درەو: دابەشكردنی موچە (30) رۆژی تێپەڕاندو لێبڕینی موچە جێگیر دەكات،  (45) رۆژ جارێك موچە دابەش دەكات، حكومەتی هەرێم ژمارەی داهاتی راستەقینەی ناوخۆ دەشارێتەوە، بەهۆی رێككەوتنەكەی لەگەڵ بەغداد، كە پەیوەستكراوە مانگانە 50%ی داهاتی خاڵە سنورییەكان رادەستبكات. وەزارەتی دارایی و ئابوری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە 17ی ئابی 2020 بڕیاری دابەشكردنی موچەی مانگی ئازاری موچەخۆرانی دەركرد، تا ئەمڕۆ (35) رۆژ بەسەر دابەشكردنی موچەی مانگی رابردوو تێپەڕیوە، تا ئێستا حكومەتی هەرێم بڕیاری دابەشكردنی موچەی نەداوە.  حكومەتی هەرێمی كوردستان بە پارەكەی بەغدادەوە (730 ملیار) دیناری بۆ موچە لەبەردەست دەبێت، (165ملیار) دینار كورتهێنانی دەبێت بۆ (895 ملیار) دیناری كۆی موچە، بڕیارە بۆ موچەی مانگی چوار یان موچەی مانگی ئاب (ئەگەر موچەی مانگەكانی تر پاشەكەوت بكرێت) هاوشێوەی مانگەكانی پێشوو موچە بە 21%ی لێبڕینەوە دابەش دەكرێت و لێبڕینی موچە جێگیر دەكرێت. بە پێی زانیارییەكانی (درەو) كە لە چەند سەرچاوەیەكی ناو ئەنجومەنی وەزیرانەوە دەستی كەوتووە، حكومەتی هەرێم پارەی راستەقینەی داهاتی ناوخۆ ناخاتە بەردەستی وەزارەتی دارایی بۆ موچە، ئەویش بۆ شاردنەوەی داهاتی راستەقینەی خاڵە سنورییەكان لە بەغداد، چونكە بەپێی رێككەوتنی نێوان هەولێر و بەغداد لەبەرامبەر ناردنی (320 ملیار) دیناری مانگانە، دەبێت هەرێم مانگانە (50%)ی داهاتی خاڵە سنورییەكان و دامەیزراوە فیدراڵیەكانی راسدەیت بەغداد بكات، مانگی رابردوو داهاتی ناوخۆی هەرێم نزیكەی (185ملیار) دینار بوو، بەڵام حكومەت تەنها (120 ملیار) دیناری خستە بەردەستی وەزارەتی دارایی بۆ موچە.  داهاتەكانی بەردەستی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە هێشتا بەتەواوی كۆنەكراوەتەوەو نەخراوەتە بەردەستی وەزارەتی دارایی چاوەڕەوان دەكرێت بە هەمان شێوەی مانگی رابردوو بێت، كە وەزارەتی دارایی بڵاوی كردەوە. •    تەمویلی بەغداد (320 ملیار) دینار، مانگانە لە نێوان 20 بۆ 25ی مانگ دەنێردرێت •    تەمویلی وەزارەتی سامانە سروشتیەكانی بۆ موچە (270 ملیار) دینار. •    داهاتی ناوخۆ (120 ملیار) دینار، بەڵام خۆی نزیكەی لە (200 ملیار) دینارە. •    تەمویلی هاوپەیمانان (20 ملیار) دینار •    كۆی گشتی دەكاتە (730 ملیار) دینار، بەڵام موچەی تەواوەتی موچەخۆران (895 ملیار) دینارە واتا (165ملیار) دینار كورتهێنان دەبێت.     

 راپۆرتی: درەو لە چوار ناوچەی شاری سلێمانی دارسنەوبەرەكان دەسوتێنرێن و وشك دەكرێت، لە رێگای تاسڵوجە بۆ پێشەنگای ئۆتۆمبێل و لە باخی بەختیاری و بناری گۆیژە بۆ شوقەو لە رێگەی عەربەت بۆ مەخزەن دەسوتێنرێن، ئەو سنەوبەرانەی حكومەتی بەعس لە زاخۆوە هێنایە سلێمانی و شاری پێ سەوزكرد، ئێستا بەشێك لە بەرپرسە سەربازی و سیاسیەكان، دەیانسوتێنن، (درەو) لەم راپۆرتەدا نهێنی سوتانی سنەوبەرەكانی سلێمانی بڵاودەكاتەوە.  لە بناری گۆیژەوە بۆ رێگای تاسڵوجە  دوای (15) رۆژ  لە سوتانی سنەوبەرەكانی بناری گۆیژە كە زیاتر لە (6 هەزار) سنەوبەری تیا سوتێنرا، سوتان و وشككردنی سنەوبەرەكانی رێگای سلێمانی – تاسڵوچەو رێگای سلێمانی – عەربەت و باخی بەختیاری – بەكرەجوو دەستیپێكردووە. پرسی سوتانی سنەوبەرەكانی سلێمانی ئێستا تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی گەرمكردووە، بە جۆرێك سەری كێشاوە بۆ قسەكردن لەسەر ئیفرازكردن و دابەشكردنی ژمارەیەكی زۆری زەوی و دەستبەسەرداگرتنیان بە نایاسایی لەلایەن بەرپرسە ئەمنی و سیاسیەكانەوەو ناچاركردنی دەزگاو دامەزراوەكانی دەوڵەت بە پێدانی مۆڵەتی یاسایی پێیان. كاردانەوەی سوتانی سنەوبەرەكانی رێگای (سلێمانی – تاسڵوجە) زۆرێك لە بەرپرسان و پەرلەمانتارانی هێنایە سەر هێل، عەلی حەمە ساڵح پەرلەمانتاری فراكسیۆنی گۆڕان زوو بڵاویكردەوە"ژمارەیەك دەسەڵاتدار پلانیان داناوە بۆ سوتاندنی سنەوبەرەكانی ڕێگای (ڕاپەڕین – تاسڵوجە)... شەوانە بە دزییەوە سنەوبەرەكان بسوتێنن..پاشان نزیكەی(120)دۆنم زەوی بكە بە پێشانگای ئۆتۆمبیل و ١٠٠ ملیۆن دۆلار قازانج بكات!!! .. بەڵام نوێنەری شارەوانی سلێمانی و سەرۆكی شارەوانییەكانی راپەڕین و تاسڵوجە ئەمڕۆ كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیان سازكرد و  رەتیانكردەوە كە هیچ دەستێك لە پشتی ئەو ئاگركردنەوەیە بووبێت و دەڵێن"ئەو سنەوبەرانە دەكەونە ناو جەزرە وەسەتی شەقامە سەرەكیەكەی سلێمانی – تاسڵوجەوەو بەو پێیەی ئەو شەقامە (150) مەترەو ریزە سنەوبەرەكان بەهەردوو بەردا دەكەونە نێوان شەقامی سەرەكی شەقامی خەدەمی كە لە پشتی ریزە سنەوبەرەكانەوە درووست دەكرێت، بۆیە ئاگر كەوتنەوەكە بەمەبەستی پرۆژەی بازرگانی نیە.  بەڵام بارزان شێخ محەمەد جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لە لێدوانێكدا بۆ (درەو) گومانی هەبوو دەڵێت: بە پێی بەدواداچوونەكانی ئێمە دەستێك لە پشت سوتانی ئەو دار سنەوبەرانەوەیە، تایبەتمەندی ئەو ناوچەیە غاباتەو تا ئێستا ناونیشانی نەگۆڕاوە بۆ ناوچەی بازرگانی، بۆیە هەر كارێكی بازرگانی لەو ناوچەیە درووست بكرێت نایاساییە، بەرزان شێخ محەمەد ئەوەی نەشاردەوە كە ئیدارەی شاری سلێمانی لاوازە، چونكە بەپێی مادەی ژمارە (6)ی یاسای (3) یاسای ئەنجومەنی پارێزگاكان هەموو پرۆژەیەك پێویستی بە رەزامەندی ئەنجومەنی پارێزگا بێت، بەڵام تا ئێستا هیچ پرۆژەیەك نەهاتوەتە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی.  چی لە پشت سوتانی سنەوبەرەكانەوەیە..؟؟ گومانەكان لەدەستی ئەنقەستی سوتانی سنەوبەرەكانی سلێمانی زیاتر بوون، لە ئێستادا لە چوار ناوچەی شاری سلێمانی هەوڵی چڕ دەدرێت بۆ وشككردن و سوتاندنی سنەوبەرەكانی سلێمانی، بەشی زۆری ئەو سنەوبەرانە لەسەردەمی رژێمی بەعسدا روێنران بۆ جوانكردنی شاری سلێمانی، بەڵام ئێستا بەرپرسان هەوڵی لەناوبردنی دەدەن، نەك لە پێناو سڕینەوەى شوێنەوارەكانی بەعس، بەڵكو لە پێناو درووستكردنی پرۆژەی بازرگانی و دەستخستنی پارەی زیاتر.  یەكەم:  رێگای سلێمانی – تاسڵوجە: رێگای سەرەكی ( سلێمانی – تاسڵوجە) لەئێستادا بۆتە ناوەندێكی گەورەی بازرگانی و وەبەرهێنان، جگە لە بونی سەدان كارگەی گەورەو بچوك و مامناوەند، فڕۆكەخانەی سلێمانی و پێشەنگای دووەمی ئۆتۆمبێلی سلێمانی (علوجەكان) و دەیان پێشانگای ئۆتۆمبێل لەسەر ئەو ڕێگەیەیە، بۆیە زەوی ئەم ناوچەیە پێگەیەكی ئابوری گەورەی هەیەو بەهۆی ماستەرپلانی شار و ئاڕاستەی گەشەی شارەوە، چاوتێبڕینی بەشێك لەسەرمایەداران  وبازارگانان بە پاڵپشتی بەرپرسە ئەمنی و سەربازی و سیاسیەكان زیاتر بووە.    لە ئێستا بە شێوەیەكی نایاسایی ترمیناڵێك و نزیكەی (50) پێشانگای ئۆتۆمبێل لە سەر رووبەری (120) دۆنم زەوی لەسەر رێگای ( سلێمانی – تاسڵوجە) درووستكراوە،كە سەرمایەكەی بە (200 ملیۆن) دۆلار دەخەمڵێنرێت، بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) ئەو پێشەنگایانە هیچ ئەولەویاتێكیان نیە، بەڵام دوای درووستكردنیان رەزامەندی دەستەی وەبەرهێنانی سلێمانیان وەرگرتووەو ئێستا مامەڵەكانیان لە سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانیەو دەیانەوێت لە شارەوانیش بەرەسمی مۆڵەتی بۆ وەربگرن. سوتان و بڕینەوەی ئەو سنەوبەرانە بۆ دوو هۆكار دەگەڕێتەوە: ا-  ئەو سنەوبەرانە بەرزبونەتەوە بەرچاوی پێشەنگاكانی گرتووەو رێگرە لە دەركەوتنیان لە شەقامە سەركیەوە ب- دەیانەوێت سنەوبەرەكان بكەنە شەقامی خەدەمی لە تەنیش شەقامی سەرەكی سلێمانی - تاسڵوجە شەقامی سەرەكی سلێمانی – تاسلوجە (150) مەتریە، بەهەر لایەكیدا (75) مەتریەو پێی دەڵێن (فری زۆن) لە هەرلایەكدا ریزی سنەوبەرەكان دەكەونە جەزرە وەستی شەقامە سەرەكیەكەو و پشتی سنەوبەرەكان شەقامێكی خەدەمیە، ئێستا پیشتی سنەوبەرەكان بە پاڵپشتی راستەوخۆ بەرپرسە ئەمنی و سیاسیەكان بە دۆنم دابەشكراون و كۆمەڵێك كەس كراوەتە دەموچاوی پرۆژەو پێشەنگاكان و دەیانەوێت بیكەن بە ئەمری واقیع، بەبێ ئەوەی هیچ جۆرە ئەولەویاتێكی هەبێت، بەڵام مۆڵەتی دەستەی وەبەرهێنانیان وەرگرتووە، لە كاتێكدا درووستكردنی ئەو پێشەنگایانە هیچ پەیوەندی بە وەبەرهێنانەوە نیە.  لە ئێستادا تەواوی پرۆژەكان تەواوكراون، رەزامەندی دەستەی وەبەرهێنانی سلێمانی وەرگیراوەو شارەوانیش چەند رێكارێكی ووردی ماوە، بۆ ئەوەی بەتەواوی پرۆژەكان بە یاسایی بكەن. دووەم: سنەوبەرەكانی سلێمانی – عەربەت لە چوار رێییانەكەی تانەجەرۆوە تا بازگەی ئێستا عەربەت ریزی سنەوبەرە، لە ئێستادا بەشی زۆری دار سنەوبەرەكان بە وشككراون و سوتێنراون، بەتایبەت لە نزیك عەلوەی نوێی سلێمانی، بەهۆی ئەو پرۆژانەی لەو ناوچانە درووستكراون، بە هێواشی ئەو سنەوبەرانە وشك دەكرێن و دەبڕدرێنەوە،بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لە نێوان گوندی (ژاڵە)و گوندی داربەڕولە لەسەر شەقامی سەرەكی بە نیازی درووستكردنی (500) مەخزەنن، كە لە ئێستادا نزیكەی (150) مەخزەنی درووستكراون و تەواو بوون، هۆكاری بڕینەوەو وشككردنی دار سنەوبەرەكان: ا- سنەوبەرەكان رێگرن لە هاتوچۆكردن بۆ ناو مەخزەنەكان بۆیە دەیانەوێت رێگە بۆ ترێلەكان بكەنەوە بۆ ناو مەخزەنەكان ب- شوێنی دار سنەوبەرەكان دەكەنە شوێنی پشودان و چێشتخانەو ماركێت بۆ ئەو شۆفێرانەی دێنە مەخزەنەكان سێیەم: سنەوبەرەكانی بەكرەجۆ: لە باخی بەختیاری و تەكیەكەی شێخ محەمەد كەسنەزانیەوە تا پشتی هۆتێل های كرێست و تا دەروازەی بەكرەچوو، ماوەیەكی زۆرە دار سنەوبەرەكان لێیان وشك دەكرێت و ژێریان دەسوتێنرێت و دەبڕدرێنەوە، بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) پێشتر بڕیار بووە ئەو ناوچەیە نەخۆشخانەیەكی بۆ (د. ئەنوەر شێخە) نەخۆشخانەی شێرپەنجە لێدرووست بكرێت، بەڵام لەوكاتەدا ژمارەیەك كۆمپانیا رێگریان كردو ، بە نیازی درووستكردنی ژمارەیەك شوقەی نیشتەجێبوون، هەوڵی وشككردنی سنەوبەرەكانی ئەو ناوچەیەیاندا بۆ ئەوەی زەویەكە لە غاباتەوە بگۆڕن بۆ زەوی نیشتەجێبوون، ئێستا بە هێواشی دار سنەوبەرەكان وشك دەكرێن و دەسوتێنرێن و دەبڕدرێنەوە.     چوارەم: سنەوبەرەكانی گۆیژە: لەسەرەتای ئەم مانگەدا لە ناو بێدەنگی دەزگا ئەمنی و ئیداریەكانی شاری سلێمانی ئاگر لە سنەوبەرەكانی بناری گۆیژە بەردراو بەهۆیەوە زیاتر لە (6  هەزار) داری سنەوبەر سوتا، هۆكاری سوتانەكە لەلایەن دەزگا پەیوەندیدارەكانەوە بڵاو نەكرایەوەو وەك رووداوێكی ئاسایی سەیری كراو لێپرسینەوەیەكی ئەوتۆش نەكرا، بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لەو سەروبەندەداو چەند جارێك كۆمپانیایەك گفتوگۆ و پێنشیازی  درووستكردنی ژمارەیەك شوقەی نیشتەجێبوونی كردووە لەناو سەوزایی و سنەوبەرەكانی بناری گۆیژەدا، گومانەكان بۆ ئەوە دەچن، كە سوتانی سنەوبەرەكانی گۆیژە بەدەست بووبێت و چاوتێبڕینە لە زەویەكەی بۆ درووستكردنی شوقەی نیشتەجێبوون.  سنەوبەرەكان هەناسەی سلێمانی دار سنەوبەرەكان بەشێكی زۆری ئەو سەوزاییە دەستكردانەی هەرێمی كوردستان پێك دەهێن كەبە (2 ملیۆن و 507 هەزار) دۆنم سەوزایی دەخەمڵێنرێت لەو ژمارەیە ( 35 هەزار) دۆنمی دارستانی دەستكردە،كە پێشتر لە سەردەمی دەسەڵاتی رژێمی بەعسدا ژمارەیەكی زۆری غابات لە شارو شارۆچكەو ناحیەكاندا درووستكران و پاسەوانی تایبەتیان بۆ دامەزرێنا بۆ پارێزگاریلێكردنیا. بەڵام تا ئێستا رێژەی سەوزایی لە هەرێمی كوردستان نەگەیشتوەتە ئاستی ستانداردی جیهانی، بە پێی ئاماری رێكخراوەكانی بواری ژینگە رێژەی سەوزایی لە هەرێمی كوردستان (12.5%)ەو ستانداردی جیهانی (15- 25%)، ئامارەكانی دەستەی چاككردن و پاراستنی ژینگەی هەرێم رێژەی سەوزایی لە شارەكانی هەرێمی كوردستان بەم شێوەیەیە: پارێزگای  هەولێر: 9.1% پارێزگای سلێمانی: 9.1% پارێزگای دهۆك: 27.5% پارێزگای هەڵەبجە: 10.4% گەرمیان: 4.4%  بە پێی ئامارەكانی بەرێوەبەرایەتی باخچەكانی سلێمانی لەناو سەنتەری شاردا رێژەی سەوزای لە (18%) یە بەڵام لەدەرەوەی شارو قەزاو ناحیەكان ناگاتە 12%. بەڵام نزیكەی (560) باخچەو نافورو سەوزای لەناو شاری سلێمانی هەیە لەگەڵ (3 ملیۆن) درەخت ‌و نەمام.  بەشێك لە روبەرە سەوزاییەكانی شاری سلێمانی بە تایبەت لە بناری گویژەو گردی زەرگەتەو گردی محافز و باخی بەختیاری و رێگای سلێمانی تاسڵوجە لە دار سنەوبەرەكان پێكهاتوون، كە بەشێكیان تەمەنیان بۆ ناوەڕاستی سەدەی رابردوو دەگەرێتەوەو زۆرینەیان هی سەردەمی دەسەڵاتدارێتی حكومەتی عێراقن.  سنەوبەرەكانی (سلێمانی- تاسڵوجە) پەنجا ساڵی تەمەنیان تێپەڕاندووە، لەسەرەتای هەشتاكانی سەدەی ڕابردوو بەمەبەستی ڕازاندنەوەی ئەمبەروئەوبەری شەقامی سەرەكی سلێمانی-تاسڵوجە ڕوێنراون، سەردەمێك جێگەی پشو و ڕێگەسەیرانی دانشتوانی شاربو، كەم كەس هەیە لە نەوەی كۆنی شار یادەوەری و یادگاری لەژێر سایەو سێبەری ئەم درەختە بێنازانەدا نەبێ، دەیان وێنەی خێزانی كۆنی شار  بەڵگەن لەسەر پێگەی گرنگی گەشتیاری ئەم درەختانە و ئەو زۆنە بەرفروانەی گەشەیان تێدا كردووە. سلێمانی و دارسنەوبەر دار سنەوبەر، ئێستا بووە بە ڕەمز و سومبلێكی دیاری شاری سلێمانی و ژینگەیەكی پاك و  دیمەنێكی جوان و ئاووهەوایەكی پاكژیان پێ بەخشیوە. بەهۆی سروشتی هەمیشە سەوز و خۆڕاگری و خۆگونجانی لەگەڵ كەش و ژینگەی سەختدا، بەشێك لە وڵاتانی جیهان لە نیوەی دووەمی هەزارەی دووەهەمدا، دارسنەوبەریان كردە ئامڕازێكی گرنگ و كاریگەری سروشت و ژینگە، بە سەدان هەزار نەمامی سنەوبەر لەو وڵاتانەی شاخاوین و گۆڕانكاری گەرماو سەرمایان تێدا خێراو كاریگەرە، ڕوێنرا، عێراقیش یەكێك بو لەو وڵاتانەی بەشێوەیەكی بەرفروان دەستیكرد بە چاندنی هەزاران نەمامی سنەوبەر بەتایبەت لەناوچە شاخاوییەكان. نیشتمانی سەرەكی دارسنەوبەرەكانی عێراق، ناوچەی زاخۆ و دهۆكە، كە بەشێوەیەكی سروشتی لەناوچە شاخاوییەكاندا گەشە دەكەن، پاشتر حكومەتی عێراقی تۆو و قەڵەمی لێوەرگرتن و لە هەندێك پارێزگای دیكەدا چاندنی، سلێمانیش یەكێك بو لەو شارانە و لە حەفتاو هەشتاكانی سەدەی ڕابردوو بە چەند قۆناغێكی جیاواز هەڵمەتی چاندنی نەمامی سنەوبەر لە دەوروبەر و سەنتەری شاری سلێمانی دەستیپێكرد، یەكێك لەو ناوچانەی ئەم هەڵمەتە گرتییەوە ڕێگەی سلێمانی-تاسڵوجە بو، بە دیاریكراوی لە نێوان ساڵانی 1980 بۆ 1984 هەزاران نەمامی سنەوبەر بەدرێژایی ڕێگەی باخی بەختیاری تا دەگاتە نزیك تاسڵوجە، ڕوێنرا، پاش چەند ساڵێك بوە یەكێك دیمەنە جوانەكانی دەروازەی داخڵ بوونی شاری سلێمانی، لەسەردەمی كەمی و سادە و ساكاری ئامڕازەكانی هاتوچۆ، خەڵكی شار بۆ بەسەربردنی كاتە خۆشەكانیان سەردانیان دەكرد. لە دوای ڕاپەڕین و بەدیاریكراوی لەساڵی 1996، ڕێكخراوی فاو هەڵمەتێكی چاندنی دارسنەوبەری لەسەر هەمان ڕێگە دەستپێكرد، سەرلەنوێ هەزاران نەمامی سنەوبەر ڕوێنرا كە ئێستا تەمەنیان نزیكەی 25 ساڵە و لەڕووی گەورەیی و گەشەوە جیاوازییان لەگەڵ سنەوبەرە كۆنەكەدا هەیە.  پاشەكشەی ڕووبەری دارسنەوبەرەكان  لە هەشتاكانی سەدەی ڕابردوو، سلێمانی سەوزترین و پاكژترین شار بو لەسەر ئاستی عێراق و، دارسنەوبەر ڕۆڵێكی ئێجگار گەورەی هەبو لە بەخشینی ئەو نازناوە بە شار، بەڵام دوای ڕاپەڕین ئەم ڕووبەرە سەوزاییەی شار بەتایبەت ڕووبەری دارسنەوبەرەكان، بەهۆی كەمی سوتەمەنییەوە پاشەكشەی كرد و لەلایەن هاوڵاتییانەوە رووبەڕووی هەڵمەتی بڕینەوە بونەوە، ساڵانەش لەگەڵ هاتنی وەرزی گەرما و وشكیدا، ئاگركەوتنەوەش هۆكارێكی دیكەی ئەم پاشەكشەیە بو. ئیستاش لەگەڵ هەڵكشانی گەندەڵی و چاوچنۆكی دەسەڵاتداران و هەندێك سەرمایەداری بێویژدان، هەڵمەتێكی مەترسیدار و تاوانێكی ڕێكخراو ئەنجامدەدرێت، ناوبەناو دەستێكی نادیار، لە تاریكیدا، زەفەر دێنێ و، بەشێك لە دارسنەوبەرەكانی شار دەستوتێنێ، یاخود دوور لەهەر بەهایەكی مرۆیی و ژینگەیی، تێزاب و نەوت دەخرێتە ژێر ئەو دارسنەوبەرانەو وشك دەكرێن، ئەم دیاردەیە بە ئاشكرا لەنێو دارسنەوبەرەكانی ڕێگەی سەرەكی سلێمانی-تاسڵوجە بەدیدەكرێ و، سوتاوی و دیمەنی وشكهەڵاتووی دەیان درەخت، بەڵگەی ئەم حەقیقەتەیە.    چۆن ڕێگری لەم دیاردە مەترسیدارە دەكرێت؟ دیاردەی زیادەڕەوی، دیاردەیەكی گشتگیرەو تەواوی هەرێمی كوردستانی گرتۆتەوە، هیچ شارو شارۆچكەیەك نییە بەدەست پەرەسەندنی ئەم دیاردەیەوە نەناڵێنێت، بەڵام ئەوەی لە سلێمانی بەدیدەكرێت جیاوازترە، فراوانترە، كەم شوێنی سلێمانی هەیە ڕووبەڕووی زیادەڕەوی نەبوبێتەوە و داگیركاری ئاشكرای تێدا ئەنجام نەدرابێت، لەئیستادا زەوییە كشتوكاڵییەكانی بەكرەجۆ، زەوییەكانی دەوروبەری فڕۆكەخانە، كانی گۆمە، تانجەرۆ، خەلیفاوا، ڕێگەی سلێمانی-تاسڵوجەو چەندین شوێنی تر زیادەڕەوی ئاشكرای لەسەرەو بەرپرسانی ئیداری سلێمانیش نەیانتوانیوە سنورێكی بۆ دابنێن. ئەوەی دەتوانێت سنورێك بۆ ئەم دیاردەیە دابنێت، ڕۆڵی داواكاری گشتی سلێمانی و فشاری مەدەنی و تەركیزی ڕاگەیاندنەكانە بە ئاڕاستەی دروستكردنی ڕای گشتی و فشارخستنەسەر بەرپرسانی ئیداری سلێمانی تاكو بە ئەركی خۆیان هەستن و سنورێك بۆ ئەم دیاردەیە دابنێن.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت - محەمەد رەئوف لە نەبوونی رێبەرێك كە توڕەیی‌و ناڕەزایەتییەكان لە هەرێمی كوردستان كۆبكاتەوە، مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بووە بە ئۆپۆزسیۆنی دەسەڵات‌و بەشێكی خەڵك چاویان لەوەیە بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو لە هەرێم بە كاندیدی سەربەخۆ بەشداری بكات‌و دەنگی پێبدەن، ئێستا كازمی نزیكترین سەركردەی عێراق‌و هەرێمی كوردستانە لە شەقامەوە، ئەو بە هاتنی، دیمەنی بەغدادی لای كورد لە داگیركەرەوە گۆڕیوە بۆ فریادڕەس، بەپشتی شەقامی ناڕازیی گەیشتە پۆستی سەرۆك وەزیران، ئایا هەر بە پشتی شەقام لەسەر كورسییەكەی دەمێنێتەوە ؟ كازمی لە 130 رۆژدا   تەنیا (130) رۆژە دەستبەكاربووە، هەموانی سەرسام كردووە، هاوڵاتی لە شەقام‌و سیاسییەكانیش لە بارەگای حزبەكانیان، هەموان تەماشای ئەو دەكەن، تەنانەت دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكاشی بەخۆی سەرسامكردووە، ئەو مستەفا كازمییە، دواین سەرۆك وەزیرانی عێراق. كازمی ئێستا بەهێزترین پیاوی سیاسییە لە شەقامی عێراق‌و تەنانەت هەرێمی كوردستانیشدا، تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان پڕبوون لە ستایشی ئەو، هەموان خوازیارن لە هەڵبژاردنی داهاتوودا لەپاڵ سێبەری ئەودا زامنی مانەوەی خۆیان لە گۆڕەپانەكەدا بكەن.  كازمی وەكو ئەوەی بەڵێنیدابوو، نزیكەی دوو مانگ دوای دەستبەكاربوونی لە پۆستی سەرۆك وەزیران، وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پێشوەختەی لە عێراق دیاریكرد، 6ی حوزەیرانی ساڵی داهاتوو ئەو رۆژەیە كە كازمی بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی دیاریكردووە، هەڵبژاردنێك كە زۆرینەی لایەنە سیاسییەكانی عێراق خوازیاری نین‌و دەیانەوێت دوای بخەن بۆ كاتێك كە تێیدا هەندێك لە پێگە لەدەستچووەكەیان لە شەقام بگەڕێننەوە. ئێستا دیمەنەكە بەمشێوەیەیە، كازمی كە خاوەنی هیچ پارتێكی سیاسی نییە دەیەوێت هەڵبژاردن بكرێت، پارتە سیاسییەكانیش كە لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە رۆژ لەدوای رۆژ ژمارەیان زیاد دەكات، زۆرینەیان دەیانەوێت دوابخرێت بۆ كاتێك كە تێیدا هەندێك لە شكۆی كازمی لە شەقام شكێندرابێت. لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە، لە عێراق بووە بە نەریت دەبێت پۆستی سەرۆك وەزیران لای كەسێكی شیعە بێت، كازمی شیعەمەزهەبە، بەڵام نوێنەرایەتی خواستی تاران ناكات، لایەنە شیعەكان پاڵپشتیان كرد پۆستی سەرۆك وەزیران وەربگرێت، بەڵام بەو مەرجەی نە خۆی نە وەزیرەكانی دوای تەواوبوونی ماوەكەیان خۆیان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانیی كاندید نەكەن، بەڵام ئەمە رێگر نابێت لەوەی كازمی هەوڵی دروستكردنی كوتلەیەكی پەرلەمانی بدات‌و خەڵكانی تر بەتایبەتی كەسانی سەربەخۆ بۆ ناو پەرلەمان سەربخات‌و جارێكی تر لەو رێگەیەوە پۆستی سەرۆك وەزیران وەربگرێتەوە. كازمی لە عێراقدا هێزە شیعەكان لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە یەكەمجارە بەم ئاستەی ئێستا لەناو شەقام‌و دەنگدەرانی خۆیاندا روبەڕووی ناڕەزایەتی دەبنەوە، دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە عێراق كە لە ئایاری 2018دا بەڕێوەچوو، تەنیا رێژەی 45%ی دەنگدەران بەشدارییان لە پرۆسەكەدا كرد، هەندێك دەڵێن رێژەكە زۆر لەوەش كەمتر بووە‌و دەستكاری كراوە، لە 17 ساڵی رابردوودا یەكەمجار بوو بەم ئاستە كەمە خەڵك بەشداری دەنگدان بكەن، ئەمە پەیامێكی ناڕەزایەتی شەقام بوو بۆ سەركردە سیاسییەكانی عێراق بەدیاریكراویش سەركردەكانی شیعە كە لە 17 ساڵی رابردوودا حوكمی عێراقیان بەدەستەوە بووە. ناڕەزایەتییەكانی ئۆكتۆبەری ساڵی رابردوو، عادل عەبدولمەهدی ناچار بە دەستلەكاركێشانەوە كردو دوای پێنج مانگ مستەفا كازمی خستە سەر كورسی سەرۆك وەزیران، واتا كازمی بەرهەم ناڕەزایەتییەكانی شەقامە دژی چینی سیاسی دەستڕۆیشتووی عێراق، نەك هەڵبژاردن، هەندێكی تریش وەكو قۆناغێكی نوێی ململانێی نێوان ئێران‌و ئەمریكا لە عێراق پێناسەیان كرد. شەقامی ناڕازی عێراق ژمارەیەك خواستیان لە كازمی هەبوو، لەوانە: •    دەستكیركردنی بكوژی خۆپیشاندانەكانی ساڵی رابردوو و دادگایكردن‌و سزادانیان •    هەمواركردنی یاسای هەڵبژاردن بەجۆرێك كۆتایی بە دەستڕۆیشتوویی حزبە سیاسییە تەقلیدییەكان بهێنێت‌و دەرفەت بە هاتنە پێشەوەی نەوەیەكی نوێ بدات لە عێراق •    دیاریكردنی وادەیەك بۆ سازدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە‌و نوێكردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان •    چاكسازیكردن لەناو حكومەت‌و دادگایكردنی گەندەڵكاران كازمی لەماوەی چوار مانگ لە دەستبەكاربونیدا هەندێك هەنگاوی هەڵگرتووە بۆ جێبەجێكردنی بەشێك لە داواكارییەكانی شەقام، خۆپیشاندەران ماوەی هەشت مانگیان بۆ كازمی دیاریكرد وەڵامی داواكارییەكانیان بداتەوە، ئێستا نیوەی ئەو ماوەیە تێپەڕیوە، بەڵام كازمی هێشتا هەموو خواستەكانی بەدی نەهێناوە‌و رەنگە تا كۆتایی ماوەكەشی نەتوانێت هەموو ئەو داواكارییانە جێبەجێ بكات كە بەڵێنی جێبەجێكردنی داون. دیارترین بەڵێنێك كە كازمی لەدوای دەستبەكاربوونی جێبەجێ كردووە، دیاریكردنی وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پێشوەختە‌و سوربونیەتی لەسەر بەڕێوەچوونی ئەو هەڵبژاردنە، بەڵام لە هەندێك داواكاری تردا كە لایەنە سیاسییەكان وەكو مەرج بۆ دەستبەكاربونی لە پۆستی سەرۆك وەزیران بۆیان داناوە، هێشتا هەنگاوی هەڵنەگرتووە، بەتایبەت كردنەدەرەوەی هێزەكانی ئەمریكا بەیەكجاری لە عێراق كە خواستی لایەنە شیعەكانی نزیك لە ئێرانە، كازمی لەگەڵ ترەمپ دیداری كرد‌و ترەمپ سەرسامی خۆی بە كازمی نیشاندا، ئەمریكییەكان بۆ پاراستنی كازمی لە فشاری ئێران‌و لایەنە دۆستەكانی لە عێراق، بڕیاریانداوە بەمزاوانە بەشێك لە هێزەكانیان لە عێراق بكشێننەوە، بەڵام كشانەوەی تەواوەتیش رونادات وەكو ئەوەی دۆستەكانی ئێران داوای دەكەن. سەرباری ئەمانە، كازمی لەرێگەی چەند هەنگاوێكەوە لەو ماوەیەدا كە دەستبەكاربووە هەوڵیداوە سەرەنجی شەقامی ناڕازیی بەلای خۆیدا رابكێشێت، لەوانە: •    كۆنترۆڵكردنەوەی دەروازە سنورییەكانی عێراق‌و دورخستنەوەی دەستی میلیشیا چەكدارەكانی عێراق لەو گومرگانە تاڕادەیەك هەروەها زیادكردنی داهاتی دەروازە سنورییەكان. •    هەوڵدان بۆ كۆنترۆڵكردنی چەكی دەرەوەی یاسا لە پارێزگاكانی عێراق، ئەمە هەوڵێكی سەرەتاییە‌و هێشتا بەئەنجام نەگەیشتووە، گەورەترین چەكی دەرەوەی یاسا لە عێراق چەكی حەشدی شەعبی‌و میلیشیاكانی شیعەن كە تائێستا هەڕەشەن لەسەر ناوچەی سەوز لە بەغداد‌و ماوە لەدوای ماوە باڵیۆزخانەی ئەمریكا موشەكباران دەكەن، بەڵام كازمی تاڕادەیەك توانیویەتی لە هەژمونی حەشد بدات. •    چاكسازی‌و روبەڕووبونەوەی گەندەڵی بەشێكی تری بەرنامە‌و بەڵێنەكانی كازمییە، تائێستا لەم بوارەدا هەنگاوی گەورەی هەڵنەناوە، بەڵام بەمدواییە لیژنەیەكی پێكهێناوە بۆ دەستگیركردنی ئەو بەرپرسانەی پێشووی وڵات كە كەیسی گەندەڵییان لەسەرەو چەند كەسێك دەستگیركراون‌و نازانرێت كەیسەكە بەكوێ دەگات، لەبواری چاكسازیشدا، هێشتا كاری گەورەی نەكردووە‌و بۆ تێپەڕاندنی قەیرانی ئێستاو زیاتر پشتی بە وەرگرتنی قەرزی ناوخۆیی‌و دەرەكی بەستووە. رەنگە خاڵی بەهێزی كازمی بەبەراورد بە سەرۆك وەزیرانەكەی پێش خۆی (عادل عەبدولمەهدی) ئەوەبێت كە لە بریارداندا هەندێك ئازایەتی زیاتری تێدایە‌و بێ ترس گۆڕانكاری لە پۆستە هەستیارەكانی دەوڵەتدا دەكات. كازمی لە هەرێمی كوردستان لە هەرێمی كوردستان، لە نەبوونی هێزێكی ئۆپۆزسیۆنی بەهێز كە رابەرایەتی شەقام بكات، دەنگێكی ناڕەزایەتی رێكنەخراوی زۆر هەیە كە لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانیدا بە "بایكۆت"ی دەنگدان گوزارشتی لەخۆی كرد. لە هەڵبژاردنی ئەیلولی 2018ی پەرلەمانی كوردستان ئاستی بەشداری دەنگدەران 59% بوو، لەمێژووی هەڵبژاردنەكانی كوردستاندا ئەم هەڵبژاردنە كەمترین ئاستی بەشداری تۆماركرد، قۆناغێكی نوێی ناڕەزایەتی دژی لایەنە دەسەڵاتدارەكان لە هەرێم دەستیپێكردووە، قۆناغێك كە رابەرە سیاسییەكانی دیارنین‌و دەسەڵات نازانێت لەگەڵ كێدا مامەڵە بكات، نەبوونی رێبەرێكی سیاسی كە ئاڕاستەی ناڕەزایەتییەكان بگەڕێنێتەوە بۆ ناو چوارچێوەی كوردستانییەكەی، رەنگە دواجار وابكات دەنگەكانیان بخەنە ناو سەبەتەكەی كازمییەوە لە بەغداد، بەتایبەتیش ئەگەر یاسای هەڵبژاردن بەوشێوەیەی كە دانراوە "فرەبازنەیی" لە پەرلەمانی عێراق تێپەڕێت. ئێستا لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی هەرێمی كوردستان دەیان پەیج بۆ ستایشی كازمی دروستكراون، خەڵكانێك دەیانەوێت لە هەڵبژاردنی داهاتوودا دەنگ بە كازمی بدەن، ئەگەر ئەمە روبدات، یەكەمجار دەبێت دەنگدەری كورد بەدور لە پرسی نەتەوەیی‌و مەزهەبی بەشداری هەڵبژاردنی عێراق دەكات‌و پەیامێكی توند بەو توێژە سیاسییە دەدات كە نزیكەی (30 ساڵە) حوكمڕانی دەكەن‌و هاوشێوەی سەركردەكانی شیعەی عێراقی دوای روخانی سەددامەوە، نەیانتوانیوە كێشە بنەڕەتییەكانی خەڵك چارەسەر بكەن. لەلایەكی ترەوە، ئێستا حكومەتی هەرێم لەناو قەیرانێكی دارایی قوڵدایە‌و مانگانە ناتوانێت موچەی فەرمانبەران وەكو خۆی دابین بكات، حكومەتی هەرێم بەو سیاسەتەی كە پەیڕەوی كردووە‌و هەمیشە بەرپرسیارێتی نەبوونی موچەی فەرمانبەرانی خستوەتە ئەستۆی بەغداد، هێندەی ئەوەی بەغدادی وەكو رزگاركەرێكی دۆخی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم نیشانداوە، هێندە سەركەوتوو نەبووە لەوەی وەكو ئەوەی دەیەوێت رقی خەڵكی هەرێم لەدژی دەسەڵاتدارانی بەغداد ئەستور بكات. كازمی سەركەوتنێكی تری لەناو شەقامی ناڕەزای كوردستان دژ بە دەسەڵاتدارانی هەرێم تۆماركرد، كاتێك سەرەتای ئەم مانگە سەردانی هەرێمی كوردستانی كردو وەكو یەكەم سەرۆك وەزیرانی عێراقی دوای سەددام چووە دەروازە سنورییەكانی (ئیبراهیم خەلیل)‌و (باشماخ)، دوو دەروازەی سنوری كە یەكێكن لە سەرچاوە گرنگەكانی داهاتی هەرێمی كوردستان‌و گومانی گەندەڵی گەورەو قاچاخچێتییان لەسەرە، رێككەوتنی هەرێم‌و بەغداد لەبارەی بودجە‌و داهاتەكانەوە لە بودجەی 2021ی عێراقدا، پێگە‌و كاریگەری زیاتری كازمی لەسەر هەرێمی كوردستان دەردەخات. لەپاڵ هەموو ئەمانەدا، سەرباری ئەوەی دۆخی عێراق لە هەرێمی كوردستان باشتر نییە، بەڵام شەقامی ناڕازی كوردستان لەژێر كاریگەری ناڕەزایەتییەكانی ئۆكتۆبەری رابردووی عێراقدایە كە توانی گۆڕانكاری لە دەسەڵاتدا بكات، لە نزیكەی (30) ساڵی رابردوودا، هیچ ناڕەزایەتییەكی میللی لە هەرێمی كوردستان نەیتوانیوە گۆڕانكاری لە هەڕەمی دەسەڵاتدا دروست بكات. هەندێك لەو شیعانەی كە لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە لە عێراق حوكمیان گرتەدەست دۆستی كورد بوون، بەدیاركراویش دواین سەرۆك وەزیرانی لەكارلادراو عادل عەبدولمەهدی، بەڵام جیاوازییەكەی كازمی لەگەڵ ئەواندا ئەوەیە، ئەوان زیاتر دۆستی سیاسەتمەدارانی كورد بوون، نەك شەقامی كوردستان، كازمی هەوڵی نزیكبونەوە لە شەقام دەدات بەبێ ئەوەی رێگە بدات لەگەڵ دەسەڵاتدارانی هەرێم روبەڕووی بەریەككەوتن ببێتەوە، هەموو ئەم بارودۆخانە خزمەتێكی زۆریان بە مستەفا كازمی كردووە‌و لای شەقامی ناڕازیی كوردستان كردویانە بە رزگاركەرێك.  رۆژی پێنجی ئەم مانگە كاتێك كازمی لەسنوری دهۆك سەردانی قەڵای "نزاركێ" شوێنی كۆكردنەوەی ئەنفاكراوانی بادینانی كرد، ژنێك كە دایكی شەش ئەنفالكراو بوو بە كازمی وت:" كوردستان ئەمانەتی تۆ بێت"، رۆژێك دواتر كە هاتە سلێمانی، جوتیارێكی كورد بە كازمی وت:" ئەگەر لیست دروست بكەی بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو، هەموو كورد دەنگت پێدەدەن"، ئەم قسانە هەرزوو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی پڕكرد، لەولاشەوە جەمال پێنجوێنی وێنەگرە تایبەتەكەی مستەفا كازمی وەكو كوردێك بە چركەی كامێراكەی، سێبەری كازمی لەسەر دەنگدەرانی كوردستان لە قەبارەی خۆی گەورەتر كردووە، هەموو ئەمانەش دەسەڵاتدارانی هەرێمی نیگەران كردووە. لەناو توێژی سیاسەتمەدارانی هەرێمی كوردستاندا، كازمی دۆستی زۆری نییە‌و بۆ زۆرێكیان كەسێكی نائاشنایە، بەڵام ئەو بە دۆزی كوردو ناهەماتییەكی ئاشنیایە‌و كاتێك لە دەستی سەددام هەڵاتووە، بە كوردستاندا گوزەری كردووە، سەرباری ئەمە كاری لەسەر بەڵگەنامەكانی ئەنفال‌و نوسراوەكانی دەزگای هەواڵگری عێراق كردووە‌و دۆسیەی زۆرێك لە بەرپرسانی كوردی لایە هەروەكو چۆن لەسەر بەرپرسانی سیاسی عێراقیش بەڵگەنامەی هەیە‌و ئەمە بووە بە یەكێك لە چەكە بەهێزەكان بەدەستییەوە. نزیكترین دۆستی كازمی لەناو توێژی سیاسی كوردستاندا ئێستا بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراقە، ساڵی 2010 بۆ 2011 كازمی لە سلێمانی ژیاوە، ئەوكات سەرنوسەری گۆڤاری "الاسبوعیة" بووە كە بەرهەم  ساڵح خاوەنی ئیمتیازی گۆڤارەكە بووە. 2018 بەرهەم ساڵح لە یەكێتی جیابووەوە‌و حزبێكی نوێی دروستكرد، ساڵێك تێنەپەڕی گەڕایەوە بۆ ناو یەكێتی‌و پۆستی سەرۆك كۆماری عێراقی وەرگرت، گەڕانەوەی بەرهەم ساڵح بۆ ناو یەكێتی بەوشێوەیە نەبوو كە یەكێتییەكان‌و بەدیاریكراویش سەركردە كۆنەكانی حزب خوازیاری بوون، ئەو هێشتا لە دەرەوەی یەكێتی سیاسەت دەكات‌و دەیەوێت یەكێتی بەرەو ئاڕاستەكەی خۆی كێش بكات، یاخود راستتر بەرەو ئاڕاستەكەی بەغدادو مستەفا كازمی پاڵ پێوەبنێت. پێناچێت بەرهەم ساڵح لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا لە كەمپەینی یەكێتیدا بەشداری بكات، مەگەر ئەوەی یەكێتی بخاتە سەر رێڕەوەكەی مستەفا كازمی‌و لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی سیاسیدا كۆیان بكاتەوە، یاخود بەدیاریكراوی بیخاتە ناو چوارچێوەی دۆخە سیاسییە نوێیەكەی عێراقەوە بەوشێوەیەی كە خولێكی تری سەرۆكایەتی كۆمار بۆخۆی مسۆگەر بكاتەوە، ئایا كازمی بەم شەراكەتە قایل دەبێت، یاخود دەیەوێت لە دەرەوەی پۆلی هەموو سیاسییەكانی ئێستای عێراق‌و هەرێمی كوردستانەوە لەناو دەنگدەراندا، بخوێنێت. پارتی دیموكراتی كوردستانیش تائێستا بە دوودڵییەوە تەماشای بارودۆخە نوێیەكەی عێراق دەكات‌و نایەوێت لەگەڵ كازمی بەتەواوەتی تێكیبدات لەكاتێكدا نازانێ چارەنوسی عێراق بەرەو كوێ دەچێت، ئایا سەركردایەتی كۆنی شیعە دەگەڕێنەوە بۆسەر گۆڕەپانەكە، یاخود دۆخەكە بە ئاڕاستەیەكی تردا دەڕوات. لە رۆژنامەگەرییەوە بۆ هەواڵگری  مستەفا عەبدوللەتیف مشتەت غەریباوی ناوی تەواوەتی مستەفا كازمییە، (53 ساڵ) لەوپێش لە بەغداد لەدایكبووە، بەڵام رەچەڵەكی خێزانەكەی دەگەڕێتەوە بۆ بنەماڵەی "غەریباوی" لە قەزای (شەترە) لە پارێزگای زیقار. لە عێراق یاسای تەواوكردووە‌و ناوەڕاستی هەشتاكانی سەدەی رابردوو، وەكو نەیارێكی رژێمی بەعس لە عێراق هەڵاتووە‌و لەڕێگەی هەرێمی كوردستانەوە چوەتە دەرەوەی وڵات. لەو ماوەیەی لە تاراوگە بووە لە ئێران‌و دواتر سوید‌و بەریتانیا، دژی رژێمی بەعس كاریكردووە‌و نوسیویەتی. ماوەیەك نوسەری وتارو بەڕێوەبەری بەشی عێراق بووە لە سایتی "مۆنیتۆر"ی ئەمریكی. لەو ماوەیەی لە تاراوگە ژیاوە بەڕێوەبەری دامەزراوەی "بیرەوەری عێراق" بووە، دامەزراوەیەك كە بەڵگەنامەكانی رژێمی بەعسی كۆدەكردەوە‌و كاری لەسەر  بەدیكۆمێنتكردنی تاوانەكانی بەعس دەكرد، هەر لەو ماوانەدا كازمی چەند كتێبێكی بڵاوكردوەتەوە، لەوانە: •    مسألة العراق •    انشغالات إسلامیة •    علی بن أبی طالب الإمام والإنسان •    المصالحە بین الماضى والمستقبل دوای روخانی رژێمی بەعس لە 2003دا كازمی گەڕاوەتەوە بۆ عێراق، بەڵام نەچووەتە ناو هیچ حزبێكی سیاسی‌و بەشداری كردووە لە دروستكردنی تۆڕی راگەیاندنی عێراقدا، حوزەیرانی 2016 كە عێراق لە شەڕێكی قورسدا بوو لەگەڵ رێكخراوی "داعش"، كازمی كرا بە سەرۆكی دەزگای هەواڵگری نیشتمانی، لەم ماوەیەدا كازمی تۆڕی پەیوەندییەكانی لەگەڵ بەرپرس‌و سەرۆكی وڵاتان فراوانكرد. 2017 كاتێك حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق سەردانی سعودیەی كرد، مستەفا كازمیشی لەگەڵ خۆی بردبوو، ئەوكات كازمی بەدیكرا كە چۆن دەستلەملانێ لەگەڵ محەمەد بن سەلمان شازادەی جێنشینی سعودیەدا دەكات، ئەمە تۆڕی پەیوەندییە بەرفراوانەكانی ئەو و توانای بەهێزی كازمی لەبواری دانوستاندا نیشاندا. كازمی لەنێوان ئێران‌و ئەمریكادا كازمی وەكو پێویست پێشتر لەناو شەقامی كوردیدا ناسراو نەبوو، بەڵام لەناوەندی سیاسی عێراقدا ناوی هەبوو، ساڵی 2018 ناوی دەهێنرا وەكو جێگرەوەی حەیدەر عەبادی لە پۆستی سەرۆك وەزیران، بەڵام هەر ئەوكاتیش لەناو هەندێك لە هێزە سیاسییەكانی شیعەدا دژایەتی هەبوو پۆستەكە وەرگرێت، تۆمەتباردەكرا بەوەی "پیاوی ئەمریكا"یە، بەڵام دواجار لاوازی عادل عەبدولمەهدی وایكرد بازەكە لەسەر شانی كازمی بنیشێتەوە. دوای دەستبەكاربوونی لە پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق، یەكێك لە كەسایەتییە سیاسییە نزیكەكانی بە ئاژانسی هەواڵی (فرانس پرێس) وت:" كەسایەتی كازمی بەوشێوەیەیە كە دژایەتی كەس ناكات، عەقلیەتێكی پراگماتی هەیە‌و پەیوەندی لەگەڵ هەموو یاریزانە سەرەكییەكانی گۆڕەپانی سیاسی عێراق‌و ئەمریكا‌و ئێرانیشدا هەیە". كازمی دوای دەستبەكاربوونی هەم سەردانی تاران‌و هەم سەردانی واشنتۆنی كرد، عێراقی بوارد لەو سزا ئابورییانەی كە ئەمریكا بەسەر ئێرانیدا سەپاندووە. كازمی لەناو هەندێك لەلایەنە شیعەكانی نزیك لە ئێران تۆمەتبار دەكرێت بەوەی دەستی هەبوو لە كوشتنی قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران‌و ئەبو مەهدی موهەندیس جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی لە هێرشێكی ئەمریكییەكاندا لەسەرەتای ئەمساڵ، بەوپێیەی سەرۆكی دەزگای هەواڵگری عێراق بووە. كە دەستبەكاربوو لە پۆستی سەرۆك وەزیران، نەیارانی بۆ تاقیكردنەوەی، یەكێك لە دۆستە نزیكەكانی كازمییان تیرۆركرد كە نوسەرو توێژەر (هیشام هاشمی) بوو، كازمی بە نهێنی كار لەسەر دۆسیەی تیرۆركردنی هاوڕێكەی دەكات‌و تائێستا هیچ ئەنجامێكی لێكۆڵینەوەكانی بۆ رایگشتی رانەگەیاندووە.   

