عەبدوڵا حەوێز  - بەپێی راپۆرتی دامەزراوەکانى تایبەت بە چاودێریکردنی فرۆشی نەوت، لەدواى روداوەکانى ١٦ی ئۆکتۆبەرەوە کە حکومەتى هەرێم کۆنترۆڵی هەردوو کێڵە نەوتی ئاڤانا و بای حەسەن (کە لەلایەن پارتیەوە کۆنترۆڵکرابوون) لە دەستدا، هەرێم بەشێوەى فەرمی و لەرێی بۆری نەوتی جیهانەوە رۆژانە ٣٠٣ هەزار بەرمیل نەوت دەفرۆشێت (١). - بەپێی راپۆرتە میدیاییەکان ئیسرائیل زیاتر لە ٨٠٪ی پێداویستیە نەوتیەکانى لە هەرێمی کوردستان دەکڕێت (٢) - جگە لە ئیسرائیل هەریەک لە یۆنان و کرواتیا و پۆڵەندا نەوت لە هەرێمی کوردستان دەکڕن بەڵام تەفاسیڵی چۆنیەتی فرۆشتن و بە چەند دەفرۆشرێت نازانرێت . - شێوەى فرۆشتنی نەوت بە ئیسرائیل لەم نموونەى خوارەوە خراوەتە ڕوو (٣): - هەموو کەشتیەکى نەوتهەڵگر لەگەڵ مانگی دەستکردنی ئاسمانی رەبتدەکرێت بۆ رێکخستنی جوڵەى کەشتیەکان و شەفافیەت لە فرۆشی ئەو نەوتەى ئەم وڵاتە دەیفرۆشن - لە کۆتایی مانگی یەکی ٢٠١٨، کەشتی نەوتهەڵگری مەبروک لە بەندەری جەیهانی تورکیەوە یەک ملیۆن بەرمیل نەوتی کوردستانی هەڵگرتووە و بەرەو کەناراوە نێودەڵەوتیەکانى ئیسرائیل لە دەریای ناوەراست رۆشتووە، وەک لەم وێنەیەى خوارەوە دەردەکەوێت. - بەڵام لەوێ ئەو لینکەى کە لەگەڵ مانگی ئاسمانی دەیبەستێتەوە دەپچرێنێت و دواتر لە کەناراوەکانى ئاشلۆت لە ئیسرائیل بە ناوێکی جیاواز، بە ناوی مارۆ دەردەکەوێتەوە. - دواتر هەموو نەوتە بەتاڵ دەکات و پاش چەند رۆژێک لە دواى جێهێشتنی سنورە ئاویەکانى ئیسرائیل لە دەریای ناوەراست بەناوى مەبروک دەردەکەوێتەوە و وەک لە چاودێری مانگە دەستکردەکان دەرکەوێت هیچ یەک لەم نەوتەى باری کردبوو لەناو کەشتیەکە نەماوە و هەموو لە ئیسرائیل بەتاڵ کراوە. - دواتر ئەم کەشتیە دەچێت بۆ قوبرس هەربەناوە ئاشکراکەى کە مەبروکە و دواتر دەچێتەوە بەندەری جەیهان و هەمان شت دوبارە دەکاتەوە. . تێبینی: ئەو ٣٠٣ هەزار بەرمیل نەوتەى رۆژانەى دەفرۆشتێت تەنها ئەوەیە کە بە شێوەى فەرمی و لەرێی بۆری نەوتی کوردستان جەیهانەوە دەفرۆشرێت و ئەو نەوتەى تێدا نیە کە بە تەنکەر بەشێوەى جیا لەلایەن هەریەک لە یەکێتی و پارتیەوە دەفرۆشرێت. ١- https://twitter.com/TankerTrackers/status/988405329183563779 ٢- https://www.thecairoreview.com/essa…/kirkuks-oil-chessboard/ ٣- https://www.haaretz.com/…/.premium-the-disappearing-tankers…

لاوك سەڵاح تا دێت هەڵمەتی هەڵبژاردن توند دەبێت بەتایبەتی لە ناوەراست و باشووری عێراقدا، کاندیدەکان کەوتوونەتە بەردەم هەردوو بەرداشی خەڵک وپارتە نەیارەکان خۆیان. بێگومان، بە بەراورد لەگەڵ هەموو رووداو و کارەساتەکانی رابردوودا، دەنگەر مافی خۆیەتی تا ئەوپەری سنوور شارەزای پرۆگرامی پارتەکان وتوانای کاندیدەکان بێت و لە پاشخانیان بکۆڵێتەوە. ئەوەی تائێستا سەرنجی راکێشاوم، کەسانیکی زۆرهەن شایانی نوێنەرایەتیکردنی دەنگەر نیین بەڵام پارتەکان سووربوون لەسەر ئەوەی ئەمانە نوێنەرایەتی خۆیان وهاوڵاتی بکەن. خەڵکانێک هەن بە بێ ئەوەی توانایان هەبێت دووبارە هەڵدەبژێرێنەوە، هەندێکیان ئەم لاو ئەولایان کردووە، هەندێکیان لە هەڵبژاردنی رابردوودا بەشداربوون و دەرنەچوون بەڵام ئەمجارەش هەر کاندیدن، هەندێکیان بۆ چەند شوێنێکی جیاواز کاندید بوون وەک ئەوەی هەر ئەوان هەبن. هەندێکیان شەرمە ببنە نوێنەرانی خەڵک، رەنگە بڵێن ئەمە کۆمەڵگەکەتە وهەر ئەمەی لە باردا هەیە. بەداخەوە، من گومانم لە پرۆسەی هەڵبژاردنی کاندیدەکان هەیە. ئەم کاندیدانە ئەوەندەی گوزارشت لە پاشکۆیی بۆ کەسی یەکەمی لیستەکە دەکەن ئەوەندە گوزارشت لە توانای خۆیان ناکەن بۆ سەرخستنی پرۆگرامی پارتە سیاسییەکە خۆی. هەر ئەم خاڵە، سەرتاپا پرۆگرامی پارتەکە دەخاتە ژێر پرسیارەوە. دەبوایە ئەو کەسانە کاندیدبن کە لەناو خەڵک و کۆمەڵگەدان، لەبەرئەوەی ئەوان دەتوانن پارتەکان وهاوڵاتی ئاشبکەنەوە بەیەک ومتمانە بە پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا بگەرێننەوە. پرۆسەی بەکاندیدکردن، پرۆسەیەکی هەر وا ئاسان نییە پڕ لە ریسکە، هەر خۆی دەبێتە شوناسێک بۆ پارتە سیاسییەکان کە ئەگەر وریا نەبن لە رۆژی دەنگدانێکی تەندروستدا زیانی زۆریان لێدەکەوێت. بەهەرحاڵ ئەمە پانتاییەکی گشتی سیاسییە و هەرکەسێک بە ئاستی تێگەیشتن وتوانای سیاسی وکۆمەڵایەتی وکەلتووری و تەنانەت ئابووری، خۆی نمایشت دەکات.

ماردین ئیبراهیم  هه‌ڵبژاردن و پرۆسه‌ی دیموکراتی ئه‌گه‌ر هێواش و درێژخایه‌نیش بێت هێشتا سه‌دانجار له کرده‌ی دراماتیکی و 'شۆڕشگێڕانه' باشتره. ئاکتی سیاسی توند و شۆڕشگێڕانه جگه له ئاڵۆزکردنی بارودۆخ و به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی بارودۆخێکی خراپتر له‌وه‌ی پێشوو شتێکی تری لێ سه‌وز نابێت. ئه‌لته‌رناتیڤی هه‌لبژاردنێکی خراپ و پڕ که‌موکوڕی ته‌نیا هه‌ڵبژاردنێکی پاک و ئازاد و دادپه‌روه‌رانه‌یه.هه‌ڵبژاردن ئه‌مڕۆ شتێکی بچووک ده‌گۆڕێت، سبه‌ی شتێکی تر، سالانێکی دیکه‌ش زۆر شتی تر. ئه‌وانه‌ی هاوڵاتیانی ئێمه نائومێد ده‌که‌ن به‌وه‌ی نه‌چن بۆ ده‌نگدان، ئه‌وانه‌ی هانیان ده‌ده‌ن و نائومێدیان ده‌که‌ن و وایان لێده‌که‌ن هه‌ڵبژاردن و پرۆسه‌ی سیاسی وه‌ک پرۆسه‌یه‌کی بێنرخ سه‌یر بکه‌ن، ئاگایانه بێت یاخود نا ئاگایانه به‌شداری ده‌که‌ن له تۆکمه‌کردنی پایه‌کانی 'سیستمی' سیاسی کوردستان که له‌سه‌ر نادادپه‌روه‌ری و ملهوڕی دامه‌زراوه. پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن و دیموکراسی ڕێگه‌یه‌کی هێواش و دورودرێژ و پڕ هه‌وراز و نشێوه، له تورکیای ئه‌ردۆگاندا به‌شی زۆری فیگه‌ره سیاسیه دیاره‌کان و ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌کانی سه‌ر به هه‌ده‌په ئێستا له زینداندان، ژماره‌یه‌کی زۆری شار و گوندی کوردستان وێران بوون به‌ڵام هه‌ده‌په و نوسه‌ر و ڕۆشنبیرانی نزیک له هه‌ده‌په و هیچ ئینسانێکی خاوه‌ن عه‌قڵی سه‌لیم ناڵێن با هاوڵاتیان به‌شداری هه‌ڵبژاردن نه‌که‌ن، هه‌ر له‌و سۆنگه عه‌قلانیه‌شه‌وه‌یه هه‌ده‌په له هه‌ڵبژاردنی داهاتووی تورکیا به‌شداری ده‌کات. شتێکی ڕه‌وا نییه ئومێدی ساخته دروست بکرێت به‌وه‌ی هه‌ڵبژاردن له شه‌و و ڕۆژێکدا دنیا ده‌گۆڕێت، به‌ڵام له‌وه‌ش ناڕه‌واتر نائومێدکردنی هاوڵاتیانه به‌وه‌ی ئه‌وان کرده‌ی سیاسی بنوێنن یاخود نا بارودۆخه‌که هه‌ر وه‌ک خۆی ده‌بێت.

