عەزیز رەئووف یەکەم: تیرۆر و توندوتیژی دەرکەوتەیەکی جیهانیە و دەکرێت سنورەکان ببڕێت. هەڵەیە ئەگەر پێت وابێت دەتوانی بە دوورخستنەوەی تیرۆر بۆ دەرەوەی سنورەکانت دنیای تۆ ئارام و نیشتیمانت دوور دەبێت لە تیرۆر. ئێمە لە گوندێکدا دەژین توندڕەوی دەکرێت کاریگەری لەسەر کۆی مرۆڤەکان جێبێڵێت. دووەم: خوێنی موسوڵمان سورە وەک چۆن خوێنی ئێزدیەک سور و خوێنی گەرێلایەک سور و خوێنی کوردێکی چەپی ڕادیکاڵ لە عەفرین و کۆبانێ سور سور. ناکرێ لێم ببی بە فریشتە لەبەرئەوەی موسوڵمانێک لەوپەڕی دنیا خوێنی ڕژاوە هاوسۆزی دەربڕی بەڵام دەوروبەرت بەناوی دین و ئایدۆلۆژیا و مەزهەبەوە گۆڕستانێکە بۆخۆی، کەچی بێدەنگیت هەڵبژاردووە. سێیەم: ئەگەر لە موسوڵمانی خۆرهەڵاتی بپرسیت دەسەڵاتێکی عەلمانیت دەوێ یان ئیسلامی؟ بێ دوو دڵی دەڵێ دەسەڵاتێکی ئیسلامی. بەڵام ئەگەر بڵێی دەتەوێ لە خۆئاوا بژی یان لە دنیای ئیسلامی لە ڕۆژهەڵات، بێ دوودڵی ڕۆژئاوا هەڵدەبژێرێت و لەسایەی دەسەڵاتێکی عەلمانیدا باس لە دەسەڵاتی ئیسلامی دەکا. ڕۆژهەڵات لەسایەی دین و ترادسیۆن و ئایدۆلۆژیاوە خەریکە چۆڵ دەبێت و شەقامەکانی ڕۆژئاواش پڕ بووە لە توندڕەوە ئیسلامیەکان و ئەو وڵاتەی تێیدا دەژین بە کافر و بێدین و خوانەناس وەسف دەکەن. موسوڵمان ئەو کارەکتەرەیە لەنێوان بەرلین و مەککەدا بەرلین هەڵدەبژێرێ بۆ ژیان بەڵام ڕوودەکاتە مەککە بۆ نوێژکردن.   چوارەم :  تیرۆر و دیدی توندڕەوی لە زیاد لە کەلتور و زیاد لە کۆمەڵگەیەک ئامادەیی هەیە و دەکرێت لە ساتێک لە ساتەکاندا خوێنی ئەوی دی بڕێژێت. هەڵەیە پێمان وابێت تیرۆر بە تەنها ڕیشەکەی لەناو ئاینی ئیسلامدایە. بەڵکو ڕیشەی تیرۆر مێژوویەکی درێژتری هەیە و لە زیاد لە ئاین و زیاد لە ئایدۆلۆژیا و کەلتورێکدا ئامادەیە.  پێنجەم: ئیدانەکردنی ئەم ڕووداوە بەس نیە، دەکرێت ڕۆحی توندڕەوی لەخۆتدا بکوژی، دەکرێت سوری خوێنی هەموان وەک یەک ببینیت. دەبێت هیومانیزم ئەولەویەت بێت و مرۆڤ سەنتەر بێت نەک دین و ئادیۆلۆژیا. ئەگەر جیاکاری دەکەی لەنێوان قەسابخانەی نیوزلەندا لەگەڵ خۆکوژی پاریس و لەندەن و شەنگال و عەفرین، ئەوە خەلەلێک لەئارادایە، پێش ئەوەی ئیدانە بکەی، ڕۆحی توندڕەوی و ڕاسیستی لەخۆتتدا بکوژە ئەوسا دنیامان لە ئێستا جوانتر دەبێت.

خالید ره‌زا      ئەمرۆ 15 ی مانگ کە رۆژی ئازادکردنی هەلەبجەیە پرێتی لە یادەوەری خۆش و ناخۆش، هەواڵی ئازاد کردن و کارەساتی کیمیا بارانکردن و کوشتنی بە کۆمەڵی دانیشتوانی هەلەبجە و دەوروبەری، تیکەلاوە لە خوۆشی و ناخۆشی، لە سەرکەوتن و لە ماڵویرانی و دەربەدەری، هەستیکی پڕ لە ناسۆرە و لەگەڵ تەمەنماندایە و لیمان جیا نابێتەوە. منیش وەک پیشمەرگەیەک یادەوەریم لەو روداوە دا هەیە، ئەمەی لێرەدا ئەینوسمەوە بۆ یەکەم جار لە یەکەمین ساڵیادی هەلەبجەدا کە ئەوکات لیژنەیەکی تایبەت کە پیکهاتبون لە مامۆستا رەئوف عوسمنا و دکتۆرە پەروین و... بەو بۆنەوەیە بلاوکراوەیەکیان دەرکرد، ئەم یادەوەریەم لە یەکی لەو ژمارانەدا بلاو کردۆتەوە کە ئەگەر هەلە نەبم سالی ١٩٩٢ بو. وا لیرەدا جاریکی تر یاداشتی ئەکەم تا لەریی فەیس بوکەوە ژمارەیەکی زۆتر لە خەلک بیخوێنێتەوە، ئەویش ناوەرۆکی ئەو بروسکەیەیە کە رۆژی 15-3-1988 کاک نەوشیروان بۆ کاک شەوکەتی حاجی موشیری نارد. من نوسه‌ری ئه‌م چه‌ند دیره‌ ناوم خالید ره‌زا یه‌. کاتی ئه‌م به‌سه‌ر هاته‌ به‌نده‌ یەکیک بوم لە عه‌ده‌د جیهازی کاک نه‌وشیروان ، کاک بەختیارساڵی ٨٦ فیری جیهازی کردبوم. باره‌گاکه‌مان، ناوه‌ندی کۆمه‌له‌ی ره‌نجده‌ران له‌ به‌رگه‌ڵو بوو. ئه‌و کاته‌ جه‌ند مانگیک بوو مامجه‌لال سه‌فه‌ری هه‌نده‌رانی کردبو، کاک نەوشیروان لە بەرگەڵو بو. یه‌کیتی له‌و کاته‌دا خاوه‌نی هیزیکی گه‌وره‌ی پیشمه‌رگه‌و، تۆریکی پانوپۆڕی جیهاز بوو له‌سه‌رتاسه‌ری کوردستاندا، به‌جۆریک هەمو سەرە سەعاتیک ئاگای له‌ هه‌موو روداوه‌کان و، شه‌ره‌کان بوو. هیشتا پرۆسه‌ی ئه‌نفالی یه‌ک ( 21/22/2/1988 – 19/3/1988) کۆتایی