(درەو): عەدنان عوسمان سكرتێری جڤاتی نیشتمانی‌و وتەبێژی فەرمی بزوتنەوەی گۆڕان دەستەكاركێشانەوەكەی كشاندەوە‌و لە پۆستەكانی خۆی لەناو بزوتنەوەی گۆڕان بەردەوام دەبێت. عەدنان عوسمان لە تویتێكدا لە توڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نوسیویەتی:" لەشوێنی خۆم بەردەوامم‌و بەردەوام ئەبم.. ئاڵاكەی نەوشیروان مستەفا شەكاوە ئەبێت". بەم تویتە، عەدنان عوسمان كۆتایی بەشێك لە ناكۆكییەكەی خۆی لەگەڵ عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەكەی راگەیاند‌و گەڕایەوە سەر كارەكانی خۆی وەكو سكرتێری جڤاتی نیشتمانی‌و وتەبێژی فەرمی بزوتنەوەی گۆڕان‌و ئەندامی خانەی راپەڕاندن. رۆژی 15ی ئەم مانگە، هاوكات لەگەڵ تێپەڕینی ماوەی ساڵێك بەسەر هەڵبژاردنی رێكخەرو خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕاندا، عەدنان عوسمان دەستلەكاركێشانەوەی خۆی لە ئەندامێتی خانە رادەستی رێكخەرو خانەی راپەڕاندن كرد. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، كێشەی عەدنان عوسمان لەگەڵ عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان پەیوەندی بە یەكلاكردنەوەی پۆستی سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕانەوە هەبووە لە پەرلەمانی كوردستان‌و چەند كێشەیەكی تر. رێكخەری گشتی پشتیوانی دانانی پەرلەمانتار (شاخەوان رەئوف) دەكرد لە پۆستی سەرۆكی فراكسیۆن، عەدنان عوسمان‌و دەرباز محەمەد وەكو دوو ئەندامی خانەی راپەڕاندن پاڵپشتییان لە دانانی پەرلەمانتار (دابان محەمەد) دەكرد. رۆژی یەكشەممەی رابردوو، فراكسیۆنی گۆڕان بەزۆرینەی دەنگ لە ناو هۆڵی فراكسیۆن لە پەرلەمانی كوردستان، (دابان محەمەد)یان وەكو سەرۆكی فراكسیۆنەكەیان هەڵبژارد، لەو هەڵبژاردنەدا لە كۆی (12) ئەندامی فراكسیۆنەكە (7) ئەندام بەشدارییان كردو دەنگیان بە (دابان محەمەد) دا، (5) ئەندامەكەی تر بایكۆتی هەڵبژاردنەكەیان كرد. عومەر سەید عەلی دژی هەڵبژاردنەكە بوو، دانی پێدا نەنا، بەوهۆیەوە كێشە دروستبووە، چوار دانیشتنی پەرلەمان بەڕێوەچووە بەبێ ئەوەی ئەو (7) ئەندامەی فراكسیۆنی گۆڕان بەشداری تێدا بكەن، پۆستی سەرۆكی فراكسیۆن هێشتا یەكلانەبووەتەوە‌و (بەڵێن ئیسماعیل) بەشێوەیەكی كاتی لەسەر كورسی سەرۆكی فراكسیۆن لەناو پەرلەمان دادەنیشێت. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، هاوكات لەگەڵ چارەسەركردنی كێشەكەی خۆی، عەدنان عوسمان كێشەی سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕانی چارەسەر كردووە‌و رێكخەری گشتی قایل كراوە بەوەی (دابان محەمەد) پۆستی سەرۆكی فراكسیۆنەكە وەربگرێت، بڕیارە هەفتەی داهاتوو (دابان محەمەد)‌و ئەو پەرلەمانتارانەی كە دەنگیان پێداوە بگەڕێنەوە بۆ ناو دانیشتنەكانی پەرلەمان.  

 راپۆرتی: كاروان ساڵحی – كەركوك ناو گوندی پەڵكانە؛ سێ ساڵە لە بارگرژی و ململانێی دوو نەتەوە و دوو حكومەتدایە، بێ ئەوەی هیچ لایەكیان چارەسەری یەكجاریی كێشەی ناوچەكەی پێبێت. لە دوای روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017ـەوە، چەندینجار ئاڵۆزی و ناكۆكی كەوتۆتە نێوان كورد و عەرەبەوە، لەسەر خاوەندارێتی زەوییە كشتوكاڵییەكانی پەڵكانەی پارێزگای كەركوك. (گوندی پەڵكانە لە ناحیەی سەرگەڕان-ی قەزای دوبز لە باكوری خۆرئاوای پارێزگای كەركوك، گوندی پەڵكانە لەروی ئیدارییەوە سەر بە كەركوكە بەڵام دۆسیەی ئەمنی لای فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنەكانی پارێزگای سەڵاحەدینە)   "بەڵگەی فەرمی دادگا و كشتوكاڵ و لایەنە پەیوەندیدارەكانی دیكەمان هەیە، ئەو زەوییانە لە باوباپیرانمانەوە بۆمان ماوەتەوە، هی ئەمڕۆ و دوێنێ نییە، بەڵام ئەو خێزانە كوردانەی لە گوندەكەدان هیچ بەڵگەیەكیان پێنییە" ئەحمەد غەزال، یەكێك لە شێخەكانی هۆزی شەممەر وای وت. ژمارەیەك لە شێخەكانی ئەو هۆزە ئەمڕۆ سێشەممە 15ی ئەیلول، لە گوندی رافیدینی نزیك دوبز بە دوری 20 كیلۆمەتر لە پەڵكانە گردبونەوە و داوایانكرد، رێگە بە گەڕانەوەیان بۆ سەر زەوییە كشتوكاڵییەكانی پەڵكانە بدرێت. هۆكاری گواستنەوەی گردبونەوەكە بۆ رافیدین لە بری پەڵكانە، بەهۆی رێگریی هێزە ئەمنییەكانەوەیە لە روماڵی راگەیاندن و گەیشتنی رۆژنامەنوسان بە پەڵكانە، بەوتەی شێخەكانی شەممەر. تائێستا 12 جار هۆزه‌ عه‌ره‌به‌كان هه‌وڵیانداوه‌ له‌ گونده‌كه‌دا جێگیرببنه‌وه غەزال بە (كەركوك ناو)ی وت "گلەیی ئێمە لە پەرلەمانتارانی عەرەبە، لەسەر شانی ئێمە بون بە پەرلەمانتار و ئێستا كەسیان لە كێشەكانمان ناكۆڵنەوە". پەڵكانە و چەند گوندێكی تری ناحیەی سەرگەڕان لە قەزای دوبز-ی پارێزگای كەركوك، زیاتر لە 10 جار بونەتە جێی بارگرژیی و مشتومڕی خەڵك‌ و لێپرسراوان دەربارەی خاوەندارێتی ناوچەكە و زەوییە كشتوكاڵییەكانی، بەوتەی كورد لەژێر فشاردا هەوڵی دەركردنیان دەدرێت، لەكاتێكدا عەرەب بە شوێنی نیشتەجێبونی خۆیانی دەزانن. یوسف محەمەد عەلی، ئەنجومەنی گوندی پەڵكانە بە (كەركوك ناو)ی وت "لە 1975دا بەعس 12 گوندی سەرگەڕانی چۆڵكرد، لە نێویاندا گوندەكەی ئێمە، ئەوكات عەرەبی هێنایە ناوچەكانمان و ئێمە رۆیشتین، تا لە دوای 2003ـەوە جارێكیتر گەڕاینەوە بۆ زەوییەكانی خۆمان".بەپێی بڕیارەكانی‌ ئەنجومەنی باڵای شۆڕش و لیژنەی‌ كاروباری‌ باكوری سەردەمی دەسەڵاتدارێتی حزبی بەعس، كە سەدام حسێن سەرۆكایەتی دەكرد، زۆرینەی زەوییە كشتوكاڵییەكانی كورد لە كۆتایی حەفتاكانی سەدەی رابردوو بەشێوەی گرێبەست بەسەر عەرەبی ناوەڕاست و خواروی عیراقدا دابەشكران، ئەوەش لەچوارچێوەی پرۆسەی تەعریب و راگواستنی خێزانە كوردەكان، بەڵام لەگەڵ روخانی رژێمی بەعس لە ساڵی 2003، كورد بۆ تەواوی زەوییە كشتوكاڵییەكانی گەڕایەوە. "دوای پرۆسەی ئازادی گەڕاینەوە و ژیانی ئاساییمان دەستپێكردەوە، سەرقاڵی ئیشوكاری خۆمان بوین، بەڵام دوای 16ی ئۆكتۆبەر دیسان عەرەبەكان هاتنەوەسەرمان بە پاڵپشتی هێزی ئەمنی و دەستیان بەسەر ژمارەیەك خانودا گرت كە ماڵی تێدانەبوو" بەوتەی یوسف محەمەد، تائێستا 12 جار هۆزە عەرەبەكان هەوڵیانداوە لە گوندەكەدا جێگیرببنەوە. لە 16ی ئۆكتۆبەری 2017دا هێزەكانی حكومەتی فیدراڵی گەڕانەوە بۆ كەركوك و پێشمەرگە كشایەوە، كاتێك پەیوەندییەكانی هەرێم و بەغدا بەهۆی ریفراندۆمی كوردەوە گەیشتنە ئەوپەڕی ئاڵۆزی. دوایین ئاڵۆزی لە پەڵكانە چەند رۆژێك لەمەوبەر بوو، بەرلەوەی بگاتە پێكداهەڵپژان، جارێكیتر بەكاتی بارگرژییەكان هێوركرانەوە. ئەنجومەنی گوندی پەڵكانە داواكارە هەرچی زووە لەسەر ئاستی باڵا كۆتایی بە كێشەی ناوچەكە بهێنرێت و چیتر لەو بارودۆخە ناجێگیرەدا نەمێننەوە. ئێمە خەڵكی رەسەنی گوندەكەین بەڵام هێزە ئەمنییەكان رێگریی لە گەڕانەوەمان دەكەن گوندی پەڵكانە، یەكێك لە 42 گوندەكەی سەرگەڕان و دەكەوێتە باكوری خۆرئاوای كەركوك، نزیكەی 25 ماڵی تێدایە و روبەرەكەی زیاتر لە 60 هەزار دۆنم زەویی بەپیتی كشتوكاڵی و نەوتی تێدایە. حەمید هەلیل فەرحان، یەكێكە لەو هاوڵاتییە عەرەبانەی هەوڵی گەڕانەوە بۆ پەڵكانە دەدات و دەڵێت "ئێمە خەڵكی رەسەنی گوندەكەین، ئەو كوردانەی لەوێ ماونەتەوە بەشێكیان خەڵكی حەسەكە (كوردستانی سوریا) و بەشێكی دیكەیان خەڵكی مەهاباد (كوردستانی ئێران)ـن، لەگەڵ چەند خێزانێكی دهۆك". لە ئایاری 2019دا راكان سەعید، پارێزگاری كەركوك بەوەكالەت لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا وتی "دانیشتوانی ئێستای پەڵكانە خەڵكی مەهابادی ئێرانن" و بەرگری لە هەوڵی گەڕانەوەی خێزانە عەرەبەكان كرد. حەمید هەلیل بە (كەركوك ناو)ی وت "ئێمە خەڵكی شوێنی دیكە نین، ناومان لەسەرژمێری 1957ی ناوچەكەدایە، ناسنامەكەی باوكم هی ساڵی 1928ـە و لێی نوسراوە سەرگەڕان، بۆیە داوای مافی خۆمان دەكەین، بۆ ئەوەش نوسراوی دادگامان هەیە بەڵام هێزە ئەمنییەكان رێگریی دەكەن". بەپێی ئەو بەڵگانەی نوسینگەی كەركوكی جێبەجێكردنی ماددەی 140 پێشتر بڵاویكردۆتەوە، چەند هۆزێكی عەرەب لە هەشتاكانی سەدەی رابردوودا بە نامەیەك خواستی خۆیان بۆ نیشتەجێبون لە جێی خێزانە كوردەكان لە سنوری سەرگەڕان نیشانداوە لەسەر داوای حكومەتی ئەوكاتی بەعس بە سەرۆكایەتی سەدام حسێن. هەروەها راكان سەعید، پارێزگاری كەركوك بەوەكالەت لە چەند نوسراوێكدا كە كۆپییان لای (كەركوك ناو) هەیە ‌و لە مانگی 11ی 2017دا ئاڕاستەی قایمقامی دوبز و ئۆپەراسیۆنەكانی سەڵاحەدین كراون، داوایكردووە هاوكاری هاوڵاتیانی عەرەب بكرێت تا بۆ پەڵكانە و گوندەكانی تری سەرگەڕان بگەڕێنەوە. ئەمە خاكی باوباپیرانمانە و رێگە نادەین عەرەب داگیری بكەن   هونەر كەریم رەحمان، دانیشتوی گوندی پەڵكانە بە (كەركوك ناو)ی وت "ئەمە خاكی باوباپیرانمانە و رێگە نادەین عەرەب داگیری بكەن"، وتیشی "ئەگەر سەركردایەتی كورد ئێمەیان فرۆشتوە یان پشتیانتێكردون با بزانین" وەك ئاماژەیەك بۆ بەدەمەوەنەهاتنی كێشەكانیان وای وت. بەوتەی ئەو هاوڵاتییە تەنیا شەش خێزانی عەرەب لە گوندەكەدا بە پاڵپشتی هێزە ئەمنییەكانی ناوچەكە جێگیربون. گوندی پەڵكانە هەرچەندە لە روی ئیداریەوە سەر بە پارێزگای كەركوكە، بەڵام دۆسیەی ئەمنی لای فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنەكانی پارێزگای سەڵاحەدین-ـە. (كەركوك ناو) زیاد لە جارێك هەوڵیدا لێدوانی لێپرسراوانی لایەنی پەیوەندیدار بەدۆسیەی زەوییە كشتوكاڵییەكان بە تایبەت فەرمانگەی كشتوكاڵی سەرگەڕان وەربگرێت، بەڵام هەوڵەكان بێ ئاكام بون. لە ئایاری ساڵی رابردودا، كاتێك زیاتر لە 100 هاوڵاتی هۆزی شەممەر بە حەوت ئۆتۆمبێلەوە هەوڵیاندا لە پەڵكانە جێگیربن و پێكداهەڵپژان رویدا، ئیدارەی ناوچەكە بە هاوكاری پەرلەمانتاران و لێپرسراوانی باڵا بە كاتی كۆتاییان بە بارگرژییەكان هێنا. ئەوكات عەبدولمتەلیب عەبدولمەجید، بەڕێوەبەری ناحیەی سەرگەڕان بەوەكالەت لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا كە پەیامنێری (كەركوك ناو) ئامادەی بوو وتی كێشەی زەوییە كشتوكاڵییەكانی گوندی پەڵكانە بەشێوەیەكی كاتی چارەسەركراوە تا دادگا خاوەندارێتییان یەكلاییدەكاتەوە. چارەسەری كێشەی خاوەندارێتی زەوییە كشتوكاڵییەكان، لە چوارچێوەی قۆناغی یەكەمی ماددەی 140ی دەستوری عیراقیدایە، كە بۆ یەكلاكردنەوەی چارەنوسی ئیدارەدانی كەركوك و چەندین ناوچەی تر لە نێوان هەردوو حكومەتی عیراق و هەرێمی كوردستاندا دانراوە، لەرێی ئاساییكردنەوە، سەرژمێری و دواتر راپرسی.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت ئیماراتی عەرەبی و بەحرەین لە کۆشکی سپی لە واشنتۆن و لەبەردەم دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی ئەمریکا، پەیمانی ئاشتی و ئاسایکردنەوەی تەواوەتی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسرائیل ئیمزاکرد. ترەمپ روداوەکەی بە " رۆژێکی نائاسایی بۆ جیهان کە مێژوو دەخاتە سەر رێڕەوی خۆی" ناوبرد. بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل وتی:" ئەم بەرەوپێشچونە نوێیە بۆ ئاشتی بۆ هەتاهەتایە کۆتایی بە ململانی عەرەب و ئیسرائیل دەهێنێت".  شێخ عەبدوڵا بن زاید وەزیری دەرەوەی ئیمارات سوپاسی ناتانیاهۆی کرد کە لەچوارچێوەی رێککەوتنەکەیدا لەگەڵ ئیمارات، پلانەکەی ئیسرائیلی بۆ دەستگرتن بەسەر بەشێک لە خاکی کەناری خۆرئاوا لە فەلەستین، سڕکردووە. هاوکات لەگەڵ ئیمزاکردنی پەیماننامەکەدا، بەشێک لە هاوڵاتیانی فەلەستینی لە کەناری خۆرئاواو کەرتی غەززە خۆپیشاندانیان کردو ئیدانەی رێککەوتنەکەیان کرد. لە بنەڕەتەوە رێککەوتنەکەی ئیسرائیل لەگەڵ ئیماراتی عەرەبیدا بوو، بەڵام لە کۆتایدا بەحرەین-یش چوەناو رێککەوتنەکەوە. پێدەچێ وڵاتانی تری عەرەبیش بچنە ناو رێککەوتنەوە لەگەڵ ئیسرائیل، چونکە ئیمارات شەرمی هەموانی شکاند کاتێک پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئیسرائیل لە پشتی پەردەوە هێنایە بەر رۆشنایی، ترەمپ لەکاتی ئیمزاکردنی رێککەوتننامەکەدا وتی:" پێنج بۆ شەش وڵاتی تر رێککەوتنی هاوشێوە لەگەڵ ئیسرائیل ئیمزا دەکەن". هۆکارەکانی رێککەوتنی عەرەب لەگەڵ ئیسرائیل سەرباری ناڕەزایەتی فەلەستینییەکان و رەخنەی نەیارانی بەدیاریکراویش قەتەر، ئیماراتی عەرەبی رێککەوتنی ئاشتی و ئاسایکردنەوەی پەیوەنییەکانی لەگەڵ ئیسرائیل ئیمزاکرد. ئیمارات باجی بە ناوبانگی خۆی دا لەبەرامبەر گوتاری باوی شەقامی عەرەبیدا، گوتارێک کە ئیسرائیلی لەناوچەکە وەکو داگیرکەرێک ناودەبرد. گەلێک هۆکار پاڵنەری ئیمارات بوون لەوەی سەرچڵی بەو گوتارەوە بکات و پەیوەنییەکان لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی بکاتەوە، لەوانە: یەکەم: دەرفەتێکی بازرگانی بۆ وڵاتانی کەنداو  ئەم رێککەوتنە یارمەتی ئەو ئیماراتییانە دەدات، کە ئارەزووی گەشەکردن دەکەن و وڵاتەکەیان کردووە بە هێزیکی سەربازی و ناوەندێکی بازرگانی و شوێنێک بۆ بەسەربردنی پشووەکان. رێپۆرتەرێکی کەناڵی (BBC) دەڵی:" پێدەچێت ئەمریکییەکان رێخۆشکەرییان کردبێت بۆ ئیمزاکردنی ئەم رێککەوتنە لەڕێگەی بەڵێنی پێدانی چەکی پێشکەوتوو بە ئیماراتی عەرەبی، بەتایبەتیش ئەو چەکانەی کە پێشتر ئیمارات دەستی پێیان نەدەگەیشت لەنمونەی فڕۆکەی جۆری F35و فڕۆکەی جەنگی ئەلیکترۆنی "ئی ئەی-١٨ جی گرولەر". ئیمارات هێزێکی چەکداری پۆشتەی هەیە کە بەشێوەیەکی باش لە لیبیاو یەمەن بەکاریهێناوە، بەڵام مەترسیدارترین دوژمنی ئیمارات لەناوچەکە ئێرانە، لەمەشدا ئیسرائیل و ئەمریکا هاوڕان لەگەڵ ئیماراتدا. بەحرەین-یش کە بووە بەبەشێک لە رێککەوتنەکە لەگەڵ ئیسرائیل هەمان ترسی لە ئێران هەیە، تاوەکو ساڵی ١٩٦٩ ئێران بانگەشەی ئەوەی دەکرد بەحرەین بەشێکە لە خاکی وڵاتەکەی، سەرباری ئەوە حوکمڕانەکانی بەحرەین کە سوننە مەزهەبن بەشێک لە شیعەمەزهەبەکانی وڵاتەکەیان وەکو تابوری پێنجەمی ئێران ناودەبەن. ئیمارات و بەحرەین کە دوو وڵاتی ناوچەی کەنداوی عەرەبین، پێشتر پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسرائیل دەشاردەوە، بەڵام ئێستا ئیتر دەیانەوێ بەئاشکرا سود لەگەڵ ئیسرائیلدا بگۆڕنەوە، بەتایبەتیش لەکاتێکدا ئیسرائیل بووە بەخاوەنی یەکێک لە گرنگترین کەرتەکانی تەکنەلۆژیا لەسەر ئاستی جیهان. کاتێکیش قەیرانی کۆرۆنا کۆتایی دێت، ئیسرائیلییەکان دەستدەکەن بە کارکردن لە بازاڕەکانی ئیماراتدا. دووەم: پەراوێزخستنی ئیسرائیل  ئاسایکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ ئیمارات و بەحرەین دەستکەوتێکی راستەقینەیە بۆ ئیسرائیلییەکان، بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل باوەڕی بەو ستراتیژیەتە هەیە کە بۆ یەکەمجار لە بیستەکانی سەدەی رابردوودا ناوی لێنرا "دیواری ئاسنین"، کورتەی بیرۆکەکە ئەوەیە هێزی ئیسرائیل لە کۆتایدا وا لە عەرەب دەکات کە تاکە بژاردەی بەردەمیان ئەوەبێت دان بە بوونی ئیسرائیلدا بنێن. ئیسرائیلییەکان حەزیان لەوە نییە لەناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گۆشەگیرو پەراوێزخراو بن، ئاشتیی پێشتری ئیسرائیل لەگەڵ میسرو ئوردن هەرگیز ئەم خەونەی بەدینەهێنا، ئیسرائیلییەکان گەشبینن بە پەیوەنییەکانیان لە داهاتوودا لەگەڵ وڵاتانی کەنداوی عەرەبی. سەرباری ئەمە ناتانیاهۆ لەناوخۆی ئیسرائیل لە قەیراندا بوو، بەتۆمەتی گەندەڵی روبەڕووی دادگا کرایەوەو ئەگەری ئەوەشی هەیە زیندان بکرێت، دۆخی کۆرۆناش تەنگی بە حکومەتەکەی هەڵچنیوە، نەیارانی هەفتانە لەبەردەم بارەگای حکومەت رێپێوان دژی سەرۆک وەزیران دەکەن، ئیمزاکردنی رێککەوتن لەگەڵ ئیمارات و بەحرەین و کۆکردنەوەی هاوپەیمانێتییەکی نوێ دژی ئێران لەکاتێکی گونجاودا بوو بۆ ناتانیاهۆ. سێیەم: هەڵگەڕانەوە لە سیاسەتی دەرەکیدا ئەم رێککەوتنە لەلایەکی ترەوە سودێکی زۆری بە دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا گەیاند، بەرەوپێشچونێکی گەورە بوو لە ستراتیژیەتی بەکارهێنانی "ئەوپەڕی فشار" لەسەر ئێران، هەروەک کەرەستەیەکی باشیش بوو بۆ کەمپەنی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکاو نیشاندانی ئەوەی کە ترەمپ باشترین رێکخەری رێککەوتنە گەورەکانە لەسەر ئاستی جیهان. مشتومڕێکی زۆر هەبوو لەبارەی راگەیاندنی "گرێبەستی سەدە" کە ترەمپ رایگەیاند بۆ دروستکردنی ئاشتی لەنێوان ئیسرائیل و فەلەستینییەکان، بەڵام رێککەوتنی ئیمارات و ئیسرائیل