.png)
(درەو): لە ناوەڕۆكی گفتوگۆو دەرەنجامی دانوستانی نێوان رێبەر ئاپۆو نوێنەرانی دەوڵەت لە زیندانی ئیمراڵی بێخەبەرین.. لەدۆخی ئێستادا لەژێر فشاردا لە زیندانی ئیمرالی؛ رێبەری ئێمە ناتوانێت بەشداری كۆنگرە بكات و لەم دۆخەدا ناتوانرێت كۆنگرە بكرێت.. ئەگەر بەبێ مەرج چەك دابنێین واتا بەدەوڵەتی توركیا دەڵێن بێن ئێمە لەناوببەن و بمانكوژن، ئەمە خۆكوژییە، هیچ كەسێك ئەم جۆرە خۆكوژییە قبوڵ ناكات، ئامانج لە چەكداماڵین دیاریكراوە، ئەگەر مەرجەكان فەراهەم نەبن ئێمە بەردەوامین دەبین لە بەرگریكردن لە خۆمان، ئەمانە قسەی (جەمیل بایك) هاوسەرۆكی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)یە لە دیمانەیەكدا لەگەڵ كەناڵی (بی بی سی فارسی)، كە لەبەر بایەخی ناوەڕۆكەكەی (درەو) بەشێك لە پرسیارەكانی دیمانەكەی وەرگێڕاوەتە سەر زمانی كوردی و لێرەدا بڵاویدەكاتەوە. دەقی دیمانەكە: بی بی سی: پەیامی ئۆجەلان بۆ چەكدانان و هەڵوەشاندنەوەی پەكەكە چ واتایەكی هەیە بۆ ئێوە؟ جەمیل بایك: رێبەری ئێمە ئاپۆ لە 27ی شوباتی 2025دا مانفێستێكی راگەیاندو داوای ئاشتی و دروستكردنی كۆمەڵگەیەكی دیموكراتی كرد، لەسەر ئەم بنەمایە داوای راگرتنی چالاكییە سەربازییەكان و هەڵوەشاندنەوەی پەكەكەی كرد، كۆمیتەی ناوەندیی پەكەكە وەڵامی ئەرێنیی ئەم داواكارییەی رێبەر ئاپۆی دایەوەو رایگەیاند ئامادەیە بۆ جێبەجێكردنی داواكارییەكانی؛ لەسەر ئەم بنەمایە فەرماندەیی هێزەكانی پەكەكە (هەپەگە) راگربەستی راگەیاندو وتی ئەگەر هێرشمان نەكرێتەسەر لەژێر هیچ بارودۆخێكدا هێرش ناكەین، بۆ ئەوەی زەمینەی داواكارییەكانی رێبەرمان فەراهەم ببێت، توركیا تائێستا هێرشەكانی رانەگرتووەو رۆژانە بە درۆن و فڕۆكەو تانك و تۆبخانە ئێمە بۆردومان دەكات، لەم بارودۆخەدا توانای جێبەجێكردنی بڕیاری كۆمیتەی ناوەندیی پەكەكە نییە، دەوڵەتی توركیا دەبێت ئەم هێرشانە رابگرێت بۆ ئەوەی كۆنگرە ببەسترێت و لەبارەی داواكارییەكانی رێبەرمان گفتوگۆو بڕیاری پێویست بدرێت، بۆ بەدیهێنانی ئەم بڕیارانە دەبێت دۆخی ژیانی رێبەری ئاپۆش باشتر بكرێت و زەمینەی گونجاو بۆ چالاكی ئەو بڕەخسێت، لەدۆخی ئێستادا لەژێر فشاردا لە زیندانی ئیمرالی؛ رێبەری ئێمە ناتوانێت بەشداری كۆنگرە بكات، لەم دۆخەدا ناتوانرێت كۆنگرە بكرێت، كۆنگرە تەنیا كاتێك دەتوانرێت بكرێت كە دۆخی شەڕ نەمێنێت، لەم دۆخەدا ئێمەش دەتوانین بڕیاری پێویست بۆ ئایندە بدەین. بی بی سی: ئۆجەلان 26 ساڵە لەزنیداندایە، چ گەرەنتییەك هەیە كە لەبارودۆخێكی ئاسایی و لەژێر فشاردا نەبووە كە بانگەوازەی كردووە ؟ بۆچی لەم كاتەدا ئەم بانگەوازەی كردووە؟ جەمیل بایك: رێبەری ئاپۆ هەمیشە رون و ئاشكرا بووە، ئەو خوازیاری چارەسەری كێشەی كورد بووە دور لە توندوتیژیی و لە رێگەی سیاسی و دیموكراتیك و یاساییەوە، دەبێت ئەوەش بەیاد بهێنمەوە رێبەری ئاپۆ ئەمڕۆ ئەم بڕیارەی نەداوە، ئەو لە ساڵی 1993 ئاگربەستی یەكلایەنەی راگەیاند، لەو سەردەمەدا مام جەلال تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانی كوردستان لەنێوان ئێمەو دەوڵەتی توركیادا نێوەندگیری كرد؛ ئەو سەردەمە تۆرگوت ئۆزال سەرۆك كۆماری توركیا بوو، ئۆزالیش خوازیاری چارەسەری كێشەی كورد بوو لەرێگەی یاسایی و دیموكراتییەوە، بەڵام سیاسەتی دەوڵەتی توركیا نكولیكردن لە ناسنامەو كۆمەڵكوژی كورد بوو، ئەوان رێگەیان نەدا رێبەر ئاپۆو تورگۆت ئۆزال درێژە بە گفتوگۆ بدەن تا ئەنجامێك بەدی بێت، لەوكاتەوە تائێستا رێبەر ئاپۆ لەهەوڵدا بووە بۆ دۆزینەوەی رێگەچارەی ئاشتی، ئەو گۆڕانكاریی گەورەی لە جوڵانەوەی پەكەكەدا دروستكردووە، ئەم گۆڕانكارییانە كە لە ساڵی 1993وە دەستیان پێكرد، بووەهۆی دروستبوونی هەڵوێستێكی نوێ كە ئامانجی لێی رێبەرایەتیكردنی خەباتی چەكداریی بووە بەرەو خەباتی سیاسی. ئامانجی ئەو دروستكردنی كۆمەڵگەیەكی دیموكراتیك لەسەر بنەمای پاراستنی ژینگەو ئازادی ژنان هەروەها مامەڵەكردن بوو لەگەڵ كۆمەڵگە دیموكراتیكەكان، ئەم پارادایمە تەواوی میللەت و باوەڕە جیاوازەكان لەخۆدەگرێت تاوەكو لەچوارچێوەیەكی گونجاو و لە زەمینەیەكدا لەسەر بنەمای یەكسانیی، ئازادی و دیموكراسی بە ناسنامەو فەرهەنگ و بیروباوەڕی خۆیانەوە بژین. رێبەر ئاپۆ تاوەكو ساڵی 2025 واتا سەردەمێك كە بەشێوەی ئاشكرا بانگەوازەكەی خۆی راگەیاند، بارودۆخەكەی بەگونجاو نەدەبینی كە دۆزی كورد لەرێگەی سیاسییەوە چارەسەر بكرێت، ئەگەر ئەمڕۆ ئەو بانگەوازەی كردووە بێگومان هۆكارێكی بۆ ئەمە هەیە. بی بی سی: ئایا گۆڕانكارییەك لە هەڵسوكەوتی رێبەرانی سیاسیی توركیا توركیا روویداوە یان نا؟ جەمیل بایك: ئامانجی دەوڵەتی توركیا لە لەناوبردنی كاریگەریی رێبەر ئاپۆو (پەكەكە)یە، لەناوخۆی توركیاش كێشەی زۆر دروستبووە، سیاسەتی ناوخۆیی توركیا گەیشتوەتە بنبەست و نەیتوانیوە كێشە ناوخۆییەكانی چارەسەی بكات. هاوكاتیش لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕانكاری بنەڕەتی و گەورە روویداوە، ئەم گۆڕانكاری و قەیرانانە دەوڵەتی توركیای ترساندووە، لەم بارودۆخەدا رۆڵ و كاریگەریی كورد دەركەوتووەو چارەنوسی توركیا كەوتوەتە دەستی كوردەوە. دەوڵەتی توركیا ناچار بووە رێبەر ئاپۆ وەكو كەسایەتییەكی كاریگەر قبوڵ بكات تا لەو دۆخە مەترسیدارە دەربچێت، بەڵام بارودۆخێك كە لە توركیاو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە توركیای ناچار كردووە بەرەو لای كورد بڕوات، ئەگەر پشتیوانی كورد بەدەست نەهێنێت ناتوانێت قەیرانەكان چارەسەر بكات و روبەڕووی مەترسی گەورە دەبێتەوە، توركیا پێگەی خۆی لەدەستداوەو لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش گۆڕانكاری گەورە روویداوە، هەژموونی ئیسرائیل و هاوپەیمانێتیی ئەو وڵاتە لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی دروستبووەو سەرمایەدارانی جولەكەو عەرەب گەیشتونەتە رێككەوتن، ئێران و توركیا ئیتر كاریگەرییەكانی پێشتریان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا نییە، توركیا زۆرێك لە دەستكەوتەكانی خۆی لەدەستداوە بەو هۆكارە ترساوە. پێگەی كوردیش گۆڕانكاری بەسەردا هاتووەو لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیی كەوتوەتە بەر باس، ئێستا هەمووان هەوڵدەدەن كە كورد بەلای خۆیاندا رابكێشن و هەركەسێك لەم كارەدا سەركەوتوو بێت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا براوە دەبێت، ئەمانە هۆكاری نزیكبوونەوەی توركیان لە رێبەر ئاپۆو كورد، نەك ئەوەی لەڕووی بیكردنەوەوە گۆڕانكارییەك روویدابێت. بی بی سی: ئایا بەر لە بڵاوكردنەوەی بانگەوازەكەی ئۆجەلان، رێبەرانی پەكەكە ئاگاداری گفتوگۆی ئۆجەلان و دەوڵەتی توركیا بوون؟ جەمیل بایك: رێبەر ئاپۆ لەبارەی پێشنیاری چەكدانان و هەڵوەشاندنەوەی پەكەكە هەرگیز لەگەڵ كەس مامەڵە یان سازشێكی نەكردووە، ئەو باوەڕی بەخۆی هەیەو بەتەنیایی بڕیاریداوە كە ئەم بابەتە بەرەو پێش ببات، بۆچی؟ چونكە دەیەوێت دۆزی كورد بەرەو ئاڕاستەی سیاسی و یاسایی ببات و بەمشێوەیە پرسی كورد چارەسەر بكات. بۆ بەدیهێنانی ئەمە دەبێت دەوڵەتی توركیاش بەرپرسیارێتیی خۆی هەڵگرێت و هەنگاوی پێویست بگرێتەبەر. ئێمە ناپرسین ئایا توركیا لەم پرۆسەیەدا جدییە یاخود نا. ئەوە ئێمەین كە جددین، دەمانەوێت رێگەچارەی سەربازیی بۆ چارەسەری دۆزی كورد بخەینەلاو، لەرێگەی سیاسی و یاسایی چارەسەری بكەین، دەمانەوێت توركیا ناچار بكەین كە چەند هەنگاوێك هەڵگرێت، ئەمە ئەو شتەیە كە ئەمڕۆ هەوڵی بۆ دەدەین. تائێستا هیچ جۆرە پەیوەندیی، دانوستان یان گفتوگۆیەك لەنێوان ئێمەو دەوڵەتی توركیادا نەكراوە. رێبەر ئاپۆ لە زیندانی ئیمرالی لەگەڵ ئەواندا گفتوگۆ دەكات؛ لە دەقی پەیوەندی و خواستەكانی رێبەر ئاپۆوە روونە كە ئەو لەگەڵ نوێنەرانی دەوڵەت لە زیندانی ئیمرالی دانوستانی كردووە، ئێمە لە ناوەڕۆكی ئەو گفتوگۆیانەو دەرەنجامی دانوستان بێخەبەرین، ئەوەی كە دەبوو لەرێگەی خەباتی چەكدارییەوە بەدەستبهاتایە، بەدەستهاتووە، خەباتی چەكداری ئەوكات تاكە بژاردە بوو، ئێستا خەباتی چەكداری ئەتوانێت رابوەستێت و دۆزی كورد دەتوانێت بە رێگای دیموكراتی و سیاسی چارە بكرێت، بەڵام دەوڵەتی توركیا پێداگریی دەكات لەسەر سیاسەتی لەناوبردنی ئێمە. هەركاتێك رێبەر ئاپۆ پێشنیاری ئاگربەستی كردووە ئەوان ئاگربەستیان شكاندووەو نەیانویستووە دۆزی كورد چارەسەر بكرێت، بۆچی؟ چونكە ئەگەر دۆزی كورد چارەسەر ببێ بۆ ئەوان قازانجی نییە، بەڵام ئەگەر جەنگ بەردەوامی پێبدرێت لەو جەنگە قازانج و بەرژەوەندیی بەدەستدەهێنن. بی بی سی: ئایا دوای چەكدانان سەركردەو ئەندامانی پەكەكە ئامادەن بگەڕێنەوە بۆ توركیا؟ جەمیل بایك: لەم بارودۆخەدا ئێمە چۆن بتوانین بگەڕێینەوە بۆ توركیا، لەئێستادا رۆیشتن بۆ توركیا بەواتای رۆیشتنە بۆ زیندان، بێگومان هیچ كەسێك نایەوێت بەمجۆرە زیندانی بكرێت، هەركاتێك توركیا دۆزی كوردی قوبڵكردو بەدوای رێگاچارەوە بێت، بێگومان ئێمەش لەو كاتەدا دەمانەوێت بگەڕێینەوە بۆ خاكی دایكیی خۆمان، ئێمە خاكی میللەتی خۆمانمان خۆشدەوێت، ئەگەر ئەم عیشق و پەیوەندییە نەبووایە بۆچی ساڵەهایەك بۆ ئازادی خەبات و كۆششمان دەكرد، كاتێك بۆ خەبات چوینە شاخەكان عاشقی جەنگ و چەك نەبووین، ئێمە چوینە شاخەكان و خەباتی چەكداریمان دەستپێكرد چونكە هەموو رێگا دیموكراتییەكان بەڕووماندا داخرابوون. هەر بەوجۆرەی كە وتم تاكە مەرجی ئێمە ئەوەیە كە ئەو سنورداركردنانەی لە زیندانی ئیمرالی خراوەتەسەر رێبەر ئاپۆ دەبێت هەڵوەشێندرێنەوە، بۆ ئەوەی ئەو بتوانێت ئازادانە چالاكی بكات. كاتێك كە دەوڵەتی توركیا ئەمە پەسەند بكات، بابەتەكانی تر چارەسەر دەبن. كاتێك كە رێبەر ئاپۆ لە سیستەمی زیندانی ئیمرالی بچێتە دەرەوەو كەشوهەوای چالاكی ئازادانەی بۆ فەراهەم بكرێت ئەمە بەواتای ئەوەیە كە دۆزی كوردو هەوڵ بۆ چارەسەركردنی لەبەرنامەی كاری دەوڵەتدا جێگەی گرتووە، بێگومان دەبێت هاوڕێیانی تری زیندان ئازاد بكرێن، رەنگە بپرسیت ئەوانە كێن لە زیندانەكاندان؟ ئەوانە نوێنەرانی پەرلەمان، سەرۆك شارەوانییەكان، ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانییەكان، چالاكانی سیاسی، رۆژنامەنوسان و هونەرمەندانن، تەواوی ئەو كەسانەی كە ئێستا زیندانین چالاكی سیاسی و دیموكراتییان هەبووە، بۆچی كەوتونەتە زیندانەوە؟ چونكە كورد بوون، چونكە بەناسنامەی خۆیانەوە دەژیان، چونكە خوازیاری چارەسەری پرسی كورد بوون و لەو رێگەدایە تێكۆشین دەكەن. چەكداماڵین واتا ئامادەبوون بۆ مەرگ، ئێمە هێشتا نەمردووین، دەوڵەتی توركیا دەیەوێت كورد لەناو ببات، ئێمەش لەبەرامبەر ئەم سیاسەتەدا راوەستاوین و رادەوەستین، ئەگەر بەبێ مەرج چەك دابنێین واتا بەدەوڵەتی توركیا دەڵێن بێن ئێمە لەناوببەن و بمانكوژن، ئەمە خۆكوژییە، هیچ كەسێك ئەم جۆرە خۆكوژییە قبوڵ ناكات، ئامانج لە چەكداماڵین دیاریكراوە، ئەگەر مەرجەكان فەراهەم نەبن ئێمە بەردەوامین دەبین لە بەرگریكردن لە خۆمان و بەردەوامی دەدەین بە تێكۆشینی خۆمان.
.jpg)
گفتوگۆی رۆژنامه‌وانی: هێمن خۆشناو سه‌باحه‌ت تونجه‌ل، ژنه سیاسه‌تمه‌دار و په‌رله‌مانتاری پێشووی كورد، كه ماوه‌ی چه‌ند ساڵێك به‌هۆی پرسی كوردەوە زیندانیكراوه، له‌م دیمانه‌یه‌یدا كە تایبەت بۆ (درەو) كراوە له‌باره‌ی رووداوه‌كان و گرژیه‌كانی ئه‌م دوایه‌ی ناوخۆی توركیا وه‌ڵامی پرسیاره‌كان ده‌داته‌وه. له هه‌مان كاتدا باس له داهاتووی پڕۆسه‌ی گفتوگۆی ئیمڕالی له نێوان (عه‌بدولڵا ئۆجالان) و سه‌رانی ده‌وڵه‌تی توركیا ده‌كات. پ: ئۆپاراسیۆنی سیسته‌می دادوه‌ری توركیا، كه له به‌ره‌به‌یانی رۆژی 19 ئاداری 2025 ده‌ستی پێكردووه، ته‌نیا په‌یوه‌سته به (ئه‌كره‌م ئیمامئۆغڵو)، سه‌رۆكی شاره‌وانی گه‌وره‌ی ئیستانبۆڵ، یان پارتی گه‌لی كۆماریش (جه‌هه‌په) ده‌گرێته‌وه؟ وه‌ڵام: هه‌ڵه نابێت ئه‌گه‌ر بڵێین په‌یوه‌سته به هه‌ردووكیانه‌وه. پارتی داد و گه‌شه‌پێدان (ئاكه‌په) له‌لایه‌ك ده‌خوازێت له رێگای ئه‌م ئۆپاراسیۆنه‌وه (ئه‌كره‌م ئیمامئۆغڵو) كه ئه‌كته‌رێكی گرنگه بخاته ده‌ره‌وه‌ی بازنه‌ی پێشبڕكێی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی كۆمار، له‌لایه‌كی دیكهش ده‌خوازێت (جه‌هه‌په) كه پارتی گه‌وره‌ی ئۆپۆزسیۆنه له توركیا له ئه‌ركی سه‌ره‌كی خۆی داببڕێت كه چاودێریكردنی ده‌سه‌ڵاته، له رێگای ئه‌م هه‌ڵمه‌ته‌وه ئه‌م پارته به كێشه ناوخۆیه‌كانیه‌وه خه‌ریك بكات. له‌به‌ر ئهوهی قه‌یرانی خراپ به‌ڕێوه‌بردنی توركیا له‌لایه‌ن ئاكه‌په، قه‌یرانی سیسته‌مه و ده‌سه‌ڵات ده‌خوازێت له‌ژێر ناوی قه‌یرانی سیاسی و ئابووری جه‌وهه‌ر و جۆری قه‌یرانه‌كه بشارێته‌وه، پێویسته جه‌هه‌په به مه‌سه‌له و كێشه‌ی لاوه‌كی خه‌ریك بكرێت. پ: خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تیه‌كان شه‌قام دژ به ده‌ستگیركردنی (ئیمامئۆغڵو) تا كه‌ی به‌رده‌وام ده‌بێت، به تایبه‌تی كه له‌م چه‌ند شه‌وه‌ی دواییدا توندوتیژی پۆلیس دژ به خۆپیشانده‌ران زیاتر بووه؟ وه‌ڵام: (جه‌هه‌په) توانایه‌كی له راده‌به‌ده‌ری هه‌یه له جوڵاندنی شه‌قام. له ساڵی 2015 تا ئه‌مڕۆ له به‌رامبه‌ر كرده‌وه‌ی فاشیست، دڕنده و تاكڕه‌وانه، جه‌هه‌په داوا له بزوتنه‌وه‌ی گه‌نجان و ئۆپۆزسیۆن ده‌كات بڕژێنه سه‌ر شه‌قامه‌كان. به پێشڕه‌وی جه‌هه‌په، كه پێشتر وێنه‌ی نه‌بووه گه‌نجان له هه‌موو زانكۆكان له شه‌قامن. تێكه‌ڵبوونی ئه‌م گه‌نجانه له‌گه‌ڵ سیاسه‌ت له داهاتوودا رێگا بۆ گۆڕانكاری و وه‌چه‌رخانی گرنگ خۆش ده‌كات. به‌بێ رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ كورد ده‌نگدان بۆ جه‌هه‌په سوودی نیه پ: وه‌كو ده‌زانین له‌ناو جه‌هه‌په‌دا، كلتووری یاخیبوون زۆر لاوازه. له ئێستادا جه‌هه‌په ده‌توانێ تا سه‌ر به ته‌نیا له شه‌قام بمێنێته‌وه؟ وه‌ڵام: ناڕه‌زایه‌تیه‌كانی سه‌ر شه‌قام تا ماوه‌یه‌كی دیكه كۆتاییان پێدێت. ئهوهی ده‌مێنێته‌وه، جه‌هه‌په له‌ناو سیسته‌می ده‌وڵه‌تدا پارتێكی سیاسیه ده‌خوازێت ده‌سه‌ڵات بگرێـته ده‌ست. به‌و پێیه‌ی جه‌هه‌په پارتی دامه‌زرێنه‌ری كۆماره، ئه‌و توانا و وزه‌یه‌ی نیه تا سه‌رۆكایه‌تی ئۆپۆزسیۆنی كۆمه‌ڵایه‌تی بكات. بۆیه كۆكردنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ر له گۆڕه‌پانه‌كان به هه‌مان گوڕ و وزه‌ی رۆژی یه‌كه‌م دوای ماوه‌یه‌كی دیاریكراو زه‌حمه‌ت ده‌بێت. پ: ئایا جه‌هه‌په ده‌توانێ له‌گه‌ڵ پارته‌كانی دیكه‌ی ئۆپۆزسیۆن به‌ره‌یه‌ك دروست بكات؟ وه‌ڵام: له ئێستادا جه‌هه‌په به كێشه ناوخۆیه‌كان و سازكردنی كۆنگره‌ی نا ئاسایی خه‌ریكه. له كۆنگره‌ی نائاساییدا جارێكی دیكه متمانه به (ئۆزگور ئۆزه‌ل) ده‌درێته‌وه و سیاسه‌تی هاوپه‌یمانی كردن دیاری ده‌كرێت. له‌وێ ده‌بینین رێككه‌وتنی جه‌هه‌په له‌گه‌ڵ لایه‌نه موحافه‌زه‌كار و نه‌ته‌وه‌په‌رسته راستڕه‌وه‌كان تا چه‌ند گۆڕانی به‌سه‌ردا دێت. له‌گه‌ڵ لایه‌نی كوردیش له رێككه‌وتن زیاتر، جه‌هه‌په داوای ده‌نگ ده‌كات له ده‌نگده‌رانی كورد كه ئه‌مه‌ش به كه‌ڵك نایه‌ت و سوودی نیه. به‌بێ رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ سیاسه‌تی كورد ده‌نگدان بۆ جه‌هه‌په سوودی نیه. پ: سه‌رۆكی گشتی جه‌هه‌په (ئوزگور ئۆزه‌ل) له سه‌راجخانه داوای لێبوردنی كرد له كورد. بۆ ئاشتكردنه‌وه‌ی دڵی كورد ئه‌مه ته‌نیا به‌سه؟ وه‌ڵام: له قسه‌كانی (مه‌نسور یه‌ڤاش) سه‌رۆكی شاره‌وانی گه‌وره‌ی ئه‌نقه‌ره، كورد زۆر نیگه‌ران و توڕه بوو، بۆ ئه‌مه ئوزگور ئۆزه‌ل داوای لێبوردنی كرد. به‌ڵام كورد و گه‌نجانی كورد، په‌یوه‌ست به كێشه‌ی كورد چاوه‌ڕێ ده‌كه‌ن جه‌هه‌په سیاسه‌تێكی روون و ئاشكرا بگرێته‌به‌ر. ئه‌گه‌ر ده‌رباره‌ی كێشه‌ی ئازادی میلله‌تی كورد، زمان، ناسنامه و كلتووری كوردی، هه‌روه‌ها له ئه‌گه‌ری به‌رقه‌رابوونی ئاشتیدا ئه‌گه‌ر جه‌هه‌په هه‌نگاوی ئه‌رێنی بنێت، هه‌ڵوێستی كورد به‌رامبه‌ر ئه‌م پارته ئه‌رێنی ده‌بێت. جه‌هه‌په ئه‌و توانا و وزه‌یه‌ی نیه تا سه‌رۆكایه‌تی ئۆپۆزسیۆنی كۆمه‌ڵایه‌تی بكات، ناڕه‌زایه‌تیه‌كانی سه‌ر شه‌قام تا ماوه‌یه‌كی دیكه كۆتاییان پێدێت پ: چاوەڕوان دەكرا لە نه‌ورۆزدا په‌یامی (عه‌بدولڵا ئۆجالان) بخوێندرێته‌وه، به‌ڵام له ئاهه‌نگه‌كانی نه‌ورۆزدا هیچ په‌یامێكی ئۆجالان نه‌خوێندرایه‌وه. هۆكار چی بوو؟ وه‌ڵام: به‌ڵێ گه‌لی كورد، هه‌روه‌ها ئه‌وانه‌ی له توركیا داوای چارسه‌ری كێشه‌ی ئازادی كورد ده‌كه‌ن له‌گه‌ڵ دۆستانی كورد له نه‌ورۆزدا چاوه‌ڕێی په‌یامێك بوون. به‌ڵام به‌داخه‌وه ده‌سه‌ڵات ئه‌م ده‌رفه‌ته‌ی نه‌ڕه‌خساند. باشتر نه‌كردنی دۆخی به‌ڕێز (عه‌بدولڵا ئۆجالان) له زیندانی ئیمڕالی، هه‌ڵنه‌گرتنی گۆشه‌گیری و نه‌گرتنه‌به‌ری هه‌نگاوی پێویست، ده‌ستپێكردنی ئه‌م پڕۆسه‌یه مێژوویه كه به بانگه‌وازه‌كه‌ی 27 ی شوبات هاتۆته ئاراوه ئاسته‌نگ ده‌كات. پ: له‌به‌ر ئهوهی ئۆجالان به ویستی ده‌وڵه‌ت په‌یامه‌كه‌ی دانه‌ڕشتووه، ده‌وڵه‌ت رێگای نه‌دا په‌یامه‌كه‌ی بگاته ئاهه‌نگی نه‌ورۆز؟ وه‌ڵام: له‌مباره‌یه‌وه هه‌رچیه‌ك بڵێین ده‌بێته هه‌ڵسه‌نگاندنێكی نا بابه‌تی. بانگه‌وازی به‌ڕێز ئۆجالان بۆ ده‌رهێنانی مه‌سه‌له‌ی كورد له گۆڕه‌پانی جه‌نگ و ململانێ، جێگیركردنی له چوارچێوه‌ی یاسایی دیموكراتیدا، نیشانمان ده‌دات كه پێویسته له قۆناخی داهاتوودا رێڕه‌وی سیاسه‌ت و ئایدیۆلۆژی به‌چ شێوه‌یه‌ك بێت. رۆژه‌ڤی سه‌ره‌كی ئاهه‌نگی نه‌ورۆزیش له كوردستان، توركیا و ئه‌وروپا بانگه‌وازی 27 شوبات بوو. له نه‌ورۆزی 2025 دا بانگه‌وازه نوێیه‌كه‌ی به‌ڕێز ئۆجالان له‌لایه‌ن كۆمه‌ڵگاوه زۆر به‌هێزه‌وه پشتگیری لێكرا، كه ئه‌مه‌ش په‌یامێكی گرنگه. پ: ده‌گووترێت پڕۆسه‌ی ئیمڕالی به بنبه‌ست گه‌یشتووه. ئه‌گه‌ر به بنبه‌ست گه‌یشتووه هۆكاره‌كه‌ی چیه؟ له كوێ به بنبه‌ست گه‌یشتووه؟ وه‌ڵام: بۆ به‌ره‌وپێشچوونی پڕۆسه‌كه پێویسته ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌ڵات چه‌ند هه‌نگاوێك بنێت. له ئه‌گه‌ری گرتنه‌به‌ری ئه‌م هه‌نگاوانه پڕۆسه‌كه به‌ره‌وپێش ده‌چێت. ئه‌و گفتوگۆیانه‌ی له‌دوای جه‌ژن ئه‌نجام ده‌درێت بۆ دیاریكردنی داهاتووی پڕۆسه‌كه گرنگی تایبه‌تی خۆی هه‌یه. ئه‌و كێشه‌یه‌ی سه‌ده‌یه‌ك زیاتره مۆری خۆی له مێژووی توركیا داوه، هه‌روه‌ها ئه‌و كێشه‌یه‌ی 45 ساڵه شه‌ڕ و توندوتیژی لێكه‌وتۆته‌وه چاره‌سه‌ری ئاسان نابێت. هه‌روه‌ها ئه‌م هه‌وڵانه‌ی تا ئه‌مڕۆ له پێناو به‌رقه‌رار كردنی ئاشتی كاریان بۆ كراوه، به‌هۆی سیاسه‌تی نكۆڵیكردنی ده‌وڵه‌ت نه‌گه‌یشتوونه‌ته ئامانجه‌كانیان. گرنگترین بڕگه‌ی بانگه‌وازی 27 شوبات، ناسنامه‌ی كورد و ناسنامه‌ی باوه‌ڕیه‌كانه. ئه‌مه‌ش به واتای گۆڕینی پارادیگمای نكۆڵیكردنی ده‌وڵه‌ته له كورد. له هه‌مان كاتدا جێبه‌جێكردنی ئه‌م بڕگه‌یه به واتای هه‌ڵگرتنی گه‌وره‌ترین ئاسته‌نگ دێت له‌به‌رده‌م چاره‌سه‌ری پرسی كورد.
.jpg)
وینثرۆپ رۆجەرز, تایبەت بە (درەو): ئیدارەی کورد لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا دوای ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد لە سەرەتای مانگی کانوونی دووەم، ڕووبەڕووی دیمەنێکی سیاسی نوێ دەبێتەوە. لەناو ئەو نادڵنیاییە زۆرەدا، پرسیاری زۆر بەپەلە سەبارەت بە داهاتووی هەیە. لەوانە ڕەچاوکردنی بارودۆخی ناوخۆیی، نیشتمانی، ناوچەیی و جیۆپۆلەتیکی. دۆزینەوەی وەڵامەکان شتێکی ئاسان نیە. - چی بکرێت سەبارەت بە دابەشبوونی ناوخۆیی کوردەکانی سوریا؟ - پێگەی كوردەكان لە سوریای نوێدا چۆن دەبێت؟ - هەنگاوەکانی تورکیا و زلهێزەکانی تری ناوچەکە چی دەبێت؟ - ئایا ئیدارەی نوێی ئەمریکا بەردەوام دەبێت یان سیاسەتەکانی ئێستای لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا دەگۆڕێت؟ - ئەمریكا لە نێوان پشتیوانی كوردەكانی سوریا وتەماحە سیاسیەكانیدا كامیان هەڵدەبژێرێت؟ کاروباری ناوخۆی کورد وەک لە زۆرێک لە بەشەکانی تری کوردستان، سیاسەتی کوردی لە سوریا دابەشبووە بەسەر چەند کوتلەیەکدا. هەرچەندە خواستی پێکهێنانی بەرەیەکی یەکگرتوو بە شێوەیەکی بەرفراوان دانپێدانراوە. کە ئەوەش یارمەتیدەر دەبێت بۆ دەستەبەرکردنی حوکمڕانییەکی یەکگرتوو و دیموکراسی و پێگەیەکی بەهێز لە دانوستان لەگەڵ زلهێزە نوێیەکانی دیمەشقدا دەخاتە ڕوو، هەروەها چارەسەری داواکارییەکانی ئەکتەرە ناوچەیی و جیۆپۆلەتیکییەکان دەکات. سەرەڕای ئەوەش، سەلمێنراوە بەهۆی ناکۆکییەکانیان یەکڕیزی زەحمەتە لە نێوان پارتی یەکێتی دیموکراتی (پەیەدە)، کە پابەندە بەو بەرنامە سیاسییەی کە عەبدوڵڵا ئۆجالان دایمەزراندووە، لەگەڵ ئەنجومەنی نیشتمانی کورد لە سوریا (ئەنەکەسە) کە لەلایەن پارتی دیموکراتی کوردستانەوە پشتیوانی دەکرێت. لەم ساڵانەی دواییدا ئەمریکا و فەرەنسا و ئەوانی تر چەندین جار هەوڵی ئاشتکردنەوەی هەردوولایان داوە، بەڵام سەرکەوتوو نەبوون. بەڵام پێدەچێت ئەو چەقبەستووییە بشکێنرێت. ڕۆژی 16ی کانونی دووەم، مەزلوم عەبدی، فەرماندەی هێزەکانی پاراستنی سوریا و مەسعوود بارزانی، سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان لەنزیک هەولێر کۆبوونەوە بۆ گفتوگۆکردن بە ئامانجی بنیاتنانی یەکڕیزی کورد. ئەو کۆبوونەوە گرنگە بە نێوەندگیری ئەمریکا بووە، کە دەوترێت عەبدییان گواستووەتەوە بۆ هەرێمی کوردستان. هەردوولا دانیان بەوەدا نا کە گفتوگۆکان ئەرێنی بوون. ئەم هەواڵە بووە هۆی ئاهەنگگێڕان لە قامیشلۆ و ناوچەکانی دیکەی باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا و لە دڵەوە لەلایەن کوردانی جیهانەوە پێشوازی لێکرا. لە کاتێکدا ئەم پێشهاتە چاوەڕواننەکراوە هەنگاوێکی ئەرێنییە، بەڵام تەنها بەشێکە لە پرۆسەکە. ڕێککەوتنەکانی پێشوو بۆ بەڕێوەبردنی ناوچەکان لەنێوان فراکسیۆنە کوردەکانی سوریا جێبەجێ نەکران. پرسیاری ئەوەی ئایا ئەم دەستپێشخەرییە نوێیە دەتوانێت بەرهەمدار بێت و بەرەیەکی یەکگرتووی کوردی لە مامەڵەکردن لەگەڵ دیمەشق و حکومەتە دەرەکییەکان دابمەزرێنێت؟ وەڵامەکەی هەم بەندە بە فاکتەرە ناوخۆییەکان و هەم بە هەڵوێستی زۆر گرووپی دیکە. سوریای نوێ پرسیارێکی دیکەی بەپەلە ئەوەیە کە چۆن ئەو پێکهاتە سیاسی و ئەمنییە تاڕادەیەک باش دامەزراوانەی کە لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا دروستبوون، لەگەڵ ئەوانەی لە دیمەشق تازە دروست دەبن، کارلێک دەکەن. سیستمێکی بەهێزی فیدراڵی دیموکراسی لە دڵی بەرنامەی ئایدیۆلۆژی و سیاسەتی ئیدارەی خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریادایە، کە بە پێچەوانەی ئەو ناوەندگەرایی و دەسەڵاتخوازی نەتەوەییەوە بوو کە ڕژێمی ئەسەد پشتگیری لێدەکرد. هەروەها دەستەی تەحریر شام و گروپە یاخیبووەکانی دیکەی سوریا کە ئێستا بەرپرسی حکومەتن لە دیمەشق، دژایەتی مۆدێلی بەعسیان دەکرد، بەڵام هاوبەشی تێڕوانینی ئیدارەی خۆسەری باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا نین لەم خاڵەدا، پێناچێت پێکهاتەیەکی فیدراڵی قبوڵ بکەن کە ئەو جۆرە ئۆتۆنۆمییە بە کورد ببەخشێت کە لە تەنیشتیەوە لە هەرێمی کوردستانی عێراقدا دەبینرێت. ڕەنگە بەرەیەکی یەکگرتووی کوردی ئەوەندە بەهێز بێت کە بتوانێت دانوستان لەسەر ڕێکخستنێکی لەو شێوەیە بکات، بەڵام بەزەحمەت گەرەنتی دەکرێت. بێ گوێدانە ئەوە، زۆر گرنگە کە کوردەکانی سوریا و کەمینە ئایینی و نەتەوەییەکانی دیکە پارێزگاری یاسایییان هەبێت کە بە شێوەیەکی متمانەپێکراو جێبەجێ بکرێت. ئەمەش هەم چارەسەری ئەو پێشێلکارییە مێژووییانە دەکات کە بەرامبەریان ئەنجامدراون و هەم یارمەتیدەر دەبێت بۆ دامەزراندنی ئەو بناغە هاوسەنگانەی کە سوریا پێویستی پێیەتی بۆ ئەوەی گەشە بکات. ئایا کوردەکانی سوریا هاوبەشێکی هاوکار لە حکومەتی نوێی دیمەشقدا دەدۆزنەوە یان نا، پرسیارێکی کراوەیە. پاشخان و مەبەستی کوتلە پێشەنگەکانی - بە تایبەت سوپای نیشتمانی سوریا کە لەلایەن تورکیاوە پاڵپشتی دەکرێت - لەڕادەبەدەر گوماناوییە. وریایی پێویستە، هەروەها پراگماتیزمیش. تورکیا ڕۆڵێکی بەرچاو دەگێڕێت زلهێزە ناوچەییەکان کاریگەرییەکی بەرچاویان لەسەر ئایندەی کورد لە سوریا دەبێت. گرنگترینیان تورکیایە کە بەردەوام دژی دامەزراندنی قەوارەیەکی کوردی بووە لەسەر سنووری باشووری خۆی. لە ساڵانی ٢٠١٦ و ٢٠١٨ و ٢٠١٩ دەستێوەردانی سەربازی گەورەی لە دژی هێزەکانی سوریای دیموکرات ئەنجامداوە و زۆرجاریش هێرشی ئاسمانی بۆ سەر ئامانجە سەربازی و مەدەنییەکان ئەنجام دەدات. جگە لەوەش، میلیشیا بە وەکالەتەکانی ئەنقەرە، سوپای نیشتیمانی سوریا، لە شوێنەکانی وەک عەفرین، چەندین دڕندەییان بەرامبەر بە هاووڵاتیانی مەدەنی کورد ئەنجامداوە. لە چەند هەفتەی ڕابردوودا، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا و هاوپەیمانە سیاسییەکانی ستراتیژێکی نوێیان بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) گرتەبەر و ڕێگەیاندا بە کۆبوونەوەی نێوان ئۆجەلان، کە تا ئێستاش لە گرتووخانەیەکی تورکیادا زیندانە، لەگەڵ سیاسەتمەدارانی کورد. گەشبینییەک لەم هەوڵە هەیە، کە دەتوانێت ڕێڕەوی کورد لە سەرانسەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بگۆڕێت. کە هەر ئەوەش رێگەخۆشکەر بوو بۆ ئەوەی کۆبوونەوەی بارزانی و عەبدی بەڕێوەبچێت. بەڵام بەهەمانشێوە ڕونە کە ئامانجە سەرەکییەکانی سیاسەتی ئەنقەرە سەبارەت بە کورد بە گشتی و باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا بە تایبەتی گۆڕانکارییەکی جەوهەرییان بەسەردا نەهاتووە. هێرشە ئاسمانییەکانی تورکیا بەردەوامن و لێدوان و ئەدەبیاتی قسەکردنیشیان هەروا دوژمنکارانەن. تورکیا چۆن دۆخەکە بەڕێوە دەبات، ڕەنگە کاریگەرترین پرسیار بێت کە لێرەدا دەخرێتەڕوو. تا ڕادەیەکی کەمتر، ئێران و ڕووسیاش لە داهاتووی باکووری ڕۆژهەڵاتی سووریادا ڕۆڵیان هەیە. هەردووکیان یاریزانی سەرەکی بوون لە سەردەمی ئەسەد و لە ئەنجامی کەوتنی ئەسەد کاریگەرییان کەمبووەتەوە. سەرەڕای ئەوەش بەردەوامن لە پاراستنی بەرژەوەندییە ناوچەییەکانیان و بۆ ئەوەش هەلپەرستانە مامەڵە دەکەن. کە ئەمەش بە دڵنیاییەوە شایەنی ئەوەیە لەبەرچاوبگیرێت. گەڕانەوەی ترەمپ لە کۆتاییدا دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا لە کاتی گەڕانەوەی بۆ کۆشکی سپی چۆن مامەڵە لەگەڵ سوریا دەکات؟ بە پێچەوانەی زۆربەی سەرۆکە تازە هەڵبژێردراوەکانی ئەمریکا، ترەمپ پێشینەیەکی لەوبارەیەوە ھەیە، ھەرچەندە پێشینەیەک نییە کە بۆ کورد دڵخۆشکەر بێت. لە ساڵی ٢٠١٩ بە شێوەیەکی چاوەڕواننەکراو ڕایگەیاند کە بەنیازە هێزەکانی ئەمریکا لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا بکشێنێتەوە، ئەمەش گڵۆپی سەوزی بۆ ئەردۆغان هەڵکرد بۆ دەستپێکردنی ئۆپەراسیۆنی بەهاری ئاشتی. هەرچەندە دواتر قایلکرا بە هێشتنەوەی ئامادەیی سەربازی ئەمریکا بەڵام ئەوە ئاشکرایە کە ترەمپ بە گومانە لە گرنگی و بەهای ئەو ئامادەبوونە سەربازییەی ئەمریکا لە ناوچەکە. هەرچەندە تیمی ئاسایشی نیشتمانییەکەی لە کەسانێک پێکهاتووە کە زیاتر پشتگیری ڕۆڵێکی بەهێزی ئەمریکا دەکەن لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لەوانەش وەزیری دەرەوەی پێشنیارکراو مارکۆ ڕوبیو و ڕاوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی مایکل والتز. زۆر کەس ئەمە بە نیشانەیەکی ئەرێنی دەزانن کە ئیدارەی نوێ ئامادەیی ئەمریکا لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا دەپارێزێت. بەڵام دوو هۆشداری گرنک هەیە لەگەڵ ئەم دەرفەتە گرنگەدا. یەکەم: بەزەحمەت گەرەنتی ئەوە دەکرێت کە یاریدەدەرانی ترەمپ بتوانن ڕێنمایی ڕەفتارەکانی بکەن. ئەوان بۆ جێبەجێکردنی سیاسەتەکانی لەوێدان نەک بە پێچەوانەوە. جگە لەوەش تەنها ئەوان نین کە ترەمپ گوێیان لێدەگرێت و سەرۆک خوی ئەوەی هەیە کە کەسەکانی خوار خۆی بشکێنێت ئەگەر ناڕەزایی لە شتێک دەرببڕن. ڕوبیۆ ڕکابەرێکی سیاسی پێشووە کە ترەمپ بە "مارکۆی بچووک" بێڕێزی پێدەکرد. هەربۆیە وەزیری نوێی دەرەوەی ئەمریکا ڕێگایەکی سەختی لەپێشە. دووەم: زۆرجار چاودێران هەڵە دەکەن کە پشتیوانی بەرپرسانی ئەمریکا بۆ کورد، لە چوارچێوەی ئەولەویەتەکانی جیۆستراتیژی واشنتۆندا، تێکەڵ دەکەن لەگەڵ پشتیوانی لە تەماحە سیاسییەکانیان لەو وڵاتانەی کە کوردی تێدا دەژی. هەردوو ڕوبیۆ و والتز قسەی باشیان هەیە لەسەر کورد، بەڵام بەڕوونی سەرنجیان لەسەر ئێران و دەوڵەتی ئیسلامی (داعش)ە. شایانی بیرهێنانەوەیە کە یەکەم ئیدارەی ترەمپ بوو کە دژایەتی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی ساڵی ٢٠١٧ی هەرێمی کوردستانی کرد. ئاماژەکان بۆ چۆنیەتی وەڵامدانەوەی ئەمریکا بۆ دۆخی نوێی سوریا لەوانەیە لەو ڕوداوەدا بدۆزرێتەوە. تێدەگەین، گەشبینییەکی زۆر بە داهاتووی سوریا لە دوای داڕمانی ڕژێمی ئەسەد هەیە، بەڵام نادڵنیایی گەورەش هەیە. ڕەچاوکردنی بارودۆخی ناوخۆیی، نیشتمانی، ناوچەیی و جیۆپۆلەتیکی لە یارییەکەدان. کوردەکانی سوریا دەبێ بەم ئاوە لێڵ و ناڕونەدا تێپەڕن. هەربۆیە بۆ یەکلاکردنەوەی کێشەکان ئەم چەند مانگەی داهاتوو گرنگە.
