕەکانی یاسای نوێی هەڵبژاردنیشەوە، جارێکی تر بڕیاردەری ڕاستەقینە بن.    ڕاستە خۆپیشاندان تا ئێستا توانیوویەتی بیچەسپێنێت کە چی ناوێت، بەڵام یەکدەنگ نەبووە لەسەر ئەوەی چی دەوێت و کاندیدەکانی کامانەن؟! بۆیە کێشە ناوەکییەکان لە نێو ئاراستەکارانی خۆپیشاندانەکاندا ئامانجی کۆتایی ڕووەو نادیار ئاراستەکردووە: لەوانەش نەبوونی سەرکردایەتی و هەماهەنگی ناوەندیی سەرجەم مەیدانەکان، جیاوازی دیدگای هەڵسوڕێنەران لەسەر بنەمای ئەولەویەتی داوکارییەکان، کە زەقترینیان پەیوەندیدارە بە کاندیکردنی محەمەد عەللاوی-ەوە، کە دوو ئاراستەی لای خۆپیشاندەران لە نێوان پەسەند و پەسەندنەکردندا سازاندووە. بەشێکی خۆپیشاندەران پێیانوایە پێویستە کاندیدانی سەرۆکوەزیر و وەزیرانی "ئازاد، سەربەخۆی بێپێشینە"بن، ئەم داواکارییەش دۆخەکەی ئاڵۆزتر کردووە و جۆرێک لە بێهوودەگەراییە لە واقیعی ئێستادا. گەرچی عەللاوی باس لەوەدەکات کە کاری جێبەجێکردنی داواکاریی خۆپیشاندەرانە، بۆیە بەدیوێکی¬تردا ڕادیکاڵیی خۆپیشاندەر ڕەنگە خزمەتی کەمکردنەوەی فشاری لایەنەکان بێت، چونکە ڕایەک دەڵێت: تا ڕادیکاڵییەتی خۆپیشاندان سست بێت هەڵوێستی عەلاوی لە دانوستانەکان لاوازتر دەبێت. سیناریۆکان ئایندەی خۆپیشاندان، ڕاستەوخۆ بەستراوە بە پرسی پێکهێنانی حکومەت و ڕێکارەکانی بۆ بەجێهێنانی داواکارییەکانی خۆپیشاندەران، سیناریۆکانی بەردەم خۆپیشاندان لە دوو سیناریۆدا دەکرێت کورتبکرێنەوە:  ١- حکومەتێک بە خواستی خۆپیشاندەران پێکدێت و ڕێکارەکانی بەجێهێنانی داواکارییەکان دەگرێتەبەر، کە ئەمە ئەستەمە و هەلی بەردەم کابینەی عەللاوی هێندە کاریگەر نییە ئەم سیناریۆیە بۆ خۆپیشاندەر جێبەجێبکات، لە باشترین حاڵەتیدا ئامادەسازی بۆ هەڵبژاردنی نوێ و کۆتاییهێنان بە هەژموون و فشاری کوتلەکان دەکات، خۆی بە کابینە و پەرلەمانی تازەهەڵبژێردراو دەسپێرێت. ٢- کۆتایی خۆپیشاندان، یان سستکردن و لەتکردنی، سیناریۆیەکی بەهێزە، بەتایبەت لەلایەک ڕای خۆپیشاندەران جیایی تێکەوتووە، لەلایەکیترەوە، هێزە باوەکان، خۆیان ڕێکدەخەنەوە و لەڕیگەی پەرلەمانەوە حکومەت و ئەجێنداکەی ناچار دەکەن بگەڕێتەوە سەر نەریتە باوەکانی حوکم کردن لە پشکپشکێنە و تەوافوقی کوتلەکان. لە کۆتایی ئەم ڕەوتەشدا لە ڕێگەی لەتکردنی خۆپیشاندان، سەرکوتکاریی میلیشیاکان و ماندووبوون و بێهوودەکردنی خۆپیشاندان، مەیدانەکان سست یان چۆڵدەکات. کورد و سوننە و خۆپیشاندان ئێستا خۆپیشاندان نیگای لەسەر ئەجێندا و کاندیدەکانی عەللاوییە، بەڵام هۆکاری بابەتی وا دەکات کاریگەریی لەسەر داهاتووی خۆپیشاندان جێبهێڵێت، بەتایبەت هەڵوێستی سوننە و کوردستان بۆ حکومەتی چاوەڕوانکراو، جێکەوتەیان دەبێت لە پێکانی ئامانجەکانی. سوننە و کورد بە تێبینیەوە، لەگەڵ داواکاریی خۆپیشانداندان، بەڵام لەگەڵ ئالیەتە ڕادیکاڵەکانیاندا نین، هەردووکیان ترسیان لە گەڕانەوەی سیستمی ناوەندگەرێتی و تاکڕەویی هەیە. خۆپیشاندەرانیش دەرکی ئەوەیان کردووە، کە بەبێ کورد و سووننە ناتوانن لەم دۆخە تێپەڕن.  لەگەڵ بوونی نیگەرانییەکان بەرامبەر خۆپیشاندان، بەڵام هەلی سیاسیی لەبار بۆ کوردستان هاتۆتەئاراوە: سوننە لەپەنای داواکاریی چاکسازیی خۆپیشانداندا دوو مەرامیان کردۆتە دەسکەلا: کەمکردنەوەی هەژموونی مەزهەبی بەسەر حکومەتەوە، شەراکەتی ڕاستەقینە و دروستکردنی هەرێمێکی سوونە. هەرچی کوردیشە ئەوا دیسان پاراستنی مافە دەستوورییەکان، ناوچەی دابڕێنراو و هاوبەشیکردنی ڕاستەقینەیە.  ئەم داواکارییانەی سوننە و کورد جیا لەوەی دەکرێت بکرێنە بەشێک لە ئەجێندای کارنامەی حکومەت، بشکرێنە پێشمەرجی بەدەمەوەچوونی خۆپیشاندەران و هەر لایەنێکی تریش، دەکرێت بە یەک پاکێج کارییان لەسەر بکرێت و دۆخێكی براوە-براوە-براوە بەدەستبهێنرێت و دۆخی سێکوچکەی تەوافوقی "بە ئەپدەیتکراوی" وەک زامن بگەڕێتەوە نێو پرۆسەی سیاسیی عێراق.    جیالەوەش، پەناگەی ئارامی هەڵسوڕێنەرانی خۆپیشاندان هەولێر و سلێمانییە، زۆرجاریش هەرێم بە هاندانیان تۆمەتبارکراوە. بۆیە دەکرێت سوود لەو نەرمەهێزەش لە ئاراستەی دانوستاندنی پێکهێنانی حکومەت وەربگیرێت.  تەوەری دووەم: پێکهێنانەوەى حکومەتى عێراقى       پاش دوو مانگ لە دەستپێلەکارکێشانەوەی سەرۆکوەزیران (عادل عەبدولمەهدی) سەرکۆماری عێراق (بەرهەم صالح) لە بارودۆخێکى دژواردا و پاش ڕەتکردنەوەى چەندین پاڵێوراوی¬تر لەلایەن خۆپیشاندەرانەوە، سەرەتاى شوباتى٢٠٢٠، (محەمەد تۆفیق عەللاوی) بۆ پێکهێنانەوەى حکومەت ڕاسپارد. پرسیاری سەرەکی ئەوەیە: عەللاوى لەم ئەرکەدا سەرکەوتوو دەبێت؟ دەکرێت کورد چى بکات؟ بۆ وەڵامێکی شایستە، باشترە ڕەچاوى ئەو پێودانگانە (محددات) بکەین کە لە سایەیدا عەللاوى هەوڵى پێکهێنانى کابینەکەى دەدات: ١. پێودانگە دەستوورییەکان کاتێک ئەنجومەنى نوێنەران دەستلەکارکێشانەوەى عەبدولمهدی پەسەندکرد، داواى لە سەرۆک کۆمار کرد بەپێى مادەى ٧٦ی دەستورى عێراقى٢٠٠٥، پاڵێوراوێک بۆ پێکهێنانەوەى حکومەت ڕابسپێرێت، بەپێى ناوەرۆکى ئەم مادەیەش "پێویستە سەرۆک وەزیرانى نوێ لەماوەى ٣٠ ڕۆژدا لە ڕۆژی ڕاسپاردنییەوە ناوی وەزیرەکانى دیاریبکات، ئەگەر نەیتوانى کابینەکەی پێکبهێنێت یان متمانەی بەدەستنەهێنا، ئەوا لە هەردوو حاڵەتدا سەرکۆمار کەسێکی¬تر ڕادەسپێرێت تا لەماوەی ١٥ ڕۆژدا حکومەت پێکبهینێت. لە ڕوانگەی ئەم پێدراوانەوە دەکرێت پێشبینى ئەم سیناریۆیانە بکرێت:  أ- ئەگەر عەللاوى توانى کابینەکەی پێکەوەبنێت ومتمانەى ئەنجومەنى نوێنەران بەدەستبهێنێت، ئەوا لەباشترین دۆخدا هەنگاوێک کە بتوانێت هەڵیبگرێت زەمینەسازکردنە بۆ "هەڵبژاردنى پیشوەخت". ب- ئەگەر عەللاوى سەرکەوتوونەبوو، سەختە کەسێکی دی ڕابسپێردرێت ولەماوەی ١٥ ڕۆژیشدا کابینە پێکبهێنێت و هەلی سەرکەوتنى لە عەللاوى باشتربێت! بۆیە تاکە دەرچەى گونجاو، هەڵوەشاندنەوەى ئەنجومەنی نوێنەرانە کە دەشێت بەپێى مادەى ٦٤ى دەستور، لەسەر داواى سێیەکی ئەندامان یان لەسەر داوای ئەنجومەنی وەزیران و بەڕەزامەندی سەرۆک کۆمار، بە دەنگى زۆرینەی ڕەهای ئەندامەکانی هەڵبوەشێتەوە، ئەوکات پێویستە سەرکۆمار داوا لە حکومەتى پێشووبکات بکات لە ماوەی ٦٠ ڕۆژدا زەمینەسازى بۆ ئەنجامدانى هەڵبژاردنی پێشوەخت بکات. ج- ئەگەر سەرۆکوەزیرانى دەستلەکارکێشاوە، وەک خۆى ڕایگەیاندووە، لەحاڵەتى شکستخواردنى عەللاوی-دا ئامادەنەبوو (دواى ٣٠ ڕۆژەکە) لە پۆستەکەیدا بەردەوام بێت، لەم حاڵەتەدا پۆستەکەى بە چۆڵ(خلو) دادەنرێت و سەرکۆمار (بەپێى مادەى ٨١ى دەستور) جێگاکەی دەگرێتەوە، کە دەبێت لەماوەى ١٥ڕۆژدا سەرۆک وەزیرانێکی¬تر ڕابسپێردرێت تا بەپێى مادەی ٧٦، حکومەتێکى نوێ پێکبهێنێتەوە. ٢. پێودانگە سیاسییەکان مەبەست لەم پێودانگانە، کۆى ئەو فاکتە سیاسییانەیە کە بەردەوام (لە دواى٢٠٠٣وە)، تەحەکومیان بە هەر پرۆسەیەکى پێکهێنانى حکومەتەوە لە عێراقدا کردووە، کە حکومەتەکەى (عەلاوی)یش لە کاریگەرییان بەدەرنابێت: أ- پێودانگە ناوخۆییەکان: بە پلەى یەکەم پەرتەوازەیی پێکهاتەى ئەنجومەنی نوێنەرانە، کە قەبارەى هیچ فراکسیۆنێک (١٦%)ى کۆى ئەندامانەکانی تێناپەڕێنێت، کە ڕەنگدانەوەی فرەیی پێکهاتە ئیتنییەکانی عێراقە، وێڕای جیاوازی بیروڕا و بەرژەوەندی فراکسیۆن ولایەنەکان. لەسایەى ئەم پەرتەوازەییەدا هەر سەرۆکوەزیرانێکى نوێ لەپیناو مسۆگەرکردنى متمانە بۆ کابینەکەى ناچارە پەنا بۆ دەنگى زیاتر لە فراکسیۆنێک ببات، بەردەوامبوونى کابینەکەش (کەحکومەتى ئیئتلافیى دەبێت) بە پەسەندکردنى مەرجەکانى فراکسیۆن و پێکهاتانەوە پەیوەست دەبێت. لەپەنای ئەمەشدا، لە ئێستادا "خۆپیشاندانى تشرین" ڕەهەندێکی¬ترى ناوخۆیى کاریگەرە و فشارێکى هەنووکەیى لەسەر ئاڕاستەى پرۆسەى پێکهێنانى هەر کابینەیەک دەبێت. ب- پێودانگە دەرەکییەکان: بە پلەى یەکەم دەستێوەردانى ڕاستەوخۆ و هەژموونى ناڕاستەوخۆى هێز و ئەکتەرە نێودەوڵەتى و هەرێمایەتیەکانە لە پرۆسەى پێکهێنانى حکومەتدا، هەلایەک فشاردەکات تا قازانج و بەرژەوەندییەکانى خۆی یەکلابکاتەوە، بە تایبەت (وڵاتە یەکگرتووەکانى ئەمەریکا و ئێران)، کە عێراق پێگەیەکی گرنگی ململانێی نێوانیانە. لە سایەى ئەم پێودانگە سیاسیانەدا دەکرێت (لە هەوڵەکانی عەللاوی بۆ پێکهێنانی کابینەکەی) دوو نەخشەڕێگا پێشینی بکرێت: ١- نەخشەڕێگایەکى ئەزموونکراو: بەهەمان شێوەى کابینەکانى پێشوو بۆ مسۆگەرکردنى متمانەى زۆرینەى ڕەهای ئەنجومەنى نوێنەران، پەنا بۆ دانانى وەزیرەکان لە نێو سەران، ئەندامانى فراکسیۆن وقەوارە تەقلیدییەکان ببات، لەگەڵ ڕەچاوکردنى هاوسەنگى نێوان پێکهاتە سەرەکیەکان (شیعە، سوننە، کورد) بەپێى بنەماى پشکپشکێنە (محاصصە)، بەمەش پێناچێت هەلی بەردەوامبوونى لە کابینەى پیشوو باشتر بێت، بەتایبەت کە مەرجێکى خۆپیشاندەرانە کە نابێت کابینەکە لە کەسانى نێو ئەو قەوارانە و لەسەر بنچینەى پشکپشکێنە پێکبهێنرێت.  ٢- نەخشەڕێگایەکى نوێ: بێ ڕەچاوکردنى ڕەزامەندى فراکسیۆنە تەقلیدییەکان و خواستى پێکهاتەکان، عەللاوى، وەزیرەکانى لە کەسانى سەربەخۆ وبێلایەن هەڵبژێرێت، بەمەش هەرچەندە ئەگەرى بەدەستێهێنانى متمانەى ئەنجومەنى نوێنەران مسۆگەرناکات، بەڵام دەشێت بە کێشکردنى پیشتیوانى خۆپیشاندەران فشار لەسەر زۆرینەى فراکسیۆنە شیعییەکان دروست بکات تا متمانە بە کابینەکەى ببەخشن. بەگشتى ڕەنگە نەخشە ڕێگاى دووەم هەلی جێبەجێبوونى زیاتربێت، چونکە ڕێگە دەدات دۆخەکە بۆ قۆناغێکى ڕاگوزەر هێوربکاتەوە، ئەمەش لەلایەک سەرکەوتنێکى هێمایی بۆ خۆپیشاندەرانە، لەلایەکی¬تر بوار بە فراکسیۆن و قەوارە باوە هەژمووندارەکان دەدات تا ماوەیەک (لانیکەم ساڵێک یان زیاتر)، تەمەنى ئەنجومەنى نوێنەران درێژە پێبدەن و تەمەنێکی زیاتریش بە دەستکەوتەکانیان بدەن.  لەکۆتاییدا، عەللاوى بە هەرکام لەو نەخشەڕێگایانەى سەرەوە لە پێکهێنانى کابینەکەیدا سەرکەوتووبێت، ئەوا گەورەترین کارێک بتوانیت ئەنجامی بدات، بریتییە لە زەمینەسازی بۆ هەڵبژاردنى پیشوەختی نوێنەران، بەپێچەوانەوە ئەگەر ئەوەش نەتوانێت ئەوا ئەگەری دوو سیناریۆ هەیە:  أ- دریژەپێدانى ئەم خولەى ئێستا تا کۆتایى، بە هێورکردنەوەى خۆپیشاندانەکان یان سەرکوتکردنیان لەڕێگەی میلیشیای کوتلەکان. ب- قوڵبوونەوەى قەیرانەکان و لەگرێژنەدەرچوونى دۆخەکە بەرەو پەشێوی و توندوتیژى بەشێوەیەک دۆخەکە لە کۆنترۆڵى هێزەکانى ئێستادا نەمێنێت.  لە هەموو ئەگەرەکاندا، پێدەچێت تەمەنى کابینەکەى عەللاوى کورتخایەن بێت، بۆیە باشترە کورد بایەخ بە وەرگرتنى پۆستەکان نەدات بەڵکو لەو قۆناغە ڕاگوزەر (انتقالی)یەدا، هەوڵى هێورکردنەوەى دۆخەکە بدات، تا بتوانێت لە داهاتوودا (بەپێى ئەو ڕۆڵە پۆزەتیفەى کە لاى خۆپیشاندەران و قەوارەکاریگەرەکان جێى دەستخۆشى دەبێت)، بەڵێنی بەدیهینانى هەندێک لە ئامانجەکانى لە پرسی ناوچە جیناکۆکەکان، بەشەبودجە، پێشمەرگە و مەسەلەى وزە وەدەست بخات.   