دەکرێت بە گۆڕانکارییەکی گەورە لە تەرازووی هێز لەناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست تەماشا بکرێت و لەلایەن ترەمپیشەوە وەکو کودەتایەکی گەورە لە سیاسەتی دەرەوەدا نمایش بكرێت. چوارەم: هەستکردن بە ناپاکی ئەبرەهام بە زمانی ئەمریکییەکان مەبەست لە "ئیبراهیم"ە، رێککەوتنی ئێستای نێوان ئیمارات و ئیسرائیل وەکو ئاماژەیەک بۆ "ئیبراهیم"ی پێغەمبەر ناوی لێنراوە "ئەبرەهام". فەلەستینییەکان رێککەوتنی "ئەبرەهام"یان ئیدانە کردو بە ناپاکی ناویان برد، بەڵام رێککەوتنەکە ئەو کۆدەنگییەی دورمەودایەی عەرەبەکانی تێکشکاند کە دەیانوت بەهای ئاسایکردنەوەی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسرائیل ئەوەیە فەلەستینییەکان سەربەخۆیی خۆیان وەربگرن. ئیسرائیل کە ئێستا کار بۆ ئەوە دەکات پەیوەندییەکی باش لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی بنیاد بنێت، لەم کاتەدا فەلەستینییەکان لە قودسی خۆرهەڵات و کەناری خۆرئاوا لەژێر داگیرکاریدان و کەرتی غەززەش بووە بە زیندانێکی گەورە. محەمەد بن زاید ئال نهەییان جێنشینی ئەبوزەبی دەڵێ بەهای رێککەوتنەکەیان لەگەڵ ئیسرائیل ئەوەیە ئیسرائیل پلانی خۆی بۆ دەستگرتن بەسەر بەشێک لە خاکی کەناری خۆرئاوا لە فەلەستین ڕاگرتووە، ئەمە بە چاوی فەلەستینییەکاندا دەداتەوەو پێیان دەڵێ ئەوانی لەبیر نەکردووە، بەڵام راستییەکەی ئەوەیە پێدەچێت لەبنەڕەتەوە ناتانیاهۆی خۆی دەمێک بێت دەستبەرداری بیرۆکەی دەستگرتن بوبێت بەسەر زەوییەکانی کەناری خۆرئاوادا، بەتایبەتیش دوای ئەو فشارە نێودەوڵەتییە گەورەی کە لەبارەی ئەو بابەتەوە لەسەری دروستبوو، بۆیە ئیمارات بەو رێککەوتنە نەتانیاهۆی لەو شەرمەزارییە رزگارکرد. هەموو ئەم کارانەش بە ئاگاداری و رەزامەندی سعودیە کراون. پێنجەم: سەرئێشەیەکی ستراتیژی ئێران بەتوندی ئیدانەی رێککەوتنەکەی ئیمارات و ئیسرائیلی کرد، رێککەوتنی "ئەبرەهام" سەرکردەکانی ئێرانی خستوەتە ژێر فشارێکی نوێوە. سزاکانی ترەمپ ئازارێکی راستەقینەی بە ئابوری ئێران گەیاند، ئەم رێککەوتنەش بەدوایدا بوو بە سەرئێشەیەکی ستراتیژی بۆ ئێران. بنکە ئاسمانییەکانی ئیسرائیل لە ئێرانەوە دورن، بەڵام ئێستا کە ئیتر لەگەڵ ئیمارات رێککەوتنی کردووە، لەڕێگەی خاکی ئیماراتەوە لە ئێران نزیکبوەتەوەو ئەمجارە ئەگەر قسە بێتە سەر لێدانی گورزی سەربازی لە بنکە ئەتۆمییەکانی ئێران، ئیسرائیل ئاسانتر دەستی بەو کارە رادەگات. بەگشتی رێککەوتنەکە ژمارەیەک بژاردەی نوێی بە ئیسرائیل و ئەمریکاو ئیمارات و بەحرەین بەخشی لەدژی ئێران، لەبەرامبەردا ئێران روبەری مانۆڕەکانی بچوکتربووەوە. سەرچاوە: میدیا جیهانییەکان

درەو: حكومەتی هەرێمی كوردستان راپۆرتی قەرزەكانی تەواوكردووەو (27 ملیارو 549 ملیۆن) دۆلار قەرزارەو لەو بڕە (8 ملیارو 966 ملیۆن) دۆلاری شاییستەی پاشەكەوتی موچەخۆران . سەرچاوەیەك لە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان بە (درەو)ی راگەیاند: حكومەتی هەرێمی كوردستان راپۆرتی قەرزەكانی تەواوكردووەو رەوانەی چاودێری درایی دەكات. بەپێی ئەو خشتەیەی كە (درەو) لە ئەنجومەنی وەزیرانەوە دەستیكەوتووە، قەرزەكانی حكومەتی هەرێم بەسەر چوار تەوەردا دابەشكراوە بەم شێوەیە: یەكەم: قەرزەكان •    قەرزی دەرەكی بڕەكەی (4 ملیارو 288 ملیۆن و 479 هەزارو 296) دۆلارە. •    قەرزی ناوخۆیی بڕەكەی ( 2 ملیارو 267 ملیۆن و 450 هەزارو 312) دۆلارە دووەم: پابەندە داراییەكان: •    پابەندەكانی وەزارەتی سامانە سروشتیەكان بڕەكەی ( 3 ملیارو 281 ملیۆن و 179 هەزارو 931) دۆلارە. •    پابەندەكانی وەزارەتی كارەبا بڕەكەی ( 3 ملیارو 883 ملیۆن و 423 هەزارو 566) دۆلارە. •    پابەندییەكانی وەزارەتەكانی تر بڕەكەی ( 948 ملیۆن و 497 هەزارو 70 ) دۆلارە. سێیەم: پاشەكەوت شاییستە داراییەكانی موچەخۆران و خانەنشینان بڕەكەی ( 8 ملیارو 966 ملیۆن و 156 هەزارو 514) دۆلارە. چوارەم: بابەتی هەردوو بانكی بازرگانی عێراقی (TBI) و كوردستان (KIB) بڕەكەی ( 3 ملیارو 914 ملیۆن و 771 هەزارو 574) دۆلارە. كۆی گشتی قەرزەكانی سەر حكومەتی هەرێم بڕەكەی ( 27 ملیارو 549 ملیۆن و 958 هەزارو 263) دۆلارە.   

(درەو): عەدنان عوسمان سكرتێری جڤاتی نیشتمانی‌و وتەبێژی فەرمی بزوتنەوە گۆڕان نامەی دەستلەكاركێشانەوەی ئاڕاستەی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەكەی كرد. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ئەمڕۆ عەدنان عوسمان دەستلەكاركێشانەوەی خۆی ئاڕاستەی عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان‌و خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەكەی كردووە.  دەستلەكاركێشانەوەی عەدنان عوسمان هاوكاتە لەگەڵ تێپەڕینی ماوەی ساڵێك بەسەر هەڵبژاردنی رێكخەرو خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان. (درەو) زانیویەتی، هۆكاری دەستلەكاركێشانەوەی عەدنان عوسمان بۆ نیگەرانی ئەو دەگەرێتەوە لە سیاسەت‌و شێوازی مامەڵەكردنی رێكخەری گشتی بزوتنەوەكە. خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان لە (7) ئەندام پێكدێت، پێشتریش جەلال جەوهەر ئەندامی خانەی راپەڕاندن بۆ كاروباری فراكسیۆنەكان دەستی لەكاركێشایەوە.

نوسینی: د. چیا عەباس  ئەم بابەتە یەکێکە لە تەوەرە زۆر ئاڵۆز و گرنگەکانی دوا دە ساڵی بزافی کوردایەتی لە باشور، لە گەڵ ئەوەشدا بە گەڵێک هۆکارەوە زۆر لە کەسایەتی و هاوخەبات و هاوکار و دۆستە نزیکە بەئاگاکانی کاک نەوشیروان و مام جلال بەجدی خۆیان لە قەرەی نەداوە. ناو بەناو کاک نەوشیروان و چەند کەسایەتیەکی ناو یەکێتی و گۆڕان لە پەراوێزی روداوەکاندا چەند لاپەرەیەکی ئەو تەوەرەیان هەڵداوتەوە. ئەم بابەتە تەنها پەیوەست نیە بەو دو سەرکردەیەوە بەڵکو زەمینەی مێژویی نیو سەدەی رابوردو و کاریگەری هێزەکانی تر لە کوردستان و دەرەوەی رۆڵیان لە وردەکاری و ئاراستەکردنیدا هەبوە. لەم نوسینەدا تیشک دەخەمە سەر ئەو بابەتە پشتئەستور بە چەند بەڵگە و دۆکیۆمێنت و نوسین و باسکردنی کاک نەوشیروان و دۆستەکانی و بەشێک لە لێدوان و یادەوەریەکانی مام جلال. گەران بە دوای نەزانرەوەکاندا پێویستی بە هەڵکەندنی قوڵی زەمینەکان هەیە، دەشکرێت لە سایەی چەند روداوی گرنگ و هەستیاردا بەشێکی ئەو قوڵاییە ببینرێت و ببێتە دەروازە و هاندەریك بۆ هەڵکاندنی زیاتر، لە پلەی یەکەمدا ئەمە ئەرکێکی هاوخەبات و هاوکارەکانی مام جلال و کاک نەوشیروانە.  بەرێز ئارام سەعید دەرباری مام جلال و کاک نەوشیروان نوسیویەتی: " کاتێک سەیری یەکێتی دوای نەوشیروان مستەفا دەکەیت هەمیشە غیابی ئەوی پێوە دیاربو، کە سەیری گۆڕانت دەکرد هەمیشە دەردەکەوت کە مام جەلالێکی نوقسانە، کەواتە ئەو دوانە پێکەوە هێزێکی گەورە بوون، بە جیابونەوەی لە یەکێتی هەمیشە هەست دەکرا لەولایەی ئەوی لێیە ئەوی تر نوقسانە، کەواتە مام جەلال لە سیاسەتکردندا پێویستی بە نەوشیروان مستەفایەک بو، بە پێچەوانەشەوە راستە " . با بزابین ئەم هەڵسەنگاندنە لە سەردەمی گۆڕاندا چۆن بوە. دروستبونی گۆڕان بەشێک لە ئەندامانی سەرکردایەتی یەکێتی، تایبەت ئەوانەی رق و کینە و بوغزی شەخسیان لە کەک نەوشیروان هەبو و بە درێژایی تەمەنیان لەکەمیندا بون لێی،  وایان لە مام جلال تێگەیاندبو کە ژمارەی کورسیەکانی گۆڕان لە هەڵبژاردنەکانی ٢٠٠٩ بۆ پەرلەمانی کوردستان لە ژمارەی پەنجەکانی یەک دەست تێناپەرێت. لە گەڵ دروستبونی گۆڕان پەیوەندیەکانی نێوان کاک نەوشیروان و مام جلال پچرا بون، بەڵام ناو بە ناو چەند کەسایەتیەکی دێرینی یەکێتی و دۆستی هەر دو سەرکردە پردی پەیوەندیەکان بون لە نێوانیاندا، ئەو بەرێزانە خەمخۆری میللەت و ئایندەی  کوردستان بون بۆیە ئەو رۆڵە ئەرێنەیان دەبینی و شوێنی متمانەی هەر دو سەرکردەش بون، لە پەناوە چەند بەرپرسێکی یەکێتی وەک شەمشەمە کوێرە هەواڵ و دەنگوباسەکانیان ئارەزومەندانە بە پارتی دەگەیاند.  هەر ئەو تێکدەرانە لە لوتکەی دەسەڵاتی یەکێتیدا هانی مام جلال یان دا لە پلینیۆمی یەکێتی لە کۆتایی ئۆکتۆبەری ٢٠٠٩ دا ئاماژە بکات بەوەی پشکی قورسی  کارەساتی هەڵەبجە و چەند روداوی تردەکەوێتە ئەستۆی کاک نەوشیروان. کاک نەوشیروان لە نوسینە ناودارەکەی " لە هاوخەباتیەوە بۆ تەخوین" خاڵی لەسەر سەرجەم وشەکان دانا و وەڵامێکی پر بەپێستی دایەوە. بەندەش بە گەرانەوە بۆ چەند چاوپێکەوتنێکی مام جلال لە گەڵ چەند رۆژنامەیەکی ئەوروپی ( مۆرگینی بەلجیکی و گاردیان و ئیندەپێندی بەریتانی ) لە ساتەکانی کارەساتی هەڵەبجەدا کە مام جلال لە ئەوروپا بو، تێیاندا رەزامەندی خۆی و سەرکردایەتی یەکێتی لە ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکانی یەکێتی لە گەڵ ئێران بەوەی هەڵەبجەشەوە سەلماند، ئەو دۆکیۆمێنتانە دەریان خست کە هەوڵەکەی تاقمە روخێنەرەکەی ناو سەرکردایەتی یەکێتی و تێکەوتنی مام جلال لە داوەکەیاندا لە مەقامی یەکەمدا لە بەرژەوەندی یەکێتی و مام جلال نەبو. پاش هه‌ڵبژاردنه‌کانی 25 ته‌موزی 2009 بۆ په‌رڵه‌مانی کوردستان مام جلال له‌ چاوپێکه‌وتنێکیدا له‌ گه‌ڵ رۆژنامه‌ی Washington Post باس له‌ ئه‌نجامه‌کانی هه‌ڵبژاردنه‌که‌ ده‌کات،Anthony Shadid   رۆژنامه‌نوس له‌ 29 ته‌موزی 2009  له‌ رۆژنامه‌که‌دا ئاماژه‌ به‌چه‌ند به‌شێک له‌ چاوپێکه‌وتنه‌که‌ ده‌کات‌. سلێمانی، عێراق، 28 ته‌موز  له‌ چاوپێکه‌وتنه‌که‌دا، تاڵه‌بانی، سیاسه‌تمه‌داری ته‌مه‌ن 75 ساڵ و پێشتر گه‌رێڵا و‌ زیاتر له‌ 30 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر یه‌کێتی نیشتمانی کوردستانی دامه‌زراند، رایگه‌یاند که‌ سه‌یری ئه‌نجامه‌کانی هه‌ڵبژاردنه‌که‌ له‌ لایه‌نه‌ رۆشنه‌که‌یه‌وه‌ ده‌کات. سه‌رکه‌وتنی لیستی گۆڕان، به‌سه‌رکردایه‌تی دۆستی پێشوی تاڵه‌بانی، به‌رامبه‌ر به‌ یه‌کێتی و حزبه‌ کوردیه‌ ده‌سه‌لاتداره‌که‌ی تر، بۆ تاڵه‌بانی چاوه‌رواننه‌کراو بو. له‌ درێژه‌ی وتارەکەدا هاتوە: زۆربه‌ی له‌وانه‌ی له‌ حزبه‌که‌ی تالەبانی چونه‌ته‌ ده‌ره‌وه، وه‌ک خۆی وتی 50 ساڵه‌ به‌شیک لێیان ده‌ناسێت، ئه‌م به‌ره‌نگاربونه‌وه‌یه‌ له‌لایه‌ن نه‌وشیروان مسته‌فا، جێگری پێشوی تاڵه‌بانی، سه‌رکردایه‌تی ده‌کرێت، که‌ به‌ڵێنی داوه‌ خۆسه‌پاندنی حزبی به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگادا بگۆرێت.  تاڵه‌بانی پێی وتم: " زۆر راشکاوانه‌ پێت ده‌ڵێم،  من زۆر دڵخۆشم که‌ ئه‌وانه‌ یه‌کێتیان به‌جێهێشت، بۆ چه‌ندین ساڵ ئه‌وانه‌ کێشه‌ی گه‌وره‌ی ئێمه‌ بون، سه‌ریه‌شه‌ی سه‌ره‌کیی ئێمه‌ بون"، وتیشی ئه‌گه‌ر به‌یانی مسته‌فا ببینێت ته‌نها قسه‌ی دۆستانه‌ی  له‌ گه‌ڵدا ده‌کات  و وتیشی" پیرۆزبایی لێده‌که‌م که‌ له‌ په‌رڵه‌مان کورسی به‌ده‌ست هێناوه‌‌".  (کۆتایی وتاری رۆژنامه‌که‌) له‌ راپۆرتی تایبه‌ت و نهێنی ژماره‌: 09BAGHDAD3316_a ئامادکراو له‌ 23 کانونی یه‌که‌می 2009 و له‌ خاڵه‌کانی 6 و 7 دا هاتوه‌: یاریده‌ده‌ری وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریکا بۆ کاروباری رۆژهه‌ڵاتی نه‌وین، Jeffrey Feltman ، پرسیاری رۆڵی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانی له‌ ناو ژیانی سیاسی کورد له‌ تاڵه‌بانی کرد، تاڵه‌بانی دروستبونی گۆڕانی به‌ئاکامی ناره‌زایی له‌ دۆخه‌که‌ پێناسه‌ کرد. تاڵه‌بانی ره‌خنه‌ی له‌ " ئه‌جێندای نه‌رێنی"  گۆڕان گرت و وتی بزوتنه‌وه‌که‌ په‌یکه‌ری رێکخراوه‌یی حزبی و ئه‌جێندا و سه‌رکردایه‌تی نیه‌. له‌ درێژه‌ی قسه‌کانیدا وتی: ئه‌ندامانی گۆران له‌ روی سیاسیه‌وه‌ نازج  نین و له‌ ده‌ره‌وه‌ی کوردستانی عێراق له‌ سیاسه‌ت تێناگه‌ن و ره‌تیکرده‌وه‌ گۆران گرنگی له‌ ژیانی سیاسی کوردا هه‌بێت، تاڵه‌بانی ئیدیعای کرد که‌ " هه‌زاران"  که‌س له‌وانه‌ی له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کانی ته‌موزدا بۆ په‌رڵه‌مانی کوردستان پشتگیری گۆڕان یان کردبو بێئومێد بون و ئێستا گۆڕان ‌جێده‌هێڵن. ( کۆتایی راپۆرتەکە ) کاتێک واقیع تەواو پێچەوانەی ئەو هەڵسەنگاندنە چەواشەکاریەی سەلماند مام جلال لە کۆبونەوەی فەرمیدا ئەوەی بەو تاقمەی سەرکردایەتی کردبو با بەدەواری شری نەکردوە، کاک نەوشیروان خۆشی هاتە دەنگ و بە وتارێک زاریانی داخست. دواتر باڵێۆزخانەی ئەمریکا لە بەغدا بە راپۆرتێکی نهێنی 10BAGHDAD292 لە ٤ فێبرواری ٢٠١٠ واشنتۆن لە کاریگەریەکانی سەرکەوتنی گۆڕان تایبەت لەسەر مام جلال ئاگادار دەکاتەوە، لە بەشێکی راپۆرتەکەدا هاتوە: یه‌کێتی نیشتمانی کوردستانی جلال تاڵه‌بانی له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کانی ته‌موزی 2009 بۆ په‌رڵه‌مان توشی شکستێکی گه‌وره بو، به‌جۆرێک که‌ پرسیار سه‌باره‌ت به‌ سیسته‌می سیاسی دو‌ لایه‌نه‌ی یه‌کێتی و پارتی که‌ له‌ 1998 ه‌وه‌ به‌کاره‌ به‌رزده‌کاته‌وه‌. بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانی ئۆپزسیۆن ئه‌نجامی زۆر باشتری له‌ سلێمانی به‌ده‌ست هێنا که‌ له‌ کۆنه‌وه‌ مۆڵگه‌ی به‌هێزی یه‌کێتی بوه‌، ئه‌مه‌ به‌ئاستێکی جدی به‌رچاو زه‌ره‌ری به‌ پێگه‌ی تاڵه‌بانی گه‌یاند، تاڵه‌بانی چی زیاتر پێگه‌ی یه‌کسانی له‌ گه‌ڵ سه‌رۆک بارزانی نیه‌، بارزانی له‌ هه‌ڵبژاردن بۆ سه‌رۆکی هه‌رێم 70% ده‌نگی خه‌ڵکی به‌ده‌ست هێنا. ئه‌نجامه‌ کاره‌ساتاویه‌ی هه‌ڵبژاردن هۆکارێکه‌ بۆ به‌رپاکردنی ململانێی ده‌سه‌ڵات له‌ ناو یه‌کێتیدا، لاوازبونی بنکه‌ی جه‌ماوه‌ری یه‌کێتی له‌ گه‌ڵ سه‌رکردایه‌تی پیری چه‌قبه‌ستوی په‌رته‌واز ناچاری تاڵه‌بانیان کردوه‌ زۆربه‌ی کات له‌ سلێمانی بێت و هه‌وڵێ به‌رده‌وامی جدی بۆ چاککردنی حزبه‌که‌ی ده‌دات که‌ 1975 دا دروستی کردوه‌. ( کۆتایی راپۆرتەکە ) ناشێت چاو لە هەڵوێست و رەفتاری پارتی دەرباری نیەتی کاک نەوشیروان بۆ بەشداریکردن بەلیستێکی سەربەخۆ لە هەڵبژاردنەکان دابخەین، بابزانین هەڵوێستی سەرانی پارتی چۆن بوە  راپۆرتێکی تایبەتی نهێنی مفەوزی سیاسی باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە بەغدا Robert S. Ford ژمارە 09BAGHDAD623_a ئامادەکراو لە ١٠ ئازاری ٢٠٠٩، واتا چوار مانگ و نیو پێش هەڵبژاردنەکانی تەموزی ئەو ساڵە، بەمجورە باس لە هەڵوێستی بەرپرسانی پارتی دەکات ( بەشێک لە خاڵەکانی راپۆرتەکە ): سه‌رکردایه‌تی سیاسی کورد دوچاری له‌رزانی سیاسی جدی بۆته‌وه‌. دانوستانه‌ درێژخایانه‌کانی ناو یه‌كێتی له‌ گه‌ڵ نه‌وشیروان مسته‌فا وایکردوه‌ سه‌رکرده‌کانی کورد پێداگری بکه‌ن له‌ لیستی داخراو بۆ هه‌ڵبژاردنه‌کانی داهاتو له‌ هه‌رێمی کوردستان.   سه‌رکرده‌کانی پارتی دیموکراتی کوردستان ره‌فزی ده‌که‌ن رێگه‌ بده‌ن نه‌وشیروان لیستێکی جیاوازی له‌ یه‌کێتی هه‌بێت چونکه‌ هاوسه‌نگی هێزی نێوان پارتی و یه‌کێتی له‌ کورسیه‌کانی په‌رڵه‌مان تێکده‌چێت. سه‌رکرده‌کانی پارتی پێداگریان کرد که‌ رێکه‌وتنیان له‌ گه‌ڵ یه‌کێتیدا وه‌ک خۆی ده‌مێنێته‌وه، دەرک ده‌که‌ن به‌وه‌ی که‌ لاسه‌نگی کورسیه‌کان دوژمنایه‌تی کۆنیان زیندو ده‌کاته‌وه‌ و ئه‌مه‌ش به‌ده‌وری خۆی زه‌ره‌ر به‌ هاوپه‌یمانی کورد ده‌گه‌یه‌نێت و لاوازی ده‌کات له‌ مامه‌ڵه‌کردن له‌ گه‌ڵ حکومه‌تی ناوه‌ند و مالیکی سه‌رۆک وه‌زیران. له‌ 7 ئازار، یه‌کسه‌ر دوای سه‌ردانی هاشمی ره‌فسه‌نجانی، سه‌رۆک تا‌ڵه‌بانی گه‌رایه‌وه‌ بۆ سلێمانی بۆ دانوستان له‌ گه‌ڵ ژماره‌یه‌ک ئه‌ندامی نارازی سه‌رکردایه‌تی یه‌کێتی. گوته‌بێژی یه‌کێتی، مه‌لا به‌ختیار به‌ کارمه‌ندی سیاسیمانی وتوه‌ پێویستە چاره‌ی پێگه‌ی نه‌وشیروان مسته‌فا له‌ ناو یه‌کێتیدا بکرێت. هه‌رچه‌نده‌ گروپی ریفۆرمی نه‌وشیروان مسته‌فا هه‌فته‌ی پێشو ئیستقاله‌یان کردوه‌ به‌ڵام نه‌وشیروان مسته‌فا به‌رده‌وامه‌ تا بگاته‌ رێکه‌وتنک له‌ گه‌ڵ تاڵه‌بانی.  