ئامادەكردنی: ئەنوەر كەریم حكومەتی هەرێمی كوردستان لەم ساڵدا تەنها چوار موچەی داوە بە لێبڕینی 21%، لە مانگی ماییسی ئەمساڵیشەوە قەرزەكانی حكومەت نزیكەی ( ملیارێك) دۆلار زیادیكردووە.      لێدوانەکانی حکومەتی هەرێم ناڕاستە بەرامبەر بە مووچەی  فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان  کە ئەڵێت  تەنها  2 مووچە قەرزارین ،  وە تەنها لە مسا ڵدا  (5)مووچە لە دواوەیە . موچەی  مانگی کانونی دوهەم  لە  لە 19 /3  دا دەستیکردوە بەدابەشکردن .   وە موچەی مانگی شوبات  لە 4/ 5  دا دەستیکردوە بەدابەشکردن  ،  وە موچەی مانگی ئازار لە29/6 دا دەستیکردوە بەدابەشکردن  بەلێبرێنی لە 21%  وە موچەی مانگی نیسان لە 20/ 8  دا دەستیکردوە بەدابەشکردن  بەلێبڕینی 21%  لەبەر ئەوە هەر لەساڵی 2020 دا  حکومەت  4 مووچەی فەرمانبەران  قەرزارە.     قەرزەکانی  حکومەتی هەرێم  لە ماوەی 4مانگدا بەبڕی (916 ) ملیۆن دۆلاری ئەمریکی زیادیکردوە بە ووتەی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە 6/10  لە پەڕلەمانی کوردستان ڕایگەیاند کە قەرزاکانی حکومەتی هەرێم گەیشتۆتە =28.476.675.039 ملیار دۆلاری ئەمریکی .  لە کاتیکدا  کە قەرزاکانی لە مانگی مایسدا  گەیشتبوە 27.549.958 ملیار دۆلاری ئەمریکی .      ئەوەی جێگای سەرنجە  حکومەتی هەرێم شایستە دارایەکانی کۆمپانیا بیانیەکانی نەوتی  داوە لە دوای مانگی مایسەوە بۆ مانگەکانی  دوای ،  بۆیە  قەرزاکانی  جێگای تێڕمانە ،.   ئەمەش بەڵگەکانە کە وەزارەتی سامانە سروشتیەکان  شایستە دارایەکانی کۆممپانیا بیانیەکنی داوە ،     کۆمپانیای گەڵف کییستۆن پێترۆڵیۆم .   کە لە کێڵگەکانی شێخان وە بەرهینان دەکات   بە پێی هەواڵی 5533Q ;  وەزاراتی سامانە سروشتیەکان   لە رۆژی 19-6-2020 دا بڕی (2.7) ملیۆن دۆلاری داوە   بە کۆمپپانیاکە تێچووی شایستە دارایەکانی بۆ مانگی مایس ، لە  ڕۆژی 28-7-2020  بە پێی هەواڵی 2173U.   وەزارەتی سامانە سروشتیەکانی هەرێم    بڕی( 9.6 )ملیۆن دۆلاری داوە  بە کۆمپانیاکە  وەک شایستە  دارایەکانی  بۆ مانگی حوزەیران داوە .  بەپێی هەواڵی   6536X   لە رۆژی  1-9-2020 حکومەتی هەرێم  بڕی (10) ملیۆن دۆلاری داوا بە کۆمپانیاکە وەک شایستە دارایەکانی مانگی  تەموز.   بە پێیی هەوالی 1680A; لە رۆژی 25-9 -2020  حکومەتی هەریم بڕی (12.5) ملیۆن دۆلاری داوە بە کۆمپانیاکە وەک شایستە دارایەکانی  بۆ مانگی ئاب ،  کۆپمپانیای  گینێل ئینێرجی  وDNA  بۆ کێڵگەکانی  تاوگی و  فیشخابور .   بە پێی هەواڵ . لە گروپی EQS لە 28-7 -2020 حکومەتی هەرێم بڕی  ( 30.2) ملیۆن دۆلاری داوە  بە گینێل و DNA  بۆ شایستە دارایەکانی  تاوگێ و  فیشاخابور بۆ مانگی  حوزەیران .    بە پێی هەواڵی . گروپی EQS. لە ڕۆژی 1-9  -2020  دا بڕی(4.7)  ملیۆن دۆلار دراوە بە گینێڵ وە ک شایستە دارایەکانی کیڵگەی تەق تەق  وە بڕی 35.8 ملیۆن دۆلار بۆ کیڵگەکانی  تاوگی و فیشخابور   دراوە بە گینێل  و DNA  بۆ شایسیتە دارایەکانی  مانگی  تەموز،   بە پێی هەواڵ لە لایەن گروپی EQS.  لە رۆژی 25- 9 -2020 دا    حکومەتی هەرێم بڕی 4.7 ملیۆن دۆلاری داوە بە کۆمپانیای گینێل بۆ شایستە دارایەکانی لە کیڵگەکانی تەق تەق .  .  وە حکومەتی هەرێم بڕی 33.8 ملیۆن دۆلاری داوە بە گینێڵ و DNA   بۆ شایستە دارایەکانی لە کێلگەکانی تاوگی و فیشخابور .    کۆمپانیای Shamaran. . لە کیڵگەکانی  ئەتروش وە بەرهینان دەکات   لە ڕۆژی 4-9-2020 وەزارەتی سامەنە سروشتیەکان بڕی (21.4 )ملیۆن دۆلاری داوە  بۆ شایستە دارایەکانی مانگی تەموز   لە رۆژی 28-9 -2020 دا  وەزارەتی سامانە سروشتیەکان بڕی  20 ملیۆن دۆلاری داوە بە کۆمپانیەکە بۆ  شایستە دارایەکانی مانگی ئاب .   وە هەروەها شایستە دارایەکانی مانگەکانی پێشووی وەرگرتوە .    کۆمپانیای کار گروپ   ئەم کۆمپانیایە  زۆرتین بڕی نەوتی هەرێم دەردەهێنێت  کە بڕەکەی 170 هەزار بەرمیل / رۆژێکدا   لە کێڵگەکانی خورمەڵە،  بەهۆی ئەوەی ئەم کۆمپانیایە پشکەکانی لە بۆرسەی هیچ ووڵاتێکدا بازرگانی پێوەناکرێت . بۆیە ناتوانرێت شایستە دارایەکانی بدۆزینەوە ،  لەبەر نەبوونی شەفافیەت لەلایەن وەزارەتی سامانە سروشتیەکانەوە،   بڕی شایستە دارایەکانی کۆمپانیای کار گروپ  لە بەیانامەدا بڵاوناکرێتەوە .   لەبەر ئەوەی وەزارەتی سامانە سروشتیەکان  شایستە دارایەکانی  کۆمپانیا بیانیەکانی داوە ،   گومانی تیانیە کە شایستە دارایەکانی کۆمپانیای کار  گروپیشی  بەهەمانشیوە داوە.  ئە گەر شایستە دارایەکانی کۆمپانیاکان درابێت و  وە موچەش  ئاوا داوادەکەوێت و نادرێت و لێدەبڕریت بۆ یە قەرزاکانی  حکومەت جێگای سەرسوڕمانە  بۆ زیادکردنی .   

 (درەو): ئەمڕۆ ئەندامێكی دادگای فدراڵی عێراق بەناوی دادوەر (عەبود ساڵح تەمیمی) كۆچی دوایی كرد. بەمردنی دادوەر عەبدود تەمیمی، جارێكی تر كێشەی نیسابی یاسایی دادگای فیدراڵی عێراق كەوتەوە بەر باس‌و خواست.  بەگوێرەی دەستور، دادگای فیدراڵی عێراق تاكە لایەنە تەماشای تانەكانی هەڵبژاردن دەكات‌و ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنەكان پەسەند دەكات، لەكاتێكدا بڕیارە ناوەڕاستی ساڵی داهاتوو هەڵبژاردنی پێشوەختە لە عێراق بەڕێوەبچێت، ئێستا دادگای فیدراڵی لەناو كێشەیەكی یاسایدایە.  دادگای فیداڵی كە لەڕووی ئیدارییەوە سەربە ئەنجومەنی باڵای دادوەرییە، لە (9) دادوەر پێكدەهات، بەمدواییە یەكێك لە دادوەرەكان خانەنشین بوو، بەهۆی ئەوەی میكانیزمێكی دیاریكراو لەبەردەستدا نەبوو، تائێستا نازانرێت شوێنی ئەو دادوەرە خانەنشینە چۆن پڕبكرێتەوە، ئەمە لەكاتێكدایە بەپێی یاسای دادگاكە، نیسابی یاسایی دادگای فیدراڵی بە ئامادەبوونی سەرۆك‌و (8) ئەندامی دادگاكە پێكدێت‌و بەبێ ئامادەبوونی كەسێكیان دانیشتن‌و كۆبونەوەكانیان بە نادروست ئەژماردەكرێت‌و هەر بڕیارێك لەو كۆبونەوانەدا دەربچێت لایەنی جێبەجێكار پابەند ناكات بە جێبەجێكردنیەوە. پێشتر دادگای فیدراڵی كە یەكێك لە ئەندامە سەرەكییەكانی خانەنشین دەكرد، شوێنەكەی بە ناوی كەسێك لە لیستی یەدەگەكان پڕدەكردەوە، بەڵام دەركەوت دواین لیستی ناوی كاندیدە یەدەگەكان بەهۆی زۆری تەمەنیانەوە هەمویان رەوانەی خانەنشینیی كراون‌و ناتوانرێت كەسیان بگەڕێندرێتەوە بۆ پڕكردنەوەی ئەو كورسییەی دادگاكە كە چۆڵ بووە، لێرەوە گرفت لە نیسابی یاسایی دادگای باڵای فیدراڵیدا دروست بووە، بۆئەوەی هەڵبژاردنی پێشوەختە بەڕێوەبچێت، دەبێت پەرلەمانی عێراق ئەم كێشەیە چارەسەر بكات. هەندێك داوا دەكەن پەرلەمان یاسایەكی نوێ بۆ دادگای فیدراڵی دەربكات، بەڵام تاریق حەرب پسپۆڕی یاسایی دەڵێ:" لەبری ئەوەی چاوەڕێی یاسای نوێی دادگاكە بكرێت كە پەسەندكردنی پێویستی بە دوو لەسەر سێی دەنگی پەرلەمانتاران واتای (220) پەرلەمانتار هەیە، یاسای ژمارەی (30)ی ساڵی 2005ی دادگای فیدراڵی هێشتا بەركارە، دەتوانرێت بە زۆرینەی ساددە ماددەی سێی ئەو یاسایە هەموار بكرێت‌و ئەوكاتە دەتوانرێت شوێنە بەتاڵەكە پڕبكرێتەوە‌و كۆتایی بە كێشەی نیسابی دادگای فیدراڵی بهێنرێت". مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەمدواییە رایگەیاند، بەبێ چارەسەركردنی كێشەی نیسابی یاسایی دادگای فیدراڵی، هەڵبژاردنی پێشوەختە لە عێراق ناكرێت.   

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەموو هەوڵەكانی خستەگەڕ بۆ ئەوەی كۆتایی بەقەیرانی دارایی بهێنێت، ئەم كارەی بۆ نەكرا، ئێستا بەگرتنەبەری چەند رێوشوێنێك دەیەوێت لانی كەم هەندێك لە دیمەنی قەیرانەكە بگۆڕێت، هەفتەی داهاتوو حكومەت موچەیەكی تر دابەشدەكات، مەسرور بارزانی دەیەوێت موچەی پێنج مانگی موچەخۆران كە كەوتووەتەسەر شانی حكومەت پاكتاو بكات، لەم راپۆرتەدا (درەو) وردەكاری زیاتر دەخاتەڕوو.   موچەیەكی تر حكومەتی هەرێمی كوردستان ئامادەكاری دەكات بۆ دابەشكردنی موچەیەكی تر لەسەردەمی قەیرانی دارایی‌و كۆرۆنادا. ئەو موچەیەی كە بڕیارە لە هەفتەی داهاتوودا حكومەتی هەرێم دەست بەدابەشكردنی بكات، تائێستا یەكلانەبوەتەوە موچەی مانگی چەندە، ئەگەر بەپێی خشتە كۆنەكە موچە دابەشبكرێت ئەوا دەبێت بە موچەی مانگی (نیسان) واتا مانگی (4)ی 2020، خۆ ئەگەر وەكو ئەوەی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت باسی دەكات، خشتەی دابەشكردنی موچە راستبكرێتەوە، موچەكە دەبێت بە موچەی مانگی (ئەیلول)، واتا مانگی رابردوو. هەرچۆنێك بێت ئەمڕۆ (53) رۆژ تێپەڕی بەسەر وەرگرتنی موچەی مانگی ئازاری رابردوودا، كە وەزارەتی تەندروستی وەكو یەكەمین وەزارەت لە رۆژی 17ی ئابی رابردوودا وەریگرتووە، لە هەموو حاڵەكاتدا حكومەت بۆ ئەمجارەش بە دوو مانگ یەك موچە بەسەر فەرمانبەراندا دابەشدەكات. بۆ ئەم مانگە، حكومەتی هەرێم دواكەوتنی وادەی دابەشكردنی موچەی خستە ئەستۆی حكومەتی عێراقەوە، بەوپێیەی لە عێراقیش بۆ ئەم مانگە بەهۆی نەمانی نەختینەی دارایی لە بانكی ناوەندیی، كێشە بۆ دابەشكردنی موچەی فەرمانبەران دروستبووە، حكومەتی عێراق ماوەی دوو هەفتە دابەشكردنی موچەی دواخست. پێشتر كە وەزارەتی دارایی عێراق بڕیاری دابەشكردنی خەرجی موچەی فەرمانبەرانی دەدا، پارەی فەرمانبەرانی هەرێم لە لیستی موچەی وەزارەتەكاندا لە ریزبەندی سێیەمدا بوو، واتە سێیەمین لایەن بوو كە موچەكەی بۆ دەخرایە سەر حساب بانكیی، بەڵام بەپێی لیستی ئەم مانگە، موچەی فەرمانبەرانی هەرێم لە كۆتایی لیستی وەزارەتەكانی عێراقدایە، هەرچەندە دەوترێت حكومەتی هەرێم فشاری كردووە وادەی خەرجكردنی پارەكەی بۆ پێش بخرێت. ئێستا وەزارەتی دارایی عێراق دەستیكردووە بە خەرجكردنی موچەی وەزارەتەكان، بڕیارە خەرجكردنی پارە رۆژی هەینی‌و شەممەش رانەوەستێت‌و رۆژی دووشەممە كۆتایی بێت، بەم پێیەبێت لە هەموو حاڵەكاندا رۆژی یەكشەممە وەزارەتی دارایی عێراق بڕی (320 ملیار) دینارەكەی فەرمانبەرانی هەرێم دەخاتەسەر ژمارە حسابی حكومەتی هەرێمی كوردستان. چارەنوسی موچە فەوتاوەكان ! مەسرور بارزانی كە یەكەمینجارە خۆی لە پۆستی سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستاندا تاقیدەكاتەوە، رۆژی 10ی تەموزی 2019 حكومەتەكەی متمانەی لە پەرلەمانی كوردستان وەرگرتووە، واتا نزیكەی ساڵێك‌و سێ مانگە دەستبەكاربووە، لەم ماوەیەدا بەپێی قسەی مەسرور بارزانی، حكومەتەكەی (12) موچەی دابەشكردووە. بەڵام ئێستا كە مانگی (10)ی ساڵی 2020ە، حكومەتی مەسرور بارزانی ئەگەر بەپێی خشتە كۆنەكە موچە دابەشبكات، دەبێت موچەی مانگی (4)ی 2020 بەسەر فەرمانبەراندا دابەش بكات، واتا كابینەی مەسرور بارزانی لە دابەشكردنی موچەدا (6) مانگ لەدوای هەموو جیهانەوەیە، ئەم كێشەیە چۆن چارەسەر دەكرێت ؟ چارەنوسی موچە فەوتاوەكان چی بەسەردێت ؟ رۆژی 5ی ئەم مانگە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم چووە بەردەم پەرلەمانی كوردستان، لەوێ لەبارەی چارەنوسی موچە فەوتاوەكانەوە وتی:" ئێمە لەم حكومەتەدا موچە پاشەكەوت ناكەین، بەڵام قەرزی حكومەتی پێشووتریش وەرناگرین". مەسرور بارزانی لەگەڵ دەستبەكاربوونیدا لە پۆستی سەرۆكی حكومەت، هێڵێكی گەورەی كێشا لەنێوان خۆی‌و نێچیرڤان بارزانی ئامۆزایدا، كە لە (17 ساڵ)ی رابردوودا پۆستی سەرۆكی حكومەتی بەدەستەوە بووە، مەسرور هەر لە سەرەتای دەستبەكاربوونیەوە ئەنجومەنی وەزیران‌و حكومەتەكەی لە دۆست‌و كەسە نزیكەكانی نێچیرڤان پاككردەوە، ئێستاش دەیەوێت شانی كابینەكەی لەو قەرزو كێشانە بتەكێنێت كە لە كابینە یەك لەدوای یەكەكانی نێچیرڤانی ئامۆزایەوە بۆی ماوەتەوە، ئەمە بەدیوە سیاسییەكەیدا جۆرێكیشە لە خۆ بێبەریكردنی پارتی لە 17 ساڵی حوكمڕانی نێچیرڤان بارزانی.  بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە لەناو پارتی دەست (درەو) كەوتوون، مەسرور بارزانی پێشنیازی كردووە بۆ ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی، بەمزوانە خشتەی مانگانەی دابەشكردنی موچە رێكبخاتەوە‌و بۆ رایگشتی بڵاوبكاتەوە، رێكخستنەوەكە بەمشیوەیە دەبێت: •    موچەی سێ مانگی كابینەی نێچیرڤان بارزانی كە بە میرات بۆ كابینەی ئێستا بەجێماوە، بكرێت بە پاشەكەوت‌و بخرێتەسەر موچە پاشەكەوتكراوەكانی كابینەی نێچیرڤان بارزانی، بەمە كابینەی مەسرور بارزانی رزگاری دەبێت‌و سێ مانگ موچەی بۆ دەگەڕێتەوە.  •    كابینەی نۆ موچەی سێ مانگی فەرمانبەرانی نەداوە، هەفتەی داهاتوو موچەی مانگی (9) دابەشبكرێت، ئیتر تەنیا موچەی دوو مانگی ئەمساڵ لای حكومەتی مەسرور بارزانی دەمێنێتەوە، بۆ ئەمە ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی رایبگەیەنێت موچەی ئەو دوو مانگە بۆیە دابەشنەكراوە بەغداد پارەی نەناردووە، ئەمە قەرزە لەسەر بەغداد نەك حكومەتی هەرێم، ئەگەر حكومەتی بەغداد پارەكەی نارد، حكومەتی هەرێم دابەشی دەكات بەسەر فەرمانبەراندا. •    بەم دوو رێگایە مەسرور بارزانی دەیەوێت كەمێك خۆی لەژێر باری فشاری شەقام لەبارەی موچە دەرباز بكات‌و لەبەردەم رایگشتیدا دیمەنەكە بەوشێوەیە بگۆڕێت كە حكومەتی هەرێم مانگانە لەكاتی خۆیدا موچە دابەش دەكات. لەبارەی موچەی ئەم مانگەوە بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لەبەردەستدان، بۆ ئەو موچەی كە بڕیارە حكومەتی هەرێم هەفتەی داهاتوو دەست بە دابەشكردنی بكات، وەزارەتی دارایی بڕی (413 ملیار) دینار داهاتی لەبەردەستدایە، ئەم پارەیە لەگەڵ (320 ملیار)ەكەی بەغدادەوە دەبێت بە (733 ملیار) دینار. خەرجی موچەی موچەخۆران لە هەرێمی كوردستان بەبێ دەستكاریكردن مانگانە (895 ملیار) دینارە، ئەو پارەیەی ئێستا لەبەردەستی حكومەتی هەرێمدایە رێژەی 18%ی كورتهێنانی هەیە بۆ پڕكردنەوەی خەرجی موچە، حكومەت ئەم كورتهێنانە بە لێبڕینی 18%ی خەرجی موچەی هەر وەزارەتێك پڕدەكاتەوە، وەزارەتەكانیش كەمكردنەوەكە دەگوازنەوە بۆسەر موچەی فەرمانبەران. بەگوێرەی ئەوەی ئێستا بۆ موچە لەبەردەستدایە، داهاتەكانی حكومەتی هەرێم بەبەراورد بە مانگی ئابی رابردوو كە موچەی مانگی نیسانی تێدا دابەشكراوە، گۆڕانكارییەكی ئەوتۆی بەسەردا نەهاتووە، پێدەچێت حكومەت بیەوێت ئەو داهاتانەی كە بۆ خەرجی موچە تەرخانیكردوون تا ئەوكاتەی دۆخەكە بەرەو باشبوون دەڕوات، بەمشێوەیە جێگیر بكات: •    داهاتی نەوت: 270 ملیار دینار •    داهاتی ناوخۆ: 120 ملیار دینار •    یارمەتی دارایی هاوپەیمانان بۆ هەرێمی كوردستان: 20 ملیار دینار •    پارەكەی بەغداد: 320 ملیار دینار چارەنوسی 320 ملیار دینارەكە  رۆژی 15ی ئابی رابردوو، دوای چەند مانگێك هاتوچوونی وەفدی هەرێمی كوردستان بۆ بەغداد، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم رێككەوتنێكی لەگەڵ مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق كرد لەبارەی بودجە‌و داهاتەكانەوە. بەپێی ئەم رێككەوتنە، كازمی قایل بوو بەوەی تا ئەوكاتەی بودجەی ساڵی 2020 لە پەرلەمانی عێراق پەسەند دەكرێت، وەكو بودجەی بەكاربردن، بۆ سێ مانگ (ئاب- ئەیلول- شترینی یەكەم) مانگانە بڕی (320 ملیار) دینار بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت. حكومەتی كازمی بۆ مانگی ئاب بڕی (320 ملیار) دینارەكەی بۆ هەرێم نارد، هەفتەی داهاتووش هەمان بڕی پارە بۆ مانگی ئایلول دەنێرێت، ئەگەر یاسای بودجەی ساڵی 2020 لە پەرلەمانی عێراق پەسەند نەكرێت، تا كۆتایی ئەمساڵ حكومەتی كازمی یەك جاری تر بڕی (320 ملیار) دینار بۆ هەرێم دەنێرێت. بەمدواییە حكومەتی كازمی لەژێر فشاری پەرلەمانی عێراقدا پرۆژە بودجەی 2020ی رەوانەی پەرلەمان كرد، بەڵام پرۆژەكە بەگشتیی كۆپییەكی یاسای بودجەی 2019ی حكومەتی عادل عەبدولمەهدی بوو كە وەرگرتنی بڕێك قەرزی نوێی بۆ زیادكرابوو، كوتلەكانی پەرلەمان پرۆژەكەیان رەتكردەوەو داوای بودجە‌و خەرجی راستەقینەی ئەمساڵی حكومەتی عەبدولمەهدی+ كازمییان كرد، بەوهۆیەوە كازمی پرۆژەكەی لە پەرلەمان كێشایەوە. ئێستا كە حكومەتی هەرێم پێویستی بەوەیە بودجەی 2020ی عێراق پەسەندبكرێت‌و بتوانێت بەهۆیەوە بۆ دوو مانگی كۆتایی ئەمساڵ بەشێوەیەكی فەرمی (320 ملیار) دیناری تری مانگانە زامن بكات، لە بەغداد كێشە بۆ بودجەكە دروستبووە، كازمی لەم كاتەدا كە حكومەت توشی قەیرانی دارایی بوەتەوە، ئەولەویەتی كارەكانی ئەوەیە پەرلەمان بە یاسایەكی نوێ دەرگای لەسەر وەرگرتنی بڕێك قەرزی نوێ بۆ بكاتەوە، بۆیە كاتێك نەیتوانی لەڕێگەی پرۆژەیاسای بودجەی 2020ەوە زامنی وەرگرتنی قەرز بكات، پرۆژەكەی كێشایەوە‌و دواتر بەشێوەیەكی سەربەخۆو بە نوسراوێك داوای لە پەرلەمان كرد رێگەی بدات قەرزی نوێ بكات، بەم بارودۆخەوە پێشبینی ناكرێت تا كۆتایی ئەمساڵ پرۆژەیاسای بودجەی 2020 پەسەندبكرێت، ئەمەش وادەكات حكومەتی هەرێم جارێكی تر لەگەڵ كازمی تێهەڵچێتەوە لەسەر (320 ملیار) دینارەكە. حكومەتی مەسرور بارزانی لەكاتێكدا پلانی هەیە بۆ ئەوەی موچەی مانگانەی موچەخۆران رێكبخاتەوە، ئەگەر كێشەی بۆ (320 ملیار) دینارەكەی بەغداد دروست ببێت، جارێكی تر دەكەوێتەوە ناو كێشەی موچەو مانگانە ناتوانێت لەكاتێكی دیاریكراودا موچە بدات. قسەوباس هەیە مەسرور بارزانی دەیەوێت مانگانە بەپێی ئەو داهاتانەی لەبەردەستدا (30 رۆژجارێك) موچە بدرێت، ئیتر رێژەی لێبڕینی موچەی فەرمانبەران هەرچەنێك بێت، بەڵام ئەگەر كێشە بۆ (320 ملیار)ەكەی بەغداد دروست ببێت، رەنگە تا كۆتایی ئەمساڵ جگە لەو موچەیەی كە هەفتەی داهاتوو دابەشدەكرێت، كابینەی مەسرور بارزانی تەنیا یەك موچەی تر بە لێبڕینەوە بە موچەخۆران بدات، واتا جارێكی تر پەنا دەباتەوە بۆ درێژكردنەوەی وادەی دابەشكردنی موچە لە مانگێكەوە بۆ دوو مانگ جارێك.  