تەوەری سێیەم: هه‌رێمی سوننه ‌و ئاینده‌ی فیدراڵییه‌تی عێراق       دامه‌زراندنی عێراق (ساڵی١٩٢١)، وه‌ك ده‌وڵه‌تێك له‌سه‌ر بنه‌مای ناوەندگەرێتی سیاسی، كارگێڕی و باڵاده‌ستی پێكهاته‌یه‌ك داڕێژراوه‌. ده‌وڵه‌تی ناوەندی نه‌یویست و نه‌یتوانی پێكهاته‌كانی-تر (به‌ تایبه‌ت كورد و شیعه)،‌ له‌ خۆبگرێت. به‌م شێوه‌یه‌ داڕشتنه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی عێراق له‌سه‌ر بنه‌مای فیدراڵی (پاش٢٠٠٣) بژارده‌یه‌كی گونجاو بوو بۆ وڵاتێكی فره‌پێکهاتە. ده‌ستوری٢٠٠٥ی عێراق سه‌رباری جه‌ختكردنه‌وه‌ له‌ فیدڕاڵییه‌تی ده‌وڵه‌ت، ئەم دەوڵەتە به‌ پێوه‌ره‌ جیهانییه‌كانی ده‌وڵه‌تێكی فیدراڵی، هێشتا ناته‌واو‌(ناقص)ه و پێویسته‌ بۆ مانه‌وه‌ی ده‌وڵه‌ته‌كه‌ جێگیرتر و په‌ره‌ی زیاتری پێبدرێت.  بیرۆكه‌ی هه‌رێمی سوننه‌: هۆكار وگرفته‌كان هەر‌چه‌نده‌ له‌كاتی نوسینه‌وه‌ی ده‌ستوری٢٠٠٥ و پاشتریش زۆرینەی سوننه‌ دژی فیدڕاڵیه‌ت وبیرۆكه‌ی هه‌رێم بوون، به‌ڵام له‌ ئێستادا به‌شێكیان به‌شێوه‌یه‌كی¬تر بیری لێده‌كه‌نه‌وه‌.  ره‌نگه هه‌ستكردن به‌ په‌راوێزكەوتنی ئابوری و كارگێری و هه‌ڕه‌شی ئاسایشیی، پێویستی كه‌مكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی پایته‌خت له‌ ناوچه‌كانیان، پاڵپشتی ناوخۆیی و ده‌ره‌كی سێ هۆكاری سەرەکی بیركردنه‌وه‌ی عەرەبە سوننه‌كان بێ له‌ "هه‌ڕێمی سوننه"‌.   له‌لایه‌كی¬تره‌وه‌ زۆربه‌ی پارێزگاره‌ سوننه‌ نشینه‌كان دراوسێی هه‌رێمی كوردستانن، به‌راوردكردنی ئه‌زمونی كوردستان له‌روی ئاوه‌دانی، خزمه‌تگوزاری، ئاسایش و په‌یوه‌ندییه‌ هەرێمایەتی و نێوده‌وڵه‌تییه‌كانه‌وه‌ له‌گه‌ڵ ناوچه‌ سوننه‌نشینه‌كان دیاره‌ جێی به‌راورد نه‌بووه‌، بۆیه ‌ده‌كرێت ئه‌م مۆدێله‌ش پاڵنه‌رێكی¬تریان بێت بۆ بیركردنه‌وه‌ لە هه‌رێمێكی سوننی تا لەڕووی ئابوری، ئاوه‌دانی، ئاسایشیی وپه‌یوه‌ندی ده‌ره‌كییان نیمچه‌ سه‌ربه‌خۆبن و رۆڵێكی زیاتر له‌هاوكێشه‌ هەرێمایەتییەکاندا بگێڕن.  دروستكردنی هه‌رێمێكی تایبه‌ت به‌ سوننه‌ بێ كێشه‌ نیه‌، لە ‌گرنترینیان: ١- یه‌كده‌نگنه‌بونی سوننه‌ به‌تایبه‌ت له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی هه‌رێمه‌كه‌، پارێزگا سوننه‌نشینه‌كان وسه‌ركرده‌كانیان (له‌به‌ر چه‌ندین هۆكاری جیاواز) ڕادەی‌ مه‌یلیان بۆ به‌هه‌رێمبوون جیاوازە.  ٢- له‌ڕووی جیۆپۆله‌تیكی ودیمۆگرافییه‌وه،‌ سەختە‌‌ هه‌رێمێكی سوننی له‌سه‌ر بنه‌مای تایفی پێکبهێنرێت. پارێزگا سوننه‌نشینه‌كان، جگه‌ له‌ ئه‌نبار، له‌روی دانیشتوانه‌وه‌ هۆمۆجین نین، كورد به‌شێكی زۆری پارێزگای موسڵ پێكدەهێنێت، بوونی شیعه ‌و كورد له‌ سه‌ڵاحه‌ددین و دیاله‌، هه‌روه‌ها پەیوەستی جوگرافی، کارگێڕی، ڕێگاوبان وئابوری ئه‌م چوار پارێزگایه‌ له‌ ئێستادا ئه‌سته‌مه‌. ٣- له‌ڕووی سیاسییه‌وه‌ سوننه‌كان جگه‌ له‌ كێشه ‌ناوخۆییه‌كانیان و جیاوازی پێكهاته‌ی دیموگرافی، كۆمه‌ڵایه‌تی و پێگه‌ی ئابووریی، كێشه‌ی دیکەیان له‌گه‌ڵ ده‌ره‌وه‌ی‌ خۆیان هه‌یه‌، له‌لایه‌ك قورسە‌ شیعه‌كان به‌گشتی هه‌رێمێكی یه‌كگرتووی سوننه‌ پەسەند بکەن، به‌ تایبه‌ت گه‌ر مۆركێكی سیاسی هه‌بێت. هه‌ستیاری جوگرافیایی سوننه‌كان له‌ سنورەکانی سوریا، ئوردن، عەرەبستان و ئێران كێشه‌كه‌ بۆ به‌غدا قورستر ده‌كات. لێره‌دا ململانێی ئێستای ئه‌مریكا وئێران له‌عێراق ئه‌وه‌نده‌ی تر كێشه‌ی هه‌رێمی سوننه‌ ئاڵۆز ده‌كات و ڕه‌هه‌ندی ستراتیژی، نێوده‌وڵه‌تی وئاسایشیی بۆ دروست ده‌كات. ٤- له‌ڕووی ئابوورییه‌وه‌، هه‌رێمی سوننه‌ داهاتێكی ئه‌وتۆی نییه‌، بۆیه‌ پێویسته‌ له‌لایه‌ن به‌غداوه‌ پاڵپشت بكرێت، گه‌ر سوننه‌كان سه‌رچاوه‌ی¬دیکەی داهات بۆ هه‌رێمه‌كه‌یان دابین نه‌كه‌ن، ئه‌سته‌مه‌ به‌غدا بەبێ مه‌رجی سیاسی، پشتگیریی دارایی عادیلانه‌یان بكات، به‌تایبه‌ت ناوچه‌ سوننه‌نشینه‌كان به‌هۆی شه‌ڕی داعشه‌وه‌ ئێستا وێرانكراوه‌ و پێویستی به‌ هاوكاری ئابووریی زۆر هه‌یه‌. ٥- له‌ڕووی یاساییه‌وه‌ گەرچی هه‌موو پارێزگایه‌ك یان چه‌ند پارێزگایه‌ك ده‌توانن له‌ هه‌رێمێكدا خۆ ڕێكبخه‌ن، به‌ڵام له‌ پراكتیكدا ئه‌سته‌مه،‌ چونكه لانیکەم لە ئێستادا بەهۆی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان و به‌هۆی حكومه‌تی كاربه‌رێكه‌رەوە، له‌ڕووی یاساییەوە درووستكردنی هه‌رێمێكی سوننه‌ به‌پێی یاسای پێكهێنانی هه‌رێمه‌كان مه‌حاڵه‌، هه‌ر حكومه‌تێكیش له‌م دۆخه‌دا بێتەكایه‌وه‌ ئه‌سته‌مه‌ ئه‌م پرۆژه‌یه‌ پەسەند بكات.    كورد و هه‌رێمی سوننه‌: هەل و كێشه‌كانی بوونی هه‌رێمێكی سوننه،‌ هەلێک ده‌خاته‌ به‌رده‌م كورد‌، چه‌سپاندنی فیدراڵیه‌تی عێراق به‌پێکهاتنی هه‌رێمی دووه‌م، نیگه‌رانی كورد له‌ناجێگیریی وناكامڵی فیدراڵییه‌ت كه‌مده‌كاته‌وه‌، هه‌روه‌ها هاوپه‌یمانیش ده‌بێت بۆ داواكاری هه‌رێمه‌كان له‌نێو حكومه‌تی فیدڕاڵدا، به‌مه‌ش كورد ده‌توانێت رۆڵێكی فراوانتر له‌به‌غدا بگێڕێت و له‌چه‌ندین كێشه‌ی ده‌ستوری وه‌ك ئه‌نجومه‌نی فیدڕاڵی(دووه‌م)، پشك وده‌سه‌ڵاته‌ دارایی، ده‌ره‌كیی و ئاسایشییەکان پاڵپشتی یه‌كتربن.   