له‌ خاڵی چواری راپۆرته‌که‌دا هاتوه‌: له‌ 4 ئازار سه‌رۆکی ده‌زگای هه‌واڵگری پارتی، مه‌سرور بارزانی، به‌ راوێژکاری تایبه‌ت بۆ باکوری عێراق،Krajeski ، گوتوه‌ که‌ کێشه‌ ناوخۆییه‌کانی یه‌کێتی په‌یوه‌ندیان به‌ ریفۆرمه‌وه‌ نیه‌ به‌ڵکو له‌ سه‌ر ده‌سه‌ڵاتە و کێ ده‌بێته‌ کاندید بۆ سه‌رۆکی حکومه‌تی هه‌رێم. سه‌باره‌ت به‌ نه‌وشیروان مسته‌فا وتویه‌تی: نه‌وشیروان که‌سێکی زیره‌که‌، گه‌مه‌که‌رێکی قانیعکه‌ره‌ و... تاد. میرانیش رونیکرده‌وه که‌ هه‌نگاوی ته‌کتیکی نه‌وشیروان بۆ دروستکردنی لیستی خۆی هانده‌رێک بو بۆ پێداگری پارتی و یه‌کێتی له‌ سه‌ر لیستی داخراو. له‌ درێژه‌ی قسه‌کانیدا وتی: کاتێک نه‌وشیروان بێته‌ ناو ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی کورستان پارتی ئه‌و به‌به‌شێک له‌ یه‌کێتی ده‌زانێت، ئه‌گه‌ر نه‌وشیروان بیه‌وێت لیستی خۆی هه‌بێت، هه‌ر کورسیه‌ک بیباته‌وه‌ له‌ سه‌ر کورسیه‌کانی یه‌کێتی ئه‌ژمارد ده‌کرێت، که‌ریم سنجاری، وه‌زیری ناوخۆی هه‌رێمی کوردستان، وتی پارتی ریسکی درزکه‌وتنه‌ نێوان یه‌کێتی و پارتی قبوڵ ناکات. ( کۆتایی راپۆرتەکە ) مام جەلال و کاک نەوشیروان راپۆرتێکم لەسەر پەیوەندیەکانی نیو سەدەی مام جلاڵ لە گەڵ وڵاتانی ناوچەکە ئامادە کردبو، نزیکەی دە لاپەرە بە بەڵگە و دۆکیۆمێنتەوە کە مێژویان بۆ ساڵانی پەنجاکانی سەدەی رابوردو و دواتر دەگەرێنەوە، کاک نەوشیروان رێگر بو لە بڵاوکردنەوەی، کاتێک پرسیاری هۆکارەکەیم لێکرد، گوتی: ئێوە مام جلال ناناسن، واز لە مام جلال بهێنن! بەندەش بێدەنگ بو و گوێرایەڵی ئامۆژگاریەکەی بوم، دواتر لە هۆکارەکانی ئامۆژگاریەکەی تێگەیشتم. خوالێخۆشبو کاک شازاد جەمیل صائیب، دۆستێکی دێرین و زۆر نزیکی مام جالال و کاک نەوشیروان بو، لە سەردەمی باڵی جەلالیەوە ئاگاداری ورد و درشتی پەیوەندی و کارەکانی هەر دوکیان بو، چەندینجار رۆڵی گرنگی لە نێوانیان بینیوە، رەنگبێ بەرچاوترینینان رۆڵی لە ئیدارەدانی یەکەم کۆنگرەی یەکێتی نیشتمانی کوردستان دوای راپەرین بێت، توانی رێگری بکات لە تەقینەوەی ناکۆکیەکان نێوان هەردوکیان. کاک شازادی رەحمەتی دۆستێکی رێزدار و نزیکی بەندە بو، چەندین ساڵ بەیەکەوە لە هۆڵەندا پەیوەندی توند و تۆڵمان هەبو، جارێک باسی روداوێکی نێوان مام جەلال و کاک نەوشیروانی بۆ گێرامەوە و دوای باسکردنەکەش ئامۆژگاریەکی زێرینی کردم. ئەمە کورتەی باسکردنەکەیەتی: مام جەلال و کاک مسعود لە ماوەیەکی کورت دوای راپەرین سەدی بەخمەیان بەنرخێکی هەرزان رادەستی سەرۆک عەشرەتێکی گەورەی کوردستان کرد. دوای ئەمە هەرچی چەک لە شانێکی دەڤەری سلێمانی بو بازگە و گروپی چەکداریان لە ناوچەکانی سلێمانی و گەرمیان دانا و سەرانە و گومرگیان لە مێشولەش دەسەند کە بەو دەڤەرانەدا تێپدەپەری. لە گەڵ کاک نەوشیروان لە زرگوێز بوم، باسی ئەو دۆخەی بۆ کردم و گوتیشی ئیستا تەلەفۆن بۆ مام جەلال دەکەم سەردانمان بکات، مام جەلال لە گەڵ رەحمەتی دارا شێخ نوری ( ئەوسات بەرپرسی ئیدارەی گشتی یەکێتی بو) هاتن بۆ زرگوێز. لە دانیشتنەکەدا کاک نەوشیروان روی کردە مام جەلال و پێی گوت: گەر ئێوە سەدی بەخمە نەفرۆشن ئەو چەکدارانە چۆن دەتوانن لە ناوچەی دەسەڵاتی ئێمەدا سەیتەرە دانێن و سەرانە لە خەڵك وەربگرن، ئێوە ئاوێکتان رشتوە و خۆشتان بەرپرسن لەچارە. مام جەلال هیج وەڵامێکی نەبو، تەنها یەک داوای هەبو گوتی: کاکە نەوە با بە تەنیا بچینە ژورەکەی پشتەوە و بۆت باس دەکەم. پاش ماوەیەکی کورت هەر دوکیان هاتنە دەرەوە، وەک ئەوەی نە با و نە بارانیان بینیبێت.  کاک شازاد پێی گوتم بۆیە ئامۆژگاریت دەکەم هیچکات خۆت لە قەرەی پەیوەندیەکانی ئەو دو زاتەوە نەدەیت، هەر دوکیان دۆستی زۆر دێرین و ئەزیزی منن، بەڵام بۆ تێگەیشتن لێیان کات و ئەزمونی زۆر و خوێندنەوەی ورد پێویستن، گوتیشی: هەندێک هەرزەکار و خۆپەرستی ناو یەکێتی ( ناوەکانیشیانی ئاشکرا کرد)  لە نێوان هەردوکیان گەمەدەکەن، بەم کارەیان باجێکی زۆر لە سەر یەکێتی و کورد دەکەوێت. لە مەراسیمی ناشتنی کاک شازاد، باوەر دەکەم بۆیەکمجار بو، بە بەرچاوی هەزاران کەسەوە ئەو دو سەرکردەیە فرمێسکیان بۆ ئەو کەڵە پیاو و مەزنەی کورد رشتبێت. ئەمە و چەندین چیرۆک و باسی تر زەمینەی پەیوەندیەکانی نێوان ئەو دو خوالێخۆشبوەی لیكردمە لەغزێک،  لە گەڵ سەرکردەکانی یەکێتی زۆر هەوڵم دا، لەوانە خوالێخٶشبوان دکتۆر کمال فواد، جەبار فەرمان، عادل موراد، عبدالرزاق فەیلی، و بەشێک لەوانەی لە ژیاندا ماون وەک بەرێزان قادر حاجی عەلی، حامد حاجی غالی، شۆرش حاجی، شاناز ابراهیم احمد و چەند بەرێزێکی تر، بەلام وەڵامێکی موقنیعم دەست نەکەوت. نزیکەی دو هەفتە پێش نەخۆشکەوتنی مام جلال دانیشتنێکی زۆر گرنگ و هەستیار لە سەر داوای مام جلال درەنگانێکی شەو نێوان بەرێزی و کاک نەوشیروان لە ماڵەکەی لە گردی عەلی ناجی بەرێوەچو. دو کەسایەتی ناسراو ( لە ژیاندا ماون ) لەم دانیشتنە بە ئاگابون و لە چەند چرکە سەرەتاییەکانی دانیشتنەکەش بەشدار بون. دواتر مام جلال و کاک نەوشیروان دو قۆڵی دادەنیشن. کاک نەوشیروان ناوەرۆکی ئەو دانیشتنە دو قۆڵیەی لە گەڵ چەند کەسێکی دیاریکراو بە بەندەشەوە باس کردوە، تا ئێستا هیچ دۆکیۆمێنتێکی نوسراو دەرباری بەرچاو نەکەوتوە، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نیە ئەو دۆکیۆمێنتە بونی نەبێت. پوختەی ناوەرۆکی دانیشتنەکە لەم خاڵانە پێکهاتبو: مام جلال داوا لە هاورێ دێرینەکەی دەکات گۆڕان چی پێویستە تا بۆی دابین بکات، عەرزی دەیان ملیۆن دۆلار دەکات، لە بەرامبەردا کاک نەوشیروان عەرزەکەی مام جلال رەتدەکاتەوە، تەنها دو داواکاری سەرەکی لە مام جلال دەبێت: خوێندنەوەیەکی تری وردی رەشنوسی دەستوری هەرێم کە فراکسیۆنی یەکێتی پاڵپشتی لێکردوە و دوەمیش کارکردن بۆ پەسندکردنی یاسای بودجەی حزبەکان. دانیشتنەکە بە بەڵێنی مام جلال بۆ بەدوداچون بۆ ئەو دو داواکاریە کۆتایی دێت. مەخابن بە ماوەیەکی زۆر کورت دوای ئەم دانیشتنە مێژوییە مام جلال نەخۆش کەوت و توانای ئیدارەدانی سیاسی و حوکمرانی لە دەستدا. کاک نەوشیروان لەم روەوە گوتی: بە داخەوە گەر ئەو نەخۆشیە نەبوایە ئەگەرێکی بەهێز بو کە دۆخی هەرێم بە ئاراستەیەکی تردا بروات. لەسەر ئەم قسەیە لێم پرسی بۆچی ئەو چاوەروانیەت لا دروست بو؟  لە وەڵامدا گوتی: ژیانی سیاسی نێوان من و مام جلال بە شەش قۆناغی گرنگدا رۆیشتوە ( بە وردی باسی ئەو قۆناغانەی کرد) ئەمەی ئێستا بە باوەری من دوا قۆناغە بۆ هەر دوکمان، لە مێژودا چەندین جار جیاوازی و گرژی و ئاڵۆزی و دورکەوتنەوە نێوانمان دروستبون، بەڵام لەبەر ئەوەی هەر دوکمان لە سەرەتای بەیەکەوە کارکردنمان هاورا بوین چیمان بۆ میللەت پێبکرێت بیکەین بۆیە بەردەوام زەمینەی لێبوردەیی و بەیەکەوە کارکردن وجودی هەبوە، لە درێژەی قسەکانیدا گوتیشی: بۆ خۆم لە مامەڵەکردنی سەرجەم سەرکردەکانی کورد بەشی ئەوەم تێدا هێشتۆتەوە بەیانی مەرحەبای یەکتر بکەین.  مام جلال بۆی نەبو جارێکی تر خۆی بۆ سەرۆک کۆمار کاندید بکاتەوە، نەشی دەتوانی بێت لە کوردستان بێ ئیش دانیشێت، بۆیە پیویستی بە من بو، ئەوە یەکێک لە هۆکارەکانی عەرزەکانی بۆ من بو، هاوکاتیش فەرمانێکی بە دەست و خەت و واژۆی خۆی خستە بەردەمم کە تێیدا هەمو دەسەڵاتە سەربازییەکانی خۆی لە ناو یەکێتیدا بە من دابو، ئەوەشم رەتکردەوە. لێم پرسی ئایا ئێستاش، پاش چوار ساڵ، رەتکردنەوەی عەرزەکانی مام جلال بە دروست دەزانی؟ لە وەڵامدا ئەوەی گوتی لێرەدا پوختەکەی دەنوسم: لە بیرتە لە سەرەتای بەهاری ٢٠١٣ بە سەردان لە کوردستان بویت، مام جلال چەند مانگێک بو نەخۆش کەوتبو، کونسوڵی ئەمریکا لە مەکۆی سەرەکی گۆڕان سەردانی کردم، داواتم لێکرد بەشداری دانیشتنەکە بیت. هەر لە سەرەتاوە کونسوڵ دەیویست بزانێت لە نەخۆشبونی مام جلال دا نیازم بەرامبەر بە یەکێتی چیە. منیش وەڵامم نەئەدایەوە، پاش زیاتر لە نیو سەعات هەوڵدان بیرت دێت چیم پێ گوت. منیش وتم زۆر باش بیرم دێت بە ئنیگلیزی پێت گوت: " ئێمە تەنها یەک مام جلال مان هەیە و هەرواش دەمێنێتەوە". دوای ئەم قسەیە کونسوڵ تێگەیشت و خواحافیزی کرد. لە درێژەی قسەکانیدا باسی ئەوەی کرد رەتکردنەوەی عەرزەکانی مام جلال بۆ پاراستنی سەربەخۆیی سیاسی گۆران بو، جا باشم کردوە یاخود خراپ ئەوە دەکەوێتە ئەستۆی ئەو هاورێیانەم کە لە ئێستادا و دوای نەمانی من چۆن و چ رەفتارێک دەکەن. ساڵ دەرۆیشت و ساڵ دەهات، دوای نەخۆشکەوتنی مام جلال دۆخی ناو یەکێتی رۆژ دوای رۆژ رو لە خراپ و خراپتر دەچو، یەکێتی مەرجەعی بریاردانی نەما، گروپە جیاکان لەلایەک لە کەمیندا بون لە یەکتر و لەلایەکی تریشەوە چاوبازیان لە گەڵ پارتی و گۆرڕان دەکرد بۆ بەهێزکردنی پێگەی خۆیان. سەرجەم جەمسەرەکانی یەکێتی دەستە دەستە لە لەندەن دەهاتن بۆ لای کاک نەوشیروان و چەندین عەرزی موغریان بۆ دەکرد، یاخود نامەی تایبەتیان بۆ دەنارد. درەنگانی ئێوارەیەکی زستانی ٢٠١٦  کەسایەتیەکی ناودار لە سلێمانی ( لە ژیاندا ماوە ) بە نوێنەرایەتی ناوەندی بریار سەردانی کاک نەوشیروانی کرد، چەند رۆژێک دواتر پەیام هەڵگرێک بە ناوی دکتۆر بەرهەم سەردانی کرد، هەفتەیەک دواتر کەسایەتیەکی باڵادەست و ناسراوی خانەوادەی تاڵەبانی سەردانی کرد، ئەمە بێجگە نامە و پەیام و تەلەفۆنەکان کە زۆربەیان نمای کوری کاک نەوشیروان لێیان بەئاگا بو. هەمو جەمسەر و گروپەکان یەک مەسەجی هاوبەشیان بۆ کاک نەوشیروان هەبو: ئێمە تۆمان وەک برا گەورە قبوڵە و داوات لێدەکەین ببیتە چەترێک بۆ کۆکردنەوەی هەمومان. لە یەکێک لە دانیشتنەکان ئامادە بوم ئەمە وەڵامی کاک نەوشیروان بو: " من خۆم بەبرای گەورەی کەس نازانم، هەرچیتان بەرامبەر بە من کردوە لە رابوردودا گەردنتان ئازاد بێت، من یەک داوام لێتان هەیە: بچن لە نێو خۆتان رێک بکەون و منیش هاوکار و پشتیوانتان دەبم". رێکەوتنی گۆڕان و یەکێتی ئێستاشی لە گەڵدا بێت یەکێتی کەسانێکی پاک و دڵسۆز و خاوەن خەبات و ئەزمونی دەوڵەمەندی تێدایە، وەک هەر تاکێکی کۆمەڵگا لە ناخەوە خوازیاری گۆرانکاری و چاکسازین، بۆیە بنکەی جەماوەر یەکێتی گەر دروست ئاراستە و پەروەردە و گۆشە بکرێن وزەیەکی گەورەی بنیاتنەر بۆ ئایندە ئامادە دەکات.  ئێوارەیەکی مانگی چواری ساڵی ٢٠١٥ لە گەڵ کاک نەوشیروان لە کوردستان بە تەنیا دانێشتبوین، رۆژی پێشتر داوای لێکردم کە بەیەکەوە باسی گۆڕان و یەکێتی بکەین. ئەو ئێوارەیەی بۆ ئەو تەوەرە تەرخان کردبو، کە گەیشتمە لای کاک ئاکۆ وەهابی لابو، کاک ئاکۆ پاش چاک و چۆنی داوای کرد بروات، دیاربو کاک نەوشیروان لە مەبەستی دانێشتنەکە ئاگاداری کردبو، لە سەر پێشنیازی کاک نەوشیروان ژەمی ئێوارەمان مێخلەمە بو، وا بزانم چل ساڵ زیاتر بو ئەو ناوەم نەبیستبو. کاک نەوشیروان یەکسەر و بێ هێج پێشەکیەک گوتی: بە رای تۆ ئایندەی ئێمە و یەکێتی بەرەو چی دەروات. یەکسەر دەرکم کرد شتێکی لە ژێر سەردایە و لە گەڵ کەسانی تریش باسی کردوە و دەیەوێت زۆرترین بۆچونەکان بزانێت. لەو ساتەدا زۆر بەخێرا زنجیرەیەک لێدوان و باس و نوسینی بەرێزیم لەسەر یەکێتی و مام جلال و بە پێچەوانەشەوە بەبیرهاتەوە کە زۆربەیان بێئومێدیان بەرامبەر بە یەكتری لێدەباری، بۆیە بەباشم زانی وەڵامێکی پارادۆکسانەی بدەمەوە، بەڵام نەمدەزانی چۆن وەڵامەکە دارێژم، بۆیە پێم گوت ببورە دەچمە خوارێ چا دێنم و چا بۆ جەنابیشت بهێنم، ئەوەبو چایان هێنا و منیش خۆم بۆ وەڵامەکە باشتر ئامادە کرد:  جەنابت چەندینجار وتوتە سنورەکانی دەسەڵات و توانای خۆم و گۆڕان بەرامبەر بە هێزەکانی تر دەزانم و ناچیتە شەرێکی دۆراوەوە، دەزانم تۆ شەرکردنی یەکێتیت مەبەست نیە، گرێدانێکی مێژویی نێوانتان هەیە، لەم دۆخەدا بە رێگەی پەرڵەمان ناکرێت ئەو گرێدانە بکرێت بە گرێبەست بۆ دەسەڵات لەم دەڤەرانە، یەكێتی قاچ و نیوێکی لای پارتیە و نیو قاچەکەی تریشی لای ئەوانی ترە، گەر بکرێت باشترە دورەپەرێز خۆت لێیان راگریت، ئەمەش مەحالە چونکە گۆڕان و یەکێتی رۆژانە لوتیان لە یەکتر گیردەبێت و لە یەک جوگرافیای سیاسی جەماوەریان هەیە، ئەوەی دەمێنێتەوە جۆرێک لە تێگەیشتن یا رێکەوتنە لە گەڵ یەکێتی. ئەگەر یەکێک لەم بژاردانە هەڵنەبژێریت ئایندەی گۆڕان نادیار دەبێت و باوەر ناکەم بەم جۆرەی ئێستای بمێنێتەوە، خەڵكیش تا رادایەک وزە و تاقەتی هەیە و ناتوانێت تاسەر لەم کەش و هەوا مەشحون و نارون و تەنراو بە ململانێ و ناخۆشی گوزەر بکات. لە وەڵامدا بە گرژیەکی شاردراوە گوتی:  یەکێتی سێ چوار پارچەن لە گەڵ یەکتردا رێک نین لە گەڵ کێ رێکەوتن بکەم، ئەزمونی خۆشم لە گەڵ بەشێک لەو برادەرانە توشی خەیبەت ئەمەلی کردوم. پێم گوت: کاک نەوشیروان ئەوەی باسی دەکەیت وایە بەڵام ئەم دۆخەی یەکێتی واقیعێکە ئەگەر پارتی لە گەڵ هەوادارانی لە سەرکردایەتی یەکێتی نەیەنە سەرخەت هێز بە بەرێزتان دەبەخشێت چونکە بێ تۆ هیچی وایان پێ ناکرێت. پاش چەند چرکەیەک داوای لێکردم میکانیزمێک بۆ رێکەوتنەکە بنوسم.  لەسەر گەرانەوە بوم بۆ هۆڵەندا، پێم گوت کاتێک گەیشتمەوە هۆڵەندا بە ئیمەیل بۆتان دەنێرم. لە شەشی نیسانی ٢٠١٥ نامەکەم بۆ نارد کە لێرەدا بەشێکی دەخەمە رو:   به‌رنامه‌ی کاری هاوبه‌شی گۆڕان و یه‌کێتیی نیشتمانی کوردستان 1- ئاساییکردنه‌وه‌ و هه‌ماهه‌نگی:  کۆبونه‌وه‌ی ده‌وری له‌سه‌ر ئاستی باڵا نێوان گۆڕان و یه‌کێتیی ( هه‌ر دو باڵه‌که‌ به‌جیا یا به‌یه‌که‌وه‌) بۆ تاوتوێکردنی بابه‌ته‌ گرنگه‌کانی هه‌رێم، نزیکبونه‌وه‌ و هه‌ماهه‌نگی نێوان رێکخستنه‌کان و فراکسیۆنه‌کانی هه‌ر دولا له‌ به‌غداد و هه‌ولێر و ئه‌نجومه‌نی پارێزگاکان. هاوکاتیش هه‌ماهه‌نگی له‌ کابینه‌ و وه‌زاره‌ت و به‌رێوه‌به‌ره‌ گشتیه‌کان و لە‌ ده‌زگاکانی ئاسایش و پۆلیس و هێزی پێشمه‌رگه به‌رێگه‌ی کۆبونه‌وه‌ی ده‌وری نێوان هه‌ڵسواراوانی گۆڕان و ئه‌ندامانی یه‌کێتی له‌و ده‌زگایانه‌دا.‌ نزیکبونه‌وه‌ له‌ ئاستی راگه‌یاندنی هه‌ر دولا به‌رێگه‌ی په‌یوه‌ندی به‌رده‌وام نێوان به‌رپرسانی میدیای هه‌ر دولا.  2- ئامادەسازی:  دروستکردنی لیژنه‌یه‌کی هاوبه‌شی گۆڕان و یه‌کێتیی ( نوێنه‌ری دو باڵه‌که‌ له‌ مه‌کته‌بی سیاسی) بۆ سازدانی ره‌شنوسی به‌رنامه‌ی کاری هاوبه‌ش بۆ یه‌ک ساڵ، دروستکردنی لیژنه‌یه‌کی هاوبه‌ش نێوان فراکسیۆنه‌کانی گۆران و یه‌کێتیی بۆ سازدانی پرۆژه‌ یاساکان و پرسه‌ گرنگه‌کان. 3- به‌رنامه‌ و به‌رێوه‌بردن: ئه‌گه‌ر ئه‌زمونی سێ مانگی یه‌که‌م سه‌رکه‌وتو بو: دروستکردنی چه‌ترێکی سێ لایه‌نه‌ که‌ ده‌سته‌ی هه‌ماهه‌نگی باڵا به‌رێوه‌ی ده‌بات و پێک دێت له‌ 7 ئه‌ندام: 2 له‌ هه‌ر باڵێک و 2 له‌ گۆڕان و هه‌وته‌م به‌ ده‌وری بۆ ماوه‌ی سێ مانگ له‌لایه‌ن هه‌ر یه‌ک له‌و سێ لایه‌نه‌ دیاری ده‌کرێت. دروستکردنی لیژنه‌ی هه‌ماهه‌نگی که‌ پێکدێت له‌ سه‌رۆکی فراکسیۆنه‌کانی گۆران و یه‌کێتیی له‌ هه‌ولێر و به‌غداد و پاریزگاکان له‌ گه‌ڵ نوێنه‌رانی هه‌ر دولا له‌ کابینه‌ی هه‌شت. په‌سندکردنی کۆی گشتی کارنامه‌کان له‌لایه‌ن جڤاتی نیشتمانی و ئه‌نجومه‌نی سه‌رکردایه‌تی یه‌کێتییه‌وه‌،ئه‌م پرۆگرامه‌ بۆ ساڵێک به‌کاربێت و له‌ کۆتایی ساڵه‌که‌دا بریار بۆ ئاینده‌ی ئاکاری کاری هاوبه‌ش بدرێت.‌ ( کۆتایی پێشنیاز ).  بە ماوەیەکی کورت پەیامێکی بۆ ناردم کە پێشنیازەکانم خاڵی باشیان تێدایە و ئەو لە گەڵ برادەرەکانی لە گۆڕان باسی دەکات.  کاک نەوشیروان دوای ساڵ و نیوێکیش لە لەندەن کە بینیم (پاش سازدانی رێکەوتنەکە و واژۆکردنی لە حزوری مام جلال دا) لە نیەتی هەندێک لە سەرکردەکانی یەکێتی دڵنیا نەبو، چەندین هەواڵی ورد و دروستی پێگەیشتبو کە  گومانەکانی بەهێزتر کردبون. هەرچۆنێک بێت لە لەندەن، پاش رێکەوتنەکە لە گەڵ یەکێتی، لێم پرسی بەشێک لە سەرکردەکانی یەکێتی لەم ماوەیەدا سەردانیان کردویت، ئەوان چیان دەێت؟ لە وەڵامدا گوتی بۆ هەواڵ پرسین و بەسەرکردنەوە سەردانیان کردوم و زۆر سوپاسیشم کردون. بە زەردەخەنەیەکەوە گوتی: دەزانم مەبەستت کێیە، مەبەستت دکتۆر بەرهەمی خزمتە، لە وەڵامدا گوتم بەتایبەت ئەو نیە. چیرۆکی خۆی و دکتۆر بەرهەمی بە تێروتەسەلی بۆ گێرامەوە، لە رۆژانی یەکەمی یەکەم کۆنگرەی یەکێتیەوە تا دوا سەردانی لە لەندەن. پاش باسکردنەکەی بە کاک نەوشیروانم گوت دەزانیت دکتۆر بەرهەم کە جێگری سەرۆک وەزیرانی عێراق بو بە سەردانی فەرمی هات بۆ هۆڵەند، بە هۆی دوستێکەوە داوای کردبو لە شوێنی مانەوەی سەردانی بکەم، کە بینیم کاک دانای ئەحمەدی مەجیدی لە گەڵدابو، دو قۆڵی بۆچونی منی لەسەر دۆخەکە لێ پرسیم و چیم پێ باشە ئەو بیکات، لە بەشێکی وەڵامدانەوەدا گوتم: پێم باشە لە دەرگای کاک نەوشیروان بدەیت، گوتی جارجار سەردانی دەکەم، زیاتر رونم کردەوە و گوتم سەردان و لە دەرگادان دو شتی جیاوازن.  