 (درەو): ئەمڕۆ سەرۆكایەتی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی و سەرۆكی فراكسیۆنەكان سەبارەت بە كەیسی (محەمەد شێخ وەهاب) ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان كۆبونەوە، کە لەلایەن دادگاوە تۆمەتبارکراوە بە  ساختەكردنی وەسڵ لە دەروازەی نێودەوڵەتی پەروێزخان  (محەمەد شێخ وەهاب) خۆی ئامادەی كۆبونەوەكە بووە، بەپێی زانیارییەکان لەبەردەم ئەنجومەندا وتویەتی:" ئامادەم بچمە بەردەم دادگا". لە دوای كۆبونەوەكە ئازاد محەمەد سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی  نوسراوێكی ئاڕاستەی دادگای تێهەڵچونەوەی گەرمیان كردووە، تێدا داوا دەکات زانیاریی بە ئەنجومەنی پارێزگا بدەن لەبارەی جۆری تۆمەت و ئەو سكاڵایەی كە لەسەر ( محەمەد شێخ وەهاب) كراوە لەلایەن دادگاکەوە.  بەرزان شێخ محەمەد جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بە (درەو)ی رایگەیاند:" تائێستا هیچ شتێكی فەرمیمان لەلایەن دادگای گەرمیانەوە بەدەست نەگەیشتووە، بە گوێرەی ماددەی (٣)ی ساڵی (٢٠٠٩)ی یاسای پارێزگاكانی هەرێم، ئەندامی ئەنجومەنی راوەدو نانێرێت و دەبێت ئەنجومەن ئاگادار بكرێتەوە، ئەگەر حاڵەتەكە راست بوو ئەنجومەن خۆی دەینێریت، ئەمەش لەپێناو سەروەری یاسادایە". بەرزان شێخ محەمەد وتی:" ئەمرۆ وەك سەرۆكایەتی ئەنجومەن و سەرۆكی فراكسیۆنەكان كۆبونەوەمان كردوو بانگهێشتی محەمەد شێخ وەهابمان كرد، ئەو ئامادەیی خۆی دەربڕی بچێتە بەردەم دادگا". بەپێی ئەوەی (درەو) لە سەرچاوە ئەمنییەکانی گەرمیانەوە دەستیکەوتووە، ئەو ئەندامەی فراکسیۆنی گۆڕان لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بەتۆمەتی ساختەکردنی وەسڵ لە دەروازەی نێودەوڵەتی پەروێزخان، فەرمانی دەستگیركردنی دەرچووەو ماددە یاساییەکەی بریتییە لە مادەی (٢٧٩)ی  یاسای سزادانی عێراقی كە تایبەتە بە تەزویر. دوێنێ پۆلیسی بۆ دەستگیرکردنی چونەتە ماڵی (محەمەد شێخ وەهاب) چونە ماڵەکەی بەڵام لەوێ نەبوو. بەپێی زانیارییەكان، ئەوانەی وەسڵەكانیان تەزویركردووە چەند کەسێکن و بەبەهای نزیكەی (10 ملیۆن) دۆلار وەسڵیان تەزویر كردووە، چەند كەسێك دەستگیركراون و ئیعترافیان لەسەر ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی كردووە.

(درەو): دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا‌و خاتوو میلانیای هاوسەری توشی كۆرۆنابوون، ئەمە دوای ئەوەهات دەركەوت خاتوو (هۆپ هیكس) یاریدەدەرە نزیكەكەی ترەمپ توشی ڤایرۆسەكە بووە.  ساڵی 2017 ترەمپ (ئەنتۆنی سكاراموچی) كرد بە بەڕێوەبەری پەیوەندییەكانی خۆی، بەڵام پاش (10) رۆژ لە پۆستەكە لایبردو خاتوو (هۆپ هیكس)ی تەمەنی (31 ساڵ)ی خستە شوێنەكەی.  خاتوو هیكس هیچ شارەزایی یان زانیارییەكی ئەوتۆی لەبارەی سیاسەتەوە نییە، بەڵام بەدرێژایی پێنج ساڵی رابردوو یەكێك لەو كەسانە بووە كە پەیوەندیەكی باشی لەگەڵ خانەوادەی ترەمپدا هەبووە.  كاروانی كاركردنی خاتو هیكس لەگەڵ ترەمپ پڕە لە هەڵبەرز‌و دابەرز، جارێك دەستی لەكاركێشایەوە، بەڵام دواتر بە پۆستێكی جیاوازەوە گەڕایەوە بۆ ناو تیمەكەی سەرۆك.  ئێستا ئەم كچە چۆن توانیویەتی یەكێك لە گرنگترین هەلەكانی كاركردن لەناو ئیدارەی ئەمریكا بەدەستبهێنێت ؟ ئیڤانكا ترەمپ هۆپ هیكس سەرەتای ژیانی پیشەگەریی لە بواری پەیوەندییە گشتییەكان بە كاركردن بۆ كۆمپانیای جلوبەرگی خاتوو ئیڤانكای كچی دۆناڵد ترەمپ دەستپێكردووە. دوای ئەوەی وەكو نمایشكاری جلوبەرگ لە هۆڵە بەناوبانگەكانی وەكو رالف لۆرین كاریكردووە، نمایشی هەندێك لە جلوبەرگەكانی كۆمپانیاكەی ئیڤانكای وەكو بەشێك لە ئەركی خۆی، نمایشكردووە. كاركردن لەگەڵ كچە گەورەكەی دۆناڵد ترەمپ لە كۆتایدا وایكردووە هۆپ هیكس سەرەنجی ترەمپ بەلای خۆیدا رابكێشێت. ئۆكتۆبەری 2014 ترەمپ بۆ كاری پەیوەندییە گشتییەكانی كۆمپانیاكەی لە بواری خانوبەرەدا خاتوو هیكس-ی هەڵبژارد.  لە پڕێكدا بۆناو سیاسەت ! سەرەتاكانی 2015 خاتوو هۆپ هیكس چووە ناو بواری سیاسەتەوە، كاتێك لەگەڵ ترەمپدا چوو بۆ گەشتی بانگەشەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی، سەرباری ئەمە یارمەتی ترەمپی دەدا لە بەڕێوەبردنی ئەژمارەكەی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر.  كاتێكیش كەمپەینی هەڵبژاردنەكە قورس بوو، دەبوو بڕیار بدات لەنێوان ئەوەی ببێت بە سكرتێری رۆژنامەوانی ترەمپ یاخود دەگەڕێتەوە بۆ كاركردن لە كۆمپانیای خانوبەرە. هیكس بڕیاریدا بگەڕێتەوە بۆ كاركردن لە كۆمپانیای خانوبەرەكەی ترەمپ، بەڵام ترەمپ جارێكی تر داوای لێكرد لەگەڵ تیمە سیاسییەكەیدا بمێنێتەوە‌و خاتو هیكس-یش ئەمەی قبوڵ كرد.  خۆدورگرتن لە میدیاكان سەرباری ئەوەی بەردەوام لەو شوێنانەدا ئامادەیە كە رۆژنامەوانان تێیدا دیدار لەگەڵ ترەمپ دەكەن، بەڵام هۆب هیكس زۆر بە دەگمەن دیداری رۆژنامەوانی ئەنجام دەدات. هیكس كاتێك دەستی بەكاركردن كرد لە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی، ئەژمارەكانی خۆی لە تۆڕی تویتەرو ئینستاگرام داخست. كاتێكیش دۆناڵد ترەمپ بوو بە سەرۆك، ئەركێكی نوێی بۆ دۆزیەوە، بەڕێوەبەری پەیوەندییە ستراتیژییەكان لە كۆشكی سپی.  شێوازی مامەڵەكردنی لەگەڵ سەرۆك بەجۆرێكە كە هەوڵ نادات بیگۆڕێت، بەڵام زۆر بە ساكاری ئاسانكاری بۆ دەكات ئەو كارە بكات كە ئەو دەیەوێت. بەپێی راپۆرتی سایتی "پۆلیتیكۆ"، خاتوو هیكس یەكێك لەو كەمترین كەسانەیە كە بەراستی ئاگاداری ژیانی تایبەتی خانەوادەی ترەمپە، تەنانەت نانی ئێوارەی رۆژانی شەممە "ژەمە خۆراكی تایبەت لە بیروباوەڕی جولەكەكاندا" لەگەڵ ئیڤانكا ترەمپ‌و جارید كوشنەردا دەخوات. هیكس یەكێك لەو ژمارە كەمەی خەڵكیش بوو كە مانگی ئایاری 2017 ئامادەی دیداری پاپای ڤاتیكان بوو لەگەڵ ترەمپدا. دەستلەكاركێشانەوە‌و گەڕانەوە هیكس لە فێبرایەری 2018دا دەستی لەكاركێشایەوە، ئەمەش دوای رۆژێك لە شایەتیدانەكەی لەبەردەم كۆنگرێسدا، كە تێیدا وتی جارناجارێك لەپێناو بەرژەوەندی ترەمپدا درۆ دەكات.  لەو ماوەیەدا لە كەناڵی فۆكس نیوزی نزیك لە ترەمپ كاری كرد، ئەمساڵ گەڕایەوە بۆ ناو تیمی سەرۆك.  كاتێك كە گەڕایەوە بۆ ناو تیمی سەرۆك، تارا ماكیلفی پەیامنێری (BBC) لە كۆشی سپی وتی هۆكاری گەڕانەوەكەی زۆر ئاسانە:" كەم قسەدەكات‌و پێدەچێت نهێنییەكانی سەرۆكیش بزانێت". سەرچاوە: BBC  

 (درەو):  "ئەم کابینەیە هیچ بڕە پارەیەکی قەرزنەکردووە تا ببێت بەگرفت بۆ کابینەکانی داهاتوو" دوێنی لەبەردەم پەرلەماندا مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان وای وت. بەڵام هاوکات و لەبەشێکی تری قسەکانیدا باسی لەوەکرد، ئێستا کۆی قەرزو پابەندییە داراییەکانی سەرشانی حکومەتی هەرێم بووە بە (٢٨ ملیارو ٤٧٦ملیۆن و ٧٦٥ هەزارو ٣٩) دۆلار. بەر لە جەژنی قوربانی رابردوو، لە پیامێکی تەلەفزیۆنیدا مەسرور بارزانی ئاشکرایکرد، کابینەکەی بڕی (٢٧ ملیار) دۆلار قەرزی لە کابینەکانی پێشووترەوە (کابینەکانی نێچیرڤان بارزانی) بۆماوەتەوە، بەڵام دوای چەند مانگێک دوێنێ لەبەردەم پەرلەماندا وتی ئێستا قەرزەکان گەیشتونەتە (٢٨ ملیارو ٤٧٦ ملیۆن) دۆلار. ئێستا پرسیارەکە ئەوەیە چۆن رێژەی قەرزەکان لە ماوەی چەند مانگێکدا لە (٢٧ ملیار) دۆلارەوە گەیشتوەتە (٢٨ ملیار) دۆلار ؟ ئایا سەرۆکی حکومەت راستدەکات دەڵێ کابینەکەی کە ماوەی ساڵێکە دەستبەکاربووە هیچ بڕە پارەیەکی قەرزنەکردووە کە ببێت بە گرفت بۆ کابینەکانی داهاتوو ؟ چۆن زیادی کرد ؟ بەپێی راپۆرتێکی چاودێری دارایی، کە لە مانگی تەموزی 2020 لە حكومەتەوە ئاڕاستەی كراوەو ئەویش ئاڕاستەی حكومەتی كردوەتەوە: 🔹 كۆی قەرزەكانی حكومەت (27 ملیارو 549 ملیۆن و 958 هەزارو 263) دۆلار بووە. 🔹 واتا لەماوەی تەنها (٣ مانگ)دا، نزیكەی (ملیارێك) دۆلار قەرز خراوەتەوە سەر حكومەتی هەرێمی كوردستان. 🔹 مەسرور بارزانی باسی وردەکاری ئەوەی نەکرد چۆن رێژەی قەرزەکان زیادی کردووە، بەڵام بەپێی بەدواداچونەکانی (درەو)، ئەو ملیارە دۆلارەی بۆسەر قەرزەکانی حکومەت زیادی کردووە، پارەو شایستەی دارایی کۆمپانیاکانی نەوتە، کە بەمدواییە بەهۆی قەیرانی داراییەوە کابینەی مەسرور بارزانی داوای لێکردن وەرگرتنی شایستە داراییەکانیان دوابخەن بۆ کاتێک دۆخی حکومەتەکەی لەڕووی داراییەوە باشتر دەبێت. 🔸 پوختەی قەرزەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە راپۆرتی دیوانی چاودێری داراییدا.  

(درەو): دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا توشی ڤایرۆسی كۆرۆنا بووە، پەیتا پەیتا میدیاكانی خۆرئاوا هەواڵی لەبارەی تەندروستی سەرۆكەوە بڵاودەكەنەوە، هەندێك دەڵێن دۆخی خراپە، هەندێكی تر دەڵێن باشە، نەخۆشكەوتنی سەرۆكەكانی ئەمریكا لەماوەی سەرۆكایەتییەكەیاندا شتێكی بێ پێشینە نییە لە مێژووی ئەمریكادا. ئەو سەرۆكانەی كە مردن ! بەدرێژایی سەدەكانی رابردوو، چەندین جۆری نەخۆشی بوون بە هاوەڵی سەرۆكەكانی ئەمریكا لەماوەی سەرۆكایەتیكردنیاندا، ئەمەش بووە بە هەڕەشە بۆسەر ئایندەی سیاسییان، ئەمە جگە لەوەی ژمارەیەك لە سەرۆكەكانی ئەمریكا لەماوەی سەرۆكایەتیكردنیاندا بەهۆی نەخۆشییەوە مردوون لەوانە (كولیام هنری هاریسۆن) كە بەهۆی هەوكردنی سییەكانییەوە دوای 34 رۆژ لە وەرگرتنی پۆستی سەرۆكایەتی ئەمریكا گیانی لەدەستداوە، هەروەها (وارن جی هاردینگ) كە بەهۆی كێشەی دڵەوە گیانی لەدەستداوە، سەرباری ئەمە ژمارەیەكی تر لە سەرۆكەكانی ئەمریكا توشی نەخۆشی بوون‌و بەرگەیان گرتووە‌و بەشێوەیەكی سەیر رزگاریان بووە‌و دوای چەندین رۆژ ئازاری نەخۆشی، چاكبونەتەوە‌و گەڕاونەتەوە بۆسەر كارەكانیان.  نەخۆشییەكەی جۆرج واشنتۆن سەرەتای ئەم چیرۆكە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو قەیرانە تەندروستییانەی كە لەماوەی دەستبەكاربوونی یەكەمین سەرۆك لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكادا هەبوو، دوای رزگاربوونی لە نەخۆشییەكانی (سماڵپۆكس‌و مەلاریا‌و دفتیریا)، جۆرج واشنتۆن تەنیا دوو مانگ دوای ئەوەی پۆستی سەرۆكی ئەمریكای وەرگرتووە، بەدەست نیشانەی نەخۆشی مەترسیدارەوە ناڵاندویەتی، ئەوكات پزیشكەكان دەستنیشانیانكردووە كە جۆرج واشنتۆن دوچاری گرێیەكی پیس بووە‌و پێویستی بە نەشتەرگەرییە، ئەمەش وایكردووە یەكەمین سەرۆكی ئەمریكا بەناچاری بۆ ماوەی (6 هەفتە) لەسەر لای راستی جەستەی بخەوێت. لەماوەی ساڵی دووەمی سەرۆكایەتییەكەیدا، جۆرج واشنتۆن توشی ئەنفلۆنزایەتی قورس بووە كە زیانی بەهەردوو هەستی بینین‌و بیستنی گەیاندووە، دوای رزگاربوونی لەو نەخۆشییە جۆرج واشنتۆن بە هاوەڵەكانی وتووە:" لەماوەی دوو ساڵدا توشی دوو نەخۆشی بووم، نەخۆشی سێیەم رەوانەی گۆڕستانم دەكات بۆ لای باوباپیرانم".   جۆرج واشنتۆن یەكەم سەرۆكی ئەمریكا لەكاتی سەرەمەرگدا شێرپەنجەكەی سەرۆك كلیفلاند ساڵی 1893 سەرۆك (گرۆڤەر كلیڤلاند) لەماوەی خولی دووەمی سەرۆكایەتییەكەیدا توشی قەیرانێكی تەندروستی مەترسیدار بووەوە كە پێویستی بەوەكرد پزیشكەكان بەشێوەیەكی خێرا دەستوەردان بكەن‌و گرێیەكی شێرپەنجە لە نزیك دەمی دەربهێنن، بۆ ئەوەی میدیاكاران بە هەواڵی دۆخی تەندروستی سەرۆك نەزانن، سەرۆك كلیڤلاند نەشتەرگەرییەكەی لەناو یەختی یەكێك لە هاوڕێكانیدا لە ناوچەی (لۆنگ ئایلند ساوند) ئەنجامدا، لەكاتی نەشتەرگەرییەكەدا پزیشكەكان بۆ دەركردنی گرێ مەترسیدارەكە، ناچاربوون بەشێك لە مەڵاشووی سەرۆك هەڵگرن، دوای ئەم نەشتەرگەرییە سەرۆك چارەسەری وەرگرت‌و گەڕایەوە بۆ سەر كارەكەی.  سەرۆك گرۆڤەر كلیڤلاند كێشە تەندروستییەكانی سەرۆك وڵسن دوای كۆتایی جەنگی یەكەمی جیهان، سەرۆك وۆدرۆو وڵسن بەماوەیەكی سەختدا گوزەری كرد، سەرەتای ساڵی 1919 لەكاتی ئامادەبوونی لە كۆنگرەی نێودەوڵەتی ئاشتی لە پاریس، توشی ئەنفلۆنزای ئیسپانی بوو، ئەمە نەخۆشیەكی مەترسیداربوو، لەكاتی خۆیدا (50 ملیۆن) كەسی لەسەر ئاستی جیهان كوشت، لەو ماوەیەدا كە سەرۆك وڵسن توشی ئەنفلۆنزای ئیسپانی بووە، بەرپرسان راپۆرتی راستیی نەخۆشییەكەیان لە میدیاكان‌و رایگشتی ئەمریكا شاردوەتەوە‌و تەنیا وتویانە پاریس ساردبووە‌و سەرۆك سەرما بردویەتییەوە‌و توشی نەخۆشییەكی ئاسایی بووە.  سەرباری ئەوەی لە ئەنفلۆنزای ئیسپانی رزگاری بوو، ساڵی 1919 سەرۆك وڵسن توشی چەند كێشەیەكی مەترسیدارتری تەندورستی بووەوە، لەوانە كێشەی دڵ‌و جەڵتەی دەمار، لەبەر ئەم بارودۆخە تەندروستییە، وڵسن پێشنیازی كرد (تۆماس مارشاڵ) جێگری سەرۆك ئەركەكانی سەرۆكی وڵات بگرێتەدەست، بەڵام هاوسەرو پزیشكە تایبەتەكەی سەرۆك زۆر بەتوندی پێشنیازەكەی سەرۆك وڵسنیان رەتكردەوە.  سەرۆك وۆدرۆو وڵسن رۆزفڵت‌و ئیفلیجی منداڵان سەرباری ئەوەی لەو كەسانە بوو كە ساڵی 1919 توشی ئەنفلۆنزای ئیسپانی بووبوو،  فرانكلین رۆزفڵت كە چوار خولی لەسەر یەك سەرۆكی ئەمریكا بوو، بەدەست ئازاری ئیفلیجی منداڵانەوە دەیناڵاند، زۆرجار ناچار دەبوو  كورسی جوڵاو بەكاربهێنێت بۆ هاتوچۆكردن، بۆ ئەوەی لەبەردەم خەڵكدا بە كورسییەوە وەكو كەسێكی لاواز دەرنەكەوێت، رۆزفڵت گۆچانی بەكاردەهێنا بۆ هاتوچۆكردن لەبەرچاوی خەڵك یان یارمەتی لە یەكێك لە هاوەڵەكانی وەردەگرت، سەرباری ئەمە رۆزفڵت رێگری لەوە دەكرد لەكاتی رۆشتنیدا رۆژنامەنوسان وێنەی بگرن‌و بۆ ئەمەش دەزگای نهێنی راسپاردبوو.  كێشە تەندروستییەكانی ئیزنهاوەر لەماوەی سەرۆكایەتییەكەیدا، دوایت ئیزنهاوەر بەدەست كێشەی دڵەوە دەیناڵاند، دوای ئەوەی دڵنیا بوو لەوەی توشی نەخۆشی "كرۆن-  Crohn's disease" بووە، نەشتەرگەی ئەنجامدا، لەترسی ئەوەی نەوەك نەتوانێت ئەركەكانی بەڕێوەببات، سەرۆك ئیزەنهاوەر نامەیەكی بۆ (ریچارد نیكسۆن)ی جێگری نوسی‌و تێیدا داوای لێكرد خەمڵاندن بۆ بارودۆخی تەندروستی بكات‌و لەبری ئەو ئەركی سەرۆكایەتی ئەمریكا وەربگرێت ئەگەر نەیتوانی كاروبارەكانی بەڕێوەببات.  بەڵام ئەم نامەیە بەچاوی بایەخەوە تەماشا نەكرا، چونكە لەڕووی یاساییەوە نەگونجاو بوو نیكسۆن ئەركی سەرۆك بۆ ماوەیەكی كاتیی‌و پچڕپچڕ وەرگرێت كاتێك ئیزەنهاوەر خۆی هێشتا بوونی هەیە‌و لە نەخۆشخانەیە.  سەرۆك ئیزەنهاوەرو تیمە تەندروستییەكەی رۆناڵد ریگن‌و جۆرج بوش بۆ یەكەمینجار لە مێژووی ئەمریكادا، لە 13ی تەموزی 1985دا لەسەردەمی سەرۆكایەتی رۆناڵد ریگن-دا، بیست‌و پێنجەمین هەمواری دەستوری بەكارهێندراو بەهۆیەوە جۆرج بوشی باوك بەشێوەیەكی كاتیی ئەركی سەرۆكایەتی ئەمریكای گرتەدەست تا ئەوكاتەی سەرۆك ریگن نەشتەرگەرییەكەی بۆ چارەسەری شێرپەنجەی قۆڵۆن ئەنجام دەدات.  هەموو ئەو ماوەیەی كە سەرۆك ریگن لە ژێر چارەسەردا بوو لە نەخۆشخانە، بوش سەرۆكایەتی ئەمریكای دەكرد، دواتر كە چاكبووەوە، ریگن نامەی بۆ كۆنگرێس ناردو پۆستی سەرۆكایەتی لە بوش وەرگرتەوە.  هەروەها جۆرج بوشی كوڕ لەماوەی ساڵانی 2002 هەروەها 2007 دووجار پەنای بۆ ئەم رێوشوێنە برد‌و ئەركی سەرۆكایەتی ئەمریكای بەخشی بە (دیك چینی) جێگری، ئەمەش كاتێك بوو كە بۆ چارەسەری قۆڵۆن، بێهۆشكرا. سەرۆك رۆناڵد ریگن سەرۆك جۆرج بوشی كوڕ

  درەو: بۆ كڕینی كەل و پەل و پێداویستی بۆ ئۆفیسی نوێی وەزیری شەهیدان و ئەنفاكراون بڕی (74 ملیۆن) دینار خەرجكراوە، (10 ملیۆن) دینار بۆ ئۆفیسی بەرێوەبەری گشتی دیوانی وەزارەت خەرجكراوە. بە پێی چەند نوسراوێك كە دەستی (درەو) كەوتووە، ( عەبدوڵا حاجی مەحمود) وەزیری شەهیدان و ئەنفالكراوانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ كڕینی كەل و پەل بۆ ئۆفیسە نوێیەكەی بە دوو وەجبە بڕی ( 74 ملیۆن) دیناری خەرجكردووە. بە پێی نوسراوی ژمارە (527) كە لەبەرواری 9/2/2020 دەرچووە بڕی ( 51 ملیۆن و 710 هەزار) دینار تەرخانكراوە لەسەر بودجەی دیوانی وەزارەت بۆ كڕین و دابینكردنی كەل و پەل و پێداویستی ئۆفیسی نوێی وەزیری شەهیدان و ئەنفالكراوان. بە نوسراوی ژمارە (512) لەبەرواری 6/2/2020 دەرچووە بڕی ( 22 ملیۆن و 185 هەزار) دینار لە سەر بودجەی دیوانی وەزارەت خەرجكراوە بۆ كڕین و دابینكردنی كەل و پەل و پێداویستی ئۆفیسی نوێی وەزیری شەهیدان و ئەنفالكراوان. لەلایەكی تر بڕی ( 9 ملیۆن و 880 هەزار) دینار بۆ كەل و پەل و پێداویستی بۆ ئۆفیسی نوێی بەڕێوەبەری گشتی دیوان خەرجكراوە، لەسەر بودجەی دیوانی وەزارەت.  