به‌ڵام سه‌رباری لایه‌نه‌ ئه‌رێنییه‌كانی هه‌رێمی سوننه‌نشین، مه‌سه‌له‌ی ناوچه‌دابڕاوه‌كان كێشه‌ی سه‌ره‌كی كوردو هه‌رێمی سوننه‌ ده‌بێت. سوننه‌كان گه‌ر بیانه‌‌وێ سه‌قامگیری سیاسیی-كۆمه‌ڵایه‌تی به‌دیبێنن، پێویسته‌ كێشه‌ی سنور له‌گه‌ڵ‌ هه‌رێمی كوردستان وشیعه‌كان چاره‌سه‌ر بكات، ناوچه‌ كور‌دنشینه‌كانی كه‌ركوك، موسڵ، سه‌ڵاحه‌دین ودیاله لای كورد، هه‌روه‌ها ناوچه‌ شیعه‌نشینه‌كانی سه‌ڵاحه‌دین، دیاله ‌وئه‌نبار لای شیعه‌ كێشه ‌وبه‌ربه‌ستی راسته‌قینه‌ی پێکهاتنی هه‌رێمی سوننه‌ی یه‌كگرتووه‌.‌ سیناریۆكان ١- مانەوه‌ی دۆخی ئێستا؛ په‌رته‌‌‌وازه‌یی سوننه‌ و نه‌بوونی سه‌ركردایه‌تی، گوتارێكی به‌هێز و یه‌كگرتو و دابه‌شبونیان به‌سه‌ر چه‌ندین ئاراستە و لایه‌نی ناوخۆیی و کاریگه‌ری ده‌ره‌كیدا، ره‌نگه‌ وابكات ئه‌م پرۆژه‌یه‌ ته‌نها له‌سه‌ر كاغه‌ز بمێنێته‌وه‌ دۆخی ئێستا وه‌ك خۆی به‌رده‌وام بێت. ٢- دروستبونی هه‌رێمێكی سوننە له‌یه‌ك پارێزگا؛ به‌هۆی تایبه‌تمه‌ندی پارێزگایه‌ك، ئاسانی رێوشێنه‌ یاساییه‌كه‌ی، كه‌می كێشه‌ سیاسیه‌كانی تایبه‌ت به‌سنوری كارگێڕی و بوونی پاڵپشتی ده‌ره‌كی، دوور نیه‌ یه‌كێك له‌و پارێزگایانه‌ خۆی وه‌ك هه‌رێمێكی سوننه‌ رێكبخاتەوە( ئه‌نبار له‌ پێشه‌وه‌و پاشان موسڵ). ٣- فراوانكردنی ده‌سه‌ڵاتی پارێزگاكان؛ بۆ رێگه‌گرتن له‌ته‌شه‌نه‌سەندنی مه‌یلی خۆبه‌هه‌رێمكردن ومانه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی سیاسی له‌پایته‌خت له‌ به‌رژه‌وه‌ندی حكومه‌تی فیدڕاڵدایه‌ ده‌سه‌ڵاتی زیاتر(به‌تایبه‌ت كارگێڕی و دارایی)، بداته‌ پارێزگا سوننه‌كان. بۆیه‌ له‌ئه‌گه‌ری یه‌كده‌نگنه‌بوونی گوتاری سوننه‌كان وئاماده‌یی حكومه‌تی به‌غدا بۆ فراوانكردنی ده‌سه‌ڵاته‌ ناسیاسییه‌كان ره‌نگه‌ جۆرێك له‌فیدڕالییه‌تی ئابووری، له‌سه‌ر بنه‌مای پارێزگاكان دروست ببێت. ٤- پێکهێنانی هه‌رێمێكی سوننه‌ی یه‌كگرتوو؛ هه‌رچه‌نده‌ له‌به‌ر چه‌ندین هۆكار، پێکهاتنی ئه‌م هه‌رێمه‌ سەختە، به‌ڵام مه‌حاڵیش نیه‌، ده‌كرێت هه‌رێمەکە‌ جیا له ‌كوردستان له‌سه‌ر بنه‌مای مافه‌ ئابوری وئه‌منییه‌كان دابرێژرێت. هه‌روه‌ها دورنیه‌ دوای پێکهێنانی هه‌رێمێك له‌پارێزگایه‌كی سونه‌دا دواتر بۆ چه‌ندین پارێزگای دیکە په‌لبهاوێژێت. به‌ڵام زۆر له‌م ئه‌گه‌رانه‌ په‌یوه‌ستن به‌ ئاینده‌ی ململانێی ئه‌مریكا-ئێران له‌عێراق و توانای مانۆڕی سیاسیی سه‌ركرده‌كانی سوننه‌ وپاڵپشتی ناوخۆیی و ده‌ره‌كییەوە.   تەوەری چوارەم: كشاندنه‌وەی هێزه‌كانی ئه‌مريكا له‌ عێراق بڕيارى كوشتنى قاسم سلێمانى و ئه‌بومەهدى موهه‌نديس، راسته‌وخۆ دواى ئه‌و زنجيره‌ ڕووداوه‌ خێرايانه‌ هات كه‌ عێراق له‌ماوه‌يه‌كى كورتدا به‌خۆيه‌وه‌ بينى، وه‌ك زنجيره‌يه‌ك ڕووداوى پەیوەست په‌يوه‌ندى و كاريگه‌رييان له‌سه‌ر يه‌كتر جێهێشت، هێرشه‌ مووشه‌كيەکانی حيزبوڵای عێراقی بۆسه‌ر بنكه‌ى سه‌ربازى ئه‌مريكا له‌ بنكه‌ى كه‌ى وه‌ن(K1) له‌ كه‌ركوك و كوژران و برينداربوونى چه‌ند سه‌ربازێك، پەرچه‌كردارى ئه‌مريكا و هێرشه‌كانى بۆ سه‌ر بنكه‌كانى حيزبوڵا له‌ سنورى سوريا، هێرشكردنه‌ سه‌ر باڵێۆزخانەی وڵاتەیەکگرتووەکانی ئه‌مريكا له‌ ناوچه‌ى سه‌وزى به‌غدا (وه‌ك په‌رچه‌كردارێكی‌ تۆڵەسێنی كرده‌ سه‌ربازييه‌كان)، ڕێره‌وى ڕووداوه‌كان و ململانێی ئه‌مريكا و ئێرانی به‌ره‌و توندوتيژى ئاراستە کرد، ئه‌م دۆخه‌ واى كرد‌ په‌رله‌مانى عێراق(کوتلە شیعەکان)، له‌ 5ى کانوونی دووەم2020، بڕيارێكى "ناپابەندی" ئاراستەی ئەنجومەنی وەزیران کرد بۆ‌ ده‌ركردنى هێزه‌ بيانيه‌كان له‌ عێراق، هه‌رچه‌نده‌ بوونى هێزه‌ بيانييه‌كان له‌ عێراق ، له‌ ناو ئه‌وانيشدا هێزه‌كانى ئه‌مريكا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ پرۆسه‌ى ڕزگارکردنی عێراق لەدەستی ڕژێـمی بەعس له‌ نۆى نيسانى 2003، بەڵام له‌ ساڵى 2008حكومه‌تى عێراق 'رێكکه‌وتنى ئاسايش'ى له‌گه‌ڵ ئه‌مريكا ئيمزاكرد و بەو پێیە هێزه‌كانى ئه‌مريكا له‌ ساڵى 2008 تا 2011 زۆربه‌ى هێزه‌كانى له‌سه‌رده‌مى ئۆبامادا له‌ عێراق كشانده‌وه‌. بوونی هێزی ئەمریکا لە ئێستادا دەگەڕێتەوە بۆ ساڵى 2014 و مەترسیی داعش و بەتایبەت نزیکبوونەوەی داعش لە بەغدای پایتەخت، عێراق له‌ ڕێگه‌ى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وەوە‌ داواى له‌ نه‌ته‌وه‌ يه‌كگرتوه‌كان كرد،  هاوكارى سه‌ربازى بكات، ئه‌م داواكارييه‌ و مه‌ترسيیه‌كان له‌سه‌ر ئاسايشى جيهان، بووه‌ هۆى پێکهێنانی هاوپه‌يمانێتییەکی نێوده‌وڵه‌تى به‌سه‌رۆكايه‌تى ئه‌مريكا و بەشداریی 66 دوڵه‌تی¬تر. سياسه‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مريكا دواى ڕووداوه‌كانى كوژرانى سوله‌يمانی  گرنگترين ئامرازه‌كانى  ئيدراكى سياسه‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مريكا له‌ به‌ ئامانجگرتنى سوله‌يمانى بريتيه له‌ئامرازى 'گه‌مارۆدان و رێگه‌ گرتن له‌ فراوانخوازى'ی ئێران، كه‌ سوله‌يمانى له‌ ناوچه‌كه‌دا جوڵێنه‌رو ئاراستەکاری بوو. گەرچی‌ به‌ِشێك له‌ شرۆڤەکانی سياسه‌تى ده‌رەکیى ئه‌مريكا سه‌رده‌مى ترەمپیان به‌ناجێگير و پەشێوی ناودەبرد، به‌ڵام وا دەردەکەوێت له‌ بڕياری لەناوبردنی سوله‌يمانیدا، ورد ئامانجی پێکابێت و