نه‌هاتبوو. به‌یانی 15-3-988 کاک شه‌وکه‌تی حاجی موشیر بروسکه‌یه‌کی نارد بۆ کاک نه‌وشیروان، بە خۆشیەوە هه‌واڵی گرتنی شاری هه‌له‌بجه‌ی نوسیبو. جیهازه‌که‌ی کاک شه‌وکه‌ت ژماره‌ (11 ) بوو، عه‌ده‌د جیهازه‌که‌شیان کاک محه‌مه‌د رۆستم ناسراو به‌ کاک حه‌مه‌سیاسی بوو. جیهازه‌که‌ی ئیمه‌ش ژماره‌ (03 ) سفر سێ بوو. هه‌مان کات کاک نه‌وشیروان ئه‌م بروسکه‌یه‌ی بۆ کاک شه‌وکه‌تی حاجی موشیر نوسی و، من وه‌ک عه‌ده‌دجیهاز مه‌تنی ئه‌م بروسکه‌یه‌مان بە مجفرە، پیش نیوه‌رۆی رۆژی 15-3-988، دا به‌ جیهازه‌که‌ی کاک شه‌وکه‌ت. له‌/ نه‌وشیروانه‌وه‌ بۆ / کاک شه‌وکه‌ت سلاویکی گه‌رم دوای پیرۆزبایی، تکایه‌ پێڕەوی ئەم خاڵآنە بکەن: 1 - ده‌بیت خۆتان بۆ هه‌موو جۆره‌ کاردانه‌وه‌یه‌کی رژیم ئاماده‌بکه‌ن. ئه‌وچە‌کانه‌ی ده‌ستیان به‌سه‌ردا گیراوه‌ به‌سه‌ر جه‌ماوه‌ردا دابه‌شی بکه‌ن، بۆ به‌رگریکردن له‌ ناوجه‌که‌ی خۆیان. 2 – بانگه‌واز بکه‌ن بۆ خه‌ڵک و ریگریان لی مه‌که‌ن با بچنه‌ ده‌ره‌وه‌ی شار تا وه‌زعه‌که‌ هیمن وئاسایی ده‌بیته‌وه‌. 3 – کتیبخانه‌ی گشتی شاره‌که‌ بپاریزن. 4 – بانک ی شاره‌که‌ بپاریزن. هه‌ر سامانیکی هاولاتیان که‌ له‌بانک دایه‌، به‌پیی به‌لگه‌و پسوله‌ بیده‌نه‌وه‌ به‌ خاوه‌نه‌کانیان. ئه‌وی تری وه‌ک ماڵی شۆڕش پاریزگاری لی بکه‌ن. 5 – ده‌ستبگرن به‌سه‌ر به‌لگه‌نامه‌کانی ئه‌من، مخابرات ، ئیستیخبارات ومونەزەمە دا و، بیپارێزن. 6 - سه‌روماڵی هاولاتیان بپاریزن. ئه‌و خاڵانه‌ی سه‌ره‌وه‌ ناوه‌رۆکی ئه‌و بروسکه‌یه‌بوو ، که‌ کاک نه‌وشیروان بۆ فه‌رماندی هیزه‌کانی یه‌کیتی نیشتمانی کوردستانی نارد که‌ کاک شه‌وکه‌تی حاجی موشیر بو. تیبینی: دوو ئه‌ندامی مه‌کته‌بی سیاسی یه‌کیتی سه‌رپه‌رشتی ئه‌و هیزه‌ی یه‌کیتیان ده‌کرد که‌ له‌گه‌ل هیزه‌کانی به‌ره‌ی کوردستانی به‌شداریان له‌گرتنی هه‌له‌بجه‌داکرد. ئه‌وانیش بریتی بوون له‌ کاک دکتۆر فوئاد مه‌عسوم و، کاک فه‌ره‌یدون عه‌بدولقادر.ئه‌وان له‌ئیران بوون، کاک نه‌وشیروان له‌ به‌رگه‌ڵو بو!   هۆله‌ندا 15-3-2019

عەلی مەحموود محەمەد     بەشی یەكەم      ناكرێت مێژووی كوردستان لە هەشتاكانی سەدەی ڕابردوودا, لە مێژووی گشتگیری پەیوەندییەكانی لایەنە كوردییەكان لە گەڵ ئێرانیەكان جیابكەیتەوە, باجی ئەم پەیوەندییانە ئەوەندە گەورە بوون, وێڕای ئەوەی سەرتاپای بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردی بۆ كۆتایی هێنان بە ستەمی نەتەوایەتی ناشرین كرد, هاوكات بونیادی كۆمەڵگای گەلی كوردی سەرتاپا گۆڕی, تەنانەت پریشكی زیانەكانی پارچەكانی دیكەی كوردستانیشی گرتەوە, لە كیمیاباران و بۆمبابارانكردنی شارە سنوورییەكانەوە بگرە تا دەگاتە كیمیابارانكردنی بۆتێ و شەهید كردنی پێشمەرگەكانی گوردانی شوانی كۆمەڵە و پێشمەرگەكانی دیموكرات و سوپای رزگاری . لە كوێوە بچیتە ناو تاوان و تراژیدیاكانی ئەو مێژووە ڕەشەوە خوێن بەرت پێ دەگرێت, ئەو كەس و لایەنانە پێیان وایە سەرتاپای مێژوویان پاكیزەییە و هیچ لەكەیەكی بەسەرەوە نییە, تەنها بەوەی لە بەر ئەوەی پێشمەرگە و لە بەرەی نەیاری بەعسدا بوونە, لە حەقیقەتدا ڕاست ناكەن و دەیانەوێت فێڵ لە مێژوو و گەلەكەمان بكەن, ناشرینیەكانیان تنۆك تنۆك شەرمەزاری لێ دەتكێتەوە, ئەو مێژووە هەر دەكەوێتە بەر خوێندنەوەی نوێ و نهێنیەكانی ئاشكرا دەبن, بۆیە نابێت باوەڕ بە قسەو یاداشتەكانیان بكەین كە سەرتاپای تژییە لە پاكانە بۆ هەڵەو تاوانەكانیان و راست كردنەوەی بە درۆ, ئەو مێژووە پێویستی بە خوێندنەوەی راستگۆیانە هەیە . ئەكتەرە سیاسییە بڕیار بە دەستە باڵاكان هەمیشە شكست و تراژیدیایان خولقاندووەو قوماریان بە كۆمەڵگاوە كردووە, ئەمەش بۆتە بەشێك لە نەرێت و كلتوری سیاسیان, وای پیشان دەدەن شكست و هەڵە گەورەكان پەیوەندیان بەوانەوە نییە, ئەوان نوخبەیەكی بێ هەڵەو تاوان لە ئاسمانەوە دابەزیون و تاوانبار تەنها داگیركەرانن, بە دان نەنان بە راستیەكان و هۆنینەوەی حكایەتی درۆ خۆیان دەخەنە دەرەوەی روداو تاوانەكان, دەروێشەكانیشیان شاباشی شكستە گەورەكانیان دەكەن, ئەمە لە خوێندنەوەی وردی تاوانی هەڵەبجە دەردە كەوێت, كارەكتەر و بكەر و بڕیار بە دەستەكانی شەڕی هەڵەبجە, نهێنییەكانی, وردەكاریەكانی تا ئێستا دوای 31 ساڵ وەك خۆی ماوەتەوە. باسكردنی هەڵەكان , پەنجە خستنە سەر حەرامەكان ئازایەتی و دەستپێشخەری دەوێت, هەرچەندە ئەوان ئەو ڕێگایەیان بە ترس و بە شاردنەوەی ڕاستییەكان لە گەل گرتووە, بەڵام دەبێت دەرگا داخراوەكانی بكرێنەوەو زانیاری و نهێنییەكانی ئاشكرا بكرێن . هێرشی فەجری 10 كە بە نهێنی یارەسواللە بۆ داگیركردنی هەڵەبجە دەستی پێكرد" یەك و نیوی شەوی 12 لەسەر 13ی 3-1988 هێرش بە رەمزی یا رەسولەڵا دەستی پێكرد. لە ناكاو چاومان لە چەخماخەو ئینجا تەقە لەسەر قوللەی چادرگە (بەفری میری) سەر لوتكەی شنرۆێ دەستی پێكرد لە لایەن سوپای پاسدارانەوە- گازبارانی هەڵەبجەو راستی روداوەكە, حەمەی حەمە سەعید, 2014 ل79 " كەواتە یەكەم تەقە پاسدار كردویەتی ", بووە هۆی ئەوەی ئێران سەركەوتن تۆمار بكات پاش زنجیرەیەك شكست لە باشورو ناوەڕاستی عێراقەوە, بە دوایدا هەردوو هێرشی زەفەری 7 لە خورماڵ و بەیت المقەدەس 4 لە بەرزاییەكانی شەمێران و سورمڕ لە سەر دەریاچەی دەربەندیخان ئەنجام بدات, 5 شاری عێراقی بۆ یەكەمجار لە گەڵ نزیك 1000 كم دووجار خاك بكەوێتە ژێر دەستیان, هەڵەبجە گەورەترین شاری عێراقی بوو ئێران لە ماوەی جەنگی 8 ساڵەی عێراق - ئێران داگیری بكات, دوای شەڕەكە هیچ زەوییەك بە دەست كوردەكانەوە لە رۆژهەڵاتی كوردستان نەما كە تا ئەوكات ناوچەی نەوسود لە ژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی دیموكراتدا بوو, بەمەش ئێران كۆمەڵێك ئامانجی پێكا.  ئەو لایەنانەی بوونە قۆنتەراتچی هێنانی پاسدار بۆ سەر ناوچەكە, تەنها قوماریان بە خەڵكی سڤیلی شاری هەڵەبجەو ناوچە ئەنفالكراوەكانەوە نەكرد, بەڵكە بە كوردی پارچەكانی دیكەشەوە كردیان, لەو هەموو شەڕانەدا ئەگەر بۆ خۆیان بە زیانێكی كەم دەرچوون" لە هەموو ئەو بەناو داستانەدا 8 پێشمەرگەی ینك , 6ی سۆسیالست و 4ی پارتی بوونە قوربانی , دیار نییە چەندیان بە گازی كیمیاوی گیانیان بەخت كردووە"گازبارانی هەڵەبجەو راستی روداوەكە, حەمەی حەمە سەعید, 2014 , ل184"", ئەو فەرماندانەی خەڵكی ناوچەی هەڵەبجەو دەوروبەری بوون ماڵ و مناڵیان پارێزرا چونكە پێشتر ئاگادار كرانەوە, لێ مەرگە ساتیان بۆ ئەو خەڵكە ساز دا. یەكێك لە لایەنە شەرمەزارییەكانی دیكەی شەڕی هەڵەبجە, وێڕای تاڵانكردن و بە بارمتە گرتنی خەڵكی سڤیلی شارەكە بوو كە بۆ خۆی بە پێوەری جیهانی تاوانی جەنگە, شەهید بوونی پێشمەرگەكانی ڕۆژهەڵات و داگیركردنی بارەگاكانیان بە سانایی و بێ بەرامبەر تەسلیم بە كۆماری ئسلامی ئێران كرانەوە . با لە گەڕان بە ناو وتەی شایەد حاڵەكاندا بزانین ئەندازیارانی شەڕی هەڵەبجە, هەڵوێستیان چۆن بووە لەسەر هێزەكانی ڕۆژهەڵات. لە 28 ساڵ لەمەوپێشەوە, كە خەڵكی شاری هەڵەبجە و تەواوی كوردستانیان ساڵانە یادی 5000 قوربانی هەڵەبجە دەكەنەوە, پێویستە لە گەڵ ئەواندا یادی هەموو قوربانیەكانی رۆژهەڵات بكەنەوە كە لە هەمان پرۆسە گیانیان بەخت كردووە, هاوكات ناویان لە لیستی قوربانیانی هەڵەبجە بنوسرێت, كە بریتین لە 72 پێشمەرگەی كۆمەڵەو 5ی دیموكرات, 52 پێشمەرگەی سوپای رزگاری" هێزی رزگاری لە ناو بیارە 7 كوژراو 45 دیلیان دا " كۆمەڵكوژی كورد لە جەنگی ئێران عێراقدا- هەڵەبجە 16-3-1988 بە نموونە ل 295" ", سەرباری رەشبگیری ئەو خەڵكە سڤیلە رۆژهەڵاتیانەی لە ناوچەكە بوون " كۆی گشتی 350 دیل, 27 تەسلیم بوونەوە" كۆمەڵكوژی كورد لە جەنگی ئێران عێراقدا - هەڵەبجە 16-3-1988بە نموونە ل 291 ", هاوكات دۆكۆمێنتەكانی بەعسیش لە هەڵەبجە گرتران كە ناوی زۆر لە نەیارانی كۆماری ئیسلامی تێدا بوو, دواتر كەوتنە بەر پەلامار و هەڕەشەكردن لە ناوخۆ, سەرباری ئیعدام و زیندانی دی كە ئامار نەكراون, واتا زیانی رۆژهەڵاتیەكان