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت بارزانی بە لاهور شێخ جەنگی‌و نەیارانی حزبەكەی لە سەركردایەتی یەكێتی وت، تەنیا كوڕەكانی كۆچكردوو جەلال تاڵەبانی بە شوێنگرەوە‌و خاوەنی راستەقینەی یەكێتی دەزانێت، بەمە بارزانی بە ئاشكرا هاتەسەر هێڵی ناكۆكییەكان لەسەر چارەنوسی یەكێتی نیشتمانی، نزیكەی (20 ساڵ) لەمەوبەر كاتێك بێئومێد بوو لە خستنی پارتی، تاڵەبانی بیری لەوەكردەوە لەڕێگەی نێچیرڤان بارزانییەوە فو لە ئاگری ناكۆكییەكانی ناو بنەماڵەی بارزانی بكات‌و پارتی لاواز بكات، ئێستا مەسعود بارزانی بەشێوەیەكی ئاشكراتر هەمان كار لەسەر بنەماڵەكەی تاڵەبانی تاقی دەكاتەوە.  یەكێتی.. سێ ساڵ دوایی كۆچی تاڵەبانی سێ ساڵ بەسەر كۆچی دوایی جەلال تاڵەبانی یەكەمین سكرتێری یەكێتی نیشتمانی كوردساندا تێدەپەڕێت، هێشتا دۆخی یەكێتی هی ئەوە نییە حەسودی پێ ببرێت. سەركردایەتی‌و مەكتەب سیاسییە كۆنەكەی حزب، كە كۆتاییەكانی 2019 لە كۆنگرەی چواردا دورخراونەتەوە، لەدوورەوە بەتوڕەییەوە تەماشای دۆخی حزبەكەیان دەكەن، ماڵباتی تاڵەبانیش كە لەدوای كۆنگرەوە جڵەوی حزبیان گرتەدەست، لەناو خۆیاندا كۆك نین‌و لاهور شێخ جەنگی لە دۆڵێك‌و قوباد تاڵەبانی‌و بافڵی تاڵەبانی برای لە دۆڵێكی تر. گەنجەكانی یەكێتی، بەدیاریكراوی نەوەی تاڵەبانییەكان، تا ئەوكاتەی مەكتەب سیاسییەكانی كۆنەكانیان لە حزب وەدەرنا، پێیانوابوو پارتی لەڕێگەی ئەوانەوە دزەی كردوەتە ناو یەكێتی‌و خەرقی كردوون، بەڵام ئێستا خۆیان توشی ئەو خەرقبونە بونەتەوە، بارزانییەكان خەریكە بەتەواوەتی دابەشیان دەكەن بەسەر دوو بەرەی دژ بەیەكدا. لە بارزانییەوە بۆ لاهور شێخ جەنگیی ئەمڕۆ كە یادی سێ ساڵەی كۆچی دوایی جەلال تاڵەبانی سكرتێری مێژوویی حزبەكەیان كردەوە، ئەم بۆنەیە گرنگ بوو بۆ ئەوەی یەكێتی جارێكی تر "چەیك"ێكی دۆخی ناوخۆیی خۆی‌و پەیوەندییەكانی لەگەڵ پارتی‌و لایەنە سیاسییەكان بكاتەوە. مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی بەناردنی پەیامێك بەم بۆنەیەوە، تۆپێكی ئاگرینی هەڵدایە ناو ماڵباتی تاڵەبانییەوە‌و جارێكی تر بزمارێكی كێشا بەسەر تابوتی ئەنجامی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا. بارزانی لەبری هاوسەرۆكەكان‌و مەكتەبی سیاسی یەكێتی، پەیامی ئاڕاستەی دوو كوڕەكەی جەلال تاڵەبانی كرد‌و زیاد لەپێویست ستایشی كردن، تا ئەو رادەیەی پێشگری "كاك"ی بۆ بەكارهێنان، كە ئەمەش شتێكی نوێ‌و بێ پێشینە بوو بەبەراورد بە پەیامەكانی رابردووی بارزانی بۆ یەكێتی‌و سەركردەكانی.  لەمە زیاتر، بارزانی لە پەیامەكەیدا بەبۆنەی یادی سێ ساڵەی كۆچی دوایی تاڵەبانییەوە، بافڵ تاڵەبانی‌و قوباد تاڵەبانی وەكو "برازا"ی خۆی ناوهێنا‌و داوایلێكردن "درێژە بە رێگای باوكیان بدەن". پەیامەكەی بارزانی بۆ یادی تاڵەبانی زیادتر بوو لە پەیامێكی ئاسایی هەر كەسێكی سیاسی، كە بۆ بۆنەیەكی دیاریكراوی دەنوسێت، بارزانی بە ئاشكرا ئاماژەی ئەوەی دا بە سەركردەكانی دوای كۆنگرەی چوارەمی یەكێتی، كە جگە لە كوڕانی تاڵەبانی، دان بە كەسی تردا وەكو هاوسەرۆك‌و خاوەنی راستەقینەی یەكێتیدا نانێت، بەمە بارزانی لەلایەك دەیەوێت یەكێتی بەتەواوەتی هاوشێوەی پارتی بكات بە حزبێكی بنەماڵەیی، لەلایەكی تر كوڕەكانی تاڵەبانی بكات بە گژی كوڕەكانی شێخ جەنگیی ئامۆزایاندا.  شەڕكردن لەگەڵ ئامۆزاكان لەسەر خاوەندارێتی یەكێتی، شەڕێكە كە زیاتر قوباد تاڵەبانی لێی دەترسێت‌و هەوڵ دەدات خۆی لێبەدور بگرێت، بەمدواییە قوباد تاڵەبانی لە نوسینێكدا باسی لەوەكرد:"ئەو جگە لە بافڵ تاڵەبانی برایەكی تری هەیە كە ناوی لاهور شێخ جەنگییە"، بەڵام ئەمجارە بارزانی دەستی گرتوون‌و راپێچی ناو ئەو ناكۆكییە خێزانیەیان دەكات.  مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش هاوشێوەی مەسعود بارزانی باوكی، پەیامی بۆ كوڕەكانی تاڵەبانی نارد، نەك یەكێتی نیشتمانی.  مەسرور بارزانی بەهەمان شێوە لە پەیامەكەیدا یەكێتی دابەشكردووە بەسەر دوو بەرەدا‌و دەڵێ:" پێزانینم ئاڕاستەی بەڕێزان كاك بافل‌و كاك قوبادو شوێنكەوتووە راستەقینەكانی مام جەلال دەكەم"، واتا بەبڕوای ئەوان هی تریش لەناو یەكێتیدا هەن كە شوێنكەوتەی راستەقینەی كۆچكردوو تاڵەبانی نین، لەمەشدا پەنجەی ئاماژە بۆ لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكیێتییە.  پەیامەكەی مەسعود بارزانی، ماڵباتی تاڵەبانی دڵخۆش‌و ماڵباتی شێخ جەنگی‌و كوڕەكانی نیگەران كرد، هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەد هاوسەرۆكی كۆچكردوو تاڵەبانی كە چەند ساڵێكە بەهۆی نەخۆشییەوە لە گۆڕەپانی سیاسی دوركەوتوەتەوە، دەقی پەیامەكەی مەسعود بارزانی بۆ كوڕەكانی، لە ئەژماری خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك بڵاوكردەوە. بارزانی لاسایی تاڵەبانی دەكاتەوە بارزانی كە رۆژگارێك بەدیاریكراویش دوای ساڵانی 2000 نیگەران‌و دوردونگ بوو لە دەستوەردانی تاڵەبانی لە كێشە تایبەتەكانی ناو بنەماڵەكەی، ئەمڕۆ كە تاڵەبانی لە گۆڕەپانەكەدا نەماوە، گەمەكەی ئەو لەسەر یەكێتی تاقیدەكاتەوە‌و دەست بۆ كێشە هەستیارەكانی ناو بنەماڵەی تاڵەبانی دەبات. تاڵەبانی كە رۆژگارێكی زۆری ژیانی خۆی تەرخانكرد بۆ كۆتایهێنان بە دەستڕۆیشتووی بنەماڵەی بارزانی، ئەم كارەی لەژێر ناو و بەهانەی دژایەتی حوكمی خێڵەكی‌و دواكەوتووی ناسەردەمیانە دەكرد، بەڵام لەكۆتایدا دەستی لە خەونەكەی هەڵگرت‌و ئاشتەوایی لەگەڵ بارزانیدا كرد. بەپێی قسەی ئەوانەی كە لێیەوە نزیكبوون، تاڵەبانی لەدوای ساڵانی 2000وە باوەڕی وابووە بنەماڵەی بارزانی لەناو نابرێن مەگەر ئەوەی لەناوخۆیاندا ناكۆكییان بۆ دروست ببێت، لەوكاتەوە تاڵەبانی فوی لە ئاگری ناكۆكییەكانی ناو ماڵباتی بارزانی دەكرد، هەر ئەو سەردەمە بوو كە هاوشێوەی ئێستا، نێچیرڤان بارزانی نیگەران بوو لە مەسعود بارزانی مامی، بەڵام تاڵەبانی بە زیرەكییە دیپلۆماسییەكەی خۆی پەلی گرت‌و لە ئەمریكاوە هێنایەوە بۆ كوردستان‌و لای مەسعود بارزانی قسەی خێری بۆ كرد، تاڵەبانی پێیوابوو نێچیرڤان بارزانی كەسایەتییەكی جیاوازترە لە ئەندامانی تری بنەماڵەی بارزانی، سەرخستنی لەناو پارتیدا بە سودی یەكێتی‌و كوردستان كۆتایی دێت. سەرباری ئەوەی تاڵەبانی زۆر بە وردی‌و بە هەستیارییەوە ئیدارەی گەمەكەی دەدا، بەڵام هێشتا مەسعود بارزانی نیگەران‌و دوردونگ بوو لە دەستوەردانی تاڵەبانی لە كێشە ناوخۆییەكانی بنەماڵەكەی‌و دەستلە پشتدانی نێچیرڤان بارزانی.    تاڵەبانی باوك كۆچی دوایی كرد‌و هەرگیز بەچاوی خۆی نەیبینی نێچیرڤان بارزانی ئەو رۆڵە بگێڕێت كە ئەو چاوەڕوانی لێدەكرد، بەڵام دوای سێ ساڵ لە مردنی خۆی، ئێستا یارییەكە پێچەوانە بووەتەوە، بارزانی دەست لە پشتی كوڕەكانی تاڵەبانی دەدات‌و دەیەوێت گەمەیەكی نوێ لەناو ماڵباتی تاڵەبانییەكاندا رێكبخات، ئایا كوڕەكانی تاڵەبانی ئەو رۆڵە دەگێڕن كە بارزانی داوایان لێدەكات، واتا روبەڕووی ئامۆزاكانیان دەبنەوە. 16ی ئۆكتۆبەر.. قۆناغێكی نوێ رۆژی 16ی ئۆكتۆبەری 2017 هاتنەپێشەوەی قۆناغێكی نوێ بوو لە پەیوەندی نێوان ماڵباتی تاڵەبانی‌و بنەماڵەی بارزانی. لەم رۆژەدا هێزەكانی حەشدی شەعبی پەلاماری كەركوك‌و هەموو ئەو ناوچانەیاندا كە لەدوای شەڕی داعشەوە لە ناوچە جێناكۆكەكان پێشمەرگە كۆنترۆڵی كردبوون، پارتی لە سنورەكانی خۆی كشایەوە، یەكێتیش لە كەركوك‌و سنورەكانی خۆی، پارتی‌و میدیاكانی شكستی ریفراندۆمیان خستەئەستۆی كشانەوەی پێشمەرگە لە كەركوك.  ئەندازیاری رێككەوتنەكەی یەكێتی لەگەڵ حكومەتی عێراق بۆ كشانەوەی پێشمەرگە لە كەركوك، بافڵ تاڵەبانی كوڕە گەورەی كۆچكردوو تاڵەبانی بوو، كە ئەوكات هیچ پۆستێكی سیاسی لەناو یەكێتیدا نەبوو، بافڵ تاڵەبانی ئەو رۆژگارە هاتەسەر شاشەی تەلەفزیۆن‌و بە زمانی ئینگلیزی باسی لە وردەكاری رێككەوتنەكەی یەكێتی‌و حەشدی شەعبی كرد، ئەمە بارزانی نیگەران‌و توڕە كرد لە یەكێتی، بارزانی ئەندازیارانی ئەو رێككەوتنەی بە "خیانەتكار" ناوبرد، دواتر ئەوانە لە فەرهەنگی سیاسی پارتیدا ناویان لێنرا "ئۆكتۆبەرچییەكان".  سەرباری ئەوەی ئەندازیاری رێككەوتنی 16ی ئۆكتۆبەر بافڵ تاڵەبانی بوو، بەڵام بارزانی پەیوەندییەكانی لەگەڵ بافڵ ئاسایی كردوەتەوە‌و ئێستا تیری "خیانەتەكە"ی ئاڕاستەی لاهور شێخ جەنگی كردووە. لاهور كارەكتەری سەرەكی رۆژی 16ی ئۆكتۆبەر نەبووە، بەڵام برایەكی كە (ئاراس شێخ جەنگیی)یە، رۆژانی دوای 16ی ئۆكتۆبەر لەناو كەركوك دەركەوت‌و هێرشی توندی كردەسەر بنەماڵەی بارزانی، ئاراس بەشداریش بوو لە رێككەوتنەكەی 16ی ئۆكتۆبەردا، رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت بارزانی هێشتا لە كوڕەكانی شێخ جەنگی نیگەرانە، لە حاڵێكدا لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی ئاسایی كردوەتەوە‌و بەمدواییەش چاویان بەیەكتر كەوتووە. كۆنگرەی چوارەم‌و دابڕانێك دژایەتیكردنی پارتی، وەكو ئەوەی لە ناوچەی سلێمانی بووەتە كلتورێكی باوی سیاسی، كوڕانی تاڵەبانی‌و شێخ جەنگی لە كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا كرد بە ژمارەیەكی گەورە. كۆنگرەی چوارەم كە یەكەمین كۆنگرەی دوای كۆچی دوایی جەلال تاڵەبانی سەركردەیی مێژووی حزبەكە بوو، یەكێتی لەسەر سینییەكی زێڕ پێشكەشی ئەندامانی ماڵباتی تاڵەبانی كرد، ئەمە بەریەككەوتنێكی مێژووی گەورە بوو كە رویدا، چونكە زیاتر لە 50 ساڵ لەمەوبەر‌و بەدیاریكراویش لە ناوەڕاستی شەشتەكانی سەدەی رابردوودا، تاڵەبانی باوك دژی حوكمی بنەماڵەیی، لە پارتی دیموكراتی  كوردستان‌و مەلا مستەفای بارزانی جیابووەوە‌و دوای نزیكەی 10 ساڵ حزبێكی نوێی بەناوی یەكێتی نیشتمانی دامەزراند. سەرباری ئەوەی كۆنگرەی چوارەم، یەكێتی هاوشێوەی پارتی كرد بە حزبێكی بنەماڵەیی، بەڵام پارتی نیگەران بوو لە دەرەنجامەكانی كۆنگرەكە، لاهور شێخ جەنگی كە بەردەوام بە توندی لەسەر پارتی‌و بنەماڵەی بارزانی قسەی دەكرد، زۆرینەی رەهای سەركردایەتی نوێی یەكێتی بردەوە‌و دواترو لەچوارچێوەی رێككەوتنێكدا لەناو ماڵباتی تاڵەبانی، شانبەشان لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی كوڕە گەورەی "مام جەلال" بوو بە هاوسەرۆكی یەكێتی. مەسعود بارزانی تا ساتی نوسینی ئەم راپۆرتە، بەفەرمی دانی بە ئەنجامی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا نەناوە، بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە دەست (درەو) كەوتوون، بەمدواییانەش كە بافڵ تاڵەبانی سەردانی بارزانی كردووە، بارزانی بەو مەرجە قایل بووە، وەكو برازای خۆی‌و كوڕی تاڵەبانی بێتە دیداری، نەك هاوسەرۆكی یەكێتی. پارتی‌و بارزانی دوای ئەوەی بێئومێدبوون لە سەركەوتنی مەكتەب سیاسییەكانی پێشتری یەكێتی لە كۆنگرەی چوارەمدا، خوازیاربوون كۆنگرەی یەكێتی لەنێوان بافڵ‌و لاهوردا، قوباد تاڵەبانی كوڕە بچوكی كۆچكردوو جەلال تاڵەبانی بكات بە سكرتێرو بڕیاربەدەستی یەكێتی، بەڵام ئەمە روینەدا.  ئێستا كاری سەرەكی قوباد تاڵەبانی لە حكومەت بووە بە ناوبژیكردن لەنێوان مەسرور بارزانی‌و لاهور شێخ جەنگی، بەمدواییە لەسەر ناكۆكی نێوان رێبەر ئەحمەدی وەزیری ناوخۆو چەتۆ ساڵح بریكاری وەزیری ناوخۆ، خەریك بوو جارێكی تر پەیوەندییەكانی نێوان مەسرور بارزانی‌و لاهور شێخ جەنگی تێكبچێتەوە، قوباد تاڵەبانی فریاكەوت‌و كێشەكەی چارەسەركرد. قوباد بۆ یادی سێ ساڵەی كۆچی دوایی باوكی، ئەمڕۆ نوسیبووی:" بەداخەوە لەو كاتەوە تۆ جێتهێشتووین زیاتر پەرش‌و بڵاوین‌و  وەك جاران یە‌كڕیز نین.. ئێستا كە سێ ساڵ بەسەر ژیانئاوایی تۆدا تێپەڕدەبێت بەڵێنت پێ دەدەم تا مردن لەسەر رێبازی تۆ بەردەوام دەبم. هەرچەندە لەلایەن خەڵكانێكی مافیائاساو پیسخۆرو گەندەڵەوە رێگری زۆر دەخرێتە بەردەمم..". چارەنوسی لاهور شێخ جەنگیی لەكۆی (121) كەس لە ئەندامانی سەركردایەتی نوێی یەكێتی، زیاتر لە (80) كەسیان لەگەڵ لاهور شێخ جەنگیدان، لاهور شێخ جەنگی بە پشتی ئەم زۆرینەیە، دوو مانگ لەمەوبەر بڕیاریدا یەكێتی دانیشتنی پەرلەمانی كوردستان هەڵپەسێرێت تاوەكو پارتی‌و یەكێتی پێكەوە كۆدەبنەوە‌و كێشەكانیان چارەسەر دەكەن. بەدەستپێشخەرییەكی نێچیرڤان بارزانی، یەكێتی بڕیاری هەڵپەرساردنی دانیشتنی پەرلەمانی هەڵوەشاندەوە‌و بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی چووە هەولێرو نێچیرڤان بارزانی‌و مەسرور بارزانی بینی‌و لەگەڵ پارتی رێككەوتنیان كرد كۆببنەوە بۆ چارەسەری كێشەكانی نێوانیان.  رۆژی 11ی ئابی رابردوو، وەفدی مەكتەبی سیاسی پارتی لەگەڵ وەفدی یەكێتی بەسەرۆكایەتی بافڵ تاڵەبانی لە هاوینەهەواری دوكان كۆبونەوە، كۆبونەوەكە جگە لە راگەیاندنی راگرتنی شەڕی میدیایی لەنێوان هەردوولا، هیچ رێككەوتنێكی بەدوای خۆیدا نەهێنا، ئەو بڕەگەی رێككەوتنەكەش رۆژی 31ی ئاب لەلایەن لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتییەوە پێشێلكرا، كاتێك بەئاشكرا لەبارەی روداوەكانی 31ی ئاب هێرشی توندی كردەسەر پارتی. بڕیاربوو لەچوارچێوەی ئەو رێككەوتنەی بافڵ تاڵەبانیدا، پارتی‌و یەكێتی زنجیرەیەك كۆبونەوە بكەن بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوانیان، بەڵام جگە لەو یەكەم كۆبونەوەیە، تائێستا هیچ كۆبونەوەیەكی تر نەكراوە. لاهور شێخ جەنگی‌و لایەنگرەكانی لە سەركردایەتی یەكێتی، لەدوای كۆنگرەی چوارەوە هەر هەنگاوێكیان لەدژی پارتی هەڵگرتبێت، بە زیان لێی دەرچوون، ئەوان دوای نزیكەی ساڵێك تائێستا نەیانتوانیوە هێزەكانی پارتی لە "زینی وەرتێ" دەربكەن، لە پرسی چەسپاندی لامەركەزیەتی ئیداریدا هیچ كارێكی ئەوتۆیان نەكردووە، بانگەشەی (هەڵپەساردنی پەرلەمان‌و كشانەوەی لە حكومەت ئەگەر لێبرینی موچە بەردەوام بێت) كە لاهور شێخ جەنگی لە تویتێكدا رایگەیاند، تائێستا هیچ لێ سەوز نەبووە‌و موچەی فەرمانبەرانیش وەكو خۆی بە لێبڕینەوە دابەشدەكرێت. كێشەی نێوان پارتی‌و یەكێتی چییە ؟ یەكێتی یاخود راستتر لاهور شێخ جەنگی‌و لایەنگرەكانی كێشەیان لەگەڵ پارتیدا چییە ؟ لاهور شێخ جەنگی بانگەشەی گەڕاندنەوەی هاوسەنگی سیاسی دەكات لەنێوان یەكێتی‌و پارتیدا، هاوسەنگییەك كە لەسەر دەستی تاڵەبانی باوك لاسەنگ بووە‌و ئێستا بە كوڕو نەوەكانی راست نابێتەوە، تاڵەبانی كاتێك ساڵی 2005 لەبەرامبەر پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق ئامادەبوو دەست لە كوردستان بەربدات بۆ بارزانی، ئیتر لەوكاتەوە هاوكێشەی دەسەڵات لاسەنگ بووە، چونكە تا یەكخستنی كابینەی حكومەت لەنێوان هەردوولا، هێشتا یەكێتی لە گۆڕەپانەكەدا بەهێزتربوو، بەڵام كاتێك حكومەتی یەكگرتوو لە هەولێر رادەگەیەندرێت‌و تاڵەبانی دەچێتە بەغداد، پارسەنگەكە بەلای پارتیدا دەشكێتەوە.   لاهور شێخ جەنگی كە باس لە داهاتی كوردستان دەكات دەڵێ:" داهاتی نەوت نادیارە‌و داهاتەكان بەگشتی شەفاف نین"، بارزانی بەمدواییانە بە بەرپرسێكی یەكێتیدا پەیامی بۆ ناردوون، پشكی یەكێتی لە داهاتی نەوت دەدەن بەیەكێك لە ئەندامانی ماڵباتی تاڵەبانی‌و لەبارەی داهاتی نەوتەوە یەكێتی دەبێت پرسیار لە ئەو كەسە بكەن، نەك لە پارتی. لاهور شێخ جەنگی بەمدواییە لەژێر پەردەی لێبڕینی موچەی فەرمانبەراندا هەوڵیدا دەرگای شەڕێك لەگەڵ پارتی بكاتەوە، بەڵام هەرزوو قوباد تاڵەبانی یارییەكەی لێ تێكداو لە درەنگانێكی شەودا دەستكاری بەیاننامەی مەكتەبی سیاسی یەكێتی كرد‌و بەوشێوەیە بڵاویكردەوە كە خۆی دەیەوێت. لاهور كە بێئومێد بووە لە پارتی‌و لەناوخۆشدا قوباد تاڵەبانی‌و بافڵی برای دەستیان گرتووە، ماوەیەكە شەڕی لەدژی پارتی راگرتووە‌و گەمەیەكی نوێی لەناو یەكێتی لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی دەستپێكردووە. دروستكردنی لیژنەیەكی سێ كەسیی بۆ كۆكردنەوەی دارایی یەكێتی، دواین هەنگاوی سیاسی هاوبەشی لاهور شێخ جەنگییە لەگەڵ بافڵ تاڵەیانیدا، كە ئێستا كاری لەسەر دەكات، ئەم لیژنەیە داهاتی ئێستا‌و رابردووی ئیدارەی گشتی یەكێتیان ئەژماركردووە‌و دەڵێ "نزیكەی (3 ملیار) دۆلاری یەكێتی دیارنییە"، سەرباری ئەمە یەكێتی كە خاوەنی (46) كۆمپانیایە مانگانە تەنیا (2 ملیۆن‌و 500 هەزار) دۆلار داهاتی بۆ دەگەڕێتەوە، ئەوە لەكاتێكدایە خەرجی مانگانەی حزبەكەی (5 ملیۆن) دۆلارە. ئەگەر ئەم هەنگاوەش سەركەوتوو نەبێت، لاهور شێخ جەنگی روبەڕووی شكستێكی نوێ دەبێتەوە، بەڵام ئەوەی بۆی ماوەتەوە تەنیا دژایەتیكردنەكەی پارتییە، كە هێشتا لە سنوری سلێمانی‌و دەوروبەری كاڵایەكی سیاسییە كە بۆ هەڵبژاردنەكان بەهای خۆی لەدەست نەداوە.   

راپۆرتی: ئارام جەمال – دانا جەمیل  پرۆژە یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە (19/12/2019) لە پەرلەمانی عێراق پەسەند كراوە، بە پێی پرۆژە یاساكە هەر پارێزگایەك دابەش دەبێت بۆ چەند بازنەیەك. •    هەر كورسیەك نوێنەرایەتی ( 100 هەزار) دانیشتوان دەكات •    هەر پاێزگایەك بە پێی چەند جارەی (100 هەزار) كەس بەسەر چەند بازنەیەكی هەڵبژاردندا دابەش دەبێت. •    سیستمی هەڵبژاردنەكە ( براوەی یەكەم) و ( یەك دەنگی نەگوێزراوەیە) •    بەپێی ئاماری وەزارەتی پلاندانانی حكومەتی فیدراڵی عێراق لە ساڵی 2019دا ژمارەی دانیشتوان و بەركەوتەو كێشی كورسی لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستاندا بەم شێوەیەی خوارەوەیە: لەبەر رۆشنایی ئەو سیستمی هەڵبژاردنەی لە پرۆژە یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا هاتووە، سنوری ئێداری قەزاكان بەپێی ژمارەی دانیشتوانی بەسەر بازنەی هەڵبژاردنی تاك كورسی و فرە كورسی دابەش دەبن. •    پارێزگای سلێمانی ژمارەی دانیشتوانی : ( 2 ملیۆن و 219 هەزارو 193) ژمارەی بەركەوتەی كورسی: 18 كورسی  كێشی یەك كورسی: (123 هەزارو 289) كەس كۆی ژمارەی بازنەكانی پارێزگای سلێمانی : 10 بازنە كۆتای ژنان: 4    •    پارێزگای هەولێر ژمارەی دانیشتوانی : ( 1 ملیۆن و 903 هەزارو 609) ژمارەی بەركەوتەی كورسی: 15 كورسی  كێشی یەك كورسی: (126 هەزارو 907) كەس كۆی ژمارەی بازنەكانی پارێزگای هەولێر : 7 بازنە كۆتای ژنان: 4    •    پارێزگای دهۆك ژمارەی دانیشتوانی : ( 1 ملیۆن و 326 هەزارو 558) ژمارەی بەركەوتەی كورسی: 11 كورسی  كێشی یەك كورسی: (120 هەزارو 596) كەس كۆی ژمارەی بازنەكانی پارێزگای دهۆك : 7 بازنە كۆتای ژنان: 3  •    پەیمانگای كوردی بۆ هەڵبژاردن  

شیكاری: د. بەکر صدیق          لە هەناوی بیست و حەوت ساڵ حوكمرانی خۆمالیدا، لە جیاتی بونیاتنان ، كاولكاری و لە جیاتی ئاشتەوایی خوێنرشتنی شەری ناو خۆو ، لە جیاتی یەكگرتن ، دابەشبونی هەریم و لەبری بوژانەوە ، برسیكردن و هەژاری ، بوە دیاری ئەو سیستمە خۆمالیە . بەدرێژایی ئەو بیست و حەوت سالە ، نە شەری ناوخۆ ، ململانێی جەلالی و مەلایی كۆتایی پێ هێنا ، نە هاوپەیمانی نێوانیشیان خێروبێری سیاسی بۆهێناین ، نە سەرهەڵدان و ئەكتیڤكردنی ئۆپۆزسیۆنیش ، ململانێی سیاسی بەیاسایی كرد . لە ئێستاشدا ، كۆمەڵگای ئێمە جمەی دێ لە قەیران و هەژاری و خراوەتە سەر لێواری دۆخی پوكانەوەی چانسی ئەم سەدەیەی مێژووی ئێمەوە . ئەم دەسەلاتە خۆمالیە  خاوەندارێتیەكەی لە هاوولاتی هێندە دوورە ، تائەوەی  ، بوەتە پاساوو بیانوی ، هاتن و جێپێی ولاتانی ناوچەكەو ، عیراقیش ، خواخوایەتی ، بگاتە ئەو رۆژەی ، هەرسێك پارێزگاكەی هەرێم  وەك كەركوك لە بن دەستمان دەربێنی . لە ئێستاشدا ،ململانێی بەیزەنتیانە لەنیوان بەرەی دەسەلات و بەرەی بەناو ئۆپۆزسیۆندا ، گەیوەتە لوتكەی نائومێدیەكی قولەوە . هیچ كام لە لایەنەكانی ململانێ ، لە پرۆژەی نیشتیمانی مەعریفی بەتاڵ بونەوە  .دەرەنجامیش ، خودی ئەم دەسەلات و سیستمە بیست و حەوت ساڵیە ، بوەتە خاڵی لاوازی گوتاری نەتەوەیی ئێمەو ، لەوەدەرچوە هیوایەك بكاتە توێشوی ، راستكردنەوەی باری گلاراوی كۆمەلگا چوارپارچەكراوەكەمان .  ئەوەی لە بەردەستماندا ماوە ، دۆزینەوەی ئەو كۆلكە هاوبەشانەیە كە دوحیزبە بالادەستەكەو دو زۆنە زەردو سەوزەكەو ئۆپۆزیۆنە بارگرانیەكەی سەرشانی هاولاتیان ، لە نەخشەرێەكدا پێك بگەن ، كە هەموان بە دەسەلاتدارو ۆپۆزسیۆن و خەلكەوە ، بكاتەوە خاوەنی ئەم دەسەلات و كۆمەڵگایە ، تابتوانین سیستمێك بونیات بنێین هەموان سازش بكەین و هەموانیش، ببنە هێزی نەجاتی ئەم هەرێمە لە پیلانە نوستوەعیراقی و ئیقلیمیەكان و دەرفەتی ئیستیحقاقاتە دەستوریەكانی عیراقی ئیتیحادی ، بەچەشنێ زیندو بكەینەوە ، كە بواری سیناریۆ كوشندەكانی سەرهەرێمەكەمان پوچەڵ و هەلی راستكردنەوە داكوتانی سیستمێكی سیاسی تایبەت بە خۆمان دابمەزرێنین كە هیچ لایەكمان ئیقسا نەكرێین و هاولاتیش ببێتە خاوەنی پشكە بەشی خۆی لە دەسەلات و ببێتەوە بە كاراكتەرێكی ئەكتیڤی كۆمەڵگا هەژارەكەمان. لەو تێگەیشتنەوە ، بەشێك لە و پرۆژەیە دەخەمە بەر دیدی كۆی لایەنە سیاسیەكان و ئێلیتی سیاسی و ئەكادیمی و یاسایی و هاولاتیانی كوردستان بەو هیوایەی هەمومان بخاتە سەر شارێی گەرانەوە بۆ خەمەنیشتیمانیەكانمان و بەچاوی خەمەوە لێی بڕوانرێ . ئەم پرۆژەیە كە دەخرێتە بەر چاوی هەموان، بەشێكە لە توێژینەوەیەكی یاسایی و سیاسی و هیوادارم  بەهەند وەربگیرێ. بەشی یە كەم              بایەخی دەولەتی دەستوری وەك سیستمێكی سیاسی لە هەر كۆمەلگایەكدا ، لەدوو بواردا كاریگەری دروستدەكات و دەبێتە گرنتی دەستەبەركردنی دیموكراسی و دادی كۆمەلایەتیش بەرهەم دەهێنێ . ئەودوكاریگەریەش بریتین لە :- یەكەم :-رێدەگری لە مۆنۆپۆلكردنی دەسەلات و ،  پالپشتی  دەستوری لە دەستاو دەستكردنی ئاشتیانەی دەسەلات مسۆگەردەكات . دوەم:- تەنگ هەڵدەچنێ بە بوارەكانی  پێهەلاچونی  جۆرەكانی گەندەلی دارایی و كارگێری .  لەراستیدا دەوڵەتی دەستوری یان دیموكراسی دەستوری یان دەولەتی یاسا لە سەر پینج پایەی سەرەكی دەوەستێ لە بونیاتنانیدا كە بریتین لەمانەی خوارەوە : 1-بریاردان لەسەر مافەكانی مرۆڤ ، بە مافە مەدەنی و سیاسیە بنچینەییەكانەوە . 2-بریاردان لەسەردەستورێك كەلەلایەن هاولاتیانەوە بەوویستی خۆیان دوور لە هیچ گوشارێك پەسندو راستێنرابێ . 3-بریاردان لەسەر كاركردن بە پرنسیپی لێك جیاكردنەوەی هەرسێك دەسەلاتە سەرەكیەكان لەیەكتری كەبریتین لە دەسەلاتی یاسادانان و جێبەجێكردن و دادوەری . 4-بریاردان لەسەر بوون و پیادەكردنی چاودێری دادوەریی توند كە تیایدا هەردووك جۆرەكانی تری چاودێری كارگێری و چاودێری سیاسی ، دەستەبەرو كارا بكات . 5-بریاردان لەسەر پرنسیپی دەستاودەست كردنی ئاشتیانەی دەسەلات ، بەجۆرێك كە لەناو دەستووری وولاتدا بەرێسای یاسایی ، هۆنرابێتەوە و كات و بەرواری  ویستگەكانی هەر جۆرێك لە جۆرەكانی هەلبژاردنەكان ، لەرێساكانی دەستوردا یان لە یاسای بنچینەیی وولاتدا دیاری كرابێ . چەسپاندنی پایەكانی دیموكراسی دەستوری كە لەسەرەوە خراونەتە روو ، لەهەردەولەتێكدا كە سیستمەكەی  دكتاتۆریە ، یان حوكمێكی ئولیگارشی كەمینە ، یان هەر شێوازێتی تری حوكمرانی نا دیموكراسیە ، ئەوا بە خەباتی مەدەنی یان بە شۆرش و سەرهەلدانی یاخیبونی كۆمەلایەتی ، دەستەبەردەبێ . ئەم تیۆرە لە وەرچەرخانێكی سیاسی و كۆمەلایەتیدا ، بۆئەو دەولەت یان كۆمەلگایانە دروستە كە بەلای كەمەوە ، فۆرمەكەیان بریتی بێت لە ولاتێكی یەكگرتوو كە دوچاری هیچ جۆرێك لە دابەشبونی جوگرافی و میلیشیایی نەبوبێ  لەلایەك  ، لەلایەكی ترەوە ، نادادپەروەری كۆمەلایەتی و مۆنۆپوڵكردنی دەسەلات ، ئاكامی جەورو ستەمی سێ دەسەلاتە سەرەكیەكە بن ، بەتایبەت دەسەلاتی جێبەجێكردن . جۆری چەوسانەوەو ستەمی ئەودەسەلاتانەش لە ولاتێكەوە بۆ ولاتێكی تر دەگۆرێ . چونكە لە هەندی دەولەتدا بەتەنها یەك لەدەسەلاتەكان بەڕەهایی مۆنۆپولی دەسەلات دەكات و ئەوانی تر دەبنە ئامرازبەدەستی ئەو دامەزراوەیەوە . بەنمونە ئەگەر دەسەلاتی جێبەجێكردن بەرەهایی هەموو مەوداكانی دەسەلاتی قۆرخ كردبوو ئەوا دەسەلاتەكانی دادوەری و دەسەلاتی یاسادانان ، دەبنە ئامرازێك بۆ درێژەدان بە تەمەنی ئەو نوخبەیەی كە دەسەلاتی جێبەجێكردن بۆ خۆی قۆرخكردەكات ،  جا حیزب بێت یان بنەمالەیەكی خاوەن نفوزی ئەمنی و سەربازی . بەلام ، رووشیداوە  لە مێژوودا ، كە دەسەلاتی یاسادانان هەندێك جارو ، هەندێك جاریش ، دەسەلاتی دادوەری ، بونەتە هۆی جەورو ستەم و ، رێگربون لەوەی ،دەسەلاتی جێبەجێكردن ، حوكمی هاولاتی بخولقێنێ . ئەم حاڵەتە بەدرێژایی زەمەنە جیاوازەكانی شۆرشی فەرەنسا تا دەستوری 1958 كەلەسەردەمی جەنەرال دیگۆل دەرچوو ، درێژەی هەبوو . هەر ئەوەش بوو كە مۆنتسیكۆ تیۆرەی لێك جیاكردنەوەی دەسەلاتەكانی داهێناو لەدەستوری سالی 1958ی فەرەنسادا پراكتیزەكراو وەرچەرخانی دەولەتی دەستوری فەرەنسا ، دیموكراسی و دادی كۆمەلایەتی خستە سەر شارێی گەشەكردنی مێژوویانەی خۆیەوە . بەدێوێكی تردا ئەم تیۆرەی مۆنتسیكۆ بۆ لێك جیاكردنەوەی سێ دەسەلاتەكان بە شۆرش و راپەرینی جەماوەری یان بە خەباتی ئاشتیانەی مەدەنی لەهەرولاتێكدا بێت ، تاكە ئامرازی وەرچەرخانی سیستمی سیاسی داپلۆسێنەرە بۆ سیستمێكی دەستوری كەلەتوانایدایە دەولەتی قانون فەراهەم بكات و هەموان لە فەرمانرەوایان و فەرمانبەسەرداكراواندا ، مل كەچ بكەن بۆ یاسا . كە لەلوتكەشدا دەستور ، سەرەوەی یاساكان دەگرێت  و ، هەموان دەخاتە خوار یاساو رێساكانیەوە. دابەزاندن وكاركردن بەم پایانەی دیموكراسی دەستوری  بۆ ئەو دەولەت یان هەرێم و كۆمەلگایانە دەبێتە فۆبیا كە دەسەلاتێكی تر هەبێ  لە سەروی ئەو سێ دەسەلاتە لە دەسەلاتی جێبەجێكردن و یاسادانان و دادوەریی . ئەوجۆرە لە دەسەلات ، هەموو دامەزراوەكان دەخاتە ژیر ركێفی خۆیەوە بەمەش ئەو دەسەلاتە دەچێتە سەرووی دەستوورەوە ، بەجۆرێك كە  نە دەتوانرێ بەم تیۆرەی مۆنتسیكۆ ئەلتەرناتیفێك بۆ مۆنۆپۆلی دەسەلات دابنرێ ، كە دەبێتە هۆی پێهەلاچون و تەشەنەسەندنی گەندەلی سیاسی ، نەدەشتوانرێ دیاردەی گەندەلی دارایی و كارگێری بوەستێنرێ .كە لە ئاكامی پیادەكردنی دەسەلاتە وە پەیدا دەبن . بەربەستەكانی بەردەم وەرچەرخانی سیاسی بە پشت بەستن بەم تێگەیشتنەی سەرەوە ناتوانرێ هەلومەجی هەرێمی كوردستان لە قالبی گۆرانكاریەك بدرێ كە وەرچەرخانێك بۆ دابەزاندنی پایەكانی دەولەتی دەستوری برەخسێنرێ ، لەبەر ئەم خالانەی خوارەوە:- یەك:هەرێمی كوردستان بەسەر دوو زۆندا دابەشكراوە و هەریەك لە زۆنەكان لەلایەن حیزبێكی خاوەن پارەو پاوەرەوە وەك مولك مامەلەی پێوەدەكرێت و هەر دامەزراوەیەكی دەسەلات و كارگێری كە لە هەرزۆنێك هەیە ، مل كەچی ئیرادەی ئەو حیزبەیە كە زۆنەكە بەرێوەدەبات . هەر گوشارێك بۆ سەر ئەو دامەزراوانە بهێنری لەلایەن رای گشتی یان رێكخراوەكانی كۆمەلی مەدەنی ، ئەوا هیچ كاریگەریەك ناخاتە سەر هەژموونی ئەو حیزبەی كەزۆنەكەی كردوەتە قەلەمرەوی خۆی .  لە ئەگەری لەناوچون یان لەكاركەوتنی ئەودامەزراوانەشدا هیچ كاریگەریەك لەسەر هەژمونی حیزبی دەسەلاتدار دروست ناكات . چونكە حیزب خۆی رەكیزەكانی فەرمانرەواییكردنی بەدەستەو هەموو بریارە ئیداری و سیاسی و ئەمنی  و سەربازیەكانی بۆ خۆی لە رێگەی پارەو پاوەرەوە  قۆرخ كردوە . هەرئەوەشە كە هەرگیزناتوانرێ دامەزراوەكانی حكومەت و ئیدارە لە هیچ كام لە زۆنەكاندا بگۆردرێن یان بكرێنە دامەزراوەی دەستوری . چونكە ئەم دامەزراوانە ئامرازگەلێكن بەدەست ئەو حیزبانەی زۆنەكە بەرێوەدەبەن. هیچ كامێكیش لە سەرچاوەكانی هێز كەبریتین لە هێزی سەربازی (پێشمەرگە یان زێرەڤانی و ئاسایش و تارادەیەك هێزی پۆلیسیش ) و سەرچاوەكانی داهات دوور لە هەرجۆرێكی چاودێری ، لەدەرەوەی ئیرادەی دامەزراوە حكومی و كارگێریەكانن –ئەگەرچی بەروالەت لە مەنزومەی ئەمنی پێشمەرگەیی و پۆلیسی هەرێمدا سەر بەدامەزراوەكانن  ، بەلام ئیرادەی جولانی ئەم جۆرانە لە هێز و بریارە داراییەكانیش هەمووی گرێدراون بەئیرادەی ئەو حیزبە كە بە زەبری هێز زۆنەكانیان خستۆتە ژێر هەژمونی خۆیانەوە . دوو : هەر هەنگاوێك بە ئاراستەی چاككردنی سیستمی سیاسی یان دروستكردنی گوشار لەسەر دەسەلات بەمەبەستی راستكردنەوەی رێرەوی بریاری حكومی یان بریاری كارگێری یان دارایی و تەنانەت لە دەركردنی یاسا لە پەرلەمان و ئەركە چاودێریەكەی دەسەلاتی یاسادانانیش ، دەبێ لە هەولێرەوەبێت . چونكە ئەو دامەزراوە سەرەكیانەی كە سێكوچكەی دەسەلاتی دەولەتداری پێك دەهێنن ، لە هەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستانن و هەولێریش ، لەجیاتی لە ژێر هەژمونی یاسایی و حكومی و دادوەری  و سەربازی و دارایی ئەوسێ دەسەلاتانەدابێت ، هەولێرو خەلكەكەیی و خودی دامەزراوەكانیش لەژێر ئیرادەو هەژمونی حێزبێكی بالادەستدان كەتیایدا  یاساو رێساو بریارە حكومی و كارگێریەكانی بۆخۆی مۆنۆپۆلكردوەو پایتەخت بوەتە مۆلگەی سەربازی حیزبەكەو سیخناخە بەهێزی سەربازی و ئەمنی ئەو حیزبەوە .