دڵشاد ئه‌نوه‌ر كاتێك فلێكسی كاندیدانی په‌رله‌مانی عێراق له‌ هێزه‌ جیاجیاكانی هه‌رێم ده‌بینیت، بۆت ده‌رده‌كه‌وێت به‌شێكی زۆریان نازانن وه‌زیفه‌ی په‌رله‌مان و په‌رله‌مانتار چی یه‌! تێنه‌گه‌یشتون له‌وه‌ی په‌رله‌مان ده‌زگایه‌كی ته‌شریعی و چاودێریكاره‌، نه‌ك ده‌سه‌ڵاتی جێبه‌جێكار، هه‌ربۆیه‌ جۆره‌ها بانگه‌شه‌و وه‌عد به‌ خه‌ڵك ده‌ده‌ن، بێ ئه‌وه‌ی تێبگه‌ن له‌وه‌ی به‌شی زۆری ئه‌و وه‌عدانه‌ی ئه‌وان ده‌یده‌ن، به‌په‌رله‌مانتار جێبه‌جێ ناكرێت. سه‌رجه‌م هێزه‌ سیاسیه‌كانی هه‌رێم به‌رپرسیارن له‌وه‌ی كه‌ خه‌ڵكێكی زۆر به‌ هه‌ڵه‌ له‌ وه‌زیفه‌ی په‌رله‌مان و په‌رله‌مانتار تێگه‌یشتووه‌، به‌شێكی زۆری خه‌ڵك نائومێده‌ له‌ده‌نگدان چونكه‌ پێشتر به‌ڵێنی وای پێدراوه‌ كه‌ كاری په‌رله‌مان و په‌رله‌مانتار نه‌بووه‌! وه‌زیفه‌ی سه‌ره‌كی هێزه‌ سیاسیه‌كان و راگه‌یاندن و دام و ده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌كان تێگه‌یاندنی خه‌ڵكه‌ له‌كاری په‌رله‌مانی، تا سه‌قفی داواكاریه‌كانیان بزانن و دواتر نائومێد نه‌بن له‌ پرۆسه‌ی ده‌نگدان. دۆزینه‌وه‌ی هه‌لی كار و بڕینه‌وه‌ی موچه‌ و ده‌یان جۆر بانگه‌شه‌ی سه‌یر و سه‌مه‌ره‌ی تر ...ئه‌مانه‌ وه‌زیفه‌ی په‌رله‌مانتار نین ، تا كاندید به‌ڵێنی جێبه‌جێكردنیان بدات.  ده‌ركردنی یاساو متمانه‌دان به‌حكومه‌ت وچاودێریكردنی حكومه‌ت وه‌زیفه‌ی په‌رله‌مان و په‌رله‌مانتاره‌، نه‌ك بڕینه‌وه‌ی موچه‌و دۆزینه‌وه‌ی هه‌لی كار و ... كاتێك دروشم و بانگه‌شه‌ی به‌شێك له‌ كاندیدان ده‌بینیت، كاتێك گوێت له‌ قسه‌كانیان ده‌بێت، تێده‌گه‌ی له‌وه‌ی ئه‌مانه‌ نه‌ك له‌ وه‌زیفه‌ی په‌رله‌مان و په‌رله‌مانتاری تێنه‌گه‌یشتون، به‌ڵكو هیچ باكگراوه‌ندێكی سیاسی و یاساییشیان نیه‌. كاتێك به‌ شه‌قامێكی كه‌ركوكدا رۆیشتم و فلێكسێكی ئه‌رشه‌د ساڵحی سه‌رۆكی به‌ره‌ی توركمانیم بینی، لێی نوسرابوو"ده‌نگتان هێزمان پێده‌به‌خشێ"...تێگه‌یشتم له‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌كانی تر كێ ده‌نێرنه‌ په‌رله‌مان و ئێمه‌ی كوردیش كێمان كاندید كردووه‌! كاندیدكردنی ئه‌م هه‌موو گه‌نج و كچ و ژنه‌ بێ ئه‌زمونانه‌ بۆ په‌رله‌مانی عێراق له‌لایه‌ن هێزه‌ سیاسیه‌كانه‌وه‌ جگه‌ له‌ پاشه‌كشه‌یه‌كی گه‌وره‌ی حوكمڕانی ، هیچ مانایه‌كی تری نیه‌. ئێستا هه‌رێم نه‌وتی له‌ده‌ستداوه‌، ئومێدی سه‌ربه‌خۆی نه‌ماوه‌، بۆیه‌ ده‌بێت شه‌ڕه‌كه‌ بباته‌ به‌غدا و له‌وێ مافه‌ ده‌ستوریه‌كانی وه‌ربگرێت.بردنی شه‌ڕیش بۆ به‌غدا پێویستی به‌ ناردنی ستافێكی به‌هێز هه‌یه‌، نه‌ك خه‌ڵكی بێ ئه‌زمون و تێنه‌گه‌یشتو و له‌دونیای سیاسه‌ت. شه‌ڕی ساڵه‌ح موتڵه‌گ و فه‌تلاوی و ئه‌عره‌جی و هومام حه‌مودی و حه‌سه‌ن تۆران و تا كۆتایی، به‌م بێ ئه‌زمون و تێنه‌گه‌یشتوانه‌ ناكرێت، به‌ڵكو به‌ خه‌ڵكانێكی ئه‌زموندار و تێگه‌یشتوو له‌ دونیای سیاسی و یاریه‌ نێوده‌وڵه‌تی و نێوخۆییه‌كان ده‌كرێت، كه‌ ئێستا زۆرن له‌نێو كاندیدی هه‌موو حیزبه‌كاندا، به‌ڵام دڵنیام ئه‌م خه‌ڵكانه‌ ده‌رناچن، چونكه‌ موزایه‌ده‌چی نین و له‌نیو حیزبه‌كانیشیاندا پشتیوانیان كه‌متره‌. ستافی په‌رله‌مانتارانی پێشوتری كورد له‌به‌غدا زۆر به‌هێزتر بوون، هه‌ست ده‌كرێت چوار ساڵ له‌دوای چوار ساڵ ستافه‌كان لاوازتر ده‌بن. كاره‌ساته‌ ستافه‌كانی پێشوتر له‌ (موحسن سه‌عدون و فریاد ره‌واندزی و سه‌ردار عه‌بدوڵا) پێكهاتبن، كه‌چی له‌ 2018 ه‌دا و كورد به‌م دۆخه‌ خراپه‌وه‌، كۆمه‌ڵێكی تر له‌جێگه‌یان بنێرێته‌ به‌غدا هێنده‌ بێ ئه‌زمونن، نازانن بۆچی ده‌چن!

عەبدوڵا حەوێز  - فیکرەی ئەو ریفراندۆمەی لە کە ٢٠١٧ ئەنجامدرا لەلایەن مەسرور بارزانیەوە گەڵاڵە دەبێت کە پێویستە پرسی سەرکەوتن بەسەر داعش و بڕینی موچە بقۆزنەوە، ئەوەبوو لەمانگی پێنجی ٢٠١٦ کە شەر لە دژی داعش بەرەو کۆتایی دەچوو و ماوەیەکی کەم پێش دەستپێکردنی شەر لە دژی داعش، مەسرور بارزانی لە بابەتێکدا کە لە رۆژنامەی واشنتن پۆست بڵاوکرایەوە باسی ئەوەی کرد کە ئەوان بڕیاریان داوە ریفراندۆم ئەنجام بدەن و پەیوەندیەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق مەجالی چاکبونەوەی نەماوە و باسی ئەوەشیکرد کە ئەوان بەشێکی گرنگبوون لە شەر لە دژی داعش و ئەوان کریستیانەکان دەپارێزن و ئەوان هەموو بنەماکانی بەدەوڵەتبوونیان تێدایە و شایەنی ئەوەن پشتیوانیان لێبکرێت (١) - هەر لە بابەتە مەسرو باسی بڕینی موچەی کوردستان دەکات لەلایەن بەغداوە لەکاتێکدا راگرتنی ناردنی موچە بەهۆی پابەند نەبوونی کوردستان بووە بە رێککەوتن لەگەڵ بەغدا وەک لە پۆستێکی پێشتر بڵاوم کردبەوە (٢). - دوای ئەوە لەگەڵ سەرکەوتنی دۆناڵد ترامپ لە هەڵبژاردنەکان، مەسرور بارزانی لە مانگی دوازدەی ٢٠١٦ دەچێتە ئەمریکا و لەوێ لەگەڵ چەند کەسێکی نزیک لە ترامپ کۆدەبێتە بۆ وەرگرتنی رایان لەسەر پرسەکانی ناوچەکە و بۆ ئەوەی بزانێ تا چەند پشتیوانی لە فیکرەی ئەنجامدانی ریفراندۆم دەکەن، ئەوکاتە بەهۆی پشتیوانی سەرسەختی ترامپ لە ئیسرائیل و دژبوونی بە ئێران لەلایەن مەسرور وا لێکدەدرێتەوە کە ترامپ پشتیوانی لە ریفراندۆم دەکات، بەڵام بەشێوەی فەرمی و کۆنکرێتی باسی ئەنجامدانی ریفراندۆم ناکات و تەنها زەمینەی بۆ خۆش دەکات (٣). - دوای ئەوە لە ناوەراستی مانگی دوازدەی ٢٠١٦، دوای هاتنەوەی لە ئەمریکا، زانکۆی ئەمریکی کوردستان لە دهۆک کە هی مەسرور بارزانیە کۆنفرانسێکی لەسەر سەربەخۆیی کوردستان بەست و کۆمەڵێک لەو کەسە بیانیانەی بانگکردبوو کە لە بارزانی نزیکن و پشتیوانی لە سەربەخۆیی کوردستان دەکەن لەوانەش پشتەر گالبرێس کە پشتر زیاتر لە ١٠٠ ملیۆن دۆلاری لە گرێبەستەکانی نەوتی کوردستان پێدرابوو و یەکێک بوو لەوانەی پشتیوانی ئابوری سەربەخۆیی کوردستانی دەکرد لەرێی ناردنە دەرەوەی نەوت بەشێوەی سەربەخۆ و چەندین کەسی تر (٤) (٥).  - دواتر بەشێوەی فیعلی لەگەڵ تەواوبوونی نزیکبوونەوەی تەواوبوونی کۆنترۆڵکردنەوەی موسڵ لەلایەن هێزە عێراقیەکانەوە، پێش پرسینی رای هیچ لایەنێکی سیاسی فیکرەی ئەنجامدانی ریفراندۆم لەلایەن مەسرور بارزانیەوە دەچێتە قۆناغی کردەیی و بە پشتیوانی باوکی دەست دەکەن بە هەنگاوی فیعلی بۆ بەدەستهێنانی پشتیوانی بۆ ریفراندۆم. - یەکەم وڵات کە پرسی پێدەکرێت ئەمریکایە، ئەوە بوو لە بیستی مانگی دووی ٢٠١٧، مەسرور بارزانی دەچێتە ئەمریکا و بۆ ماوەی ١٠ رۆژ لەوێ دەمێنێتەوە و لەگەڵ چەندین بەرپرسی ئەمریکی کۆدەبێتەوە (٦) (٧). - لەم ماوەیە بەپێی راپۆرتێکی رۆژنامەی نیۆیۆرک تایمز مەسرور بارزانی خەریکی دروستکردنی لۆبیەک دەبێت بۆ بەدەستهێنانی پشتیوانی ئەمریکا بۆ سەربەخۆیی و وەک بەشێک لە هەوڵەکانی رێککەوتنێک دەکات لەگەڵ پاوڵ مانافۆرت کە پێشتر لە کەمپینی هەڵبژاردنی دۆناڵد ترامپ کاری کردووە بۆ لۆبیکردن بۆ سەربەخۆیی کوردستان لە ئەمریکا (٨). - هەر بەپێی راپۆرتەکەی نیۆیۆرک تایمز کە پێش ئەنجامدانی ریفراندۆمی کوردستان راپۆرتەکە نوسراوە، مانافۆرت لەژێر لێکۆڵینەوە بووە بەهۆی کەیسی دەستوەردانی روسیا لە هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا و بە پیاوی روسیا ناسراوە، راپۆرتەکە ئاماژەی بەوەشکردووە کە نازانرێت بەپێی رێککەوتنەکە مانافۆرت چەند پارەی وەرگرتووە بەڵام ئاماژە بەوە دەکات کە پێشتر مانافۆرت کاری لۆبیکردنی بۆ کۆمپانیا و وڵاتی تر ئەنجامداوە و لە هەر رێککەوتنێک بە ملیۆنان دۆلار وەردەگرێت. - هەر لەو کاتەی کە مەسرور بارزانی لە ئەمریکا دەبێت، مەسعود بارزانی دەچێتە تورکیا و لە ٢٦ و ٢٧ی دووی ٢٠١٧ لەگەڵ ئەردۆگان کۆدەبێتەوە و لەوێ پرسی ریفراندۆم لەگەڵ ئەردۆگان تاوتوێ دەکات (٩) (١٠). - وەک دواتر دەردەکەوێت هەردوو لا لە دژی بڕیارەکە دەوەستنەوە و لە دژی ریفراندۆم دەوەستنەوە، بێگومان هەریەکیان بە هۆکاری جیاواز، بەپێی سەرچاوەکانی خۆشم لە تورکیا، ئەردۆگان بەراستی دژی فیکرەی ریفراندۆم بووە و پێی وابووە ئێستا بارزانی دەتوانێت نەوت هاوردە بکات و لە هیچی کەم نیە. - دواتر لە مانگی چوار ئەم پرسە لە کۆبونەوەیەکی فراوانی نێوان یەکێتی و پارتی بە ئامادەبوونی سەرکردەکانی هەردوولا تاوتوێ دەکرێت و هەردوو لا رێککەوتن دەکەن لەسەر ئەوەی کە لیژنەیەکی باڵا پێکبهێنن و لە کۆبونەوەیەک لەگەڵ لایەنەکانی تر بکەن بۆ رێککەوتن لەسەر رۆژی ئەنجامدانی ریفراندۆم و ئەو کاتە یەکێتی رازی دەبێت بە مەسەلەی ئەنجامدانی ریفراندۆم (١١) (١٢). - دواتر لە ناوەڕاستی مانگی پێنجی ٢٠١٧، مەسرور بارزانی بە هاوەڵی فوئاد حوسێن جارێکی تر دەچێتەوە ئەمریکا بۆ لۆبیکردنی زیاتر بۆ پرسی ئەنجامدانی ریفراندۆم و ئەوکاتە و بەبێ دیاریکردنی رۆژەکەی لە وتارێکدا لە یەکێک لە سەنتەرەکانی لێکۆڵینەوە لە واشتنت دەڵێت کە ئەمساڵ ریفراندۆم ئەنجامدەرێت (١٣) و لەگەڵ هەریەک لە بەرپرسی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا ماکماستەر و لەگەڵ نێردەی ترامپ بۆ خۆرهەڵاتی ناوەراست جارید کۆشنەر کە لە هەمان کاتدا زاوای ترامپە کۆدەبێتەوە (١٤). - دواتر لە حەفتی مانگی شەشی ٢٠١٧ لە کۆبونەوەیەکدا بە سەرۆکایەتی بارزانی و بە ئامادەبوونی کۆسرەت رەسوڵ و نوێنەری بەشێک لە حیزبەکان بە فەرمی رایدەگەینن کە لە ٢٥ی مانگی نۆ ریفراندۆم ئەنجام دەدەن (١٥)، لەکاتێکدا کە ئەو کاتە ئەمریکا و تورکیا بە فەرمی دژایەتی خۆیان بە مەسعود و مەسرور بارزانی راگەیاندبوو و هیچ ئامادەکاریەکی جددی بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم نەکرابوو. - لە کۆتایی مانگی حەفتی ٢٠١٧، مەسرور بارزانی بۆ جاری چوارەم لەماوەی هەشت مانگدا دەچێتەوە واشنتن و لەوێ سەرباری چەند دیدارێک، کەناڵی کوردستان٢٤ کە هی مەسرور خۆیەتی پانێڵێک ساز دەکات بۆ کۆمەڵێک لەو رۆژنامەنوس و کۆنە دیمپلۆماتکارانەی کە خەریکی لۆبیکردنن بۆ ریفراندۆم و ئەم پانێڵە لەلایەن کوردستان٢٤ و مەسرور وەک پشتیوانی ئەمریکا بۆ ریفراندۆم وێنا کرا لەکاتێکدا لە راستیدا هیچ یەک لەوانەی لە پانێڵەکان بەشداریان کرد پۆستیان نەبوو لە ئیدارەی ترامپ و ئیدارەی ترامپ بە فەرمی دژی ریفراندم بوو (١٦). - بەڵام لەم کاتە حەدەسێکی گرگن روودەدات کە تا راددەیەک وا بە بارزانی دەکات سەرباری فشارەکان بەردەوام بێت لە فیکرەی ئەنجامدانی ریفراندۆم ئەویش ئیمزاکردنی رێککەوتنی هەرێمی کوردستان و کۆمپانیای رۆزنەفت کە کۆمپانیایەکی نزیکە لە ڤلادیمێر پۆتین تەنها حەفت رۆژ پێش ئەنجامدانی ریفراندۆم و روسیاش تەنها وڵاتی گەورەبوو کە دژایەتی ریفراندۆمی نەکرد و وتی کە لە ئارەزووی کور دەگات بۆ بەدەستهێنانی سەربەخۆیی دەگات (١٧) و پێشتریش لە مانگی شەش نێچیرڤان بارزانی لەگەڵ ڤلادیمێر پۆتین کۆبویەوە و پرسی ریفراندۆمی لەگەڵ باس کردبوو (١٨). - تەنها سێ رۆژ پێش ئەنجامدانی ریفراندۆم، رۆژنامەنوس مایک گیگلیۆ لە سایتی بەزفید پرۆفایلێکی دورودێژی لەگەڵ مەسرور بارزانی بڵاوکردەوە کە وەک لە راپۆرتەکە ئاماژەی بۆ کردووە ماوەی سێ مانگ کاریان لەسەر پرۆفایلەکە کردووە و دوای ئەنجامدانی سێ دیمانەی چەند کاتژمێری دێت لەگەڵ مەسرور. لە دیمانەکە مەسرور وەک مەکینەی پشت ئەنجامدانی ریفراندۆم پیشان دەدرێت، پرۆفایلەکە بەم شێوەیە وەسفی مەسرور دەکات: "ئەو پیاوەی لە پشت سەربەخۆیی کوردستانەوەیە مەسرور بارزانیە، کە تەمەنی ٤٨ ساڵە و، یەکێکە لە میراتگرانی ئەو بنەماڵەیەی کە کۆنترۆڵی هەرێمی کوردستانیان کردووە و مەسرور یەکێکە لە بەهێزترین بەرپرسی موخابەراتەکان لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست" (١٩). هەر لەم دیمانەیە مەسرور دەڵێت کە ئەوان رۆڵی گرنگیان هەبووە لە شەری داعش و ئێستا مافی خۆیانە ببنە وڵاتێکی سەربەخۆ. - بۆچی دوای ریفراندۆم، سەرباری هەڕەشەکان تورکیا ناردنی نەوتی لە بۆری نەوتی هەرێمی کوردستان رانەگرت؟ (وەڵامەکە روسیایە کە لە دوای ریفراندۆم لە رێککەوتنێکی خێرادا بۆری نەوتی کوردستان-تورکیا دەکرێتەوە، لە پۆستێکی تر بە روونی و بە درێژی باسی دەکەم) (٢٠). . تێبینی:  - ئەوەی وتومە تەنها ئەوەیە کە روویداوە و هیچی تەحلیل نیە - تەنها تایملاینی رووداوەکانە، وابزانم هەرکەسێک تۆزێک عەقڵی بەکاربخات دەتوانێت نوقتەکان بەیەکەوە ببەستێتەوە: لەوانە بۆچی ئەوەی گەورەترین رۆڵی هەبوو لە مەسەلەی ریفراندۆم مەسرور بارزانی بوو؟ بۆچی نێچیرڤان تەقریبەن هیچ رۆڵی نەبوو؟ بۆچی یەکێتی لەکاتێکدا هیچ رۆڵێکی نەبوو بەڵام بە ئەنجامدانی ریفراندۆم رازی بوو؟ . سەرچاوەکان: ١- https://www.washingtonpost.com/…/b1d5218c-1221-11e6-81b4-58… ٢- https://www.facebook.com/abdullahawez9/videos/1736438636395282/ ٣- http://www.kurdistan24.net/…/masrour-barzani-to-discuss-fut… ٤- http://www.kurdistan24.net/…/ccff9c98-64d8-4ff0-b4ac-524c26… ٥- http://www.kurdistan24.net/…/1848ba2c-3f17-4781-a242-06911f… ٦- http://www.kurdistan24.net/…/2e7a479f-d339-445d-b3ff-a5899c… ٧- http://www.kurdistan24.net/…/f0da3325-d3c7-4fe5-84a7-d9c9b7… ٨- https://www.nytimes.com/…/…/manafort-kurdish-referendum.html ٩- http://www.rudaw.net/english/kurdistan/260220171 ١٠- http://www.kurdistan24.net/…/we-ll-discuss-kurdistan-indepe… ١١- https://www.iraqnewsgazette.com/kurdish-senior-official-pu…/  ١٢- http://ekurd.net/kdp-puk-kurdistan-independence-2017-04-11 - http://www.rudaw.net/english/kurdistan/020420171 ١٣- https://www.washingtontimes.com/…/high-level-kurdish-offic…/ ١٤- http://www.rudaw.net/english/kurdistan/160520174 ١٥- http://www.rudaw.net/english/kurdistan/070620171 ١٦- http://www.kurdistan24.net/…/fb07104f-e47d-4e0b-bf7d-41c073… ١٧- https://www.reuters.com/…/russia-becomes-iraq-kurds-top-fun… ١٨- http://cabinet.gov.krd/a/d.aspx?s=010000&l=12&a=55656 ١٩- https://www.buzzfeed.com/…/the-kurdish-independence-referen… ٢٠- https://uk.reuters.com/…/russias-rosneft-to-take-control-of…