لە تاوانی هەڵەبجە زۆر لەوە زیاترە كە باسی لێوە دەكرێت. سەرەتای گەشتی هێنانی پاسدار بۆ سەر هەڵەبجە و گفتو گۆكان لە بارەیەوە شەوكەتی حاجی مشیر كە بە ئەندازیاری سەربازی شەڕەكە دێتە ژماردن , لە پەرتووكەكەیدا سەبارەت بە دۆسیەی رۆژهەڵاتییەكان لە تاوانی هەڵەبجەدا بۆ خۆی دان بەوەدا دەنێت كە : 1- راستەوخۆ لایەنەكان لە هێرشەكە ئاگادار نەكراونەتەوە, بەڵكە وەك گریمانەی سەربازی هەواڵی هێرشەكەیان پێ گەیەنراوە لە ڕێگەی خۆی و فەرماندە هەرێمییەكانەوە, نەك وەك ئەوەی هێرشێكی سەربازی سەرتاپاگیری نەخشە داڕێژراوی بەرفراوان بەڕێوەبێت. 2- سەركردایەتی ئەو لایەنانە كە پەیوەندییەكی گەرم و گوڕیان لەگەڵ ینك هەبوو, دەشیا لە لایەن سەركردایەتییەوە بە شێوەی فەرمی ئاگادار بكرانایەتەوە لەو هێرشە بەرفراوانە,ڕاستییەكانیان پێ بوترایا,جدییەتی زیاتر دەبوو . " نەدەكرا ڕاستەوخۆ بەرنامەكەی خۆمانیان پێ بڵێین , لەبەر پاراستنی نهێنی چالاكی یەكەو ئاشكرا نەبوونی . دیاربوو زۆریان پێ ووتبون بەڵام لایەنی دیموكرات گاڵتەیان بە هەواڵەكە هاتبوو ووتبویان پڕوپاگەندەی كۆماری ئیسلامی ئێرانە بۆ چەواشە كرنی ئێمە , لە ڕاستیدا لەم لاشەوە چونكە هێز كۆكردنەوەكانی ئێمەو ئێرانیش ئەوەندە بە نهێنی بوو كە بە شەو جموجۆڵمان ئەكرد و بە تایبەتی حكوومەتی ئێران هێزەكانی زۆر بە نهێنی ئەجوڵان بە ئۆتۆمۆبێلی داخراو بە شەو لە ناوچەكانی نێوان (( پاوەو جوانڕۆو باینگاندا)) بڵاوەیان پێ كردبوو لە دۆڵ و شیوو ناو دارستانی ناوچەكەدا جێگایان چاك كردبوو , هاتوو چۆشیان لەو ناوچەیە قەدەغە كردبوو ((كارەساتی كیمیابارانی هەڵەبجە بەهاری 1988- شەوكەت حاجی مشیر ل106). (( لە هەمان ڕۆژیشدا نامەیەكیان ناردبوو بە كەسێكی دڵسۆزدا كە بیگەیەنێتە لێپرسراوەكانی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی ئێران -((كارەساتی كیمیابارانی هەڵەبجە بەهاری 1988- شەوكەت حاجی مشیر ل 106 ), باسی هێزی رزگاری ناكات چونكە ئەو تاوانەی بەرامبەر ئەوان كرابوو وەك كۆمەڵەو دیموكرات لە قاو نەدرابوو, بە هۆی لاوازی پێگەی سیاسی و پەیوەندیەكانی سوپای رزگاری لە گەڵ بەعس , زیاتر وەك هێزی پاشكۆ دەناسران . (( ئەم هەوڵانە لە ڕێگەی تیپی 11 ی هەورامانی ینك ئەوە ئەنجام درا (كارەساتی كیمیابارانی هەڵەبجە بەهاری 1988- شەوكەت حاجی مشیر ل105 ) . ئەو پێشمەرگانەی لەگەڵ حدكا دانیشتوون و پەیامی هێرشەكەیان پێ گەیاندوون, كاك شەوكەت بەم شێوەیە ڕیزبەندییان دەكات ((ئەوانەی لە گەڵ دیموكرات دانیشتن بریتی بوون لە شەوكەت حاجی مشیر , مامۆستا ساڵەح قادر, قادر كۆكۆیی, محەمەد حەمە سەعید- كارەساتی كیمیابارانی هەڵەبجە بەهاری 1988- شەوكەت حاجی مشیر ل 107 )). وەلێ كاك حەمەی حەمە سەعید دەڵێت"قسە كردن لە گەڵ حزبی دیموكرات و كۆمەڵەی ئێران و سوپای رزگاری, ئەویش سپێردرابوو بە ( من و كاك حامید و نیازی). گازبارانی هەڵەبجەو راستی روداوەكە, حەمەی حەمە سەعید, 2014 ل71", كەواتە ئەم برادەرانە لە ژیاندا ماون دەبێت رونكردنەوەی زیاتر بدەن لەسەر پەیوەندیكردن بە كۆمەڵەو رزگارییەوە, بۆ سەلماندنی وتەكانیان هەر ئەوەندە بەس نییە بڵاویان كردۆتەوە, بە دانپێنانی خۆیان بەرپرسی یەكەمن. ((كۆمەڵە ئەگەر چی دوورتر بوون لە سنوری ئێمە و تێكەڵاویشمان زۆر كەمبوو پێكەوە لەو سەردەمەدا, هەندێ ساردیش هەبوو لە نێوان هەندێ لێپرسراوانی ئەو سنورەی ئێمە و ئەواندا ئیتر هەر باوەڕیان بە هەواڵەكە نەكرد و گاڵتەشیان پێ هاتبوو و هیچ وەڵامیشیان نەداینەوە نە بە نامە و نە بە نوێنەریان - كارەساتی كیمیابارانی هەڵەبجە بەهاری 1988- شەوكەت حاجی مشیر ل107.((, وەلێ حەمەی حەمە سەعید هەواڵەكە دەكات بە نامەو نامەبەریش ناوی دیار نییە, كەسیش نازانێت گەیاندویەتی یان نا؟