بۆیە كەی حیزب بیەوێ ،  یان هەرەشەكان لە سەر دامەزراوەكانی دەسەلاتی حوكمرانی ، بەهێزی سەربازی و ئەمنی دەپوكێنێتەوە ، یان بەبریاری حیزب دامەزراوەكە دادەخات . ئەوسا یان دەبێ هێزی گوشار –كە تا ئێستا لە ناو رای گشتیدا  لە هەولیر دروست نەبوە- بەناچاری خاو بێتەوە ، یان دەبێ روبەرووی جەبەروتی هێزی حیزب ببێتەوە . ئەمەش ولات بەرەو خوێن رشتن دەبات . سێ: زۆنی سلێمانی كەتارادەیەك رای گشتی نزیكە لە ئەندازەیەك لە كاریگەریی بەسەر دەسەلاتەوە ، بەلام ئەم زۆنە ، تەنها دامەزراوە خزمەتگوزاریەكان و و بەرزەفتە كارگێریەكانی لێیە و هێزی گوشاری جەماوەری یان تەنانەت خوانەخواستە یاخیبونی خەلكیش لەتوانایدا نابێت هیچ كاریگەریەك بەئاراستەی چاكسازی سیاسی یان یاسایی یان دارایی لە دەسەلاتی جێبەجێكردندا بەرهەم بهێنێ . وە ناشتوانرێ ئاراستەی بریاری حكومی بگۆرێ . چونكە ، دەسەلاتی جێبەجێكردن لە زۆنێكی ترەو ، سنوری دێگەلە ، لەهەرگوشارێكی دەرەوەی خۆی ، زۆنی پایتەخت دەپارێزێ لەهەرجوڵەیەك كە لەزۆنەكەی تر ختوكەی جولانی رای گشتی لەناو هەولێر بدات . هەر ئەمەش ئەو هۆكارەسەرەكیەبوو كە وای لە بزوتنەوەی گۆران كرد ، دەستەوستان بێت و هەولی ئەوەیشی دا ، لە رێگەی رێكەوتنێكی سیاسیەوە لە گەل (ی.ن.ك) تا بتوانێ گوشارێك لە سەر زۆنەكەی تر دروست بكات ، پالپشت بەو تێگەیشتنەی كە هەموو پارەو پاوەری زۆنەكە بكاتە ئامرازی دروستكردنی بریاری سیاسی و لەبەرامبەر زۆنی هەولێر و حیزبە هەژموندارەكەی ئەوێ ناچار بە دانوستانێك بكات تا هاوبەشییەكی سیاسی هاوسەنگ لە نێوان زۆنەكانی هەولێرو سلیمانیدا دابمەزرێنی بۆ ئەوەی دامەزراوە سەرەكیەكانی تەشریعی و تەنفیزی و دادوەری لە بن دەستی حیزبی هەژمونداری هەولێر كە پارتیە قوتاربكات ، بەلام لەبەر دوو هۆكاری سەرەكی ئەم هەنگاوەش سەری نەگرت كە ئەمانەن . 1-ئەو دەسەلاتەحیزبیەی زۆنی سلیمانی لەژێر چنگدایە ، بەرژەوەندیە ئابوری و ئەمنی و سەربازیەكانی بەستراوەتەوە بە دەسەلاتەحیزبیەكەی هەولێرو سەرچاوەكانی پارەو پاوەری لە هەولێرەوە پێدەگات . بەمەش ئەو دەسەلاتە حیزبیەی زۆنی سلێمانی بەریوە دەبات ، لە بریارداندا بوەتە پاشكۆی دەسەلاتە حیزبیەكەی هەولێر.بەدێوێكی دیكەدا دەسەلاتە حیزبیەكەی هەولێر پشكی بنەرەتی لەدروستكردنی بریاری سیاسی حیزبەدەسەلاتدارەكەی زۆنی سلیمانی ، بۆخۆی مسۆگەركردوە كە تا ئێستا هیچ بریارێكی سیاسی یەكێتی یان بەبێرەزامەندی پارتی نەدراوەو نادرێ یان ئەگەر بریاریش بدات ئەوا پارتی توانیویەتی و دەتوانێ جێبەجێكردنی بریارەكان  بوەستێنێ . 2-ئەودەسەلاتەحیزبیەی زۆنی سلیمانی بەرێوەدەبات خۆی لە نەهجی سیاسیدا كتومت وەك حیزبە دەسەلاتدارەكەی زۆنی هەولیر وایەو مامەلەیەكی درۆزنانە لەگەل هەرهێزێك دەكات كە بەدوای هاوبەشی لە بەرێوە بردنی هەرێم و زۆنەكەی خۆیدا دەگەرێ و لە بەرژەوەندی خۆیدا نابینی زۆنی سلیمانی تەسلیم بە هاوبەشێكی تر بكات . پێنج : هیچ كام لە دەسەلاتەحیزبیەكانی هەژموندار بەسەر زۆنەكانەوە ، ملكەچی ئەوە نابن كە سنوری زۆنەكان نەمێنێ و لەتواناشدانیە و باشیش نیە پەنا بۆ توندو تیژی ببرێ ،  بۆكۆتایی هێنان بە دەسەلاتە حیزبیەكانی زاڵ بەسەر زۆنەكانەوە .دەستوەردانەكانی وولاتانی ئیقلیمیش لە هەرێمدا بەمەبەستی مانەوەی یەكێتی و پارتی  لە حوكمرانیدا و قولبونەوەو رەگ داكوتانی ئەم دابەشبونە جوگرافیایەی هەرێمی كوردستان بە سەر دو ناوچە نفوزی یەكێتی و پارتیدا  بەقازنجی خۆیان دەزانن.  هەرئەوەشە كە كەشێكی لەباری بۆ یەكێتی و پارتی رەخساندوە كە سەرەرای لەدەستدانی متمانەی جەماوەری ، لە رێگەی ساختەكاری لە هەڵبژاردنە جیاوازەكاندا ، ئەو دوحیزبە بەردەوام هەلبژاردنەكان بەقازانجی خۆیان هەلبسورێنن . شەشەم : پالپشت بە خالی پێنجەم ، هیچ هەنگاوێك كە ئامرازەكەی خەباتی پەرلەمانیە ، بۆ گۆرین و چاككردنی سیستمی سیاسی و كارگێری ، هیچ ئاكامێكی نابێ .  چونكە رێژەی بە دەست هێنانی كورسی و دروستكردنی هاوپەیمانێتی بۆ پێكهێنانی لیستی زۆرینە بە مەبەستی پێك هێنانی حكومەت ، بەبێ یەكێتی و پارتی ،تا ئەو جێیە سنوری هەیە كە زۆرینە لە پارتی و یەكێتی ( بەكۆی هەردوكیان ) نەبەزێنی . بەپێچەوانەوە كە ئەگەر ئاماژەكانی ئاكامی هەلبژاردنەكان،  بگاتە ئەوەی یەكێتی و پارتی ترسیان لە كەمبونەوەی ژمارەی كورسیەكانی پەرلەمانیان هەبێ ، ئەوا بە هەر فێلێكی هونەری یان ساختە كاری بێت ، ئاكامی دەنگدان و هەلبژاردن بە قازانجی خۆیان هەلدەسورێنن . سیناریۆكانی وەرچەرخانی سیاسی بۆئەوەی سیستمی سیاسی هەرێمی كوردستان لەم دابەشبونە جوگرافی و دەسەلاتی ناوچەنفوزی حیزبە میلیشیایی و بنەمالەیی یانە ، وەربچەرخێ بۆ سیستمێك كە تیایدا پایەكانی دەولەتی یاسا دابكوترێن ، پێویست دەكات ئەو رێگە وسیناریۆیانە بگیرێنە بەر كە لەتوانایدابێت بەكەمترین قوربانی ، هەرێم لەم  نادادی سیاسی و كۆمەلایەتیە تێبپەرێنێ .ِ بە تێگەیشتنی مێژووی  سیستمەسیاسی و ، وەرچەرخانە مێژوویی یەكانی كۆمەلگای نێودەولەتان،  ئەو بەرچاورونیەمان دەدەنێ ، كە وەرچەرخانی سیاسی یان بەرێگەی یاسایی  ، یان بە رێگەی نایاسایی ( توندو تیژی ) بەرپا دەكرێ  . ئەوەش روونە كە پەنابردن بۆ ئامرازی توندوو تیژی كۆمەڵگا هەراسان و ناسەقامگیردەكات و سەرەرای قوربانیدانی گەورەش ، ناتوانرێ گرنتی بەدەست هێنانی ئامانجەكان بكرێ . لەبەر رۆشنایی ئەم تێگەیشتنەی سەرەوە پێویست دەكات ئەو دوجۆرە لە شیوازە یاسایی و نایاساییەكان بخەینەروو كە ئاخۆ هیچ كامیان لە گەل هەلومەرجی كوردستاندا دەگونجێن ؟  بەم جۆرە :- یەكەم / شێوازی نایاسایی پەنابردنی هاولاتیان بۆ بەدەستهێنانی مافە سیاسی و مەدەنیەكان و كۆتاییهێنان بە پەراویزخستنی تاكەكەكان لە دروستكردنی بریاری سیاسی و كارگێریدا ،ئەگەرچی وەك داخوازی ، رەوابن ، بەلام كاتێ حكومەت یان دەسەلاتی خۆ سەپێنەر ، مل نەدا بۆ ئەو مافانە ، ئەوا لە مێژووی میللەتاندا شێوازێكی باوە كە پەنادەبرێتە بەر ئامرازی توندوو تیژی لە بەرامبەر حكومەتدا . ئەم شیوازەش یان لە شێوەی شۆرش و راپەریندایە یان لە شێوازی مانگرتن و خۆپیشاندانەوە دەگۆرێ بۆ توندوو تیژی جا هۆكاری ئەم گۆرینە ،  هاوولاتیان خۆیان بن یا دەسەلات ناچاریان  بكات بگلێنە ناو تەڵەی شێوازی توندوو تیژیەوە  . هیچ كام لە شیوە جیاوەزاكانی شێوازی نایاسایی ، شۆرشی چەكدار یان راپەرینی جەماوەری بێت، سەقامگیری هەردووك كۆمەڵگای سیاسی و مەدەنی دەشێوێنێ . پەنا بردن بۆ ئەم شێوازە ، بۆ وەرچەرخانی سیستمی سیاسی هەرێمی كوردستان ، هەرەشەیەكی گەورە دەخاتە سەر هاوولاتیانی هەرێم . نەك لە سەر ئاستی ناوخۆ بگرە لە سەرئاستی عیراقی و دەولەتانی ناوچەكەش . چونكە هەریمی كوردستان ، دەولەتێكی سەربەخۆ نیە تا بە گرنتیە یاساییە نێو دەولەتیەكان ، لە هەرەشەی لێكەوتەو تەداعیاتە ئیقلیمیەكان بپارێزرێ . بەتایبەت كە ئەگەر هەلومەرجی ناو خۆی هەرێم بگاتە ئەو ئاستە لە پەیوەندی خەڵك و دەسەلات ، ئەوا بواری لەبار بۆ وولاتانی ئیران و توركیاو تەنانەت عیراقیش دەرەخسێنی كە بە دەستەجەمعی ، بونیانی حوكمرانی كوردستان تێك بشكێنن . بۆیە ئەم بژاردەیە بژاردەیەكی ترسناكەو قابیلی ئەوە نیە پەنای بۆ ببرێ . دوەم / شێوازی یاسایی شیوازی یاسایی لە روو بەروو بونەوەی دەسەلاتی داپلۆسێنەر و قۆرخكاریی ، چەند فۆرمێك لە خۆ دەگرێ كە بریتین لە : یەك-پەنابردن بۆ جۆرەكانی چاودێری : پیادەكردنی چاودێری پەیوەستن بە سیستمی چاودێری چەسپاو لە دەستورو یاسابنەرەتیەكان و كارپێكراوەكاندا . جۆرەكانی چاودێری و كاریگەریەكانیان بەسەر كاروو چالاكیەكان و بریارەكانی دەسەلاتەوە ، لە سیستمی سیاسی نادەستوری دا ، ئەوپەری سنورداردەكرێن .  بەشێوەیەكی گشتی ، سیستمی چاودێری ، بەسەر سێ جۆردا دابەش دەبێ كو بریتین لە  1-چاودێری دارایی : ئەم جۆرە چاودێریە ، خودی دەسەلاتی جێبەجێكردن پێی هەڵدەستێ ، بەشی كارگێری لە دەسەلاتی جێبەجیكردن دەگرێتەوەو پەیوەندی نیە بە بەشی كارە سیادیەكانەوە كە پێیان دەوترێ كارەحكومیەكان . ئامانج لە پیادەكردنیشی بریتیە لە پاشگەزبونەوەی دەسەلاتی كارگێری لەو بریارانەی پێچەوانەی پرنسیپی رەوایەتی  دەركراون . واتە نایاسایین و هێرشن بۆ سەر ناوەندێتی یاسایی تاكەكان كە ماف و ئازادیەكانیان دەگرێتەوە . لەم پەیپەرەدا پێویست بە قولبونەوەناكات لەسەر ئەو جۆرەی چاودێری . 2-چاودێری سیاسی : ئەمجۆرە چاودێریە هەمە چەشنەیە كە بەكورتی دەیانخەینە روو : أ-چاودێری رەسمی  : ئەم جۆرە لە چاودێری دوو جۆری دامەزراوە رەسمیەكان پێی هەلدەستن كە پێك دێن لە  +  چاودێریی پەرلەمانی :-خودی پەرلەمان پێی هەلدەستێ لە ریگەی لیژنەكانی پەرلەمانەوە یان پرسیاری پەرلەمانیەوە ، كە تیایدا پەرلەمان چاودێری كارو چالاكیە حكومی و كارگێریەكانی دەسەلاتی جێبەجێكردن دەكات و جاری واهەیە دەگاتە ئاستی كێشانەوەی متمانە  لە كابینەكە. ئەم جۆرەشیان هەر پێویست بە ووردبونەوە ناكات لەباسكردنی دا چونكە تارادەیەك روونە .بەلام جێی هەلوەستەكردنە كەكاتێك پەرلەمان لە هەلومەرجی ناكاو دا یان بە زۆر لەكاردەخرێ وەك ئەوحالەتەی كە لە هەرێمدا رویدا یان ئەگەرزۆرینەی پەرلەمان كابینەكەی پێك هێنابوو ئەوا ئەم جۆرە لە چاودێری ، هیچ كاریگەریەكی نابێت . + چاودێری دەستە سەربەخۆكان :-بریتیە لەو چاودێریەی كە ئەو دەستە سەربەخۆیانە پێی هەڵدەستن كە لە پێناویدا دامەزراون وەك : -دەستەی دەستپاكی :- كە چاودێری تاوانەكانی دارایی دەكات لە لایەن فەرمانبەری بالاو مام ناوەندەوە كە دەستدرێژیانكردۆتە سەر دارایی گشتی و ئامرازەكەشی ئەوەیە كە دوای كۆكردنەوەو زانینی بەلگەكانی تاوانباربوون ، دەستە بەراپۆرت دۆسیەكە رەوانەی دادگا دەكات بەلام تا ئەو جێگەیە بەرپرسە كە راپۆرت ئامادەدەكات و كە دۆسیەكە گەیشتە دادگا ئەوا لە ژێر ولایەتی ئەو دەستەیە دەردەچێت و دەبێتە چاودێری دادوەریی .لە سیستمە نادیموكراسیەكاندا ، ئەم جۆرە لە چاودێری ، كارەكانی لە ژێر هەژمونی دەسەلاتی خۆ سەپێنەردایە . بۆیە ئەگەر دەسەلاتی جێبەجێكردن ، رێگربوو لە حەوالەكردنی دۆسیەكانی گەندەلێ بۆ دادگای تایبەت ، ئەوا دەستە توانای جولاندنیانی نامێنێ . + دەستەی چاودێرای دارایی : ئەم جۆرە لە چاودێری كە دەستەی چاودێری دارایی پێی هەڵدەستی ، كارەكەی پشكنینی مستەنەدات و دۆسیە ئیداری و داراییەكان و بەدوادا چوون و وردبینی كردنە لە چالاكی و كارەكانی خەرجی دائرەو دامەزراوەخزمەتگوزاریەكان و مەودای دەسەلاتیشی بەیاسا لەوەدا كورتكراوەتەوە كە تەنها راپۆرت بۆ دەسەلاتی كارگێری بەرزبكاتەوەو توانای یاسایی ئەوەی نیە كە راپۆرتەكان بۆ دادگاكان لە رێگەی داواكاری گشتیەوە بنێرێ ، ئەگەر وەزیری تایبەتمەند رەزامەنی لە سەر نەبێت . ب-چاودێری نارەسمی :ئەم جۆرە لە چاودێری كە چاودێری گەلیی یان رای گشتیشی پێدەوترێ ، لە چەند فۆرمێكدا پیادەدەكرێت كەئەمانەن :- +چاودێری پارتەسیاسیەكان بەتایبەت پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان : لەم جۆرەدا پارتەكانی ئۆپۆزسیۆن لە رێگەی كەنالەكانی راگەیاندنی خۆیان یان لە رێگەی جوولاندنی شەقامەوە هەولدەدەن رای گشتی بەئاقاری رەتكردنەوەی سیاسەتە حكومی و كارگێریەكاندا بجوڵێنن بەو هیوایەی هێزێكی گوشار دروست بكەن و حكومەت لە بریارەكان و هەلوێستەكانی كە جێگەی نارەزایی هاوولاتیانە ، پاشگەزببێتەوە . +چاودێری رۆژنامەگەری و راگەیاندن : ئەم كەنالە لە چاودێری ، لە رێگەی ئامرازەكانی بیستن و بینراوو خوێنراوەوە كاردەكات بۆ دروستكردنی رای گشتی لە دژی كارو چالاكیەكانی دەسەلات یان لە دژی یاسایەك كە جێگەی رەزامەندی هاوولاتیان نیە ، بە مەبەستی ئەوەی پاشەكشە بەحكومەت یان دەسەلات بكەن لە یاساو بریارو هەلوێستەكانیاندا . +چاودێری رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی : ئەم جۆرە لە چاودێری بریتیە لە گوشاری رێكخراوە مەدەنی و پیشەیی و جەماوەریە ناحكومیەكان ، كەتیایدا خاوەن پیشەكان هاندەدەن تا سیاسەت و بریارەكانی حكومەت كە لەدژی بەرژەوەندیەكانیانە . رەتبكەنەوەو حكومەت ناچاری پاشەكشێ بكەن . 3-چاودێری دادوەری : ئەم جۆرە لە چاودێری ، دادگاكان پێی هەلدەستن كە تا ئێستا یان بەگوێرەی سیستمی دادگای یەكگرتوو كە تەنها دادگای ئاسایی چاودێری و ویلایەتی هەیە بەسەر كارو چالاكیەكانی حكومەتەوە ، یان بەگوێرەی سیستمی دادیی دوانەوە ، تارادەیەكی زۆر دادگای كارگێری چاودێری كارو چالاكیەكانی حكومەت دەكات بۆ دانانی سنورێك بۆ نادادیی دەسەلاتس جێبەجێكردن  ،كاتێك پێچەوانەی یاسا كارپێكراوەكان بریارو چالاكیەكانی ئەنجام دەدات . دادگاش لە رێگە حوكمە دادوەریەكانەوە ئیدارە رادەگرێت لە دەستدرێژی بۆ سەر ماف و ئازادی تاكەكانی كۆمەڵ . پیادەكردنی ئەم شێوازانەی چاودێری لە كوردستاندا چانسی ئەوە نادات بە هاوولاتیان و پارت و ریكخراوە ئۆپۆزسیۆنەكان تا بتوانن وەك ئامرازێك  پەنای بۆ ببەن ، بۆ وەرچەرخانی سیستمی سیاسی . چونكە هەم دابەشبونی جوگرافی هەرێم و هەم لاوازی و ناسەربەخۆیی دەسەلاتی دادوەری لە كوردستاندا ئەو كاریگەریە دروست ناكەن كە لە ولاتە دیموكراسیەكاندا پەیدایان كردوە . دوو:پەنابردن بۆ شێوازی ناناوەندێتی كارگێری  بۆ ئەوەی دەسەلاتی كارگێری لە ناو دەسەلاتی جێبەجێكردندا بتوانێ ، زۆرترین خزمەتگوزاری و دوور لە روتینی كارگێری بگەیەنێتە پارێزگاكان ، حكومەت بەشێك لە دەسەلاتە ، دارایی و كارگێریەكان دەداتە ئەنجومەنە خۆجێییەكان وەك ئەنجومەنی پارێزگاكان و ئەنجومەنی قەزاو ناحیەكان و ئەنجومەنی شارەوانی لە پارێزگاو قەزاو ناحیەكاندا . بەگوێرەی ئەم سیستمە كارگێریە،  ئەنجومەنە خۆجێیەكان توانای بریاری دارایی و كارگێریی یان پێدەدرێت  ، لە ژێر چاودێری حكومەت لە پایتەختەوە . ئەم جۆرە لە شێوازی كارگێریدا ، تەنها هۆكارێك دەبێت لە پێشكەشكردنی زووترو زۆرتری خزمەتگوزاریەكان و كاری بەرزەفتەی كارگێری و هیچ پەیوەندیەكی نیە بەسەر مافەسیاسیەكان و ناشبێتەگوشارێك بۆ سەر دەسەلاتی خۆسەپێنەر تا پاشگەزی بكاتەوە لە رەسمی سیاتەتی دەولەت و یاساو بریارە حكومیەكاندا و زامنێكی راستەقینە نابێ بۆ دەستەبەركردنی مافی هاوولاتیبون لە بەشداری كردنی سیایدا . بەشی دوەم  تایبەتمەندی هەرێمی كوردستان و دەرچەیەكی یاسایی بۆوەرچەرخانی سیاسی  بەتێگەیشتنی ئێمە ئامرازی كاریگەرو نەرم بۆ وەرچەرخانی سیاسی لە شێوازی سیستمی سیاسی هەرێمدا بەم ئامرازە یاسایی و دادوەریانەی خوارەوە دەتوانرێت دوور لە توندوو تیژی و بەرێگەیەكی لە سەر خۆ هەم ئەم دابەشبونە جوگرافیە كال بكەینەوە هەم جۆرەكانی چاودێری كاراو قایم بكەین كە لە مەودای تاودانیدا ، واناكات كە دەسەلاتی خۆسەپێن و حیزبە خاوەن زۆنەكان لە هاوولاتیان دردۆنگ ببن  ، یان بە یكگرتوویی ، روبەرووی هاوولاتیان و ئۆپۆزسیۆن ببنەوە – وەك ئەوەی ئێستا هەماهەنگیان هەیەو یەكتر نوێدەكەنەوە- لە لایەكی تریشەوە بەم ئامرازانەی دەیانخەینەروو ، بەرەبەرە هاوولاتیان و ئۆپۆزسیۆنی سیاسیش دەتوانن بەدەستگرتن و پەنابردن بۆ ئەم ئامرازانە ، هاندەرێكی كارابن لە وەرچەرخانی سیستمی سیاسیدا .  