مەریوان وریا قانع  بەبۆچوونی من شتێک لە ھەرێمدا بەناوی ”ئابوریی“ ھەرێمەوە بوونی نییە، ئەوەی دەیبینین ”ئابووریی“ نییە بە مانا سادەکەی ئابوریی، ئەوەی ھەیە و باڵادەستە ”ئابوریی سیاسیی“ە. جیاوازییەکی گەورەش لەنێوان ”ئابوریی“ و ”ئابوریی سیاسیی“دا لەئارادایە.  لە لێکدانەوە ھەرە سادەکەیدا ”ئابوری سیاسیی“ مانای بەکارھێنانی ئابوریی وەک ئامرازێکی سیاسیی، خستنەگەڕی ئابوریی لە قازانجی سەپاندنی دید و سیستمێکی سیاسیدا. بێگومان ھەموو سیستمێکی ئابوریی ڕەھەندێکی سیاسیی گرنگیی ھەیە، بەڵام ئەم ڕەھەندە سیاسییە بەو ڕادەیە نییە کە ”لۆژیک“ی ئابوریی وەک ئابوریی پەکبخات و لۆژیکێکی سیاسیی دیاریکراوی بەسەردا بەسەپێنێت. لە ھەرێمدا ئابوریی لەوەکەوتوە ئابوریی بێت و بە تەواوی کراوە بە درێژکراوەیەکی تری دەسەڵاتی سیاسیی. بەحکومی ئەوەش ئەوەی لەھەرێمدا ئامادەیە دەسەڵاتێکی سوڵتانییە، بۆیە لۆژیکی کارکردنی سیستمە ئابورییەکە بووە بە لۆژیکێکی سوڵتانیی و ھەڵگری ھیچ ڕەھەندێکی نیشتیمانیی و نەتەوەیی نییە، نەک ھەر ئەمە بەڵکو بەپێی یاسا و بەھا سادەکانی ئیشکردنی کایەی ئابوریی خۆشی کارناکات و عەقڵیەت و تەماحی چەند سیاسییەکی کەمی ناو خێزانە سوڵتانییە باڵادەستەکان ئاراستەی دەکات. ئابوریی ھەرێم وەک ئابوریی پەکیخراوە و بەشێوەیەک داڕێژراوە و ڕێکخراوە لەگەڵ خواست و داواکاریی و خولیا و تەماحەکانی سوڵتانیزمە سیاسییەکەدا بگونجێت.  وەک دەشزانین سیستمە سوڵتانییەکە سیستمێکی دەسەڵاتگەریی توندوتیژ و ستەمگەرە تیایدا دەسەڵاتی سیاسیی ڕاستەقینە لە دەستی دوو خێزاندا کۆکراوەتەوە و ئەم خێزانانەش خاوەنی ھێزی چەکداری تایبەت و میدیای تایبەت و ئۆرگانی ئەمنیی تایبەت بە خۆیانن. بڕبڕەپشتی ئەم ئابورییە سیاسییەش پارەی نەوتە. لە دەیەی یەکەمی ساڵانی ٢٠٠٠ دا و بەھۆی بەرزی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھاندا پارەیەکی زۆر کەوتە دەستی ئەم خێزانە سوڵتانیانە و ئەو بازنە حیزبیی و ناحیزبییە داخراوەی دەسەڵاتەوە کە بەدەوری ئەم خێزانانەدا دروستبوون. لەو دەیەدا پارەی زۆری نەوت توانی ھەم دەسەڵاتی رەسمیی و ناڕەسمیی ئەم خێزانانە، بە تایبەتی دەسەڵاتی منداڵەکانیان بەھێز و پتەو بکات و یەک لەشکر لە ئەمیر و ئەمیرەی گەنج فڕێبداتە ناو کایەی سیاسیی و ئابوریی و میدیایی ھەرێمەوە، ھەم بڕێکی گەورەی کۆمەڵگای ئێمەش بگۆڕێت بە موچەخۆری ھەمەجۆری ڕێنتی نەوت. ئەم ئابورییە سیاسییە ستراتیژیەتی سەرەکیی حوکمڕانیی لەم قۆناغەدا داڕشتەوە و وایکرد ”بەرخۆریی“ لە کردەیەکی ئاسایی و ڕۆژانەوە بگۆڕێت بۆ بەرخۆریزم وەک ئایدیۆلۆژیا، بەرخۆریی لە جۆرێک پێداویستیی مادییەوە بگۆڕێت بۆ ئایدیۆلۆژیایەکی سیاسیی سەرەکیی. گۆڕانی ”سیستمی ئابوریی“ بۆ ”ئابورییەکی سیاسیی“ ئاراستەکراو، ھاوشانە بە گۆڕانی” بەرخۆریی“ لە کردەیەکی ڕۆژانەوە بۆ ئایدیۆلۆژیای سەرەکیی ناو ھەرێم.  ئەم گۆڕانکارییە ھەم ئابوریی کوردستانی بەشێوەیەکی ستراتیژیی لاوز و پاشکۆخست و ھەم کۆمەڵگای ئێمەشی بە شێوەیەکی ترسناک لاوازکرد. دۆخێکی دروستکرد ھەموو گۆڕانێک لە نرخی نەوت و لە چۆنیەتی ئیدارەدانی ئابوریی نەوتدا دەرنجامی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و ئابوریی وێرانکەری بۆ سەر دونیای ئێمە ھەبێت. ئابوریی سیاسیی نەوت بەو شێویەی لە ھەرێمدا ئامادەیە، ھەموو توانایەکی بەرگریکردنی ناوەکیی ھەرێمی لەناوخۆیدا وێرانکردوە و بە کردەوە ھەرێم بووە بە بازاڕێکی ئیقلیمیی بۆ ساغکردنەوەی کاڵا دەرکییەکان تا ئەو شوێنەی ھەرێم توانای ئەوە ھەبێت پارەی ئەو کاڵایانە بدات. کە ئەم توانایە نەما ئیدی ھەرێم بە کردەوە توانای مانەوە و بەردەومبوونە ناوەکییەکانی بەتەواوی دەکوژێتەوە. ئەم ئابورییە سیاسییەی لەئارادایە ئابوریی سیاسیی لەعنەتە، لەعنەتێکی چەندسەرە. لەسەرێکەوە لەعنەتی نەوتە وەک کەرەستەیەکی خاو لەژێر زەمیندا، بەڵام لەسەرێکی دیکەوە لەعنەتێکی سیاسییە لەناو کۆمەڵێک دەزگا و پارتی سیاسیی و دەزگای میدیایی سەرزەمینیدا. ھەردوو شێوازی لەعنەتەکەش شتێک نییە لە ڕابردووەوە ھاتبێت، یان حەتمەیەتێکی کولتوریی و عەقڵیی لەپشتەوەبێت، یان بەشێک بێت لە وجودێکی تەقلیدیی، بەڵکو دەیان و سەدان و ھەزاران بڕیاری سیاسیی و ئابوریی ڕۆژانەی لە پشتەوەیە کە لەساڵانی ٢٠٠٠ دا تا ئەمڕۆکە دراون. ئەوەی ھەم نەوت و ھەم سیاسەتی لە ھەرێمدا گۆڕیوە بۆ لەعنەت بڕیارە، بڕیاری سیاسییە کە تیایدا مۆنۆپۆڵکردنی دەسەڵات لەدەستی چەند خێزانێکی سیاسیی و منداڵەکانیاندا ژێرخانە سەرەکییەکەیەتی. ھەم نەوت و ھەم پارتە سیاسییەکان و ھەم خودی سیاسەت کردن خۆشی وەک موڵکی تایبەت و وەک بەشێک لە دەسەڵاتی شەخسیی ئەو خێزانە سیاسییانە و وەک ئامرازێک بۆ فراوانترکردن و قووڵکردنەوەی دەسەڵاتیان بینراوە و بەکارھێنراوە. لەعنەتە گەورەکانی دونیای ئێمە بڕیاری سیاسیی تایبەت دروستیکردون، ھەربۆیە بڕیاری سیاسیی تایبەتیش سەرەتای چارەسەرکردنەکانیان مەیسەردەکات.

  د. نیاز نەجمەدین  لە 1960ەکانەوە، جیهان سێ شەپۆلی گەورەی سەربەخۆیی بەخۆیەوە بینیوە. لە 1957 بۆ 1964 نزیکەی 25 دەوڵەت لە هەناوی ئەفریقاوە هاتنە دەرەوە. زۆری نەبرد، ئەفریقا لەناوەوە هێندەی تر داوەشا، کەوتیشە نێو ململانێی سۆڤێت و ئەمریکا و پاشان چاینا، تا کار گەیشتە ئەوەی خەڵک نەیاندەزانی چۆن لە دیکتاتۆرە هاوزمانەکانیان رزگاریان ببێت.  لە شەپۆلی دووەمدا، لە نێوان 1981 و 1997دا، نزیکەی 30 دەوڵەت لە یەکێتیی سۆڤێتی جاران دروست بون. بەکوێ گەیشتن؟ بەشێک لە دەوڵەتەکان، لەوانە ترازنیستریا، دانیان پێدا نەنرا. تا ئەمڕۆش ئەم دەوڵەتانە شوێنی قاچاخچێتین و پاسپۆرتیشیان نییە سەفەر بکەن و کەوتونەتە بەر رەحمەتی روسیا.  شەپۆلی سێیەم لە 2000ەوە دەستی پێکردوە، بەڵام تەنیا 5 دەوڵەت سەربەخۆییان وەرگرتوە و خاو دەڕوات. دەزانی بۆ؟  هەندێک لە نەتەوەکان لەو راستییە تێگەیشتون کاتێک دەوڵەتت هەبێت و کەس پیرۆزباییت لێ نەکات، دەبێت بە شیوەن، با ماوەیەکیش شایی بکەیت، بؤيە چیتر بە شێوازی ئاژاوەنانەوە ئەو سەرکەشییە ناکەن. لە گۆشەنیگای دەوڵەتانی جیهانەوە، پرسیاری سەرەکیی ئەوەیە چی رودەدات ئەگەر ئەستێرە(دەوڵەتێکیتر) بەرەو کۆمەڵەیەک بکشێت کە نزیکەی 200 ئەستێرە (دەوڵەت)ی هەیە؟ خۆ تۆ ناتوانیت بەس بیر لە بەرژەوەندیی خۆت بکەیتەوە، نەیزەکەکەی تۆ دەکێشێت بەواندا و یەک دونیا کێشە دروستدەکات.  لەم بارەیەوە:  پرۆفیسۆر نای (Nye) دەڵێت، سەربەخۆیی نەتەوەیەک وەک یاری دۆمینە(دۆمینۆ)یە، ئەم نەتەوە پاڵ بەوەی ترەوە دەنێت، هەموی بەدوای یەکتردا دەکەون. یانی ئەمریکا و ئەوروپا دەبێت بە دەوڵەتانی سۆڤێتی جاران، کەتەلۆنیا لە ئیسپانیا، ئاچێ لە ئەندەنوسیا، فلاندەرەکانی بەلجیکا، بیافرای نایجیریا و کویبیکی کەندا، هتد، بڵێن: "پیرۆزە، ئێوەش بون بە خاوەنی دەوڵەت".  پرۆفیسۆر نایاڵ فیرگەسن دەڵێت: بۆی هەیە خەرجیی بەرگریی زیادبکات، شەڕی لێدەکەوێتەوە. پرۆفیسۆر Volker Perthes دەڵێت: مەترسیی لەسەر دراوسێ دروستدەکات: دروستبونی دەوڵەتی سوننە، ورورژاندنی کوردەکانی ناوچەکانی تر، هتد.  پرۆفیسۆر ریچارد هاس دەڵێت: زیادبونی ژمارەی دەوڵەت پرۆسەی بڕیاردان زۆر سەخت دەکات، بۆ نمونە لە شوێنێکی وەک یەکێتیی ئەوروپادا، چەندین دەوڵەتی فاشیلیش لەسەر ئەم زەوییەن، ئایا بەس نییە؟ پرۆفیسۆر Alberto Alesina دەڵێت تەنیا کاتێک نەتەوەیەک دەتوانێت جیابێتەوە کە دەستی بە بازاڕی تری بگات. بەبێ تێکەڵبون لەگەڵ ئابوریی جیهانیی، تۆ دەوڵەتت بۆچییە؟ بۆ شیوەنکردن؟  خۆ من دەزانم پرۆفیسۆر بێرنارد-هینریش دەڵێت: دەوڵەتی کوردستان روناکییەکە بەسەر گردێکەوە. بەرای من، دەوڵەتی کوردستان سنور بۆ دیکتاتۆرەکانی ناوچەکەش دادەنێت، بەڵام ئەمە کاتێک راستە کە لای کەم لە ئاستی نێودەوڵەتییدا دانیپێدابنرێت و عێراقیش رازیی بکرێت. بۆ ئێمە قسەکەی مێژوناسی ئابوریی دۆگڵاس نۆرس گرنگترە: "دەوڵەت پێشمەرجی گەشەسەندنە. بەڵام دەشێت تاڵانکاریش بێت". ئایا ئینسانی عێراقیی قوربانیی چیترە جگە لە دەوڵەتی تاڵانکار؟ لەم دؤخەدا، دەوڵەتی کوردستانیش بەهەمان رێچکەدا دەڕواتەوە، بەناوی ئەوەی تورک و عەرەب و فارس دوژمنمانن یەک دەوڵەتی پۆلیسیی زیاتری لێدەرناچێت، سەرباری ئەوەی سەرکردایەتی و هێزەکانی کوردی باشور لاوازن ،و شەڕیان پێناکرێت و لە ئاستی پرۆژەیەکی وەهادا نیین. پرسی دەوڵەتی کوردستان بە کەفوکوڵ و ژاوەژاو ناچێتەپێش، خۆگیڤکردنەوە و فشەفش و ئاژاوەنانەوە بەسە، بیر لەوە بکەنەوە پەیوەندییەکی باشتر و متمانەپێکراو لەگەڵ عێراق بینا بکەین و لای خۆمانەوە هێندە کێشە نەنێینەوە.