, هاوكات نازانرێت كە لەو چركە ساتەدا پەیوەندی كۆمەڵەو رزگاری چۆن بووە, كە پێشتر باش نەبوو, دوو لایەنیش پەیوەندیان باش نەبێت چۆن بە یەك نامە هەردوولا ئاگادار دەكرێنەوە, ئاوا باسی دەكات "..... نامەیەكمان بۆ كۆمەڵەو گوردانی شوان لە بیارە ناردوو هەمان قسەو باسمان بۆ نووسیبوون وە لە نامەكەدا داوامان كردبوو ئەوان خۆیان لە گەڵ سوپای رزگاری قسە بكەن " گازبارانی هەڵەبجە و راستی روداوەكە – حەمەی حەمە سەعید 2014 ل 73"..... " كۆمەڵە وەڵامیان نەبوو, دووبارە من و كاك شەوكەت و چەند كەسێكی تر چووینەوە بۆ لای دیموكرات بۆ بارەگای سەرەكیان لە گوندی دەرەتفێ لە گەڵ مەنسوری فەتاحی و كاوەی بارامی و حەمەی وەلەدبەگی و حەمەی مزەفەری دانیشتین, ئەمجارە بە جدی داوامان كرد هەرچەندە ئەمە قسەی ئێرانییەكانە گوایە لێرەوە پەلامار نادەن - گازبارانی هەڵەبجەو راستی روداوەكە, حەمەی حەمە سەعید, 2014 ل 74" باشە دیموكرات بەو هەموو كۆبونەوەیە باوەڕو متمانەیان پێتان نەكردبێت, كۆمەڵە وەڵامی چی هەبێت بە نامەیەكی نەسەلمێنراو, كە وەڵامیان نەبووە بە دواداچونیان نەكردۆتەوە بۆ جاری دی وەك ئەوەی بۆ حدكا كردیان چوار جار لە گەڵیان دانیشتوونە. لە بەر ئەوەی خۆیان بەشكن لە ئاگادار كردنەوەی گوردانی شوان و سوپای رزگاری بۆیە هەر بەڵگەی نا رون و جیاواز دەهێننەوە, تەواوی بەڵگەكانیش بكەر كە گەیەنەری نامەیە یاخود ناردنی هەواڵە نا دیارە " كاوەی بارامی دەڵێ : ئەو كەسەی ناردمان بەدوای هێزی بەیاندا پێمان وت داوا لە كۆمەڵەش بكات بێن پێكەوە دەردەچین بەڵام وەڵامیان نەبوو- " گازبارانی هەڵەبجە و راستی روداوەكە – حەمەی حەمە سەعید 2014 ل 97"لێرەشدا هەر كەسەكە نادیارە, وەلێ زۆربەی سەركردەكانی ئەوكاتی كۆمەڵە كە من پرسیارم لێكردوون , هاشا لەوە دەكەن كە هێزەكەیان لە بیارە ئاگادار كرابێتنەوە لە هێرشی كۆماری ئیسلامی ئێران. لە راستیدا هۆنینەوەی ئەم چیرۆكی نامەو هەواڵە تەنها هەوڵێكە بۆ خۆدەرباز كردن لە ئابڕوچونێكی گەورە تا ئاستی تاوان و خیانەتی نەتەوەیی, كەسیش باوەڕ بەم چیرۆكانە ناكات تا ئەوكاتەی لێكۆڵینەوەیەكی وردی بەڵگەدار نەكرێت . هەرچەندە لە جێگەیەكی دی و لە لێدوانی بۆ بەڕێز یۆست هلتەرمان دەڵێت ((.... لە مارتی 1988دا جەنگاوەرانی حدكا و كۆمەڵە, لە شاخەكانی سەروی هەڵەبجەوە بوون و لە لایەن ڕژێمی عێراقەوە دەپارێزران, ئەوان ئەگەر هۆكاری سەرەكیی داگیركردنەكەی ئێران نەبووبن, ئەوە بە دڵنیاییەوە یەك لە ئامانجە سەرەكییەكانی بوون .هەر كە هێزەكانی ئێران هاتنە ناو عێراقەوە, هێزێكی تایبەت یەكسەر چووە سەر ئەم دوو گروپە, بەڵام ینك, كە پەیوەندیەكی باشی هەبوو,لانیكەم لە گەڵ حدكادا, هەردوو حیزبەكەی ئاگادار كردبوەوە لەو پەلامارەی بەڕێوەبوو, وەك هەوڵێك بۆ دەرباز بوونیان, هەموو فەرماندەكانی ینك لەسەر ئەوە كۆك بوون و بۆ نموونە, شەوكەتی حاجی مشیر (لە چاوپێكەوتنێكی ساڵی2002دا)وتی كەوا ویستووییەتی دۆستەكانی لە حدكا ڕازی بكات بۆ ئەوەی ئەو ناوە بەجێبێڵن, چونكە بنكەو بارەگایان لە گوندەكانی هاوار و دەرەتفێ بوولە نزیك جەنگاوەرانی ینك ەوە((من چوار كۆبونەوەم لە گەڵ كردن و نەمدەتوانی بڵێم ئۆپەراسیۆن لە كات و ساتدایە.هەموو ئەوەی توانیم كە بیڵێم ئەوەبوو كە عێراق پلانی بۆ ڕووخاندنی هەڵەبجە داناوەو ڕەنگە شەڕ بەرپا ببێت.ئەوان باوەڕیان پێ نەكردین و بێجگە لەوەش لە ژێر فشاری عێراقدا بوون بۆ مانەوە-كارێكی ژەهراوی ,ل255 )). حاتەم مینبەری یەكێك لە كادیرانی حدكا لە بە شی یەكەمی یاداشتەكانی ئەو ڕۆژگارەیدا, بە ناوی لە پەراوێزی خنكانی هەڵەبجەدا, بەم شێوەیە ئەم هەوڵانەی یەكێتیمان بۆ دەگێِرێتەوە ((ئه‌وه‌ی من ئه‌مه‌وێ باسی که‌م زیاتر نه‌قش و رۆڵی حیزبه‌کانی باشووری کوردستان له‌ پێکهاتنی ئه‌م وه‌زعه‌ دا و به‌سه‌رهاتی زیاتر له‌ هه‌زارپینجسه‌د پێشمه‌رگه‌ی رۆژهه‌ڵاتی کوردستان و بنه‌ماڵه‌کانیان له‌م رووداوه‌دایه‌ که‌ زیاتر له‌ سه‌دکه‌سیان کوژران و به‌ سه‌دانیان ناچار بوون خویان راده‌ستی ریژیمی ئێران که‌نه‌وه‌ )). ((هه‌رچه‌ند زۆر جار هاتووچووی پاسدار و کاربه‌ده‌ستانی ئه‌رته‌شی ئێران بۆ بنکه‌کانی یه‌کیه‌تی ئه‌بووه‌ هۆی نگه‌رانی و ناڕازی بوونی ئێمه‌ به‌ڵام چه‌ند که‌س له‌ به‌رپرسانی ی.