رێکەوتنی یەکێتی و گۆڕان لە ١٧ ی مایسی ٢٠١٦  لە لایەن کاک نەوشیروان و کۆسرەت رەسول بە حزوری مام جلال واژۆ کرا. کاک نەوشیروان لە وتارەکەیدا لە ئاهەنگی رێکەوتنەکە ئاماژە دا بەوەی: عیبرەت لە جێبەجێکردنیدایە. زۆر راست و دروست و راشکاوانە گومان و دڵەراوکێی بەرامبەر هەندێک بەرپرسی خۆپەرست و کەمینگر دەربری. کاک نەوشیروان و دکتۆر بەرهەم  کاک نەوشیروان بۆ هەندێک لە دۆستەکانی لەسەر دکتۆر بەرهەم بە ویژدان و ئەمەکەوە باسی کردوە، ئەوەی خۆم گوێبیستی بوم لە کاک نەوشیروان و چەند سەرچاوەیەکی تریش ئەمە پوختەکەیەتی: هەندێک بەرپرسی باڵای یەکێتی باس دەکەن لەوەی کاتێک مام جلال بۆ یەکەمجار نەخۆش کەوت و بە پەلە بردیان بۆ ئوردن، گرژی دەکەوێتە نیوان دکتۆر بەرهەم و مەلا بەختیارەوە، کامیان هاوسەفەری مام بۆ ئوردن بن. هەر یەک لێیان زۆر پەلەی بو خۆی وەک نزیک و جێگرەوەی مام جلال نمایش بکات. دواتر دکتۆر بەهەلی دەزانێت و سەردانی ئێران دەکات، چاوی بە ئەحمەدی نەژادی سەرۆک کۆماری ئەو ساتەی ئێران دەکەوێت، دکتۆر ناراستەوخۆ پێشنیازی ئەوە بۆ نەژاد دەکات کە دوای مام جلال ئەو وەک جێگرەوەی قبوڵ بکەن، لە وەڵامدا نەژاد پێی دەڵێت: کاتێک پەیوەندیەکانت لە گەڵ ئەمریکا گۆری ئەوسات وەرەوە بیرێکی لێ دەکەینەوە.  مام جلال لە ئوردن بە تەندروستیەکی جێگیر گەرایەوە و لە ئەدای حزبی و حوکمرانی عەیبی نەبو. گرژی و ئاڵۆزیەکانی نێوان دکتۆر و خانەوادی ئیبراهیم ئەحمەد تا دەهات خەستتر دەبو، دکتۆر لە گەڵ کۆسرەت رەسوڵ کەوتنە کەنارگرتن لە خانەوادەی تاڵەبانی و ناوەندی بریاریان دروستکرد. لە گەڵ بەرزبونەوەی پلەی گرژیەکانی نێوانیان، هێرۆ خان لە گەڵ کاک نەوشیروان باسی دکتۆر دەکات، هێرۆ خان راشکاوانە دەڵێت: دەترسم دکتۆر لە تورەیی و هەڵچوندا کارێکی نابەجێ بکات، بۆ نای بەیتە لای خۆت و لەم کێشەیە رزگارمان بکەیت.  کاک نەوشیروان هەڵسەنگاندنێکی ئەرێنی بۆ چەند توانای کەسایەتی دکتۆر هەبو، بە کەسێکی پراگماتیکی کراوە و زمانزان و تێگەیشتو لە سیاسەتی نێودەوڵەتی دەزانی، خاوەنی پەیوەندی بەرفراوان بو لە عێراق و لە گەڵ رێکخراو و میدیا دەرەکیەکان. کاک نەوشیروان لە گەڵ دکتۆر رێدەکەوێت ببێتە جێگری رێکخەری گشتی گۆڕان، کاک نەوشیروان ئامادەسازی بۆ کۆنگرەی رۆژنامەوانی لە مەکۆی سەرەکی گۆڕان دەکات بۆ راگەیاندنی هەواڵەکە. کاتێک برادەرانی گروپی راوێژ و زۆربەی هەڵسوراوانی مەکۆکە ئەمە دەبیستن وەک شەپۆلێکی هەڵچوی دەریا رودەکەنە کاک نەوشیروان و دەڵێن لە کارێکی وادا هەمو گردەکە جێدەهێڵین، کاک نەوشیروان بریارەکەی جێبەجێ نەکرد و خۆڵ کرا بەسەر ئەو روداوەدا. کاتێک لە لەندەن لە کاک نەوشیروانم پرسی سەردانەکەی دکتۆر بۆ لای چۆن بو، گوتی سەردانێکی هەواڵ پرسین و سیاسیش بو، دکتۆر پێی گوتبو پشتگیری لە رێکەوتنەکەت لە گەڵ یەکێتی دەکەم لە بەرامبەریشدا پێم باشە فراکسیۆنی گۆران لە بەغدا دەنگ بەمن بۆ سەرۆک کۆمار بدەن. کاک نەوشیروان لە دەستنیشانکردنی سەرکردایەتی هاوبەشی بۆ رێکەوتنەکەی گۆڕان و یەکێتی پێداگری لەوە کرد کە دکتۆر بەرهەم ئەندامێکی بێت، پاش هێنان و بردنێکی زۆر لە گەڵ هێرۆ خان ئەویش داوای ئەوەی کردبو کە لە بەرامبەردا دەبێت محەمەد تۆفیق رەحیمی گۆڕانیش لەو دەستەیەدا بێت، لە واقیعدا وا دەرچو . لێرەدا پێویست بە وردەکاریەکانی دواتری نێوان ئەو دو هێزە ناکەم چونکە کاک نەوشیروان و دواتریش مام جەلال ماڵئاواییان لێکردین، هەر دو هێز خاوەنی جۆرێکی تر لە سەرکردە و روخسارن.  ئەم باسکردنەم مشتێکی چرو پرە لە خەموارێکی زۆر گەورە، هیوادارم ئەرکێکی خۆم وەک وەفا بۆ کارکردنم بە درێژایی چل و سێ ساڵ لە ناو یەکێتی و گۆڕاندا جێبەجێ کردبێت.  

  راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت لەماوەی كەمتر لە دوو هەفتەدا دوای دەستبەكاربوونی، مەسرور بارزانی سێ فەرمانی دەركردووە بۆ سەرپشككردنی ئاشتی هەورامی لە مامەڵەكردن بە دۆسیەی نەوتی هەرێمەوە، ئێستا هەورامی یاریدەدەرە بەڵام بە دەسەڵاتی وەزیرەوە، دوان لە فەرمانەكانی مەسرور بارزانی لە وەقایعى كوردستان بڵاوكراونەتەوە، سێیەمیان كە ژمارە (12)یە، نهێنییە‌و تەنیا بە زمانی ئینگلیزی نوسراوە، (درەو) لەم راپۆرتەدا وردەكاری فەرمانی ژمارە (12)ی مەسرور بارزانی بڵاودەكاتەوە.  ئەو رۆژەی مەسرور بارزانی دەستبەكاربوو مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان رۆژی 10ی تەموزی 2019 وەكو سەرۆك وەزیران سوێندی یاسایی خوارد، بەڵام رۆژی 15ی تەموز بەفەرمی دەستبەكاربوو. ئەو رۆژەی كە لە پۆستی سەرۆك وەزیران دەستبەكاربوو، یەكەمین كارێك كە مەسرور بارزانی كردی، دەركردی فەرمانێك بوو بە ژمارە (4)، لەم فەرمانەدا سەرۆكی حكومەت، (ئاشتی هەورامی) كرد بە یاریدەدەری خۆی بۆ كاروباری وزە، ئەمە یەكەمینجاربوو لە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان پۆستێكی لەوشێوەیە دروست بكرێت، لەكاتی خۆیدا رەخنە لە فەرمانەكەی مەسرور بارزانی گیرا، بەدیاریكراویش لەلایەن یەكێتی نیشتمانی كوردستانەوە كە (28) ساڵی ئەزمونی حوكمڕانی هەرێمی كوردستاندا شەریكە دەسەڵاتی سەرەكی پارتی بووە، نیگەرانییەكان لە فەرمانەكەی مەسرور بارزانی بۆ دانانی یاریدەدەر بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران لەوەوە سەرچاوەی گرت، پۆستی یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت لە هەرێمی كوردستان هیچ یاسایەكی تایبەتی نییە‌و لە یاسای ئەنجومەنی وەزیران‌و پەیڕەوی ناوخۆی حكومەت‌و تەنانەت لەیاسای نەوت‌و غازیشدا بەهیچ جۆرێك باسی پۆستێكی لەم شێوەیە لەناو حكومەتدا نەكراوە.  سەرباری ئەوەی پۆستی یاریدەدەر پۆستێكی دروستكراو بوو لە دەرەوەی یاسا بەركارەكانی هەرێمی كوردستان، مەسرور بارزانی لەمە زیاتر لە فەرمانی ژمارە (4)دا كۆمەڵێك دەسەڵاتی بەخشی بە (ئاشتی هەورامی) وەكو یاریدەدەری خۆی بۆ كاروباری وزە، واتە كاری ئاشتی هەورامی لە یاریدەدەرێكەوە كە تەنیا راوێژی پێ بكرێت گۆڕدرا بەوەی دەسەڵاتی جێبەجێكردنی هەبێت، بەمە دەوترێت "بنیادنانی باتڵ لەسەر باتڵ". ئەو دەسەڵاتانەی كە مەسرور بارزانی لە فەرمانی ژمارە (4)دا بەخشیویەتی بە ئاشتی هەورامی ئەمانەن: •    بەدواداچونی جێبەجێكردنی بڕیارو راسپاردەو سیاسەتەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان- عیراق لە بواری نەوت‌و غاز، بەپێی مادەی شەشەم لە یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان– عێراق، ژمارە 22 ساڵی 2007 بەراوێژ لەگەڵ سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران. •    پێشكەشكردنی راسپاردە بە سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران لە بواری وزەدا. •    هەماهەنگیكردن لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكانی بواری وزە لە حكومەتی هەرێمی كوردستان- عێراق. •    بەئەنجامگەیاندنی ئەو ئەركە تایبەتانەی لەلایەن سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانەوە پێی رادەسپێردرێت لە بواری وزەدا. •    ئامادەبوونی لە كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی هەرێمی نەوت‌و غاز بەپێی مادەی چوارەم لە یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان- عێراق ژمارە 22 ساڵی 2007، داڕشتنی بەرنامەی كۆبونەوەكان. پێدانی دەسەڵاتەكانی وەزیری سامانە سروشتییەكان بە ئاشتی هەورامی لەلایەن مەسرور بارزانییەوە لەلایەكی ترەوە وەكو سەرپێچییەكی گەورەی یاساكان لە هەرێمی كوردستان تەماشا دەكرێت، بەوپێیەی مەسرور بارزانی لەبەردەم پەرلەمانی كوردستاندا وەكو سەرۆك وەزیران سوێندی یاسایی خواردووە نەك وەكو وەزیری سامانە سروشتییەكان، بۆیە ناتوانێت دەسەڵاتی وەزارەتێك بە كەسێكی تر ببەخشێت كە هی خۆی نییە، واتا بەو فەرمانە مەسرور بارزانی شتێكی بەخشوە كە هی خۆی نییە. ساڵێك‌و دوو مانگە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستبەكاربووە، تائێستا پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەكان پڕنەكراوەتەوە، ئەم پۆستە لەم كابینەیەدا بەر پارتی دیموكراتی كوردستان كەوتووە، بەمدواییە بەرپرسانی پارتی باسیان لەوەكرد دەیانەوێت ناوی كاندیدی خۆیان بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەكان رەوانەی پەرلەمان بكەن بەمەبەستی وەرگرتنی متمانە، ئەوەی تائێستا دیارە ئەوەیە رەنگە (شێخ باز) بەڕێوەبەری جێبەجێكاری كۆمپانیای "كار" كاندیدەكەی پارتی بێت بۆ سامانە سروشتییەكان. دوو فەرمان‌و یەك ناوەڕۆك ! ئەوەی جێگەی سەرەنجە، دوای فەرمانی ژمارە (4) كە لە یەكەمین رۆژی دەستبەكاربونیدا دەریكردووە، دوو رۆژ دواترو لە رۆژی (17)ی تەموزدا، مەسرور بارزانی بەهەمان ناوەڕۆكی فەرمانی ژمارە (4)وە، فەرمانێكی تری بە ژمارە (9) دەركردووە‌و بەهەمان شێوە، هەمان دەسەڵاتەكانی بەخشوەتەوە بە ئاشتی هەورامی. فەرمانی ژمارە (4)و ژمارە (9)ی مەسرور بارزانی لە رۆژنامەی وەقایعی كوردستاندا بڵاوكراونەتەوە، بەڵام دیارنییە بۆچی سەرۆك وەزیران لەماوەی دوو رۆژدا دوو فەرمانی بەدوو ژمارەی جیاواز، بەڵام بەهەمان ناوەڕۆكەوە بۆ ئاشتی هەورامی دەركردووە. فەرمانێكی نهێنی ! هەفتەیەك دوای فەرمانی ژمارە (9)، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم لە رۆژی 24ی تەموزی 2019دا فەرمانی سێیەمی بۆ ئاشتی هەورامی دەركردووە، ئەم فەرمانە تەنیا بە زمانی ئینگلیزیی هەیە‌و ئاڕاستەی دادگا‌و كۆمپانیا نەوتییەكان كراوە، ئەوەی جێگەی سەرەنجە ئەم فەرمانە تائێستا لە رۆژنامەی وەقایعی كوردستان بڵاونەكراوەتەوە، ئەمە لەكاتێكدایە بەپێی یاسای بەركار لە هەرێمی كوردستان، هەر فەرمان یاخود یاسایەك بۆ ئەوەی بچێتە بواری جێبەجێكردن، دەبێت بە زمانەكانی كوردی‌و عەرەبی لە رۆژنامەی وەقایعی كوردستاندا بڵاوبكرێتەوە بۆ ئەوەی خەڵك ئاگاداربن لە ناوەڕۆكەكەی. فەرمانی ژمارە (12)ی مەسرور بارزانی دەتوانرێت وەكو فەرمانێكی نهێنی لە پشت دامەزراوەی حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستان تەماشا بكرێت، فەرمانەكەی كە تایبەتە بە دۆسیەی نەوتەوە، نهێنی بونەكەی جارێكی تر ئەو راستییە دوپاتدەكاتەوە كە دۆسیەی نەوتی هەرێم بەشێوەیەكی ناشەفاف بەڕێوەدەچێت. فەرمانی ژمارەی 12ی چی دەڵێ ؟ (درەو) دەقی ئەو نوسراوە نهێنییەی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی لەچەند كۆمپانیایەكی بواری نەوتەوە لە ئەوروپا دەستكەوتووە. بەپێی نوسراوی ژمارە (12)، مەسرور بارزانی جارێكی تر خۆی خستوەتە شوێنی وەزیری سامانە سروشتییەكان‌و هەموو دەسەڵاتەكانی ئەو وەزارەتەی بەخشیوە بەخۆی‌و دواتر لە خۆیەوە دەسەڵاتەكانی گواستوەتەوە بۆ ئاشتی هەورامی یاریدەدەری سەرۆك وەزیران بۆ كاروباری وزە، ئەمەش لەكاتێكدایە وەزارەتی سامانە سروشتییەكان وەزیری بۆ دانەنراوەو تەنانەت بە "وەكالەت"یش بەپێی هیچ بڕیارێك رادەستی كەسێكی تر نەكراوە تا لەو رێگەوە دەسەڵاتەكانی بگوازرێتەوە بۆسەر ئاشتی هەورامی. بەپێی ناوەڕۆكی فەرمانی ژمارە (12)، مەسرور بارزانی ئەم دەسەڵاتانەی بە ئاشتی هەورامی بەخشیوە:  •    ئاشتی هەورامی لەبری وەزیری سامانە سروشتییەكانە. •    ئاشتی هەورامی سەرپشك كراوە‌و سەرجەم دەسەڵاتەكانی وەزیری سامانە سروشتییەكانی پێدراوە. •    دەسەڵات دراوە بە ئاشتی هەورامی بەشداری كۆبونەوەی ئەنجومەنی نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان بكات‌و راوێژو رێنمایی پێشكەش بكات، سەرپشك كراوە دەنگ‌و پێگەی وەزیری سامانە سروشتییەكان بەكاربهێنێت. •    ئاشتی هەورامی سەرپشك كراوە بۆ ئەوەی رێنمایی‌و فەرمان دەربكات لە بوارەكانی نەوت‌و غاز، پاڵاوتن، گواستنەوەی سوتەمەنی، گرێبەستەكان، شیكردنەوەی گرێبەستەكان، سیاسەتی غاز. •    كۆكردنەوەو وەرگرتنی پارە لە كۆمپانیاكانی نەوت، ئەوانەی لە بواری نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستاندا كاردەكەن. •    پێدانی شایستەی دارایی كۆمپانیاكانی نەوت وەك پارەی گرێبەستی گواستنەوەو فرۆشتنی نەوت. •    دانوستان‌و ئیمزاكردنی گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیاكانی گواستنەوەی سوتەمەنی، بەرهەمە نەوتییەكان، پاڵاوتن، فرۆشتنی بەرهەمە نەوتییەكان‌و گرێبەستە هاوشێوەكانیان. •    بڕیاردان لەسەر كێشە لەگەڵ كۆمپانیا نەوتییەكان، دانوستان‌و رێككەوتن‌و یەكلاكردنەوەی كێشەی گریبەستەكان. •    پێشكەشكردنی رێنمایی، ئاڕاستەكردن، بڕیاردان لەسەر پلانی یەكخستنی كێڵگە نەوتییەكان، پەرەپێدانی هاوبەش. •    دەسەڵاتی راگرتن‌و خەرجكردنی پارەی راوێژكارو شارەزایان‌و راوێژكاری یاسایی‌و وردبینی‌و ژمێریارو راوێژكارانی تر بەوشێوەیەی كە یاریدەدەری سەرۆك وەزیران (ئاشتی هەورامی) بەشیاوی دەزانێت. •    ئاشتی هەورامی هەموو دەسەڵاتێكی هەیە لە خەرجكردنی پارەدا بۆ دادوەران‌و خەرجی دادگاكان‌و هەر بڕە پارەیەك كە لیژنەی دادوەریی‌و دادگاكان داوای دەكەن.  سێ فەرمان‌و یەك سكاڵا مەسرور بارزانی لەماوەی كەمتر لە دوو هەفتەدا لەدوای دەستبەكاربوونی وەك سەرۆك وەزیران، سێ فەرمانی دەركردووە بۆ ئەوەی دەسەڵاتی وەزیری سامانە سروشتییەكان ببەخشێت بە ئاشتی هەورامی. نزیكەی (20) رۆژ دوای دەرچوونی كۆتا فەرمانی نهێنی مەسرور بارزانی، واتا فەرمانی ژمارە (12)، رۆژی 14ی ئابی 2019 كۆمپانیای "دایناستی پترلیۆم" لە دادگای شاهانەی لەندەن سكاڵایەكی یاسایی لەسەر ئاشتی هەورامی تۆماركردووە‌و داوای (ملیارێك‌و 680 ملیۆن) دۆلار قەرەبوو لە حكومەتی هەرێم دەكات، ئەمە پەیوەندی بە گرێبەستی كڕینی پشكەكانی كۆمپانیای "ریسپۆڵ"ی ئیسپانییەوە هەیە لە هەردوو كێڵگەی (تۆپخانە)‌و (كوردەمیر) لەناوچەی گەرمیان لەلایەم كۆمپانیای (دایناستی)یەوە. پێدەچێت ئاشتی هەورامی پێشوەختە مەسرور بارزانی ئاگاداركردبێت لەوەی لە دادگای ئەوروپا روبەڕووی سكاڵایەكی یاسایی نوێ دەبێتەوە، بەتایبەتیش دوای ئەوەی گفتوگۆو هەڕەشەكانی لەگەڵ خاوەنەكانی كۆمپانیای "دایناستی" بەبنبەست گەیشتن‌و هیچیان لێ سەوز نەبوو،  بۆیە بەر لە تۆماركردنی سكاڵاكەی كۆمپانیای "دایناستی"، مەسرور بارزانی لەماوەی كەمتر لە دوو هەفتەدا بەشێوەیەكی پەلەپروزە سێ فەرمانی جیاجیای بۆ ئاشتی هەورامی دەركردووە‌و دەسەڵاتی وەزیری سامانە سروشتییەكانی پێبەخشیوە، دەسەڵاتێك كە لەبنەڕەتەوە خۆی كێشەی یاسایی تێدایە. ئێستا نەوتی هەرێم لە دادگای لەندەن لەبەردەم ئاڵنگارییەكی یەكلاكەرەوەدایە، دۆراندنی كەیسەكە، رەنگە بەتەواوەتی نەوتی هەرێم بخاتەوە ژێر كۆنترۆڵی بەغدادەوە، ئەمە لەكاتێكدا رودەدات بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بەمدواییە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق پەیوەندی لەگەڵ ژمارەیەك كۆمپانیا ناوخۆییەكانی هەرێمی كوردستان كردووە‌و ئاگاداری كردوون لەوەی دەتوانن لە پاڵ كۆمپانیا بیانییەكان لەناو كەرتی نەوتی عێراق‌و هەرێمی كوردستاندا كاربكەن. لە جانتاوە بۆ كۆشكەكەی لەندەن ! ئەم رۆژانە كە هەرێمی كوردستان بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە، جارێكی تر دوچاری قەیرانێكی دارایی سەخت بوەتەوە، ئاشتی هەورامی بارگرانییەكی تری دروستكردووە‌و داهاتی نەوتی هەرێمی خستوەتە ناو گرەوی سكاڵایەكی یاساییەوە لە دادگای لەندەن كە بە دۆڕاندنی، هەرێم (ملیارێك‌و 600 ملیۆن) دۆلاری تر بۆسەر لیستی قەرزە (27 ملیار) دۆلارییەكەی زیاد دەبێت.  پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان لە هەرێمی كوردستان لە  2005ەوە دروستكراوە، لەو كاتەوە تائێستا ئەم وەزارەتە لای پارتی دیموكراتی كوردستان بووە، لە كابینەی نۆیەمیشدا كە ئێستا مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات، ئەم پۆستە هەر لای پارتی ماوەتەوە، بەڵام هێشتا پارتی ئەم پۆستەی پڕنەكردوەتەوە. لە ماوەی (15) ساڵی رابردوودا كە وەزارەتی سامانە سروشتیەكان دروستكراوە، یەك پیاو ئەم پۆستەی بەڕێوەبردووە كە ئەویش ئاشتی هەورامی بووە، هەورامی سەرەتا لەڕێگەی بەرهەم ساڵحەوە لە لەندەنەوە گەڕێنرایەوە بۆ هەرێمی كوردستان‌و پێشنیاز كرا بۆ وەرگرتنی پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان، بەڵام دواتر بوو بە یەكێك لە دۆستە نزیكەكانی نێچیرڤان بارزانی (سەرۆكی 17 ساڵ كابینەی یەك لەدوایی یەكەكانی حكومەت).  