شەماڵ عەبدولوەفا ساڵ:١٩٩٥ شوێن : هەولێر چالاكی: كۆبوونەوەی سەركردایەتی یەكێتی لە ساڵی (١٩٩٥) دا نەوشیروان مستەفا خەمی خەڵكی بوو ئەو كاتەی كەس بیری لێ نەدەكردەوە ، لەو كاتەدا هەردوو حیزبی دەسەڵاتدار هەموو خەڵكیان بە قەرزار باری خۆیان دەزانی ، بەڵام ئەو خۆی بە قەرزاری خەڵك دەزانی ! بۆیە بیری لە چاكەی گشتی(فەزیلە) دەكردەوە. وردببنەوە لە نوسینەوەی ئەم بیرەوەرییە ٢٠/١٢/١٩٩٥ كۆبوونەوەی سەركردایەتی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لە ڕۆژانی ٢٠-٢٣ /١٢/ ١٩٩٥ . رووماڵێكی گشتی .... نەوشیروان مستەفا ١-مام جەلال راپۆرتێكی درێژی خوێندەوە ، هەرچەندە باسی چاكسازی كرد, بەڵام ئیشارەتی بۆ كەم و كورتی و گیرو گرفتە بنەڕەتییەكان نەكردبوو ، بە زۆری ستایشی لایەنە پرشنگدارەكانی یەكێتی كردبوو. ٢-هەموو دامەزراوەكانی یەكێتی راپۆرتی چاپ كراوی خۆیان هێنابوو ، هەموو ڕاپۆرتەكانیش ئاماژەی بە زیادبوونی ئەندام و لایەنگر دەكرد,كێشەی سەرەكیان كەمی نەسریە و كەمی سەیارە و مووچە خۆرەكانیان بوو ، كەسیان توخنی گیر و گرفتەكانی خەڵكی و گلەیی و گازەندەكانیان نەكەوتبوون. ٣-مام جەلال بە بیانووی ئەوەی كە خۆی بە موتەفائیل دا ئەنێ حەزدەكا هەمیشە باسی گەشە كردن و زۆر بوونی ئەندام و پێشمەرگەكانی یەكێتی بۆ بكەن ، تەنانەت ئەگەر واش نەبێت حەز ناكا گوێی لەو هەواڵ و دەنگ و باس و راپۆرتانە بێت كە باسی كەم و كورتی و گلەیی و لاوازبوون دەكات . ٤-هەموو بە دڵی مام جەلال شانامەیان ئەهۆنیەوە و لە كۆبوونەوەكەدا دەیان خوێندەوە . ٥- بەراستی بە لامەوە سەیر بوو كەس لە خەیاڵی باسكردنی كەم و كورتییەكانی ناو یەكێتی و خراپی هەلو مەرجی ژیانی خەڵكدا نەبوو . من هەڵمدایە و رووم كردە بەرپرسی مەكتەبی رێكخستن وتم دەبوو وەكو باسی كورتی بودجە و بەش نەكردنی نەسریە و كەمی سەیارەت كردووە دەبووایە باسی گلەیی و گازندەی خەڵكیشت بكردایە . جاران حیزبە شۆڕشگێڕەكان خۆشەویستی ناو خەلًك بوون بە فریشتە سەیریان دەكردن ، بەڵام ێستا لە لای خەڵك وا نەماوە و گاڵتەیان پێ دەكەن . ٦-ژیانی لێپرسراو و كادرەكانی یەكێتی جۆرێكە و هی خەڵكیش جۆرێكی تر ، یەكێ بیەوێ دابمەزرێ دەبێ ئیستیمارەی حیزبی بهێنێت ، ئێستاش خەڵك دەگیرێت و بێ محاكمە ئەكوژرێ ، واسیتە و واسیتە كاری كار دەكات نەك لێهاتوویی و شارەزاییی ، ئەندام كەرت پیلان لە بەرپرسی كەرت دەكات هەتا ئۆرگانەكانی سەری سەرەوە ، نەك لەبەر ئەوەی ئەم باشترە یا ڕێبازی سیاسیان جیایە, بەڵكو تەنیا لەبەر ئەوەی معاش و ئیمتیازاتیان زۆرترە . بە دوای من دا هەندێ لە ئەندامانی سەركردایەتی قسەیان كرد . ٧-كۆسرەت رەسول: لە نێوان ئێمە و خەڵك دا دەلاقەیەكی گەورە دروست بووە ، ئێمە لە خەڵك دابڕاوین چونكە ئێمە بە جۆرێك دەژین و ئەوان بە جۆرێكی تر. ٨-عومەری سەید عەلی : ئێمە بووین بە (طبقة جدیدە) (طبقة جدیدە) ناوی كتێبێكی بەناوبانگی یەكێ لە سەركردەكانی حیزبی شیوعی یۆگوسلافییە ،ئەندامانی حیزبی شیوعی بە چینێكی تازە دائەنێ و پێشبینی رووخانیان ئەكات . ٩-مام جەلال هاتە قسە باسی كەم و كورتییەكانی یەكێتی و نارەزایی خەڵكی كرد و ناوی هەندێ بەرپرسیشی لە حیزب و حكومەت بە خراپ برد . ١٠-نەوشیروان مستەفا : رووم كردە مام جەلال و وتم لە ناو یەكێتی محاسبە نەماوە جاران ئەو سەردەمەی لە شاخ بووین پێشمەرگەیەك یان كادرێ لە جەبەل حەمرین مخالەفەی بكردایە بانگمان دەكرد بۆ سەركردایەتی بۆ محاسبە. كە دەگەیشتە ناو زەنگ بە ترس و لەرزەوە دەهاتە لای من بۆ ئەوەی شەفاعەتی بۆ بكەم لای تۆ ئینجا دەهاتە لای تۆ ، تۆ مەسئولی یەكەمی یەكێتیت هەر مخالەفەیەك لە هەر شوێنێكی یەكێتی رووبدات تۆ مەسئولی لە بەردەم خەڵك لەبەر ئەوە پێویستە محاسبەیان بكەیت . وردكردنەوە: ١-نەوشیروان مستەفا لە (١٩٩٥) شینەكەی شینی خەڵك بوو لە رێگای چاك كردن و باش كردنی یەكێتی و حكومەتەكەی تا زیاتر خزمەتی خەڵك بكەن بەڵام بە قسەیان نەكرد ، تا یەكێتی بەم دەردە نەچێت (٢٣ ساڵ لەمەو بەر) . ٢-هەموو هەوڵیان دەدا مام جەلال رازی بكەن نەك خەڵك ، بۆیە دەستی خۆیان و ئەویشیان كرد بە زاخا . ٣-(طبقة جدیدە) لەو كاتەوە بە هێمنی و لەسەرخۆ گەشەیەكی باشی كردووە تا بۆتە (مافیا) ، ئەو كات پارەیەكی كەم ئێستاش نەوتێكی زۆر . ئێستا (طبقة جدیدە) لە كوردستان دا چەند توێژێكی هەیە لە سەرەوە بۆ ناوەراستی حیزب لە ناو هەردوو حیزبی دەسەڵات دا ، هەر ئەم چینانەش سەری یەكتری دەخۆن . ٤-گەر یەكێتی لەو بەروارەدا بە قسەی نەوشیروان مستەفای بكردایە ، نە پارتی وڵاتی بەم دەردە دەبرد ، نە یەكێتیش وای لێ دەهات ، نە خەڵك بەم دەردە دەچوو . بە داوای لێبووردنەوە ئەم بیرەوەریە دەستكارییەكی كەمی كراوە....

  له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج  رۆژ به‌ رۆژ ئه‌وه‌ رونتر ده‌بێته‌وه‌ كه‌ هه‌ندێك ته‌نها له‌ به‌ر ئیمتیازو پاره‌كه‌ په‌له‌ پڕوزێی ئه‌وه‌یانه‌ بچنه‌ پارله‌مان ، ئه‌وانه‌ی كه‌ به‌ جارو دوان واز ناهێنن ، ئه‌وانه‌ی كه‌ حزب هه‌ڵیاننابژێرێته‌وه‌و ده‌تۆرێن ، ئه‌وانه‌ی له‌ نێو یه‌ك خێزانداو هه‌ر یه‌ك له‌ شوێنێ‌ ده‌له‌وه‌ڕێن ، زۆری دیكه‌ ، ئه‌مانه‌ زۆربه‌یان بۆ ئه‌وبه‌ڵێن و قسانه‌ ناچن كه‌ به‌ خه‌ڵك و ده‌نگده‌رانی ده‌ده‌ن ، ئه‌مانه‌ بۆ حه‌ز و ئاره‌زو دۆلار و دراو ده‌چن . پارله‌مان شوێنێكی باشه‌ بۆ ده‌وڵه‌مه‌ن بوون ، له‌ نێون ئه‌م دنیا گه‌نده‌ڵه‌ی ئێمه‌دا كه‌ كه‌س نیه‌ به‌وی تر بڵێت " من این لك " كاتێك به‌راوردی ئه‌م جۆره‌ له‌ پارله‌مانتار به‌ خه‌ڵكانێكی تر ده‌كه‌م كه‌ خه‌مخۆرانه‌ شه‌وورۆژ ده‌خه‌نه‌ سه‌ر یه‌ك بۆ ئه‌وه‌ی خزمه‌ت به‌ خه‌ڵك بكه‌ن و راستگۆ بن له‌ ته‌ك ئه‌و سوێندو به‌ڵێنانه‌ی داویانه‌ ، له‌ خۆم ده‌پرسم ئایه‌ ئه‌و پێوه‌رانه‌ چین كه‌ حزبێك خه‌ڵكی بۆ پارله‌مان بۆ دستنیشان ده‌كات ، ئاخر پارله‌مانتارێك دوای شه‌ش مانگ له‌ چونه‌ پارله‌مان حزب و ده‌نگده‌ره‌كانی نائومێد بكات و بڵێ‌ " من به‌ قاره‌مانی خۆم ده‌رچووم و شانم واو باڵم وا " ده‌بێت چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌ی لێبكه‌یت بتوانێ‌ داكۆكی له‌ خه‌ڵك بكات . پارله‌مانتارێك دوای یه‌ك مانگ له‌ گه‌یشتنه‌ پارله‌مان دوای ئیفادی سه‌فه‌رو تازه‌كردنه‌وه‌ی ژوری دانیشتنه‌كه‌ی خۆی و شتی تایبه‌ت بكات بۆ خۆی بۆ ئه‌وه‌ باشه‌ سه‌گی تێبه‌رده‌ی ، نه‌ك به‌ نوێنه‌ری خۆتی بزانی ، به‌ باوه‌ڕی من هه‌موو ئه‌و پێوه‌رانه‌ی حزب كاندیدێكی پێ‌ دیاری ده‌كات پێویستی به‌ پیاچوونه‌وه‌و لێكۆڵینه‌وه‌ی زیاتره‌ ، ئاخر پارله‌مانتار هه‌بووه‌ له‌ گه‌ڵ گه‌یشتنی به‌ پارله‌مان به‌ دوای كچۆڵه‌ی شۆخ و شه‌نگا گه‌ڕاوه‌ ، هه‌بووه‌ له‌ بری گه‌یاندنی خواسته‌كانی خه‌ڵك به‌ دووی خواسته‌كانی خۆی كه‌وتوه‌ ، هه‌بووه‌ له‌ لوبنان و شوێنی تر له‌ بارو دۆخی هه‌ستیاردا بینراوه‌ ، من وێنه‌ی پارله‌مانتاری عێراقیم بۆ هاتووه‌، مه‌گه‌ر خودا بزانێ‌ خه‌ریكی چی بووه‌ . ئه‌و جۆره‌ نوێنه‌رن یان حه‌مه‌ جافی ئه‌ندامی مه‌جلیسی نوابی سه‌رده‌می پاشایه‌تی ، ئه‌وانه‌ نوێنه‌رن یان ئه‌وانه‌ی شه‌ڕ له‌ سه‌ر مافه‌ده‌ستوریه‌كانی كورد ده‌كه‌ن ، كێشه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ چوار خوله‌ هێشتا خه‌ڵك و حزب ناتوانن نمونه‌ی زۆر باش بنێرنه‌ پارله‌مان ، یان ده‌ینێرن و له‌ نێو گشته‌كه‌دا ون ده‌بێت ، وه‌ك چۆن په‌تا دارێك هه‌موو ئه‌وانی تر توش ده‌كات . براده‌ر هه‌یه‌ وتویه‌تی من پێویستم به‌ پارله‌مان نه‌بوو ته‌كلیفیان لێكردم ، هه‌یه‌ وتویه‌تی من خۆم ده‌وڵه‌مه‌ند بووم به‌ر له‌وه‌ی بڕۆمه‌ پارله‌مان ، هه‌یه‌ یه‌كه‌مین كاری ئه‌وه‌ بووه‌ چۆن ده‌كرێ‌ قوتی خه‌ڵك كه‌مكه‌نه‌وه‌ یان بیبڕن ، ئه‌مانه‌ هه‌ندێكیان جگه‌ له‌ توتی حزب هیچی تر نه‌بوون ، هه‌ندێك له‌ توتی حزب بچوكتر توتی خێڵ و عه‌شره‌ت و بنه‌ماڵه‌و هه‌ندێكیشیان توتی تاكه‌ كه‌س بوون . نازانم كه‌سێك شك ده‌به‌ن درۆو به‌ڵێنه‌كانی پێش هه‌ڵبژاردن تۆمار بكات !!