چونكە خەلك و ئۆپۆزسیۆنیش دەتوانن لە مەدای نزیك و دووردا دەستەبەری بەدی هێنانی ئامانجە سیاسیەكانیان بكەن .ئەو ئامرازانەش لە ژێر یەك ناونیشانی سیاسی و یاسایی و دادوەریدا ریزدەكرێن كە بریتیە لە دابەشكردنی دەسەلات بەسەر خۆیان و جوگرافیای دابەشكراوی هەرێمدا كە هاوسەنگی دامەزراوەیی بەرهەم دەهێنێ و لە سێبەرەكەشیدا بەرە بەرە و پێ بە پێ ، دەسەلات و هەژمونی حیزبە خاوەن زۆنەكان لە بەین دەچێ . چونكە بەم ئامرازانە هەموو جۆرەكانی چاودێری بایەخی یاسایی و سیاسی و ئیداری خۆیان بەدەستدەهێننەوەو ئەو دوو حیزبە خاوەن زۆنانە لە جیاتی یەكتر تەواو بكەن و یەكتر نوێبكەنەوە ، لە سێبەری ئەم ئامرازانەی دەیانخەینە روو ، بەسەر یەكترییەوە  دەبنە چاودێر و دەبنە بەشێك لە ململانێی یاسایی و بەیەكجاری ململانێی سیاسی لەنیوانیاندا بەیاسایی  و بەدادوەریی دەكری . وەك لە بەشی پێشەوەی ئەم باسەشدا ، ئاماژەی پێدرا ،  تیۆرەكەی مۆنتسیكۆ كە لە پرنسیپی لێك جیاكردنەوەی دەسەلاتەكاندا بەرجەستە دەبێ ، لەتوانادا نابێ كە ئیشكالیەتی سیستمی هەرێمی كوردستانی پێ وەربچەرخێ . چونكە ئەم یرنسیپە سنورو مەودای هەرسێك دەسەلاتەكانی یاسادادان و جێبەجێكردن و دادوەری ، دادەنێ و دەیانكاتە چاودێر بەسەر یەكترەوە . ئەمش ئامرازێكی گرنگە بۆ پەرەپێدانی دادوەری كۆمەلایەتی و راگیر بونی پایەكانی دەولەتی دەستوری . بەلام كاركردن بەم پرنسیپە لەو دەولەتانەدا كاردەبێ ، كە هیچ دەسەلاتێك لەسەرۆی ئەو سێدەسەلاتەوە نەبێ هەربۆیە هەلوو مەرجی سیاسی و دابەشبونی جوگرافی و ناوچە نفوزی زۆنەكانی قەلەمرەوی یەكێتی و پارتی ، پێویستی بەجۆرێكی تر لە دابەشكردنی دەسەلاتەكان هەیە كە قوتاری بكات لە هێزێكی نامۆ بەتیۆرەكەی مۆنتسیكۆ ئەویش  پێك دێت لە دوو جۆر ئامراز  لە دابەشكردنی دەسەڵاتدا بەم جۆرەی خوارەوە  :- ئامرازی یەكەم :- شیتەڵكردنی سێ دەسەلاتەكان بەسەر خۆیاندا  ئامرازی دوەم :- شیتەڵكردنی سێ دەسەلاتەكان بەسەر زۆنەكاندا                                    ئامرازی یەكەم         شیتەڵكردنی سێ دەسەلاتەكان بەسەر خۆیاندا ئاراستەی نوێی شارەزایانی بواری یاسای دەستوری و یاسای كارگێری ، وا دەبینن كە نوێترین ئامراز لە پرنسیپی لێك جیاكردنەوەی دەسەلاتەكاندا كە ئامانج لێی پاراستنی هاوسەنگی و چاودێری ئاڵوگۆرە لەنێوان سَ دەسەلاتە سەرەكیەكەی دەولەتداریدا ، بریتیە لە شیتەڵكردنی هەریەك لەدەسەلاتەكانە بەسەر خۆیاندا تا لە ناو خۆشیاندا چاودێری بەسەر خۆیانەوە بكەن . بەم شیوەیەی خوارەوە :- یەكەم : دەسەلاتی جێبەجێكردن  دابەشكردنی دەسەلاتی جێبەجیكردن بۆ حكومەت و سەرۆكی ولات . لە هەرێمی كوردستاندا ، پێویستیمان بەوەهەیە لە جیاتی سیستمی پەرلەمانی سیتمێكی تێكەڵ  ، دابمەزرێنین ، كە راستەو خۆ سەرۆكی هەرێم  - یان سەرۆكی دەولەت ئەگەر سەربەخۆییمان بەدەست هێنا لە دوارۆژدا- لەلایەن خەڵكەوە هەڵبژێردرێ . بەلام بەو مەرجەی سەرۆك دەسەلاتەكانی لەگەل ئەنجومەنی وەزیران دابەش بكات بە جۆرێك كە كارە حكومیەكان لەنێوان سەرۆكی هەرێم و سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیراندا دابەشبكرێن بۆنمونە :  یەك :- سەرۆكی هەرێم : دەسەلاتەكانی بەم جۆرە رێكبخرێن : 1-لە كارو باری پێشمەرگەدا ، تەنها بریاری راگەیاندنی شەر بەدەستی سەرۆكی هەرێم بێت دوای بریار لێدانی لە لایەن پەرلەمانەوە لە سەر پێشنیاری ئەنجومەنی وەزیران . واتە جولانی هێزی پێشمەرگە لە دەسەلاتەكانی سەرۆكی هەرێم وحكومەت  بێت لەژێر چاودێری پەرلەمان و دواجار دادگاشدا. 2-راگەیاندنی حالەتی ناكاولە دەسەلاتی سەرۆكی هەرێم بێت لە دوای بریار لێدانی لەلایەن پەرلەمانەوە لە سەر پێشنیاری حكومەت . 3-دەركردنی فەرمانی دامەزراندنی وەزیرو پلە تایبەتیەكان لە دەسەلاتی سەرۆكی هەریمدا نەمێنی. 4- هەركەسێ دەبێتە سەرۆكی هەرێم ، دەبێ وازبهێنی لە ئەندامێتی حیزبەكەیی و جارێكی تر تا لەژیاندا مابێت بۆی نەبێت هیچ پۆستێك لە هیچ حیزبدا وەربگرێت یان ببێتەوە بەئەندام لە حیزبدا .هەموو ئەوكاروبارانەی پەیوەستن بەبواری دروستكردن و بریارلێدانی پەیوەندی دبلۆماسی ، ئیمزای كۆتایی دوای بریاری پەرلەمان لەسەر پێشنیاری حكومەت بۆ سەرۆك بگەرێتەوە بە كۆمەڵی مەرجی دەستوریش رەزامەندی یان رەتكردنەوەی سەرۆك كۆت و بەندی لە سەر دابنرێ. 5-هیچ بریارێكی سەرۆكی هەرێم  و هەڵوێستەسیاسیەكانی كەپەیوەندی بە كاروباری دبلۆماسی و ماف و ئازادیەكانی و تاك و كۆی گەلی كوردستانەوە هەبێت ، پارێزراو نەبێ لە تانوت لێدان لە بەردەمی دادگادا. دوو :- ئەنجومەنی وەزیران :پێویستە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان لەرووی پێكهێنانیەوە وەك ئیستا لە پەرلەمانەوەمتمانەی پێ بدرێ بەم جۆرە : 1-لیستی زۆرینەی دوای هەلبژاردنەكان مافی پێكهێنانی كابینەی هەبێ لە ماوەی مانگێكدا و بۆ جاری دوەم 15 رۆژ و ئەگەر نەتوانرا پێك بهێنری ئەوا ئەركی پێكهێنانی كابینە بە لیستی دوەم بسپێردرێ و لە ئەگەری فەشەلی ئەو كارەش لە ماوەی دوومانگدا ئەوا هەلبژاردن دوبارە بكرێتەوە . 2- كارەحكومیەكان و دروستكردنی هاوپەیمانێتی و جولانی هێز ، هێزەكانی ئاسایش و پۆلیس لە ژیر ئومرەو دەسەلاتی ئەنجومەنی وەزیراندا بێت لە ژێر چاودێری پەرلەمان كە ناكۆك نەبێ لە گەل ئەو خالانەی سەرەوە كە باس لە دەسەلاتەكانی سەرۆكی هەرێم دەكەن . 3- دامەزراندنی پلە تایبەتیەكان لەسەر پێشنیاری حكومەت بێت بەلام دەسەلاتی پەسند كردنی لە دەسەلاتی پەرلەمان بێت . دوەم : دەسەلاتی یاسادانان  ئەم دەسەلاتە دابەشبكرێت بۆ دوو ئەنجومەن بەم جۆرە :- یەك:-ئەنجومەنی نوێنەران  ئەم ئەنجومەنە هاوشیوەی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان بێت و سەرلەنوێ دەسەلاتە چاودێریەكانی رێكبخرێنەوە . بە جۆرێك كە چاودێربێت بەسەر كاروبارەكانی حكومەتەوەو مافی ئەستاندنەوەی متمانەی لە حكومەت بۆ بگێردرێتەوەو بەرێژەی لە سەدا بیستی ئەندامانی بۆی هەبێ بانگهێشتی سەرۆكی حكومەت بكات و بە رێژەی لە سەدا دەی ئەندامانی بۆی هەبێ بانگهێشتی وەزیرەكان بكات . دوو : -ئەنجومەنی پیران  ئەم ئەنجومەنە پێك بێت لە نوێنەری پارێزگاكانی هەرێم و بەگوێرەی ژمارەی دانیشتوانی پارێزگاكان و رێژەی ئەندامەكانی بریتی بێت لە نیوەی ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران . ئەوەی پەیوەستە بە دەسەلاتەكانی بریتیبن لە : 1-بریاردانی كۆتایی لە هەموو یاساكانی ئەنجومەنی نوێنەران و بریارەكانی سەرۆكی هەرێم و بریارە حكومیەكانی ئەنجومەنی وەزیران لە دەسەلاتی ئەم ئەنجومەنەدابێت . 2-هەڵبژاردن و دەنگدان لە سەر سەرۆك و ئەندامانی دادگابالا جیاوازەكانی وەك دادگای تەمییز و ئەنجومەنی شورای هەرێم و دادگای دەستوری  ئەدادگایانەش كەپەیوەستن بەوەرچەرخانی دادگای دەستە سەربەخۆكان لە دەسەلاتی ئەنجومەنی پیران بێت . 3-چاودێری هەموو كاروبارەكانی سەرۆكی هەرێم و كارە حكومیەكانی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران بكات . 4-هەموو كۆنتاكتە نەوتی و نێودەولەتیەكان لە دەسەلاتی ئەنجومەنی پیرانبێت كە دواتر لێی دەدوێین. سێیەم :دەسەلاتی دادوەریی  سەرلەنوێ یاسای ئەنجومەنی دادوەری رێكبخرێتەوە بە جۆرێك كە ئەم بنەمایانە لە یاساكەدا دابكوترێن  : یەك :دەسەلاتی دادوەری سەربەخۆبێت و هیچ دەسەلاتێك لەسەروی ئەو دەسەلاتەوە نەبێت بەم جۆرە : 1-دامەزراندنی سەرۆك و ئەندامانی داگابالاكانی وەك دادگای تەمییزوو دادگای كارگێری و دادگای دەستوری  ئەو دەستەسەربەخۆیانەش كە دەكرێنە دادگا لە دەسەلاتی ئەنجومەنی پیران بێت بەو مەرجانەی كەلەیاساكەدا رێكدەخرێن. 2-ماوەی مانەوەی سەرۆكی دادگابالاكان ، دوو ئەوەندەی ماوەی سەرۆكی هەرێم بێت . 3- موچەی سەرۆك و ئەندامانی ئەو دادگایانە دوو ئەوەندەی موچەی سەرۆكی هەرێم و پەرلەمان و حكومەت بێت . 4-پارێزبەندی جینائی بۆ ئەندامانی ئەنجومەنی دادوەری و دادگاكان  بەیاسا رێك بخرێن . 6- تەمەنی سەرۆك و ئەندامانی دادگابالاكان و ئەنجومەنی دادوەری لە 50 سال كەمتر نەبێت . دوو:دادگا بالاكان  دادگا بالاكان بەرزترین دەسەلات بن لە هەرێمداو بەم شیوەیە رێك بخرێن : 1-دادگای دەستوری دابمەزرێ و دەسەلاتەكانی بەیاسا رێكبخرێن كە چاودێری دەستوریبونی یاساكان و كارو هەلویستەكانی سەرۆكایەتی هەریم و كارەحكومیەكانی حكومەت دەكات . 2-دادگای تەمییز سەرلەنوێ دەسەلاتەكانی رێك بخرێنەوەكە پسپۆردەبێ تەنها بە جێبەجێكردن و چاودێری كردنی یاسای تاكەكان و یاسای تایبەت و پەیوەست نابێ بە چاودێری كارو باری حكومەتەوە . 3- ئەنجومەنی شورای هەرێم یاساكەی رێك بخرێتەوە ، بەشێوەیەك كەلەگەل پێشكەوتنەكانی یاسای ئەنجومەنەكانی هاوشێوەی خۆی لە عیراق و فەرەنسا و میسردا بگونجێ . 4- دادگاكانی  وەك دادگای دەستپاكی و دادگای چاودێری دارایی دابمەزرێن كە لەرێگەی وەرچەرخانی دەستەی دەستپاكی هەرێم و دەستەی چاودێری دارایی ، دروست دەبن و ئەركەكەشیان چاودێریكردنی كاروبارە داراییەكانی دەسەلاتەبالاكان و ئاشكراكردن و سزادانی تاوابارەداراییەكان دەبن ، كە تاوانی داراییان دەرهەق بە وەزیفەی گشتی ئەنجام داوەو بەدوای دۆزینەوەی سەرچاوەكانی داهاتی هەموو بەر پرساندا دەگەرێن و دادگایشیان دەكەن . 5- دادگای بالای هەلبژاردنەكان : ئەم دادگایە یان راستەخۆ دادگای دەستوری ئەنجامی دەدات ، یان سەربەدادگای دەستوری دەبێت و چاودێری هەموو قوناغەكانی هەڵبژاردنەكان دەكات و هەر سەرپێچی و ساختەكاریەك بكرێت جگە لە سزادانی تاوانباران ، ناوچەی دەنگدانەكەش كە ساختەكاری تێدا كراوە یان رەت دەكرێتەوە یان هەلبژاردنی تێدا ئەنجام دەداتەوە . 6- دادگای بەپەلە : ئەم دادگایە سەر بە ئەنجومەنی شورا دەبێت و كارەكانی راگرتنی  جێبەجێكردنی ئەو بریارە كارگێری و حكومیانەیە ، كە جێبەجێكردنیان بەشیوەیەكی خێراو جدی كار لە ماف و ئازادیە بنچینەییەكان دەكەن و دادگا رایان دەگرێت تا دادگاپسپۆرەكان یان دادگای بەپەلە خۆی كەیسەكە یەكالادەكاتەوە .                                      ئامرازی دوەم                شیتەڵكردنی دەسەلاتەكان بەسەر زۆنەكاندا  ئەو چاكسازیە یاسایی و دادوەریانەی لەئامرازی یەكەمدا خرانە روو ، ئەگەر دەسەلاتەكان بەسەر زۆنەكانی قەلەمرەوی حیزبە خاوەن زۆنەكاندا دابەشنەكرێن ، ناتوانرێت بكرێنە ئامرازی وەرچەرخان روەو دیموكراسی دەستوری یان دەولەتی دەستوری . چونكە مانەوەی هەموو ئەم دامەزراوانە لە یەك زۆندا ، بەردەوام ئیرادەی ئەو حیزبە تەحەكومیان پێوەدەكات كە بە پارەو پاوەر ، هەموو زۆنەكەی كردوەتە مولكی خۆی و لێناگەرێ دامەزراوە دەستوریەكان ئەركی خۆیان ببین .بەلام ئەگەر هاوسەنگی هەبێ لە دابەشكردنی دامەزراوەكانی سێ دەسەلاتەكەی كە لە ئامرازی یەكەمدا باسكراون ، بەسەر زۆنەكەی بەرامبەردا ، ئەوا هەردوك زۆنەكە دەبنە چاودێر بەسەر یەكتریەوە  . چونكە پێشوەختە بەهۆی ئەم شیتەڵبونەی دامەزراوەدەستوریەكان بەسەر زۆنەكاندا  ، زۆنی سلیمانی و حیزبە خاوەن زۆنەكە لە پاشكۆیەتی بۆ حیزبی زۆنەكەی هەولێر قوتاری دەبێ . بەم هەنگاوەش هەردووك حیزبە خاوەن زۆنەكان لە جیاتی هاووپەیمانێتی بۆ پتر قورخكردنی دەسەلات ، دەبنە چاودێر بەسەر یەكتریەوەو ململانێنی نیوان یەكێتی و پارتی و هەردوكیشیان لە گەل ئۆپۆزسیۆن  ، دەكریتە ململانێی یاسایی لە جیاتی ململانێی سیاسی .كە ئەمەش دواجار كۆمەڵگای سیاسی ئێمە لە هەرێم دەخاتە سەر شارێی وەرچەرخان بۆ بونیاتنانی دەولەتی دەستوری و سەرتای  ئاكامی ئەم هەنگاوەش كالكردنەوەی دابەشبونی جوگرافی هەریم و سنوری دیگەلە دەبێت بەم جۆرەی خوارەوە : یەك :دەسەلاتی یاسادانان  ئەم دەسەلاتە دابەش بكرێت بەسەر سلیمانی و هەولێردا بەجۆرێك كە ئەگەر ئەنجومەنی نوێنەران لە هەولێرێت ، دەبێ ئەنجومەنی پیران لە سلیمانی بێت  دوو : دەسەلاتی جێبەجێكردن  ئەم دەسەلاتە دابەشبكرێت بەسەر سلیمانی و هەولێردا بە جۆرێك كە: 1-ئەگەر سەرۆكایەتی هەریم لە هەولێر بێت دەبێ ئەنجومەنی وەزیران لە سلیمانی بێت  2-ئەگەر وەزارەتی پێشمەرگە لە هەولێربێت دەبێت وەزارەتی ناوخۆ لە سلیمانی بێت 3- ئەگەر وەزارەتی دارایی لە هەولێر بێت دەبێت وەزارەتی سامانە سروشتیەكان لە سلیمانی بێت. سێ : دەسەلاتی دادوەریی  ئەم دەسەلاتەش بە هەمان شێوەی دەسەلاتەكانی تر دابەشبكرێت بەم جۆرە : 1-ئەگەر دادگای تەمییز لە هەولێر بێت ، دەبێت ئەنجومەنی شورا لە سلیمانی بێت . 2-ئەگەر دادگای دەستوری لە هەولێر بێت ، دەبێت دادگای هەڵبژاردنەكان لە سلیمانی بێت . 3-ئەگەر دادگای دەستپاكی لە هەولێربێت دەبێت داگای چاودێری لە سلیمانی بێت. بە جێبەجێكردنی ئەم ئامرازە وەك رێگای سێهەم لە میتۆدی سیاسی بۆ وەرچەرخانی سیستمی سیاسی و كۆتایی هێنان بەم دابەشبونە جوگرافیە كە هۆكارێكی سەرەكیە لە دروستكردنی كۆی كێشەسیاسی و ئابوری و دابەشبونەسیاسیەكان ،دەتوانرێ بەیەكجاری بیركردنەوە لە دوو ئیدارەیی كۆتایی پێ بهێنرێ . چونكە لە سێبەری ئەم دابەشبونە جوگرافیەدا باسكردن و پەیرەوكردنی سیستمی لامەركەزی كە لە بنەچەدا هاجسی نەهجێكە كەدەیەوی دوو ئیدارەیی لە هەرێمدا قوڵ بێتەوە وەك دەرچەیەك بۆ گێرانەوەی بالانسی هێز . بەلام دوو ئیدارەیی دابەشیونی هەرێم دەكاتە دابەشبونێكی ئەبەدی و زەحمەت دەبێ قوتارمان ببێت لە داخستنی پەرلەمانەكان و دیوارە بەردینەكانی دێگەڵە . بە پێچەوانەوە ئەم دابش بونە لە دەسەلات حەتمیەتی هەمامەنگی دەسەلاتەكانی ئەم دیوو ئەو دیوی دێگەلە و چاودێری كردنێكی بەردەوام بەسەر یەكتردا دەسەپێنێ .

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت ساڵێك بەسەر "شۆڕشی ئۆكتۆبەر"دا تێپەڕی، ئەو شۆڕشەی كە بۆ یەكەمجار لە عێراقی دوای سەددامدا لە شەقامەوە سەرۆك وەزیرانی ناچار بە دەستلەكاركێشانەوە كرد‌و لەبری ئێرانییەك ئەمجارە دۆستێكی ئەمریكای خستە سەر كورسی دەسەڵات، شۆڕشەكە بۆ شیعە ئایندەیەكی نادیارو بۆ كورد موچەبڕینی بەدوای خۆیدا هێنا.  "نیشتمانمان دەوێت" ئەمڕۆ ساڵێك تێپەڕی بەسەر دەستپێكردنی ئەو شەپۆلە خۆپیشاندانانەی كە ناوی لێنراوە "شۆڕشی ئۆكتۆبەری"‌و بۆ جاری یەكەم لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە توانی لە شەقامەوە سەرۆك وەزیرانێك لە عێراق ناچار بە دەستلەكاركێشانەوە بكات. ساڵێك لەمەوبەر، ژمارەیەك لە دەرچوانی زانكۆ‌و پەیمانگاكان لەنزیك نوسینگەی عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق گردبونەوە‌و داوایان دەكرد حكومەت دایانبمەزرێنێت، هێزە ئەمنییەكان بەتوندوتیژی روبەڕوویان بونەوە‌و بڵاوەیان پێكردن، دیمەنی توندوتیژی هێزە ئەمنییەكان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاوبووەوە، سێ رۆژ دواترو بەدیاریكراوی لە رۆژی 1ی ئۆكتۆبەردا ئەم خۆپیشاندانە بچوكە شەپۆلێك ناڕەزایەتی گەورەی بەدوای خۆیدا هێنا لە نزیك گۆڕەپانی تەحریر لە بەغدادی پایتەخت، هێزە ئەمنییەكان كاتێك بینییان خۆپیشاندانەكە گەورە دەبێت، تەقەیان كرد‌و یەكەمین خۆپیشاندەری شۆڕشی ئۆكتۆبەر بەناوی "عەباس ئیسماعیل" كوژرا، رۆژی دواتر لەكاتی ناشتنی تەرمەكەیدا خۆپیشاندان هەموو ناوچەكانی تری عێراقی گرتەوە جگە لە هەرێمی كوردستان. دروشمی "نیشتمانمان دەوێت" بوو بە ناونیشانی خۆپیشاندانەكان، دەوترێت خاوەنی یەكەمی ئەم دروشمە خۆپیشاندەرانی كەربەلا بوون، دروشمەكە كاریگەر بوو، لە كرۆكدا باسی لە دزینی نیشتمانێك دەكرد لەلایەن دەستەبژێرێك لە خەڵكانی سیاسییەوە، گەنجەكان داوایان دەكرد سیاسییەكان نیشتیمانە دزراوەكەیان بۆ بگەڕێننەوە.  كاتێك خۆپیشاندانەكان لە پارێزگا شیعەنشینەكانی باشور فراوان بوون، حكومەتی عادل عەبدولمەهدی بۆ ماوەی زیاتر لە (14) رۆژ لەسەرتاسەری عێراق جگە لە هەرێمی كوردستان هێڵی ئینتەرنێتی بڕی، تاوەكو لەم رێگەیەوە كۆنترۆڵی ناڕەزایەتییەكان بكات، لەپاڵ ئەمەدا هەوڵدرا دەنگی كەناڵەكانی راگەیاندن كپ بكرێت، ئێران نیگەران بوو لە خۆپیشاندانەكان، پێی وابوو باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغداد لەپشت جوڵاندنی ناڕەزایەتییەكانەوەیە‌و دەیەوێت گەنجانی شیعە بكات بە گژی دەسەڵاتی شیعەی عێراقدا، لەوماوەیەدا میلیشیاكانی شیعە هەڵیانكوتایەسەر بارەگای ژمارەیەك كەناڵی تەلەفزیۆنی بۆ ئەوەی رێگری لە گواستنەوەی رووداوەكان بكەن. خۆپیشاندەران بێ وەڵام نەبوون لە هێرشەكانی حكومەت‌و میلیشیاكان، لەو رۆژانەدا ئەوانیش پەلاماری كونسوڵگەری ئێرانیاندا لە نەجەف‌و كەربەلاو سوتاندیان، سەرباری ئەمە بارەگای زیاتر لە (128) حزب‌و میلیشیا چەكداریان سوتاند. پانۆرامای شۆڕش شۆڕشی ئۆكتۆبەر تاوەكو لە كۆتایدا عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی ناچاركرد دەستلەكاربكێشێتەوە بەم قۆناغانەدا تێپەڕی: •    1ی ئۆكتۆبەری 2019 چەخماخەی خۆپیشاندان لە بەغدادو پارێزگاكانی باشوری عێراق لێدرا. •    6ی ئۆكتۆبەری 2019 حكومەت رێوشوێنی گرتەبەر بۆ كۆنترۆڵكردنی خۆپیشاندانەكان. •    7ی ئۆكتۆبەری 2019 دوای كوژرانی (93) كەس لە خۆپیشاندەران‌و برینداربونی (4) هەزار كەس، خۆپیشاندانەكان راوەستان. •    25ی ئۆكتۆبەری 2019 لەیادی یەكساڵەی دەستبەكاربوونی حكومەتی عادل عەبدولمەهدی جارێكی تر خۆپیشاندان دەستی پێكردەوە. •    17 بۆ 24ی ئۆكتۆبەری 2019 مانگرتن راگەیەندراو دامودەزگاكان لە زۆربەی شارەكانی عێراق ئیفلیج كران. •    27ی ئۆكتۆبەری 2019 خوێندكاران رۆژانە سەرشەقامەكان بۆ شكاندنی قەدەغەی هاتوچۆ‌و پاڵپشتیكردن لە ناڕەزایەتییەكانی شەقام. •    28ی ئۆكتۆبەری 2019 لەكاتی خۆپیشاندانەكاندا (46) خۆپیشاندەر كوژران‌و (28) كەسیان لە ناسریە كوژران، هەزاران خۆپیشاندەری تر هەر لەو رۆژەدا برینداربوون. •    29ی ئۆكتۆبەری 2019 لەژێر فشاری خۆپیشاندانەكاندا ئامادەیی خۆی نیشاندا بۆ دەستلەكاركێشانەوە. •     1ی كانونی یەكەمی 2019 پەرلەمانی عێراق دەستلەكاركێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی لە پۆستی سەرۆك وەزیران پەسەندكرد. •    6ی كانونی یەكەمی 2019 لە گۆڕەپانی (خەلانی) لە بەغداد (25) خۆپیشاندەر كوژران‌و (120) كەسی تر برینداربوون. •    مانگی ئازاری 2020 بەهۆی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆناوە خۆپیشاندانەكان راوەستان. دۆسیەی كوژراوان ئامارێكی فەرمی لەبارەی ژمارەی كوژراو و بریندارانی رۆژانی شۆڕشی ئۆكتۆبەر لەبەردەستدا نییە، هەندێك لە سەرچاوە نافەرمییەكان دەڵێن زیاتر لە (700) كەس كوژراون‌و (25 بۆ 27 هەزار) كەسیش برینداربوون. بەڵام بەپێی ئاماری روانگەی عێراقی بۆ مافەكانی مرۆڤ، لە رۆژانی شۆڕشی ئۆكتۆبەردا (500) خۆپیشاندەر كوژراون. یەكێك لە داواكارییەكانی خۆپیشاندەران لە كابینەی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی نوێی عێراق دۆزینەوە‌و دادگایكردنی بكوژی خۆپیشاندەران بوو، لەم بوارەدا كازمی تائێستا هیچ هەنگاوێكی ئەوتۆی هەڵنەگرتووە. كوشتنی چالاكوانی خۆپیشاندانەكانی لە شۆڕشی ئۆكتۆبەردا چەند شێوازێكی جۆراوجۆری لەخۆگرتبوو، لەوانە (تەقەكردنی راستەوخۆ بەناو خۆپیشاندەراندا، رفاندن‌و ئەشكەنجەدانی چالاكوانان، كوشتن لەرێگەی دەمانچەی بێدەنگەوە، كوشتن لە دورەوە لەرێگەی چەكی قەناسەوە)، دەوترێت هەندێك لەوانەی كە تێوەگلاون لە كوشتنی خۆپیشاندەراندا لە كامێراكانی چاودێریدا وێنەیان تۆماركراوە، بەڵام حكومەتی كازمی هاوشێوەی عادل عەبدولمەهدی تائێستا بكوژانی دەستگیرنەكردووە. داواكارییەكانی شۆڕش لەدیارترین داواكارییەكانی شۆڕشی ئۆكتۆبەری لاوانی عێراق كە تائێستا حكومەتی مستەفا كازمی نەیتوانیوە زۆربەیان جێبەجێ بكات، ئەم داواكارییانە بوون: •    دادگایكردنی بكوژانی خۆپیشاندەران •    لێپێچینەوە لە گەندەڵكاران •    سازدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە‌و دروستكردنی كۆمسیۆنێكی نوێی هەڵبژاردن •    كاراكردنی یاسای پارتە سیاسییەكان •    دانانی یاسایەكی نوێ بۆ هەڵبژاردنەكان، ئەم یاسایە تائێستا لە پەرلەمانی عێراق پەسەندنەكراوە •    داماڵینی چەكی میلیشیاكان •    كۆتایهێنانی بە پشكێنەی تائیفی •    دورخستنەوەی ئەو چینە سیاسییەی كە لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە حوكمی عێراق دەكەن لەیادی شۆڕشدا بەبۆنەی ئەم یادەوە، ئەمڕۆ چالاكوانانی عێراقی جارێكی تر رۆیشتنەوە بۆ گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندان‌و یادی كوژراو و رووداوەكانی رۆژانی شۆڕشیان كردەوە، شۆڕشێك كە هەندێك دەڵێن هێشتا نەبووە بە یادەوەری‌و بەردەوامە‌و دەكرێت لە هەر ساتێكی تردا جارێكی ترو بە دەسەڵاتدارێكی تری عێراقیدا بتەقێتەوە، بەوپێیەی هۆكارەكانی دروستبوونی شۆڕشەكە هێشتا نەگۆڕاون‌و وەكو خۆیان ماونەتەوە، خەڵك چاوەڕێی گۆڕانكاری گەورەبوون روبدات، بەڵام دوای ساڵێك جگە لە دیاریكردنی وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پێشوەختە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی نوێ كە بە پشتی ناڕەزایەتی شەقام گەیشتە سەر كورسی دەسەڵات، كارێكی ئەوتۆی نەكردووە‌و ئێستا كە یادی شۆڕش دەكرێتەوە، عێراق هاوشێوەی هەرێمی كوردستان توشی قەیرانی دابینكردنی موچەی فەرمانبەران بوەتەوە. هاوكات دوای ساڵێك لە شۆڕشی ئۆكتۆبەر، ئەم رۆژانە میلیشیا چەكدارەكانی شیعە بەهێزتر بوون‌و بوەنەتە هەڕەشە بۆسەر نێرە دیپلۆماسییەكان لە ناوچەی سەوز لە بەغداد‌و هەڕەشە لەسەر چارەنوسی سیاسی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیران. كازمی هەوڵیدا بە كۆنترۆڵكردنی دەروازە سنورییەكان لە سەرچاوەی دارایی میلیشیا شیعەكان بدات، ئەوان بە لێدان لەناوچەی سەوز تۆڵە دەكەنەوە‌و دەیانەوێت لە پێگەی سیاسی كازمی بدەن. كوردو شیعەو سوننە دوای شۆڕش شۆڕشی ئۆكتۆبەر كە لەناو دڵی شیعەكاندا دەستی پێكرد، بۆیە كاریگەری گەورەكەشی زیاتر لەسەر ماڵی شیعە دەركەوت، رەنگە ئەمە هۆكارەكە بوبێت كە هەر لە سەرەتاكانییەوە شۆڕشەكە دڵخوازی ئێرانییەكان نەبوو، ئەنجامەكەشی بەوشێوەیە شكایەوە بۆ یەكەمینجار لە لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە سەرۆك وەزیرانێك بۆ عێراق دانرا كە بەتەواوەتی لەدایكبوونی ناو بەیتی شیعی عێراق نەبوو، ئەو سەرۆك وەزیرانە كە مستەفا كازمییە تائێستا لەلایەن ئەمریكییەكانەوە پاڵپشتی دەكرێت. شۆڕشەكە زیانێكی وای بە هێزە شیعەكان گەیاند، كە تائێستاش زۆربەیان ترسیان لە پێگەی جەماوەری خۆیان هەیە‌و نایانەوێت هەڵبژاردنی پێشوەختە لە عێراق بەڕێوەبچێت، دەخوازن كابینەی كازمی تا كۆتایی خولی پەرلەمان بەردەوام بێت، تا ئەوكاتەی تۆزێك لە جەماوەرە لە دەستچووەكەیان لە شەقامدا كۆدەكەنەوە، بەگشتی خۆپیشاندانەكانی ئۆكتۆبەر، چارەنوسی دەسەڵاتی شیعەی خستە دۆخێكەوە كە سەركردەكانیان ناتوانن پێشبنی داهاتووی خۆیان بكەن.  بۆ كورد شۆڕشی ئۆكتۆبەری عێراق موچەبڕینێكی نوێ بەدوای خۆیدا هێنا، عادل عەبدولمەهدی بەرلەوەی دەستلەكاربكێشێتەوە، كۆتایی بەو خزمەتە هێنا كە لەگەڵ دەستبەكاربوونیدا لەبەرامبەر پاڵپشتی سیاسی كورد، پێشكەشی هەرێمی كوردستانی كرد‌و لە یاسای بودجەی 2019دا قایل بوو بەوەی هەرێم بەبێ ئەوەی نەوت‌و داهاتی ناوخۆ رادەستبكات، مانگانە موچەی فەرمانبەرانی لە بەغداد وەربگرێت.  شۆڕشی ئۆكتۆبەر تەنیا عادل عەبدولمەهدی رانەماڵی، موچەی هەرێمی كوردستانیشی لەگەڵ خۆیدا برد، چونكە عەبدولمەهدی لە كۆتایی دەسەڵاتەكەیدا كاركردنی بە یاسای بودجەی 2019 راگرت، دوای رۆیشتنی عەبدولمەهدی چەند مانگێكی ویست تا حكومەتی هەرێم رێككەوتنێكی نوێ لەگەڵ مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی نوێدا بكات، رێككەوتنێك كە هێشتا نەخراوەتە ناو چوارچێوەی یاسای بودجەوە‌و نازانێت چارەنوسی بە كوێ دەگات. سەرباری ئەمە، شۆڕشی ئۆكتۆبەر كە بوو بەهۆی گۆڕینی حكومەت، لەكابینەی كازمیدا پۆستی وەزیری دارایی لە كورد وەرگرتەوە‌و جارێكی تر پۆستی وەزارەتی دەرەوەی دایەوە بە كورد. بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق سودمەندی یەكەم خۆپیشاندانەكانی ئۆكتۆبەر بوو، سەرباری فشارە زۆرەكانی ئێران، خۆراگربوو، دواجار پۆستی سەرۆك وەزیرانی لە بەرژەوەندی یەكێك لە دۆستە نزیكەكانی (مستەفا كازمی) یەكلاكردەوە، ئێستا بەرهەم ساڵح خەونی هەیە بە پشتی كازمی‌و شەقامی ناڕازی عێراق، جارێكی ترو لە هاوكێشەیەكی نوێدا بۆ خولێكی تر، پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق زامن بكاتەوە. سوننەكان كە لە خۆپیشاندان‌و مانگرتنەكانی 2014ی عێراقدا لەسەردەستی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی عێراق‌و دواتریش بەهاتنی داعش بۆ ناوچەكانیان زیانی گەورەیان بەركەوت، كاردانەوەی ئەوتۆیان بۆ شۆڕشی ئۆكتۆبەری شەقامی شیعە لە عێراق نەبوو، بەبێ سودو زیانی گەورە لێی دەرچوون، بەڵام لێكەوتەكانی شۆڕشەكە لە داهاتوودا ئەگەر بەردەوام بێت، كاریگەری گەورە لەسەر ئەوانیش بەجێدەهێڵێت. تویت بۆ یادی شۆڕش  ئەمڕۆ بەبۆنەی ساڵیادی شۆڕشی ئۆكتۆبەرەوە، سیاسییەكانی عێراق هەریەكەیان لە روانگەی خۆیانەوە بە نوسینی تویت‌و پۆستی فەیسبوك‌و بەیاننامە یادەكەیان كردەوە. •    مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق: ئەم حكومەتە لەسەر بنەمای ئەو نەخشەرێگایە هاتووە كە جوڵانەوەی میللی سەپاندی، جەخت دەكەینەوە پابەندین بەو نەخشەرێگایەی كە لاوان بە خوێن‌و قوربانیدانی خۆیان سەپاندیان. •    عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق تائێستا هیچی لەوبارەیەوە نەنوسیوە. •    محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمان: كاردەكەین بۆ بەشداریپێكردنی لاوان لە سەركردایەتی داهاتووی وڵات‌و لێپێچینەوە لە گەندەڵكاران‌و ئاشكرایكردن‌و سزادانی بكوژانی خۆپیشاندەران. •    بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق: هەڵبژاردنێكی خاوێن‌و دور لە هەژمونی چەك‌و ساختەكاریی گرنگە بۆ رۆیشتن بە ئاڕاستەی چاكسازی‌و جێبەجێكردنی مافەكانی هاوڵاتیان. •    ئەیاد عەلاوی سەرۆكی ئیئتیلافی نیشتمانی: دوای سالێك لە شۆڕشی ئۆكتۆبەر، هێشتا دەستی دەستی پێكردنی داواكارییەكان بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە‌و كۆمسیۆنێكی سەربەخۆو یاسایەكی دادپەروەرانەی هەڵبژاردن‌و لێپێچینەوە لە سەرانی گەندەڵی بەردەوامە‌و بكوژی خۆپیشاندەران‌و پارێزەرەكانیان هێشتا لەسەرەوەی یاسان. •    عەممار حەكیم سەرۆكی رەوتی حیكمە: شۆڕشی ئۆكتۆبەری لاوان زۆرێك لە كاروبارەكانی خستەوە سەر رێڕەوی خۆیان •    هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی فەتح‌و موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر‌و نوری مالیكی سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا تائێستا لەوبارەیەوە هیچ قسەیەكیان نەكردووە. •    حەیدەر عەبادی سەرۆكی هاوپەیمانی نەسرو سەرۆك وەزیرانی پێشووتری عێراق: رەوتی چاكسازی بەردەوامە چەنێكیش درێژەبكێشێت، دەوڵەتێكمان دەوێت كۆمانبكاتەوە، دەوڵەتێك كە بمانپارێزێت‌و چاودێریمان بكات‌و لە سەروەریی كەمی نەبێت، گەل قوربانیدانی رۆڵەكانی لەبیر ناكات.  