مانەوەی ئاشتی هەورامی بۆ ماوەی 14 ساڵ لە پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتیەكاندا وایكرد بەتەواوەتی كۆنترۆڵی كەرتی نەوت بكات لە هەرێمی كوردستان‌و بەبێ بونی ئەو، بەڕێوەبردنی وەزارەتەكە ئەستەم بێت، رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت كە مەسرور بارزانی لە كابینەی نۆیەمدا سەرباری ئەوەی ئاشتی هەورامی لە پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتیەكان دوورخستەوە، بەڵام بەناچاری پۆستێكی نوێی لە دەرەوەی یاساكان بۆ داتاشی‌و كردی بە یاریدەدەری خۆی بۆ كاروباری وزە، سەرباری ئەوەش بەناچاری لەماوەی كەمتر لە دوو هەفتەدا سێ فەرمانی بۆ دەركردووە‌و دەسەڵاتی پێداوە. بەپێی فەرمانەكانی مەسرور بارزانی دەسەڵاتی وەزیری سامانە سروشتییەكان دراوە بە ئاشتی هەورامی، بەڵام لەدوای دەستبەكاربوونی كابینەی نۆیەمەوە ئاشتی هەورامی ئەندامی هیچ یەكێك لەو وەفدانەی حكومەتی هەرێم نەبووە كە چونەتە بەغداد بۆ گفتوگۆ لەبارەی دۆسیەی نەوتەوە، وەزارەتی سامانی سروشتییەكانی هەرێم لەدادگای عێراق سكاڵای یاسایی لەسەرە بەهۆی ئەوەی بەبێ رەزامەندی حكومەتی عێراق نەوتی فرۆشتووە، لەمەشدا ئاشتی هەورامی ئامانجەكەیە. ئەوەی جێگەی سەرەنجە ئەوانەی بە نوێنەرایەتی هەرێم لەسەر دۆسیەی نەوت دەچنە بەغداد بۆ گفتوگۆكردن، هیچ یەكێكیان بە وردی ئاگاداری دۆسیەكە نین‌و دەسەڵاتیان بەسەر ئاشتی هەورامیدا نییە‌و دۆسیەكە هێشتا بە ناشەفافی لە جانتاكەی هەورامیدا ماوەتەوە. بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، ئاشتی هەورامی لە شاری لەندەن‌و لە بینایەكدا لە تەنیشت باڵیۆزخانەی ئیسرائیل‌و لە ناوچەیەكدا لە پشت كۆشكی (باكینگهام) كارەكانی بەڕێوە دەبات، تائێستا مامەڵە بە دۆسیەی نەوتەوە دەكات، لەو بینایەدا كە هەورامی دەوامی تێدا دەكات ژمارەیەك كارمەندی وەزارەتی سامانە سروشتیەكانیش هەن لەگەڵ راوێژكارێك بەناوی (مایكڵ هاوەرد) كە مانگانە بڕی (40 هەزار) دۆلار موچە وەردەگرێت. بەمدواییە هەورامی بەشداری لە كۆبونەوەیەكی "ئۆنلاین"ی حكومەتدا كرد، لە كۆبونەوەكەدا مەسرور بارزانی چەندجارێك‌و بە راشكاوی لەسەر پرسی نەوت رەخنەی توندی ئاڕاستەی ئاشتی هەورامی كرد‌و بەرپرسیارێتی بەشێك لە قەیرانی ئێستای هەرێمی خستە ئەستۆی ئەو. ئاشتی هەورامی لەماوەی 14 ساڵ مانەوەی لە پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتیەكاندا، وەزارەتەكەی لەناو جانتاكەی خۆیدا هەڵگرتبوو، وەزارەتەكەی لە كوردستان خاوەنی هیچ بیناو بارەگایەكی دیاریكراو نەبوو، كە پەرلەمانتاران‌و دامەزراوەكانی تری چاودێری سەردانی بكەن‌و وردبینی لە بەڕێوەبردنی دۆسیەی نەوتدا بكەن. بەمدواییەو لە كۆتایی سەرۆكایەتیە 17 ساڵییەكەی نێچیرڤان بارزانیدا لە حكومەت، وەزارەتی سامانە سروشتیەكان بوو بە خاوەنی یەكەمین بینای خۆی، بیناكە دەكەوێتە نزیك بانكی كوردستانەوە لە هەولێر، بەڵام كاتێك نێچیرڤان بارزانی پۆستی سەرۆكی حكومەتی بە جێهێشت، بیناكەی كرد بە بارەگای سەرۆكایەتی هەرێم‌و جارێكی تر وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی بێ ماڵ كردەوە. هەورامی یەكێك لەوانە بوو كە پشتیوانی لە سیاسەتەكانی پارتی‌و نێچیرڤان بارزانی دەكرد بۆ فرۆشتنی نەوتی هەرێمی كوردستان بەشێوەی سەربەخۆو دوور لە چاوی بەغداد، كە ناوی لێنرابوو "ئابوری سەربەخۆ" وەكو هەنگاوی یەكەم بەرەو سەربەخۆیی كوردستان‌و جیابونەوە لە عێراق پێناسە دەكرا، هەنگاوێك كە دواجار بووە هۆی بڕینی بەشەبودجەی هەرێم لە بەغداد كە مانگانە (ترلیۆنێك‌و 200 ملیار) دینار بوو. ئێستا كە نرخی نەوت بۆ جارێكی تر دووچاری داڕمان بوەتەوە، حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبری ئابوری سەربەخۆ ئامادەیە تەواوی نەوتەكەی رادەستی بەغداد بكات لەپێناو گەڕانەوە بۆ سەردەمی زێڕینی بەرلە راگەیاندنی ئابوری سەربەخۆ، بەڵام كەی ؟ كاتێك كە نەوت نازناوی زێڕی رەشی لەدەستداوەو چیتر لە بازاڕی جیهانیدا ئەو بایەخەی جارانی نەماوە.  

 راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت ئاسایكردنەوەی دەوامی فەرمانبەران ناكۆكی خستوەتە نێوان پارتی‌و یەكێتی لە وەزارەتی ناوخۆ، ئیستا وەزارەتەكە دابەشبووە بەسەر دوو وەزیردا، وەزیرێك لە هەولێرو بریكارێكی وەزیر لە سلێمانی كە بە دەسەڵاتی وەزیرەوە كاردەكات‌و فەرمان بۆ دامەزراوەكان دەردەكات. فەرمانێك بێ ئاگاداری یەكێتی رۆژی 3ی ئەم مانگە جوتیار عادل وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە‌و تێیدا رایگەیاند، بە فەرمانی حكومەت دەوامی فەرمانگەكان ئاسایی دەكرێنەوەو دەبێت فەرمانبەران هەفتانە لە یەكشەمەوە بۆ پێنج شەممە دەوام بكەن‌و كاتی دەوامیش لە كاتژمێر (8:30) خولەك دەستپێدەكات بۆ كاتژمێر (3:00)ی پاشنیوەڕۆ. كۆتاییەكانی مانگی شوباتی رابردوو بەهۆی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا لە هەرێمی كوردستان، بەبڕیاری حكومەت دەوامی فەرمانگە‌و خوێندنگەكان راگیرا بەمەبەستی رێگریكردن لە تەشەنەكردنی ڤایرۆسەكە. وتەبێژی حكومەت بەو راگەیەندراوەی كە رۆژی 3ی مانگ دەریكرد، دەوامی فەرمانگەكانی ئاسایی كردەوە‌و هاوشێوە قۆناغی پێش دەركەوتنی كۆرۆنای لێكرد، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، تیمی یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان لە حكومەت ئاگاداری ئەو بڕیارەی حكومەت نەبوون، بەدیاریكراویش قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیران. یەكێتی نیگەران بوون لەوەی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت بۆ دەركردنی بڕیاری ئاسایكردنەوەی دەوام ئاگاداری نەكردوون، هەمان رۆژی میدیاكانی یەكێتی لێدوانێكی نافەرمییان بەناوی لیوا (چەتۆ ساڵح) بریكاری وەزیری ناوخۆ بڵاوكردەوە كە سەربە یەكێتییە، لێدوانەكە دەڵێ: •    بڕیاری حكومەت بۆ ئاسایكردنەوەی دەوام نامەنتقی‌و دراسە نەكراوە. •    بڕیارەكەی حكومەت بۆ ئاسایكردنەوەی دەوام لە پارێزگاكانی سلێمانی‌و هەڵەبجە‌و ئیدارەكانی گەرمیان‌و راپەڕین جێبەجێ ناكرێت. سەرچاوەیەكی باڵا لە پارتی بە (درەو)ی راگەیاند، ئەم كاردانەوەی یەكێتی، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی توڕەكردووە، تیمی پارتی لە حكومەت بە فەرمی داوایان لە قوباد تاڵەبانی سەرۆكی تیمی یەكێتی لە حكومەت كردووە، لێدوانەكەی لیوا (چەتۆ ساڵح) لە میدیاكانی خۆیان بكێشنەوە‌و لیوا چەتۆش بە فەرمی داوای لێبوردن بكات، مەسرور بارزانی‌و رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆ لێدوانەكەی لیوا چەتۆ بە راگەیاندنی "دوو ئیدارەیی" لە هەرێمی كوردستان ناودەبەن. سەرباری هەوڵە بەردەوامەكانی قوباد تاڵەبانی، بەڵام بەپێی زانیارییەكانی (درەو) تائێستا كێشەكە وەكو خۆی ماوەتەوە، مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیگەرانە لەوەی پارتی فشاری لەسەر دروستكردون بۆ ئەوەی لیوا چەتۆ داوای لێبوردن بكات. (درەو) زانیویەتی، لەناو مەكتەبی سیاسی و سەركردایەتی یەكێتیدا كۆدەنگیەكی بەهێز هەیە كە پاڵپشتی لە لیوا چەتۆ دەكات، بەو پێیەی خۆی ئەندامی سەركردایەتیەو پێیانوایە نابێت یەكێتی بچێتە ژێر فشاری پارتی‌و هاوشێوەی (رەوەند مەلا مەحمود) دەستبەكارداری لیوا چەتۆ ببێت، رەوەند مەلا مەحمود كاندیدی یەكێتی بوو بۆ پۆستی دەستەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم، پارتی ڤیتۆی لەسەر دانا‌و تۆمەتباری كرد بەوەی بەشداری لە رووداوەكانی "16ی ئۆكتۆبەر"دا كردووە، بەوهۆیەوە تائێستا رەوەند مەلا مەحمود نەیتوانیوە پۆستەكەی وەربگرێت. لەدوای ئەو ناكۆكییە نوێیەی كە لەسەر ئاسایكردنەوەی دەوام لەنێوان هەردوولا دروستبووە، بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو) لیوا چەتۆ ساڵح بریكاری وەزیری ناوخۆ لە سلێمانی دەوامی خۆی دەكات، یەكێك لە نیگەرانییەكانی تری رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆ لە لیوا چەتۆ ساڵح ئەوەیە گوایە لیوا چەتۆ لە سنوری یەكێتی هاوشێوەی وەزیری ناوخۆ مامەڵە دەكات. پشتیوان سادق سەرۆكی تیمی پارتی حكومەت ئێستا هاتوەتەسەر هێڵ لەگەڵ تیمی یەكێتی‌و دەیەوێت لەڕێگەی قوباد تاڵەبانییەوە كێشەكە چارەسەر بكات، رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆ كە یەكێكە لە كەسە نزیكەكان لە مەسرور بارزانی، جەخت لەسەر ئەوە دەكات لیوا چەتۆ ساڵح بڕیاری حكومەت بۆ ئاسایكردنەوەی دەوام لە سنوری سلێمانی پەكخستووە‌و دەبێت بە فەرمی داوای لێبوردن بكات، بەڵام لیوا چەتۆ تائێستا داوای لێبوردنی نەكردووە بەوپێیەی هیچ لێدوانێكی فەرمی نەداوە‌و ئەو لێدوانەشی كە بەناوی ئەوەوە لەمیدیای یەكێتی بڵاوكراوەتەوە رەتی نەكردوەتەوە. ئەگەر كێشەكە چارەسەر نەكرێت، رەنگە بابەتەكە سەربكێشێت بۆ رودانی جیابونەوەیەك لەناو وەزارەتی ناوخۆدا، یەكێتی بریكارەكەی لە وەزارەتی ناوخۆ بەیەكجاری بگەڕێنێتەوە بۆ سلێمانی‌و لەسنوری خۆی وەكو وەزیری ناوخۆ مامەڵەی لەگەڵدا بكات. رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆی هەرێم بە تیمی حزبەكەی (پارتی) لە حكومەت راگەیاندووە، ئەگەر لیوا چەتۆ وەكو وەزیری ناوخۆ لە سنوری سلێمانی مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، ئەوا ئەو دەست لە پۆستی وەزیری ناوخۆ دەكێشێتەوە. پێدەچێت سەرەتای هەفتەی داهاتوو لیوا چەتۆ بگەڕێتەوە بۆ سەركارەكەی لە هەولێر، بەگەڕانەوەی ئاسۆی قوڵبونەوە یان چارەسەری كێشە نوێیەكەی نێوان پارتی‌و یەكێتی لە حكومەت، دەردەكەوێت. شەڕی دوای ئاشتی ! ناكۆكی ئێستا نێوان پارتی‌و یەكێتی لە حكومەت دوای مانگێك‌و نیوێك دێت لە ئاسایكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوولا.  رۆژی 26ی تەموزی رابردوو بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی بەسەردانێك گەیشتە هەولێر، تاوەكو درەنگانێكی شەو لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی جێگری سەرۆكی پارتی لە "پیرمام" لە دیدارو كۆبونەوەدا بوون، ئەم كۆبونەوەیە دوای ئەوە هات یەكێتی هەڕەشەی هەڵپەساردنی پەرلەمانی كردو مەسرور بارزانیش هەڕەشەی دەركردنی وەزیرەكانی یەكێتی لە حكومەت، ئەوكات نێچیرڤان بارزانی بە تەلەفۆن لەگەڵ لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكەكەی تری یەكێتی قسەی كرد‌و پێكەوە ئاوێكیان كرد بە ئاگرەكەدا، بەڵام هێشتا ئاگرەكە نەكوژاوەتەوە.  لەو كۆبونەوەی نێوان نێچیرڤان بارزانی‌و بافڵ تاڵەبانیدا، یەكێتی‌و پارتی رێككەوتن لەسەر ئەوەی لیژنەیەكی هاوبەش دروست بكەن‌و لەسەر ئەو بابەتانە گفتوگۆ بكەن كە لەسەری ناكۆكن، 15 رۆژ دواتر وەفدی پارتی هاتنە هاوینەهەواری "دوكان" لە سلێمانی‌و لەگەڵ وەفدی یەكێتی كۆبونەوە، دوای كۆبونەوەكە بەیاننامەیەكی هاوبەشیان دەركردو رایانگەیاند" هەردوولا هێرشی میدیایی بۆسەر یەكتر رابگرن". ئەو كێشەیەی ئێستا لەنێوان هەردوولا لەسەر بڕیاری ئاسایكردنەوەی دەوام دروستبووە، دوای ئەوەدێت هەردوولا بڕیاریاندا گفتوگۆ بكەن‌و كێشەكانی نێوانیان لە حكومەت چارەسەر بكەن". سەركردایەتی نوێی یەكێتی كە لە كۆنگرەی چوارەمدا لە كۆتاییەكانی ساڵی 2019 هەڵبژێردرا، لەدوای دەستبەكاربوونییەوە تائێستا لە چەند كەیسێكدا لەبەرامبەر پارتی شكستی هێناوە‌و نەیتوانیوە كەیسەكان لەبەرژەوەندی خۆی یەكلابكاتەوە، لەوانە: •    كەیسی جێگیركردنی هێزی پێشمەرگە لە ناوچەی "زینی وەرتێ"، یەكێتی دژی هاتنی هێزەكە بوو، بەڵام دوای چەند مانگ هێشتا هێزەكە لەو ناوچەیە ماونەتەوە. •    كەیسی لامەركەزی ئیداریی، یەكێتی بەمدواییانە ئەم كەیسەی لەبەرامبەر پارتی جوڵاند، ئەمەش وەكو خۆی ماوەتەوە. •    كەیسی لێبڕینی موچە، سەركردایەتی یەكێتی مەرجیان دانا لێبڕینی موچە تەنیا بۆ یەك مانگ بێت، حكومەت مانگی دواتریش بە لێبڕینەوە موچەی دابەشكردو بڕیارە ئەم لێبڕینە تا كۆتایی ئەمساڵیش بەردەوام بێت، یەكێتی هەڕەشەی كشانەوەی لە حكومەت كرد ئەگەر لێبڕینی موچە بەردەوام بێت، لەم هەڕەشەیەشدا تائێستا سەركەوتوو نەبووە لەبەرامبەر پارتی. یەكێتی‌و پارتی لەسەر چی ناكۆكن ؟ كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات، 10ی تەموزی 2019 سوێندی یاسایی خوارد، كابینەكە سێقۆڵییە لە (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان) پێكهاتووە. یەكێتی لە دانوستانەكانی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمدا چەند مەرجێكی بۆ بەشداربوون لە حكومەت هەبوو، یەكێك لە دواكارییەكانی ئەوە بوو پۆستی پارێزگاری كەركوك هاوكات لەگەڵ پێكهێنانی كابینەكەدا لەبەرژەوەندی یەكێتی یەكلابكرێتەوە، پارتی‌و یەكێتی رێككەوتنیان لەسەر پۆستی پارێزگاری كەركوك كرد، بەڵام رێككەوتنەكە جێبەجێ نەكرا. یەكێكی تر لە داواكارییەكانی یەكێتی ئەوەبوو "بەشداری راستەقینە بێت لە بڕیاردا"، ئەم داواكارییەش لەناو یەكێتی گلەیی لەسەرەو هەندێك لەسەركردەكانی یەكێتی دەڵێن ئاگاداری سەرچاوەكانی داهاتی حكومەت‌و رێككەوتنەكانی نین‌و لەناو هەموو پۆستە باڵاكاندا تەنیا پۆستی سەرۆكی پەرلەمان لای یەكێتییە‌و ئەویش لەژێر هەژمونی زۆرینەی پارتیدایە لەم خولەی پەرلەماندا. یەكێتی لە كابینەی نۆیەمدا پۆستی جێگری سەرۆك وەزیران‌و (6) پۆستی وزاری بەدەستەوەیە، قوباد تاڵەبانی كە جێگری سەرۆك وەزیرانە‌و سەرۆكایەتی تیمی یەكێتی دەكات لە حكومەت، سەرەتای دەستبەكاربوونی هەندێك كێشە‌و گرفتی لەبارەی دەسەڵاتەكانییەوە لەگەڵ مەسرور بارزانی هەبوو، بەڵام دواتر كێشەكەی چارەسەركرا، بەمدواییە مەكتەبی سیاسی یەكێتی لێپرسینەوەی لەگەڵ قوباد تاڵەبانیدا كرد سەبارەت بە پرسی بڕینی موچەی فەرمانبەران، قوباد تاڵەبانی بەرگری لە حكومەت‌و بڕیاری بڕینی موچە كرد. پارتی‌و یەكێتی لەبارەی پرسی رێككەوتن لەگەڵ بەغداد ناكۆكن، یەكێتی لەگەڵ رێككەوتنە‌و پێی وایە فشاری نەبوونی موچە لەشەقام زیاتر لەسەر ئەو دەكەوێت، بەڵام پارتی پەلەی نییە‌و دەڵێ حكومەتی كازمی حكومەتێكی كاتییە‌و دوای ساڵێك دەڕوات، دەبێت رێككەوتنەكە دوابخرێت بۆ دوای هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق. یەكێك لە كێشە سەرەكییەكانی یەكێتی لەگەڵ پارتی كە كاریگەری لەسەر كاروبارەكانی پەرلەمان‌و حكومەتیش دروستكردووە ئەوەیە، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی تائێستا بە فەرمی دانی بە ئەنجامی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا نەناوە، بارزانی مامەڵە لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی دەكات، بەڵام هێشتا دانی بە هاوسەرۆكایەتییەكەی لاهور شێخ جەنگیدا نەناوە، ئەمە لەكاتێكدایە زۆرینەی سەركردایەتی یەكێتی لە دوای كۆنگرەی چوارەوە لای لاهور شێخ جەنگییە‌و بڕیارەكانی سەركردایەتی یەكێتی لەژێر هەژمونی لاهور شێخ جەنگیدان. تاوەكو بەر لە نەخۆشكەوتن‌و كۆچی دوایی جەلال تاڵەبانی سكرتێری مێژووی یەكێتی، لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا رێككەوتنێكی ستراتیژی هەبوو لەبارەی چۆنیەتی دابەشكردنی پۆست‌و دەسەڵاتەكان، ئەم رێككەوتنە هەرچەندە تائێستا بەفەرمی هەڵنەوەشاوەتەوە، بەڵام كاری پێناكرێت‌و لەگەڵ بارودۆخی نوێی یەكێتیدا ناگونجێت. ئێستا یەكێتی چاوی لەوەیە رێككەوتنێكی نوێ لەگەڵ پارتی ئیمزا بكات كە لەگەڵ دۆخی سیاسی نوێی حزبەكەدا بگونجێت، پارتی كە لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا سەركەوتنێكی بێ پێشینەی تۆماركرد، پەلەی نییە لە ئیمزاكردنی رێككەوتنی نوێ لەگەڵ سەركردایەتی نوێی یەكێتی، سێ پۆستی باڵای هەرێمی كوردستان ئێستا لەدەستی پارتیدایە (پۆستی سەرۆكی هەرێم، پۆستی سەرۆكی حكومەت، پۆستی سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەری) سەرباری ئەمە جڵەوی فایلی نەوت‌و پەیوەندییەكانی هەرێمی لەبەردەستدایە. یەكێتی كاتێكی گونجاوی بۆ فشاركردن لە پارتی هەڵبژاردووە، كاتێك كە تێیدا حكومەتی هەرێم كە كوڕە گەورەی مەسعود بارزانی سەرۆكایەتی دەكات دوچاری قەیرانێكی دارایی قورس بووە‌و موچەی موچەخۆرانی پێ دابین ناكرێت. سەرباری ئەوەی لەناو یەكێتیدا جیاوازی هەیە لە چۆنیەتی مامەڵەكردن‌و فشاركردن لەسەر پارتی، بەڵام تائێستا تاڕادەیەك حزبەكە لەسەر ئاستی دەرەوە بە یەكگرتوویی ماوەتەوە‌و دیارنییە ئەنجامی گەمە سیاسییەكە لە كۆتایدا بە چ جۆرێك دەشكێتەوە.  