فراوانخوازى ئێرانی و پرۆئێرانییەکانی له‌ ناوچه‌كه‌ گه‌مارۆ دابێت. سیناریۆ و بژارده‌كانى  ئه‌مريكا ئه‌مريكا له‌ دواى ئه‌م ڕووداوانه‌ و بژارده‌ سنووردارەکانی (به‌ تايبه‌تى له‌ ئێستادا کە نه‌ياره‌كانى زۆرترن)، ركابه‌ره‌كانيشى له‌ عێرا ق و سوريا بێورنگ سەختگیرتر دەبن، بژارده‌كانى ئه‌مريكاى كه‌متر كردۆته‌وه‌، گرنگترینیان ئەمانەن‌: 1ـ دووباره‌ بڵاوەپێكردنه‌وه‌ى هێزه‌كانى  ئه‌مريكا( اعادة الانتشار)، ئه‌مريكا  ١٣ بنكه‌ى سه‌ربازى له‌ عێراقدا هه‌يه‌، پاش بەئامانجگرتنى هێزكانی، پێويسته‌ واشنتۆن ڕەنگە جارێكى¬تر کۆی هێزه‌كانى له‌ ڕووى جۆرایەتییەوە ( شه‌ركه‌ر ، تايبه‌ت ، پارێزه‌ر، راوێژكار، راهێنه‌ر ) بەسەر له‌ چوار بنكه‌دا دابه‌ش بكاته‌وه‌، باشترين بژارده‌ش هه‌ريه‌ك له‌ بنكه‌كانى 'فرۆكه‌خانه‌ى هه‌ولێر، كه‌ركوك، عەینولئه‌سه‌د و فڕۆكه‌خانه‌ى به‌غدا'ن، هه‌روه‌ها دامه‌زراندنى سيسته‌مى به‌رگرى 'پاتريۆت' و دووریش نییە ژماره‌ى سه‌رباز، ڕاگرتنى ڕاهينان و راوێژکارانی لە عێراق کەمبکاتەوە. 2ـ هه‌ڵبژاردنى رۆژئاواى عێراق، به‌ دياريكراوى پارێزگاى ئه‌نبار وبه‌ هێزكردنى بنكه‌كانى و پاراستنى هێزه‌كانى ئه‌مريكا و به‌ده‌ستهێنانى پشتگيریى پێكهاته‌ى سوننه‌. 3ـ گواستنه‌وه‌ى هه‌موو بنكه‌و باره‌گا سه‌ربازييه‌كانى هێزه‌كانى بو هه‌رێمى كوردستان و جێگیردکردنیان له‌ هه‌رێمى كوردستان. 4ـ كشاندنه‌وه‌ى هه‌موو هێزه‌كانى ئه‌مريكا له‌ عێراق و سه‌پاندنى سزاى ئابووریی به‌سه‌ر عێراقدا و كشاندنه‌وه‌ى عێراق له‌ هاوپه‌يمانێتى نێوده‌وڵه‌تى دژ به‌ داعش، له‌م دۆخه‌دا زياتر عێراق پشت ئه‌ستور بێت به‌ هێزه‌كانى ناتۆ و جێگه‌ى هێزه‌كانى ئه‌مريكا بگرێته‌وه‌.   ئه‌م بژاردانه‌  له‌به‌رده‌م ئه‌مريكادان، به‌ڵام بژارده‌ى هه‌ره‌ به‌ هێز ئه‌وه‌يه‌ كه‌ ئه‌مريكا دوباره‌ بڵاوەپێكردنه‌وه‌ى هێزه‌كانى  ئه‌نجام بدات،.بژارده‌ى ناوچه‌ى سوننه‌و كوردستان بۆ هێزه‌كانى پارێزراوتره، به‌ڵام بۆ پاریزگاری باشتری به‌رژوه‌ندييه‌ ئابورييه‌كان و سەرچاوەکانی ووزه‌، هه‌موو عێراق بۆ ئه‌مريكا گرنگ ‌و ستراتيژيتره‌. ئەڵبەت بۆ ئه‌وه‌ى هه‌رێمى كوردستان هاوسه‌نگى له‌ نێوان به‌رژەوه‌ندييه‌كانى ئه‌مريكا و فشار و به‌رژە‌وه‌ندييه‌كانى ئێران رابگرێت، بژارده‌ى يه‌كه‌م بۆ كوردستان باشتره‌. کورد و کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا پێنجی کانوونی دووەم،  ئەوکاتەی په‌رله‌مانى عێراق ده‌نگى له‌سەر پڕۆژه‌بڕيارى دەركردنى هێزه‌ بيانييه‌كان دا، هه‌موو فراكسیۆنه‌ كوردييه‌كان به‌ شێوه‌يه‌كى يه‌کگرتوو بەشداریکردنیان بایکۆت کرد، هه‌رچه‌نده‌ له‌ ناوه‌نده سیاسییەکانی شيعەشدا كاردانه‌وه‌ى نه‌رێنى لێكه‌وته‌وه، لەگەڵ ئەوەشدا حكومه‌ت و سه‌رۆكايه‌تى هه‌رێم به‌ فه‌رمى ڕايانگه‌ياند كە هێشتا مەترسيى ئاسایشیی له‌ سه‌رعێراق و هه‌رێمى هه‌يه‌ و‌ مانه‌وه‌ى هێزه‌ بیانییەکان پێويستە. كوردستان (به‌لايه‌نى كه‌مەوە) ده‌بێت له‌ دوو ڕوانگەوه‌ مامه‌ڵه‌ له‌گە‌ڵ ئه‌م پرسەدا‌ بكات، لايه‌نى ئاسایشی، كه‌ تێیدا ئه‌مريكا وه‌كو هێزێكى پاڵپشتى مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵدا بكرێت، لايه‌نى دووه‌م بابه‌تى پشتگيریی سياسی بۆ كوردستان. به‌شێكی دیار له‌ سه‌نته‌ره‌كانى توێژينه‌وه‌ی ئه‌مريكا پێشنيارى مانه‌وه‌ى هێزه‌كانی وڵاتەکەیان لە هەرێمی کوردستان دەکەن، بەوپێودانگەی كوردستان شوێنێكى پارێزراوترە، له‌لايه‌كى¬تره‌وه‌ كورد هاوپه‌يمانێكى بەردەوامی ئه‌مريكايە و تاراده‌يه‌ك كيانێكى سياسيیە و ده‌كرێت مانەوەی ئه‌مريكيه‌كان بۆ ماوەیەکی درێژتر مسۆگەر بکات، ره‌نگە‌ دورمه‌ودا ئه‌م كيانە، بكرێتە ده‌وڵه‌ت و ئه‌مريكاش پشتیوانی بكات، به‌ڵام ئه‌م بژارده‌يه‌ له‌به‌رده‌م دوو ئاڵنگاریی گه‌وره‌دايه‌: یەکەم ناوخۆيی، چونکە دوور نييه‌ حكومه‌تى عێراق و شيعەی سیاسی‌، بير له‌ هه‌ڵپه‌ساردنى په‌يوه‌ندييه‌كان و گرتنى هه‌موو ده‌رچەسياسیی و ئابورييه‌كان بكاته‌وه‌، وه‌كو چۆن له‌ دواى ئه‌نجامدانى ريفراندۆمى ساڵى 2017، به‌رامبه‌ر به‌ هەرێم کردی و تەنانەت رێگه‌ى ئاسمانيشى به‌سه‌ركوردستاندا داخست. ئاڵنگارى دووه‌م، فشارى هه‌رێمی(اقلیمی) بۆ سه‌ر هه‌رێمى كوردستان به‌ تايبه‌تى ئێران، بۆ كوردستان راگرتنى هاوسه‌نگى له‌ نێوان به‌رژە‌وه‌ندييه‌ دژبه‌يه‌كه‌كانى ئه‌مريكا و ئێران كارێكى ئاسان نيه‌، به‌ تايبه‌ت كه‌ ئێران خاكى هه‌رێمى كوردستان بە قوڵایی ستراتيژى و سه‌ربازى خۆى دەزانێت. ............................................................... سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئایندەیی سەنتەرێكی توێژینەوەی زانستی ناحكومییە دامەزراوە بۆ سوودی گشتی ئامانجەكانی سەنتەر:  1. پاڵپشتیكردنی پرۆسەی لێكۆڵینەوەی زانستی وهاندانی پسپۆر ولێكۆڵەران بۆ ئەنجامدانی لێكۆڵینەوە و بەدواداچون بۆ ئەو بابەتانەی بایەخدارن بۆ پسپۆڕییەكانی ئاینەدەزانی ستراتیژی وسیاسەتی گشتی و دەرەكی. 2. بەشداریكردن لە پێشكەوتن و پەرەپێدانی فەلسەفەی لێكۆڵینەوەی زانستی لە هەرێمی كوردستاندا. 3. پێشكەشكردنی ڕاوێژی زانستی و شارەزایی لێكۆڵینەوە بە دەزگا حكومییەكانی هەرێم. 4. پێشكەشكردنی ڕاوێژی زانستی و شارەزایی لێكۆڵینەوە بە كەرتی تایبەت و دەزگا نا حكومییەكانی هەرێم.  