  (درەو): جارێكی تر هەولێر كەوتەوە بەر هێرشی موشەكی، دەزگای دژەتیرۆری پارتی دەڵێ حەشدی شەعبی هێرشەكەی ئەنجامداوە، بەڵام وەزارەتی ناوخۆ بەشێوەیەكی راستەوخۆ بەرپرسیارێتی هێرشەكەی نەخستوەتە ئەستۆی حەشد، لێكدانەوەی جیاواز هەیە، هەندێك دەڵێن موشەكەكان كاردانەوە‌و توڕەیی شیعەكانە لەدژی تۆمارە ڤیدیۆییەكەی حەمكۆ، هەندێكی تر دەڵێن پەیامی ئێرانە بۆ ئەمریكا بەوەی لە عێراقدا هیچ شوێنێك بۆ ئەمریكییەكان ئارام‌و سەلامەت نییە، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. شەش موشەك‌و چەند بۆچونێكی جیاواز كاتژمێر (8:30) خولەكی ئەمشەو، (6) موشەك ئاڕاستەی فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر كرا، بەڵام موشەكەكان ئامانجیان نەپێكاو هیچ زیانێكی گیانی‌و مادییان لێنەكەوتەوە. لایەنە پەیوەندیدارەكانی هەرێمی كوردستان قسەی جیاواز دەكەن لەبارەی هێرشەكەوە. دەزگای دژەتیرۆری سەربە پارتی دیموكراتی كوردستان  راستەوخۆ بەرپرسیارێتی هێرشەكە دەخاتە ئەستۆی هێزەكانی حەشدی شەعبی‌و بە میلیشیا ناویان دەبات. دژەتیرۆری پارتی دەڵێ:" موشەكەكان لە گوندی (شێخ ئەمیر)ی سەربە پارێزگای نەینەواوە لەلایەن میلیشیاكانی حەشدی شەعبییەوە ئاڕاستەی هەولێر كراون". بەڵام وەزارەتی ناوخۆ هەرێم بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ بەرپرسیارێتی هێرشەكە دەخاتەئەستۆی حەشدی شەعبی‌و  لەبەیاننامەی خۆیدا دەڵێ:" هێرشەكە لە سنوری (بەرتەلە) لەنێوان گوندەكانی (شێخ ئەمیر)و (تەرجەلە)ەوە ئەنجامدراوەو ئەو دەڤەرەی كە هێرشەكەی لێوە ئەنجامدراوە دەكەوێتە سنوری لیوای 30ی حەشدی شەعبی". هۆشیار زێباری ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی لە تویتەر بەهەمان شێوە ناوی حەشدی شەعبی نەهێناوە، بەڵام وەكو ئاماژەیەك بۆ حەشدی شەعبی دەڵێ" هێرشەكە لەلایەن هەمان ئەو گروپانەوە ئەنجامدراوە كە هێرشی موشەكیان كردوەتەسەر باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغداد". فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە هاوبەشەكانی عێراق لەبەیاننامەی خۆیدا بەرپرسیارێتی هێرشەكەی نەخستوەتە ئەستۆی هیچ لایەنێك، بەڵام دەڵێ دۆسیەی لێكۆڵینەوەی بۆ روداوەكە كردوەتەوە‌و لە زوترین كاتدا وردەكاری ئەو رووداوە بڵاودەكاتەوە. بەڵام فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە هاوبەشەكانی عێراق پشتڕاستیكردوەتەوە كە موشەكەكان لە (وادی تەرجەلە)ی سەربە قەزای حەمدانییە لە پارێزگای نەینەواوە ئاڕاستەی هەولێر كراون. مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە تویتێكدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نوسیی:" بەتوندی ئیدانەی ئەو هێرشە موشەكییە دەكەم كە ئەمشەو لە هەولێر رویدا، حكومەتی هەرێم رێگە بە هیچ هەوڵێك بۆ تێكدانی ئارامی كوردستان نادات و وەڵامدانەوەی توندمان دەبێت. لەگەڵ سەرۆك وەزیران مستەفا كازمی قسەم كرد لەبارەی سزادانی تاوانبارانەوە". لیوای 30ی حەشدی شەعبی كێیە ؟ لیوای (30)ی حەشدی شەعبی كە وەزارەتی ناوخۆی هەرێم دەڵێ هێرشەكە لە سنوری ئەو لیوایەوە ئەنجامدراوە، هێزێكە ساڵی 2014 لەكاتی هێرشی داعش بۆسەر ناوچەكانی دەشتی نەینەوا دروستكراوە. لەسەرەتای دروستكردنییەوە ئەم هێزە ژمارەی چەكدارەكانی (هەزارو 500) كەس بووە، دەوترێت (سەلیم جوما) پەرلەمانتاری ئەوكاتەی پێكهاتەی شەبەك، مۆڵەتی دروستكردنی هێزەكەی لە نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووتری عێراق وەرگرتووە.  هێزی لیوای (30)ی حەشدی شەعبی لەناوچەی دەشتی نەینەوا، تاوەكو رۆژی 26ی مانگی رابردوو (وەعد قەدۆ) فەرماندەی بووە، بەڵام لەو رۆژەدا بە فەرمانێكی فالح فەیاز سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی لە پۆستەكەی لادراوە‌و (زەینعابیدین جەمیل خزر) خراوەتە شوێنەكەی. وەعد قەدۆ برای (حەنین قەدۆ) ئەندامی خولی ئێستای پەرلەمانی عێراقە‌و سەربە پێكهاتەی شەبەكە. رۆژی 18ی تەموزی 2019 نوسینگەی چاودێری دارایی بیانی كە سەربە وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكایە، بەپێی یاسای "ماگنتسكی" سزای بەسەر چوار بەرپرسی عێراقدا سەپاند، یەكێك لەوانە وەعد قەدۆ بوو، ئەم پیاوە تۆمەتبارە بە سەرپێچیكردنی فەرمانی حكومەتی ناوەندی بەغداد بۆ كشانەوە لە دەشتی نەینەوا دوای كۆتایهاتنی شەڕی داعش، ئەمریكییەكان دەڵێن وەعد قەدۆ و میلیشیاكەی هۆكاری بوون بۆ ئەوەی ئاوارە مەسیحییەكانی موسڵ نەتوانن دوای لەناوچونی داعش بگەڕێنەوە بۆ شوێنەكانی خۆیان، سەرباری ئەمە وەعد قەدۆ تۆمەتبار دەكرێت بە گەندەڵی‌و پێشێلكاری‌و تێوەگلان لە تیرۆركردنی ژمارەیەك كەس. لیوای (30)ی حەشدی شەعبی لەیەكەم كاردانەوەدا سەبارەت بە هێرشەكەی هەولێر لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند، ئەو ناوچەیەی كە هێرشەكەی لێوە ئەنجامدراوە، ناوچەیەكی هاوبەشە لەنێوان سوپای عێراق‌و پێشمەرگەداو پرۆسەیەكی دەستپێكردووە بۆ دۆزینەوەی ئەوانەی موشەكەكانیان ئاڕاستەی هەولێر كردووە. فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنەكانی حەشدی شەعبی لە نەینەوا راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە‌و باسی لەوەكردووە" هەندێك لە كاردانەوە خێراكان لەبارەی ئەو هێرشە موشەكییەی كراوەتە سەر هەولێر جێگەی داخن"، رەنگە لەمەدا بەدیاریكراوی مەبەستی لە بەیاننامەی دەزگای دژەتیرۆری پارتی بێت كە راستەوخۆ بەرپرسیارێتی هێرشەكەی خستوەتە ئەستۆی حەشدی شەعبی.  فەرماندەیی ئۆپراسیۆنەكانی حەشدی شەعبی لە نەینەوا دەڵێ:" ئەو ناوچەیەی كە لێیەوە موشەكەكان ئاڕاستەی هەولێر كراون، بۆشاییەكە لەنێوان سێگۆشەیەكدا كە سوپای عێراق‌و هێزەكانی حەشدی شەعبی‌و هێزەكانی شەبەك‌و پێشمەرگەی تێدایەو دۆسیەی لێكۆڵینەوەی بۆ هێرشەكە كردوەتەوە‌و تەماشای كامێراكان دەكات بۆ ئەوەی بزانێت ئەو ئۆتۆمبیلەی كە موشەكەكانی هەڵگرتووە لە كوێوە هاتووە. بەپێی چەند وێنەیەك كە بڵاوكراونەتەوە، موشەكەكان لەسەر ئۆتۆمبیلێكی جۆری "كیا" تەقێندراون‌و بەهۆیەوە ئۆتۆمبیلەكە سوتاوە. حەمكۆ یان ئەمریكا.. كامیان لەپشت هێرشەكەوەن ؟ هێرشە موشەكییەكەی ئەمشەو بۆسەر فڕۆكەخانەی هەولێر كە نزیك بوو لە بنكەی "هەریر"ی هێزەكانی ئەمریكا، هاوكاتە لەگەڵ ئەو قەیرانە نوێیەی كە لە عێراق بەهۆی هێرشی میلیشیاكانی حەشدی شەعبییەوە بۆسەر باڵیۆزخانەی ئەمریكا دروستبووە. ئەمریكا هەڕەشەی كشانەوە لە عێراق دەكات ئەگەر دەسەڵاتدارانی بەغداد كۆتایی بەو هێرشە موشەكی‌و تەقینەوانە نەهێنن كە باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە ناوچەی سەوز‌و هێزە سەربازییەكان لە بنكەكاندا دەكەنە ئامانج. مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق ئێستا سەرقاڵە بەم دۆسیەیەوە، ئەمڕۆ لەگەڵ باڵیۆز‌و نوێنەری (25) وڵات لە بەغداد كۆبوەوە‌و دڵنیایی پێدان رێوشوێنی گرتوەتە بەر بۆ پاراستنی نێردە دیپلۆماسییەكان لە هێرشە موشەكییەكان، بەڵام ئەمریكا بەردەوامە لەسەر هەڕەشەكانی‌و دەڵێ نەك تەنیا باڵیۆزخانەی خۆی، ژمارەیەك لە وڵاتانی هاوپەیمانی واشنتۆنیش لە بەغداد دەكشێنەوە. كشانەوەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغداد، بەواتای دەستپێكردنی زنجیرەیەك هێرشی ئاسمانی نوێی ئەمریكا دێت بۆسەر ئەو میلیشیا شیعانەی عێراق كە نزیك لە ئێرانەوە، ئەمەش لەكاتێكدا رودەدات تەنیا (35) رۆژ ماوە بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی لە ئەمریكا، كە بەلای ئەمریكییەكانەوە هەڵبژاردنێكی جیاواز گرنگە‌و لەكاتێكدا بەڕێوەدەچێت جیهان بەناو ئاڵنگارییەكی گەورەدا گوزەر دەكات. لەچەند رۆژی رابردوودا بەرپرسانی ئەمریكا لەرێگای میدیاكانەوە بڵاویانكردەوە ئەگەر باڵیۆزخانەكەیان لە بەغداد بكشێننەوە، باڵیۆزەكەیان روو لە هەولێر دەكات‌و لەوێ كاروباری خۆیان بەڕێوەدەبەن. هێرشە موشەكییەكەی ئەمشەو بۆسەر هەولێر، لەلایەن هەندێك لە چاودێرانەوە وەكو پەیامێكی ئێران بۆ ئەمریكا لێكدەدرێتەوە‌و كورتەی پەیامەكە ئەوەیە" لە عێراقدا هیچ شوێنێك بۆ ئەمریكا ناوچەی ئارام نییە، تەنانەت هەولێریش". هەندێكی تر لە میدیاكانی نزیك لە حەشدی شەعبی دەڵێن هێرشە موشەكییەكە پەیامی ناڕەزایەتی حەشدی شەعبی بووە بەرامبەر بەو سوكایەتییەی كە هونەرمەند (حەمكۆ) لە گرتەیەكی ڤیدیۆیدا بە ئیمامی عەلی‌و شیعەی كردووە، بەرپرسانی شیعە داوایان لە حكومەتی هەرێم كرد سزای حەمكۆ بدات، حەمەی حەمەسەعید وەزیری رۆشنبیری سكاڵای لەسەر حەمكۆ ئاڕاستەی داواكاری گشتی كرد.

 (درەو): ئەم رۆژانە كە جەنگ لەنێوان ئەرمینیا‌و ئازەربایجان لەسەر هەرێمی جێناكۆكی "كەرەباخ" دەستیپێكردووە، ناوی كوردیش چوەتە ناو هەواڵەكانی شەڕەوە، لە ئەرمینیا ژمارەیەكی زۆر كوردی ئێزیدی هەن، لەناو سوپای ئەرمینیا شەڕ دژی ئازربایجان و توركیا دەكەن،   (بۆریس مورازی) كە رۆژنامەنوسێكی كوردی ئەرمینیایەو روماڵی شەڕ دەكات، كاتێك پەیوەندیمان پێوەكرد لەناوچەی شەڕەكەدا بوو لە كەرەباخ، بەڵام هەرچۆنێك بێت بە كورتی وەڵامی ئەم پرسیارانەی (درەو)ی دایەوە. گفتوگۆی رۆژنامەوانی: درەو درەو: كورد بەشدارن لە جەنگی نێوان ئەرمینیا‌و ئازربایجاندا ؟ بۆریس مورازی: بەڵێ كورد بەشدارە لە جەنگەكەدا لەچوارچێوەی دەوڵەتی ئەرمینیا، هەر بۆ زانیاریت لێرە كوردی ئێزدی هەیە، كوردی موسڵمان نیە، یەك كورد شەهید بووەو دووانی دیكەش  برینداربوون لە شەری بەرامبەر بە ئازربایجان، كوردەكانیش لە پاڵ ئەرمەنییەكاندا بەشدارن لەو شەڕەداو بە قارەمانێتی ناسراون، لە بەرەی شەڕی ناگۆرنی كەرەباخدا.   درەو: توركیا رۆڵی چییە لەو جەنگەدا ؟ بۆریس مورازی: توركیا تیرۆرستی عەرەب دەبات بۆ شەڕ لەبەرەی ئازربایجان، تائێستا (81) كەس لەو تیرۆرستانە كوژراون كە توركیا هێناونی بۆ بەرەی شەڕ. درەو: ئاژانسی رەسمی توركیا بڵاویكردەوە گوایا (300) گەریلای (پەكەكە) چونەتە ئەرمینیا بۆ شەڕ دژی ئازەربایجان ؟  بۆریس مورازی: ئەو هەواڵانە هیچی راست نیە، ئەوە پڕوپاگەندەی توركیایە بۆ شەرعیەتدان بە هێرشەكانی خۆی، ئەوان بڵاویدەكەنەوە كە خەڵكی سلێمانی‌و ماڵباتی تاڵەبانی پشتیوانی ئەرمینیا دەكەن‌و گەریلای پەكەكەیان ناردووە بۆ بەرەی شەڕ، كە ئەمە راست نیەو تەنها پڕوپاگەندەی توركیایە، یەك كەس لە هەرچوار پارچەی كوردستان نەهاتووە بۆ شەڕو بەشدار نیە لەبەرامبەر ئازربایجان، من ئێستا لە كەرەباخم‌و لە بەرەی پێشەوەی شەڕەكەم وەك رۆژنامەنوسێك شتی وام نەبینیوە.   درەو: تائێستا هیچ یەكێك لە ناوچە كوردنشینەكانی ئەرمینیا بەر هێرش كەوتوون یاخود زیانیان پێ گەیشتووە ؟ بۆریس مورازی: نا.. نا، ناوچە كوردییەكان زۆر دوورن لە شەڕەكەوە، تائێستا زیان بەر هیچ گوندو ناوچەیەكی كوردی نەگەیشتووە. درەو: پێتانوایە توركیا بۆچی پشتیوانی ئازربایجان دەكات لە شەڕەكەدا ؟ بۆریس مورازی: ئەردۆغان رایگەیاندبوو كە توركیاو ئازربایجان دوو دەوڵەت‌و یەك میللەتن، لەوچوارچێوەیەدا پشتیوانی ئەوان دەكات، توركیاو دەوڵەتی عوسمانی ساڵی 1915 قەتڵو عامی ئەرمەنییەكانیان كردووە، توركیا دەخوازن جارێكی تر ئەو پرۆسەی قەتڵ‌و عامە بەسەر كورددا بهێنێت.  درەو: پێتانوایە جەنگەكە تا كەی درێژە بكێشێت ؟ بۆریس مورازی: لە ئێستادا ئەمریكاو روسیا‌و نەتەوە یەكگرتووەكان لە هەوڵدان بۆ كۆتایهێنان بە شەڕەكە، پێدەچێت شەڕەكە درێژە بكێشێت. درەو: توركیا بە ئاشكرا پشتیوانی لە ئازەربایجان دەكات، ئەی چی دەوڵەتێك پشتیوانی لە ئەرمینیا دەكات ؟ بۆریس مورازی: لە ئێستادا فڕۆكەی (ئێف 16)ی توركیا خاكی ئەرمینیا بۆردوومان دەكات، تائێستا بە ئاشكرا هیچ دەوڵەتێك پشتیوانی لە ئەرمینیا ناكات، ئەرمینیا پشت بە توانای خۆی دەبەستێت.  درەو: ئەرمەنستان ئەو توانایەی هەیە لە یەككاتدا دژی توركیاو دژی ئازربایجان شەڕ بكات ؟ بۆریس مورازی: ئەرمینیا زۆر توندە بەرامبەر بە توركیا، ئەگەر توركیا بەردەوام بێت، ئەرمینیا تۆڵەی خۆی لە توركیا دەسەنێت. درەو: تائێستا زیانی ئەرمینیا زیاترە یان ئازربایجان ؟ بۆریس مورازی: بێگومان زیانی ئەرمەنستان زیاترە، لەبەر ئەوەی ئازربایجان بۆردومان زۆر دەكات‌و حساب بۆ خەڵكی سڤیل ناكات، بەڵام ئەرمەنستان تەنها شەڕ لەگەڵ سەربازانی ئەوان دەكات. درەو: بەبۆچونی ئێوە هۆكاری سەرەكی شەڕەكە چییە ؟  بۆریس مورازی: لە 27ی ئەم مانگەوە دەوڵەتی ئازربایجان بە پاڵپشتی توركیا هێرشی بۆسەر ( ناگۆرنۆ كەرەباخ)ی دەستپێكرد، ناكۆكی نێوان ئازربایجان و ئەرمینیا، مێژووییە،  كاتێك یەكێتی سۆڤیەتی جاران دەسەڵاتی بەسەر ناوچەكەدا نەما، لە ساڵی 1988 ناكۆكیەكانی نێوان ئەرمینیاو ئازربایجان لەسەر خاوەندارێتی ناوچەی كەرباخ تەقیەوە.   درەو: دەوترێت ئەم شەڕە پەیوەندی بە نەوت‌و غازەوە هەیە راستە؟ بۆریس مورازی: نا راست نیە، ناگۆرنۆ كەرەباخ نەوت‌و غازی نیە. درەو: دەكرێت بڵێن كێشەی ئەو ناوچەیە هاوشێوەی كەركوكی باشوری كوردستانە ؟ بۆریس مورازی: نا هاوشێوە نیە، لەبەرئەوەی نەوت‌و غازی نیە، بەڵام ناوچەی جێناكۆكە. درەو: رۆڵی ئێوە رۆژنامەنووسن لە رووداوەكانی ئێستادا لەوێ چییە؟ بۆریس مورازی: شەڕ دەستی پێكردووەو خەڵك دەكوژرێن، لەناو كەرەباخ خەڵكی سڤیل نابینی بەهۆی بۆردومانی بەردەوامی ئازربایجانەوە، واتا ئێمەی رۆژنامەنووسان لەناو شەڕەكەداین‌و هەواڵی شەڕ دەگوازینەوە، بەڵام بێگومان غەمگینی شەڕ كاریگەری لەسەر میدیاش هەیە. درەو: لەناو ئەرمینیا هیچ گروپ‌و پارت‌و لایەنێك هەیە پشتیوانی لە سیاسەتەكانی ئازربایجان یان توركیا بكات ؟ بۆریس مورازی: نا.. ئێستا هیچ كەس‌و گروپێك لەناو ئەرمینیا هاوسۆز یاخود پشتیوانی ئازربایجان ناكات، لێرە كەس پشتیوانی ئازربایجانێك ناكات كە هەوڵی نەمانی ئەرمینیا دەدات. درەو: واتا كوردانی ئێزدی بەتەواوی پشتیوانی حكومەتی ئەرمینیا دەكەن؟ بۆریس مورازی: بەڵێ كوردانی ئێزدی بەتەواوی پشتیوانی لە حكومەتی ئەرمینیا دەكەن‌و لە چوارچێوەی هێزە سەربازییەكانی ئەرمینیا لەبەرامبەر بە ئازربایجان دەجەنگن. درەو: كورد لە ئەرمینیا میدیای خۆی هەیە ؟ بۆریس مورازی: كورد لێرە چەندین رۆژنامەو پێگەی ئەلیكترۆنی هەیە.  درەو: توركیا یان ئازربایجان توانیویەتی "جاش" لە ئەرمینیا دروست بكات؟ بۆریس مورازی: نا، بەهیچ شێوەیەك.   دەقی گفتوگۆ رۆژنامەوانیەكە     

(درەو): دوای راگەیاندنی کۆچی دوایی شێخ (سوباح ئەحمەد جابر سوباح) میری کوەیت، ئێستا ئیتر هەموو چاوەکان لەسەر شێخ (نەواف ئەحمەد جابر سوباح)ن کە شوێنی میری کۆچکردوو دەگرێتەوە. دەستوری چی دەڵێ ؟ ماددەی چوارەمی دەستورو ماددەی یەکەمی یاسای پشتاوپشتیی ئەمارەت لە کوەیت بە دەق نوسیویەتی" کوەیت ئەمارەتێکی ویراسییە لە نەوەکانی موبارەک سوباح"، ماددەی چواری هەمان یاسا دەڵێ:" ئەگەر پۆستی میر چۆڵ بوو، جێنشین دەکرێت بە میر". ئێستا جێنشینی میری کۆچکردوو شێخ (نەواف ئەحمەد سوباح)ە، بەپێی ئەو ماددە یاساییانە دەبێت بە میری نوێی کوەیت. شێخ نەواف کێیە ؟ شێخ (نەواف ئەحمەد جابر سوباح) زڕبرای میری کۆچکردوو (سوباح ئەحمەد جابر سوباح)ە. شێخ نەواف شەشەمین کوڕی شێخ (ئەحمەد جابر سوباح)ە، کە دەیەمین میری کوەیت بووەو لەماوەی (١٩٢١-١٩٥٠) حوکمی کوەیتی کردووە. بەر لە (١٤ ساڵ)و بەدیاریکراوی لە مانگی شوباتی ٢٠٠٦دا، کاتێک شێخ (سوباح ئەحمەد جابر سوباح) وەکو میری کوەیت دەستبەکاربوو، هەفتەیەک دوای دەستبەکاربوونی بە بڕیارێک شێخ نەوافی تەزکیە کردو کردی بە جێنشینی خۆی، ئەندامانی ئەنجومەنی گەل بەپێی دەستوری وڵات، لە دانیشتنێکی تایبەتدا بەیعەتیان پێدا. شێخ نەواف لە رۆژی ٢٥ی حوزەیرانی ١٩٣٧ لە شاری کوەیت لە دایکبووە، لەماوەی تەمەنیدا بەر لەوەی ببێت بە جێنشینی ئەمیر، چەندین پۆستی سیاسی و وزاری وەرگرتووە لەوانە: 🔹 لە سای ١٩٦٢ەوە بۆ ماوەی (١٦) ساڵ پارێزگاری پارێزگای (حولی) بووە. 🔹 لە ساڵی ١٩٨٨دا بووە بە وەزیری بەرگری کوەیت. 🔹 دوای رزگارکردنی کوەیت لە دەستی سوپای سەددام، لە ساڵی ١٩٩١و لە یەکەمین حکومەتی دوای شەڕدا پۆستی وەزیری کارو کاروباری کۆمەڵایەتی وەرگرتووە. 🔹 ساڵی ١٩٩٤ پۆستی جێگری سەرۆکی پاسەوانی نیشتمانی وەرگرتووە. 🔹 ساڵی ٢٠٠٣ پۆستی وەزیری ناوخۆی وەرگرتووە. بەر لە نزیکەی دوو مانگ، دوای ناردنەدەرەوەی شێخ سوباحی میری کۆچکردوو بۆ وەرگرتنی چارەسەری پزیشکی لە ئەمریکا، شێخ نەواف وەکو جێنشین هەندێک لە دەسەڵاتەکانی میری وەرگرت و لەشوێنی ئەو کاروباری وڵاتی بەڕێوەدەبرد. بەپێی ئەو ژیاننامەیەی کە لە ساتی دیوانی جێنشیندا بڵاوکراوەتەوە، شێخ نەواف لە خوێندنگە جیاوازەکانی کوەیتدا خوێندویەتی و هاوسەرگیری کردووەو (٤) کوڕو کچێکی هەیە. میرایەتی لەسەردەمی قەیرانەکاندا پێشبینی دەکرێت دۆسیەی پەیوەندییەکانی دەرەوە یەکێک لە دیارترین ئەجێندای کارەکانی میری نوێی کوەیت بێت، مردنی میری کوەیت لەکاتێکدایە ناوچەی کەنداوی عەرەبی گۆڕانکاری گەورە بەخوە دەبینێت، بەتایبەت سەبارەت بە ئاسایکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ ئیسرائیل، کوەیت نەچوەتەپاڵ ئیمارات و بەحرەین بۆ ئاسایکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ ئیسرائیل. لەلایەکی ترەوە دوای زیاتر لە سێ ساڵ هێشتا قەیرانی کەنداو بەردەوامەو کوەیت و سوڵتاننشینی عوممان نەچونەتە پاڵ سعودیەو بەحرەین و ئیمارات بۆ بایکۆتکردنی قەتەر. مردنی میر لەکاتێکدایە ناوچەکە ململانێیەکی سەخت لەنێوان ئێران و سعودیەدا بەخۆوە دەبینێت.