درەو: سەرۆكی فراكسیۆنی نەوەی نوێ لە هۆڵێ پەرلەماندا رایگەیاند پارتی و یەكێتی هەڕەشەی كوشتنیان لێكردووم، پەرلەمان لیژنەیەكی پێكهێناوە، ئەو پەرلەمانتارانەی د. كازم فاروق ناوەكەی داون بە سەرۆكایەتی پەرلەمان (مەلا ئیحسان  و مەلا وەیسی لە فراكسیۆنی پارتی و باڵامبۆ محەمەد لە فراكسیۆنی یەكێتی) بووە. لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمانی كوردستاندا كازم فاروق سەرۆكی فراكسیۆنی نەوەی نوێ رایگەیاند، دوو ئەندامی فراكسیۆنی پارتی و ئەندامێكی فراكسیۆنی یەكێتی، نامەی حزبەكانیان بۆ هێناوین و هەڕەشەی كوشتنمان لێدەكەن بە نەس بەخۆمیان وتووە"پێمان ناخۆشە منداڵەكانت بێناز دەبن". كازم فاروق نامەكەی ئاراستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستانكرد و ناوی ئەو سێ پەرلەمانتارەی تێدابوو كە نامەی هەڕەشەیان بۆ هێناوە، بە پێی بەدواداچونەكانی (درەو) ئەو سێ ناوەی سەرۆكی فراكسیۆنی نەوەی نوێ ئاراستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان كردووە بریتین لە: 🔹  مەلا ئیحسان رێكانی لە فراكسیۆنی پارتی 🔹   مەلا وەیسی سەعید لە فراكسیۆنی پارتی  🔹   باڵامبۆ  محەمەد لە فراكسیۆنی یەكێتی دوابەدوای ئەو ئاگاداركردنەوەی سەرۆكی فراكسیۆنی نەوەی نوێ، ئومێد خۆشناو سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی ئەو قسانەی سەرۆكی فراكسیۆنی نەوەی نوێی بە درووست كراوو ناراست لەقەڵەمداو وتی" تەنیا بۆ سۆسیال میدیا بووە"  لوقمان وەردی پەرلەمانتاری یەكێتی رایگەیاند: ئەو تۆمەتە رەت دەیكەینەوەو قسەكانی سەرۆكی فراكسیۆنی نەوەی نوێی بە مەبەستی كۆكردنەوەی لایك و كۆمێنت و پشتیوانی فەیس بووك و خۆبەپاڵەوانكردن  ئەو قسانە دەكەن.  پەرلەمانی كوردستان بە پێی ماددەی(43) ی پەیڕەوی ناوخۆو بەدەنگی (79) پەرلەمانتار لیژنەیەكی پێكهێناوە بۆ بەداواچوونی ئەو پرسە، ئەندامەكان پێكهاتبوون لە: 🔹ئیسماعیل سگێری  سەرۆكی لیژنە (یەكگرتوو) 🔹بژار كۆچەر  ئەندام  ( پارتی)  🔹لوقمان  وەردی  ئەندام (یەكێتی) 🔹روپاك ئەحمەد  ئەندام ( كۆمەڵ)  🔹رزگار  محەمەد  ئەندام ( گۆڕان) 🔹رۆمیو هەكاری  ئەندام ( مەسیحی)  🔹هیمداد سەباح  ئەندام ( توركمان)   

درەو: لەكۆی ( 419) پەرلەمانتاری خانەنشین و (111) پەرلەمانتاری ئێستا تەنیا (7 )پەرلەمانتار خانەنشینیان رەتكردەوە و ناوەكانیان بەرەسمی ئاراستەی بەرێوەبەرایەتی گشتی خانەنشینی كوردستان كرا. بە پێی نوسراوێك كە دەست درەو كەوتووە، دوێنێ ئەردەڵان محەمەد سەرۆكی دیوانی پەرلەمانی كوردستان بە نوسراوێك لیستی ناوی ئەو پەرلەمانتارانەی ئاراستەی بەرێوەبەرایەتی گشتی خانەشنینی كردووە كە بەپێی یاسای چاكسازی فۆرمی رەتكردنەوەی خانەنشینیان رەتكردۆتەوە. بە پێی دوایین لیست تەنیا (7) پەرلەمانتار لە كۆی (419 ) پەرلەمانتاری خانەنشین و (111) پەرلەمانتاری خولی ئێستا خانەنشینیان رەتكردۆتەوە لە فراكسیۆنی (گۆڕان و نەوەی نوێ) كە بریتین لەمانە: -    عەلی حەمە ساڵح   فراكسیۆنی گۆڕان -    شایان عەسكەری    فراكسیۆنی گۆڕان -    شیرین ئەمین    فراكسیۆنی گۆڕان -    كازم فاورق      فراكسیۆنی نەوەی نوێ -    سیپان ئامێدی    فراكسیۆنی نەوەی نوێ -    كاوە عەبدولقادر    فراكسیۆنی نەوەی نوێ -    مژدە مەحمود    فراكسیۆنی نەوەی نوێ هیچ یەكێك لە پەرلەمانتارانی خولەكانی پێشوو بە خواستی خۆیان وەكو ئەوەی لە یاسای چاكسازیدا هاتووە، ئامادە نەبوون دەستبەرداری موچەی خانەنشینینان بنن و بگەڕێنەوە سەر كاری پێشووی خۆیان، لەناو پەرلەمانتارانی ئەم خولەشدا سیروان بابان كە دوای دەرچوونی یاساكە بانگەشەی ئەوەی كرد خانەنشینین رەتدەكاتەو فۆرمی رەتكردنەوەكەی پڕكردەوە، ناوی لە لیستی ئەوانەدا نیە كە خانەنشینیان رەتكردۆتەوە، بە پێی زانیارییەكانی (درەو) بە پێچەوانەی یاساكەوە سیروان بابان مەرجی داناوە بۆ دەستهەڵگرتن لە خانەنشینییەكەی،  بەشی یاسایی پەرلەمانی كوردستان دوای ئەوەی قسەیان لەگەڵ كردووە بۆ لابردنی مەرجەكەی، سیروان بابان رەتی كردۆتەوە، بۆیە بەشی یاساییش فۆرمەكەی سیروان بابانیان رەتكردۆتەوە ئەویش پاشگەزبوەتەوە لە رەتكردنەوەی موچەی خانەنشینیەكەی. 

 (درەو): نێچیرڤان بازرانی بە دوو پەیامی مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراقەوە لەگەڵ ئەردۆغان گفتوگۆی کردووە، کازمی مەرجی هەیە بۆ گفتوگۆکردن لەگەڵ تورکیا. رۆژی هەینی رابردوو نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان گەیشتە ئەنکەرەو لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆکی تورکیا کۆبووەوە. دوو رۆژ بەر لەوەی سەردانی تورکیا بکات، نێچیرڤان بارزانی لە بەغداد چاوی بە مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق کەوت. نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێم دوو جێگری هەیە، یەکێکیان سەر بە یەکێتی و ئەوی تر سەربە بزوتنەوەی گۆڕانە، بەڵام لەسەردانەکەیدا بۆ تورکیا هیچ یەکێک لە جێگرەکانی لەگەڵ خۆی نەبرد، سەرباری ئەوەی جێگرەکانیشی وردەکاری سەردانە کتوپڕەکەی بۆ ئەنکەرە نازانن، لە میدیاکانی تورکیاشدا زانیاری ئەوتۆ لەبارەی ناوەڕۆکی گفتوگۆکانییەوە نەخرایەڕوو، بۆ رایگشتی هەرێمی کوردستانیش ناوەڕۆک و ئامانجی سەردانەکەی بە ناڕوونی ماوەتەوەو قسەی جیاوازی لەبارەوە دەکرێت. بەپێی زانیارییەک کە لە چەند سەرچاوەیەکی باڵاوە لە بەغداد دەست (درەو) کەوتووە، نێچیرڤان بارزانی بە ئاگاداری و راوێژی هەریەکە لە مستەفا کازمی سەرۆک وەزیران و بەرهەم ساڵح سەرۆک کۆماری عێراق لەسەردانی توركیای كردووە.  بەپێی زانیارییەکانی (درەو)، مستەفا كازمی بە ئاگاداری بەرهەم ساڵح، لەڕیگەی نێچیرڤان بارزانییەوە دوو مەسجی بۆ رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆکی تورکیا ناردووە، بەمشێوەیە: مەسجی یەکەم: ئێمە چیتر ناتوانین بوونی سەربازانی توركیا لە خاكی عێراقدا قبوڵی بكەین، ئەمە ئیحراجی بۆ ئیمە دروستكردووە. مەسجی دووەم: پرسی ئابوری، دەبێت بەغداد ئاگاداری پرۆسەی نەوت بێت لە رێگەی توركیاوە هەناردە دەکرێت، دەبێت لە چۆنیەتی مامەڵی توركیا لەگەڵ نەوتی عێراق، بەغداد بەرچاوی روون بێت. مستەفا كازمی رایگەیاندووە، بەبێ جێبەجێكردنی ئەو دوو هەنگاوە، ناتوانن گفتوگۆ لەگەڵ توركیا دەست پێبكەن. (درەو) زانیویەتی، بەرپرسانی توركیا چەند جارێك داوای گفتوگۆیان لە بەرپرسانی عێراق كردووە، تائێستا عێراق وەڵامی نییە. نێچیرڤان بارزانی پەیامەکانی کازمی گەیاندوەتە ئەردۆغان، بەپێی زانیاری سەرچاوەیەکی باڵا کە بە (درەو)ی راگەیاندووە، ئەردۆغان بەڵێنی بە نێچیرڤان بارزانی داوە، هەنگاو بۆ ئاسایكردنەوەی گرژیەكان دەدات و تورکیا لەهەردوو رووی ئابوری و سەربازییەوە هاوكاری بەغداد دەبن. سەبارەت بە بە لەشكركێشی سەربازی تورکیا لەناو خاکی عێراق، ئەردۆغان بەڵێنی كشانەوەی تەواوەتی سوپاکەی نەداوە، بەڵام رایگەیاندووە، لەڕووی میدیاییەوەپرسی هێرشە سەربازیەكانیان لەناو خاكی عێراق كەمدەكەنەوەو بەشێوەیەكی قۆناغبەندیش هێرشە ئاسمانیەكانیان كەمدەكەنەوەو تا ئاستی وەستانی تەواوی هێرشە ئاسمانیەكان، بەڵام ناتوانن لە ئێستادا بەتەواوی هێرشەكانیان رابگرن و سەربازەكانیان بكشێننەوە. لەلایەکی ترەوە، رۆژنامەی (العربی الجدید) کە رۆژنامەیەکی قەتەرییە لەزاری بەرپرسێکی باڵاوە لە هەولێر بڵاوکردەوە، لە دیدارەکەیدا لەگەڵ ئەردۆغان، نێچیرڤان بارزانی بەڵێنی بە سەرۆکی تورکیا داوە رێگە نەدەن وڵاتانی تر بەیاریکراویش فەرەنساو ئیماراتی عەرەبی لەشکرکێشی تورکیا بۆ لێدان لە (پەکەکە) لەناو خاکی هەرێم بقۆزنەوە.

راپۆرتی: درەو داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان (ملیارێك و 104 ملیۆن) دۆلاری بۆ توركیا دەچێت، لە كۆی (8 ملیار و 438 ملیۆن) دۆلاری داهاتی نەوت، تەنیا (2 ملیارو 647 ملیۆن) دۆلاری دەچێتە گیرفانی وەزارەتی داراییەوە، (30%)ی داهاتی نەوت بۆ خەزێنەی حكومەتەو (70%)ی داهاتی نەوتی هەرێم بۆ خەرجی و قەرزی كۆمپانیاكان دەچێت. بە پێی شیكارییەكی (د. عزەت سابیر) شارەزای بواری ئابوری، حكومەتی هەرێمی كوردستان لە 2013 دا داهاتەكەی (14 ملیار) دۆلار بووەو (100%)ی داهاتەكەی خەرجدەكرا و (12) موچەی ئەو ساڵەی لێدراوە بێ لێبڕین و پاشەكەوت، بەڵام داهاتی حكومەتی هەرێم لە 2019 دا ( 15 ملیار) دۆلار بووە، لەو بڕە تەنها ( 5 ملیار) دۆلاری بۆ خەرجی و موچە بووە و (10 ملیار) دۆلاری بۆ قەرزو خەرجی كۆمپانیاكان بووە، لەو ساڵەدا تەنیا (9) موچە دراوە .  بەپێی راپۆرتی كۆمپانیای دیلۆیت بۆ ووردبینی بەرهەمهێنان و هەناردەكردن و داهات و خەرجی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ 2019، هەرێمی كوردستان (171 ملیۆن) بەرمیل نەوتی بەرهەمهێناوەو (160 ملیۆن ) بەرمیلی هەناردەكردووە، (11 ملیۆن) بەرمیلی بۆ ناوخۆ بەكارهاتووە، تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوت (53 ) دۆلار بووە، كۆی داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان لە 2019 دا ( 8 ملیار و 438 ملیۆن) دۆلار بووە. لە كۆی ( 8 ملیارو 438 ملیۆن) دۆلاری داهاتی نەوتی هەرێم ( 5 ملیارو 791 ملیۆن) دۆلاری بۆ قەرزو خەرجی كۆمپانیاكان چوەو تەنیا (2 ملیارو 647 ملیۆن) دۆلاری بۆ خەزێنەی حكومەتی هەرێم بووە. (610 ملیۆن) دۆلاری داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ دانەوەی قەرزی كۆمپانیای نێودەوڵەتی نەوتی توركیابووە، (494 ملیۆن) دۆلاری بۆ كۆمپانیای وزەی توركی بووە بۆ كرێی بۆری، واتا ( ملیارێك و 104 ملیۆن) دۆلاری بۆ توركیایە، (700 ملیۆن) دۆلاری بۆ قەرزی كۆمپانیاكانی كڕیاری نەوتە، ساڵانە (25 ملیۆن) دۆلاری بۆ سودی قەرزی كۆمپانیاكانی كڕیاری نەوتە، (644 ملیۆن) دۆلاری داهاتی نەوت بۆ كرێی بۆری نەوتی كوردستانە، ( 2ملیارو 537 ملیۆن) دۆلاری بۆ حەقدەستی كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی نەوتە. داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان (30%)ی بۆ خەزێنەی حكومەتەو (70%)ی بۆ خەرجی و قەرزی كۆمپانیاكانە بەشێوەیەك، (13%)ی بۆ كرێی بۆری نەوتی كوردستان و توركیایە، بۆ قەرزی توركیا و كۆمپانیاكانی كڕیاری نەوت (16%)ی نەوتی هەرێم دەڕوات، (9%)ی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ كۆمپانیا ناوخۆییەكانە ( كارەبا و پاڵاوگەكان)، بۆ حەقدەستی كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی نەوت (30%)ی داهاتی نەوتی دەڕوات، پوختەی ئەو داهاتەی نەوت كە بۆ موچەو خەرجی حكومەتی هەرێم دەمێنێتەوە تەنها (32%)ەو لە پرۆسەی گۆڕینەوەی داهاتی نەوت لە دۆلارەوە بۆ دینار (2%) دەڕوات بۆ بانكی (RT) بەو پێیەش (30%)ی كۆی داهاتی نەوت بۆ خەڵك و حكومەتی هەرێم دەمێنێتەوە. كۆی ئەو داهاتانەی كەوتۆتە دەستی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە 2019دا (15 ملیۆن) دۆلار بووە، لەو رێژەیە ( 8 ملیارو 500 ملیۆن) دۆلاری داهاتی نەوت بووە بەرێژەی (57%)، ئەو پارەیەی كە لە 2019 دا لە بەغداوە بۆ هەرێم هاتووە مانگانە (453 ملیار) دینار بووە لەو ساڵەدا (4 ملیارو  500 ملیۆن ) دۆلار لەبەغداوە بۆ هەرێم هاتووە، داهاتی ناوخۆ ( نانەوتی) لە هەرێمی كوردستان لەو ساڵەدا ( 2 ملیار) دۆلار بووە، بەڵام لە كۆی ئەو (15 ملیار) دۆلارەی داهاتی هەرێم لە 2019 دا تەنها (5 ملیار) دۆلاری بۆ خەرجی و موچە بووە، (10 ملیار) دۆلاری بۆ خەرجی و قەرزی كۆمپانیاكان رۆیشتووە و حكومەت تەنها (9 ) موچەی دابەشكردووە بە پاشەكەوت و لێبڕینەوە، ئەمە لە كاتێكدایە لە 2013 دا كە هەرێمی كوردستان لەو پەڕی گەشەسەندندا بووە، كۆی داهاتەكەی (14 ملیار) دۆلاربووە كە (100%)ی خەرجكراوە و (12)موچە دراوە.