.jpg)
درەو: گفتوگۆی رۆژنامەوانی: هێمن خۆشناو: كاتێك له ساڵانی 2016 – 2017 بۆ پێگه‌ی (ئه‌حواڵ نیوزی) توركی كه ناوه‌نده‌كه‌ی له ئه‌ڵمانیا بوو كارم ده‌كرد، به پسپۆر و ئه‌كادیمی تورك (گۆكهان باجك) ئاشنابووم. گۆكهان ئه‌و كاته له ئه‌حواڵ ده‌رباره‌ی قه‌یران و كێشه ناوخۆیه‌كانی توركیا و ناوچه‌كه ده‌ینووسی. ده‌رباره‌ی كێشه‌ی كورد روئیایه‌كی لیبڕالانه‌ی هه‌بوو، له روانگه‌ی مافی مرۆڤ و په‌یمانه گه‌ردوونیه‌كان سه‌یری كێشه‌ی كوردی ده‌كرد. له‌م كاته‌شدا كه جارێكی دیكه ده‌رگای گفتوگۆی (ئیمڕالی – ده‌وڵه‌ت) كراوه‌ته‌وه، به پێویستم زانی ئه‌م دیمانه‌ی له‌گه‌ڵ سازبكه‌م، ده‌رباره‌ی كێشه‌ی كورد له توركیا و په‌یوه‌ندی به رۆژئاوای كوردستان و سوریاوه. پ: ئایا شتێك هه‌یه ترسی خستبێته ناو دڵی به‌رپرسانی ده‌وڵه‌ت؟ تا ده‌رگای گفتوگۆ له‌گه‌ڵ (عه‌بدولڵا ئۆجالان) بكه‌نه‌وه؟ وه‌ڵام: زه‌حمه‌ته ئه‌وه یه‌كلایی بكه‌ینه‌وه و بڵێین به‌رپرسانی توركیا له سۆنگه‌ی ترسێكه‌وه په‌نایان بۆ گفتوگۆكردن له‌گه‌ڵ ئۆجالان بردووه. به‌ڵام ده‌كرێت بڵێین، ئه‌م پڕۆسه‌یه نوێیه‌ی له سوریا ده‌ستی پێكردووه، بۆ توركیا چه‌ندین ریسك و مه‌ترسی دروست ده‌كات. به‌هۆی ئه‌م ئه‌گه‌رانه‌وه ده‌وڵه‌تی توركیا ده‌رباره‌ی مه‌سه‌له‌ی كورد چه‌ند هه‌نگاوێكی ناوه بۆ ئهوهی رێشوێنی پێویست له به‌رامبه‌ر ئه‌م ئه‌گه‌رانه بگرێته‌به‌ر. پ: وه‌كو چاودێر، نووسه‌ر و ئه‌كادیمیێك، پێتوایه ده‌سه‌ڵات بۆچی ده‌رگای گفتوگۆی له‌گه‌ڵ ئۆجالان كردۆته‌وه؟ وه‌ڵام: په‌یوه‌ست به‌م پرسیاره له لێدوانه‌كانی سه‌رانی توركیاوه تێده‌گه‌ین كه ده‌خوازن به ده‌ستی ئۆجالان كۆتایی به پارتی كرێكارانی كوردستان (په‌كه‌كه) بێنن، له‌وانه‌یه ئه‌م كاره یه‌كسه‌ر نێته‌دی، به‌ڵام ده‌وڵه‌ت له سه‌ره‌تادا ده‌خوازێ له مه‌سه‌له‌ی وازهێنان له چه‌ك بگاته ئامانجه‌كانی، دواتریش له رێگای ئۆجالان ده‌خوازێ په‌كه‌كه له‌ناو ببات. پ: پێتوایه دیداره‌كان له دوورگه‌ی (ئیمڕالی) درێژه‌یان هه‌بێت؟ رێگای درێژه‌دان به‌م دیدارانه به‌كوێدا تێپه‌ڕ ده‌بێت؟ وه‌ڵام: پێموایه له ئێستادا دیداره‌كان به‌رده‌وام ده‌بن، رێگای به‌رده‌وامبوونی ئه‌م دیدارانه به وردی و هه‌ستیاری هه‌ردوولاوه به‌نده، واته ده‌بێت له‌لایه‌ك ده‌وڵه‌ت وریا بێ، له‌لایه‌كه‌ی دیكه‌شه‌وه ده‌بێت كورد به‌تایبه‌تی پارته كوردیه‌كان زیاتر وریابن. هه‌روه‌ها ده‌بێت لایه‌نی سێیه‌مینیش هه‌نگاوی نابه‌رپرسانه نه‌نێت كه پڕۆسه‌كه بخاته مه‌ترسیه‌وه. مه‌به‌ستمان له لایه‌نی سێیه‌م پارته سیاسیه‌كانی دیكه، یان ئه‌و ئه‌ندامانه‌ی په‌كه‌كه‌ن كه كۆنتڕۆل نه‌كراون. پ: ئه‌گه‌ر ئۆجالان داواكاری ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌ڵات به هه‌ند وه‌رنه‌گرێت چی رووده‌دات؟ وه‌ڵام: له ئه‌زموونه‌كانی جیهان و هه‌روه‌ها ئه‌زموونی به‌ر له 10 ساڵی توركیا تێده‌گه‌ین كه ئه‌گه‌ر دانوستان شكست بێنێت، پڕۆسه‌یه‌كی پڕ له توندوتیژی ده‌ست پێده‌كات، لێره‌شدا زۆرترین زیان به‌ر پارته كوردیه‌كانی ناو توركیا ده‌كه‌وێت. پ: به گوێره‌ی به‌شێكی زۆر له چاودێرانی سیاسی ئه‌مجاره پڕۆسه‌ی گفتوگۆی ئیمڕالی په‌یوه‌سته به دۆخی سوریاوه. پێتوایه به‌ره‌وپێشچوونی دانوستان به گۆڕانكاری و پێشوه‌چوونه‌كانی سوریا كاریگه‌ر ده‌بێت؟ وه‌ڵام: به‌ڵێ هه‌مان بۆچوونم هه‌یه، له‌گه‌ڵ ده‌ستپێكردنی به‌هاری عه‌ره‌بی، كێشه‌ی كورد له توركیا له‌گه‌ڵ مه‌سه‌له‌ی سوریا بووه مه‌سه‌له‌یه‌كی نێوده‌وڵه‌تی. چونكه كورد له‌وێ (له سوریا) جۆرێك له ناسنامه‌ی سیاسی به‌ده‌ستهێنا، هه‌روه‌ها له سوریا چی رووده‌دات، ئیداره‌ی ئه‌مریكا له سوریا چی ده‌كات، رژێمی سوریا ده‌رباره‌ی سیاسه‌تی كورد چ رێگایه‌ك ده‌گرێته‌به‌ر، هه‌موو ئه‌مانه راسته‌وخۆ بوونه بزوێنه‌ری مه‌سه‌له‌ی كورد له توركیادا. پ: ده‌وڵه‌تی توركیا چ له كوردانی سوریا ده‌خوازێت؟ ده‌خوازێت كوردانی سوریا خۆیان راده‌ستی داواكاریه‌كانی توركیا بكه‌ن؟ وه‌ڵام: له‌مباره‌یه‌وه زانیاری وردمان له‌به‌رده‌ستدا نیه، چونكه له‌وێ گرووپێكی كوردی هه‌یه، جوگرافیایه‌كی دیاری كۆنتڕۆڵ كردووه و په‌یوه‌ندی نێوده‌وڵه‌تیان دروست كردووه. ئایا توركیا ده‌خوازێت ئه‌مانه به ته‌واوه‌تی له‌ناو ببات، یان ده‌خوازێت ئه‌وانه بگه‌ینێته ئاستێك تا بتوانێت له‌گه‌ڵیاندا گفتوگۆ بكات. به راشكاوانه ئه‌مه تا ماوه‌یه‌كی درێژ ده‌بێـه كاری له پێشینه‌ی سیاسه‌تی كورد له توركیا. واته توركیا ده‌خوازێت به شێوه‌یه‌كی كلاسیكیانه و نه‌ریتخوازانه به‌ره‌نگاری كوردانی سوریا ببێته‌وه، یان ده‌خوازێت ئه‌وان بگۆڕێت تا ئه‌و ئاسته‌ی ده‌توانێ قسه‌یان له‌گه‌ڵدا بكات و به‌گوێره‌ی خۆی دیزاینیان بكاته‌وه. پ: پێتوایه رووداوه‌كانی سوریا كاریگه‌ریان هه‌بووه له‌سه‌ر ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ئۆجالاندا؟ وه‌ڵام: به‌ڵێ، ئه‌م رووداوانه كاریگه‌ریان هه‌بووه. پ: ئه‌مڕۆ له رۆژئاوادا، دوو پڕۆژه هه‌یه، كه یه‌كێكیان ئه‌مریكا سه‌ركێشی ده‌كات و ئهوهی دیكه‌یان توركیا. له‌م دوو پڕۆژه‌یه‌دا كامه‌یان زیاتر خزمه‌ت به كورد ده‌كات؟ وه‌ڵام: له ئێستادا پێویسته به راشكاوانه بڵێین، كه ئه‌مریكا وڵاتێكی دووره ده‌سته، له‌م ناوچه‌یه‌دا ماوه‌یه‌كی درێژه كورد و تورك به‌یه‌كه‌وه ده‌ژین، هه‌روه‌ها سه‌ره‌ڕای رووداوه مێژوویه‌كان، كورد ده‌توانێ له‌گه‌ڵ تورك قسه بكات، به‌یه‌كه‌وه كار بكه‌ن بۆ هه‌ردوولا ئه‌مه زۆر به‌سووده، به‌ڵام لێره‌دا فاكته‌ری سه‌ره‌كی ئه‌وه‌یه پێویسته توركیا چۆن له ناو سنووری فه‌رمی خۆیدا كوردی ناسیووه به‌هه‌مان شێوه له سوریاشدا ئه‌م هه‌نگاوه بنێت. پ: ئه‌گه‌ر له شوێنی كورد ده‌بوویت كامه پڕۆژه‌ت هه‌ڵده‌بژارد؟ وه‌ڵام: ئێستا سەبارەت بە کورد پرسی شوناس، ئاسایش {مانەوە-ژیان لە ماوەی دوورودرێژدا بەواتا سیاسیەکەی} لە ئارادایە، بەڵام بۆ وەڵامدانەوەی ئەو پرسانە، بەتەنیا فاکته‌رێكمان لەبەردەستدا نیە. بەواتایەکی دیکە مه‌به‌ستمان له شوناسی کورد، ئەو شوناسەیه کە گەره‌نتی هەبوونی کورد و مانەوەی دەکات. لێره‌دا پرسیاره‌كه ئه‌وه‌یه: ئایا ستراتیژی مافی سیاسه‌تكردنی كورد به شێوازی ئاشتیانه له مه‌ودادرێژدا چۆن ده‌بێت؟ من پێموایە سەرەتا دەبێ کورد به‌خۆی بەدوای وەڵامی ئەو پرسیاره‌دا بگەڕێت. لە هەرێمەکەمان و عێراقدا قه‌واره‌یه‌كی سیاسی کوردی هەیە، بەڵام لە نێوان ئەم قه‌واره سیاسیە و تورکیادا دوژمندارییەکی ئۆنتۆلۆژی { علم تجريد الوجود} هه‌یه. کەواتە ئەگەر لە سوریا کیانێکی کوردی بێتە ئاراوە و ئەو کیانە نەتوانێ لەگەڵ تورکیا لەیەکتێگەیشتن سازبکات، ئەوا ئەگەری سەرهەڵدانی دوژمنایەتیەکی ئۆنتۆلۆژی لە نێوان کوردانی سوریا و تورکیادا دێتە ئاراوە. بە کورتی بەبێ ڕەچاوکردنی پێگه‌ی تورکیا کیانێکی به‌م شێوه‌یه سازدەکرێ، کیانێکی سیاسی بۆ کورد چۆن سازدەکرێ، توانای خۆ له‌سه‌رپێ راگرتنی دەبێ یان نا؟ ده‌بێت كورد لەسەر ئەم خاڵه قووڵبێته‌وه. هەروەکو لەسەرەتادا باسمکرد لێرەدا چارەسەری ئەوەیە، تورك له‌گه‌ڵ كورد هه‌ڵبكات و رێكبكه‌وێت. ئەگەر رێككه‌وتنێك ئه‌نجام نه‌درێت، دۆخی شەڕو پێكدادان دێتە ئاراوە كه دەرفەت بۆ هێزە دەرەکیەکان ده‌ڕه‌خسێنێت تا بەردەوام پەنجەی خۆیان بخەنە ناو ئەو کێشەیە. پ: ئه‌گه‌ر پێشنیاره‌كانی ئۆجالان ده‌رباره‌ی رۆژئاوا ره‌زامه‌ندی قه‌ندیل و قامیشلی به‌ده‌ست نه‌هێنێت چی رووده‌دات؟ وه‌ڵام: له بنه‌مادا ئه‌مه پرسیاری زۆربه‌مانه و وه‌ڵامه‌كه‌شی نازانین. ئایا ئۆجالان كه 25 ساڵه له زیندان دایه، هێشتا كاریگه‌ری له‌سه‌ر هه‌موو كورد هه‌یه، به ته‌واوه‌تی وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره نازانین. له‌هه‌مان كاتدا ده‌كرێت بڵێین ئه‌م پڕۆسه‌یه وه‌كو تاقیكردنه‌وه وایه، تا بزانین هێشتا ئۆجالان سه‌نگی رابردووی ماوه یان نا. ئه‌گه‌ر به‌بیرتان مابێ له هه‌ڵبژاردنی پێشووی شاره‌وانیه‌كاندا، په‌یامی ئۆجالان له كه‌ناڵه‌كانی تیڤی خوێندرایه‌وه، به‌ڵام ده‌نگده‌ری كورد زۆر بایه‌خی پێنه‌دا، هه‌رچه‌نده شێوه و ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی جیاواز بوو. ئه‌گه‌ر له ئێستادا ئۆجالان به شێوه‌یه‌كی متمانه‌پێكراو و به ئیراده‌یه‌كی ئازادانه له زیندان بێته ده‌ره‌وه و له به‌رده‌م رای گشتی توركیا، داوای وازهێنان له چه‌ك بكات، ئه‌و كاته ده‌زانین هێز و سه‌نگی ئۆجالان چه‌نده. پ: له ئێستادا كورد پشتگیری نێوده‌وڵه‌تی هه‌یه. پێتوایه قه‌ندیل گوێ بۆ پێشنیار و داواكاریه‌كانی ئۆجالان شل بكات؟ وه‌ڵام: وه‌كو له پرسیاری سه‌ره‌وه‌دا ئاماژه‌م پێكرد، ته‌نیا ئه‌و كاته ده‌توانین وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره بده‌ینه كه ئۆجالان لێدوانێك یان پێشنیارێك له‌مباره‌یه‌وه ده‌خاته‌ڕوو. په‌یوه‌ست به قه‌ندیلیش كێشه‌یه‌كی به‌م شێوه‌یه له ئارادایه: به تێپه‌ڕبوونی كات جیهان بۆ هێزێكی وه‌كو په‌كه‌كه زه‌حمه‌تر ده‌بێت بۆ ئهوهی ببێته هێزێكی سه‌ڵتی سه‌ربازی، به‌بێ ئهوهی قه‌واره‌یه‌كی سیاسی ده‌سه‌ڵاتداری له‌سه‌ر زه‌وی و له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگا هه‌بێت. چونكه ئیتر فڕۆكه‌ی بێ فڕۆكه‌وان به ژماره‌یه‌كی هێجگار زۆر له ئارادایه، جوڵه‌ی ئه‌ندام و سه‌ركرده‌كانی ئاسان نیه، هه‌روه‌ها گواستنه‌وه‌ی چه‌كیش وه‌كو رابردوو ئاسان نابێت. له‌م سۆنگه‌یه‌وه له‌سه‌ر په‌كه‌كه پێویسته خۆی بگونجێنێت له‌گه‌ڵ سیاسه‌تی یاسایی و ره‌وا له‌مه‌ودا درێژدا. پ: ئه‌گه‌ر قه‌ندیل بیرۆكه و پێشنیاره‌كانی ئۆجالان قه‌بوڵ نه‌كات چی رووده‌دات؟ ئایا ده‌وڵه‌تی توركیا رێگای دیكه‌ی هه‌یه بیگرێته‌به‌ر؟ وه‌ڵام: لێره‌دا مه‌سه‌له‌كه ته‌نیا په‌یوه‌ست نیه به قه‌ندیل و ئۆجالان، قه‌ندیل هه‌یه، ئۆجالان هه‌یه، سوریا هه‌یه، كوردی توركیا هه‌یه، سیاسه‌تمه‌داری كوردی توركیاش هه‌یه، بۆیه هه‌موو مه‌سه‌له‌كه په‌یوه‌ست نیه به قه‌ندیل. با وای دابنێین قه‌ندیل گووتی: نا بۆ پێشنیار و بیرۆكه‌كانی ئۆجالان، به‌ڵام پارتیه كوردیه‌كانی توركیا پشتگیریان له پڕۆسه‌كه كرد، كوردانی سوریا گووتیان به‌ڵى. بۆیه به ته‌نیا قه‌ندیل ئاراسته و چاره‌نووسی ئه‌م پرۆسه‌یه دیاری ناكات.
.jpg)
چاوپێكەوتنی: ئاژانسی هەواڵی فورات (ANF) موراد قەرەیلان ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوەبەریی پەکەکە لە چاوپێكەوتنێكی ئاژانسی فۆرات رایگەیاند ئاپۆو ئەو چوارچێوەی چارەسەرەی کە دەستنیشانی کردووە، گرنگییەکی مەزنی هەیە، گوتی کە هەرێمەکە سەرلەنوێ دیزاین دەکرێتەوە و بژاردەیەکی مەزن پێشکەش بە هەمووان دەکات، ئەمە بۆ گەلانی تورکیا و گەلانی هەرێمەکە چارەسەرێکی ڕاستە و بە قازانجی گەلان دەشکێتەوە. قەرەیلان دووپاتی کردەوە، تا ئێستە لە ئاستی دەوڵەت و دەسەڵاتدا ئاماژەی پرۆسەی نوێ بەدی ناکرێت، بەپێچەوانەوە ڕۆژانە باس لە هەڕەشە و ڕووخاندن و توندوتیژی دەکرێت، گوتی: "لەوە تێدەگەین کە بەرپرسانی دەوڵەت لە ئیمراڵی چەند دیدارێکیان لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ ئەنجامداوە، بەڵام هێشتا دەسەڵات بە فەرمی خاوەنداری لەمە نەکردووە. پێویستە بزانرێت لەم قۆناغە مێژووییە گرنگەدا، هەوڵەکانی ڕێبەر ئاپۆ دەربارەی هەڵوێستی خوشک و برایەتی تورک_کورد ئاسایی نین، بەڵکو مێژوویین. ئەمە بۆ بەرژەوەندی و ئایندە تەواوی کۆمەڵگەی تورکیا گرنگییەکی مەزنی هەیە. پێویستە ئەم هەوڵە گرنگانە بەدرووستی وەربگیرێن. لەبری ئەوەی وەڵامێکی ئەرێنی بدەنەوە، جووڵە و قسەگەلێک دەکەن کە دەبنە مایەی نیگەرانیی قووڵ". ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوەبەریی پەکەک موراد قەرەیلان، بەم جۆرە وەڵامی پرسیارەکانی ئاژانسی هەواڵی فورات (ANF)ـی دایەوە. لە مانگی کانوونی دووەمداین. ئەم مانگە لەڕووی تێکۆشانەوە، مانگی شەهیدانە. بەبۆنەی ئەم مانگەوە دەتانەوێت چ بڵێن؟ موراد قەرەیلان: سەرەتا لە کەسێتی هاوڕێ ساکینە جانسز و لەیلا سورخوێن و ڕووبار دیجلەدا هەموو شەهیدانی مانگی کانوونی دووەم بیردەهێنمەوە. هەڵبەت وەک مانگەکانی تر، لە مانگی کانوونی دووەمیشدا شەهیدی گرنگ و هێژامان هەن. لە پرۆسەی بەرخۆدانی خۆبەڕێوەبەرییدا لە ٤ ی کانوونی دووەم هاوڕێیانمان سێڤێ دەمیر و فاتمە ئویار و پاکیزە نایەر و ئیسلام ئاتاک بەشێوەیەکی دڕندانە شەهیدکران. لە ٦ ی کانوونی دووەم، لە ئەنجامی هێرشێکی دڕندانە هاوڕێیانمان خەلیل (نیهاد ئایاز) و موراد (ئەحمەد کلیچ) لەگەڵ فەرماندەی هێژا و هاوڕێی پێشەنگمان ڕووبار دیجلە (حوسەین پۆیراز) لە هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا شەهیدبوون. هەروەها شەهیدبوونی هەرە گرنگ لەم مانگەدا، لە ٩ ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ لە پاریس ڕوویدا، لە دامەزرێنەرانی پارتەکەمان و پێشەنگی تەڤگەری ژنانی ئازاد، هاوڕێ ساکینە جانسز و هەڤاڵانمان فیدان دۆغان و لەیلا شایلەمەز لە پاریس لە هێرشێکی تیرۆریستانەی میت بە خیانەت و دڕندانە، شەهیدکران. هێرشێکی وەها دڕندانە لەمیانی پرۆسەی چارەسەردا ڕوویدا. پاش چەند ساڵ ئەندامی بەڕێوەبەری کەجەکە ئەڤین گۆیی هاوڕێیانی عەبدولڕەحمان کزل و میر پەروەر شەهیدکران. ئەوە جێی سەرنجە ئەم هێرشە لە پاریس ڕوویدا، ئەگەر دەوڵەتی فەرەنسا ئەم کۆمەڵکوژییانە ڕوون نەکاتەوە، بە ئاشکرا دەبێتە هاوبەشی ئەم کۆمەڵکوژییانە. لە ساڵی ٢٠٢٣ لە گابار و بەستا شەهیدمان هەبوو. لە ٩ ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ هاوڕێیانم ئەبریم و هۆگر و شەڕڤان و ڕێناس بە بەرخۆدانێکی قارەمانانە شەهیدبوون. لە ٢٣ ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ئەندامی کۆمیتەی ناوەندیی پارتەکەمان و ئەندامی کۆنسەی فەرماندەیی هەپەگە، هاوڕێ لەیلا سورخوێن (هامیەت یاڵچین کایا) و ڕۆژبین دێرسیم (ڕایفعە کوتلاک) و ٤ هاوڕێی دیکەی ژن پاش ٣ ڕۆژ بەرخۆدان لە بەستا شەهیدبوون. هەروەها لە ١٤ ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ هاوڕێ سەبری باگۆک شەهیدبوو، هەر لە پرۆسەی هەڵمەتی شۆڕشگێڕی ساڵی ڕابردوو، لە ١٢ ی کانوونی دووەم هاوڕێیانمان سەرخۆبوون سەرحەد و ڕزگار چاڤڕەش شەهیدبوون. هەڵبەت بێجگە لەمانەش، لەم مانگەدا چەندین شەهیدی گرنگ هەن. هەموو شەهیدانی مانگی کانوونی دووەم بە ڕێز و سوپاسەوە بیردەهێنمەوە و بەڵێن دەدەین لە ڕێپێوانی ڕێبەر ئازاد و کوردستانی ئازاددا یادەوەرییان زیندوو ڕابگرین. پاش سەردانەکەی عومەر ئۆجالان، شاندی دەم پارتیش دیداریان لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ ئەنجامدا. ئێستە لە ڕۆژەڤی سیاسییدا، گفتوگۆی جیاواز لەم بارەیەوە دەکرێت. هەرچەند دەگوترێت، پرۆسەی نوێ دەستی پێ کردووە، بەڵام هەندێکیش لە ئاستی گفتوگۆکان دەڕوانن و پێیان وایە هیچ گۆڕانکارییەک نییە. لەم بارەیەوە چ دەڵێن؟ موراد قەرەیلان: بەڵێ، پاش ماوەیەکی درێژ لە گۆشەگیری، پاش سەردانەکەی عومەر ئۆجالان، شاندی دەم پارتی سەردانی ڕێبەرمانیان کرد. ئەمە لەڕووی ئاگاداربوونمان لە تەندروستی ڕێبەرێتی و وەرگرتنی سڵاو و بڵاوکردنەوەی پەیامەکانی سەبارەت بە پرۆسەکە لە ڕاگەیاندندا، بۆ پارتەکەمان و گەلەکەمان جێی خۆشحاڵی بوو. ئەمە ڕەوشێکی زۆر گرنگە بۆ ئێمە. بە تایبەتی دیداری بەڕێز سری سورەیا ئۆندەر و پەروین بوڵدان لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ زۆر گرنگە، بەو پێیەی پێشتر لە ڕابردوودا چەندین جار لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ کۆبوونەتەوە بۆ دۆزینەوەی چارەسەر. هەروەها بە وردی چاودێری ئەم پرۆسەیە دەکەین. ڕێبەر ئاپۆ لە ماوەی ٣٢ ساڵی ڕابردوودا بەردەوام هەوڵی داوە چارەسەری سیاسی-دیموکراتیک بۆ پرسی کورد بدۆزێتەوە، هەوڵیداوە هەموو دەرفەتەکان بۆ ئەم مەبەستە بەکاربهێنێت. تا ئێستا ئەم ئامانجە هەوڵی زۆری داوە. ڕێبەر ئاپۆ، لە دوایین جاردا لەسەر بانگەوازی سەرۆکی مەهەپە دەوڵەت باخچەلی، جارێکی دیکە دەیەوێت هەنگاو بنێت بۆ چارەسەری دیموکراتیکی پرسی کورد. ئێمە دەبینین کە رێبەرمان هەوڵێکی گرنگ لەم ڕووەوە دەدات. ئێستا دەم پارتی زنجیرە کۆبوونەوەیەک لەگەڵ چەند پارتێک ئەنجام دەدات. ئەمە کارێکی زۆر بەنرخ و گرنگە. ئێمە وەک تەڤگەرەکەمان بە فەرمی ڕامانگەیاندووە کە پشتیوانی ئەو پرۆسەیە دەکەین کە ڕێبەر ئاپۆ پێشی دەخات. تەڤگەرەکەمان و پارتەکەمان بۆ هەمیشە گرێدراوی ڕێبەر ئاپۆیە و باوەڕێکی پتەوی هەیە. لەم ڕووەوە هیچ کێشەیەک نییە. دەسەڵات هەمان هەستیاری نیشان نادات... موراد قەرەیلان: کاتێک مرۆڤ لە گرنگی پرسەکە و تایبەتمەندییە مێژوویی و کۆمەڵایەتییەکانی دەڕوانێت، دەردەکەوێت کە ناکرێت بە نزیکایەتی یەکلایەنە چارەسەر بکرێت. لەم بارەیەوە، تا ئێستە لەلایەن دەوڵەت و دەسەڵاتەوە ئاماژەیەک نییە بۆ پرۆسەی نوێ. بەپێچەوانەوە ڕۆژانە هەڕەشەی لەناوبردن و توندوتیژیمان لێ دەکەن. ئەمە ناکۆکییە. ئێمە لەم پێشهاتانە تێدەگەین کە بەرپرسانی دەوڵەت هەندێک دیدار لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ لە ئیمراڵی ئەنجام دەدەن، بەڵام دەوڵەت هێشتا خاوەندارییەکی ڕوونی لێ نەکردووە. پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە هەوڵەکانی ڕێبەر ئاپۆ بۆ خوشک و برایەتی تورک-کورد لەم پڕۆسە مێژووییەدا هەوڵی ئاسایی نین، بەڵکو هەوڵی مێژوویین. ئەمە بۆ ئایندە و بەرژەوەندیی هەموو کۆمەڵگەی تورکیا گرنگە. نابێت ئەم هەوڵە گرنگانە بێ وەڵام بمێننەوە. تا ئێستا هیچ وەڵامێکی فەرمی نەدراوەتەوە. لەبری ئەوەی وەڵامێکی ئەرێنی بدەنەوە، جووڵە و قسەگەلێک دەکەن کە دەبنە مایەی نیگەرانیی و مەترسیی قووڵ. لەم بابەتەدا، ئەو زمانەی ڕاگەیاندن بەکاری دەهێنێت کاریگەرە. لەم ڕووەوە، چۆن دەڕواننە زمان و ئسلوبی دەسەڵات و ڕاگەیاندنی سەر بە دەسەڵات؟ موراد قەرەیلان: لە ڕاگەیاندنی ئازاددا، هەندێک نووسەر ئسلوبی ڕاگەیاندنی تورک بە "زمانی ژەهراوی" پێناسە دەکەن. زمانی ئەم ڕاگەیاندنانە، بەتایبەت ئەوانەی سەر بە ئاکەپە، نەوەک هەر ژەهراوی، بەڵکو ئاژاوەسازە. هەڵوێست و مەیلێکی وەهایە، کە هەوڵەکان بۆ چارەسەر بێمانا دەکات و لەناوی دەبات و لەبری چارەسەر بەدوای شەڕدا دەگەڕێت. وەک زۆر جار وتراوە ئەم زمانە زمانی توندوتیژیی و دوژمنایەتیییە، خوشک و برایەتی لەگەڵ کورد و ئاشتی ناوخۆیی بەهێز ناکات. زاراوەی وەک "سەرکردەی تیرۆریست، بکوژی منداڵ" کە تا ئێستاش بۆ وەسفکردنی ڕێبەرمان بەکاریدەهێنن، تەنها زمانی ئاژاوەگێڕی نین؛ لە ڕاستییدا بێڕێزییە بەرامبەر ئیرادەی گەلەکەمان. پێناسەی وەها دژی مرۆڤێک کە گەلی کورد وەک ڕێبەری خۆی قبوڵی دەکات و باوەڕی پێیەتی، بێڕێزیی و سوکایەتیکردنە بە ئیرادەی گەلی کورد. مادام ڕێبەر ئاپۆ کەسێکی ئاسایی نییە، بەڵکو ڕێبەرێکە کە نوێنەرایەتی گەلێکی دێرین دەکات، بۆیە هەر نزیکایەتییەک بەرامبەر ڕێبەر ئاپۆ، نزیکایەتییە بەرامبەر تەواوی گەلەکەمان. بۆیە هەڵوێستی دوورخستنەوەی ڕێبەرێتی و تەڤگەر و گەلی کورد لە یەکتر، سیاسەتی شەڕی تایبەتە، زمانی شەڕی تایبەتە. هەمووان دەزانن ئەمە ڕاست نییە و زۆرینەی کورد لەپشتی ڕێبەر ئاپۆن. چونکە ڕاستی دەزانن، بۆیە ڕوو لە ڕێبەر ئاپۆ دەکەن. لەلایەک ئەم تێکۆشانەی دەکرێت، ئەو بەرخۆدانەی پێش دەخرێت، ئەو پێشهاتانەی لەگەڵ جەنگی جیهانیی سێیەم لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەرکەوتن، ئەوانی ناچارکرد لە دەرگای ڕێبەر ئاپۆ بدەن. گوتیان ناچارن کە بچنە بەر پێی ڕێبەر ئاپۆ، کەچی لەولاوە هێشتا زمانی ڕق و سوکایەتی بەکاردەهێنن. ڕاگەیاندنی ئۆپۆزیسیۆنیش ڕۆڵی هەیە و لەم ڕووەوە هەڵوێستی جیاواز نیشان دەدات. بەردەوام دەڵێن تەڤگەری ئازادیی کوردستان بە قۆناغێکی سەختدا تێدەپەڕێت، بۆیە ناچارە چەک دابنێت. ئەم قسانە تا چەندێک ڕاستن؟ موراد قەرەیلان: ئەگەر وەک ئەوان دەڵێن تەڤگەری ئازادیی کوردستان بە قۆناغێکی سەختدا تێدەپەڕێت، یان وەک خۆیان دەڵێن تەڤگەرەکەمان بێکاریگەر کراوە، ئەوا پێویستیان بە شتێکی لەم جۆرە نەدەبوو. لە ڕەوشێکی وەهادا نەدەچوونە بەر دەرگای ڕێبەر ئاپۆ. ئاشکرایە کە تێکۆشانی ئێمە خاوەن هێز و ئیرادەیە و ئەکتەرێکی سەرەکییە لەو پرسەدا کە داهاتووی تورکیا دیاری دەکات. گوایە مەبەست لەمە ڕێکخۆشکردنە بۆ چەند پێشکەوتنێک، بەڵام ئسلوب و زمان و نزیکایەتییەکەیان پێچەوانەی ئەمەیە. هیچ پرۆسەیەک بەم زمان و نزیکایەتییە پێش ناکەوێت. بۆیە دەبێت ئەم ئسلوبە بگۆڕدرێت. ئەگەر لەم ڕووەوە، هەڵوێست و نزیکایەتییەکەیان بەرامبەر گەلی کورد جدی بێت و خواستی خوشک و برایەتی و ئاشتی ناوخۆییان هەبێت، هەر بە قسە نابێت، لانی کەم با سەرەتا زمانی شەڕی خۆیان و هەڵوێستی خۆیان بگۆڕن. لەکوێی دنیا بینراوە، ئاشتی بە شەڕ و هەڕەشە بێتەدی؟ ئەگەر لە ڕەوشی ئەمڕۆ بڕوانین، پێشبینی چ گۆڕانکارییەک دەکرێت؟ موراد قەرەیلان: پێش هەموو شتێک، پێویستە بەرپرسانی تورک ئەمە بزانن: گەلی کورد کێشەی متمانەی لەگەڵ دەوڵەتی تورک هەیە. سەرەتا ڕێوشوێنی دروستکردنی متمانە پێویستە. دەوڵەت دەبێ سەرەتا بە هەڵوێست و زمانی خۆی متمانە پەیدا بکات و دواتر هەنگاوی پراکتیکی بنێت. تا ئێستا گۆشەگیریی ڕێبەر ئاپۆ هەڵنەگیراوە، هێرش لە گۆڕەپانی سەربازی بەردەوامە، هێرشی ئاسمانی ڕۆژانە بەردەوامە، فشار و گرتن لە دژی گەلەکەمان بەردەوامە. بەگوێرەی دوایین زانیارییەکانی ڕاگەیاندنەکان، ٦٥ کەس دەستبەسەر کراون و سیاسەتی فشاری فاشیستی بەردەوامە. لە ڕۆژئاوا ڕەوشی شەڕ هەیە و پێداگرن لەسەر هەڵوێستی شەڕ، بە واتایەکی تر بچوکترین گۆڕانکاری لە سیاسەتی توندوتیژی و لەناوبردن نییە. بۆ نموونە؛ جێگری سەرۆکی گشتی مەهەپە چەندین جار پرسی ئازادکردنی زیندانیانی نەخۆش و بەساڵاچووی وروژاندووە. ئەمە شتێکە کە دەکرێت لە هەر وڵاتێک و بە شێوەیەکی ئاسایی ڕووبدات، بەڵام دەنگێک لە بەرەی ئاکەپەوە هیچ هەڵوێستێک نییە، گوێیان لێی داخستووە. ئایا نیاز و نزیکایەتی چارەسەر، بەم جۆرەیە؟ ڕوونە کە هیچ شتێکی لەو جۆرە لە بەرەی ئاکەپەوە نییە. واتە ئیرادەی چارەسەر لای مەهەپە لە هی ئاکەپە بەهێزترە؟ موراد قەرەیلان: لە ئێستەوە، لە چەپەوە بۆ ڕاست، زۆربەی سیاسەتی تورکیا، چارەسەری پرسی کورد لەو چارەسەرەدا دەبینن کە ڕێبەر ئاپۆ دەستنیشانی کردووە. بەگوێرەی چاودێرییەکانی ئێمە، سەرەڕای نزیکایەتیی نابوێرانە و هەڵوێستی لاواز، لێدوانی پشتیوانی بۆ پرۆسەکە سەری هەڵداوە. بەڵام لەبەرامبەر ئەمەدا، ئەو لایەنەی بە ئاشکرا هەڵوێست نیشان نادات و دەست لە زمانی شەڕ و توندوتیژی هەڵناگرێت و بەردەوامە لە شەڕخوازی، تەیب ئەردۆغان و ئاکەپەن. ڕەوشی ئێستە وا دێتە بەرچاو. ئێستەش لەبری ڕاستی، پەنا بۆ تاکتیک و زمانی شەڕی تایبەت دەبات. بۆ ڕەوشی چارەسەر دەبێت ڕاستییەکان ببینن. دەست لە زمان و هەڵوێست و پراکتیکی پێشوویان هەڵبگرن. مەبەستتان چییە؟ موراد قەرەیلان: مەبەستم تێگەیاندنی کۆمەڵگەیە، لەم کاتەدا، نەوەک هەر لەنێو کۆمەڵگەی تورکیا، بەڵکو لە ئاستی نێونەتەوەییشدا، زمانی چەواشەکاری بەکاردێت. بە قسەی ناڕاست، هەوڵی پێچەوانەکردنەوەی پرۆسەکە دەدرێت. بۆ نمونە دەڵێن؛ "ئیتر پرسی کورد لەناو تورکیادا نەماوە، بەڵکو دەبێت پرسی کورد لە دەرەوە کە ئامانجی دابەشکردنی تورکیایە چارەسەر بکرێت". ئەم زمانە هەوڵدانە بۆ ئافراندنی تێگەیشتنێک کە بەپێی سیاسەتەکانیان. دەڵێن؛ "پرسی کورد هەبوو، بەڵام ئێمە چارەسەرمان کرد". چۆن چارەسەرتان کرد؟ لە ئێستادا نزیکەی ١٠ هەزار سیاسەتمەدار لە زینداندان. ڕۆژانە بۆردومان هەیە، فڕۆکە جەنگییەکان ڕۆژانە هێرش دەکەن و هەموو ڕۆژێک شەڕ ڕوودەدات. ئەمە چ جۆرە چارەسەرێکە؟ ئایا دەکرێت پرسێکی کۆمەڵایەتی بە قڕکردن و توندوتیژی و کوشتن چارەسەر بکرێت؟ ئەمە چارەسەر نییە، خۆ ئاشکرایە. لە لایەکی تریشەوە دەڵێن تەڤگەرەکەمان لاواز بووە و هێزی سەربازیمان خەریکە تەواو دەبێت. تەنانەت تەیب ئەردۆغان و وەزیری دەرەوەی تورک داەیانگوت؛ "ڕێکخستن کاتی زۆری نەماوە، بەم زووانە کۆتایی دێت و نامێنێت" بەڵام ڕاستییەکان بەو شێوەیە نییە و تەواو پێچەوانەکەیەتی. ئێمە لە باشترین و سەرکەوتووترین قۆناغی مێژووی تێکۆشانمانداین. لە سەرەتای قسەکانم شەهیدبوونەکانی گابار و بەستام بیر هێنایەوە. شەڕی بەستا بۆ ماوەی سێ ڕۆژ بەردەوام بوو، لەوێ ئەندامێکی کۆمیتەی ناوەندیمان شەهید بوو، هاوکات لەگەڵ ئەندامانی کۆمیتەی ناوەندیمان، ئەندامانی کۆنسەی فەرماندەییمان تا ئێستاش لە ناوچەکانی سنووری تورکیان، و هێزەکانی گەریلامان لە سەرانسەر سنوور جێگیربوون. لەم بارەیەوە، ناتوانن بڵێن کۆتاییمان بە تەڤگەرەکە هێناوە. هەروەها ساڵانە چەندین چالاکی و پێکدادان ڕوودەدەن. بۆیە لە باکوری کوردستان، واتە لەناو سنوورەکانی تورکیادا شەڕ هەیە. ساڵانە ئۆپەراسیۆنی سەربازی ئەنجام دەدرێن و ژمارەی سەربازەکانیان لە دە هەزار سەرباز تێدەپەڕێت. بابەتی هەرە سەیر ئەوەیە، ئەمە چوار ساڵە لە هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا، واتە لەسەر خاکی باشووری کوردستان، بە پشتیوانی ناتۆ و پەدەکە و دەوڵەتی عێراق، پرۆژەی داگیرکاری هەیە. ئامانجی ئەم پرۆژەیە ئەوە بوو، لەماوەی ٢ بۆ ٣ مانگدا، کۆتایی بە ئێمە بهێنن و هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا نەهێڵن. بەڵام ئەوە چوار ساڵە نەیانتوانیوە بگەنە زاپ. بە هەموو هێزی خۆیان و بە بەکارهێنانی تەکنیک و چەکی قەدەغەکراو و چەتەکانی سوریا و هێزەکانی پەدەکە و دەوڵەتی عێراق، ویستیان لە زاپ و مەتینا ئەنجامێک بەرامبەر گەریلا بەدەست بهێنن. بەڵام کامە ئەنجام، چیان بەدەست هێنا؟ مانگی تشرینی دووەم، یاشار گولەر ڕایگەیاند قوفڵەکەیان داخستووە... ئەمە شێواندنی ڕاستییەکانە. ڕەنگە ئەم کەسانە ئەو جۆرە ڕاپۆرتانە پێشکەش بە سەرووی خۆیان بکەن و دواتر بە پشت بەستن بەو ڕاپۆرتانە لێدوان بۆ کۆمەڵگا بدەن. بەڵام ئەمانە ڕاست نین و هەموویان درۆن. پێویستە لەو کەسانە بپرسن کە دەڵێن قفڵەکە داخراوە، چۆن ئەمەیان کردووە؟ ئەوان دەیانویست بە پشتیوانی پەدەکە و دەوڵەتی عێراق لەنێوان ئامێدی و دێرەلووک لە گردی بەهار ڕێگەیەک بکەنەوە، بەڵام نەیانتوانی. بە بەرخۆدانی بێوێنەی گەریلا و سەرەرای هەموو هێرشە ئاسمانی و زەمینییەکان، نەیانتوانی ئەنجامی دڵخوازی خۆیان بەدەست بهێنن. * هەموو ڕۆژێک باسی ئەمە دەکەن، لە ڕێگەی ڕاگەیاندنەوە هەندێک دیمەن بڵاو دەکەنەوە... دەبێت هەموو کۆمەڵگە و گەلی کورد ئەمە بزانن؛ وێڕای بەکارهێنانی هەموو دەرفەتەکانی وا بۆ ماوەی چوار ساڵە سوپای دەوڵەتی تورک هێشتا نەیتوانییوە بکەوێتە ناو زاپ و کۆنترۆڵی بکات. هیچ هێزێکی گرێدراوی دەوڵەتی تورکیش هیشتا نەهاتووەتە سەر ئاوی زاپ. ئەشکەوتی پەڕلەمان کە کامپە سەرەکییەکانمانی لێیە و گردی جودییش هێشتا لەژێر کۆنترۆڵی گەریلاکاندایە. ڕاستە؛ لە ڕۆژئاوای زاپ هەندێک گردی بەرز لە دەستی دەوڵەتی تورکدایە بەڵام گەلێکی دیکەش لەژێر کۆنترۆڵی ئێمەدایە و هێزەکانمان لەو هەرێمەیە. سوپای تورک ئەمە چوار ساڵە نەیتوانییوە هێزەکانمان لەو دەڤەرە تێکبشكێنێت و بێتە دۆڵەکە. لە دۆخی ئێستادا دەوڵەتی تورک لە سەرانسەری ئاوی زاپ توانیوێتی لە دوو جێگە تەماس دروست بکات. یەکێکیان لەسەر هێڵی باکوورە ئەویش دەکەوێتە باشووری چەلێ؛ ئەوی دیکە خاڵێکە لە کەناری بەنداو لە پشتی دێرەلۆکەوە کە ئەویش لە سایەیی پشتیوانی پەدەکەوە پێکهات. بەڵام لە هێڵی ناوەندی هیچ تەماس و کۆنترۆڵێکی ئەوان بوونی نییە. هیچ کەسێک ناتوانێت خۆی بگەیەنێت بەوێ. ئەو دەڤەرە لەژێر کۆنترۆڵی گەریلادایە. مادام ئەوان پرپاگەندەی شتانێکی پێچەوانەی ئەمە دەکەن؛ ئەو کاتە کەسایەتییەکانی شەڕی تایبەت کە ئێوە رۆژنامەوانان لەهەر جێگەیەک دەیبینن، بیهێننە ئاوی زاپ. ناتوانن بیهێنن. لەبەرئەوەی ئەو جێگەیە لەژێر کۆنترۆڵی سوپای تورکیادا نییە. لە دیوی باشوور بە هاوکاری پەدەکە، گوایە ویستییان لەسەر ڕێگە کلیل تەواو بکەن؛ نەیانتوانی ئەوەش بکەن، لە لێدوانەکانی خۆیاندا گوتیان 'کلیلەکە داخرا' ئەمەش ڕاست نییە. ئەمە هەوڵی فریودانی کۆمەڵگەیە. لە ئێستادا هێزەکانی گەریلا لە مەتینا، زاپ، ئاڤاشین و خواکوڕک لەبەرخۆداندان و لەو هەرێمانەدا شەڕ بەردەوامە. گوایە سوپای دووەمی ناتۆیە؛ تەکنیکی هەرە پێشکەوتوو بەکاردەهێنن، بەڵام ئەمە ماوەی چوار ساڵە نەیانتوانیوە گەریلاکانی پەکەکە لەوێ تێکبشکێنن. پەیوەست بەمەوە چۆن دەتوانن بڵێن پەکەکە لە بواری سەربازییەوە لاواز بووە؟ ئەمە ڕاستییەکەیە: گەریلاکانی ئازادی کوردستان بە بڕیارداری، فیداکارییەکی مەزن، بە تاکتیک و پێرفۆرمانسی سەربازی خاوەن سەرکەوتنی مەزنی خۆیەوە ئەمە چوار ساڵە ڕێگەی لە دووەم گەورەترین سوپانی ناو ناتۆ گرتووە. پەیوەست بەم مەسەلەوە گوتنی، 'پەکەکە لاواز بووە' نا ڕاستە. ئەنجامەکانی شەڕی ئێستا ئاشکرایە و لە بەرچاوە. پەیوەست بەم بابەتەوە هەموو کات فاکتەری تەکنیکی شەر لە ڕۆژەڤدایە. بەڵام لەبەرانبەر ئەم تەکنیکە، دەبینین گەریلا چ وەڵامێکی سەرکەوتووانەی داوەتەوە. ئەم دۆخە لە ئامارەکانیشدا ڕوونبووەتەوە. بە کورتییەکەی گەریلا لەبەرانبەر ئەم شەڕەدا زیانی کەمی بەرەکەوێت و لە لایەکی دیکەوە ئێستا خۆی تەکینک بەکاردەهێنێت. ئێوە دەتوانن ئەم بابەتە چۆن هەڵسەنگێنن؟ موراد قەرەیلان: بەڵێ؛ بەرپرسانی دەوڵەتی تورک دوای ئەوەی فڕۆکەی بێفڕکەوانی چاودێری و هێرشبەریان بەدەستهێنا پڕوپاگەندەی ئەوەیان دەکرد ئیدی بەم چەکانە کۆتایی بە گەریلا دێنن. هەتا وەزیری ناوخۆ کە مرۆ پێویست ناکات ناوی بهێنێن لە ساڵی ٢٠١٦دا گوتبووی، "لە ساڵێ ٢٠١٧دا ئیدی کەس ناوی پەکەکە ناهێنێت." بەم شێوەیە کاتییان نیشاندا و بە جەختکردنەوە قسەیان کرد. ئێستا چی هەیە؟ شەڕ بەردەوام بوو و تا ڕۆژی ئەمڕۆش درێژەی هەیە. لە ئێستادا پەکەکە لە دژی ئەو چەکانە کە ئەوەندە جێگەی شانازییانە چارەسەری دۆزیوەتەوە. لە دژی ئەوە گەیشتووەتە ئاستێک کە سیستەمی بەرگری ئاسمانی بەدەست بهێنێت. تا ئێستا چەندین فڕۆکەی ئاکسنگور، ئاکنجی، بەیراقدار تی بی-٢ و ئانکایی خستووەتەوە خوارەوە. بۆچی وەزیری بەرگری باسی یەک لەمانە ناکات؟ بۆ ڕای گشتی بڵێن، "ئەوەندە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی چاودێری و هێرشبەرمان خراونەتەخوارەوە!" گەر بوێرییان هەبێت ئەم حەقیقەتە دەدەنە ڕای گشتی، بۆ مەگەر ئەمانە درۆن؟ دیمەن هەیە. شاردەنەوەیان ڕاستییەکان ناگۆڕێت. هێزێکی بە ئەزموونی سەرکەوتووی پەکەکە هەیە کە هەمووی لە گۆڕەپانەکانی شەڕەوە بەدەستی خستووە، لەمڕۆدا خاوەنی تەکنەلۆژیایەکە کە دەتوانێت تەکنیکەکانی دەوڵەتی تورک تێکبشكێنێت و لەم بابەتەدا پێشکەوێت. لە ئێستادا خاوەنی ئەو هێزەین لە لایەنی تەکنەلۆژییەوە گورز بدەین لە هەموو دەرفەتەکانی دەوڵەتی تورک لە تەواوی باکووری کوردستان و هەتا هەندێک بەشی ئەنادۆڵی ناوەڕاست و دەریای ناوەڕاستیشی لەگەڵدابێت. گەر تا ئێستا ئەمەمان نەکردووە هۆکاری خۆی هەیە، بەڵام گەر پێویست بکات ئەوا ئەوە دەکەین. خاوەنی ئەو ئاستە تەکنەلۆژییەین کە گورزە لە چەندین ناوەندی گرنگ و کاریگەری ئابووری و سەربازی بدەین. ئەو دەرفەتە تەکنیکییەمان لە دەستدایە. جا بۆیە نابێت بە هیچ شێوەیەک باسی دۆخێکی لاوازبوون بکرێت. بەگوێرەی داتاکانی ئێستا قسەدەکەین. پڕوپاگەندەی زیادە ناکەین. بە گوێرەی داتاکان بە ڕوونی باسی ئەمان دەکەین. گەر وەک ئەوەی پڕوپاگەندەی دەکرێت هێزەکانمان لاواز بووە، ئەوا هەرخۆی تا ئێستا ئیمکانی مانەوەمان نەمابوو. ویستیان لە ماوەی سێ مانگەدا لە هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا کۆتاییمان پێ بهێنن. بۆ ئەمەش بۆ ئەوەی پشتیوانی و هاوکاری لە ناتۆ، پەدەکە و عێراقەوە بەدەستبهێنن، هەوڵدانی بەفراوانیان دەستپێکرد. وێڕای ئەوەی هەموو فایلاتی دیبلۆماسی و هەوڵدانی سەربازی دژواریان پێکهێنا، بەڵام ئەوەتا دەرنجامەکان دیارە!. ئاشکرایە هەموو دەرفەتەکانی ئابووری، دیبلۆماسی... وە پێگەی جیۆستراتیژی تورکیاشی لەگەڵدا بێت، هەموویان بەکارهێنا، بەڵام دیسانەوە سەرنەکووتن. هیچ دۆخێکی سەرکەوتنیان لە ئارادا نییە، بەڵام نزیکایەتیک گیراوەتە بەر و نیشانی ڕای گشتی دەدرێت وەک بڵێی ڕێکخستن لە بەرانبەرایاندا شکستی هێناوە و لەبەرئەوە ناچارە ملکەچ بێت. ئەم نزیکایەتییە مەترسییە و ڕێگە بۆ دەرنجام گەلێکی زۆر قورس دەکاتەوە. تەیب ئەردۆغان دەڵێت. 'یان چەکەکانتان دانێن، یان لەگەڵ چەکەکانتاندا دەنێژرێن.' باشە ئەو کاتە ئەم پرسیارە ناکرێت 'ئەگەر هێزی ئەوەتان هەیە کە لەگەڵ چەکانیاندا بیان نێژن، خێرە تا ئێستا نەتان کردووە'. پێش هەموو کەسێک ئەردۆغان پێویستە زۆر باوەڕنەکات بەو ڕاپۆرتە فشەڵانە کە ڕادەگەینرێن و دەبێت بزانێت، ئێمە کۆمەڵێک مرۆڤی بە شەرەف و شکۆیین کە بۆ ئەو دۆزەی باوەڕمان پێیەتی، دەتوانین بە بێ دوودڵێ هەموو فیداکارییەک بکەین. ئێمە وەک ئاپۆییەکان هیچ کاتێک لە بەرانبەر هیچ هەڕەشەیەکدا ملکەچ نەبووین و ناشبین. بەڵام گەر هەوڵدانە بەهادارە مێژوویەکانی ڕێبەر ئاپۆ بە شێوەیەکی دروست پێشوازی لێ بکرێت، ئێمەش ئامادەین بە گوێرەی ڕوحی پرۆسەکە بجوڵێینەوە. سەیرکەن، چاو دەبڕێتە چاوی هەمووان دەڵێت، 'وەک چۆن ئەوەی لە خەندەقەکاندا ئێوەمان ناشت، ئێساش ئاوا دەتان نێژین.' لێرەدا بەشێوەیەکی ڕوون هەڵوێستی لە ئامێزگرتنی دڕندایەتی جزیرە و گەورەترین ستەمی مێژوو هەیە. لە جزیرە چی ڕوویدا؟ هیچ کەسێک لە خەندەق یان لە جێگەیەکی دیکەدا نەنێژرا. لەو ژێر زەمینانەدا بەنزینیان ڕژاند بەسەر مرۆڤی برینداردا و بە زیندووی سوتاندیانن. یەکێک لە دڕندایەتییەکانی سەدەی ٢١ ئەنجامدرا. بەڵێ، لە ئێستادا کۆمەڵکوژی لە غەززەدا دەکرێت، بەڵام نەمان بیست لە هیچ یەک لەوانەدا بەنزین بکرێت بەسەر مرۆڤدا و بە زیندووی بسوتێنرێت. بەڵام ئەمان ئەمەیان کرد. مرۆڤی بێتاوان و بێ بەرپرسیارمی سڤیلمانیان کوشت. تەنها دۆخی ئەوان خاوەنداریکردن لە زمان، ناسنامە و حورمەتی خۆیان بوو. لە ژێر زەمینێکدا بە بێ ئەوەی بڵێن ئەمانە ژن، منداڵن، گەورەن... هەموویان بە زیندوی سووتاند. وە ئێستاش خاوەنداری لەمانە دەکەین. کاتێک دەوڵەت دڕندایەتییەکی لەم شێوەیە دەکات، هەموو جۆرە ئەنجامدانێکی کوشتن و کۆمەڵکوژی دەکات کێشەیەک نییە، بەڵام کاتێک ئێمە وەک گەل لە چوارچێوەی پاراستنی ڕەوادا بەرخۆدان دەکەین، وەک تیرۆرست حسابمان بۆ دەکەن. بە کورتییەکەی گەر دڵسۆزی هەبێت، ئەوا کەس بەم شێوە میتۆدەی شەری تایبەت ناگاتە ئەنجامێک. وێڕای ئەوەی بە گوتنی وەک 'کۆتایمان پێهێنان'، 'ئیدی گەیشتووین بە کۆتایی ڕێگەکە و کۆتایی بە هەبوونی ڕێکخستن دێنین'...هتد نەگەیشتوون بە هیچ ئامانجێکی خۆیان. شێوازی شەڕی تایبەتە و دوورە لە ڕاستییەوە. بەم شێوازە هیچ ئەنجامێک بەدەستناهێنن. لەسەر بنەمای ئەم زانیارییە ناڕاستە، هەندێک نوسەری شەڕی تایبەت دەڵێن، 'با بەڕووی تورکیادا هەڵدەکات.' بەڵام پێشکەوتنەکانی هەرێمەکە پێچەوانەی ئەو قسانە دەخاتە بەرچاو. بە هەڵوەشاندەنەوەی ڕژێمی بەعسی ٦١ ساڵە، لە سووریادا پرۆسەیەکی نوێ دەستیپێکرد. لە ڕاستییدا پرۆسە نوێکە تەنها سووریا نەگرتووەتەوە. لە ڕاستییدا لەگەڵ ڕووخانی ڕژێمی بەعس نەک تەنها لە سووریا بەڵکو لەتەواوی هەرێمەکەدا پرۆسەیەکی نوێ پێشکەوت. لە پێش هەموویەوە لە فەلەستین، دواترلە لوبنان و لە کۆتاییشدا لە سووریا، پرۆسەی سەرلەنوێ دیزاینکردنەوەی هەرێمەکە بە شێوەیەکی ڕوون دەرکەوت.
.jpg)
درەو: دیداری رۆژنامه‌وانی: هێمن خۆشناو كه‌سكین بایندر، هاوسه‌رۆكی پارتی هه‌رێمه دیموكراتیه‌كان (DBP) و ئه‌ندامی په‌رله‌مانی توركیا له‌سه‌ر لیستی پارتی دیموكراسی و یه‌كسانی گه‌لان (DEM) له‌م دیمانه‌یه‌دا كه به رێگای ته‌له‌فۆن ئه‌نجامدراوه، هه‌ڵوێستی پارته‌كه‌ی و بزوتنه‌وه‌كه‌ی له‌مه‌ڕ رووداوه‌كانی ئه‌م دوایه‌ی توركیا و سوریا سه‌باره‌ت به كێشه‌ی كورد ده‌خاته‌ڕوو. پ: رووداو و گۆڕانكاریه خێراكانی ناو توركیا چۆن ده‌خوێنه‌وه، به تایبه‌تی دوای ده‌ستپێشخه‌ریه‌كه‌ی (ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی) له‌مه‌ڕ (عه‌بدولڵا ئۆجالان)؟ كه‌سكین بایندر: ئه‌و په‌یامانه‌ی له 1 تشرینی یه‌كه‌می 2024 تا ئه‌مڕۆ ده‌رباره‌ی كێشه‌ی كورد بڵاوكرانه‌ته‌‌وه له‌گه‌ڵ ئه‌و دوو دیمانه‌ی له‌گه‌ڵ به‌ڕێز (ئۆجالان) له ئیمڕالی ئه‌نجامدراوه، به گرنگ و به بایه‌خ ده‌بینین. ئێمه باس له مه‌سه‌له‌یه‌ك ده‌كه‌ین هه‌ر چه‌ند مێژوویی بێت به‌و راده‌یه‌ش پێویستی به چاره‌سه‌ریه. هه‌ڵه‌یه‌كی مێژوویی ده‌بێت ئه‌گه‌ر چاوپۆشی له پرسێك بكرێت كه نه‌وه‌كو ته‌نیا په‌یوه‌سته به گه‌لی كورد به‌ڵكو له نزیكیشه‌وه په‌یوه‌سته به گه‌لانی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست. له‌به‌ر ئه‌مه پێویسته كێشه‌ی كورد به شێوازی دیموكراتی و ئاشتیانه چاره‌سه‌ر بكرێت. به‌ڵام نابێت چاره‌سه‌ری ئه‌م پرسه ته‌نیا به په‌یام و شێوازی چاره‌سه‌ری نه‌ریتیانه تاوتوێ بكرێت. ئه‌گه‌ر ده‌رباره‌ی چاره‌سه‌ری په‌یامێك هه‌یه، ده‌بێت ئه‌م په‌یامه به هه‌نگاوی كرده‌یی بسه‌لمێندرێت. له‌م چوارچێوه‌یه‌دا هه‌ڵوێستێكی راشكاو و ئه‌نجامگیر، گفتوگۆكانی چاره‌سه‌ری ده‌باته قۆناخێكی باڵاتر. به راده‌ی قوڵی و مێژوویی كىشه‌ی كورد، پێویسته ئه‌و ئیراده‌یه توندبێت كه هه‌وڵی چاره‌سه‌ری ئه‌م كێشه‌یه ده‌دات و ده‌بێت هه‌نگاوه‌كانی چاره‌سه‌ریش ئه‌وه‌نده راشكاوانه و ئه‌نجامگیرانه بن. به پێچه‌وانه‌شه‌وه په‌یام و هه‌ڵسه‌نگاندنه‌كان ته‌نیا له‌سه‌ر كاغه‌ز ده‌مێنه‌وه و چاره‌سه‌ری ئه‌وه‌نده‌ی دیكه زه‌حمه‌تر و ئاڵۆزتر ده‌بێت. له‌به‌ر ئه‌مه گه‌لی كورد ئیتر ده‌خوازێت هه‌نگاوی دیار و راشكاوانه ببینێت. به‌بێ ناولێنان و هه‌نگاوی كرده‌یی، ته‌نیا به‌قسه‌ی باقوبریق و ئه‌جندای بێ پراكتیك ئه‌م مه‌سه‌له‌یه چاره‌سه‌ر نابێت. له‌م سۆنگه‌یه‌وه پێداویستی سه‌ره‌كی هه‌بوونی ئیراده‌ی چاره‌سه‌ریه. به‌ڕێز ئۆجالان تا ئێستا له‌ژێر ناوی چاره‌سه‌ری به ئیراده و به بڕیاره. به‌ڵام هه‌مان ئیراده و بڕیاربوون له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌ت نیشان نه‌دراوه. له‌به‌ر ئه‌مه گفتوگۆكانی پێشتری چاره‌سه‌ری بێ ئه‌نجام بوون. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا رووداوه‌كانی په‌یوه‌ست به چاره‌سه‌ری له‌م دواییانه ده‌رفه‌تێكی نوى ده‌ڕه‌خسێنن. قۆستنه‌وه‌ی ئه‌م ده‌رفه‌ت ده‌بێته ئه‌ركی هه‌موو هێزه سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان، به تایبه‌تی ده‌سه‌ڵات. له‌م روانگه‌یه‌شه‌وه ده‌بێت هه‌نگاوی كرده‌یی بنرێت بۆ گه‌یشتن به چاره‌سه‌ری دیموكراتیانه و ئاشتیانه. پ: ده‌ستپێشخه‌ریه‌كه‌ی باخچه‌لی ده‌ره‌نجامی ئه‌و گۆڕانكاریه‌یه كه به‌سه‌ر بزوتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌په‌رستی توركدا هاتووه، یان ده‌ره‌نجامی پێویستی ده‌وڵه‌ته؟ كه‌سكین بایندر: به‌ستنه‌وه‌ی هه‌ڵوێست وه‌رگرتن له‌باره‌ی مه‌سه‌له‌ی كورد ته‌نیا به بزوتنه‌وه‌یه‌كی نه‌ته‌وه‌په‌رستی و ئه‌و گۆڕانكاریه‌ی به‌سه‌ریدا هاتووه ده‌بێته هه‌ڵه‌یه‌كی گه‌وره. چونكه كێشه‌ی كورد له رووی مێژوویی و كۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه ئه‌و ناونیشانه نیه تاوه‌كو به گۆڕانكاری و وه‌چه‌رخانی ناو پارتێكی سیاسی یان گرووپێك پێناسه بكرێت. به‌و پێیه‌ی ئه‌م كێشه‌یه كه ریشه‌ییترین مه‌سه‌له‌ی جوگرافیاییه، سنووری سیاسی تێده‌په‌ڕێنێت. له‌به‌ر ئه‌مه، سه‌له‌نوێ سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ی گفتوگۆی چاره‌سه‌ری په‌یوه‌ست نیه به گۆڕانكاری توێژێكی نه‌ته‌وه‌په‌رست كه له‌سه‌ر بنه‌مای دوژمنایه‌تی كورد درێژه به هه‌بوونی خۆی ده‌دات. له پشت به رۆژه‌ڤبوونه‌وه‌ی ئه‌م مه‌سه‌له‌یه و په‌یامه‌كانی ئه‌م دوایه لێكه‌وته‌كانی بێ چاره‌سه‌ریی و خۆڕاگری و باوه‌ڕی گه‌لی كورد خۆی حه‌شارداوه. مكوڕبوونی عه‌قڵی ده‌وڵه‌ت له‌سه‌ر چاره‌سه‌رنه‌كردنی ئه‌م مه‌سه‌له‌یه، تا ئه‌مڕۆ ستراتیژی نزیكبوون له مه‌سه‌له‌ی كورد به شه‌ڕ و سیاسه‌تی نكۆڵیكردن هیچ ئه‌نجامی نه‌گرتووه. بۆ چاره‌سه‌رنه‌كردنی كێشه‌ی كورد له رابردوو تا ئه‌مڕۆ هه‌موو رێگایه‌ك تاقیكرایه‌وه. له ناو ئه‌م رێگایانه‌دا نكۆڵیكردن له كێشه‌ی كورد له سه‌رووی ئه‌م رێگایانه بووه. به‌ڵام وه‌كو چۆن چاره‌سه‌ریان نه‌كرد، نه‌یانتوانی كێشه‌كه‌ش ریشه‌كێش بكه‌ن، به پێچه‌وانه‌ی ئه‌مه‌وه كێشه‌ی كورد قوڵتر بووه. له‌گه‌ڵ قوڵبوونه‌وه‌شی لێكه‌وته‌كانی له‌سه‌ر كوردستان و توركیا قوڕستر بووه. له پشت هه‌موو كوده‌تا سیاسیه‌كان، ئۆپاراسیۆنه سیاسیه‌كان و كرده‌وه نادیموكراتیه‌كان كه له‌گه‌ڵ كوده‌تای 12 ئه‌یلول ده‌ست پێده‌كات و ده‌گاته ئه‌مڕۆ، چاره‌سه‌رنه‌كردنی كێشه‌ی كورد خۆی حه‌شار داوه. بێگومان لێكه‌وته‌كانی چاره‌سه‌رنه‌كردنی كێشه‌ی كورد یان نزیكبوونه‌وه له‌م كێشه‌یه به سیاسه‌تی شه‌ڕ ته‌نیا سنووردار نه‌بووه به سیاسه‌تی ناوخۆیی توركیا، به‌ڵكو له سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌شدا كێشه‌ی كورد چه‌قی ستراتیژی بووه. ئه‌گه‌ر چاوێك به سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی توركیادا بخشێنینه‌وه له 10 ساڵی رابردوودا ده‌بینین كورد له چه‌قی ئه‌م سیاسه‌ته‌دا بوو. هه‌موو ستراتیژی خۆیان له‌سه‌ر ئه‌مه بونیادناوه. ئه‌گه‌ر ئه‌مڕۆ باسی هه‌بوونی ده‌وڵه‌تی توركیا له عێراق و سوریا بكه‌ین، ئه‌وه له پشت ئه‌م هه‌بوونه سیاسه‌تی په‌یوه‌ست به كورد جێده‌گرێت. ئه‌م سیاسه‌ته‌ش بریتیه له پشتگوێخستنی كورد، به ئامانجگرتنی ده‌ستكه‌وته‌كانی كورد و رێگرتن له به‌ده‌ستهێنانی ده‌ستكه‌وتی زیاتر. باشه ئه‌م سیاسه‌ته ئه‌نجامگیر بووه؟ نه‌خێر، به پێچه‌وانه‌وه له رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا توركیا خسته ناو گێژه‌ڵۆكێكه‌وه. ئه‌م گێژه‌ڵۆكه‌ش چه‌ندین قه‌یرانی له توركیا به‌دوای خۆیدا هێنا. خۆڕاگری گه‌لی كورد له‌دژی چه‌مكی شه‌ڕ هه‌موو حسابه‌كانی سه‌راوبن كرد. له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م خۆڕاگریه‌شدا حسابی ئه‌نقه‌ره له رۆژئاوا و سوریا مایه‌پووچ بوو. بێگومان ئه‌و ده‌ره‌نجامه‌ی پێیگه‌یشتووین له‌گه‌ڵ خۆیدا هه‌ندێك راستی خسته‌ڕوو. كێشه‌ی كورد له‌سه‌رووی هه‌موو ئه‌م راستیانه‌وه دێت. ئه‌مڕۆ له رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست دیزاینكردنه‌وه‌یه‌ك هه‌یه كه چه‌قه‌كه‌ی سوریایه. له‌ناو ئه‌م دیزاینكردنه‌وه‌یه‌دا كێشه‌ی كورد زیاتر خۆی ده‌سه‌پێنێت. له توركیادا ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌ڵات زیاتر دركیان به‌مه كردووه. به‌بێ ناولێنان و هه‌نگاوی كرده‌یی، به‌قسه‌ی باقوبریق و ئه‌جندای بێ پراكتیك مه‌سه‌له‌ی كورد چاره‌سه‌ر نابێت! پ: ده‌ستپێشخه‌ریه‌كه‌ی باخچه‌لی په‌یوه‌ندی به رووداوه‌كانی سوریاوه هه‌یه؟ ئه‌گه‌ر هه‌یه چۆن به‌یه‌كه‌وه‌یان ده‌به‌ستنه‌وه؟ كه‌سكین بایندر: رووداوه‌كانی رۆژهه‌لاتی ناوه‌ڕاست له‌گه‌ڵ كێشه‌ی كورد ئاوێته‌ی یه‌كتر بووه. به‌و پێیه‌ی كاریگه‌ری كێشه‌ی كورد سنووره‌كانی تێپه‌ڕاندووه و بۆته كێشه‌یه‌كی جیهانی. هه‌ڵه‌یه‌كی گه‌وره ده‌بێت ئه‌گه‌ر ئه‌مڕۆ رووداوه‌كانی سوریا له كێشه‌ی كورد جیابكه‌ینه‌وه. وه‌كو ئێوه‌ش چاودێری ده‌كه‌ن جه‌نگێكی نوێ جیهانه له‌سه‌ر مه‌حه‌كه. له شه‌ڕی ئۆكرانیا – روسیا له ئه‌وروپای رۆژهه‌ڵاته‌وه بگره تا رووداوه‌كانی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، هه‌موویان وه‌كو به‌شێك له‌م پڕۆسه‌یه سه‌ره‌نج راده‌كێشن. ئه‌م پڕۆسه‌یه كه وه‌كو سیسته‌می نوێی جیهان له قه‌ڵه‌م ده‌درێت له‌گه‌ڵ خۆیدا دیزاینێكی نوێ بۆ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست دێنێت. ئهوهی ئه‌مڕۆ له سوریادا رووده‌دات یه‌كێكه له ئه‌نجامه‌كانی ئه‌م پڕۆسه‌یه. به‌و واتایه‌ی رووخانی رژێمی به‌عس كه ته‌مه‌نی 61 ساڵ بوو له 12 رۆژدا ئه‌نجامێكی سه‌ره‌نجڕاكێشه. له هه‌مان كاتدا ئه‌م رووداوه، كاریگه‌ری ده‌بێت له‌سه‌ر دروستكردنی هاوسه‌نگی تازه. كه‌واته وه‌كو ده‌یبینن، وه‌چه‌رخانێكی مێژووی له ئارادایه تیایدا هاوسه‌نگیه جیهانیه‌كان به‌خێرایی ده‌گۆڕدرێن. بێگومان له‌ناو دۆخێكی به‌م شێوه‌یه‌دا كێشه‌ی كورد زیاتر خۆی ده‌سه‌پێنێت. كێشه‌ی كورد كه به ساڵانه به سیاسه‌تی شه‌ڕ و نكۆڵیكردن رێگای چاره‌سه‌رنه‌كردنی به‌سه‌ر ده‌سه‌پێندرێت، به‌هۆی سیاسه‌تی توركیاوه ئه‌م چاره‌سه‌رنه‌كردنه ئاڵۆزتر بووه. به‌ڵام ئه‌مڕۆ له سایه‌ی ئه‌م رووداوانه‌ی رووده‌ده‌ن، وه‌كو چه‌ندین كێشه‌ی دیكه ئیتر نزیكبوونه‌وه له كێشه‌ی كورد به دونیابینیه‌كی نوێوه خۆی ده‌سه‌پێنێت. پێویستیشه ئه‌م دونیابینیه نوێیه به ئاراسته‌ی چاره‌سه‌ركردن بێت. چونكه سیاسه‌تی شه‌ڕ نه‌وه‌كو ئه‌م كێشه‌یه‌ی چاره‌سه‌ر نه‌كرد، به‌ڵكو ئاڵۆزتر و قوڵتری كرده‌وه. چۆن سوریا بۆته كلیلی ئاشتی و شه‌ڕ له رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا، ئه‌وه كێشه‌ی كوردیش بۆته پاسۆردی ئه‌م كلیله. به‌م هۆیه‌وه ئیتر كێشه‌ی كورد گه‌یشتۆته ئه‌و ئاسته‌ی خۆی سه‌ر كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی بسه‌پێنێت. چاره‌سه‌ركردنی ئه‌م كێشه‌یه بۆته مه‌سه‌له‌یه‌كی حه‌تمی، ئێمه‌ش به‌ناو پڕۆسه‌یه‌كی مێژووییدا تێپه‌ڕده‌بین بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌م پرسه. ئه‌م واقیعه نوێیه‌ش له‌گه‌ڵ خۆیدا هه‌ڵوێستی ده‌وڵه‌تی توركیا له‌باره‌ی كێشه‌ی كورد ئاشكرا ده‌كات. سوریا بۆته كلیلی ئاشتی و شه‌ڕ، كێشه‌ی كوردیش بۆته پاسۆردی ئه‌م كلیله. پ: توركیا چی له كوردانی سوریا ده‌خوازێت؟ كه‌سكین بایندر: ئه‌گه‌ر به كوورتی وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره بده‌ینه‌وه، توركیا دوێنێ چی كردووه ئه‌مڕۆش به هه‌مان شێوه‌ك هه‌وڵده‌دات تا دان نه‌نێت به هه‌بوونی قه‌واره‌ی كوردانی سوریا. ئه‌گه‌ر شتێك هه‌بێت توركیا له كورد بیخوازێت، ئه‌وه وازهێنانی كورده له داواكاریه‌كانی له‌مه‌ڕ ماف و ئازادیه‌كان، له‌گه‌ڵ جێبه‌جێكردنی رێنمایه‌كانی توركیا وه‌كو خۆی و ده‌ستگرتن به‌سه‌ر پڕۆفیلی كورد. وه‌كو هه‌موو پارچه‌كانی دیكه‌ی كوردستان توركیا ناخوازێت گه‌لی كورد له رۆژئاوا بگاته ده‌ستكه‌وته‌كانی. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌وڵده‌دات تا رێگا له ده‌ستكه‌وته‌كانی گه‌لی كورد بگرێت. عه‌قڵی ده‌وڵه‌تی تورك ده‌خوازێ كورد به‌ره‌و ئه‌و شوێنه ئاراسته بكات كه ده‌یخوازێت و له چوارچێوه‌یه‌كدا قه‌تیسیان بكات تا وابه‌سته‌یان بكات. چاره‌سه‌رنه‌كردنی كێشه‌ی كورد له رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا توركیا خسته ناو گێژه‌ڵۆكێكه‌وه پ: به گوێره‌ی ئه‌زموونی سیاسیتان، (ئه‌حمه‌د ئه‌لشه‌رع) سه‌رۆكی هه‌ته‌شه (هه‌یئه‌ی ته‌حریر شام) ده‌توانێ هاوسه‌نگیه‌كان بپارێزێت و لایه‌نه‌كان ئیداره بكات؟ كه‌سكین بایندر: مه‌سه‌له‌ی ئیداره‌دانی هاوسه‌نگیه‌كان یان ئاراسته‌كردنیان به‌ره‌و زه‌مینه‌ی چاره‌سه‌ری مه‌سه‌له‌یه‌ك نیه په‌یوه‌ست بێت به ناوه‌كان. ئه‌مه مه‌سه‌له‌یه‌كی جیهانی و سیسته‌مه. (ئه‌لشه‌رع) كه‌سێكه تا دوێنێ له‌ناو داعش له موسڵ به‌رپرسیاریه‌تی هه‌بووه له‌ژێر ناوی (جۆلانی). ئه‌مڕۆ وه‌كو سه‌رۆكی هه‌ته‌شه له سوریا هێنراوه‌ته گۆڕه‌پانه‌كه و له‌سه‌ر كوورسیه‌كه‌ی ئه‌سه‌د دانراوه. رووخاندنی رژێمێكی 61 ساڵه به 12 رۆژ ستراتیژ و سه‌ركه‌وتنی ئه‌لشه‌رع نیه، به‌ڵكو پڵانێكی هێزه جیهانیه‌كانه. له‌به‌ر ئه‌مه هه‌ڵه ده‌بێت ئه‌گه‌ر له كاتی گفتوگۆی چاره‌سه‌ری هه‌میشه‌یی له سوریادا گرنگی به‌ناوه‌كان بدرێت. پێویسته له‌سه‌ر بنه‌مای مۆدێلی حوكمڕانی چاره‌سه‌ری گفتوگۆی چاره‌سه‌ری كێشه‌كانی سوریا بكرێت. ئهوهی سوریا پێویستی پێی هه‌یه مۆدێلێكی نوێی هه‌میشه‌یی حوكمڕانی و رێنوێی چاره‌سه‌ریه. فۆڕم و مۆدێلێكی حوكمڕانی فره‌ڕه‌نگ، یه‌كسانیخواز، فره‌كلتوور، فره‌ناسنامه و له رووی ئایینیه‌وه هه‌موو سوریه‌كان له‌خۆ بگرێت، ده‌توانێ چاره‌سه‌ری بۆ كێشه‌كانی ئه‌م وڵاته بدۆزێته‌وه. ئه‌م مۆدێله بۆ سوریا نه خه‌یاڵه و نه مه‌حاڵیشه. له‌م وێستگه‌یه‌وه بایه‌خی ئه‌و مۆدێله حوكمڕانیه ده‌رده‌كه‌وێت كه له رۆژئاوادا دروستكراوه. ده‌بێت ئه‌و مۆدێله حوكمڕانیه نوێیه‌ی له رۆژئاوا بونیادنراوه به وردی له‌به‌رچاو بگیرێت و بكرێته مۆدێلی ته‌واوی سوریا. مۆدێلی ژیانی ئازاد و دیموكراتیانه كه له رۆژئاوا بونیادنراوه، سه‌ره‌ڕای سیاسه‌تی شه‌ڕ و خاپوور كردن بۆ خه‌ڵكی رۆژئاوا بۆته مایه‌ی هیوا و هێزی پێ به‌خشیووه. ئه‌م مۆدێله بۆ خه‌ڵكی سوریا ده‌رفه‌تێكه. كاتی بێت یان هه‌میشه‌یی ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ی به رێبه‌رایه‌تی (ئه‌لشه‌رع) دروست ده‌كرێت ناتوانێ خۆی له‌سه‌ر پێ بگرێت و سه‌قامگیری به‌رقه‌رار بكات ئه‌گه‌ر مۆدێلی حوكمڕانی رۆژئاوا به بنه‌ما نه‌گرێت. بێگومان ئه‌م پڕۆسه‌یه ته‌نیا كاریگه‌ری له‌سه‌ر (ئه‌لشه‌رع) و (هه‌ته‌شه) به‌جێناهێڵێت، به‌ڵكو كاریگه‌ری له‌سه‌ر دواڕۆژی سوریاش به‌جێدێڵێت. ئه‌گه‌ر مۆدێلی پێویستی حوكمڕانی و سیاسه‌تی ئاراسته‌كراو به‌ره‌و چاره‌سه‌ری په‌یڕه‌و نه‌كرێت، ئه‌وه قه‌یرانه‌كانی سوریا دوای رۆیشتنی ئه‌سه‌دیش هه‌ر به‌رده‌وام ده‌بن، بگره زه‌مینه‌ی قوڵبوونه‌وه و به‌رفراوانبوونی زیاتریشی هه‌یه. بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كانی سوریا و رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ده‌بێت ئه‌م واقیعه له‌به‌رچاو بگیرێت. كێشه‌ی كورد سنووره‌كانی تێپه‌ڕاندووه و بۆته كێشه‌یه‌كی جیهانی پ: پێشڕه‌ویه‌كانی سوپای ئیسرائیل بۆ ناو سوریا چۆن لێكده‌ده‌یته‌وه، ئیسرائیل له سوریادا به‌دوای چی ده‌گه‌ڕێت؟ كه‌سكین بایندر: به‌ر له‌وه‌ی وه‌ڵامی پرسیاره‌كه‌تان بده‌مه‌وه، ده‌مه‌وێت ره‌هه‌ندێكی ئه‌م پرسیاره روون بكه‌مه‌وه. هیچ سیاسه‌تێك و ستراتیژێك له‌مه‌ڕ داگیركاری به راست و ره‌وا نابینین. مه‌سه‌له‌كه په‌یوه‌ست نیه به‌وه‌ی ئیسرائیل ده‌یه‌وێت چی بكات. بۆ ئهوهی پڵانه‌كانی سه‌ر سوریا هه‌ڵسه‌نگێنین، ده‌بێت سه‌یری ئه‌و سیاسه‌تانه بكه‌ین كه ئه‌كته‌ره‌كان په‌یڕه‌وی ده‌كه‌ن. ره‌نگه پێویست بكات به‌ر له ئیسرائیل یان هه‌ر هێزێكی دیكه هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ نموونه‌ی توركیا بكه‌ین. ڕەنگە پێویست بێت ئەو گریمانەیە لە ڕێگەی نموونەی تورکیە پێش ئیسرائیل یان هەر زلهێزێکی دیکە هەڵسەنگێندرێت. چونكه توركیا له ئێستا و له داهاتووشدا، له هه‌موویان زیاتر ئاره‌زووی سه‌پاندنی به‌رفراوانترین كاریگه‌ری هه‌یه له سه‌ر سوریا، له رووی سه‌ربازی و سیاسیه‌وه. توركیا له رۆژی یه‌كه‌مینه‌وه تا ئه‌مڕۆ ویستی سیاسه‌تی فراوانخوازی له‌سه‌ر بنه‌مای نیو – عوسمانی له‌ناوچه‌كه‌دا په‌یڕه‌و بكات. ئه‌مڕۆ هه‌بوونی سوپای توركیا و هێزه پاره‌مه‌تریه‌كانی سه‌ر به توركیا له‌سه‌ر خاكی سوریا، ده‌ره‌نجامی سیاسه‌تی فراوانخوازی ئه‌م وڵاته كه له‌سه‌ر بنه‌مای نیو – عوسمانی په‌یڕه‌و ده‌كرێت. به‌داخه‌وه ئه‌و سیاسه‌ته‌ی له‌سه‌ر بنه‌مای ده‌ستگرتن به‌سه‌ر ده‌وڵه‌مه‌ندیه‌كانی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و سه‌ركوتكردنی داواكاری ئه‌و گه‌لانه‌ی له‌سه‌ر ئه‌م جوگرافیایه ده‌ژین له پێناو دیموكراسی و ئازادی تا رۆژی ئه‌مڕۆ درێژه‌ی هه‌یه. ئه‌م دیفاكتۆیه‌ی له نێوان بلۆكی رۆژهه‌ڵات – رۆژئاوا گیری خواردووه، ئه‌مڕۆ له‌گه‌ڵ خۆیدا هاوسه‌نگی نوێ دێنێته‌ئاراوه. ده‌شكرێت قوڵبوونه‌وه‌ی شه‌ڕ و قه‌یران له سوریا دوای غه‌زه و لوبنان وه‌كو به‌شێك له هاوسه‌نگیه‌كان ببینین. تا ئه‌مڕۆ خاكی سوریا میوانداری بۆ شه‌ڕی به وه‌كاله‌ت كردووه. به تایبه‌تی دوای ده‌ستپێكردنی شه‌ڕی ناوخۆ له سوریادا له ساڵی 2011، له‌لایه‌كی به‌ره‌ی شه‌ڕ هێزه‌كانی ژێر فه‌رمانده‌یی ئه‌مریكا، ئینگلته‌ڕا و ناتۆ هه‌بوو، له‌لایه‌كه‌ی دیكه‌شه‌وه هێزه‌كانی بلۆكی رۆژهه‌لات به سه‌رۆكایه‌تی روسیا و ئێران سه‌نگه‌ریان گرتبوو. هه‌رچه‌نده هێزه هه‌ژموونگه‌ره‌كان به‌خۆیان به‌شداریان نه‌بوون، به‌ڵام شه‌ڕه‌كه له‌لایه‌ن ئه‌و گرووپ و بانده چه‌ته‌گه‌ر‌یانه به‌رده‌وام بوو كه وه‌كو بریكاری ئه‌وان شه‌ڕی به‌وه‌كاله‌تیان به‌ڕێوه ده‌برد. هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ شه‌ڕی به وه‌كاله‌ت، سوریا بووه باخچه‌ی پشته‌وه‌ی هێزه ده‌سه‌ڵاتخوازه‌كان. به‌ڵام له دوای 8 كانوونی یه‌كه‌م له سوریادا قۆناخێكی نوێ ده‌ستی پێكردووه. رووخانی رژێمی به‌عس بووه سه‌ره‌تای قۆناخی وه‌چه‌رخان. بێگومان له‌ناو ئه‌م هاوسه‌نگیه‌دا ئه‌م پرسیاره گرنگی خۆی هه‌یه:" هه‌ڵوێست له‌مه‌ڕ داخوازیه‌كانی خه‌ڵكی رۆژئاوا و سوریا سه‌رباره‌ت به دیموكراسی و ئازادی چی به‌سه‌ر دێت؟". ئه‌و سیاسه‌ته‌ی بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌ی ئه‌م پرسیاره په‌ره ده‌سێنێت، دواڕۆژی سوریا و ناوچه‌كه دیاری ده‌كات. له‌م قۆناخه نوێیه‌ی كه له سوریا ده‌ستی پێكردووه، توركیا و ئه‌كته‌ره‌كانی دیكه هه‌وڵه‌كانیان ده‌خه‌نه‌گه‌ڕ تا پێگه‌ی خۆیان به‌هێز بكه‌ن. له داڕشتنی هه‌ر پڵانێك، له دروستكردنی هه‌ر هاوسه‌نگیه‌كدا، ئهوهی گرنگه ئایا چاره‌سه‌ریه‌كی هه‌میشه‌یی بۆ سوریا دێنێت یان نا. ئه‌گه‌ر ئه‌م هاوسه‌نگیانه نه‌بنه مایه‌ی چاره‌سه‌ری بۆ قه‌یرانی سوریا و مه‌سه‌له‌ی كورد، ئه‌وه شه‌ڕی سوریا زیاتر قوڵ ده‌بێت و به ناوچه‌كه‌دا بڵاوده‌بێته‌وه.
.jpg)
درەو: گفتوگۆی رۆنامەوانی: هێمن خۆشناو ئۆرهان میرئۆغڵو، نووسه‌ر و سیاسه‌تمه‌دارێكی كورده، سه‌ر به پارتی داد و گه‌شه‌پێدانی (ئاكپارتی) ده‌سه‌ڵاتداری توركیایه. بۆ ماوه‌ی سێ خول له‌سه‌ر یه‌كتر په‌له‌مانتاری ئه‌م پارته بووه. له ساڵانی ده‌یه‌ی هه‌شته‌می سه‌ده‌ی رابردووش یه‌كێك بووه له قوربانیه‌كانی ده‌ستی سیسته‌می فاشیزمی سه‌ربازی توركیا، بۆ ماوه‌ی چه‌ندین ساڵ زیندانیكراوه و ئه‌شكه‌نجه‌ی بینیووه. میرئۆغڵو له باره‌ی رووداوه‌كان و مێژووی كوردیش خاوه‌نی چه‌ندین په‌رتووكه. له پشت په‌رده به عه‌قڵی كوردی ئاكپارتی له‌قه‌ڵه‌م ده‌درێت. خوێندنه‌وه‌ی گۆڕانكاری و رووداوه‌كانی ئه‌م دوایه له‌لایه‌ن (میرئۆغڵو) پێچه‌وانه و دژه له‌گه‌ڵ خوێندنه‌وه‌ی بزوتنه‌وه‌ی سیاسی كورد له باكوور و رۆژئاوای كوردستان. راستیه‌كه‌ی بڵێم من وه‌كو (هێمن خۆشناو) یش له‌گه‌ڵ به‌شێكی زۆر له لێكدانه‌وه و هه‌ڵسه‌نگاندنی ئه‌م سیاسیه كورده نیم، به‌ڵام بۆ ئهوهی خوێنه‌ر و سیاسی كورد له هه‌رێمی كوردستان بزانێ به‌شێك له سیاسه‌تمه‌دارانی كوردی توركیا به تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی نزیكن له ده‌سه‌ڵاتی ئه‌م وڵاته له‌مه‌ڕ رووداوه‌كان چۆن بیر ده‌كه‌نه‌وه به پێویستم زانی ئه‌م دیمانه‌یه‌ی له‌گه‌ڵدا ساز بكه‌م. دەقی گفتوگۆ رۆنامەوانییەكە پ: په‌یامی (ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی) سه‌رۆكی پارتی بزوتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌په‌رست، سه‌باره‌ت به (عه‌بدولڵا ئۆجالان) له (22 تشرینی یه‌كه‌می 2024) چۆن لێكده‌ده‌نه‌وه؟ وه‌ڵام: له‌گه‌ڵ گوێبیستبوونی، بانگه‌وازیه‌كه‌م به ئه‌رێنی بینی و پشتیگیریم لێكرد. ئه‌گه‌ر باس له چاره‌سه‌ریه‌ك بكه‌ین كه له‌سه‌ر رێچكه‌ی سیاسه‌تی دیموكراسی مه‌ده‌نیانه هه‌ڵقوڵابێت، تا كۆتایی به ئازار و مه‌ینه‌تی خه‌ڵك بێنێت، ئه‌م بانگه‌وازیه زۆر گرنگ و به بایه‌خه. رۆڵی كه‌سیه‌تی (عه‌بدولڵا ئۆجالان) له‌م 50 ساڵه‌ی دواییدا چ له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی كورد بێت یان له‌سه‌ر ئاستی مێژووی سیاسه‌تی توركیا رۆڵێكی هێجگار دیاره. پشتگیری لێبكه‌ین یان نه‌كه‌ین، له ئه‌نجامدا (عه‌بدولڵا ئۆجالان) هه‌ر عه‌بدولڵا ئۆجالانه و له بایه‌خی كه‌م ناكرێته‌وه. هه‌روه‌ها كاتێك سه‌ركرده‌ی هه‌ر به‌هێزی نه‌ته‌وه‌په‌رستی تورك جه‌خت له چاره‌سه‌ری ئه‌م مه‌سه‌له‌یه ده‌كاته‌وه، له‌باره‌ی چۆنیه‌تی چاره‌سه‌ری ئه‌م مه‌سه‌له‌یه په‌یام ده‌دات، بۆ بارودۆخی توركیا بۆ كه‌سانی وه‌كو ئێمه هه‌موو كاتێك چاوه‌ڕوانكراو بووه. ئه‌م په‌یامه رێگایه‌كه هه‌ردوولا رازی ده‌كات و زه‌مینه‌ی چاره‌سه‌ری ئاماده ده‌كات. چونكه دوای ئه‌م په‌یامه زه‌مینه‌یه خۆش بوو، ئیتر نه‌مومكینه هیچی دیكه نه‌ته‌وه‌په‌رستێك چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد ره‌تبكاته‌وه. (ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی) به‌م بانگه‌وازه‌ی رێگا خۆش ده‌كات بۆ ئهوهی نه‌ته‌وه‌په‌رستی توركیا دونیابینی و هزری خۆی بگۆڕێت و له‌مه‌ڕ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد به ئه‌رێنی بیربكاته‌وه. (هاوپه‌یمانی كۆمار) دوو سه‌ركرده‌ی به‌هێزی هه‌یه كه سه‌ركۆمار و باخچه‌لیه، ئه‌گه‌ر هێزی ده‌سه‌ڵاتداری هه‌ردووكیشیان بخه‌ینه سه‌ر په‌یامه‌كه‌ی باخچه‌لی ئه‌وه چاره‌سه‌ری ئاسانتر ده‌كات، به لێكدانه‌وه‌ی من ئه‌م په‌یامه بۆ بارودۆخی توركیا و بارودۆخی ئه‌مڕۆی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، هه‌روه‌ها پرسیاری كورد به گشتی له عێراق و سوریا و ئێران گرنگی تایبه‌تی خۆی هه‌یه. ده‌بێت ئه‌م بانگه‌وازیه به فیڕۆ نه‌درێت. دوای ئه‌م په‌یامه‌ش كاردانه‌وه‌كانی ناو (ده‌مپارتی) كه‌م تا زۆر ئه‌رێنی بوو، جگه له هه‌ندێك كه‌سی ناو باڵی چه‌پی ئه‌م پارته له ترسی ئهوهی ئۆجالان و په‌كه‌كه له ده‌ست ده‌رده‌چن، بانگه‌شه ده‌كه‌ن ده‌وڵه‌ت له رێگای ئۆجالان خه‌ریكی ده‌سیسه‌یه‌كی نوێیه دژ به كورد. پ: په‌یامی باخچه‌لی چ په‌یوه‌ندیه‌كی به دۆخی سوریاوه هه‌یه؟ وه‌ڵام: له كاتی په‌یامه‌كه‌ی باخچه‌لی، هێشتا له سوریا گۆڕانكاری رووینه‌دابوو. پێكدادان و شه‌ڕ نه‌بوو، به‌ڵام دۆخێكی هێجگار نادیار له ئارادابوو. دوای كه‌وتنی یه‌ك به‌دوای یه‌كی حه‌له‌ب و دواتر حه‌ما و تا دیمه‌شق به‌بێ به‌رگری، كاردانه‌وه‌ی ئه‌م په‌یامه ده‌بێته ته‌واوكه‌ری رووداوه‌كانی ناو سوریا. واته ئهوهی (عه‌بدولڵا ئۆجالان) ده‌یڵێت كاریگه‌ری ئه‌رێنی ده‌بێت له‌سه‌ر سوریا. بێگومان پێویسته هه‌موو كه‌س ئه‌م جیاوازیه ببینێت. واته چاره‌سه‌ریه‌ك له‌سه‌ر شێوازی عێراق بۆ بارودۆخی سوریا ده‌ست نادات، باسی چاره‌سه‌ری فیدڕالیانه ده‌كه‌م. ئه‌و مۆدێله‌ی ئه‌مریكا له عێراقدا دایهێنا، بێ ئهوهی رووبه‌ڕوی هیچ ئاسته‌نگێك بێته‌وه به‌رده‌وام بوو. به‌تایبه‌تی له باكووری عێراق (باشووری كوردستان) كه هه‌موومان ده‌زانین توركیا بونیادی ناوه. نزیكه‌ی 2000 هه‌زار كۆمپانیای توركی له‌وێوه، له‌ژێرخان بگره تا سه‌رخان دروستیان كرد. به‌ڵام له رووی سیاسیه‌وه بێ، یان له پڕۆسه‌ی نووسینه‌وه‌ی ده‌ستووری عێراقدا بێت، یان په‌یوه‌ست به سوود وه‌رگرتن بێت له مۆدێلی دیموكراسی توركیا رۆڵێكی لاواز و بێ كاریگه‌ری هه‌بوو. به پێچه‌وانه‌ی عێراق ئه‌مڕۆ له سوریادا به دۆخێكی جیاواز تێپه‌ڕ ده‌بین. واته له مه‌سه‌له‌ی نووسینه‌وه‌ی ده‌ستووری سوریا و شته‌كانی دیكه‌دا. ئه‌گه‌ر شتێكی پێچه‌وانه روونه‌دات، سوریه‌كان له‌گه‌ڵ یه‌كتر داده‌نیشن و ده‌ستوور ئاماده ده‌كه‌ن. واته ئه‌مریكیه‌كان ده‌ستوورێكی نووسراوی ئاماده ناهێنن و تا پێشنیار بكه‌ن (تۆ كوردی سه‌ركۆماری بۆ تۆ، تۆ عه‌ره‌بی سه‌رۆك وه‌زیری بۆ تۆ، سه‌رۆكی په‌رله‌مانیش بۆ تۆ) ده‌ستوورێك داناڕێژرێت له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌تنیكی. ئه‌وانه‌ی ده‌ستیان به‌سه‌ر ده‌سه‌ڵاتی دیمه‌شقدا گرتووه و له ئێستادا رۆڵی مێژوویی خۆیان ده‌بینن نیازیان هه‌یه له سوریایه‌كی ناوه‌ندی مافی گرووپه جیاوازیه‌كان بپارێزن. له چوارچێوه‌ی یه‌ك ده‌وڵه‌ت، یه‌ك سوپا و یه‌ك ده‌ستوور سوریا به‌رێوه ببه‌ن. ئایا له‌مه‌دا سه‌ركه‌وتوو ده‌بن؟ هیوادارین بگه‌نه سه‌ركه‌وتن. دێمه سه‌ر وه‌ڵامی پرسیاره‌كه‌تان. ئه‌مڕۆ به‌شێكی زۆر له‌و كه‌سانه‌ی وه‌كو من مێشكی خۆیان به مه‌سه‌له‌ی كورد ماندوو ده‌كه‌ن ده‌ڵێن: سوریا بووه هۆكاری شكستهێنانی پڕۆسه‌ری چاره‌سه‌ری، كه له ساڵی 2012 ده‌ستی پێكرد و له ساڵی 2015 به ئاشكرا له‌بارچوو. چونكه په‌كه‌كه رووی خۆی به‌ره‌و سوریا وه‌رگێڕا، ئه‌گه‌ر بۆ دواڕۆژی سوریا وێڵی ده‌ستكه‌وت نه‌بووایه، پێموایه دۆخی توركیا به شێوه‌یه‌ك بوو كه په‌كه‌كه له مێژووی خۆیدا ده‌رفه‌تی به‌م شێوه‌یه‌ی به‌ده‌ستنه‌هێنابوو. بایه‌خدار بوو هه‌ڵومه‌رجه‌كه. (عه‌بدولڵا ئۆجالان) له‌سه‌رخه‌ت بوو، پارتی دیموكراتی گه‌لان (هاداپ) له‌سه‌رخه‌ت بوو، رۆڵی سیاسی خۆیان ده‌بینی و رای گشتیش له قه‌ره‌ده‌نیز تا ئامه‌د پشتگیریه‌كی گه‌وره‌ی ده‌كرد. به‌ڵێ پڕۆسه‌یه‌كی باش بوو، ئه‌گه‌ر هه‌ڵسوكه‌وتی په‌كه‌كه نه‌بووایه پڕۆسه‌یه‌ك كه 80 – 90٪ خه‌ڵك پشتگیری لێده‌كرد شكستی نه‌ده‌هێنا. ئه‌وه له سه‌رده‌می به‌هاری عه‌ره‌بی بوو كه راپه‌ڕین دژی ئه‌سه‌د ئه‌م وڵاته‌ی ته‌نیبووه‌وه. به وردی نازانم ئه‌و كاته بارودۆخی سوریا چۆن بوو، به‌ڵام لایه‌نگرانی پارتی دیموكراسی كوردستان دیارتر و به‌هێزتر بوون. بێگومان دواتر دۆخه‌كه گۆڕا، په‌كه‌كه بۆ خۆی سوریای كرده ناوه‌ندی كار و چاڵاكیه‌كانی. لێره‌دا یه‌كسه‌ر هیواكانی چاره‌سه‌ری له‌باربرد. ئه‌مڕۆش له وێستگه‌یه‌كی به‌م شێوه‌یه وه‌ستاوین، ئه‌و كاره‌ی له سوریا تێكچوو، وه‌كو ئهوهی دیاره كه له سوریا چاك ده‌كرێته‌وه، بێگومان لێره چاك ده‌كرێته‌وه. پێویسته ببینین مه‌سه‌له‌كه چی لێده‌كرێت و چی پێده‌كرێت. بۆ نموونه به‌ستنی بۆینباغ گرنگه، به‌ڵام گۆڕینی هزر گرنگتره. ئێمه لێره‌دا باس له سێ له‌سه‌ر یه‌كی خاكی سوریا ده‌كه‌ین، واته باسی ئه‌م ناوچه‌یه ده‌كه‌ین كه پێی ده‌ڵێن رۆژئاوا یان رۆژئاوای فوڕات. گه‌ره‌نتیكردنی مافی ره‌وای خه‌ڵكی ئه‌م ناوچه‌یه داواكاری هه‌ره سه‌ره‌تایی و سروشتی كوردانی سوریایه. تا چه‌ند ئه‌م داواكاریه قه‌بوڵ ده‌كرێت یان نا ده‌بێت چاوه‌ڕێ بكه‌ین. نه‌مومكینه دوای په‌یامی (ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی) هیچ نه‌ته‌وه‌په‌رستێكی تورك هه‌بێت چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد ره‌تبكاته‌وه! په‌یوه‌ست به‌م مه‌سه‌له‌یه توركیا هیچ نیگه‌رانیه‌كی نیه و ئاسته‌نگی بۆ دروست ناكات، ده‌بێت به ئاشكرا ئاماژه‌ی پێبكه‌ین. له شه‌ڕی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی داعش نه‌وه‌كو له سوریادا به ته‌نیا، به‌ڵكو له‌و كاته‌ی داعش هه‌ولێری گه‌ماڕۆ دابوو، چه‌ند (كم) مابوو بگاته هه‌ولێر، توركیا و كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی پشتگیریان له كورد كرد. پ: نه‌مزانیووه له كاتی نزیكبوونه‌وه‌ی داعش له هه‌ولێر توركیا پشتگیری له كورد كردبێت؟ میرئۆغڵو: به‌رپرسانی پارتی به ئاشكرا ئه‌مه‌یان به ئێمه گووت:" به‌هۆی بارودۆخی ئه‌و كاته باسمان له هاوكاری توركیا نه‌كرد. به‌ڵام ئه‌و كاته توركیا له مه‌سه‌له‌ی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی داعش بێده‌نگ نه‌بوو، پشتگیری له ئێمه كرد". سه‌ره‌ڕای ئه‌مه‌ش هه‌موو كات ناحه‌قی له توركیا ده‌كرێت. له به‌ره‌به‌یانی رۆژانێكدا سه‌ركۆمار ده‌رباره‌ی كۆبانێ گووتی:" ئه‌ى جیهانی رۆژئاوا، ده‌تانگووت له‌دژی داعش ده‌جه‌نگین؟ كۆبانێ كه‌وت و ده‌كه‌وێت، هێشتا ئێوه به‌ده‌رنه‌كه‌وتوون". چوون به موكێش قسه‌كانی سه‌ركۆماریان راكێشا و گووتیان:" ئه‌ردۆغان ده‌خوازێت كۆبانێ بكه‌وێ". هه‌ڵبه‌ته به سه‌دان برینداری كۆبانێ، له‌وانه‌یه ژماره‌كه زۆر زیاتریش بێت له نه‌خۆخشانه‌كانی روها و عه‌نتاب چاره‌سه‌ركران. هه‌روه‌ها له كاتی شه‌ڕی كۆبانێ 180 هه‌زار كه‌س له كۆبانێ و ده‌وروبه‌ری روویان كرده توركیا، ئه‌مڕۆشی له‌گه‌ڵدا بێت زیاتر له 80 – 90 هه‌زار كوردی كۆبانێ له توركیا ماون. واته ده‌بێت حه‌قی چاكه‌ی توركیا بده‌ینه‌وه. یه‌ك شت هه‌یه كه توركیا قه‌بوڵی ناكات، ئه‌ویش توندوتیژی و تیرۆری په‌كه‌كه‌یه. ئه‌مه شتێكه توركیا نه له سوریا و نه له توركیا قه‌بوڵی ناكات. كه‌واته ئه‌گه‌ر كه‌سانێك هێشتا هه‌وڵده‌ده‌ن تا توركیا له‌گه‌ڵ په‌كه‌كه دانیشێت، پێموایه ئه‌وانه به‌خۆڕایی خۆیان ماندوو ده‌كه‌ن. هیچ كاتێك ئه‌مه روونادات. ئهوهی به‌ڕێز (ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی) به تایبه‌تی په‌یوه‌ست به په‌كه‌كه ده‌یڵێت چیه؟ (فه‌رموو وه‌رن)، به سه‌رۆكه‌كه‌شیان ده‌ڵێت:"وه‌ره په‌رله‌مان". ئه‌مه له روانگه‌ی سه‌مبۆلیانه زۆر به بایه‌خه. ئه‌مه گوزارشت له هزرێك ده‌كات، به‌و واتایه‌ی هزری نه‌ته‌وه‌په‌رستی تورك گۆڕانی به‌سه‌ردا هاتووه (ئێوه‌مان) قه‌بوڵه. فه‌رموون وه‌رنه په‌رله‌مان، له‌گه‌ڵ پارته‌كه‌تان (مه‌به‌ستی ده‌مپارتیه) ئه‌م كاره بكه‌ن. كه‌چی به‌ر له دوو ساڵ بۆ هه‌مان پارتی چی ده‌گووت:" ده‌بێت قه‌ده‌خه بكرێت و هه‌ڵوه‌شێندرێته‌وه". ئه‌مه گۆڕانكاریه‌كی گه‌وره‌یه، ئایا په‌كه‌كه قه‌دری ئه‌م گۆڕانكاریه ده‌گرێت یان ناگرێت؟ پێموایه (عه‌بدولڵا ئۆجالان) بایه‌خی ئه‌م گۆڕانكاریه ده‌زانێت. چونكه (عه‌بدولڵا ئۆجالان) یش، (عه‌بدولڵا ئۆجالان) ی ده‌شتی بیقاع نیه. ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر من بێت، ده‌بێت ئه‌م گۆڕانكاریانه‌ی به‌سه‌ر دونیابینی (عه‌بدولڵا ئۆجالان) دا هاتووه له‌و رۆژه‌ی هاتۆته ئیمڕالی بكرێته بابه‌تی تێز نووسین و توێژینه‌وه. واته ده‌بێت خوێندكاران له زانكۆكان توێژینه‌وه و تێز له‌باره‌یه‌وه بنووسن. له‌وانه‌یه هێشتا نه‌گه‌یشتبێته ئه‌م قۆناخه به‌ڵام پێموایه كه‌سانێك هه‌یه خه‌ریكی ئه‌مه‌ن، ئه‌گه‌ر لێره‌ش نه‌كرێت، له زانكۆیه‌كی سلێمانی یان له زانكۆیه‌كی هه‌ولێر ده‌كرێت. پ: كه‌واته ده‌وڵه‌ت بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد سوودی له‌و گۆڕانكاریانه بینیووه كه به‌سه‌ر دونیابینی ئۆجالاندا هاتووه؟ وه‌ڵام: بێگومان سوودی لێ بینیووه. ئایا ده‌كرێت سوودی لێ وه‌رنه‌گرێت؟ كۆماری توركیا له‌مباره‌یه‌وه سوود له هه‌موو كه‌س وه‌رده‌گرێت، له سه‌رووی هه‌مووشیانه‌وه سوود له (ئۆجالان) وه‌رده‌گرێت. ئایا ده‌كرێت سوود له كه‌سێك وه‌رنه‌گیرێت كه له‌ناو گرووپێكدا ململانێی كردووه و دواتر گۆڕانكاری هزری به‌سه‌ردا هاتووه؟ ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌ت بایه‌خی ئه‌م گۆڕانكاریه نه‌زانێت، چۆن له ساڵی 2012 له ده‌رگاری (ئۆجالان) ی ده‌دات و ده‌ڵێت:" ده‌ی وه‌ره با ئه‌م مه‌سه‌له‌یه چاره‌سه‌ر بكه‌ین". له ئێستاشدا سه‌رله‌نوێ ئه‌م قسه‌یه ده‌كاته‌وه. ئه‌ی بۆ كه‌س له ده‌رگای (په‌كه‌كه) نادات؟ چونكه له‌و كاته‌ی له سوریادا هه‌موو شت سه‌راوبن بووه، (خامه‌نه‌یی) له ئێران داوا له گه‌نجانی سوریا ده‌كات بچنه به‌ره‌كانی شه‌ڕ، ئه‌وانه‌ی له قه‌ندیلیش (په‌كه‌كه) به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن هه‌مان شت ده‌كه‌ن. یه‌كێكیان گوایه خۆی به ماركسی ده‌زانێت و نه‌ریتی سۆسیالیستیانه په‌یڕه‌و ده‌كات، باوه‌ڕی به دیموكراسی هه‌یه. ئهوهی دیكهش كۆماری ئیسلامی دامه‌زراندووه و هۆكاری هه‌ره سه‌ره‌كیشه بۆ دروستبوونی ئه‌م دۆخه ناله‌باره له رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، به رۆحی فروانخوازی شیعه‌یی هه‌ڵسوكه‌وت ده‌كات، هه‌ردوولا له‌ناو یه‌ك به‌ره جێده‌گرن كه هێشتا پێیانوایه ده‌رفه‌تی شه‌ڕ و پێكدادان له سوریادا ماوه، ئێمه (مه‌به‌ستی توركیایه) هیچ كارێك له‌گه‌ڵ ئه‌م جۆره مرۆڤانه ناكه‌ین. ئهوهی (عه‌بدولڵا ئۆجالان) ده‌یڵێت كاریگه‌ری ده‌بێت له سوریادا پ: پێتوایه ده‌بێت هه‌ڵوێستی قه‌ندیل سه‌باره‌ت به سوریا چۆن بێت و چ گووتارێك په‌یڕه‌و بكات؟ وه‌ڵام: ده‌بێت جه‌خت له زمانی دیالۆگ بكاته‌وه، باسی رۆڵی توركیا بكات كه تره‌مپیش ئه‌م رۆڵه قه‌بوڵ ده‌كات. له ئه‌نجامدا ئه‌و كه‌سانه خه‌ڵكی توركیان، مه‌به‌ستم جه‌میل بایك و دوڕان كاڵكانه. ته‌واو 40 ساڵه به‌رامبه‌ر توركیا چه‌ك و تیرۆر به‌كاردێنن، به‌ڵام ئه‌نجامتان نه‌گرتووه. باشه ئێستا پێگه‌ی سه‌ربازی په‌كه‌كه له توركیادا چیه؟ ئه‌گه‌ر ئه‌م پرسیاره له پسپۆرێكی بێلایه‌نی سه‌ربازی بكرێت به (سفر) وه‌ڵامده‌داته‌وه. كه‌واته له‌م رێگایه‌وه ئه‌نجام گرتن نه‌مومكینه. كاتێك له رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست كۆتایی به شه‌ڕ و پێكدادان دێت، كوردانی توركیا له بواره‌كانی سیاسی، ئابووری و كلتووری سوودمه‌ند ده‌بن. كاتێك له‌باره‌ی ئه‌ندامیه‌تی توركیا له یه‌كێتی ئه‌وروپا قسه‌ده‌كرا، نووسینێكم به‌م شێوه‌یه‌م نووسی:" له 10 ساڵی داهاتوودا كه توركیا ئه‌ندامی یه‌كێتی ئه‌وروپایه، ده‌بێته خاوه‌ن به نرخترین جۆری ره‌گه‌زنامه". ده‌زانن ئه‌مڕۆ له جیهاندا ره‌گه‌زنامه‌ی ئه‌مریكی، یه‌كێتی ئه‌وروپا و كه‌نه‌دا قه‌بوڵكراوترین ره‌گه‌زنامه‌یه، جه‌ختی لێده‌كه‌مه‌وه كه توركیا ده‌بێته چواره‌مین. ئه‌گه‌ر توركیا ببێته ئه‌ندامی یه‌كێتی ئه‌وروپا، ئێمه كوردانی هه‌ر چوار ده‌وڵه‌ت ده‌بینه دراوسێی یه‌كێتی ئه‌وروپا. ئه‌مڕۆ رووی كوردی هه‌ولێر و كوردی قامیشلۆ له كوێیه؟ هه‌ره زۆر رووی له ته‌هرانه، یان به‌غدایه، یان دیمه‌شقه؟ پێموایه رووی هه‌ره زۆریان به‌ره‌و توركیایه. كاتێك دۆخی ئابووریان باش ده‌بێت له توركیادا ده‌بنه خاوه‌ن ماڵ و موڵك. توركیا رۆڵێكی مێژووی به‌م شێوه‌یه‌ی هه‌یه. ئه‌مه له ئه‌نجامی بڕیارێك رووینه‌داوه، به‌ڵكو رێڕه‌وی مێژوویه. مێژوو ئه‌مه‌ی ئافراندووه. پ: تۆ باسی میساقی میللی عوسمانی ده‌كه‌یت؟ وه‌ڵام: نه‌خێر به پێچه‌وانه‌ی میساقی میللی قسه ده‌كه‌م. شتێك نیه به‌ناوی میساقی میللی. میساقی میللی بریتیه له سنووره‌كانی توركیا كه دیاریكراون. مسته‌فا كه‌مال گووتوویه‌تی:" له ئێستادا هێزمان به‌شی ئه‌م سنوورانه ده‌كات، ئه‌وانه بپارێزین به‌سمانه". ئهوهی له میساقی میللی تێكه‌یشتبم ئه‌مه‌یه. به‌ڵام گرووپی (ئیتیحاد و ته‌ره‌قی) گرووپێكی رێچكه شكێن بووه ده‌یانگووت:" سوریا هی خۆمانه، ئه‌و شوێنه هی خۆمانه". ئه‌مه راست نیه، ئهوهی من باسی ده‌كه‌م ئه‌مه نیه. ئه‌گه‌ر ئه‌م دۆخه به‌ره‌و پێشه‌وه بڕوات، باش ده‌زانم دامه‌زراندنی په‌رله‌مانی هه‌رێمی لێ ده‌كه‌وێته‌وه! پ: توركیا و په‌رله‌مانی هه‌رێمی!؟ وه‌ڵام: له‌سه‌ر سنووره‌كان، له نوسه‌یبین، یان سلۆپی یان زاخۆ، په‌رله‌مانی هه‌رێمی كلتووری دروست ده‌كرێت. تێگه‌یشتی؟ ئه‌گه‌ر له توركیا هه‌موو شته‌كان له‌سه‌ر رێگایه‌كی ئاسایی ده‌بوون، له‌وانه‌یه له ئێستادا قسه له‌سه‌ر ئه‌مانه ده‌كرا. چاوه‌ڕێ ناكه‌م قه‌ندیل ئه‌م راستیه ببینێت. شتێكی به‌م شێوه‌یه له ئارادانیه. هه‌ر هیچ نه‌بێ له‌گه‌ڵ رووداوه‌كانی سوریادا جارێكی دیكه خه‌باتی چه‌كداری خرایه سه‌ر مێزێكی هه‌ڵه له‌ژێر ناوی پاراستنی مافی كورد. چی بووه؟ واته ئه‌گه‌ر له سوریادا سوپایه‌ك دروست بكرێت، ئێوه‌ش ده‌بنه به‌شێك له‌م سوپایه. نه له سوریا نه لێره (مه‌به‌ستی توركیایه) ده‌رفه‌تی خه‌باتی چه‌كداری بۆ قه‌ندیل نه‌ماوه. واته ئه‌گه‌ر نكۆڵی له مێژوو بكه‌ن، هه‌ر له‌وێ ده‌مێنه‌وه. ده‌بینن ئێران چی به‌سه‌رهات كه به چاوی شه‌ڕ سه‌یری رۆژهه‌لاتی ناوه‌ڕاستی ده‌كرد. به‌م زووانه هه‌مان چاره‌نووس چاوه‌ڕێی حزبولڵا و حه‌شدی شه‌عبی ده‌كات. (عه‌بدولڵا ئۆجالان) ی ئیمڕالی (عه‌بدولڵا ئۆجالان) ی ده‌شتی بیقاع نیه پ: مومكینه هزر و دونیابینی سه‌ركرادیه‌تی هه‌ته‌شه (هه‌یئه‌ت ته‌حریر ئه‌لشام) دان به مافی كورد بنێت؟ وه‌ڵام: هه‌موو كه‌س هزر و دونیابینی ده‌گۆڕێت. ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی ئه‌مڕۆ، ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی ساڵانی پێشتر نیه. ئایا (هه‌یئه‌ت ته‌حریر ئه‌لشام) ئه‌مڕۆ هه‌مان هه‌ته‌شه‌ی به‌ر له 10 ساڵه؟ نه‌خێر. ئه‌گه‌ر بڵێین هیچ گۆڕانكاریه‌ك به‌دیناكه‌ین ئه‌مه وه‌سوه‌سه‌یه و هیچی دیكه نیه. مرۆڤ ده‌گۆڕێت، پارته سیاسیه‌كان ده‌گۆڕێن. به‌م گۆڕانكاریانه هه‌وڵده‌ده‌ن له‌سه‌ر پێ بمێنه‌وه. بزوتنه‌وه‌یه‌كی دیموكراتخوازی موحافه‌زه‌كار ویستی توركیا بخاته ناو یه‌كێتی ئه‌وروپا، ئه‌مه له توركیا به سه‌رۆكایه‌تی ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان روویدا. كه‌ڵه‌گیایی سوپا به سه‌رۆكایه‌تی ئه‌ردۆغان كۆتایی پێهێنرا. پێشتر كه به‌یانیان له خه‌و هه‌ڵده‌ستاین، سه‌یرمان ده‌كرد تا بزانین ئه‌مڕۆ سه‌رۆكی ئه‌ركانی سوپا چی ده‌ڵێت، هه‌موومان به گوێره‌ی قسه‌كانی سه‌رۆكی ئه‌ركان هه‌ڵوێستمان دیاری ده‌كرد، سیاسه‌ت به گوێره‌ی ئه‌و دیزاین ده‌كرا. له ئێستادا ئه‌مه نه‌ماوه. هه‌موو ئه‌مانه له‌لایه‌ن بزوتنه‌وه‌یه‌كی سیاسی ئیسلامی ئه‌نجامدراوه. (هه‌ته‌شه) ش كه باسی ده‌كه‌یت، له شه‌ڕی ناوخۆیی سوریا زۆر شه‌كه‌ت بووه. له‌مباره‌یه‌وه ده‌ڵێن:" ئیتر ئێمه شه‌كه‌تی شه‌ڕین، هیچی دیكه ویستی شه‌ڕ كردنمان نیه". ئه‌گه‌ر به‌م دونیابینیه ملی رێگا بگرن، ئه‌مه دیاره گۆڕانیان به‌سه‌ردا هاتووه و پێویسته پشتگیریان لێ بكرێت. ئه‌گه‌ر كوردی، یان ئێزیدی یان كریستیان، تۆش پشتگیریان بكه. بۆچی پشتگیریان ناكه‌یت؟ مه‌سه‌له‌كه زۆر ئاسانه. به‌ڵام ئه‌گه‌ر بڵێی "ئه‌مه ناگۆڕێت" راست نیه. له ئێستادا ئێمه هه‌موومان وه‌كو كورد چاومان بڕیووه‌ته (ده‌مپارتی) تا بزانین له‌م بارودۆخه‌دا چه‌ند خۆی گۆڕیووه یان نه‌گۆڕاوه. چونكه پێمانوایه ده‌بێت خۆی بگۆڕێت، خۆ گۆڕین پێویسته به‌بێ گۆڕانكاری نابێت. سه‌رۆكی شاندی (ده‌مپارتی) كه سه‌ردانی سلێمانی كرد كوردی نازانێ، كه‌چی ره‌وانه‌ی سلێمانی كراوه بۆ گفتوگۆ له‌گه‌ڵ كورد. ئایا ئه‌مه ده‌بێت؟ چۆن ده‌كرێت؟ له‌وێ له رێگای وه‌رگێڕه‌وه قسه ده‌كه‌ن. ئێوه و خودا ده‌كرێت ئێمه‌ی كورد له رێگای وه‌رگێڕ قسه له‌گه‌ڵ یه‌كتر بكه‌ین. شوره‌ییه ئێمه به رێگای وه‌رگێڕ قسه له‌گه‌ڵ یه‌كتر بكه‌ین. بۆیه گۆڕانكاری چاره‌نووسسازه، نابێت خۆی لێ بدزینه‌وه. (د. مورشید خه‌زنه‌وی) كوڕی خوا لێخۆشبوو (مه‌عشوق خه‌زنه‌وی) له نه‌رویج گه‌ڕاوه‌ته‌وه كه باوكی له ساڵی 2015 كوژراوه. وه‌كو پیاوێكی ئاینی هاتووه و هه‌وڵده‌دات سازش له نێوان كورد به‌رقه‌رار بكات. (د. مورشید خه‌زنه‌وی) داوا ده‌كات زیندانیه‌كان له زیندانی (په‌یه‌ده) ئازاد بكرێن. له دیمه‌شق ده‌رگای زیندانی (سه‌دنایا) كرایه‌وه. ئه‌مه به‌هارێكه، وه‌كو به‌هاری عه‌ره‌بی رووداوێكی دڵخۆشكه‌ره، به‌ڵام هێشتا كورد له زیندانه‌كانی (په‌یه‌ده) زیندانیكراون. له ئێستادا ناكۆكی گه‌وره‌ی نێوان دیمه‌شق و قامیشلۆ مه‌سه‌له‌ی هێزی سه‌ربازیه پ: چۆن هه‌بوونی زیندانی سیاسی له‌لای (په‌یه‌ده) ده‌سه‌لمێنی؟ وه‌ڵام: كاتێك كه‌سێك كه باوكی له‌لایه‌ن رژێمی سوریا كوژرابێت و داوایه‌كی به‌م شێوه‌یه ئاراسته‌ی (په‌یه‌ده) بكات به راستی ده‌یخوێنمه‌وه. ئه‌گه‌ر باوه‌ڕ بكه‌ین یان نا، به‌ڵام له یه‌كه‌م رۆژ كه ئه‌و كه‌سه هاته رۆژئاوا گووتی:" من هیچ شتێك ناخوازم. داوای قایمقام، والی و په‌رله‌مانتاری ناكه‌م. بۆ خاتری خودا ئه‌م دۆخه هه‌ستیاره ده‌ستتان بخه‌نه ناو ده‌ستی یه‌كتر و به‌یه‌كه‌وه به‌ره‌و دیمه‌شق بڕۆن. ئه‌مه به‌سی منه". ئه‌م پیاوه ده‌ڵێت:" كوردێك، چۆن كوردێكی دیكه ده‌خاته زیندانه‌وه". من ناچارم متمانه به قسه‌ی ئه‌و كه‌سه بكه‌م. پ: له‌لای ئێمه‌ش زیندانی به‌م شێوه‌یه له هه‌ولێر و سلێمانی هه‌بوون. بۆچی هیچ كاتێك باسی ناكه‌ن؟ وه‌ڵام: به‌هیچ شێوه‌یه‌ك نابێت زیندانی له‌م شێوه‌یه هه‌بێت. چۆن ده‌بێت كورد له دژی كورد تاوان ئه‌نجام بدات. چ واتایه‌كی هه‌یه؟ له هیچ شوێنێك شتێكی له‌م جۆره رووینه‌داوه، چۆن ده‌كرێت هه‌ر كه‌سێك ناڕازی بێت له سیسته‌می (په‌یه‌ده) په‌لكێشی زیندان بكرێت؟ كه باسی گۆڕانكاریم كرد مه‌به‌ستم ئه‌مانه بوو. مه‌به‌ستم ره‌خنه‌گرتن له‌م لایه‌نه یان ئه‌و لایه‌نه نه‌بوو. پ: له ئێستادا دورزیه‌كانی سوریا داوای فیدڕالی ده‌كه‌ن. ئێوه‌ش (توركیا) پێشنیاری سیسته‌مێكی ناوه‌ندی ده‌كه‌ن؟ وه‌ڵام: هه‌موو كه‌س بۆی هه‌یه داوای فیدڕالی بكات، كوردیش بۆی هه‌یه داوای فیدڕالی بكات. ئه‌وانه‌ی له سه‌ره‌تادا له عێراق گه‌یشتنه سه‌ر ده‌سه‌ڵات له‌گه‌ڵ ئه‌مریكه‌كان كه‌وتنه گفتوگۆ. ئه‌مریكا له عێراق ده‌سه‌ڵاتی راده‌ستی كێ كرد؟ ئایا راده‌ستی شیعه‌كانی نه‌كرد؟ له دوای سه‌دام كێ بووه ده‌سه‌ڵاتداری عێراق؟ شیعه‌كان بوون. ئه‌مریكا تا راده‌یه‌ك چاوی خۆی له ده‌ستێوه‌ردانی ئێران له عێراقدا گرت. كێ له پشت شیعه‌كان هه‌بوو له به‌غدا؟ ته‌هران هه‌بوو. ئه‌مریكاش هه‌بوو وانیه؟ ئه‌م سیسته‌مه فیدڕالیه ویستی ئه‌وان بوو. تایبه‌تمه‌ندی و دۆخی بزوتنه‌وه‌ی كوردی له باكووری عێراق ته‌واو جیاواز بوو، ئێمه باسی ململانێیه‌ك ده‌كه‌ین كه 100 ساڵ درێژه‌ی هه‌بوو. به واتایه‌كی دیكه، بۆچی بزوتنه‌وه‌یه‌ك كه به‌ر له 100 ساڵ به دروشمی (دیموكراسی بۆ عێراق و ئۆتۆنۆمی بۆ كوردستان) ده‌ستیپێكردووه، رای خۆی ده‌گۆڕێت له‌م سه‌رده‌مه‌دا؟ ئه‌مریكا و ئێران دركیان به‌م راستیه كرد و فیدڕالیزمیان پێشكه‌ش به‌و هه‌رێمه كرد كه وه‌كو شیری دایك حه‌ڵاڵه. دیمۆگرافیای كۆمه‌ڵگای كوردی له‌وێ به ته‌واوه‌تی هه‌مۆژه‌نه. به‌ڵام له سوریادا دۆخه‌كه كه‌مێك جیاوازه. بێگومان وه‌كو قامیشلۆ و ئامودا چه‌ند شوێنێكی دیكه‌ی هه‌مۆژه‌ن هه‌یه، به‌ڵام ئه‌م شوێنانه‌ی (په‌یه‌ده) و (هه‌سه‌ده) به‌یه‌كه‌وه ئیداره‌ی ده‌كه‌ن و له ئێستادا گۆڕه‌پانی پێكدادانه‌كانه، ناتوانین بڵێین هه‌مۆژه‌نی ئه‌نتیكی تێدایه. هه‌روه‌ها ئه‌مه‌م ده‌وێت یان ئه‌وه نه‌ریت و پێویستیه‌كی دیموكراتیانه‌یه. كوردیش بۆی هه‌یه داوا بكات، ده‌كرێت داوای ئۆتۆنۆمی و خۆسه‌ری بكات. به‌ڵام رێگای ئه‌م داواكاریانه به‌چه‌ك نابێت. ده‌بێت خه‌ڵك و ده‌سه‌ڵاتی نوێی سوریا رازی بكه‌یت. به‌ر گوێشمان نه‌كه‌وتووه ده‌سه‌ڵاتی نوێی سوریا بڵێت ئه‌مه ناده‌م و ئه‌وه ده‌ده‌م. ئه‌وان جه‌خت له ده‌ستوورێكی هاوبه‌ش ده‌كه‌نه‌وه، كه تیایدا ماف و ئه‌ركی هه‌مووان دیاری ده‌كرێت. ئه‌وان داوای یه‌ك سوپا ده‌كه‌ن، كه له ئێستادا گه‌وره‌ترین خاڵی ناكۆكیه. راستیه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه ئه‌م كه‌سانه له‌گه‌ڵ یه‌ك گفتوگۆ بكه‌ن، تا ناكۆكیه‌كانیان بڕه‌وێنه‌وه. ئه‌مه له به‌رژه‌وه‌ندی كورد و سوریا دایه. گرفتی دووه‌م هه‌بوونی په‌كه‌كه‌یه. ده‌سه‌ڵاتدارانی نوێ به هه‌بوونی په‌كه‌كه رازینین. به راستی هه‌بوونی 11 – 12 هه‌زار ئه‌ندامی په‌كه‌كه له رۆژئاوا توركیا نیگه‌ران ده‌كات. پ: پێتوایه توركیا (په‌یه‌ده) یه‌كی بێ (په‌كه‌كه) قه‌بوڵ بكات؟ وه‌ڵام: ئه‌گه‌رێكی زۆره قه‌بوڵ بكات، ئه‌وه تێڕوانینی تایبه‌تی خۆمه. به‌و لێدوانه فه‌رمیانه‌ی بڵاوده‌كرێنه‌وه تێده‌گه‌ین كه توركیا هیچ ناڕه‌زایه‌تیه‌كی نیه له‌باره‌ی چۆنیه‌تی خۆ به‌ڕێوه‌بردنی كوردانی سوریا. به‌ڵام ئه‌گه‌ر په‌یه‌ده بڵێت له‌گه‌ڵ (په‌كه‌كه) به‌یه‌كه‌وه ئیداره‌ی كوردانی سوریا ده‌كه‌ین، ئه‌و كاته توركیا ناڕازی ده‌بێت. به‌ڵام ئیتر مه‌سه‌له‌كه ته‌نیا ده‌سه‌ڵاتداری نیه. به‌ڵكو له‌م قۆناخه‌دا مه‌سه‌له‌كه چه‌كدانان و بێچه‌ككردنی په‌كه‌كه‌یه. په‌كه‌كه چی ده‌كات؟ عێراق به‌كاردێنێت؟ له‌دژی كێ عێراق به‌كاردێنێت؟ له توركیادا دژی كێ به‌كاری دێنىت؟ په‌یوه‌ندیه به‌هێزه‌كه‌ی نێوان هه‌وڵێر – ئه‌نقه‌ره به نیوه‌چڵی ماوه. ره‌نگه ببینه شاهێدی په‌یوه‌ندیه‌كی به‌هێزی نێوان ئامودا – حه‌سكێ – ئه‌نقه‌ره. ئه‌م قۆناخه به‌م شێوه‌یه ده‌بێت. ته‌نیا دوژمنایه‌تی توركیا نه‌كه‌ن به‌سه. جا كوردێكی نه‌ته‌وه‌په‌رست بێ، یان كوردێكی چه‌پ، یان كوردێكی دیموكراتخواز جیاوازی نیه. كرده‌یی چه‌كداری دژ به توركیا زیانی گه‌وره به كورد ده‌گه‌ینێت كه ده‌بێت هه‌موو كه‌س بیزانێت. پ: له‌گه‌ڵ گۆڕینی ده‌سه‌ڵاتی سوریا، ئیسڕائیل هاته ناو خاكی سوریا و له چه‌ندین شوێن سه‌ربازه‌كانی جێگیر كرد. به‌ڵام نه ده‌سه‌ڵاتی نوێی سوریا و نه توركیا هیچ كاردانه‌وه‌یه‌كیان نیه. ئه‌نقه‌ره زیاتر ده‌نگی له به‌رامبه‌ر كوردانی سوریا به‌رز ده‌كاته‌وه. پێویسته ئه‌مه چۆن بخوێندرێته‌وه؟ وه‌ڵام: پێموایه به‌ر له كاردانه‌وه‌ی توركیا پێویسته ده‌سه‌ڵاتدارانی دیمه‌شق قسه بكه‌ن. ئه‌گه‌ر كاردانه‌وه‌یه‌ك هه‌بێت ده‌بێت كاردانه‌وه‌ی ئه‌وان بێت. له ئێستادا رۆڵی توركیا له سوریادا هاوكاریكردنه، تا سوود له ئه‌زموونی دیموكراسی توركیا وه‌ربگرن، ده‌یه‌وێت هه‌موو ئه‌مانه دابین بكات، بێگومان له‌م پڕۆسه‌یه‌شدا ره‌نجێكی زۆری داوه. هه‌ڵوێستی ئیسڕائیل هه‌ڵوێستێكی ته‌واو جیاوازه. ئه‌گه‌ر ئیسڕائیل له‌باره‌ی گۆڕینی ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ی سوریا به راشكاوانه‌ش هه‌ڵوێست نیشان بدات، ئه‌وه سووره له‌سه‌ر له‌ناوبردنی پاشماوه‌ی هێزی سه‌ربازی سوریا، له‌مباره‌یه‌شه‌وه هێرشی گه‌وره‌ی ئه‌نجامداوه. هه‌وڵده‌دات ئه‌م هێزه‌ی ماوه بشكێنێت. به‌ڵام ئه‌مه ته‌نیا كێشه‌ی سوریا و توركیا نیه، به‌ڵكو كێشه‌ی كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تیشه. به واتایه‌كی دیكه ئه‌گه‌ر ئه‌مڕۆ ئیسرائیل له سوریادا هه‌مان ئه‌و كرده‌وه خراپانه‌ی له غه‌زه ئه‌نجامی داوه دووباره بكاته‌وه، ده‌بێته پێشێڵكاری یاسا نێوده‌وڵه‌تیه‌كان، نابێت كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی لێی بێده‌نگ بێت. ئه‌مه هه‌ڕه‌شه‌یه‌كه و ده‌بێت سوریا یه‌كێتی نیشتیمانی خۆی و یه‌كێتی ده‌وڵه‌تی خۆی به‌هێز بكات، جگه له‌مه‌ش هیچ چاره‌یه‌كی دیكه‌ی نیه. له‌وانه‌یه شتێكی به‌م جۆره له مێشكی هه‌ندێك كه‌س ده‌قی گرتبێت: "هه‌ر چۆنێك بێت ئیسرائیل به‌ڕێوه‌یه. ئه‌گه‌ر ئێمه له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ش (مه‌به‌ستی توركیایه) رێكنه‌كه‌وین ئه‌وه له‌گه‌ڵ ئیسرائیل رێكده‌كه‌وین". ئه‌م بیركردنه‌وه‌یه رێگایه‌كی داخراوه. ئایا ئیسرائیل په‌یوه‌ندیه‌كی به‌م شێوه‌یه دروست ده‌كات؟ باوه‌ڕ ناكه‌م، به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ئه‌مه رووبدات. زۆر له‌مباره‌یه‌وه قسه ده‌كرێت، به تایبه‌تی له‌لایه‌ن كوردپه‌روه‌رانه‌وه، باس له بیرۆكه‌ی هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ ئیسرائیل ده‌كرێت. بۆ تێگه‌یشتن له‌م راستیه ده‌بێت بگه‌ڕێینه‌وه سه‌ر مێژوو. له‌ناو مێژوودا، مێژووی پارتی، یه‌كێتی بگره مێژووی په‌كه‌كه‌ش دیاره. به‌دیاریكراوی هیچ په‌یوه‌ندیه‌كی ستراتیژی ئیسرائیل له‌گه‌ڵ كورد نابینم. واته كورد له رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست هه‌رچیه‌كی كردبێت له‌گه‌ڵ ئه‌مریكا، روسیا و ئێرانیه‌كان كردوویه‌تی. به‌ڵام له‌ناو رێڕه‌وی مێژوودا ئه‌ڵقه‌ی هه‌ره لاواز په‌یوه‌ندی كورد – ئیسرائیل بووه. بیركردنه‌وه‌یه‌كی به‌م شێوه‌یه: (ناتانیاهۆ) دوای ئهوهی دێته سوریا ده‌گاته قامیشلۆ كاره‌ساته. شووره‌ییه كه‌سێك به‌م بیركردنه‌وه‌یه دڵخۆش بێت، ئه‌و په‌ڕی ناشیرینیه.
.jpg)
پێشەوا هەورامانی بۆ درەو: • موچەخۆران لە بانكی (TBI)یش هەژمار بكەنەوە هەر لە رێگای وەزارەتی دارایی هەرێمەوە پارە دەخرێتە سەر هەژمارەكەیان نەك راستەوخۆ لە بەغدادەوە. • پارەی بەغداد بۆ موچەخۆران هەر لە رێگای وەزارەتی دارایی هەرێمەوە دەبێت • هەژماری من ئەو ناوەیە كە ئێمە لە هەرێمی كوردستان لە "تەوتین"مان ناوە درەو: "ئێستا TBI بەشدارە لە پرۆژەی هەژماری من، بەشداری TBI لە هەژماری من بژاردەی زیاتر دەدات بە هاوڵاتیان، ئەگەر موچەخۆران لە بانكی TBIیش هەژمار بكەنەوەو خۆیان تۆمار بكەن، هەر لە رێگای وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستانەوە پارە دەخرێتە سەر هەژمارەكەیان، نەك راستەوخۆ لە رێگای بەغدادەوە" ئەمە لێدوانی پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستانە تایبەت بە (درەو) سەبارەت بە پرسی بانكی عێراقی بۆ بازرگانی (TBI) لە پرۆسەی "تەوتین"كردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان و شێوازی بەشداریكردنی (TBI) لە پرۆسەكە (درەو) پرسیاری ئاراستەی پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستانكرد: تایبەت بە (TBI) سەبارەت بە پرسیاری (درەو) تایبەت بە (TBI) كە ئایا لە چوارچێوەی پرۆژەی هەژماری من كار دەكات وەك بانكەكانی دیكە یاخود راستەوخۆ (TBI) بەستراوەتەوە بە بەغدادەوەو لە وەزارەتی دارایی عێراقەوە پارە دەخرێتە سەر هەژماری ئەو موچەخۆرانەی هەرێم كە لەو بانگە هەژمار دەكەنەوە. پێشەوا هەورامانی بە (درەو)ی راگەیاند: خۆشحاڵین بە بەشداریكردنی (TBI) لە پرۆژەی "هەژماری من"، بانكی عێراقی بۆ بازرگانی (TBI) یەكێكە لە باشترین و گەورەترین بانكەكانی عێراق و لە هەرێمی كوردستان كار دەكات، بەشداری (TBI) بژاردەی زیاتر دەدات بە هاووڵاتیان، چونكە ئێستا هاوڵاتیان بژاردەی (7) بانكی پێشەنگیان هەیە تاكو بەدڵی خۆیان هەژمار لە یەكێكیان بكەنەوە. پارەی بەغداد بۆ موچەی موچەخۆران وەك خۆی دێت لە رێگای وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستانەوە، ئەوەی پێویست بێت لەسەر شانی حكومەتی هەرێمی كوردستان پێشكەشی (TBI) دەكات لە زانیاری فەرمانبەران، واتا هاتنی پارە بۆ موچەخۆران وەك رابردوو دەبێت لە رێگای لقی بانكی ناوەندییەوە لە هەولێر، روونتر بڵێم هەروەكو بانكەكانی دیكەی ناو پرۆژەی "هەژماری من" ئەو موچەخۆرانەی هەرێمی كوردستان كە لە (TBI) هەژمار دەكەنەوە موچەكانیان لە رێگای وەزارەتی دارایی هەرێمەوە دەخرێتە سەر هەژمارەكەیان نەك راستەوخۆ لە رێگای بەغدادەوە، واتا (TBI) دەبێتە بەشێك لە پرۆژەی بە بانكیكردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان و موچەی موچەخۆرانی هەرێمیش لە چوارچێوەو دەسەڵاتی راستەوخۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان و وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستاندا دەبێت و وەك رابردوو هیچ گۆڕانكارییەكی بەسەردا نایات. هەژماری من بەردەوام دەبێت؟ سەبارەت بە پرسیاری بەردەوامی "هەژماری من" یان وەستانی، لەدوای كاركردنی (TBI) وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەڵێت: لە گەڵ (TBI) بانكەكانی دیكەی ناو پرۆژەی هەژماری من بەردەوام دەبن موچەخۆران ئازادن لە كام بانك خۆیان تۆمار دەكەن، هەروەك هەر پرۆژەیەكی لەو جۆرە لە عێراق و وڵاتانی دیكە، فەرمانبەران خۆیان بژاردەی ئەوەیان دەبێت كە بانكی دڵخوازی خۆیان هەڵبژێرن، هەروەك تامەزرۆی بەشداریكردنی بانكی زیاترین لە پرۆژەكەدا. دوێنێ كە (TBI) دەستی بەكاركردن كرد لەگەڵ ئێمە (16) كەس لە رێگای (TBI) یەوە هەژماری كردبووەوە، ئەمڕۆ (2500) پێشمەرگەی لیوا هاوبەشەكان لە رێگای هەژماری منەوە موچەیان وەرگرتووەو (ATM) بۆ هەموویان دانراوە مانگی داهاتوو ئەو ژمارەیە دەبێتە (25) هەزار موچەخۆران كە لە رێگای هەژماری منەوە موچە وەردەگرن، پلانی ئێمە ئەوەیە تاوەكو مانگی (9) سەرجەم فەرمانبەرانی مەدەنی لە هەولێر، كە نزیكەی (180) هەزار كەس لە رێگای هەژماری منەوە موچە وەربگرن، لە هەموو ناوچەكانی هەرێمی كوردستان (ATM) دادەنرێت بۆ ئەوەی موچەخۆران دەستیان بگاتە پارە. موچەخۆر چۆن دڵنیا بێت لە موچەكە؟ پێشەوا هەورامانی دەڵێت: هەژماری من ئەو ناوەیە كە ئێمە لە هەرێمی كوردستان لە "تەوتین"مان ناوە، ئێمە براندینگمان بۆ پڕۆژەكە كرد تاكو بتوانین تیمی پشتگیری و تەكنەلۆژیا دروست بكەین بۆ دڵنیابوون لە پێشكەشكردنی باشترین خزمەتگوزاری، بۆ ئەوەی بە تەواوی پابەندی ئەو ڕێنماییانە بین كە لەلایەن بانكی ناوەندییەوە دانراون، هەژماری من و تەوتین هیچ جیاوازییەكیان نییە. دەمەوێت بە روونی بە فەرمانبەران و موچەخۆرانی هەرێم بڵێم: * فەرمانبەر دەتوانێت 100%ی مووچەكەی لە ئامێری ATM دەربهێنێت، هەر هەواڵێكی پێچەوانەوەی ئەمە زانیاریی ناڕاستە. * هەژمارەكان هی فەرمانبەرانن و حكومەت ناتوانێت بە هیچ شێوەیەك پارە لە هیچ هەژمارێك دەربهێنێت. * پارەكەت لە هەموو بانكە مۆڵەتپێدراوەكان لە لایەن بانكی ناوەندی عێراقەوە بیمە كراوە. لە ئێستادا (7) بانك بەشداری لە پرۆژەی هەژماری من: • بانكی RT • بانكی جیهان • بانكی TBI • بانكی BBAC • بانكی بەغداد • بانكی ئیسلامی عێراقی • بانكی ئەهلی عێراقی
.jpg)
درەو: ئایدن مەعروف لێدوانێكدا بە (درەو)ی راگەیاند: بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی بڕیاری كۆتاییە، ئێمە بەبێ كۆتاش بەشداری هەڵبژاردنی گشتی پەرلەمانی كوردستان دەكەین و ژمارەی توركمانەكان لە ناوەندی شاری هەولێر (400) هەزار كەسە. ئەمڕۆ دادگای فیدراڵی عێراق بڕیاریدا بە نادەستوری بوونی كۆتاكانی لە پەرلەمانی كوردستان و ژمارەی كورسیەكانی پەرلەمانی كوردستانی بە (100) كورسی گشتی دیاریكرد. ئایدن مەعروف وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پێكهاتەكان، لە لێدوانێكدا بە (درەو)ی راگەیاند: دەبوایە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی بەراوێژ لەگەڵ نوێنەری پێكهاتەكان بكرایە ئەمە بڕیارێكی باش نەبوو، بابەتەكە تایبەت بوو بە هەرێمی كوردستان، تایبەت بوو بە مافەكانی كۆتا و پێكهاتەكان، كە بەو رێگایە بەشدار دەبن لە پرۆسەی هەڵبژاردن، بڕیارێكی باش نەبوو دادپەروەر نەبوو، دیاربوو پێشوەختە ئامادەكرابوو، توركمان نەتەوەیەكی ئەسیلە لە عێراق و لە هەرێمی كوردستان، پێگەی سیاسی و قورسایی خۆی هەیە ئێمە لەگەڵ ئەوەداین هەڵبژاردن لە كاتی خۆیدا بكرێت، چونكە هەڵبژاردن رەهەندێكی نیشتمانی هەیە، ئێمە وەك توركمان بە كۆتا بەشداربووین و لەدەرەوەی كۆتاش بەشدار دەبین لە هەڵبژاردن كۆتاكان لەدەرەوەی سیستەمی كۆتاش بەشدار دەبن لە پرۆسەی هەڵبژاردنی گشتی ژمارەی توركمان لە ناوەندی هەولێر ژمارەی توركمانەكان (400) هەزار كەس دەبن، بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی بڕیارێكی كۆتاییەو تانەی لێنادرێت، بڕیارەو دراوەو كۆتاییە، بەڵام بڕیارەكە لەدەرەوەی ئیرادەی ئێمە كراوە، لەوانەیە قبوڵكراو نەبێت و كاریگەری باش نابێت.