5. بەشداریكردن لە پەرەپێدانی پرۆگرامی خوێندن لەبوارەكانی پەیوەندیدار بە پسپۆڕییەكانی سەنتەر. 6. ئەنجامدانی كۆنفراس و سیمیناری زانستی بۆ پشتیوانیكردنی پرۆسەی توێژینەوەی زانستی. 7. هەماهەنگیكردن لەگەڵ سەنتەرە حكومی وناحكومییەكانی لێكۆڵینەوەی زانستی لەناوخۆ و دەرەوەی هەرێمی كوردستان و ناوخۆ ودەرەوەی عێراق لەپێناو گواستنەوە و ئالوگۆڕكردنی بیروڕا و شارەزایی زانستی. 8. بەدواداچوون و پێوانەكرنی ئاڕاستەكانی رای گشتی بۆ ئەو بابەتانەی جیگەی بایەخی هاووڵاتیانن. 9. ڕاهێنان و پێگەیاندنی توێژەر لەبواری پسپۆڕییەكانی سەنتەردا. 10. كاركردن لەسەر ئەو پرس و دۆزە ستراتیژییانەی كە تائێستا لە كوردستاندا بەشێوەیەكی زانستی وبەپێی پێوەرە ئەكادیمییەكان كاریان لەسەر نەكراوە. چالاكییەكانی سەنتەر: 1. نوسین و ئەنجامدانی لێكۆلینەوەی زانستی و پۆلیسی پەیپەر وکتێب وبڵاوكردنەوەیان. 2. ئەنجامدانی كۆنفرانس وكۆنگرەی زانستی وكۆڕ و سیمینار. 3. دەرکردنی گۆڤارێکی ئەکادیمی مەحکەم ومتمانەپێدراو. 4. ئەنجامدانی چاوپیكەوتن وبەرنامەی میدیایی. 5. وەرگێرانی كتێب و جۆرناڵ وبڵاوكردنەوەی سەرچاوەی بیانی پەیوەندیدار بە پسپۆڕییەكانی سەنتەر. 6. سودوەرگرتن لە هۆیەكانی راگەیاندن بەگشتی وئەنجامدانی ڕاپرسی بۆ ئاڕاستەكانی ڕای گشتی. 7. كۆكردنەوەی داتا وزانیاری لەسەر كایەكانی سیاسەتی گشتی لە هەرێمی كوردستان وشیكردنەوە و بڵاوكردنەوەیان.  

(درەو): لە یەكەم ئەركیاندا وەكو هاوسەرۆكی یەكێتی، لاهور شێخ جەنگی دەچێتە ئەمریكا‌و بافڵ تاڵەبانیش دەچێتە هەولێر. رۆژی 18ی ئەم مانگە دوای نزیكەی دوو مانگ لە بەڕێوەچوونی كۆنگرەی چوار، یەكێتی نیشتمانی كوردستان دوو هاوسەرۆكی بۆ بەڕێوەبردنی حزبەكە هەڵبژارد. لاهور شێخ جەنگی‌و بافڵ تاڵەبانی لەدوای كۆچكردوو جەلال تاڵەبانیەوە لە 44 ساڵی تەمەنی یەكێتیدا دووەمین سەرۆكن لە مێژووی ئەو حزبەدا. شێوازی بەڕێوەبردنی حزب بەشێوەی هاوسەرۆكایەتی لەناو یەكێتیدا یەكەمین ئەزمونە، لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستانیش دووەم ئەزمونە، پێشتر حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان شێوازی هاوسەرۆكایەتی پەیڕەوكرد، بەڵام لە دواین كۆنگرەی خۆیدا كە كۆتاییەكانی ساڵی 2019 بەڕێوەچوو، كاركردنی بەو شێوازە هەڵوەشاندەوە، كە زیاتر شێوازی كاركردنی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)‌و ئەو حزبانەیە كە سەربە (پەكەكە)ن. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، تائێستا یەكێتی رۆڵی لەنێوان بافڵ تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگیدا وەكو هاوسەرۆك دابەشنەكردووە‌و بڕیارە لە داهاتوودا خۆیان لەسەر چۆنیەتی دابەشكردنی رۆڵەكان رێكبكەون، بەڵام هەندێك زانیاری هەن باسلەوە دەكەن رۆڵەكان بەمشێوەیە دابەشبكرێن:  •    دۆسیەی ئەمنی‌و پەیوەندییەكانی حزب لای لاهور شێخ جەنگی دەبێت •    دۆسیەی دارایی‌و رێكخستن لای بافڵ تاڵەبانی دەبێت دوای هەڵبژاردنی وەكو هاوسەرۆكی یەكێتی، لاهور شێخ جەنگی بەشێوەیەكی خێرا بەرەو بەغداد بەڕێكەوت بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی پرسی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت لە عێراق. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لاهور شێخ جەنگی لە سەردانەكەیدا بۆ بەغداد كە سەرۆكایەتی وەفدێكی یەكێتی دەكرد، بەشداری هیچ كۆبونەوەیەكی نەكردووە‌و راستەوخۆ بەرەو واشنتۆنی پایتەختی ئەمریكا بەرێككەوتووە‌و ئێستا لە ئەمریكایە. واتە لە یەكەم ئەركیدا لاهور شێخ جەنگی لەبری ئێران رووی لە ئەمریكا كرد، بافڵ تاڵەبانیش لە یەكەم ئەركیدا لە دەرەوەی یەكێتی سبەینێ دەچێتە هەولێرو لەچوارچێوەی كۆبونەوەی كەسی یەكەمی حزبەكاندا، بەپێی وتەی مستەفا چاورەش ئەندامی ئەنجومەن سەركردایەتی یەكێتی لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان كۆدەبێتەوە. كۆبونەوەی بافڵ تاڵەبانی لە كاتێكدایە تائێستا پارتی دیموكراتی كوردستان بە فەرمی پیرۆزبایی هەڵبژاردنی هاوسەرۆكەكانی لە یەكێتی نەكردووە، بەڵام كۆبونەوەی بارزانی لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ داننانی پارتییە بە هاوسەرۆكەكانی یەكێتی‌و نیشاندەری ئەوەیە پارتی لەناو یەكێتیدا مامەڵە لەگەڵ هاوسەرۆكەكان دەكات نەك ئەنجومەنی باڵای سیاسی كە كۆسرەت رەسوڵ عەلی سەرۆكایەتی دەكات.

 (درەو): جگە لە چۆنیەتی پڕكردنەوەی پۆستە وزارییەكان، لایەن‌و پێكهاتەكانی عێراق چەندین مەرجیان لەبەردەم محەمەد تۆفیق عەلاوی سەرۆك وەزیرانی راسپێدراوی عێراق داناوە كە رەنگە دواجار حكومەتەكەی دوچاری ئیفلیجبوون بكات، بەتایبەتیش كە هەندێك لە مەرجەكان جێبەجێبونیان لە ماوەی ساڵێكدا كە تەمەنی حكومەتە كاتییەكەیە، كارێكی ئەستەمە. مەرجی لایەنەكان بۆ عەلاوی: •    لایەنەكانی ناو پێكهاتەی شیعە داوای لێدەكەن بڕیاری پەرلەمان بۆ كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان لە عێراق بە دیاریكراویش هێزەكانی ئەمریكا بخاتە بواری جێبەجێكردنەوە. •    لایەنەكانی پێكهاتەی سوننە داوای لێدەكەن ئاوارەكان بگەڕێنێتەوە بۆ شوێنی خۆیان‌و دۆسیەی رفێندراوەكان‌و گۆڕە بەكۆمەڵەكان‌و زیندانیكراوان‌و