لاوك سەڵاح    ١. لە کوردستان ٣ ملیۆن و ١٤٤ هەزار و ٧٣٠ کەس مافی دەنگدانیان هەیە و ٢٥ لایەن خۆیان تۆمارکردووە، ١٩ یان پارتی سیاسیین و ٤ یان هاوپەیمانن و ٢ کەس وەک سەربەخۆ خۆیان هەڵبژاردووە. ژمارەی کاندیدەکان ٥٠٣ کەس دەبن، ٣٥٧ لە رەگەزی پیاون و ١٤٦ ئافرەتن. کوردستان ٤٦ کورسی لە پەرلەمانی داهاتوودا هەیە: ١٦ بۆ پارێزگای هەولێر کە یەکێکیان کۆتایە بۆ مەسیحییەکان، ١٨ بۆ پارێزگای سلێمانی، ١٢ بۆ پاریزگای دهۆک کە کورسیەکی بۆ مەسیحیەکانە. ٢. کورسیەکانی پارێزگای سلێمانی وەک نموونە وەربگرە: چەند لە کورسیەکان بۆ سەرۆک لیستەکانە؟ چەندی بۆ ئافرەتە؟ وچەند کورسی بۆ ئەوانەی دیکە دەمێنێتەوە تا پێشبرکێ بکەن؟ کێ زۆرینە دێنێت، ئەگەر بێت! رەنگە بۆ هەندێ لایەن ئەم هەڵبژاردنە گرنگ نەبێت، کە من پێم وایە هەڵەیەکی کوشندەیە، لانی کەم، ئەم هەڵبژاردنە رێخۆش دەکات بۆ هەڵبژاردنی کوردستان وچاکردنەوەی ئەو هەڵانەی لەم هەڵبژاردنەدا روودەدەن. شادەماری ژیانی کوردستان، بەداخەوە، ئەو بودجەیە کە لە بەغداوە دێت. هەر کاتێک سەرچاوەیەکی تریان دابین کرد قسەیەکی ترمان دەبێت. ٣. من پێموایە، بەدەستهێنانی زۆرینەی دەنگ بۆ ئەم هەڵبژاردنە پشت دەبەستێت بە هەندێ هۆکاری سەرەکی: کێ نوێنەرایەتی کێ دەکات وتوانای چییە؟ وکێ چی پێیە بۆ ئەوەی دروشمی سیاسی بکاتە کردەیەکی رۆژانەی عەمەلی ئاسایی، واتە ئەوەی لە رۆژانی حەماسەتی هەڵبژاردندا هاواری بۆ دەکات دەتوانێت دواتر پاش هەڵکێشانی هەناسەیەکی قووڵ دروشمەکان بکاتە پرۆژە و جێبەجێیان دەکات نەوەک لە نیوەی رێگا پارەکەی نامێنێت و بۆ شوێنێکی دیکە دەبرێت. بەداخەوە هەموو قسەکانی خۆیان وەک کۆپی و پەیست "copy and paste" ،بەبێ رۆح، دەڵێنەوە، هەلێکی باشە بۆ ئەوەی، ئەوەی جیاوازە لەناوعەیامەکەدا دەرکەوێت. ٤. ئەوەی خەرمانێکی بیانکردووە، ئەوەی تیمەکانی لە بە ئەزموون و بێ ئەزموون تێکەڵ دەکات، ئەوەی هێشتا شیرازەی هەیە، بەمەنتق بێت، دەبێت ئەو زۆرینە بێت. ئەوەی هەڵەی ستراتیژی کردووە، ئەوەی شەکەت وهیلاکە حەقە خۆی بە بێدەنگی وازبێنێت و خەریکی بیانکردنەوەی خۆی بێت بۆ ساڵانی داهاتوو. ئەمەش خەونێکی دیکە....

(تاکە شتێك کە شایەنی دووبارەبوونەوەیە، دووبارەنەبوونەوەیە) ئێمە ئەبێ بەردەوام دووبارەنەبوونەوە دووبارەبکەینەوە بۆئەوەی ژیان بەردەوام بێت، فەرقی ژیان و مردن ئەبدەیتە نەك گیان کێشان، مردن وەستانی ئەبدەیتە نەك وەستانی دڵ. ئەبدەیت پەیوەندی بە هەموو شتەکانەوە هەیە نەك تەنیا شتە خراپەکان، شتە باشەکانیش ئەبێ بەردەوام ئەبدەیت بکرێن بۆ ئەوەی خراپ نەبن، خراپەکانی ئێستا هەر باشەکانی دوێنێن، بەڵام لەکاتی خۆیدا ئەبدەیت نەکراون. هەڵبژاردنیش کاتێ گرنگە، کە ئەبدەیت بێت و گیانی تازە بکاتەوە بەبەری سیاسەتدا، کە ئەبدەیت نەبێ تلیاکە، ئیتر ئەویش وەکو هەموو تلیاکەکانی تر تەنیا سەری پێ مەست ئەکرێ و هیچی تر. جا بۆ ئەوەی هەڵبژاردن تلیاك نەبێ و ئەبدەیت بێت، چارەسەر ئەوەنیە کەدەنگ نەدەیت، هەتا تۆ دەنگ نەدەیت، هەڵبژاردن بە فۆڕمە تلیاکیەکەی هیچی لێ کەم نابێ و هەر بەردەوام ئەبێت! چارەسەر ئەوەیە کە تۆ دەنگدەرێکی دەمارگیرو دۆگما نەبیت و بەردەوام خۆت ئەبدەیت بکەیتەوە. تۆیەکی وەستاو ناتوانی بە هەڵبژاردن دنیا بجوڵێنیت، بەڵکو خودی هەڵبژاردنیش ئەکەیت بە بەشێك لە دنیا وەستاوەکە. جوڵەی یەکەم لە تۆوە دەسپێئەکات، لە بیری تۆو لە دنیابینی تۆوە، کە لەوێدا شتێك جوڵا، ئیتر هەڵبژاردنیش ئەبێتە وزەیەکی ئیجابی و جوڵاو. تۆ بۆ ئەوە دروست نەبووی تا قیامەت دەنگدەری هێزێك بیت، بەڵام ئەوەش بزانە کە بەرامبەر هێزی ئەبدەیت، هێزی 'ئەبدەیتی موزەییەف' زۆر خەتەرترە لە هێزی دژەئەبدەیت!! چونکە دژە ئەبدەیت بە دەموچاوی خۆیەوە سیاسەت ئەکات، بەڵام ئەبدەیتی موزەییەف بە دەموچاوی خۆتەوە دێتە بەرامبەرت. دژەئەبدەیت هەموو ماسکەکانی تاقیکردۆتەوە بۆ ئەوەی بەردەوام وەكو هێزی ئەبدەیت دەرکەوێ، بە مروری زەمەنیش هەمووی کەوتووەو ئیفلاسی ماسکی کردوە، ئیتر چۆتەوە سەر دەموچاوی خۆی و بووە بە هێزی دژ، بەڵام 'ئەبدەیتی موزەییەف' تازە دەستی کردوە بە ماسك بەستن و فریودان! ئەرکی ئێمەش لە هەڵبژاردن و غەیری هەڵبژاردن و هەموو کاتێکدا ئەوەیە کە ئینتیماو وەلائە نەگۆڕەکان بۆ حیزب و کەس و ئایدیۆلژیا.. بگۆڕین بە ئینتیما بۆ نوێبوونەوە! ئەم جوڵەیە لە ئێمەدا ڕووبدا، جوڵە ئەدەین بە هەڵبژاردن و هەڵبژاردنیش جوڵە ئەدا بە شتەکانی تر. هیچ شتێك بەهەمان ئینتیماو وەلائە کۆنەکانەوە نوێ نیە، نوێ دروستکردنی ئینتیمایە بۆ خودی نوێبوونەوە، ئەبدەیتی موزەییەفیش لە دژەئەبدەیت زیاتر لە نوێبوونەوە ئەدا، چونکە دووەمیان هەرچەن دژیشبێ بەڵام ئەبدەیتی ڕاستەقینە ئەکات بە زەرورەتێکی جدیی، بەڵام یەکەمیان ئەیکات بە گاڵتە!! - ئەگەرچی ناڕازین و ڕەخنەشمان زۆرە، بەڵام گرنگە بەشداربین و نەیەڵین هێزە جدیەکانی ئەبدەیت، بەرامبەر هێزی (دژو موزەییەف) پاشەکشێ بکەن.