.jpg)
گفتوگۆی رۆژنامەوانی (محەمەد كامەران) لەگەڵ (مایكڵ رۆس) نوسەری كتێبی (نەفەرتی نەوت) نوسەری ئەمریكی (مایكڵ رۆس) نوسەری كتێبی (نەفەرتی نەوت) پێی وایە نەوت و دیموكراسی پەیوەندییەكی پێچەوانەیان هەیە و دەڵێت: زۆرێک لەو وڵاتانەی نەوتیان زۆرە ڕەنگە بە دەست کۆمپانیا نەوتییەکان یان حکومەتەکانی خۆیانەوە بناڵێنن. نەوت خەزێنەی حکوومەتی ناوەندیی پڕ دەکات، ئەگەر میکانیزمێکی تۆکمەی بەرزەفتکاری نەبێت ئەوا بە دڵی خۆی ئەو پارەیە تەخشان و پەخشان دەکات، لەوانەیە دەرامەتەکە بخاتە خزمەتی شەڕەوە یان لە هیچ و خۆڕا لە گەندەڵیدا بفەوتێت. بەشێك لە چاوپێكەوتنەكە: محەمەد کامەران: دەزانین کە نەوت گرێدراوە بە چەند بابەتێکی ئابووری و سیاسی، لەوانە شەڕی ناوەخۆیی و ناودەوڵەتی، یەکسانیی جێندەری، بەرپرسیارەتی حکوومی. چۆن ئەم پەیوەندییانە لە کتێبەکەت – نەفرەتی نەوت – هەڵدەسەنگێنیت؟ مایکڵ ڕۆس: بە گشتی توێژینەوەکەم بۆ شەن و کەو کردنی دەرئەنجامەکانی پشتبەستن بە نەوت تەرخان کردووە. بێگومان، کە لە دوورە لێی دەڕوانیت نەوت وەک سەرچاوەیەکی دەرامەتی لەبننەهاتوو خۆی دەنوێنێت؛ خۆی ئەمەش لە چەند ڕووێکەوە ڕاستە، بەڵام دیوێکی تاریکیشی هەیە کە دەبێت پەردەی لەسەر لا بدەین. زۆرێک لەو وڵاتانەی نەوتیان زۆرە ڕەنگە بە دەست کۆمپانیا نەوتییەکان یان حکوومەتەکەی خۆیانەوە بناڵێنن. من ویستوومە لە کتێبەکە چەند ڕێگە چارەیەک بخەمە ڕوو بۆ دەربازبوون لەم دیوە تاریکە. نەوت خەزێنەی حکوومەتی ناوەندی پڕ دەکات، ئەگەر میکانیزمێکی تۆکمەی بەرزەفتکاری نەبێت ئەوا بە دڵی خۆی ئەو پارەیە تەخشان و پەخشان دەکات، لەوانەیە دەرامەتەکە بخاتە خزمەتی شەڕەوە یان لە هیچ و خۆڕا لە گەندەڵیدا بفەوتێت. لە زۆر باردا، کاتێک کەسێک یان کۆمپانیایەک دەست بە کار دەکات وردە وردە پارە کۆ دەکاتەوە، ئەمەش وا دەکات دانایانە پارەکە بەکار بهێنرێت و زیانی بۆ کۆمەڵگە نەبێت و بگرە سوودیشی پێ بگەیەنێت. نەوت وا نییە، لەگەڵ دۆزینەوەی بێ ئەندازە دەرامەتی زۆر دەخاتەوە و سەر لە خاوەنەکەی دەشێوێنێت، ڕەنگە لێکەوتەکانی ئەم تێڕژانە زۆرەی دەرامەت لە زۆر لە دەوڵەتە نەوتییەکانی جیهان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ببینرێن. ئەم دۆزینەوەیە کۆڵەکەیەکی سەرەکیی تێزەکەمە، وای بۆ دەچم ئەو دەوڵەتانەی نەوتییان هەیە و ئێستا دیموکراتین، پێش دۆزینەوەی نەوت حکوومەت بە جۆرێک لە جۆرەکان دەمی بە شیلەی دیموکراسی چەور کردووە – نەرویژ و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دوو نموونەی زیندوون. دەزانم کە تۆ وردەکاریی ئەم باسە شارەزای. محەمەد کامەران: لە کۆتایی مانگی یازدەی ساڵی ڕابردوو ئۆپیک و هاوپەیمانەکانی (بە ئۆپیک+ ناسراوە) کۆ بوونەوە، بڕیاریان دا درێژە بە هەناردەی سنوورداریی نەوت بدەن کە دوو ساڵە بەردەوامە. بێگومان ئەم بڕیارە حکوومەتی ئەمریکی هەراسان دەکات، لەوانەیە وای لێ بکات نەوتی زیاتر لە خاکی خۆی دەربهێنێت تا نرخی نەوت و بەرهەمە پاڵاوتووەکانی لە بازاڕی ناوەخۆیی و جیهانیدا دابەزێت. قسەیەک هەیە دەڵێت سعوودییە و ڕووسیا ڕێک کەوتوون پاڵپشتی لە ترەمپ بکەن بۆیە دەیانەوێت بەم هەنگاوە وێنەی بایدن لە ناوەخۆ بشێوێنن تا لە هەڵبژاردنی ئەمساڵ دەرنەچێتەوە. مایکڵ ڕۆس: بە وردی نازانم مەرامیان چییە، بەڵام ئەگەر ئەوەی تۆ دەیڵێیت وا بێت – واتە بیانەوێت نرخی نەوت و بەنزین لە ناوەخۆی ئەمریکا بەرز بکەنەوە – ئەوا دەکات هەنگاوێکی ژیرانەیان ناوە. بینیومانە لە وڵاتە دیموکراتییەکان لەگەڵ بەرزبوونەوەی نرخی بەنزین خەڵک مەیلی بۆ دەنگدان بە حیزبی دەسەڵاتدار کەمتر بووە. خەڵک بە گشتی سەریان بۆ پەی بردن بە هۆیە بنجییەکانی نرخی بەرزیی بەنزین نایەشێنن. ئەگەر مەبەستەکەی سعوودییە و ڕووسیا ئەمە بووبێت، ئەوا لەم ڕووەوە زیرەکانە بووە. بە هەر حاڵ، دەتوانین بڵێین ئەم جووڵەیە کەموکوڕیشی زۆرە. ئۆپیک+ پێشتریش هەوڵیداوە، بەڵام خۆت دەزانیت ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ئێستا لە پێشەوەی ڕیزی بەرهەمهێنەرانی نەوتە. بەدەر لەمەش، هەڵبژاردن لە ئەمریکا ئاڵۆزە و بە چەند پرسێکی تری ناوەخۆیی و نێودەوڵەتی گرێدراوە، بۆیە زەحمەت دەبێت بڵێین سەرکەوتنی بایدن بە نرخی نەوت و بەنزینەوە بەندە، مەگەر نرخەکان بە ئەندازەیەکی زۆر بەرز ببنەوە. محەمەد کامەران: دەزانین کە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دەیەوێت دڵی هاوپەیمانەکانی ڕابگرێت و لە خوولگەی خۆی بیانهێڵێتەوە، بە تایبەتی کە ئێستا باسوخواس لەسەر زیندووبوونەوەی فرەجەمسەری لە سیاسەتی نێودەوڵەتی هەیە و چەمکی (بەربەرەکانێی زلهێزەکان) پەیدا بووەتەوە. لەم بارەیەوە، دەبینین کە سیاسەتی دەرەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە برەودان بە سەقامگیری و گەشەکردن چڕ بووەتەوە و تا ڕادەیەک پاڵپشتیکردن لە حکوومەتە دیموکراتییەکان بووەتە باسێکی لاوەکی. نەوت چ ڕۆڵێکی لەم ئاوەژووبوونە بینیوە؟ مایکڵ ڕۆس: پرسی پاڵپشتیکردن لە حکوومەتە دیموکراتییەکان – بە تایبەتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست – لە کابینەی بایدن قورسایی جارانی نەماوە. لە بایدن چاوەڕێ نەدەکرا ئەم بادانەوەیە بکات. وای بۆ دەچم بێئومێدییەک سەبارەت بە فراژیبوونی دیموکراسی لە ناوچەکە لە دوای بەهاری عەرەبی پەیدابووبێت. برەودان بە دیموکراسی کۆڵەکەیەکی گرینگیی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکایە، جاروبار پێش باسەکانی تر دێت و بە گوێرەی حاڵوباریش ون دەبێت. بڕوام وایە ئێستا پەنا دراوە و لە مەیدانەکە دیار نییە. بابەتی وەک هەڕەشەکانی ئێران و شەڕی غەززە و پێکدادانەکانی دەریای سوور تەوەری دیموکراسییان لە هەرێمەکە بۆ جارێ سڕ کردووە. ویلایەتە یەکگرتووەکان ڕۆڵی لەمێژینەی خۆی بۆ پاراستنی ڕاڕەوەکانی گواستنەوەی نەوت و نرخەکانی نەوت دەگێڕێت، بۆیە ئامانجی پاراستنی سەقامگیریی هەرێمی و هەروەها پاراستنی ئیسرائیل زەقتر بە سیاسەتی دەرەوەی دەبینرێت. سیاسەتی ترەمپ جیاوازتر بوو. ئەو سەرسەختانەتر پشتگیری لە ئیسرائیل دەکرد، هاوکات لە لایەکەوە قووڵتر تێکەڵی سعوودییە و وڵاتانی سووننە بووبوو و لە لایەکەی دیکەشەوە مکوڕ بوو لەسەر کێشانەوەی هێزە سەربازییەکانی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. محەمەد کامەران: هەر وەک خۆشت ئاماژەت پێ دا، نەوت و دیموکراستی پەیوەندییەکی پێچەوانەیان هەیە: تا نەوتت زیاتر هەبێت ئەگەرەکانی پەڕینەوەت بۆ دیموکراسی تەسکتر دەبنەوە. لەم ڕووەوە، ئەگەر بڵێین نەوت شوێنی دیکتاتۆرەکان لەسەر کورسی خۆشتر دەکات و بەمەش ڕژێمی خۆسەپێن لەو وڵاتانەی نەوتیان هەیە تەمەنی درێژتر دەبێت، چۆن ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق و هەرێمی کوردستان لەم وێنەیە شوێنیان دەبێتەوە؟ دیموکراسی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وردە بنجیشی نییە، ناوچەکە بەرهەمی کۆلۆنیالیزمێکی خۆسەپێنە و خۆمان و بەشێک لە وڵاتانی دەوروبەرمان بینیان بە کانیاوی دیموکراسی تەڕ نەبووە. زۆربەی وڵاتەکانی ئەم هەرێمە یان سیستەمی دیکتاتۆرییان پەیڕەو کردووە یان شانشین بوونە، هەندێکیشیان نەرمە هەنگاوی شەرمنانەیان بەرەو دیموکراسی بڕیوە. بۆ خەتایەکە بخەینە ملی نەوت؟ لەوانەیە کەلتوور و تێگەیشتنی ڕەگداکوتیو گەورەترین بەربەست بووبن. مایکڵ ڕۆس: نەوت هۆکارێکی گرینگە بەڵام تاکە هۆکار نییە. وای دەبینم تا ڕادەیەک حکوومەتەکانی مەغریب و ئوردن – لوبنانیش بەر لەوەی ببێتە دەوڵەتێکی شکستخواردوو – بەرانبەر خەڵکەکانیان بەرپرسیارەتییان پیشان داوە؛ دەکرێت بڵێین چونکە نەوتیان نەبووە بۆیە ئەم بەرەوپێشچوونە دەبینرێت. بە هەر حاڵ، بەرەوپێشچوونەکە سنووردارە. ڕاست دەکەیت، وڵات هەیە ئەگەر نەوتەکەشی لێ بستێنیت ناتوانێت تەقلەیەکی بەرەو ژوور بەرەو دیموکراسی لێ بدات. دیموکراسی وا لە ڕۆژهەڵاتی ئاسیا پەرە دەستێنێت – هەرێمێک کە ٤٠-٥٠ ساڵە ڕووەو دیموکراسی خل بووەتەوە و پێش ئەوە هیچ ئەزموونێکی لەگەڵدا نەبووە. ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست جیاوازە. لێکەوتەکانی کۆڵۆنیالیزم هێشتا بەرۆکی هەرێمەکەیان بەر نەداوە. لەوانەیە چارەسەرێکی ئەم دۆخە دروستبوونی کۆمپانیای سەربەخۆ بێت، چونکە کۆمپانیا دەبێتە چاودێر بەسەر حکوومەتەوە و هەروەها کۆمەکی ڕسکاندنی کۆمەڵگەیەکی مەدەنیی چالاک دەکات. ئەمە ڕێگە چارەیەکە و دەیانی دیکەش هەن. لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست حکوومەتەکان باڵیان بەسەر هەموو کایەکی ژیان کێشاوە لە کاتێکدا هێزە کۆمەڵایەتییەکان و ڕێکخراوەکان خنکێندراون. محەمەد کامەران: هەر وەک لە کتێبەکەشت باست کردووە، نموونەیەکی بەرەوپێشچوونی کۆمەڵایەتی لە کۆریای شەستەکان دەبینرێت: ئەو کات کۆمەڵگەکەیان پیاوسالار بوو، بەڵام ژنان بڕیاریان دا خۆیان کۆمەڵە و ڕێکخراو و یەکێتی بازرگانی دروست بکەن و سەرئەنجام کۆمەڵگەیەکی مەدەنیی چاپووکانەیان ڕسکاند. زۆر سوپاس بۆ تۆ. من پرسیارێکی وەهام نەماوە، بەڵام حەز دەکەم سەرنجی تۆ بزانم لەسەر عێراق. ئایا لە وڵاتەکە سوود لە دەرامەتی نەوت دەبینرێت؟ بەرچاوڕوونیمان هەیە بۆ پەڕینەوە بۆ کەنارەکانی دیموکراسی؟ مایکڵ ڕۆس: من لە کاروباری ناوەخۆیی عێراق پسپۆڕ نیم، بۆیە ئەم پرسیارە بە دوودڵییەوە وەڵام دەدەمەوە. سەردەمێکی زۆر نەوتی عێراق بۆ گەلەکەی نەبووە و کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان دەستیان بەسەردا گرتبووە. لە ساڵانی ڕابردوو هەندێک ئاماژەی بەرەوپێشچوون بەدی کراوە، لەوانە هەڵبژاردن و سنووردارکردنی پێکدادانە چەکدارییەکان. سەبارەت بە نەوت، دوای سەددام ویستێک هەبووە لەناو حکوومەتی عێراقی بۆ ئەوەی پشکی کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان کەم بکرێتەوە، ئەم ویستەشیان هێناوەتە دی. ئەمە هەنگاوێکی باش بوو. هاووڵاتی عێراقی مافی خۆیەتی سوود لە سەرچاوە نەوتییەکانی وڵاتەکەی خۆی وەربگرێت و کۆمپانیاکان نەبن بە مشەخۆر لەسەر ئەو نەوتە.
.jpg)
گفتوگۆی رۆژنامەوانی: هێمن خۆشناو سیاسه‌تمه‌داری به ره‌چه‌ڵه‌ك كورد (محه‌مه‌د ئه‌مین ئه‌كمه‌ن)، له شاری باتمان له باكووری كوردستان له دایك بووه. هه‌ڵگری بڕوانامه‌ی دیكتۆرایه له سیاسه‌تی نێوده‌وڵه‌تیدا. له‌ناو رێزه‌كانی پارتی داد و گه‌شه‌پێدان (AKP) ده‌ست به‌كاری سیاسی ده‌كات. له خولی بیست و سێیه‌مینی په‌رله‌مانی توركیا ده‌بێته په‌رله‌مانتاری ئه‌م پارته. دوای ئهوهی رێزه‌كانی (AKP) به‌جێدێڵێت، له‌گه‌ڵ (عه‌لی باباجان) ده‌بێته یه‌كێك له دامه‌زرێنه‌ران و دواتریش جێگری سه‌رۆكی گشتی پارتی دیموكراتی و پێشكه‌وتن (DEVA)، له هه‌ڵبژاردنی ئایاری 2023 به په‌رله‌مانتاری شاری مێرسین هه‌ڵده‌بژێدرێت. له‌باره‌ی هه‌ڵبژاردنی داهاتووی شاره‌وانیه‌كانی (خۆجێی) كه بڕیاره له 31 ئاداری 2024 ئه‌نجام بدرێت، له‌گه‌ڵ چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌كی دیكه‌ی ناو توركیادا ئه‌م دیمانه‌یه‌مان له‌گه‌ڵ كرد. پ: له توركیادا چ جیاوازیه‌ك هه‌یه له نێوان هه‌ڵبژاردنی خۆجێی و هه‌ڵبژاردنی گشتی؟ وه‌ڵام: ئه‌گه‌ر له رووی ته‌كنیكیه‌وه وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره بده‌ینه‌وه، یه‌كه‌مینیان بۆ دیاركردنی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی لۆكاڵیه له ئاستی پارێزگا و ناوچه‌كاندا. دووه‌مینیشیان بۆ دیاركردنی ئۆرگانه‌كانی یاسادان و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ناوه‌ندیه. په‌یوه‌ست به‌مه‌وه له یه‌كێكیاندا سیاسه‌ت و په‌یوه‌ندی خۆجێیانه به بنه‌ما ده‌گیرێت، له‌وه‌ی دیكه‌شیاندا سیسه‌تی گشتی و به‌رنامه‌ی پارته سیاسیه‌كان رۆڵ ده‌بینێت. له هه‌ڵبژاردنی خۆجێیدا ئه‌و پارته سیاسیانه‌ی له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ناوه‌ندی رۆڵ و پێگه‌یان هه‌یه، شه‌نسی سه‌ركه‌وتنیان زیاتره. سه‌ره‌ڕای ئه‌مه‌ش له هه‌ڵبژاردنی خۆجێیدا كاندید و پڕۆفیلی كاندیده‌كان رۆڵێكی گرنگ ده‌بینێت له دوورخستنه‌وه‌ی ده‌نگده‌ر له‌و لایه‌نه‌ی له هه‌ڵبژاردنی گشتیدا ده‌نگی بۆ داوه. پ: له هه‌ڵبژاردنی خۆجێی له ساڵی 2019 پارتی ده‌سه‌ڵاتداری توركیا له ئیستانبۆڵ، ئه‌نقه‌ره و چه‌ندین شاری دیكه‌ی گرنگ تووشی شكست هات. له هه‌ڵبژاردنی داهاتوودا (31 ئاداری 2024) چاوه‌ڕێی چ ئه‌نجامێك ده‌كه‌ن؟ وه‌ڵام: ده‌سه‌ڵات ته‌نیا هه‌ڵبژاردنی خۆجێی له ده‌ستنه‌دا، به‌ڵكو له هه‌ڵبژاردنی گشتی و سه‌رۆكایه‌تی كۆماریشدا به جیاوازیه‌كی زۆر كه‌م سه‌ركه‌وتنی به‌ده‌ستهێنا. هه‌رچه‌ند ئۆپۆزسیۆن تووشی جۆرێك له بێ باوه‌ڕیش هاتبێت و مشتومڕ و كێشه هه‌بێت له نێوان لایه‌نه‌كاندا، به‌ڵام جارێكی دیكه ئه‌گه‌ری سه‌ركه‌وتن له ئارادایه به‌و مه‌رجه‌ی لایه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن له‌گه‌ڵ یه‌كتر راوێژ بكه‌ن و به لۆژیكێكی بیركاریانه هه‌ڵبژاردنی خۆجێی تاوتوێ بكه‌ن. پ: له هه‌ڵبژاردنی سه‌ركۆمار و هه‌ڵبژاردنی گشتیدا دۆخه‌كه گۆڕانكاری به‌سه‌ردا نه‌هات. جارێكی دیكه (هاوپه‌یمانی كۆمار) سه‌ركه‌وتنی به‌ده‌ستهێنا. ئه‌گه‌ر له هه‌ڵبژاردنی خۆجێیدا هه‌مان ئه‌نجام دووباره بێته‌وه، واته دۆخێك له به‌رژه‌وه‌ندی ده‌سه‌ڵات بێته ئاراوه، ئێوه وه‌كو پارتێكی سیاسی چی ده‌كه‌ن؟ وه‌ڵام: له بنه‌مادا ده‌سه‌ڵات و هاوبه‌شه‌كانی رێژه‌یه‌كی به‌رچاوی ده‌نگیان ( 9٪) له‌ده‌ستدا. له هه‌ڵبژاردنی سه‌ركۆمار كه‌وته گه‌ڕی دووه‌مین و به جیاوازیه‌كی كه‌م یه‌كلایی كرایه‌وه. ئێمه وه‌كو پارتی دیموكراسی و ێشكه‌وتن (DEVA) متمانه‌مان به‌خۆمان هه‌یه. بیرمان له‌وه كردۆته‌وه كه به كاندیده‌كانمان به‌شداری له هه‌ڵبژاردن بكه‌ین و متمانه‌ی میلله‌ته‌كه‌مان به‌ده‌ست بێنین. ئه‌نجامه‌كان هه‌رچیه‌ك بن سیاسه‌ت پڕۆسه‌یه‌ی دوور و درێژ و ململانێی به‌رده‌وامه. نیازی پاشه‌شكه‌كردن و وازهێنانمان نیه. پ: پێشتر سه‌ركۆمار ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان رایگه‌یاندووه، به تایبه‌تی بۆ ئهوهی سه‌رۆكایه‌تی شاره‌وانی ئیستانبۆڵ به‌ده‌ست بێنێته‌وه به‌شێوه‌یه‌كی گشتگیر خۆی ئاماده ده‌كات. له‌مباره‌یه‌شه‌وه ده‌ڵێـت:"بێگومان له ئیستانبۆڵ سه‌رده‌كه‌وین". بۆ سه‌ركه‌وتن له ئیستانبۆڵ ده‌سه‌ڵات چ رێگا و شێوازێك ده‌گرێته‌به‌ر؟ بۆ ئاسته‌نگكردنی ده‌سه‌ڵات ئاماده‌كاریتان كردووه؟ وه‌ڵام: له هه‌ڵبژاردنی خۆجێی رابردوودا ده‌سه‌ڵات نه‌وه‌كو جارێك به‌ڵكو دوو جار له ئیستانبۆڵ تووشی شكه‌ست بوو، هه‌روه‌ها له هه‌ڵبژاردنی گشتیشدا ئۆپۆزسیۆن له ئیستانبۆڵ و ئه‌نقه‌ره به (4٪) ده‌نگه‌كان له پێش بوو. ده‌سه‌ڵات له هه‌ڵبژاردنه‌كاندا به هێزێكی زۆر هێڕش ده‌كات. پارته سیاسیه‌كان جگه له كه‌مپینێكی باش و خاوه‌نداریه‌تی كردن له سندوقه‌كانی ده‌نگدان شتێكی دیكه نیه تا بیكه‌ن. هه‌ماهه‌نگی، كه‌مپینێكی باش و خاوه‌نداریه‌تی كردن له سندوقه‌كان به‌شی سه‌ركه‌وتن ده‌كات. پ: وه‌كو ده‌زانرێت ده‌سه‌ڵات له ته‌واوی توركیا و به تایبه‌تی له ئیستانبۆڵ له چه‌ندین كاتی جیاوازدا به شێوازی جۆراوجۆر راپرسی ئه‌نجامداوه بۆ ئهوهی رێژه‌ی ده‌نگه‌كان و سه‌نگی خۆی بزانێت. له‌م سۆنگه‌یه‌وه ده‌گووترێت ئه‌گه‌ر ده‌سه‌ڵات بزانێ ریسكی شكستهێنانی له ئاستێكی به‌رز دایه، ئه‌وه بۆ به‌ده‌ستهێنانی ده‌نگی كورد له‌گه‌ڵ پارتی دیموكراسی و یه‌كسانی گه‌لان (DEM) به‌دوای زه‌مینه گفتوگۆ كردن ده‌گه‌ڕێـت. ئێوه ئه‌مه چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟ بۆ ئهوهی ئه‌مه روونه‌دات چ رێگا و رێبازێك ده‌گرنه‌به‌ر؟ وه‌ڵام: ئه‌ردۆغان بۆ ئهوهی سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ست بێنێت، ناچاربوو له‌گه‌ڵ شه‌ش پارتی سیاسی له هوداپاره‌وه بگره تا مه‌هه‌په، له پارتی ره‌فای نوێ بگره تا پارتی چه‌پی دیموكرات رێككه‌وتن واژو بكات. له به‌ره‌ی ده‌سه‌ڵاتدا هه‌موو كه‌س زۆر شه‌كه‌ت بووه. كۆمه‌ڵگا به شێوه‌یه‌كی دیار تووشی بێ متمانه‌یی بووه، به‌دوای ده‌موچاوی نوێدا ده‌گه‌ڕێت. یه‌كه‌مین ئاماژه‌ی ئه‌م راستیه له هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیران به‌دیاركه‌وت. بۆ هه‌ڵبژاردنی خۆجێی هێشتا كاندیده‌كانیان ئاشكرا نه‌كردووه. بۆ هه‌ڵبژاردنی خۆجێی داوا هیچ كۆمێنتێكم نیه، به‌ڵام به پێویستی ده‌زانم پارتی دیموكراسی و یه‌كسانی گه‌لان (DEM) و پارتی داد و گه‌شه‌پێدان (AKP) بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد و كێشه‌كانی دیكه له توركیادا رووبه‌ڕوو گفتوگۆ بكه‌ن. (AKP) بۆ پێنج ساڵ ده‌سه‌ڵاتی وه‌رگرتووه، ئه‌م پارته موخاته‌بی ره‌خنه و داواكاریه‌كانمانه، بۆیه پێویسته خۆی له گفتوگۆ نه‌دزێته‌وه. به ره‌هایی گفتوگۆ به واتای گه‌یشتنه رێككه‌وتن و هه‌ماهه‌نگی نایێت. هه‌ستیاری سیاسی جه‌ماوه‌ری (DEM) له‌به‌ر چاوانه. ناكرێت چاوه‌ڕێ بین له‌م گفتوگۆیانه‌دا هه‌موو شتێك بگاته كۆتایی. پ: هه‌ردوو پارتی سه‌عاده‌ت و دواڕۆژ له‌ناو په‌رله‌مانی توركیا یه‌كیان گرت و فڕاكسیۆنیان دروست كرد. نه‌چوونه ناو فراكسیۆنی ئه‌م دوو پارتیه كه نزیكن له ئێوه. ده‌رباره‌ی كار و چاڵاكیه‌كانتان له په‌رله‌مانی توركیا له داهاتوودا چ شێوازێك ده‌گرنه‌به‌ر؟ وه‌ڵام: به راستی نازاین پارتیه‌كی سیاسی كه تازه دروست كرابێ، بچێت له ژێر ناو و ئالای پارتێكی دیكه‌دا كار بكات. له‌به‌ر ئه‌مه نه‌چووینه پاڵ ئه‌م دوو پارته. ئه‌گه‌ر هه‌ڵومه‌رج له‌بار بوو هه‌ڵبه‌ته وه‌كو پارتی (DEVA) ده‌خوازین فڕاكسیۆن دروست بكه‌ین. هه‌نگاو به هه‌نگاو به‌ره‌و ئه‌مه ده‌چین. سیاسه‌تی توركیا هه‌موو كاتێك ده‌رفه‌تی نوێ ده‌ڕه‌خسێنێت، به‌و مه‌رجه‌ی له‌گه‌ڵ پڕه‌نسیپ و به‌رنامه‌كه‌مان بگونجێت ده‌رگامان بۆ هه‌موو كه‌س كراوه‌یه. پ: ئایا پارتی (DEVA) به‌ناوی خۆی به‌شداری له هه‌ڵبژاردنه خۆجێیه‌كان ده‌كات؟ له كام پارێزگاكان ده‌چنه ناو پێشبڕكێی هه‌ڵبژاردن؟ ئایا له‌گه‌ڵ پارته‌كانی دیكه بۆ دروستكردنی هاوپه‌یمانی گفتوگۆتان هه‌یه؟ وه‌ڵام: هه‌ڵبه‌ته به‌ناو و لۆگۆی خۆمان به‌شداری له هه‌ڵبژاردن ده‌كه‌ین. تا ئێستا 51 كاندیدمان دیاری كردووه. هه‌فته‌ی داهاتوو مه‌ڕاسیمی ناساندنی كاندیده‌كانمان ساز ده‌كه‌ین. به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ناچینه ناو هیچ هاوپه‌یمانیه‌تیه‌ك، به‌ڵام له ئاستی ویلایه‌ته‌كاندا له‌وانه‌یه له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كان له‌سه‌ر ناوی كاندیدێكی هاوبه‌ش سازش بكه‌ین. پ: ده‌سه‌ڵات و ده‌وڵه‌ت، له جوگرافیای كوردنشیندا (باكووری كوردستان) به ساڵانه كارده‌كه‌ن بۆ ئهوهی ئه‌لته‌رناتیفێك بۆ پارتی (DEM) بكه‌ن. له‌مباره‌یه‌وه هوداپار (HÜDAPAR) كاندیده تا ببێته ئه‌لته‌رناتیفی (DEM)، هه‌روه‌ها باس له‌وه ده‌كرێت كه له‌لایه‌ن پارتی ده‌سه‌ڵاتدار پشتگیری له هوداپار ده‌كرێت و هانده‌درێت. پشتگیری كردنی هوداپار له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌وه چۆن ده‌خوێنه‌وه؟ وه‌ڵام: ناوبه‌ناو گوێمان له‌م بانگه‌شانه ده‌بێت، به‌ڵام تۆمه‌تباركردنی پارتێكی سیاسی له‌لایه‌ن به‌رپرسی پارتێكی دیكه‌ی سیاسی به راست نازانم. هوداپار به گوێره‌ی یاساكانی توركیا دامه‌زراوه، پارتێكی سیاسیه شتێكی پێچه‌وانه و مه‌ترسیداری له‌گه‌ڵ ده‌ستووری توركیا نه‌كردووه. ئه‌ندامانی ئه‌م پارته سیاسیه له رابردوودا هه‌ر چۆنێك ناسرابن، بۆ ئه‌مڕۆ موكڕن له زه‌مینه‌یه‌كی ره‌وادا سیاسه‌ت بكه‌ن كه ئه‌مه‌شیان زۆر گرنگه. پ: له داهاتوودا هوداپار ده‌بێته ئه‌لته‌رناتیفی پارتی (DEM)؟ په‌یوه‌ست به‌م مه‌سه‌له‌یه ده‌كرێت هه‌ندێك زانیار و بۆچوونی خۆت بخه‌یته‌ڕوو؟ وه‌ڵام: بیر له ئه‌گه‌رێكی به‌م شێوه‌یه ناكه‌مه‌وه. هه‌رچه‌نده ئه‌م دوو پارته چه‌قی كاری سیاسیان له یه‌ك ناوچه‌ی جوگرافیه، به‌ڵام دونیای بینی جیاوازیان هه‌یه. له رووی هه‌بوون و واقیعدا له‌یه‌كتر جیاوازن. پ: بانگه‌شه ده‌كرێت به تایبه‌تی له‌ناوچه كوردیه‌كاندا هوداپار ده‌خزێندرێته ناو دامه‌زراوه‌كانی ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌ڵاتیش سازشی له‌گه‌ڵ ده‌كات. له‌مباره‌یه‌وه چی ده‌ڵێن؟ وه‌ڵام: زانیاری تایبه‌تیم نیه، به‌ڵام به گوێره‌ی بارودۆخی توركیا شاگه‌شكه نابم به‌م بانگه‌شه‌یه. چونكه پارتیه سیاسیه‌كانی ناو هاوپه‌یمانیه‌تی كۆمار له‌ناو دامه‌زراوه بیرۆكراتیه‌كانی ده‌وڵه‌تدا ده‌رفه‌تیان بۆ ره‌خساوه و به‌دوای ده‌ستكه‌وت ده‌گه‌ڕێن. لایه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆن رووبه‌ڕووی گوشار لێكردن ده‌بنه‌وه، به‌ڵام ده‌سه‌ڵات و هاوپه‌یمانانی یان ئه‌وانه‌ی رێككه‌وتن له‌گه‌ڵیاندا كراوه، به شێوه‌یه‌كی جیاواز هه‌ڵسوكه‌وتیان له‌گه‌ڵدا ده‌كرێت. پ: په‌یوه‌ست به هه‌ڵبژاردنی خۆجێی له نێوان ده‌سه‌ڵات و هوداپار گفتوگۆ به‌رده‌وامه. له‌مباره‌یه‌وه ده‌گووترێت بۆ ئهوهی هوداپار چه‌ند شاره‌وانیه‌ك له‌ناوچه كوردیه‌كان به‌ده‌ست بخات پشتگیری له پارتی ده‌سه‌ڵاتدار وه‌رده‌گرێت. راستی ئه‌م بانگه‌شانه هه‌یه؟ وه‌ڵام: به دڵنیایی له نێوانیاندا رێككه‌وتن یان هه‌ماهه‌نگیه‌ك له ئارادایه. له‌باره‌ی له چه‌ند ویلایه‌ت، شارۆچكه و شاره‌دێ رێككه‌وتوون ده‌نگۆی به‌هێز هه‌یه. چۆن له هه‌ڵبژاردنی گشتی چوار كوورسی په‌رله‌مانیان بۆ مسۆگه‌ر كردن له هه‌ڵبژاردنی خۆجێیش هه‌مان شت دووباره ده‌بێته‌وه. پ: وه‌كو پارتی (DEVA) له‌ناوچه كوردیه‌كاندا چۆن به‌شداری له هه‌ڵبژاردن ده‌كه‌ن. له چه‌ند شاره‌وانی له خۆتان راده‌بینن و ئامانجتان سه‌ركه‌وتنه؟ وه‌ڵام: ئێمه نه‌وه‌كو ته‌نیا له پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردندا، به‌ڵكو له‌و ساته‌ی ده‌ستم به‌كاری سیاسی كردووه، وه‌كو هاووڵاتیه‌كی ئه‌م ناوچه‌یه ئهوهی له ده‌ستم بێت بۆ هاوشاری و هاوناوچه‌یه‌كانم ده‌كه‌م. له‌و كاته‌ی هه‌موو كاندیدانمان دیاری ده‌كه‌ین ده‌كرێت له‌باره‌ی ئامانجه‌كانمان و ئه‌و شاره‌وانیانه‌ی چاومان له‌سه‌ریانه قسه ده‌كه‌م.
.jpg)
چاوپێكەوتنی: درەو "ژمارەیەكی زۆری خێزانی كورد لە غەزە دەژین، وەك هاوڵاتیانی دیكەی غەزە لە دۆخێكی سەختداین، دۆخی ژیانمان لەسەرو هێزو توانای مرۆڤەوەیە، هیچ مرۆڤێكی سەر زەوی ناتوانێت بەرگەی ئەم نەهامەتیانە بگرێت، ئاو و كارەباو سوتەمەنیمان نییە، خۆراكمان نەماوە، تەنها لە چاخی سەرەتاییدا مرۆڤ بەم جۆرە ژیاوە، ئەمڕۆ بە منداڵەكانم وت ئیتر بە ئاوو خورما خۆتان تێر بكەن، بۆردومانی غەزە ژیانی وەستاندووە، ناتوانین لە ماڵەكانمان بێینە دەرەوە، بە تۆن موشەك بەسەرماندا دەبارێت، خەڵكی فەلەستین كوردیان خۆش دەوێت، بە برای خۆیانی دەزانن" ئەمە وتەی (ئیبراهیم كوردییە)، هاوڵاتیەكی كوردی دانیشتووی غەزەیە، زیاتر لە سەدەیەكە باوو باپیرانی لە عێراقەوە چوونەتە فەلەستین. (درەو) پێشتر دیداری كوردێكی دانیشتووی ئیسرائیلی بڵاوكردەوە، دوای چەندین هەوڵ توانی كوردێكی دانیشتووی غەزە بدوێنێت و باس لە دۆخ و ژیانی ئێستایان بكات. (ئیبراهیم كوردی) هاوڵاتییەكی كوردی خانەنشینی دانیشتووی غەزەیە وەك خۆی دەڵێت "زیاتر لە سەدەیەكە باوو باپیرانی لە عێراقەوە هاتوونەتە فەلەستین و ئێستا وەك هاوڵاتیەكی فەلەستینی لەگەڵ چەندین خێزانی تری كوردی لەوێ دەژین. ئیبراهیم كوردی كە لەغەزە كارمەندی وەزارەتی وزە بووە لە فەلەستین تا ئە كاتەی خانەنشینبووە، دەڵێت" ژمارەیەكی زۆر لە خێزانی كورد لە غەزە نیشتەجێن، ئێمە كوردین بەڵام ئێستا دانیشتویی فەلەستینین، لێرە لە دایك بوین و لەگەڵ خەڵكی ئێرەدا لە رێگەی هاوسەرگیری و منداڵەوە تێكەڵبوین و زیاتر لە سەدەیەكە لەسەر ئەم خاكە دەژین" ئیبراهیم كوردی كە لە ئێستادا لەگەڵ خانەوادەكەی (كوڕو كچ و براو كەسە نزیكەكانی) لە شوقەیەكدا كۆبوونەوەتەوەو پێكەوە دەژین دەڵێت" بەردەوام بۆمب بەسەرماندا دەبارێت، لە چاوەڕوانی مەرگداین، ئەمە قەدەرێكەو فەرمانی خوایەو تاقی دەكرێینەوە، بەڵام دڵنیاین خۆشی و سەركەوتن لە دوای هەموو ئەم تەنگانەو ناخۆشییە دێت، ئێمە لە غەزە نیشتەجێین ئامادەنین چۆڵی بكەین، لە ساڵی (1948)ەوە ئاوارە كراین جارێكی تر نامانەوێت ئاوارەببینەوەو غەزە جێناهێڵین". (درەو) ئەو دیدارە كورتەی بە ماوەیەكی دوورودرێژ تۆماركرد، بەهۆی خراپی هێڵی ئینتەرنێت و پچڕانی بەردەوامی پەیوەندییەكە، ئەو سەبارەت بە تەلەفۆن و پەیوەندییان بە لەگەڵ دەوروبەرو كەسە نزیكەكانیان دەڵێت" بەهۆی نەبوونی كارەباوە گرفتێكی گەورە روبەڕوومان دەبێتەوە ئەویش شەحن كردنەوەی تەلەفۆنەكانمانە، بەهۆی نەبوونی كارەباوە ناچارین جێگەیەك پەیدا بكەین بە سود بینین لە وزەی خۆر توانیومانە كارەبا دابین بكەین، خەڵك بۆ شەحن كردنەوەی ئامێری تەلەفۆنەكانیان سەرەڕای ترسی زۆر لە بۆردومان و موشەك ئەو رێگە پڕ ترسە دەبڕن تا ئامێری تەلەفۆنەكانیان پڕ شەحن بێت" نەبوونی ئاوی خواردنەوە یەكێكی دیكەیە لە كێشەو نەهامەتییەكان كە بۆ هاوڵاتیانی غەزە درووست وبوە (ئیبراهیم كوردی) دەڵێت" تەنانەت بۆ پەیداكردنی ئاوی خواردنەوە زەحمەت و ماندوبوونی زۆری دەوێت، چونكە بۆری ئاوی خواردنەوە نەماوە، خەڵكی پشت بە ئاوی بیرەكان دەبەستن، بەشێك لەو بیرانەش كە هەیە تەنها رێگایە بۆ دابینكردنی ئاوی خواردنەوە ئەمەش بە ئاسانی پەیدا نابێت". بۆردوومان و شەڕی نێوان ئیسرائیل و حەماس ژیانی لە غەزە سەختكردووە "ئیبراهیم كوردی" وتی، بۆردومانی غەزە ژیانی وەستاندووە، ناتوانین لە ماڵەكانمان بێینە دەرەوە، بە تۆن موشەك بەسەر غەزەدا دەبارێت، زۆرینەی خزم و كەس و خێزانەكان لە شوێنێكدا كۆدەبنەوە كە زیاتر پارێزراو بێت، ئێستا من لە شوقەیەكدا دەژیم لە نهۆمەكانی خوارەوەی باڵەخانەكەم، بۆیە خێزان و منداڵەكانی خۆم، ماڵی براكەم، خێزان و منداڵی كوڕەكانم و كچەكانم هەمو لەو شوقەیەدا دەژین، نە ئاو نە كارەبا نە هیچ خزمەتگوزارییەك نییە، ئەگەركەمێك دارو تەختەمان دەستبكەوێت بۆ پێداویستی خۆمان دەیسوتێنین، ئێمە لە قۆناغێكی زۆر سەختداین، بەڵام دڵنیاین لەوەی ئەمە ویستی خوایە چۆن كۆتایی پێبێت ئێمە سەردەكەوین، مادام خوامان لەگەڵە ئیتر هیچ شتێك چەندە قورس و گرانیش بێت بێهیوامان ناكات" (درەو) سەبارەت بە هەڵوێستی خەڵكی غەزە بەرامبەر كردەوە سەربازییەكەی حەماس پرسیاری كرد كە ئایا خەڵك لە كردەوە سەربازییەكانی حەماس نیگەران نین كە بووە هۆی ئەم دۆخە سەختەی سەر هاوڵاتیانی غەزە، ئایا خەڵك نیگەران نین لە گروچەكانی غەزە (ئیبراهیم كوردی) وتی، خەڵكی غەزە خۆیان فیدای هێزەكانی بەرگری دەكەن، ئێمە زەویمان داگیركراوە، ئەوان ستەمكارن خۆ ناكرێت دابنیشین و چاوەڕێ بكەین دەبێت هەنگاو بۆ رزگاری بنێین" (درەو) سەبارەت بە كورد و هەرێمی كوردستان پرسیاری لە ئیبراهیم كوردی كرد، ئەو زۆر بەخێرایی و بێ ئەوەی چاوەڕوانی ئەوە بكات پرسیارەكەمان تەواو بكەین وتی، "خەڵكی فەلەستین كوردیان خۆش دەوێت، هەموو مییلەتێكی ستەملێكراو دەبێت یەكترمان خۆشبوێت، ئەوەی لە میدیاكان دەوترێت بەشێكی راست نییە، من هیچ كات جگە لە خۆشەویستییان بۆ كورد لە خەڵكی فەلەستین هیچی ترم نەبیستووە، فەلەستینییەكان كوردەكان بە برای خۆیان دەزانن، حكومەتەكان هەرچۆن بن كاریگەری لەسەر رای خەڵك دروستناكات، خەڵكی ئێرە كوردیان خۆشدەوێت. (درەو) پرسیاری زۆری مابوو لە ئیبراهیم كوردی بكات، بەڵام خراپی و پچڕانی بەردەوامی هێڵی پەیوەندیكردن، كۆتایی بە دیدارەكە هێنا.