یەكلابكاتەوە‌و ناوچە وێرانبووەكانی شەڕی داعش لە باكورو خۆرئاوای وڵات ئاوەدان بكاتەوە‌و هاوسەنگی وەزیفی لەناو دامەزراوەكانی دەوڵەتدا رابگرێت. •    لایەنە سیاسییەكانی هەرێم بە سەرۆكایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان داوا دەكەن پشكی كورد لە كابینەكە لەلایەن حزبەكانەوە دابنرێت نەك لە كەسانی سەربەخۆ، ئەمە جگە لە دۆسیەی ناوچە جێناكۆكەكان‌و نەوت‌و بودجە. •    شەقامی ناڕازی‌و گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندان لە شارەكانی عێراق داوای لێدەكەن دەوڵەتێكی مەدەنی بنیاد بنێت‌و بكوژی خۆپیشاندەران دەستگیربكات‌و روبەڕووی دادگایان بكاتەوە. •    مەرجەعیەتی باڵای شیعەكان لە نەجەف داوای لێدەكات روبەڕووی گەندەڵی ببێتەوە‌و ئەو كەسانە دادگایی بكات كە هۆكاری ئاژاوەو ناكۆكین لە وڵاتدا.   

 (درەو): تۆڕی هەواڵی (بی بی سی) راپۆرتێكی لەبارەی كاری كۆڵبەری لە سنورەكانی نێوان باشورو رۆژهەڵاتی كودستان بڵاوكردەوە، راپۆرتەكە دەڵێت، رێژەی 40%ی كۆڵبەرەكان دەرچووی زانكۆن‌و نوسراوی ئایەتوڵا خامنەیی رێبەری باڵای ئێران هەیە كە رێگە بە هێزی پاسەوانی سنور دەدات تەقە لە كۆڵبەران بكەن‌و بیانكوژن. دەقی راپۆرتەكە: ئێران: بۆچی كۆڵبەران ئەو بارانە هەڵدەگرن كە ئەسپ‌و گوێدرێژ نایتوانن . راپۆرت: بی بی سی وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت ناوەڕاستی ئەم مانگە، دەزگاكانی راگەیاندنی كوردی‌و فارسی هەواڵی كوژرانی كۆڵبەرێك‌و برینداربوونی دەیان كۆڵبەری تریان راگەیاند، ئەوەش دوای ئەوەی هێزی پاسەوانی سنوری ئێران لە شاری نەوسود لە پارێزگای كرماشانی ئێران كە زۆرینەی دانیشتوانەكەی كوردە، تەقەیان لە كۆڵبەرەكان كرد. وشەی "كۆڵبەر" لە زمانی كوردی‌و فارسی بەواتای "هەڵگرتنی كێشی قورس" دێت، ئەمانە زۆربەیان خەڵكی كوردی شارۆچكە‌و گوندە سنورییەكانن لەگەڵ هەرێمی كوردستانی عێراق. سەرباری ئەوەی كارەكەیان پڕ مەترسییە، بەڵام ئەم كەسانە ماوەی دەیان ساڵە ئەم كارە دەكەن بۆ دابینكردنی بژێوییان لە تەنگژەی ئابوری ئێراندا. سایتی دۆزینەوەی تەرمی فەرهاد خوسرەوی لەناو بەفردا لەلایەن خەڵكی خۆبەخشەوە "رەقبووەوە تاوەكو مرد" كامێرای (BBC) چووە ئەو چیا سەختانە‌و قسەی لەگەڵ ئەو كۆڵبەرانەدا كرد لەبارەی ئەو كارە مەترسیدارەی كە دەیكەن‌و ژیانی خۆیان لەپێناویدا دادەنێن؛ لەكاتێكدا داهاتەكەی ناتوانێت پێداویستی بنەڕەتی كەسێك پڕبكاتەوە. ئەو كۆڵبەرانە لە دوو لاوە روبەڕووی مەترسی مردن دەبنەوە، ئەگەر كەسێكیان بە گولەی پاسەوانی سنوری ئێران نەكوژرێت، ئەوا لەناو بەفردا رەقدەبێتەوە تاوەكو دەمرێت یان لە لوتكەی چیا دەكەوێتە خوارەوە یاخود بەهۆی سەختی ناوچەكەوە، هەرەسهێنانی بەفرو رووداوی تر روودەدات. تەنیا ساڵی رابردوو، لانی كەم (74) كۆڵبەر لە سنور كوژراون، (174) كۆڵبەر برینداربوون، لەناو ئەمانەدا (50) كەسیان بەدەستی هێزەكانی پاسەوانی سنوری ئێران كوژراون؛ (23) كەس بەهۆی كەوتنەخوارەوە لە شوێنە سەختەكان‌و هەرەسهێنانی بەفرەوە گیانیان لەدەستداوە، هاوشێوەی حاڵەتەكەی فەرهاد خوسرەوی‌و ئازاد خوسرەوی برای كە تەرمەكانیان لەژێر بەفردا دۆزرایەوە. (ئەم ژمارانە سایتی "ایران وایر"ی ئۆپۆزسیۆن كە بارەگاكەی لە لەندەنە، لە رێكخراوی مافی مرۆڤەوە لە كوردستانی عێراق دەستی كەوتووە). بەهۆی مردنی ئەو دوو برا مێردمنداڵەوە لە چەند شارێك لە ئێران خۆپیشاندان كرا‌و داوا لە حكومەت كرا بایەخ بە دۆخی ژیانیان بدات‌و بژێوییان باش بكات. وێنەی ئەو مێردمنداڵەی كە رەقبووەوە، دوای دۆزینەوەی تەرمەكەی دایكی لە باوەشتی گرتووه ئەركێك كە بۆ ئەسپ‌و گوێدرێژ سەختە ئەو پیاوانە كاڵای ئاودیوكراوی جۆراوجۆر هەڵدەگرن بە دوری 10 بۆ 15 كیلۆمەتر، باری هەر كەسێك 50 بۆ 120 كیلۆیە‌و بەڕێگایەكی پێچاوپێچ‌و زۆر سەختدا دەیگوازنەوە. بەمدواییە منداڵانی خوار تەمەنی 18 ساڵی لەپاڵ چەندین ژندا هاتونەتە ناو ئەم پیشەیەوە. تەمەنی كۆڵبەران لەنێوان 15 بۆ 70 ساڵی‌و زیاتردایە. مەرگەساتی كۆڵبەران بووە بە ماددەیەك بۆ هونەرمەندە شێوەكارەكان‌و پەیكەرتاش‌و سینەماكاران‌و شاعیران لە ئێران سزاكان ئەركی كۆڵبەران خۆی دەبینێتەوە لە هەڵگرتنی كاڵا لەسەر شانیان‌و گواستنەوەی لە كوردستانی عێراقەوە بۆ بازرگانەكان لە ئێران، ئەمە لەبەرامبەر پاداشتێكدا كە زۆر كەمە بۆ پڕكردنەوەی پێداویستییە سەرەكییەكانیان. كێشی ئەو كاڵایانەی كە هەریەكێكیان هەڵیدەگرن زیاتر لە 100 كیلۆیە، چونكە پاداشتەكەیان پشت بەو بڕە دەبەستێت كە دەتوانن لە یەك كارواندا بیگوازنەوە. كاڵاكان بریتین لە خواردنی لەقتونراو، ئامێری كارەبایی وەكو بەڕاد‌و سپلیت‌و تەلەفزیۆن، یاخود پێڵاو و جلوبەرگ‌و كەلوپەلی چێشتخانە‌و تایەی ئۆتۆمبیل‌و موبایل‌و لە هەندێك كاتیشدا جگەرە. زۆرینەی كۆڵبەرەكان خۆیان بەدوردەگرن لە گواستنەوەی خواردنەوە كحولییەكان، ئەمە سەرباری ئەوەی كە كرێی گواستنەوەی چەند هێندە زیاترە لە كرێی گواستنەوەی ماددە بەكاربەرەكانی تر، چونكە سزای دەستگرتن بەسەر خواردنەوە كحولییەكان دوو هێندەی سزای ماددەكانی ترە، بەڵام سەرباری ئەمەش هەندێك سەرچڵی دەكەن‌و خواردنەوە كحولییەكانیش دەگوازنەوە. بەپێی یاسای ئێران كاری ئەم كەسانە دەچێتە چوارچێوەی پرۆسەی قاچاخچێتییەوە، سزای كەسەكە زیندانكردنە بۆ ماوەی چەند مانگێك یاخود پێدانی سەرپێچییەكی داراییە كە هاوتایە لەگەڵ بەهای ئەو كەلوپەلەی كە دەستی بەسەردا گیراوە.  