محەمەد كەریم  لای هەمووان ئاشكرایە شۆڕش بە واتای بەرەنگاربوونەوەی دۆخێكی نەخوازراو و ناتەندروستە لە كۆمەڵگاكاندا جا ئەو دۆخە مافخوراویبێت یان ستەم و نادادی و بارگرانی هەموو یان بەشێك لە هەووڵاتیان . باسكردنی هۆكار وجۆرەكانی شۆرش و ئالیەتی دروستی بزاوتە شۆڕشگێڕیەكان بۆ بەڕێزتان بەجێدێڵم . تەنها دەمەوێت بەخێرایی باسی شۆڕشی ڕزگاریخوازی كوردبكەم وەك بزاوتێكی نەتەوایەتی Nationalism بۆئەوەی بەڕێزتان هێڵكاریەكی تاڵاوەكانی گەلەكەمان لە سەدساڵی ڕابووردودا لەبەرچاوتان وێنابكەن. شۆڕشی ڕزگاریخوازی گەلان : ئەو شۆڕشانەن گەلان لەپێناو ئازادی و سەربەخۆییدا فیداكارانە بەگژداگیركەراندا دەچنەوە. گومان لەوەدانیە سەدەی ڕابووردو بە سەدەی سەركەوتنی شۆڕشی ڕزگاریخوازی گەلان ناودەبرێت كەتێیدا تەواوی گەلان دەوڵەت وكیانی سەربەخۆیان بنیاتناو توانیان داگیركەران وەدەرنێن , بۆنموونە ووڵاتی جەزائیر بە شۆڕشێكی حەوت ساڵی توانی دوای 130 ساڵ لە داگیركاری كۆتا سەربازی فەرەنسی لەووڵاتەكەیان وەدەرنێن . بەهەمانشێوە گەلانی ژێردەستی وەك هندتوانی كۆتایی بە300ژێردەستی ئینگلیزبهێنێت وسەرجەم (دەوڵەتانی ئاسیاو ئەفریقیا) شۆڕشیان بۆ ڕزگاری نیشتمان بەرپاكردووەو توانیویانە سەربەخۆیی وەدستبێنن و دەوڵەتی نەتەوەیی سەربەخۆی خاوەن سەروەری دابمەزرێنن. ئەمڕۆ ئێمەی كورد گەورەترین نەتەوەی بێدەوڵەتین لە جیهاندا ئەمە ڕاستیە . بەداخەوە تائێستە نەمانتوانیوە كوردستانی داگیركراوو پارچەكراومان یەكخەین و دەوڵەتی نەتەوەیی خاوەن ئاڵاو سەروەری لەسەر بەرپابكەین هەرنەبێت نەمانتوانیوە وەك ئەزمونێكی سەركەوتو لە پارچەیەكی خاكەكەماندا ببینە خاوەن سەربەخۆیی و سەروەری ئەگەرچی لە هەموو پارچەكاندا بۆئەو مەبەستە چەندین شۆڕش بەرپاكراوەو ڕۆڵەكانی نیشتمان بێدرێخ لەوپێناوەدا گیانیان بەفیداكردوە. ڕاستە چیاكانی كوردستان بەدرێژایی مێژووی داگیركاری (عەرەب و تورك و عەجەم ) تروسكایی شۆڕشی لێنەبڕاوە و هەردەم بێشەی شێرانی گیان لەسەردەست بووە , بەڵام بەداخەوە ئەو هەموو خەبات و خوێنە نەیگەیاندوینەتە ئامانجە ڕەواكانمان ئەگەرچی هەندێكجار هەلی مێژوویی هەڵكەوتوە بەتایبەت لە كوردستانی باشوور بەڵام بەهۆی كورتبینی و خۆپەرستی وخۆخۆری سەركردەكان و هەڵەی ستراتیجی و كەموكورتی وخواربونەوەی ڕێڕەوی شۆڕشەكان كەزۆربەیجار پێچەوانەی تایبەتمەندی و بیروڕای ئاینی و ویستی جەماوەری كوردستان و هەتا ستەمكردن لە خودی شۆڕشگێڕان بووە بەم هۆكارانەوە نەتوانراوە هەلەكان بقۆزرێنەوە و بەمافەكانمان بگەین. نامەوێ‌ دادگایی بۆمێژووی كەسایەتی سەركردەكان و بزاوتە نیشتمانیەكان ئەنجامبدەم و هیچكەس و لایەنێكیش بەخائن و خیانەتكار تۆمەتبارناكەم بەڵام ئەوە تەئكید دەكەمەوە لەسەرەتای یەكەم بزیسكی هەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلول دا هەموو كوردانی باشوور(بادینان و بارزان و سۆران و گەرمەسێرو هەورامان و تادەگاتە بەرزاییەكانی حەمرین ودەشتی قەراج و گڕی بابەگوڕگوڕ و هەمووبستێكی نیشتمان) كورد پێكەوە و یەكدەنگ بەناوی شۆڕشی ڕزگاریخوازی نەتەوایەتیەوە بەسەركردایەتی (خوالێخۆشبوو مصگفی بەرزانی) لەساڵی 1961دا شۆڕشی چەكدارییان بۆ بەدەستهێنانی مافەكانی گەل بەرپاكرد و شۆڕش گەشتە لوتكە.  بەداخەوە لەبری ڕەچاوكردنی تایبەتمەندیەكانی گەلی كورد و حسابكردن بۆ مێژووی فیكری و ئاینی كوردستان و خوێندنەوەو نرخاندنی سەرخان و ژێرخانی فیكری وكولتوری كۆمەڵگەی كوردی و سودوەرگرتن لەو دەریا پارادایمەی دەرەنجامی زیاتر لە ئەزموونی چواردەسەدە كەڵكەبوبوو سەركردەكانی شۆڕش سەپاندنی ئایدۆلۆجاو بیروڕای تایبەتی خۆیان زاڵكردوە و دژایەتی ئاین و كولتوری كوردەواریان كردبووە پێوەری گەشەی شۆڕش ئەمانەش سەریكێشا بۆ  ناكۆكی فیكری و جیاوازی بەرژەوەندی لەنێو سەركردایەتی كورددا!!! كارگەشتەئەوەی نێوماڵی كوردی بەشێوەیەك لەتكرد گەشبینترین چاودێر و ئاگای سیاسی نائومێدە لە چارەسەر دوای نیوسەدە لەلەتبوونەش, بەجۆرێك لەو ڕۆژەوە تائەمڕۆ هەموو جیابوونەوەو لەتبوونەكانی كورد بەهەمان شێوازو لەسەرهەمان هۆكارو بەهانەن لە نیوەی یەكەمی شەستەكاندا چاكسازی شۆڕش و جیاوازی ستایلی ئایدۆلۆجی پێشكەوتنخواز و مۆدێرنەبوون ....هتد بەهانەی لەتبوونی شۆڕش بوون بۆ دووبەرەی (مەلایی و جەلالی) كەدواتر گۆڕا بۆ شەڕی براكوژی (یەكێتی و پارتی) تائێستەش شوێنەوارەكەی لەنێو خانەوادەو بنەماڵەكانی كوردستاندا بەڕوونی ماوەتەوە , بەڵام لەڕاستیدا هەردوولا درێژەپێدەری هەمان ئەزموونی ناسیۆنالیستی بوون داخەكەم ململانێی پێگەو جیاوازی بەرژەوەندی دەریایەك خوێن و چەندقۆناغێك كوردیان لە گەشتن بەئامانجەكان دوورخستەوە. دواتر لە 2008 بزوتنەوەی گۆڕان بەهەمان بەهانەو پاساو لەیەكێتی نیشتمانی جیابوویەوە بەڵام ڕاشكاوانە هەڵگری هەمان باكگراوند و درێژەپێدەری هەمان تێزی فیكری بوون , وائێستەش بزووتنەوەیەكی نوێ‌ بەناوی نەوەی نوێ‌ لەهەناوی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردەوە لەدایكدەبێت بەڵام ڕاشكاوانە دەیڵێم جگە لە دابەشبوون و لاوازكردن و لەتكردنی هێزی كورد هیچكام لە لەدایكبووە نوێیەكان نەیانتوانیوە كێشەكانی نەتەوەكەمان هەنگاوێك ببەنە پێشەوە بەڵكو هەموویان هەڵگرو درێژەپێدەری هەمان تێزو فكر بوون و هەموویان هاوبەش و شەریكن لە قەیرانەكان و شكستەكانی گەلی كورد ئەوەبوو نەوەی ئێستا دوا شكستمان بەچاوی سەر بینی . دوپاتیدەكەمەوە هەمووناوەكان (بەڕێژەی جیاواز) لە نەگەشتن بەمافەكان و گەندەڵی و قەیرانەكان و لەبەریەك هەڵوەشاندنەوەی پێكهاتە سیاسی و كۆمەڵایەتیەكەی كوردستان دا بەشدارن  یەكێك ستەمكارنیەو ئەویدی دۆستی ستەمدیدەكان ....  لەكاتێكدا ئێمەی میلەت وەك كۆیلەو بەردەست لەدامێنی گردەكاندا بەكوللەمەرگی ناخۆشترین ژیان بەسەردەبەین!!؟ ئیدی نیشتەجێبوون و بەئارامی حەسانەوەی سەر گردوو بەرزاییەكان بەناوی دەسەڵاتبێت یان ڕەمزی نیشتمان یا بابی هەژاران چ جیاوازیەكی هەیە بۆتاكی كورد ؟؟ كەدەڵێم ئەزموونی شكستخواردو مەبەستم بیری ناسیۆنالیسمیە Nationalism كە هەموو شۆڕشەكانی كورد لەسەربنەمای نەتەوایەتی بنیاتنراوە بەداخەوە لەسەردەمی زێڕینی شۆڕشەنەتەوایەتیەكاندا كوردیش وەك نەتەوەكانی دونیا نەبوو بەخاوەن دەوڵەت وكیانی سەربەخۆ لەبەر پێنەگەشتنی بیری نەتەوایەتی و ئاوێتەنەبوون و ناتەبابوونی بیری شۆڕش بە تایبەتمەندی فكری و ئاینی نەتەوەكەمان و سەرقاڵبوونی منڤرانی شۆڕش بە كێشە فیكری و ئایدۆلۆجیەكانەوەو بەهەدەردانی زۆربەی هێزیان لەململانێی مانەوە لە لوتكەی حیزب و دەسەڵاتدا ونەبوونی سەركردەی دڵسۆز و كۆكەرەوەی نەتەوە و كەمی هەڵگرانی ڕاستەقینەی خەمی نەتەوەكەمان لە پەنجاساڵی پێشودا ئەمانەو زۆریتر هۆكاربوون بۆ نەگەشتنمان بە دەوڵەتداری و مافە ڕەوا نەتەوایەتیەكانمان . ئەمڕۆ بیرۆكەی شۆڕشی نەتەوایەتی ڕوبەڕوی شەپۆلێكی گەورەی گلەیی و گازەندەو ڕەخنەی زۆربوەتەوە بەهۆی زمانی چەك و توندوتیژی و پێشێلكاری بەرامبەر كەمە نەتەوایەتی و ئاینی و مەزهەبیە بچوكەكان ئەمەش وایكردوە لەئەمڕۆدا شۆڕشە نەتەوایەتیەكان لەنێوەندە نێودەوڵەتی و ئیقلیمیەكاندا نەویستراوو جێی گومانبن. لەكۆتاییدا دەپرسم ئایا كاتی ئەوەنەهاتوە لەسەر بنەمای ئەرك ومافە مەدەنی ومرۆڤایەتیەكان شۆڕشێكی یاسایی و سیاسی میانڕەوو سپی بەرپابكەین و لەسەر بنەمای ڕێزگرتن لە یاسا نێودەوڵەتیەكان بەڕەچاوكردنی تایبەتمەندیە فكری و كولتوریەكانی كۆمەڵگەی كوردی هەموومان یەكدەست و یەك هەڵوێست داوای مافەڕواكانمان بەجیهان بگەیەنین و خۆشگوزەرانی كۆمەڵگە بكەینە خاڵی بنچینەیی خەبات و بە چەكی دادپەروەری و یاساسەروەری ڕوبەڕوی ستەم و نادادیەكان ببینەوە .

مەریوان وریا قانع  ئەم وتارەی سایتی ئەل مۆنیترۆی ئینگلیزیی شیکردنەوەیەکی ورد و عەقڵانیی دۆخی ئەمڕۆکەی سوریا و پەیوەندییە سیاسییە ناوەکیی و ئیقڵیمیی و نێودەوڵەتییەکان لە خۆدەگرێت. خاڵە سەرەکییەکانی ناو ئەم وتارە ئەمانەن: ١- ئەمریکا دوای ھێرشەکە ڕاکێتیەکەی پێرێ لەسەر زمانی ترەمپەوە جاێکی تر پێ لەسەر ئەوە دادەگرێت کە سوریا بەجێبھێڵێت. داوا لە دۆستەکانی دەکات ڕۆڵی زیاتر ببین. دۆستەکانیشی سعودیە و ئیمارات و قەتەر و میسرن و تورکیای تیا نییە. کێشەکە لەوەدایە ئەم دۆستانە لە سوریادا تەنھا ھێزە جھیادییە ئیسلامییەکانیان ھەیە کە پەنای بۆببەن و ئەمانەش وەک داعش وان. جگە لەوە ئەو دۆساتانە ھەموویان کێشەی ناوەکیی و ئیقلمی زۆر گەورەیان ھەیە و ناتوانن ئەو چاوەڕوانیانە بە ئاسانی بەدەستبھێننکە ئەمریکا لێیان چاوەڕوانە.  ٢- تورکیا تا دێت زیاتر دەکەوێتە ژێر کاریگەریی ڕوسیاوە و ڕوسیاش نایەوێت ئەسەد بکەوێت. بۆیە تورکیا دواجار ناچاردەبێت مانەوەی ئەسەد قبووڵبکات. ھاوکات ڕوسیا تا ئێستا بە ئاشکرا باس لەوەدەکات کە کوردەکانی سوریا دەبێت بەشێکبن لە چارەسەرکرنی کێشەکانی ناو سوریا.  ٣- ڕوسیا و ئێران دەیانەوێت ھێزە کوردییەکان لەسوریادا بەشێوەیەکی وا ببەنەوە پاڵ ئەسەد و کە بکرێت لەلایەن تورکیاشەوە قبووڵبکرێت، ئەمەش مانای بەخشینی بوونێکی سیاسییانەی سنووردار بە کورد لە سوریادا کە ھەموولایەک بتوانێت قبووڵیبکات.  ٤- مادامەکی ترەمپ پێ لەسەر پاشەکشە لە سوریا دادەگرێت، بۆیە کوردانی سوریا ئەگەری نزیکبوونەوەیان لە ئەسەد و لەڕێی ئەسەدیشەوە، بە نێوانگیریی روسیا و ئێران، لە تورکیا لە ئارادایە.  ٥- دۆخی ناوەکیی و نێودەوڵەتی تورکیا ئەوەندە بەھێزنییە بتوناێت چی لەسوریادا دەوێت بیباتە سەر. ڕوسیا کە کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر تورکیا ھەیە داوا لە تورکیا دەکات کە عەفرین تەلسیم بە ھێزەکانی ئەسەد بکاتەوە. بە کورتیییەکەی لەناو ئەو فەوزا سیاسیی گەورەیەدا و لەناو ئەگەرە گەورەکانی جەنگ و پێکدادانی خۆیناویدا، ھێشتا ئەگەرێکی بچوکی چارەسەرکردنێکی سنوورداریی بڕێک لە کێشەکان ھەیە.