ن.ک. ئێمه‌یان له‌ هه‌موو جمووجووڵێکی ده‌وڵه‌تی ئێران ئاگادار ئه‌کرد و له‌به‌رانبه‌ر ره‌خنه‌ی ئێمه‌ش دا بۆ هاتووچووی ئێرانیه‌کان بۆ بنکه‌ی ئه‌وان به‌پێکه‌نینه‌وه‌ ئه‌یانوت که‌ ده‌ستتان بۆ به‌رن ده‌ستیان ئه‌بڕین!). ((دووحه‌فته‌ پێش هێرشی ئێران بۆ سه‌ر شاره‌زوور و هه‌ڵه‌بجه‌ دوو به‌رپرسی یه‌کیه‌تی هاتنه‌ لای ئێمه‌ و به‌رپرسانی ئێمه‌یان ئاگادار کرد که‌ ریژیمی ئێران به‌نیازه‌ هێرشێکی به‌رین بکاته‌ سه‌ر هه‌موو پارێزگه‌ی سلێمانی و نه‌ک هه‌ر هه‌ڵه‌بجه‌ و سه‌یدسادق به‌ڵکوو دوورنیه‌ سلێمانیش بگرن و یه‌کیه‌تی، پارتی و حه‌ره‌که‌ ئیسلامیش هاوکاری ده‌که‌ن و قه‌راره‌ دوای ئازادبوونی، ناوچه‌که‌ بده‌نه‌ ده‌ست هێزه‌ کوردیه‌کان! بۆیه‌ پێشنیارتان پێده‌که‌ین که‌ هێزه‌که‌تان یان هیچ نه‌بێ ژن و مناڵه‌که‌تان له‌مناوه‌ دوور خه‌نه‌وه‌ با تووشی له‌گه‌مارۆ که‌وتن و گیر و گرفتی خراپ نه‌بن! ئێمه‌ پێمان وانه‌بوو له‌ده‌سڵاتی سپای ئێران دا هه‌بێ '' شنروێ''، ''سوونێ'' و ''باڵامبۆ'' که‌ هه‌رکامه‌یان هه‌زاران سه‌رباز و سه‌نگه‌ری بتۆنی و کاناڵ و جێگای سه‌ختی لێ هه‌ڵکه‌نرابوو ده‌ربێنێ، چوونکه‌ پێشتریش ده‌یانجار هێرشیان کردبوو و تێکشکابوون، به‌ڵام ئه‌مجاره‌ دۆستانی یه‌کیه‌تی زۆر به‌دڵنیاییه‌وه‌ قسه‌یان ئه‌کرد و زۆریش دڵخوش بوون که‌ حه‌تمه‌ن ناوچه‌ییکی به‌رین ''ئازاد '' ئه‌بێت و ئه‌وان ئه‌بنه‌ حاکمی ( ساڵێک دواتر هه‌رکه‌ ئه‌مقسانه‌م بیر ئه‌هاتنه‌وه‌ قسه‌ییکی خوشی ک- فه‌تاح کاویانم وه‌بیر ئه‌هاته‌وه‌ و له‌به‌ر خومه‌وه‌ به‌وپه‌ڕی دڵبریندارییه‌وه‌ نه‌م ئه‌توانی پێشی پێکه‌نینی خوم بگرم) به‌هه‌رحاڵ ئێمه‌ به‌قسه‌ی دۆستانمان نه‌کرد، ژن و مناڵ و پیر و په‌ککه‌وته‌ له‌وێ مانه‌وه‌ و رۆژی ده‌ستپێکرانی شه‌ڕیش تازه‌ کار له‌کار ترازابوو، نه‌ک ده‌ربازکردنی ئه‌و گشت خه‌ڵکه‌ بێدیفاعه‌، به‌ڵکوو رزگاربوونی خوشمان که‌وته‌ مه‌ترسییه‌وه‌ و خه‌ریک بوو هه‌موو له‌به‌ین بچین و گه‌وره‌ترین کاره‌ساتی میژوی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان له‌سه‌ر ئێمه‌ تۆمار بکرێ )). پێشمەرگەكانی یەكێتی لە هەوڵەكانیان بەردەوام دەبن بۆ قەناعەت پێ هێنانی حدكا بۆ چۆڵكردنی ناوچەكە (( تێبینی: نابێت لە یادمان بچێت حدكا لەو كاتە لە ناوچەكە بارەگای گەورەی هەبوو بەتایبەتی لە ناوچەی سنووری نەوسوود, كۆماری ئیسلامی بەهەموو شێوەیەك هەوڵی دەدا لەو ناوچەیە دەریان بكات , بەهۆی پەیوەندی ینك و ئەو لایەنانە لە گەڵ ئێران ,دەشێت ئەو هەوڵانە وەك فێڵێك بۆ چۆڵكردنی ناوچەكە سەیر كرابێت و بە پڕۆژەی كۆماری ئیسلامی زانرابێت)) و بەڕێز شەوكەت حاجی مشیر بەم شێوەیە درێژەی پێ دەدات (( دوای چوار ڕۆژ جارێكی تر وەفدێكی ترمان چووینەوە بۆ لایان كە ئەمجارەیان "شەوكەت حاجی مشیر+مامۆستا ساڵەح قادر+ قادر كۆكۆیی+ محەمەد حەمە سەعید"بووین و چووینە بارەگاكانیان لە "دەرە توێ" هەموو لێپرسراوەكانیان كە لەوێ بوون لە گەڵمان دانیشتن و دوو ئەندامی كۆمیتەی ناوەندییان كە " مەنسور ڕەشید هەورامی + كاوەی بارامی "بوون لە گەڵ "محەمەدی وەلەد بەگی "دا ئەمجارەیان زۆر بە جدیتر پێمان ووتن برایان تكامان وایە بە گوێمان بكەن و ئەم سنورە چۆڵ بكەن بۆ ماوەیەك خراپ نییە با دوا ڕۆژ توشی زیان نەبین هەمو لامان . ئەگەر باوەڕیش ناكەن پەیوەندی بكەن بە سەركردایەتی خۆتانەوە چونكە ئەوان ئەتوانن پەیوەندی بكەنبە سەركردایەتی یەكێتی و باشتر باوەڕ ئەهێنن- كارەساتی كیمیابارانی هەڵەبجە بەهاری 1988- شەوكەت حاجی مشیر,ل107 )) . كاك شەوكەت دان بەو ڕاستییەدا دەنێت كە بەو هەموو تەم و مژو دەر نەخستنی ڕاستی و دڵنیا نەبوون لە یەكتری و گومانەوە, نەیان توانییووە قەناعەتیان پێ بێنن لە مەترسی پەلامارەكە ((هەموو ئەو هەوڵ و كۆششەی دامان لەگەڵ "دیموكرات و كۆمەڵەدا" " هەرچەندە هەوڵەكەیان لە گەڵ كۆمەڵە تەنها ناردنی نامەیەكی نادیارە"بە هیچ شێوەیە باوەڕیان پێ نەكردین و هێز و ماڵ و مناڵیان لەو سنورە دوور نەخستەوە ئەمەش لەبەر چەند هۆیەك بوو: 1- هیچ هەستیان بە جموجۆڵی هێزی گەورەی ئێرانی نە ئەكرد لەسنورەكەدا و بیریان لای ئەوە نەبوو كە حكوومەت ئەگەر بیەوێت لەماوەی 24 كاتژمێردا گەورەترین هێز كۆئەكاتەوە و بەڕێی ئەكات. 