لوتكەی بەردەكان ئەو كۆڵبەرانە بە بی بی سی فارسییان- وت، پاسەوانی سنوری ئێران بەشێوەیەكی هەڕەمەكی تەقەیان لێدەكەن بەبێ گوێدانە ژیانیان، ساڵانە دەیان كەس دەمرن‌و بریندار دەبن. ئەوانە رێگایەكی شاخاوی سەخت دەگرنە بەر كە بەرزییەكەی هەندێكجار دەگاتە 4000 هەزار مەتر، كە بۆ ئەسپ‌و گوێدرێژ سەختە پێیادا سەركەون. یەكێك لە كۆڵبەرەكان بە بی بی سی وت، نرخی هەر كیلۆیەك لە باری كاڵاكان لەنێوان 40 بۆ 80 سەنتی ئەمریكیدایە، واتە كەمتر لە یەك دۆلار. ناوەندی ئەو بڕە پارەیەی كە هەر كەسێك لە یەك رۆژی كاركردندا دەستی دەكەوێت 25 دۆلارە، ئەمە پێش لێدەكردنی خەرجییەكانی گواستنەوە. واتە دوای لێدەكردنی خەرجی گەشتەكەیان 12 بۆ 15 دۆلاریان بۆ دەمێنێتەوە. هیچ كەسێك ناتوانێت لە هەفتەیەكدا دوو كاروان بكات، چونكە بەهۆی بەرزبوونەوەی رێژەی بێكارییەوە، كێبركێكە بەهێزە. سەرباری سەختییەكەی، ژنانیش هاتونەتە ناو كارەكەوە ئاڵنگاری سروشت‌و یاسا سەرباری ترسی مردن كە لە هەر ساتێكدا روبەڕووی دەبنەوە، بەڵام هیچ بژاردەیەكی تریان نییە بۆ بەدەستهێنانی بژێوییان لەو دۆخە خراپەی ئابوریدا لە ئێران بە گشتی‌و لە ناوچە كوردییەكان بەتایبەتی. لەنێوان ساڵانی 2015 بۆ 2019، (368) كەس كوژراون‌و (595) كەس برینداربوون بەپێی قسەی رێكخراوی "هەنگاو" بۆ مافەكانی مرۆڤ‌و تۆڕی مافەكانی مرۆڤ لە ئێران‌و كوردستانی عێراق. 16ی كانونی دووەمی رابردوو، ئاژانسی فەرمی هەواڵی ئێران (IRIB) رایگەیاند، نزیكەی 20 هەزار كەس هەن كە لەم بوارەدا لە ئێران كاردەكەن، ئەمە بەپێی ئامارە نافەرمییەكان. ئەمە لەكاتێكدایە ئاژانسی هەواڵی (ILNA)ی سەربە وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی لە ئێران ژمارەیان بە 80 هەزار كەس دەخەمڵێنێت‌و سەرباری مەترسییەكانیش ژمارەكە لەزیادبووندایە. كۆڵبەرەكان دەڵێن:" ئێمە ئەو رێگایانە بەكارناهێنین كە ئۆپۆزسیۆنی چەكداری كورد لە ئێران بەكاری دەهێنن، بۆ ئەوەی تێكەڵ نەكرێین لەگەڵ ئەواندا، لەگەڵ ئەوەشدا، پاسەوانی سنور بەشێوەیەكی راستەوخۆ تەقەمان لێدەكەن‌و لەسەر سەرو سنگمان نیشانە دەگرنەوە بۆ ئەوەی بمانكوژن، نازانین بۆچی سەرەتا بۆ ئاگاداركردنەوە تەقەمان لێناكەن لەبری ئەوەی بمانكوژن". كوشتنی ئاژەڵەكان كۆڵبەرەكان دەڵێن هێزە ئەمنییەكان‌و پاسەوانی سنور هیچ رەحمێكیان نییە بەرامبەر ئەو ئاژەڵانەش كە هیچ گوناحێكیان نییە جگە لەوەی كە خاوەنەكانیان بەكاریاندەهێنن لە كاری قاچاخچێتیدا، لە ئایاری 2018دا كوشتارگەیەك لە كەرتی خۆرئاوای ئازەربایجان لەسەر دەستی هێزە ئەمنییەكان رویدا، تێیدا نزیكەی (90) ئەسپ كوژران كە هیچ كاڵایەكیشیان هەڵنەگرتبوو. یەكێك لە كۆڵبەرەكان لەبارەی پاسەوانی سنورو هێزە ئەمنییەكانەوە دەڵێ:" ئەوان سەرچاوەی بژێویمان دەدزن بەبێ ئەوەی هیچ رەحمێك بە حاڵمان بكەن". ئەسپ‌و گوێدرێژ كە بە دەستی هێزەكانی سنوری ئێران كوژراون دەسەڵاتدارانی ئێران چی دەڵێن ؟ بۆچوونی بەرپرسانی ئێرانی لەبارەی كۆڵبەران‌و كارەكەیانەوە دابەشبووە، هەندێك وەكو قاچاخچی دەیانبینێت كە بە كاری نایاسایی هەڵدەستن، چونكە ئەو كەلوپەلانەی كە لەسەر كۆڵیان هەڵیدەگرن لەڕێگە یاساییەكانەوە نەهاتوون‌و گومرگیان نەداوە، بۆیە دەوڵەت بەرپرسیارێتی هەر شتێك هەڵناگرێت كە بەسەریاندا بێت‌و سزا دەدرێن لەبەرئەوەی قاچاخچین. هەندێكی تر بەرگرییان لێدەكەن بە خستنەڕووی پرسیاری وەكو: كەسێكی بێبەشكراو لە مافەكانی وەكو هەر هاوڵاتییەكی تری ئێران بۆچی دەبێت رەچاوی ئەو یاسایانە بكات كە هیچ مافێكی بۆ دەستەبەر ناكەن، مافە بنەڕەتییەكانی هاوڵاتیان گرنگترن لە یاساكان، لەكاتێكدا ئەو كەسانە بێبەشكراون لە مافەكانیان، بۆچی دەبێت پابەندی ئەو یاسایانە بن كە چاودێرییان ناكات ؟ سایتی "ایران وایر" لەزاری یەكێك لە پارێزەرەكانەوە بڵاویكردەوە، ئەو كاتێك دۆسیەیەكی یاسایی پەیوەندیدار بە كوژرانی یەكێك لە كۆڵبەرەكانەوە لەسەر دەستی هێزەكانی پاسەوانی سنور لە شارۆچكەی "بانە"ی كوردنشین بەرزدەكاتەوە، سكاڵاكارێكی سەربازی لە پارێزگاكە نامەیەكی نوسینگەی مورشیدی باڵای بۆ دەرهێناوە كە تێیدا هاتووە:" نابێت پاسەوانی سنور سزا بدرێن لەسەر ئەوەی تەقەیان لە كۆڵبەران كردووەو برینداریان كردوون یاخود كوشتویانن". ژمارەیەك كۆڵبەر لە كاتی پەڕینەوەیان بە ناوچەیەكی سەختی نێوان ئێران‌و عێراقدا بێكارییەكی زۆر بەپێی قسەی هەندێك رێكخراوی فەرمی لە ئێران، ناوچە كوردییەكانی وڵات دواكەوتوترین ناوچەن لەڕووی كۆمەڵایەتی‌و سیاسیی‌و رۆشنبیری‌و ئابورییەوە، لەناوچە كوردییەكاندا بەرزترین رێژەی بێكاری لەسەر ئاستی وڵات تۆماركراوە. بەپێی ئامارەكان پارێزگای كوردستان لە ساڵی 2018دا، پشكی پارێزگاكە لە كۆی گشتی داهاتی ناوخۆیی تەنیا رێژەی 0,5% بووە.  بەپێی ئەو ئامارانەی كە ئاژانسی هەواڵی (ILNA)ی سەربە وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی لە ئێران بڵاویكردوەتەوە، زیاتر لە 40%ی كۆڵبەران دەرچووی زانكۆكانن لەو ناوچانەی كە زۆرینەی دانیشتوانەكەیان كوردن (كە كۆڵبەرانیان تێدایە)‌و بەدەست بێكارییەوە دەناڵێنن.