دابەشبکە و حوکم بکە (Divide and rule) عەبدوڵا حەوێز: رۆژنامەنووس لە كەناڵی بی بی سی   - دابەشبکە و حوکم بکە یەکێکە لە تەکتیکە کۆنەکانى سیاسیەت بەماناى بەدەستهێنانی کۆنترۆڵکردنی دەسەڵاتدێت لەرێی دابەشکردن و پارچە پارچەکردنی نەیارەکانەتەوە بۆ چەندین پارچە کە ئەمەش دەبێتە هۆى کەمکردنەوەى دەسەڵات و کاریگەریان بەرامبەر بەوە کەسە یان حیزبەى کە پلانەکە جێبەجێ دەکات. - ئەم تەکتیکە لەلایەن زۆرێک لە حوکمڕانە سەرکەوتووەکانى پێشوو بەکارهێنراوە، لەنێوشیاندا ناپلیۆن بۆنەپارت و جۆلیۆ سیزار و چەندانی تر، تەنانەت ئێستا لە سوریاش لەلایەن بەشار ئەسەد لە دژی ئۆپۆزسیۆنی سوریا بەکاردەهێنرێت. - ئێستا لە کوردستان پارتی هەمان شت بەرامبەر بە یەکێتی دەکات و باری ناوخۆی یەکێتیش یارمەتیدەر بووە بۆ سەرکەوتنی ئەم پیلانەى پارتی: بۆ نموونە جیابوونەوەى سەرکردەکانى گۆران لە یەکێتی بە پلەى یەکەم بەهۆى ناکۆکی ئەم سەرکردانەبوو لە شێوەى مامەڵەکردن لەگەڵ پارتی، ئینجا هەرچەندە لەدواى وەفامی مام جەلال رەوشی یەکێتی بەرەو خراپی زیاتریش چوو بەڵام بەشێکی هۆکاری جیابوونەوەى بەرهەم هەر دەستەوەردانی پارتی بوو لە ململانێکانى ناو یەکێتی بە پشتیوانیکردن و نزیکبوونەوەى لە بەشێک لە سەرکردەکانى یەکێتی و دژایەتی بەشێکی تر، ئینجا مەوزوعی دروستبوونی لیستەکەى شاسواریس لەناوچەى جێ نفوزی یەکێتی پەیوەندی بە دەستەوردانی پارتی هەیە، تەنانەت لە سەرکردایەتی ئێستای یەکێتیش پارتی کردوونی بە دوو پارچەوە بە پیشتیوانی و نزیکبوونەوە لە بەشێکیان کۆسرەت و نەجمەدین کەریم و تاراددەیەک مەلا بەختیار و دژایەتی قوتبەکەى تری ناو یەکێتی کە لەلایەن بافیل و لاهورەوە سەرکردایەتى دەکرێت - وەک دەبینین ئەم تەکتیکی دابەشبکە و حوکم بکەی کە پارتی جێبەجێ کردووە تەواو سەرکەوتوو بووە چونکە پێشتر یەکێتی هەرەشەیەکی گەورەبوو لەسەر دەسەڵاتی پارتی چونکە هێزیان تەقریبەن بەقەدەریەک بوو و بەڵام ئێستا دواى پارچە پارچەبوونی ئەم حیزبە بۆ چەندین حیزبی بچووکتر دەبینین کە پارتی لە چاو ئەم حیزبانە زۆر بەهێزترە بە هەموویانەوە - تەبعەن بەشێکی تری ئەم تەکتیکە ئەوەیە کە نەهێڵێت ئەم حیزبانە دواى پارچە پارچەبووین هیچ هاوپەیمانیەتیەکى بەهێز پێک بهێنن چونکە ئەمەش رەنگە ببێتە هەرەشە بۆ سەر حوکمى ئەم پارتە، بۆیە دەبینین بۆ نموونە کە یەکێتی و گۆڕان هەوڵی هاوپەیمانیەتیاندا، بەشێکی سەرەکی سەرنەکەوتنی ئەم هاوپەیمانیەتیە پارتی بوو کە بێگومان بۆ ئەوەش دەبێت گلەیی لەم حیزبانە بکرێت نەک پارتی چونکە ئەم تەکتیکە لە سیاسەت تەواو شەرعیە و ئەم خەتایە لەم حیزبانەیە نەک پارتی.

ئاڵنگارییەكانی قۆناغی داهاتوو نوسینی: ئەیاد سامەڕائی- ئەمینداری گشتی حزبی ئیسلامی عێراق ماوەیەكە سەركردەكانی هاوپەیمانی نیشتیمانی بیرۆكەی حكومەتی زۆرینە دەخەنەڕوو، عیبرەت لە ناونیشاندا نییە بەڵكو لە ناوەرۆكدایە، لە عێراق فێری ئەوەبوین كە دەستەواژە سیاسییەكان ناوەرۆكەكانیان وەكو روخساریان نییە. ئەو ناڕونییە پاڵی بە هەندێك لە سەركردەكانی سوننەوە ناوە بیرۆكەكە رەتبكەنەوە وەكو ئەوەی لەسەر زمانی بەڕێز ئوسامە نوجێفییەوە هات، هەروەها قبوڵكردنی وەكو ئەوەی لەسەر زاری دكتۆر عەبدولكەریم سامەڕائییەوە هات، هەردووكیان هیچیان نەوت لەبارەی وەرگرتنی كۆی بیرۆكەی زۆرینەی سیاسی و شەراكەتی نیشتمانی، ئەمە سەرباری ئەوەی كە هەردووكیان لە یەك كوتلەی هەڵبژاردندان، پێدەچێت مامەڵەكردنی هەریەكێكیان لەروانگەی ئەزمونی تایبەتییەوە بێت. لێرەدا پێویستە لەسەرمان وەكو حزبێكی سیاسی كە لە قۆناغی یەكەمەوە ئەزمونێكی سیاسیمان لە عێراق تاقیكردوەتەوە هەڵوێستمان لەسەر بابەتەكە بە شێوەیەكی روون بخەینەڕوو. ئێمە بەشێوەیەكی قەتعی لەگەڵ حكومەتی شەراكەتی نیشتمانیدا، بەڵام بەشێوەیەكی قوڵتر لەوەی كە پێشنیازكراوە تەماشای دەكەین: یەكەم: حكومەت دەبێت پێكبێت لە بەهێزترین لایەنە سیاسییەكان لەسەر ئاستی پەرلەمان و گەل، بەوپەڕی ئاستی بەشداریكردن، بەجۆرێك ئەو باوەڕە دروست بكات كە ئەو حكومەتە بۆ هەموانە و رەزامەندی نەك تەنیا پەرلەمان بەڵكو هێزەكانی كۆمەڵگە لەسەروشییانەوە مەرجەعیەتە ئاینییەكانی لەسەرە. دووەم: ئەوە شەراكەتی پێكهاتەكانی كۆمەڵگەی عێراقییە، نابێت بەشداریكردنێكی روكەش بێت كە نزیك بێت لە دیكۆرەوە، رەنگە نەتوانرێت هەموو حزبەكانی ناو پەرلەمان لەو حكومەتەدا جێگا بكرێتەوە، بەڵام شەراكەتی نیشتیمانی تەنیا خۆی لە حكومەتدا نابینێتەوە بەڵكو لە دەستە سەربەخۆكان و هێزە چەكدارەكان و دادگا و تەنانەت لە بریكاری وەزارەت و بەڕێوەبەرە گشتییەكانیشدایە، بەجۆرێك هەرەمی دەسەڵات لە عێراق گوزارشت بێت لە بەشداری هەمووان. سێیەم: سەرباری بانگەشەكان، ئەزمونی پێشوو ناكرێت بە شەراكەتی نیشتمانی وەسفبكرێت، هاوپەیمانی نیشتمانی دەستی بەسەر دەسەڵاتدا گرت لە هەندێك قۆناغیشدا چەند لایەنێكی دیاریكراوی هاوپەیمانی نیشتمانی، لە سەر هەموو ئاستەكان رۆڵی ئەوانی تر تەنیا رۆڵێكی پەراوێزیی بووە سەرباری ئەو پۆستە باڵایانەی كە بەدەستیانەوە بووە. چوارەم: هیچ واتایەك نییە بۆ قسەكردن لە شەراكەتی نیشتمانی بۆ ئەوەی بكرێتە دروشمی هەڵبژاردن كە خاوەنەكانی نەتوانن جێبەجێی بكەن و ببێتە ململانێ لەسەر هەژمونی كەسی، زۆرێك لە دروشمەكانی هەڵبژاردن جێبەجێنەكران یان نەتوانرا بەرزبكرێنەوە بۆ جێبەجێكردن، پێویستە بەرنامەیەكی كار هەبێت كە پشت بە قەناعەت ببەستێت، ئەمەش پێویستی بە دیالۆگێكی جددی هەیە لە نێوان هەموو هێزە سیاسییەكاندا.  پێنجەم: حكومەتی زۆرینەی سیاسی دەكرێت بكەوێتە بەرژەوەندی پێكهاتەیەك لەسەر حسابی ئەوانی تر و پەراوێزخستنیان، دەشكرێت ببێتەهۆی جێبەجیێكردنی بەرنامەی شەراكەتی نیشتمانی، هەروەها دەكرێت ببێتەهۆی پێكهێنانی حكومەتێك كە پێی بوترێت شەراكەتی نیشتمانی، بەڵام لە راستیدا حكومەتی حزب یان رەوتێك بێت كە دەست بەسەر دەسەڵاتدا بگرێت لەژێر چەندین ناونیشاندا لەوانە تەنكۆكرات و سەربەخۆكان و خاوەن توانا و رەتكردنەوەی پشكپشكێنە و شتی تر لەو دەستەواژە جوانانە كە دەبێتە بەهانە بۆ دەستگرتن بەسەر دەسەڵاتدا. لە كۆتایدا بەشێوەیەكی روون دەڵێین: بە هیچ جۆرێك شەراكەتی نیشتمانی لە عێراقدا نییە، هەمیشە دەستگرتن بەسەر دەسەڵاتدا هەیە لەلایەن هەندێكەوە لەسەر حسابی ئەوانی تر، ئەمە پێویستە رابوەستێت.  وەرگێڕانی: فازڵ حەمەرەفعەت