.jpg)
درەو: "تا ئێستاش هاوڵاتیانی ئیسرائیلی بەدوای ئەو پرسیارەدا دەگەڕێن، ئەوە چی بوو روویدا؟ ئایا سوپا و هەواڵگری ئیسرائیل خەرق كرابوون یان شەڕەكە خۆی سیناریۆیە، بەرپرسانیش دەڵێن وەڵامەكەی هەڵگرن بۆ دوای شەڕەكە، ئەم جەنگە درێژخایەن دەبێت و تەنیا لە نێوان ئیسرائیل و حەماسدا ناوەستێت و دەچێتە وڵاتانی تر، ئەمە جەنگی ئیسرائیل و ئەمریكایە لەگەڵ ئێران، بۆ ئەوەی بە پروشكی شەڕەكە نەسوتێت پێویستە كورد خۆی بێلایەن بگرێت و نەچێتە ناو ئەجێندای دراوسێكانی، جەنگەكە زۆر لەوە گەورەترەو كۆتاییەكەشی گۆڕانكارییە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، تا ئێستاش موچەی وەزارەتی پەروەردەو تەندروستی غەزە لە ئیسرائیلەوە دەدرێت، ئاوو كارەبای غەزە تا سێ رۆژ پێش ئیستا لە ئیسرائیلەوە دابین دەكرا" ئەمانە بۆچوونی (ئیلان ئیسرائیل)ی رۆژنامەنووس و چاودێری سیاسی كوردێكی نیشتەجێی ئیسرائیلە، لە تەلئەبیبەوە تایبەت بۆ (درەو) دوا: دەقی چاوپێكەوتنەی (درەو) لەگەڵ (ئیلان ئیسرائیل) كە یەكێكە لە جووەكانی باشوری كوردستان و دانیشتووی ئیسرائیلە، وەك رۆژنامەنووس و چاودێری بارودۆخەكە بۆ (درەو) دوا: درەو: هەمیشە دەوترێت هێزی سەربازی و دەزگای هەواڵگری ئیسرائیلی (مۆساد) درك بەهەموو جوڵەو چالاكیەك دەكەن لە جیهاندا بۆچی دركیان بەو جوڵە و پلانە گەورەیەی حەماس نەكرد؟ ئایا دەزگای هەواڵگری و سەربازی ئیسرائیل خەرق كراون یاخود سیناریۆیە؟ وەڵام / ئەوە ڕاستیە كە سوپای ئیسڕائیل و هەواڵگری بەهێزە ئاگاداری بچووكترین جموجۆڵە لە سنورەكانی ئیسڕائیل ، بەڵام ئەوەی ئەمجارە روویدا لە 7/10 بووەتە پرسیار بۆ هەموو تاكێكی وڵاتەكە واتا ئیسڕائیل، تەنانەت لە ڕاگەیاندنەكان ئەو پرسیارە دەیان جار لە بەرپرسی سەربازی و سیاسی ئیسڕائیل دەكرێت، بەڵام هیچ كامێكیان وەڵامیان پێ نیە، هەموویان دەڵێن، ئەو پرسیارە هەڵگرن بۆ‌دوای جەنگەكە، ئەگەر سەرنج بدەینە ڕاگەیاندنەكانی ئەمریكا 7/10 بە 11ی سێپتێمبەر ئیسڕائیل ناوی دەبەن. درەو: ئەی تۆ خۆت بۆچونتچیە لەو بارەیەوە بە لێكدانەوەی ئێوە چیە مەسەلەكە؟ وەڵام/ من ناتوانم هیچ لێكدانەوەیەكم هەبێ بۆ ئەو ڕووداوە ، بەڵام لای منیش بووەتە جێگای پرسیار ، حەزم ئەكرد وەڵامەكە وەرگرم درەو: ئەی نوسەران و شرۆڤەكارانی ئیسرائیلی چی دەڵێن لەو بارەیەوە؟ وەڵام/ وەكو ئاماژەم پێكرد ئەوە بووەتە پرسیار بۆ هەموو تاكێكی وڵاتەكە، بەڵام هیچ كەسێ لە هیچ بوارێك تاكو ئێستا بۆچوونی خۆی دەرنەبڕیوە، پرسیارێكی بێ وەڵامە تاكو كۆتای جەنگەكە... درەو: ئێستا رەوشی خەڵكی و ژیانی خەڵكی چۆنە لە ئیسرائیل.. پێتان وایە جەنگەكە درێژە دەكێشێت یاخود زوو كۆتایی دێت ؟؟ وەڵام/ جەنگ هەمیشە كاریگەری زۆری هەیە بۆسەر ژیانی هاوڵاتیان، ژیان لێرە وەستاوە لەیەكەم ڕۆژی شەڕەكەوە لەسەرتاسەری وڵات خوێندن و كار هەمووی وەستاوە، هاوڵاتیان بەگشتی بوونەتە خۆبەخش بۆ خزمەت بە وڵاتەكە هەركەسەو بەپێی توانای خۆی ، بەبۆچوونی من جەنگەكە درێژخایەن دەبێت ، كاتی زۆر ئەوێت لەبەر ئەوەی ئەوجەنگە تەنها بەرامبەر حەماس نیە ، بەڵكو ئەوە سەرەتای هەڵگیرسانی جەنگی ئیسڕائیل، ئەمریكایە دژ بە ئێران، ئەگەر سەیربكەن لەهیچ كامێك لە جەنگەكانی ئیسڕائیل ئەمریكا سوپای نەناردوە بۆ پشتیوانی ئیسڕائیل ، بەڵام ئەمجارە هەر لەسەرەتاوە ئەمریكا 3 كەشتی سەربازی ئەمریكای بەڕێكرد بۆ دەریای سپی ناوەڕاست، بۆ پشتگیری و هاوكاریكردنی سوپای ئیسڕائیل، كەئەمڕۆ دوای نیوەڕۆ كەشتیەكان گەیشتنە كەنار دەریاكانی ئیسڕائیل ، كە هەڵگری ژمارەیەكی زۆر لە فڕۆكە و سوپای ئەمریكایە، واتا جەنگەكە تەنها حەماس نیە .... درەو: ئەم جەنگە كەی و لە كوێدا كۆتایی دێت و لەبەرژەوەندی كام لایەن تەواو دەبێت؟ وەڵام/ جەنگ لە سودی هیچ لایەك نیەو سەركەوتن نیە لە جەنگدا، راستە رەنگە لایەنێك بەهێزتر بێت یان لاوازتر بێت لەوەی تر، بەڵام پێم وایە ئەم جەنگە لە بەرژەوەندی ئەمریكا و ئیسرائیل تەواو دەبێت، وەك سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیلیش وتی ئەمە قۆناغێكە بۆ درووست بوونی گۆڕانكاری لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا، واتا درووست بوونی خۆرهەڵاتێكی ناوەڕاستی نوێ، درەو: رای كوردەكانی ئیسرائیل چۆنەو بەزۆری لە كوێ دەژین ئایا هیچ كوردێك بەركەوتووە لەو هێرشانەدا؟ وەڵام/ كوردەكانی ئیسرائیل هاوڵاتی ئیسرائیلن و لە خزمەتی وڵاتەكەدان و لە هەموو ئیسرائیلدا دەژین، هەریەكەو لە بوارێكدا كار دەكات، لە رۆژی شەڕەكەوە من بەدواداچوون دەكەم نەم بیستووە كوردێكی ئیسرائیلی لە شەڕەكەدا كوژرابێت، بێ جیاوازی هەموو لە خزمەتی ئیسرائیلدایە. درەو: پێتان وایە ئەم جەنگە تەنیا لە چوارچێوەی ئیسرائیل - حەماسدا دەمێنێتەوە یاخود سەردەكێشێت بۆ وڵاتانی دیكەش؟ وەڵام/ بە دڵنیاییەوە ئەم جەنگە تەنیا جەنگی ئیسرائیل و حەماس نیەو زۆر لەوە گەورەترە ئێمە بیرمان لێكردووەتەوە لەوە گەورەترە كە جەنگی ئیسرائیل و حەماس بێت، بە بۆچوونی من شەڕەكە دەچێتە وڵاتانی تریش. درەو: بەبۆچوونی ئێوە كورد و هەرێمی كوردستان دەكەونە بەر پریشكی ئەو جەنگەوە كە ئەگەر درێژە بكێشێت و وڵاتانی تریش بگرێتەوە؟ كورد چۆن مامەڵە بكات؟ وەڵام/ لەم جەنگە درێژخایەنەدا كورد خۆی بێلایەن بگرێت، نەچێتە ناو ئەجێندای هیچ لایەنێكەوەو خۆی نەخاتە ناو ئاگری دراوسێكان، ئەم جەنگە جەنگی ئەمریكا و ئیسرائیلە لەگەڵ ئێران، هیچ شتێكی تر نیەو مەسەلە نە حەماسەو نە حزبوڵا، بۆیە جەنگەكە زۆر لەوە گەورەترەو كۆتاییەكەشی گۆڕانكارییە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئەوەندەی من زانیاریم هەیە لەسەر هەرێمی كوردستان بەشێك لە كەسایەتییە سیاسیەكان پشتیان داوەتە ئێران ساڵانێكی زۆرە سەربە ئێرانن، هەموومان باش دەزانین، ئەگەر بەو شێوەیە بەردەوام بێت پریشكی ئاگرەكەیان بەردەكەوێت و لەو جەنگەدا زەرەر مەند دەبن، باشترین شت بۆ كورد ئەوەیە بێلایەن بێت، نە پشتی ئەم و ئەو بگرێت و نەببێتە سوتەمەنی لە بەینی شەڕی وڵاتاندا لە جەنگێك كە هیچ پەیوەندی بەوەوە نیە، پێویست ناكات ماڵەكەی خۆت وێران بكەیت بۆ دراوسێكان، كورد بێلایەن بێت زۆر باشترە. درەو: تا چەند پێتان وایە ئەم جەنگە پەیوەندی بە دوو بەرەی دژ بەیەكی جیهانی (ئەمریكا - روسیا) و شەڕی ئۆكرانیاوە هەیە، بۆ دوورخستنەوەی چاوی دونیایە لەسەر شەڕی ئۆكرانیا؟ وەڵام/ ئەو شەڕەی ئێستا هیچ پەیوەندی بە شەڕی ئۆكرانیاوە نیەو پەیوەندی نیە بە ئەو دوو هێزە گەورەیەی لە دنیادا هەیە (روسیا - ئەمریكا) ئەوە تەنیا كێشەیەكە كە ئیسرائیل دەیان ساڵە دونیا ئاگادار دەكاتەوە كە ئێران مەترسیە بۆسەر هەموو دونیا، لە هەرشوێنێكی دونیا گروپێكی تیرۆریستی هەبێت، ئێران سەرپەرشتیان دەكات، لە عێراقەوە تا فەلەستین و لیبیا و وڵاتانی تر ئێران دەستی هەیە لە پاڵپشتی گروپە تیرۆریستیەكان، ئەو شەڕە دەمێك بوو دەبوایە رویدایە، زۆر جار دەڵێن روسیا پشتیوانی فەلەستین دەكات، نا شتی وانیە ئێمە ئەگەر سەیر بكەین هەفتەی رابردوو، فڕۆكەی ئیسرائیل لە سوریا لە بنكە سەربازییەكانی ئێرانی داوە، ئێ روسیا هێزی یەكەمە لە سوریا بۆ پشتگیری ئێرانی نەكرد، بۆ رێگری ناكات، بۆیە جەنگی ئۆكراینا و ئەوەی ئیسرائیل - حەماس زۆر لەیەكەوە دوورن، ئەوەی ئێسرائیل تەنیا بەرەی ئیسرائیلە كە دژ بە ئێرانە، لە رۆژی شەممەوە ئەگەر سەیر بكەین (82) وڵات لەسەرتا سەری جیهان پشتگیری ئیسرائیل دەكەن، ئەگەر شەڕێكی بچوك بێت بۆنمونە چەندین جار ئەو شەڕانە روویداوە لە نێوان ئیسرائیل و حەماس هیچ وڵاتێك پشتگیری ئیسرائیلی نەكردووەو داوایان دەكر لە ئیسرائیل كردووە شەڕەكە رابگرێت، بۆیە ئەم شەڕە پەیوەندی بە ململانێی جەمسەرە سەرەكییەكانی جیهانەوە نیە. درەو: پێتان وایە دەستی وڵاتان لە پشتی حەماسەوە بێت یان هەر ئەجێندای خۆیەتی ؟؟ وەڵام/ بەڵێ حەماس دەستی ئێرانی لەپشتە، ئەگەر سەیر بكەین مانگی رابردوو ئیسماعیل هەنیە لەگەڵ حەسەن نەسروڵاو ئەوەی جیهادی ئیسلامی لە لوبنان هەرسێ لایەن كۆبوونەوە بەسەرپەرشتی وەزیری دەرەوەی ئێران، بۆیە ئەو شەڕە پلانداڕێژراوی ئێرانە، ئێران پلانەكەی داڕشتووەو بە هاوكاری ئێران ئەوە روویداوە، گەر سەیر بكەین ئاڵۆزیەكان هەردووكی بەیەكەوەیە لە سنوری لوبنان لە غەزەش. درەو: دەوترێت توڕەیی چەكدارانی حەماس لەكاتی سەرەتای شەڕٍەكەدا بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە ئەوان بەردەوام لەلایەن ئیسرائیلەوە چەوسێندراونەتەوەو دەستدرێژیان كراوەتەسەر، بۆیە ئەوانیش دڵڕەقانە بەرامبەر بە ئیسرائیلیەكان شەڕ دەكەن؟ وەڵام/ ئەوەی ئیسرائیل بۆ فەلەستینیەكانی دەكات لە خزمەتگوزارییەوە تا دەگاتە، هاتنیان بۆ كاركردن بۆناو ئیسرائیل، حەماس ئەوەی بۆ نەكردوون، بۆ نمونە تاكو سێیەم رۆژی شەڕەكە ئیسرائیل ئاوو كارەبای غەزەی دابینكردووە، واتا ئیسرائیل ئاوو كارەبای غەزە دابین دەكات، ئەیانداتێ بێ هیچ بەرامبەرێكیش، بەڵام لە دوێنێ ئێوارەوە كارەبا و ئاوی لێبڕیون، موچەی وەزارەتەكانی پەروەدەو تەندروستی لە غەزە، ئیسرائیل دەیدات، ئەوەی ئیسرائیل بۆ ئەوانی كردووەو حەماس بۆ خزمەتی هاوڵاتییەكانی خۆی نەكردووە، رۆژانە زیاتر لە (120) هەزار كرێكار لە دێنە ئیسرائیل بۆ كاركردن بەڵام لە شەڕەكاندا سنورەكانیان بەروودا دادەخرێت، ئیسرائیل رێگەی بەو كرێكارانە داوە دێن ئیش دەكەن و دەڕۆنەوە، ئەگەر حەماس 10%ی بۆ هاوڵاتیەكانی و بۆ خەڵكی غەزەو فەلەستین بكردایە، وابزانم ئەو كێشەیە دەمێك بوو كۆتایی هاتبوو، بۆیە پێم وانیە ئیسرائیل فەلەستینیەكانی چەوساندبێتەوە، پێشتر لەدوای شەڕەكانی بەتایبەت شەڕی نێوان ئیسرائیل و گروپەكانی حەماس، ئیسرائیل قەرەبووی هاولاتیانی غەزەی كردووەتەوە لەو شوێنانەی وێران بووە لە ئەشیای بینا سازی لە هەموو شتێك بۆیانی ناردووە، بەڵام ئەوان لە گروپەكەی خۆیاندا خەرجیان كردووە. ئیسرائیل دژی تیرۆرە شەڕی لەگەڵ هاوڵاتیانی فەلەستین نیە بەڵكو شەڕی لەگەڵ گروپە تیرۆریستیەكانە، بە نمونەی ئەوەی لە ئێستادا ئەو شەڕە هەیە بەڵام بەشەكەی تری فەلەستین و باڵی مەحمود عەباس هیچ كێشەیەكیان نیەو ژیانی خۆیان دەكەن، بۆیە كێشەكە حەماسە نەك ئەوەی ئیسرائیل بیان چەوسێنێتەوە درەو: ناڕەزایی بەرامبەر بە حكومەت و دەسەڵاتداران لە ناوخۆی ئیسرائیل درووست نەبووە بەهۆی شەڕەكەوەو ئەو زیانەی كردوویەتی؟ وەڵام/ لێرە هیچ ناڕەزاییەك درووست نەبووە لەلایەن هاوڵاتیانەوە لە دژی حكومەت بەهۆی شەڕەكەوە، تەنانەت ئۆپۆزسیۆن و حكومەت بونەتە یەك حكومەت لە رۆژی شەممەوە ئۆپۆزسیۆن نەماوە، خەڵكی لە ئێستادا رەخنەو گلەییان لە حكومەت هەیەو هەموویان پشتیوانی لە حكومەت و سوپا دەكەن، تەنانەت ئەو خۆپیشاندان و ناڕەزاییانەی لە رابردوو هەبوو لەگەڵ سەرهەڵدانی شەرەكە هەر باسی ناكرێت و نەما، ئەوكات زۆر پلە داری سەربازی هەبوون، بڕیاریان دبوو بكشێنەوە بەڵام لەدوای جەنگەكەوە هەموویان گەڕاونەتەوە بەرەی شەڕ.
.jpg)
درەو: چاوپێكەوتنی: رۆژنامەی هاوڵاتی - سیروان حەمەرەشید بەختیار عەلی، نوسەر و روناکبیری کورد، لە چاوێکەوتنێکیدا لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتی لەسەر ئەزمونی حکومرانی کوردی و پرسی کورد لەسەر ئاستی جیهانی و هەرێمایەتی و ناوخۆی، دەڵێت، "ئەزمونی حکومداریی کوردی لە کارەساتدا دەژی" و یەکێتی و پارتی وەک دوو حیزبی دەسەڵات دۆخێکیان خوڵقاندووە کە "خەڵک وابیربکاتەوە شکستیان هێناوە و ئیدی بەو نزیکانە لەکۆڵ خەڵک دەبنەوە، ئەوەش وەک جۆرە تلیاک و بەنج و ئەفیونێکە" تا لە دەسەڵاتدا بمێننەوە. بەختیار عەلی سەبارەت بە جێگرەوە و بەدیلی یەکێتی و پارتی بۆ حوکمرانی بە رەشبیننەوە قسە دەكات و دەڵێت، هیچ جێگرەوەیەک نییە چونکە تەنانەت "ئۆپۆزسیۆنیش لە هەرێمی کوردستان گۆراوە بۆ قەرەقۆزێک، شایەنی گاڵتەو پێکەنین بێت" لەلایەن یەکێتی و پارتییەوە. نوسەرە دیارەکەی کوردستان سەبارەت بەوەی بۆچی خەڵکی کوردستان بۆ موچە پەنا دەبەن بۆ بەغدا، دەڵێت: هاووڵاتییەکی سادە کە دەبینێت سەرکردەکان هێزی خۆیان لەشەراکەتی ئابووری لەگەڵ مافیاکانی ئەنقەرەو تاران و بەغداوە وەردەگرن، پێی ڕەوا دەبێت بۆ موچە دزراوەکەی خۆی بیر لەبەغداد بکاتەوە، تۆ ناتوانیت بەهاووڵاتییەک بڵێیت خائین کە منداڵەکانیت برسیکردوە، سامانی وڵاتەكه‌یت بەتاڵان بردووە. سەبارەت بەوەی کە دوای 100 ساڵ لە پەیماننامەی لۆزان چۆن دەڕوانێتە گوتارو هەڵوێستی سەرکردایەتی کورد، بەختیار عەلی ئاماژە بەوە دەکات، "لەدۆخی ئێستادا هەموو کۆمەڵگای نێودەوڵەتیش رەزامەند بێت لەسەر دامەزراندنی دەوڵەتی کوردی، واقعی سیاسی کوردی هێندە پارچە پارچەیە، سیاسەتمەدارانی کورد هێندە ستەمکارن، ئەگەریان بۆ دروستکردنی دەسەڵاتێکی لۆکاڵی کوردیش بچوککردووەتەوە." دەقی چاوپێکەوتنەکەی هاوڵاتی لەگەڵ بەختیار عەلی: هاوڵاتی: لەپاش ئەوەی کورد وەکو نەتەوە لەناو دەوڵەت-نەتەوەکانی خورهەڵاتی ناوەڕاستدا جێگر نەکرا بەردەوام هەوڵی بەدەستهێنانی لانیکەمی سەربەخۆی داوەو هەر کاتێکیش بۆی هەڵکەوتبێت وەک کۆماری مهاباد ئەوا بەهۆی هێزی دەرەکییەوە رووخاوەو کۆتایی پێهاتووە؛ لەو ئەزموونانەی رابردووەوە ناتوانین دەرەنجامگیری ئەوە بکەین کورد دەتوانێت خۆی بەڕێوەببات، بەڵام لەئێستادا لەباشوری کوردستان ماوەی سێ دەیە کورد خۆی حوکمڕانی خۆی دەکات؛ لەگەڵ ئەوەشدا ئەوە روونە کەئەم ئەزموونە بەگوێرەی رای رۆشنبیران و پسپۆڕان لەهەموو روویەکەوە شکستی خواردووە، بەبڕوای ئێوە ئەم شکستە وەک ئەوە دەگوترێت پەیوەندی بەنەخوێندەواری و مەعریفەی نوخبەی سیاسی باشوور هەیە یان پەیوەندە بەهۆکارگەلی ترەوە؟ بەختیار عەلی: لەڕاستیدا نەخوێندەواری و جەهل لەکۆی کارەساتەکاندا رۆڵێکی گرنگ دەگێڕن، بەڵام دەبێت تەواو وردو وریابین و چەند خاڵێک رەچاوبکەین. یەکەم: ئایا کاتێک باس لەجەهل دەکەین، باس لەکێ دەکەین، باس لەجەهلی دەستەیەک لەسیاسی و سەرکردە، یاخود جەهلی کۆی سیستمەکە، یان جەهلی کۆمەڵگا بەگشتی؟ راستی ئەمانە هەموویان پێکەوە کاریگەرییەکی زۆریان هەیە، جەهل بەجۆرێکی فراوان لەهەرسێ ئاستەکەدا دەبینرێت. بەڵام نالەباریی دۆخی سیاسیمان بەتەنیا ناگەڕێتەوە بۆ ئەو فاکتەرە. سیاسەت بەگشتی لەزۆر سەردەم و لە هەموو دونیادا سیاسەتمەدارانی زۆر نەفام و جاهیلی بەرهەمهێناوە، ئەم دیاردەیە بەزەقی لەئەوروپاو ئەمریکاو زۆر جێگای دونیاش دەبینرێت. سیاسەت بەدرێژایی مێژوو بوارێک بووە، گەمژەکان و جاهیلەکان توانیویانە خێرا لەنێویدا جێگای خۆیان بکەنەوە. لەمێژوودا سەدان نموونەمان هەیە، ستالین تەنیا یەکێکە لەنموونە زۆر زەقەکان. ستالین لەنێوان چەندین رۆشنبیرو زاناو بیریاری گەورەو بلیمەتی حزبی بەلشەفیدا، ئاسان گەیشتە ترۆپک و تەواوی ئەزموونی کۆمۆنیزمی بەلاڕێدا برد. جەهل و سیاسەت دوو شتن بەئاسان لەیەکدی جیاناکرێنەوە. من دەپرسم: لەسەرتاسەری عێراقدا ئێستا سیاسییەکی عاقڵ و خوێندەوارو خاوەن دیدو تێڕوانینی وردو روون دەبینیت؟ راستییەکەی سیاسی وا لەناوچەکەدا زۆر کەمە. واتێدەگەم ئەم قەیرانەی ئەمڕۆ ئێمە پیا دەڕۆین، بونیادیی و قووڵترە. پرسیارەکەی من ئەوەیە: ئەم ئەزموونە لەچ دیدگایەکەوە شکستی خواردووە؟ یان بەچ پێوەرێک شکستی خواردووە، بەپێوەری ئێمەی خەڵک یان بەپێوەری دەسەڵاتداران؟ بۆ نموونە خەڵکانێک کە باس لەشکست دەکەن، پێوەرەکانیان ئەم چەمک و بەهایانەیە: بەختەوەری هاوڵاتییان لەناو سیستمەکەدا بەهێزبوونی ژێرخانی ئابووری کۆمەڵگا، سەرهەڵدانی کۆمەڵێکی زانستپەروەرو فراوانبوونی رووبەری ئازادییەکان، سەربەخۆبوونی دادگاو دەزگا قانونییەکان ... لەگەڵ چەندان یەکەی پێوانەیی دیکەش کەدەشێت فەرمانڕەواییەکی دیموکراس و سەرکەوتووی پێ بپێوین، بەپێی ئەم پێوەرانە ئەم ئەزموونە نەوەک هەر شکستی خواردوە، بەڵکو لەدۆخێکی کارەساتاویدا دەژی. بەڵام بەداخەوە دەسەڵاتی کوردی بەم پێوەرانە سەرکەوتن و شکستی خۆی ناپێوێت. ئەوان کۆمەڵێک پێوەری دیکەیان هەیە کەدەشێت ئەمانە هەندێکیان بن: گەشەدان بەپرۆسەی کەڵەکەبوونی سەرمایەو گونجاندنی ژینگەی گونجاو بۆ جوڵاندن و گەشەی کەپیتال و بەهێزکردنی هاوپەیمانی نێوان بنەماڵە فەرمانڕەواکان لەگەڵ زلهێزەکانی ناوچەکەو جیهانداو لاوازکردنی ئەگەرەکانی سەرهەڵدانی هەموو جۆرە ئۆپۆزسیۆنێکی راستەقینە کەتوانای بیرکردنەوەی نوێی هەبێت، هێشتنەوەی کۆمەڵگای کوردی لەدۆخێکی نەزانی و دواکەوتوویدا، سەرقاڵکردنی خەڵک بەگفتوگۆو ململانێی ناوەکییەوەو دوورخستنەوەی لەهەر پرۆسێسێکی گەشەی راستەقینە. بەکورتی پێوەرەکانی کۆمەڵگاو پێوەرەکانی دەسەڵات بۆ چەمکی شکست یەک شت نین. دەسەڵات لەباشوور پڕۆژەیەکی نەتەوەیی گەورەی نەبووە تاشکست بهێنێت، حوکمداریی سەرکەوتووش لەتێڕوانینی ئەواندا پەیوەندی بەبەختەوەری خەڵک و گەشەو پەرەسەندنی کۆمەڵگاوە نییە. حوکمداریی ئەوەیە دەزگایەکی سەربازی و ئەمنی بەهێزت هەبێت، پێگەی ئەو چەند بنەماڵە فەرمانڕەوایەو هاوکارو هاوبەشەکانیان بەهێزو پارێزراو بێت. واتە پڕۆژەکە لەبنەڕەتدا دامەزراندنی دەسەڵاتێکی بچووک و لۆکاڵ بووە کەکۆمەڵێک هاوسەنگیی سیاسی لەنێوان زلهێزەکان و هێزە ئیقلیمییەکاندا رابگرێت. لەهەندێک ساتی مێژووییدا، بەهۆی دروستبوونی هەندێک بۆشایی سیاسییەوە، وەک قۆناغی دوای رووخانی سەدام حوسەین، دەسەڵاتی هەرێم شتێک زیاتر لەوەی لای زلهێزەکانەوە رێپێدراوە گەشەیکردووە، بەڵام بەهۆی سیاسەتی نابەرپرسانەوە ئەو سوودە زیادانە تێکڕا لەدەستچوون. بەکورتی و بەگشتی حوکمڕانانی کورد جگە لەمانەوە ستراتیژو پڕۆژەیەکی تریان نییە تا قسە لەسەرکەوتن و شکست بکەین، تا ئەو جێگایەی ئەوان لەدەسەڵاتدان و بازاڕو سەرچاوەکانی سەرمایە لەبندەستی بنەماڵەکان و دەزگاکانی ئەواندایە، هەست بەدڵنیایی و سەرکەوتن دەکەن. ئەوەی مەترسی لەسەرە و لەدەستچووە، خەونەکانی مرۆڤی کوردە، ئاواتەکانی هاووڵاتیانی باشوورە، مافەکانی خەڵکە... بەڵام دەسەڵات پڕۆژەیەکی نەبووە ئەم خەون و ئاوات و مافانە بچەسپێنێت، لێرەوە قسەکردن لەسەر شکستخواردنی دەسەڵات لەناواخندا، هەڵگری وێنەیەکی هەڵەیە بۆ دەسەڵات. لەساڵانی رابوردوودا دەسەڵات هەمووانی بەوە فریوداوە گوایە خەونەکان و ئاوات و ئومێدەکانی کورد هەموو یەکە، ئێستا دەبێت روون بزانین ئەوەی شکستی هێناوە مرۆڤی کوردو خەونی هاووڵاتیانە، نەوەک حوکمی ئەو دەستە ئەرستۆکراتەی فەرمانڕەوایی دەکەن. بگرە لەساڵانی رابوردوودا ئەم دەستەیە سیاسەتە ترسناکەکانی خۆیان بەسەرکەوتوویی پیادەکردوە. 1- ئۆپۆزسیۆنیان لەکوردستان گۆڕی بۆ قەرەقۆزێک، شایەنی گاڵتەو پێکەنین بێت. 2-بۆ هێزە ئیقلیمییەکانی وەک تورکیا و عێراق و ئێرانیان سەلماند، ئەمان هێزێکی وەها کوردپەروەر نین هەڕەشەیەک لەسەر ئەوان دروستبکەن. 3-لەڕێگای میدیاکان و سۆشیال میدیاوە نەفامی و دواکەوتوویی و گەمژەییەکی بەرنامەڕێژکراوو پلان بۆ دانراویان بڵاوکردەوە، لەو رێگایەشەوە بنەماکانی کۆمەڵگایەکی دواکەوتوویان چەسپاند. 4- دەسەڵاتی کۆمپانیاکانی خۆیان لەهەموو کەرتە ئابوورییەکاندا قایمکردو جۆرە ئابوورییەکی کۆنتڕۆڵکراو و مۆنۆپۆڵکراویان خوڵقاند. 5- هەموو شوناسە سیاسییە بچوکەکانیان لەناو خۆیاندا تواندەوە. 6- شتێکیان نەهێشت ناوی کۆمەڵگای مەدەنی بێت، بواری گشتییان تەسلیم بەهەندێک هێزی بچووک و کۆنزەرڤاتیڤ کرد، کۆمەڵگایەکی لێکدابڕاویان دروستکرد کەتێکڕا خەریکی لێدان و سوکایەتیکردنە بەیەک، لەزۆر جێگادا مینبەرەکانیان دایەدەست دواکەوتووترین و ترسناکترین و شەڕانگێزترین جەشنە بیرکردنەوەی سەلەفی، کەپرۆسەیەکی پەلامارو تۆقاندنی بەرنامەڕێژکراو و ئاڕاستەکراو دەبەنبەڕێوە. 7- کارێکیان کرد توانا راستەقینەکان هەموو کۆچ بکەن و هیچ گەنجێکی هوشیار نەتوانێت لەو فەزا داخراوو ترسناکەدا بژی. بەبڕوای من دەسەڵاتی کوردی خۆی حەزدەکات ئەو هەستە دروستبکات، گوایە شکستیان هێناوە و زۆریان نەماوە و ئیدی بەو نزیکانە لەکۆڵ خەڵک دەبنەوە، ئەوەش جۆرە تلیاک و بەنج و ئەفیونێکە پەیوەندی بەواقعەوە نییە. دەسەڵات نەیویستووە بەهەشت دروستبکات تابڵێین شکستی هێناوە، ویستویەتی دۆزەخ دروستبکات و لەوەشدا سەرکەوتوو بووە. هاوڵاتی: لەڕاستیدا هەڵوەشانەوەی قەوارەی هەرێمی کوردستان رەنگە بۆ خەڵکی هەرێمی کوردستان جێگەی نیگەرانی و مەترسیدار نەبێت و بەپێچەوانەوە، وادیارە پێیانخۆشە مووچەیان لەبەغدادەوە بۆ بێت؛ واتە حوكمڕانی خراپی هێزەکانی هەرێمی کوردستان ئەوەندە خەڵکی بێزار کردووە کەچیدی مانەوە یان نەمانەوە بەلایەنەو جێگەی بایەخ و گرنگی نییە؛ ئەوەش دەزانین حکومەتی ناوەندی دەخوازێت هەرێمی کوردستان نەمێنێت؛ پێمان باشە دیدی بەڕێزتان لەو بارەوە بزانین؟ بەختیار عەلی: هاووڵاتییەکی سادە کەدەبینێت سەرکردەکان هێزی خۆیان لەشەراکەتی ئابووری لەگەڵ مافیاکانی ئەنقەرەو تاران و بەغداوە وەردەگرن، پێی ڕەوا دەبێت بۆ موچە دزراوەکەی خۆی بیر لەبەغداد بکاتەوە. تۆ ناتوانیت بەهاووڵاتییەک بڵێیت خائین کەمنداڵەکانیت برسیکردوە، سامانی وڵاتەكه‌یت بەتاڵان بردووە، مافەکانیت لەگەمەی نەفامانەدا بەهەدەرداوە. تا ئەو شوێنەی هاوکێشەکە بەوجۆرە بوو «نان یاخود ئازادی»، مێژوو شاهیدە خەڵکی ئێمە ئازادییان هەڵدەبژارد، بەڵام دەسەڵاتی کوردی ئەم هاوکێشەیەی تێکشکاند، بەدەستی خۆی سیستمێکی کۆیلایەتی نوێی بەرقەرارکرد. زۆرینەی خەڵک ئێستا وادەبینن ململانێکە لەنێوان دوو مۆدێلدایە «کۆیلەیەتییەک تەنیا ناتکاتە کۆیلە، بەڵکو برسیشت دەکات» ئەمە مۆدێلی حوکمڕانانی کوردە، لەگەڵ مۆدێلێکی دیکەدا «تۆ هەر کۆیلەیت، بەڵام نان و موچەت دەبێت» ئەمە مۆدێلی کۆیلایەتییە بۆ داگیرکەر. ئەگەر تەماشای وێنەکە بکەیت ئێجگار تراژیدییە، مرۆڤی کورد وەک ئاژەڵێک مامەڵە دەکرێت کە خزێنراوەتە نێو قەفەسێکەوە، مافەکانی لەوەدا بۆ کورتکراوەتەوە ئاخۆ نانی بدرێتی یاخود نا، دەبێت هەڵبژێرێت لەنێوان کۆیلایەتییەکدا تێیدا زۆر برسی نەبێت لەگەڵ کۆیلایەتییەکدا هاوڕێ بێت بە نادڵنیایی و برسێتی. دابەزاندنی مرۆڤی کورد بۆ ئەم ئاستە، بۆ ئەم دوو هەڵبژاردەیە ترۆپکی دڕندەیی و وەحشیگەرییە، گەیاندنی ئاستی ژیان و خواستی مانەوەیە بەپلەیەکی ئێجگار نزم ونامرۆڤانە. سەدەی بیست بۆ ئێمە یەکێک بوو لەسەدە هەرە تاریکەکان، چونکە پڕۆژەی لەنێوبردنی کورد لەسەر هەموو ئاستەکان ئیشیدەکرد، بەڵام لەنێو ئەو هەموو ئازارو تاریکییەدا چەمکی ئازادی هەمیشە ئامادەبوو. دەشێت مرۆڤ لەهەلومەرجی نالەباردا کۆیلایەتی بەسەردا بسەپێنرێت، بەڵام ئەگەر توانای لەسەر ئازادی هەبوو، ویستی هەبوو بۆ ئازادی خۆی بجەنگێت، ئەوا مرۆڤبوونی خۆی لەدەست نەداوە. بەڵام لەئێستادا شێوازێک لەکۆیلەیەتیمان هەیە تێیدا مرۆڤەکان بەئەندازەیەک گەمارۆ دەدرێن، چیتر وشەگەلی وەک ئازادی یان هەلومەرجی مرۆڤانە مانایەکی روون نابەخشن، نابن بەئاوات و خواستی مرۆڤەکان. مرۆڤی کورد جارێکی دی براوەتە جوغزێکەوە لە لەنێوچوونی راستەقینە دەترسێت، لەدۆخێکدایە بەهۆی برسیکردن و لێڵکردنی بەردەوامی ئاسۆکانی پاشەڕۆژەوە، لەسبەینێی خۆی و منداڵەکانی دڵنیا نییە. ئەمە بۆتە مایەی خوڵقاندنی مرۆڤێکی ترساو، نادڵنیا، دوودڵ کەهەر هێزێک سۆزی ئەمان و دڵنیایی بداتێ دوای دەکەوێت، ئەوەش زەمینەیەکی ترسناکە بۆ گەشەکردنی هەموو فۆرمەکانی توندڕەویی و کۆیلەیی. سەدەی بیست سەدەی خەباتی ئێمە بوو بۆ دروستکردنی مرۆڤێکی کوردی خاوەن ماف، بەڵام سی و دوو ساڵ لەحوکمڕانی بنەماڵە سیاسییەکان، مرۆڤێکیان دروستکرد نازانێت ماف چییەو تەنیا بەپەرچەکرداری سایکۆلۆژی و توڕەیی و خۆبەتاڵکردنەوەی توندڕەوانە گوزارشت لەدۆخی خۆی دەکات، واتە جۆرە مرۆڤێکیان بەرهەمهێناوە هەتا هێزی بەکارهێنانی زمانیشی لەدەستداوە. ترس لەنەمان وا لەم مرۆڤە دەکات، هەر ئەگەرێکی سەبووریی و دڵنیایی ببینێت هانای بۆ ببات و هەڵپەی بۆ بکا، هەر شتێک، هەر خورافەتێک لەو ترس و دوودڵییەی کەم بکاتەوە، وەک سایەی خودا سەیریدەکات و دەچێتە ژێر باڵی. ئەو ترسە، ئەو لێڵییە لەبینیندا دەیکات بەکۆیلەی دوژمنەکانمان، دەیکات بە یاریی دەستی خورافات و غەیبیات. دەسەڵاتی کوردی سی و دوو ساڵە مانای ئازادی و مافداری لەویژدانی خەڵکدا دەسڕێتەوە، ئێستا ناتوانێت بەناوی ئازادی و مافەوە بیانباتە هیچ شەڕێکەوە. لەم دۆخەدا دوو جۆرە بێباکی ترسناک دروستبووە... بە لایەک بێباکی دەسەڵاتمان هەیە بەرامبەر خەڵک، لەجەمسەرەکەی دیکەشدا بێباکی خەڵکمان هەیە بەرامبەر دەسەڵات. ئەم دوو جۆر بێباکییە پێوەری گەیشتنی کۆمەڵگایە بەپلەیەکی ترسناک لەدڕندەیی. بێباکی دەسەڵات بەرامبەر بەخەڵک لەوەوە دێت، خەڵکی وەک شتێکی زیادو بێسوود لای دەسەڵات سەیردەکرێن. ئەم جۆرە حاکمانە لەسەر دزینی نەوت یان ئابوری ریعی دەژین، واتە لەسەر ئیشی خەڵکی و لەڕێگای زێدەبایی کاری مرۆڤەکانەوە سەرمایە کۆناکەنەوە، لێرەوە زیادەیەکی زۆر لەخەڵکیان هەیە تەنیا مەسرەفکەرن و دەسەڵاتداران وەک باری گران و زێدەیەکی بێسوود تەماشایان دەکەن، دەسەڵات دەرهەق بەبوون و نەبوونی ئەمانە بێباکە. خۆت دەبینیت، لەساڵانی رابوردووداو تا ئێستاش بەردەوام دەسەڵات یاری بەموچە دەکات، نایدات یاخود کەمیدەکاتەوە، ئەوە دەلیلێکی روونە لەسەر ئەم بێباکییە، لەسەر ئەوەی برسیبوون یان بەدبەختبوونی ئەمانە لای فەرمانڕەوایان جێگای بایەخ نییە. گرنگترین شت لای هێزە سەردەستەکە نەوەستانی پرۆسەی کەڵەکەبوونی سەرمایەیە لەچنگی خۆیان و کۆمپانیاکانیاندا، لەوە بگوزەرێت ژیان و مانەوەی خەڵک جێگایەکی لەستراتیژ و بیرکردنەوەیاندا نییە. لەوەوبەر لەهەندێک جێگای تردا باسم لەم فۆرمە نەخۆشەی کەپیتالیزمی خۆماڵی کردووە کەبەشی زۆری کۆمەڵگا دەگۆڕێت بۆ زۆرینەیەکی بێکەڵک، ئەم پرۆسێسە دەرەنجامی ترسناکی لەسەر بونیادی کۆمەڵگا هەیە، لەسایەی ئەم مۆدێلەدا نوخبەیەکی خۆسەپێنی ئەرستۆکراتی دروستدەبێت کە لەبورجێکی عاسی و دووردا دەژین، بەسوپاو هێزی ئەمنی شورایەک لەدەوری خۆیان دەکێشن، باکیشیان بەوە نییە لەبەری ئەوبەر، واتە لەبنکی کۆمەڵگادا مرۆڤەکان چۆن دەژین و چۆن بیردەکەنەوە. جۆری دووەم لەبێباکی، بێباکی زۆرینەی خەڵکە بەرامبەر دەسەڵات. ئەم بێباکییە کاتێک سەرهەڵدەدات خەڵکی بزانن هێزێکی گەورەترو بەهێزتر هەیە و دەتوانن ئینتیمای خۆیانی بۆ بگوێزنەوە، واتە وەلائی خۆیانی پێببەخشن. ئەم جۆرە لەبێباکی بەهەمان پلەی جۆری یەکەم ترسناکە، چونکە لەم ئاستەدا خەڵکی لەبری هەوڵدان بۆ گۆڕینی دەسەڵات دەکەونە گەڕان بۆ ئاغایەکی بەهێزتر، بۆ جۆرێک لەکۆیلەیەتی دیکە کەهێشتا ئەزموونیان نەکردووە، ئەمە هەر بەرەو حاشاکردنیان نابات لەزمان و شوناس و نەتەوەی خۆیان، بەڵکو کاراکتەرێکی لاوازو سوژدەبەر دروستدەکات کەبەردەوام چاوەڕوانی رزگارکەرێکی غەیبییە، لێرەوە جەلادو داگیرکەرانی خۆشیان لەپێش چاو دەبێتە فریادڕەس. ئێمە ئێستا لەترۆپکی ئەو دوو جۆرە بێباکییەدا دەژین... هاوڵاتی: بەڕێزتان وەک نووسەر و رۆشنبیرێکی کاریگەرو دیاری کورد، لەشوێنێکدا ئاماژە بەوە دەدەن کەنائومێدی لەوەی چیدی یەکێتی و پارتی چاکسازی بکەن و دیدو تێڕوانینی ئێوە لەسەر ئایندەی پارتی و یەکێتی و نەوەی نوێ و هێزە ئۆپۆزسیۆنەکان چییە؟ ئایا هیج رێگاچارەو دەرچەیەک هەیە بۆ ئەوەی بگەین بەدۆخێکی دڵنیایی و حوکمڕانییەکی باش؟ بەختیار عەلی: لەڕاستیدا وەک لەزۆر شوێنی دیدا زۆر فراوانتر و قووڵتر باسمکردووە، نەوەک باوەڕم بەوە نییە پارتی و یەکێتی مۆدێلێکی فەرمانڕەوای باش دروستبکەن، بەڵکو باوەڕم بەوە نییە، خودی کایەی سیاسی لەئێستادا بتوانێت هێزگەلێک دروستبکات فۆرمێکی تر لەحوکمڕانی دابڕێژن زۆر لەحوکمڕانی یەکێتی و پارتی جیاواز بێت. بەمە نائومێدییەک بڵاوناکەمەوە، خەڵکی دژ بەم هێزانە نەچنە خەباتەوە، بەڵکو راستییەک دیاریدەکەم گرنگە بۆ هەموو خەباتێکی راستەقینە، ئەگەر لەسەر بنەمای چەواشەکاریی و فریودان دروست نەبووبێت. مێژووی ئێمە پڕە لەو هێزە شۆڕشگێرانەی بۆ چەند ساڵێک شۆڕشگێڕیی و حەماسەت بەرهەمدەهێنن و دوایی وەردەگەڕێن و دەبنەوە بەکۆمەککاری ستەم، بەوەش نەوەیەک نائومێددەکەن و هێزی یاخیبوونی راستەقینە ئیفلیج دەکەن. لێرەدا زۆر ناچمە قووڵاییەوە، چونکە بۆ ئەو کارە کاتێکی زۆر و رووبەرێکی فراوانم دەوێت، لێرەدا تەنیا هەندێک خاڵی گشتی و سەرەتایی بەیادا دەهێنمەوە: 1- حوکمڕانی باش کاتێک دەبێتە واقع، دەمێک هێزگەلێکی سیاسی هەبن بەهۆی هێزی میلیشایی و چەکدارەوە کۆمەڵگایان نەخستبێتە بندەستی خۆیان، واتە کایەی سیاسی خاڵی بێت لەچەک و گروپی میلیشیایی. هەر هێزێکی سیاسی بەچەکەوە سیاسەتی کرد، دەشێت بەخێرایی ببێتە هێزێکی تۆقێنەرو ماشێنێکی تیرۆر. زۆربەی حزبە سیاسییەکان لەکوردستان و ناوچەکە هێزی چەکدارن، یاخود بەجۆرێک لەجۆرەکان هێزی چەکداریان لەپشتە. لەئێستادا پاککردنەوەی کایەی سیاسی لەچەک وەک ئەفسانە وایە، رۆژ بەڕۆژ ئەو قەوارەیەی پێی دەگووترێت حزب، پتر کورتدەبێتەوە بۆ فەسیلێکی چەکدار کەچەک بۆ مۆنۆپۆڵکردنی دەسەڵات و تۆقاندنی کۆمەڵگا بەکاردەهێنێت، نەوەک بۆ بەرگریکردن و بەرەنگاربوونەوەی دوژمن. بۆ نموونە دەوڵەتی بەعس لەعێراق و سوریا دوو باشترین نمونەن کە چەکی دەوڵەت لەم ناوچەیەدا بۆ ڕێگریی نییە لەداگیرکەران، بەڵکو بۆ سەرکوتی خەڵکە، لەکوردستانیش شەنگال و کەرکوک شاهیدن، چەکی پارتە کوردییەکان بۆ تۆقاندنی کۆمەڵگایە، نەوەک بۆ بەرگریی لەکوردستان. 2- هەر کاتێک ئەو دەستەبژێرەی سیاسەت دەکات هەمان ئەو دەستەبژێرە بێت کایەی ئابووریشی لەچنگە، یاخود لەوە خراپتریش ئەو دەستەبژێرەی ئابووری کۆنترۆڵکردوە بەحوکمی بەکارهێنانی بۆ پێگەی سیاسی خۆی بەو هێزە گەیشتبێت، ئەستەمە دەستەبژێری وا بتوانێت حوکمڕانی باش بەڕێوەببات. ئێستا ئێمە لەخۆرهەڵات لەپێشدەم مۆدێلێکداین، ئەو هێزەی بازاڕی قۆرغکردوە هەمان ئەو هێزەیە دەزگا سیاسی و قانونییەکانیشی قۆرغکردووە. هەر کەس دەسەڵاتی ئابووریی خۆی بەکاربهێنێت بۆ ئەوەی بگات بەجۆرێک لەدەسەڵاتی سیاسی یاخود بەپێچەوانەوە، ناتوانێت حوکمڕانێکی باش پیادەبکات. بەوەدا ئێستا تەواوی ئەو کەپیتالەی حزبەکان و سیاسییەکان هەیانە پارەی سیاسییە، پارەیەکی دزراوە لەکۆمەڵگاو دیسانەوە خراوەتەوە خزمەت سیاسەت، ئەم پرۆسەیە تەنیا هێزی پۆپۆلیستی و تۆقێنەر دروستدەکات. 3- بۆ ئەوەی حوکمڕانییەکی باش دروست بێت، دەبێت چەمکی ئازادی، بەختەوەریی، ئاسایشی مرۆڤەکان، دادپەروەری لەسەروو هەموو بەهایەکەوە بن. حکومەتی باش لەفەزایەک و کولتوورێکدا سەرهەڵنادات دیدێکی روونی بۆ مانای ئازادی، خۆشبەختی، دادپەروەری نەبێت. مانای ئەم چەمکانە لەکایەی سیاسیدا دیاری ناکرێن، سیاسەت لە خۆرهەڵاتدا هێشتا لەوە گەمژەترە بتوانێت لەسەر مانای راستەقینەی ئەو وشانە ئیشبکات و فۆرمی یاساییان بداتێ. کۆی کایەی سیاسی لەخۆرهەڵات لەسەر قووڵكردنەوەی جیاوازییەکان لەنێوان نەتەوە و دین و هەرێمەکان دامەزراوە، لەسەر خوڵقاندنی ترس لەیەکدی دروستبووە. لەهیچ یەک لەم جۆرە سیاسەتانەوە حوکمڕانی نیمچە دادپەروەریش دروست نابێت. 4- حزبە کوردییەکان و پارتە سیاسییەکان لەخۆرهەڵات بەگشتی لەبونیادە کۆنزەرڤاتیڤ و نەگۆڕەکانی کۆمەڵگادا ریشەیان داکووتاوە، پێکهاتی خێڵەکی و بنەماڵەییان هەیە، خێزانێک یان چەند خێزانێک بەحوکمی پێگەی خێڵەکی یان سیاسی، دینی، ئابوورییان دەست بەسەر حزبدا دەگرن و لەقەوارەیەکی سیاسییەوە کە گوزارشت لەبەشێکی کۆمەڵگا بکات، دەیگۆڕن بۆ موڵکییەتی تایبەتی نوخبەیەکی بچووکی ئەرستۆکراتی کە «ئابووری، سیاسەت، سوپا، دەزگا ئەمنییەکان، دەزگاکانی راگەیاندن» دەخەنە بندەستی خۆیان و دەیانسپێرن بەکەسانی نزیک لەبنەماڵەکانیان... ریشەی ئەم جۆرە لەحوکمڕانی لەناو بونیادی باوکسالارانەو خێزانپەرستی خۆرهەڵاتیدایە. گۆڕینی حزب بۆ موڵکییەتی تایبەتی وای لێدەکات وەک کارخانەیەک، گردێک، موڵکێکی بەبەهای لێ بێت کەخێزانێک وەک موڵکی خۆی و سەرچاوەی ژیان و زەمانەت بۆ نەوەکانی داهاتوو سەیریدەکات. ئەحزابی خۆرهەڵاتی بەگشتی وەک ئەو کارخانەیە وان دەوڵەمەندێک بۆ منداڵەکانی خۆی بەجێدەهێڵێت تاپاشەڕۆژیان زامنبکات. دەسەڵات بەجەوهەر تائێستا لەفۆرمی فیوداڵی دانەبڕاوە، گۆڕینی مەرجەعی خێڵەکی یان دینی بۆ مەرجەعی سیاسی یان لەبنەڕەتدا هەبوونی شتێک ناوی مەرجەع بێت، دژی پرەنسیپە هەرە سادەو سەرەتاییەکانی حوکمڕانی باش و دیموکراتە. هاوڵاتی: لەدوای راپەڕینەوە دەستەبژێری رۆشنبیرو نووسەرو رۆژنامەونوسان و هێزە ئۆپۆزسیۆنەکان رەخنەی بونیادی لەئەدای حوکمڕانی دەگرن و پاکێج و پڕۆژەی جۆراجۆری چاکسازییان داوەتە دەسەڵاتدارانی پارتی و یەکێتی، بەڵام هەردوو هێزەکەی دەسەڵات بێباکەو گوێیان بەهیچ نەداوە، لەم کاتەشدا دۆخی هەرێم لەهەموو ئان و ساتێکدا زیاتر بەرەو ناهەموارترو خراپتر دەڕوات، بەڕای بەڕێزت ئەڵتەرناتیڤ و چارەسەر چییە؟ بەختیار عەلی: گەورەترین هەڵە ئەوەیە وابزانین دەسەڵات بەهەڵە ئەم فۆرمەی لەحوکمڕانی دامەزراندووە. ئەم دۆخەی ئێستا تیا دەژین تەنیا بەرەنجامی بێویژدانی و بێباکی چەند سیاسییەک نییە، بەڵکو زادەی کۆمەڵگایەکە لەهەموو ئاستەکاندا لەقەیراندا دەژی، ئەوەی ئەم حوکمڕانانە رادەگرێت یان وادەکات دۆزینەوەی ئەلتەرناتیڤ بۆیان سەخت بێت، قەیرانێکی قووڵە کەژێرخانێکی فیکری و کولتووری و پەروەردەیی سەرسەختی هەیە. کۆمەڵگاگەلێک ئامادەنەبێت گۆڕانکاریی لەفۆرمی بیرکردنەوە و روانین و کولتووردا بکات، ئامادەنەبێت زانست و دەستکەوتەکانی زانست لەجیهانبینی خۆیدا جێبکاتەوە، تا سەر ئێسقان لەخورافەتدا نوقمبێت، ئامادەنەبێت لەهیچ بوارێکی راستەقینەی ژیاندا پڕۆسەی گۆڕانکاریی راستەقینە پیادەبکات، فیکرو عەقڵانییەت جێگایەکیان نەبێت، تێگەیشتنێک بۆ مەزهەب هەڵببژێرت پڕبێت لەشەڕانگێزی و دژایەتی زانست و ئازادی، پڕبێت لەدژایەتی نوێگەریی، دەرگای کۆمەڵگای خۆی لەڕووی دونیادا دابخات، دەرگای کۆمەڵگای خۆی لەبەردەم هەموو هەوڵێکی جوڵاندن و نوێکردنەوەیەکی ناوەکیدا دابخات. کۆمەڵگایەک نەیەوێت جێگای راستەقینە ببەخشێتە زانست، فەلسەفە، ئەدەب، هونەر، عەقڵییەتێک پەروەردەبکات ترسی لەهەموو بەرهەمێکی ئینسانی ناوخۆو دەرەکی هەبێت، دژی کتێب بێت، دژی رۆشنبیر بێت. مرۆڤگەلێک بخوڵقێنێت جەهلی خۆیان لێ ببێت بەئیمان. دابەشکردنی دەسەڵات لەخێزاندا، لەنێو ژن و پیاودا، لەنێوان چینەکاندا سەدان ساڵ بێت یەک شێوەبن و هیچ گۆڕانکارییەکی بەسەردا نەهاتبێت. ئەمانەو سەدان خاڵی تری گرنگ... دوای ئەوە یەکێک بێت داوای گۆڕانکاریی سیاسی بکات! ئەمە ئەو کۆمیدیایەیە تێیدا چەقیوین. ئەستەمە لەدونیایەکدا لەهەموو کونج و کەلەبەرێکییەوە هاڵاوی ترس لەگۆڕانکاری هەڵدەستێت، قسە لەگۆڕانکاریی بکەین. کەی وێرامان راشکاوانە لەجومگەو ژێرخان و بنەما کولتووری و ئەخلاقی و فیکرییەکاندا باس لەگۆڕانکاریی بکەین، دواتر دەتوانین قسە لەسەر ئەلتەرناتیڤی سیاسی بهێنینە پێشێ. هەر قسەیەک لەسەر گۆڕانکاریی سیاسی قووڵ بەهەموو بوار و کایەکانی تردا نەڕوات، هیچ نییە جگە لەبەشێک لەململانێیەکی حزبی و سیاسی کە دەمانباتەوە سەر هەمان دەرگای داخراوی ئێستا. ئەوەشی بەوە خۆی دەخەڵەتێنێت گوایە ئەم رێگایە قورس و نەکردەیە، دەبێت بزانێت ئەم رێگایە تەنیا رێگایە و ئاسانترین رێگاشە بەراورد بەوەی هەموو جارێک بەجەهەنەمی شۆڕش و جەنگ و کاولکارییەکی مێژووییدا بڕۆین، بۆ ئەوەی بگەینەوە بەردەمی هەمان دەرگای داخراو. ئەوەی پەروەردەمان بگۆڕین، فیکرمان بگۆڕین، دەستکاریی جیهانبینیمان بکەین، مۆراڵمان راستبکەینەوە، کینە و رق کەمبکەینەوە، بەسەر دونیادا بکرێینەوە، گەشە بەزانست بدەین، دەسەڵات لەجەهل بستێنینەوە، سەدان جار لەوە ئاسانترە دەیان و سەدان ساڵ قسە لەگۆڕانکارییەکی مەحاڵ بکەین کەهەمیشە دوای سوڕێکی مێژوو دەمانهێنێتەوە بەردەمی هەمان دۆخی ئێستامان. هاوڵاتی: دوای سەد ساڵ لەپەیماننامەی لۆزان و زیاد لەسی ساڵ لەبوونی قەوارەو حوکمڕانی خۆماڵی لەباشوری کوردستان. لەم کاتەدا گوتارو هەڵوێستی سەرکردایەتی و کارنامەی نوخبەی سیاسی کورد چۆن دەبینیتەوە؟ بەختیار عەلی: قسەکردن لەسەر پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان وەک جۆرێک لەگوشاری رەمزی بۆ سەر کۆمەڵگای نیودەوڵەتی رەنگە شتێکی خراپ نەبێت، بەڵام لەڕاستیدا دوای سەدەیەک لەدابەشبوون، دوای سەدەیەک زیاتر لەسەرهەڵدانی ناسیونالیزمی کوردی وەک ئایدۆلۆژیایەکی سیاسی، ئێستا لەهەر کات روونتر دەبینین ریشەی کۆیلەیەتی و ئازادنەبوونی مرۆڤی کورد، پتر پەیوەندی بەناوەوەی کۆمەڵگای کورد خۆیەوە هەیە تا بەلۆزان و سیفەرو سایکس پیکۆ وە. لەدۆخی ئێستادا هەموو کۆمەڵگای نێودەوڵەتیش رەزامەند بێت لەسەر دامەزراندنی دەوڵەتی کوردی، واقعی سیاسی کوردی هێندە پارچە پارچەیە، سیاسەتمەدارانی کورد هێندە ستەمکارن، ئەگەریان بۆ دروستکردنی دەسەڵاتێکی لۆکاڵی کوردیش بچوککردووەتەوە. گەورەترین کارەساتێک حزبە کوردییەکانی باشوور دروستیانکردوە ئەوەیە، ئەو هەستەیان لەمرۆڤی کورددا کوشت، لەنێوان دۆخی «داگیرکراوی» و دۆخی «ئازادی» دا جیاوازی بکات. وەک چۆن لەئاسیاو ئەفریقا دەوڵەتانی پۆست کۆلۆنیال، نمونەیەکی ناشیرین و ترسناکی وەهایان پێشکەشکرد، خەڵکێکی زۆر نۆستالیژیایان بۆ سەردەمی ئیمپریالیزم هەبێت، دەسەڵاتی کوردیش فۆرمێکی وەها خراپی پێشکەشکرد، مرۆڤی کورد نەتوانێت جیاوازییەکی بەرجەستە لەنێوان ژێردەستەیی و ئازادیدا بکات. کێشەکە ئێستا ئەوە نییە، لە لۆزان یان لە سایکس پیکۆدا چی هەیە، بەڵکو ئەوەیە مرۆڤی کورد لەڕووی رۆحییەوە خواستی ئازادبوونی تێدا کوژراوە. ترسناکترین دۆخێک مرۆڤی ژێردەستە تێی بکەوێت ئەوەیە، هەستبکات ژێردەستەبوون و ژێردەستەنەبوون یەک شتە. کاتێک مرۆڤ شەهییەتی ئازادی لەنێودا دەمرێت، چیتر هەست ناکات دۆخی ژێردەستەیی، دۆخی داگیرکراویی، دۆخێکی ناسروشتییە. تاکە ئەجندایەک بکرێت لەئێستادا سوودی هەبێت ئەوەیە، مرۆڤی ئێمە دووبارە هەستبکاتەوە کەدۆخی ژێردەستەیی دۆخێکی ناسروشتی و نامرۆڤانەیە، ئەوەش تەنیا بەوە دەبێت خواست و شەهییەتی بۆ ئازادی تیا زیندووبکرێتەوە، ئەرکێک لەتوانای ئەم هێزە سیاسیانەدا نییە پێی هەستن، چونکە ئەم هێزانە تەنیا بەوە دەژین و دەتواننبمێننەوە، ئارەزووی ئازادی لەمرۆڤدا بکوژن. هاوڵاتی: بەبڕوای ئێوە کاتی ئەوە نەهاتووە چیتر خۆمان بەپارتی و یەکێتی و هێزه ئۆپۆزسێۆنەکانی هەرێمەوە سەرقاڵ نەکەین و بیر لەبەدیلێکی نوێ بکەینەوە؟ ئەگەر شتێکی وا شیاوە بەڕای ئێوە سیما دیارەکانی ئەو بەدیلە نوێیە دەبێت چۆن بێت؟ بەختیار عەلی: لەڕاستیدا سەردەمی هیوا بەیەکێتی و پارتی و ئەو پاشکۆیانەی دیکە لەمێژە بەسەرچووە، بۆیە کێشەکە لەبوونی دوودڵییەکدا نییە دەرهەق بەوان، کێشەکە لەوەڵامی پرسیاری دووەمدایە: بۆ ئەلتەرناتیڤ نییە؟ دەتوانم بڵێم بەشێکی هەرە زۆری کاری من وەک نووسەر گەڕانێکی دوورودرێژە بەدوای وەڵامی ئەو پرسیارەدا. لەڕاستیدا وەڵامی سیاسی رووت لەم بەستێنەدا، وەک یەکێک بڵێت جوڵاندنەوەیەکی نوێی سیاسی دروستبکەین، حزبێکی تازە، سەرۆکێکی نوێ، ئەمە وەڵامێکی سەتحی و میکانیکی و بێدەرەنجامە... دەشێت ئەمە رێگایەک بێت هەندێک خەڵک هەڵیببژێرن و بەدروستی بزانن، بەڵام وەک دەبینن هەتا ئەو رێگایەش، کە خۆی لەبنەڕەتدا رێگایەکی داخراوەو نامانگەێنێتە هیچ، ئەویش گەیشتووەتە بەردەمی دیوارێکی بەرزو گەیشتووە بەکۆڵانێکی داخراو. لەم ساتەدا ئەگەرچی کەسانێکی زۆر هەن کاتێک دەم دەکەنەوە دەڵێن تەنیا بزوتنەوەیەکی سیاسی نوێ چارەسەرە، بەڵام خواستی کۆمەڵگا بۆ بەرهەمهێنانی ئەم جۆرە هێزانەش، بێئەندازە لاواز بووە. بۆ ئەلتەرناتیڤ نییە؟ لەچەندەها وێندا و بەچەندەها جۆری جیاواز وەڵامی ئەو پرسیارەم داوەتەوە، چونکە وەڵامی ئەم پرسیارە رستەیەک نییە، کورت نابێتەوە بۆ دەستنیشانکردنی کێشەیەک، بەڵکو وەڵامێکە لەهەر گۆشە نیگایەکەوە تەماشای کۆمەڵگای خۆمان و مرۆڤەکان بکەین، بەشێکی و هۆیەک و گۆشەیەکی دەبینین. نەبوونی ئەلتەرناتیڤ قووڵ پەیوەندی بەستراکتوری کۆمەڵگا، سایکۆلۆژیای مرۆڤی کۆلۆنیالیزەکراوو سروشتی بیرکردنەوەی خورافییەوە هەیە. هەریەک لەم تەوەرانەش چەندین تەوەری گرنگی دیکەیان لێ دەبێتەوە. ئەگەر بۆ ئەلتەرناتیڤ دەگەڕێین، سەرەتا دەبێت دەست بۆ شیکاری خودی پرسیارەکە ببەین، ناتوانین کێشەیەک لەڕووی تیورییەوە شیکاری دروستمان بۆ نەکردبێت، لەڕووی پراکتیکەوە میتۆدی سەرکەوتووی کاری بۆ بدۆزینەوە. گەر لەهۆکانی نەبوونی ئەلتەرناتیڤ تێنەگەین، نابێت چاوەڕوان بین لەهەناوی تێنەگەیشتنمانەوە هیچ هێزێکی سیاسیی نوێ و رزگارکەر سەرهەڵبدات. بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە جگە لەوەی قووڵ دەست بۆ هەناوی کۆمەڵگا، بۆ مێژووەکەی، بۆ گرێ ناوەکییە سەختەکانی ببەین، هیچ ڕێگایەکی ترمان نییە. لەئێستادا هیچ ئەلتەرناتیڤێک لەسەر بنەمای ئەم بۆچوون و ئایدۆلۆژییانە دروست نابێت کەئەمڕۆ باڵادەستن. سەرەتای سەرهەڵدانی ئەلتەرناتیڤ بەڕەخنەیەکی قووڵی تەواوی ئەو سیستمە ئایدۆلۆژییانەدا دەڕوات کەئێستا بەری تێڕوانینی مرۆڤی ئێمەیان گرتووە، ناشێت تۆ لەبواری زانستدا لەسەردەمی پێش کۆپەرنیکۆسدا بژیت، بەڵام بتەوێت سیستمێکی سیاسی دیموکرات و دادپەروەر و مۆدێرنت هەبێت. هێزی پارتی و یەکێتی و حزبە دینییەکان و هێزەکانی دی، لەوەوە نەهاتووە هیچ هەنگاوێکی سیاسی راستیان ناوەو سۆزو خۆشەویستی خەڵکیان بردۆتەوە، تەنیا هۆکاری بەهێزی و مانەوەیان ئەوەیە، کۆمەڵگا ئەو زەمینە فیکری و ئەخلاقی و دەرونییەی تێنەپەڕاندوە كه‌ئەم هێزانە لەسەری دامەزراون، بگرە لەزۆر جێگادا بەجۆرێکی ترسناک کۆمەڵگا گەڕاوەتەوە بۆ دواوە. خەڵکی لەڕووی عاتیفییەوە پارتی و یەکێتییان تەڵاقداوە، بەڵام لەڕووی بیرکردنەوە و جیهانبینی و ئایدۆلۆژییەوە ئەو زەمینەیان بەجێنەهێشتووە كه‌ئەم جۆرە هێزانەی دروستکردووە، ئێستا هەموو دەخوازن لەسەر هەمان بونیادی عەقڵییەت و تێڕوانین هێزی رزگارکەر دروستبکەن... ئەوەش کارێکی مەحاڵە. هاوڵاتی: زۆرێک لە رۆشنبیرو ئەکادیمیستە کوردەکان باس لەوە دەکەن گوایە کورد لەدەرەوەی مێژوودایە، ئایا ئەم روانین و تێگەیشتنە لەجێی خۆیدایە؟ بەختیار عەلی: شتێک نییە ناوی دەرەوەی مێژوو بێت، ئێمە لەناو مێژووداین، بەڵام بەجۆرێک لەناو مێژووداین، جڵەوی جووڵەی ئەو مێژووە لەدەست ئێمەدا نییە. مێژوو ناوەستێت، ئەوەشی لەناو مێژوودایە هەر ناوەستێت، هەیە وەک هەڵۆیەک لەناو مێژوودایە و خۆی بڕیاری ئاڕاستە و خێرایی فڕینی خۆی دەدات، هەشە وەک پوشێک، وەک بوونەوەرێکی بێ کێش لەمێژوودایە و بادەیبات. ئێمە لەجۆری دووەمین، واتە لەشێوەی بوونەوەرێکی بێکێشی وەک جه‌مشیدخانین، بادەمان بات و با بڕیاردەدات بەرەو کوێ بمانبات. مێژوو لەگەڵ سەرهەڵدانی رۆژگارێ مۆدێرنەوە بەپلەی یەک گەشەی زانست و رەنگدانەوە کۆمەڵایەتییەکانی ئەو گەشەیە دەیجوڵێنێت، ئێمە وەک کۆمەڵگاو وەک نەتەوە بەر هەموو گورزە ترسناکەکانی مێژوو کەوتوین، بەڵام تێگەیشتنمان بۆ بزوێنە گەورەکانی مێژوو هێشتا لەسەرەتادایە. مێژوو ئامێرێک نییە شیرینی ببەخشێتەوە، ئەگەر لەڕیزی ئەوانەدا نەبوویت مێژوو دروستدەکەن و گەشەی پێدەدەن و ئاڕاستەی پێدەبەخشن، لەڕیزی ئەوانەدا دەبیت مێژوو دەیانپلیشێنێتەوە. کارەساتە یەکێک بڵێت ئێمە لەدەرەوەی مێژووین، لەکاتێکدا مێژوو رۆژانە وەک بەرداشێکی گەورە بەسەر جەستەماندا دەڕوات.
.jpg)
(درەو): "لەدوای جێبەجێكردنی یاسای بودجەی عێراق، گرفتی دواكەوتنی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان نامێنێت و فاكتەرێك دەبێت بۆ سەقامگیری بەهای دینار لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستان، ئاماژەكان بۆ دروستبوونی سەقامگیری سیاسییی دەچن لە عێراقدا و لە ئەنجامدا سەقامگیری ئابووری لێدەكەوێتەوە" ئەمە وتەی د. نەرمین مەعروف ئەندامی لیژنەی داراییە لە پەرلەمانی عێراقە. د. نەرمین مەعروف، ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق كە پسپۆڕی دارایی و ئابوری لە لێداونێكی تایبەتدا بۆ (درەو) باس لە كاریگەرییەكانی جێبەجێكردنی یاسای بودجە دەكات لەسەر بازاڕو موچەو دۆخی ژیانی هاوڵاتیان. سەبارەت بە كاتی جێبەجێكردنی بودجە رایگەیاند د. نەرمین مەعروف دەڵیت: دوای پەسەندكردنی بودجە لە لایەن سەرۆك كۆماری عێراقەوە لە رۆژنامەی وەقائعی عێراقی بڵاودەكرێتەوە و دواتر وەزارەتی دارایی رێنمایی بۆ جێبەجێكردنی دەردەكات و دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە. بە پێی وتەی د. نەرمین مەعروف جێبەجێكردنی یاسای بودجە گرفتی موچەی موچەخۆرانی هەرێم چارەسەر دەكات " لەگەڵ جێبەجێكردنی بودجەدا گرفتی دواكەوتنی مووچەی موچەخۆرانی هەرێم نامێنێت، سەرەڕای مووچە پێویستە شایستە داراییەكانی تری هەرێم پاكتاو بكرێت بدرێت بە هەرێم،لە سەرەتای ساڵی 2023 تا 25 ی ئازاری ئەمساڵ دەبێت حكومەتی هەرێم (50٪) داهاتی دەروازە سنوورییەكان لەگەڵ حكومەتی ناوەندا پاكتاو بكات، لە دوای 25ی ئازار هەموو بەرپرسیارێتییەكی نەوتی هەرێم لە ئەستۆی عێراقە، واتە لەو بەروارە بە دواوە نەوتی هەرێم بفرۆشرێت یان نەفرۆشرێت بەرپرسیارێتی حكومەتی عێراقە و پێویستە پابەندییەكانی بەرامبەر هەرێم جێبەجێبكات، بڕی (400) هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە ئەگەر هەناردەش نەكرێت دەبێت رادەستی حكومەتی ناوەند بكرێت بۆ بەكارهێنانی ناوخۆیی و لە بەرامبەر ئەوەدا مووچەو شایستە داراییەكانی تری هەرێم بنێردرێت. جێبەجێكردنی یاسای بودجەو خستنە بازاڕی پارەیەكی زۆر، سەرەڕای بوژانەوەی بازاڕ سەقامگیری لە بازاڕیش درووست دەكات، بە وتەی د. نەرمین مەعروف، ئەو لە لێدوانەكەیدا بۆ (درەو) ئەوەی خستەڕوو" بودجە هۆكاری بووژانەوەی بازاڕ دەبێت، ساڵی پار عێراق بودجەی نەبووە، یاسای ئاسایشی خۆراك سنورداربووە، هەرێمی كوردستان لە ساڵی (2014) وە یاسای بودجەی نەبووە، لە ماوەی ئەم دە ساڵەی رابردوشدا هەمیشە پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و بەغداد گرژی و ئاڵۆزی تێدا بووە، ئەمانەش هۆكار بوون بۆ ناسەقامگیری ئابووری، حكومەتی نوێی عێراق حكومەتێكی بنكە فراوانەو زۆربەی هێزە سیاسییەكانی عێراق و كوردستان تێیدا بەشدارن، پێش ناردنی بودجە رێككەوتنی سیاسی هەبووە، لەسەر ئەو رێككەوتنەش ئەم حكومەتە پێكهاتووە، لە بواری گەندەڵیشدا ئەم حكومەتە لە هەوڵی سنورداركردنی گەندەڵیدایە و بەگژا چوونەوەی گەندەڵی بەشێكە لە كارنامەی ئەم حكومەتە، بە یەكێك لە ئەولەویاتەكانی خۆ دەزانێت، هەموو ئەمانە ئاماژەی باشن و هۆكاری دروستبوونی سەقامگیری سیاسییە و لە ئەنجامدا دەبێتە هۆی سەقامگیری ئابووری، بودجە عێراق بودجەیەكی گەورەیە، گەورەترینە لە مێژووی عێراق، ساڵانە (200) ترلیۆن دینار دەخرێتە بازاڕەوە، هەلی كار دروستدەكات، چەندین پرۆژەی تێدایە كە دەرفەت بە گەشەی كەرتی تایبەت دەدات". ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق كە خۆی پسپۆڕی بواری داراییە پێی وایە"دوای جێبەجێكردنی فاكتەرێك دەبێت بۆ سەقامگیری بەهای دینار، پاشان ئەو گوژمە پارانەی عێراق لە ئەنجامی فرۆشتنی نەوتەوە دەستی دەكەوێت كە بە دۆلارەو دەبێت وەزارەتی دارایی لە رێگەی بانكی ناوەندییەوە دەیكاتەوە بە دینار كاریگەری دەبێت، هەروەها بڕی (200) ترلیۆن دیناری بودجە ئەگەر دابەشی بكەیتەوە بەسەر سێكتەرە ئابورییەكاندا، دەبێت بانكی ناوەندی مانگانە زیاتر لە (10) ترلیۆن دینار بداتە حكومەت بۆ خەرجی ئەمەش پێویستە دۆلاری بەدەستهاتوو كە لای وەزارەتی داراییە لە لایەن بانكی ناوەندییەوە بكرێتەوە بە دینار، گرنگە بازرگانەكان لە رێگەی پۆرتاڵە ئەلەكترۆنییەكانەوە كاربكەن تا دینار بچێتەوە دەستی بانكی ناوەندی، هەرچەندە بانكی ناوەندی دڵنیایی دەدات كە كێشەی نەبوونی دینار دروستنابێت، ئەگەر بانكی ناوەندی بتوانێت خواستی بازاڕ تێر بكات و سنورێك بۆ بازاڕی رەش دابنرێت بەهای دینار جێگیر دەبێت، بەڵام ئەمە بە یەك رۆژ ناكرێت و چەند مانگێكی دەوێت".
.jpg)
.png)
.jpg)