2- زۆر جار حكومەتی ئێران بۆ چەواشە كردنی هێزەكانی عێراق هێزی كۆ ئەكردەوە لە سنورێك دا بەڵام لە پڕ لە شوێنێكی ترەوە هێرشی ئەكرد كە دوور بوو لەو شوێنەی دەنگ و باسی بڵاو بونەوەی هێزی كۆكراوەی هەبوو. 3- زستان بوو سەرمایەكی سەخت بوو ئاسان نەبوو ئەو هەموو بارەگایانە بگوازنەوە. لەو لاشەوە باوەڕیان نەبوو ئێران بەو زستانە جموجۆڵ بكات لەو ناوچە شاخاوییە ساردەدا. 4- وەك پێشتر باسمان كرد "500"پێشمەرگەی شەڕ كەریان بە باشترین چەكەوە لە سنورەكەدا بوو , جگە لە هێزی بەرگری و لایەنگری حیزب كە نزیكەی 250-300 كەس چەكداریان هەبوو. هەموو شاخە بەرزەكانی دەورو پشتی خۆشیان گرتبوو قایمیان كردبوو, زاتا زۆر باوەڕیان بە خۆیان بوو ئەگەر ئێران هێرش بكاتە سەریان ئەی شكێنن, جگە لەوەش باوەڕیان هەبوو كە هێزی ینك لە گەڵ هێزی ئێران ناچنە سەریان و شەڕیان ناكەن. 5- دیاربوو ئەم پروپاگەندەو دەنگ و باسەش كەوتبووە بەر گوێی حكومەتی عێراق و ئەویش هەواڵەكانی بە درۆ ئەدا لە قەڵەم لای دیموكرات رێگەی پێ نەئەدان هەروا بە ئاسانی ئەو سنورە چۆڵ بكەن . چونكە بە لای عێراقەوە ئەوە تەنها پرۆپاگەندەی ئێرانە بۆ چەواشەكردنی هێزی سەربازی عێراق كە سەر قاڵی شەڕی سەركردایەتی بوو-كارەساتی كیمیابارانی هەڵەبجە بەهاری 1988- شەوكەت حاجی مشیر ل 108 )). نەك تەنها لایەنە سیاسییەكان , بگرە لە لایەكی دیكەوە كۆنترۆڵی جوڵەی خێڵەكانی ناوچەكەشیان كردووە (( لە پێشدا هەوڵماندا"حیزبەكانی دیموكرات و كۆمەڵە"ی ئێران تێ بگەیەنین سنوورەكە چۆڵ بكەن و بەڵێنمان پێدان ئەم جموجۆڵەی بە هیواین لەم سنورەدا دژی ئەوان نابێ بەمەرجێ بە گوێمان بكەن و هاوكاریمان بكەن. داواشمان كرد ئەو ماوەیەی ئێمە پێویستمان بەو سنورە هەیە با خەڵكی ئەوان لەو ناوەدا هاتووچۆ نەكات.لەو لاشەوە بۆ عەشیرەتەكان لە چەندین شوێن پاسەوانمان دانا ناوچەكە كۆنترۆڵ كەین و نەهێڵین هاتووچۆی تێدا بكرێ بۆ ئەوەی هەواڵەكانمان دەرنەچێ لەو عەشیرەتانەی سنوورەكە پێك هاتبوون لە "ایناخی+امامی+كڵاشی+باوەجانی+بەلەبزانی+تاو گۆزی"كارەساتی كیمیابارانی هەڵەبجە بەهاری 1988- شەوكەت حاجی مشیر ل113 )). كاك حاتەم مینبەری لە درێژەی یاداشتەكانیدا بەم شێوەیە درێژەی پێ دەدات و پشكێك لە ڕاستییەكان دەخاتە بەر دەست و دەڵێت: سێ رۆژ پێش ده‌ستپێکرانی هێرشی ئێران جارێکیتر به‌رپرسێکی ی.ن.ک. هاته‌ بنکه‌ی کومیته‌که‌ی ئێمه‌ (کومیته‌ی کرماشان) و به‌وردی باسی هێرشی ریژیمی کرد و وتی زیاتر له‌ بیست هه‌زار که‌سی هێناوه‌ته‌ پاوه‌ و مه‌ریوانیش پڕه‌، دڵنیابن هێرشه‌که‌ جددییه‌! . من نازانم به‌رپرسانی ئێمه‌ چۆن ئه‌م وه‌زعه‌یان بۆ ده‌فته‌ری سیاسی و شه‌خسی د. قاسملوو باسکردووه‌ و ناشزانم که‌ رێنوێنی و بڕیاری ئه‌وان چیبووه‌، به‌ڵام سه‌ره‌نجام ئێمه‌ هه‌روا له‌ جیگای خۆمان دا مه‌ینه‌وه‌ ئه‌و ئێواره‌یه‌ که‌ به‌یانییه‌که‌ی هێرشه‌که‌ ده‌ستی پێکرد که‌م که‌م ژماره‌ییک ژن و مناڵ به‌ره‌و هه‌ڵه‌بجه‌ به‌ڕێ کران، به‌ڵام تازه‌ دێرببوو و به‌یانی سه‌عات چوار شه‌ڕ له‌ هه‌رچوارلاوه‌ ده‌ستی پێکرد و ناوچه‌ بوو به‌ یه‌ک پارچه‌ ئاور. شەوكەتی حاجی مشیر دەڵێت ((كە ئێمە گەیشتینە دێی بوێن بۆ دواجار هەواڵمان نارد بۆ ئەو دەستەیەی دیموكراتی ئێران كەئیتر بەبەرییەوە نەماوە پێویستە حسابی تەواو بۆ خۆیان بكەن , بەڵام ئەوان كە بەهێزی خۆیانەوە شانازییان ئەكرد و دەوروبوریان باش قایم كردبوو ئەمجارەش زۆر گرنگیان نەدابوو بەم هەوڵەی ئێمە ,لە ڕاستیشدا چونكە هاتووچۆی خەڵكمان بە باشی قەدەغەكردبوو ,جگە لەوەش زۆربەی جموجۆڵەكانمان بە تاریكی شەو بوو بۆیە هەوڵێكمان لانەبوو كە بیسەلمێنێ لەم ناوچەیەدا شەڕێكی قوورس هەڵگیرسێ , واتە هەمان زانیاری یان هەبوو كە حكومەتی عێراق هەی بوو لەسەر ناوچەكە و لەوەش دڵنیابوون كە ئێمە بە تەنیا جێیان ناهێڵین. ئێمە بۆ ئەوەی چارەسەری كەم تەرخەمی "دیموكرات"بكەین .دوو دەفتەر وەرەقەی خۆمانمان بە "مۆری تیپی11ی هەورامانی ینك"مۆر كرد و ئامادە كرد, كە ئەگەر هەر لایەنێك و كەسێكی كوردی ئێران ی لە كاتی شەڕەكەدا ڕووبكەنە لێپرسراوەكانمان بۆ داوای یارمەتی یەكسەر وەرەقەی بۆ بكرێ بۆ ئەوەی تووشی گرتن و دەردی سەری نەبێ . بە پێی ڕێككەوتنامەكەی نێوان ئێمەو نوێنەرانی حكومەتی ئێران كە لە كرماشان بڕیاریان لەسەر دابوو, پێشتر واشمان كرد كە هەموو بەرواری كۆنی لێ بدرێت بۆئەوەی "حیسابی"بۆ بكرێت كە لە كۆنەوە ئەو كەسە بڕیاری خۆی داوە, ئەم وەرەقە مۆركراوانەمان دابەش كرد بەسەر لێپرسراوی رەِتلەكان و بارەگاكانی ناوچەكەدا بەشێكمان نارد بۆ ناو شار لای ڕێكخستن بێت بۆ هەمان مەبەست-كارەساتی كیمیابارانی هەڵەبجە بەهاری 1988- شەوكەت حاجی مشیر ل120 )), ئیتر نازانرێت ئەو كاغەزە مۆركراوانە دواتر بەكار هاتووە یان نا ؟, هیچ كەسێكی رۆژهەڵاتی وەریگرتووە ؟. كە گەیشتنە ڕۆژە ڕەشەكە , كە كار لە كار ترازا , هیچ پێشمەرگەیەكی ڕۆژهەڵات ئەو نامە مۆردارانەیان نەبینی . هەرچەندە لە گۆڤاری لڤیندا بەرپرسێكی یەكێتی كە ناوی دیاری نەكراوە, وا قسە دەكات كە ئەو كاغەزە مۆردارانەیان داوە پێیان ((گۆڤاری لڤین لە ڕاپۆرتێكی شیكاریدا لە ژێر سەر دێری "ئەو هەڵە ستراتیژییەی كیمیابارانی لێكەوتەوە"ڕاپۆرتی یاسین ڕەسوڵ عوسمان , بەم شێوەیە ئاماژە بە كێشەی ئەو تێكۆشەرانە دەدات, بەوەی كۆماری ئیسلامی لە پەلاماری هەلەبجە جگە لە ئێراق بە دوای لێدانی ئەوانیشەوە بوووە و بۆ ئەم مەبەستە جاشی بۆ پەلاماریان هێناوە, لە ڕاپۆرتەكەی لڤیندا هاتووە: "... بە وتەی بەرپرسێكی ینك شەوی پێش دەستپێكردنی ئۆپەراسیۆنەكە سێ بەرپرسی ینك لە گوندی هەوارە كۆن چوونەتە لایان(دیموكرات) و لە نیازی ئێران ئاگاداریانییان كردوون, دیموكراتەكان ڕێگەی شەڕو بەرگرییان هەڵبژارد و پاشان داوای چەند بەڵگەیەكی مەرەخەسیان كردووە, تا لە تەنگانە وەك هێزە كوردەكانی باشوور بەكاریان بهێنن...... )). بەڕێز محەمەدی حاجی مەحموودیش لە یاداشتەكانی خۆیدا, بەم شێوەیە بەسەرهاتی ڕۆژە سەختەكانی ئەو تێكۆشەرانەمان بۆ دەگێڕێتەوە (( ... كاك شەوكەت و كاك حامید ووتیان ئێران دەزانێ هێزی دیموكرات لەو ناوەیە و ئێستا هەرچی بەسیج و كوردی لای پاوە و جوانڕۆ هەیە هێناویانە بۆ ئەوەی بیانناسن و ئەگەر بگیرێن دەبێتە عەیبەیەكی گەورەو ئابڕومان دەچێت ووتیان ئێمە هیچمان پی َناكرێت و مەسئولەكانیان لە عەبابەیلێ لە (2-3) جێگا شاردومانەتەوە, من لە ڕۆژی 21-3-1988 دوای نیوەڕۆ ڕۆیشتمە عەبابەیلێ لە ژێرزەمینێكدا بون هەموویان نزیكەی (25) كەس لە مەسئولەكانیان لەوێ بوون زۆر وەزعیان خراپ بوو زۆر ناڕەحەت بوون گلەییان لە كاك شەوكەت و یەكێتی كرد كاك شەوكەت پێی وتوون هیچ چارەیەك نییە یا شەڕ بكەن تا دەكوژرێن یا تەسلیم بن بە ئێران ئەگەر خێزانەكانیان تەسلیم بێت هیچیان لێ نایات یا بۆیان دەبەنە سەردەشت یەكێتی من كە چووم هەندێك دڵخۆشیم دانەوەو ووتم هەوڵ دەدەم كە هیچ تان تووش نەبێت ووتیان (900) كەسین ووتم با (2) هەزار كەسیش بن لەوانە كاك موزەفەری میتران ئەندامی سەركردایەتی دیموكراتی ئێران و زۆری كەش بوون كاك كەماڵ دشەیی لە هۆڵە بەگیەكان جیهازێكی بی سیمی هێنا ووتی دكتۆر قاسملو دەیەوێت قسەت لەگەڵ بكات و سوپاست بكات من یەكسەر ئەوەم وەبیر هاتەوە جارێك لای واوان و لە مەقەڕی مەكتەبی سیاسی دیموكرات دكتۆر قاسملو بە كاك ڕەسوڵ و دكتۆر محمود و برادەرانی ئێمەی وتبوو حمەی حاجی محمود سەربەخۆو لەسەرحیسابی كورد پەیوەندیەكی توند و تۆڵی لەگەڵ ئێران لە سنوری مەریوان دامەزراندوەو برادەرانی ئێمەی ئیحراج كردبوو كاك ڕەسوڵ وتبوی ئێمە خۆمان ئاگادارین لە پەیوەندییەكانیان یەكسەر ئەو قسەیەم وەبیرهاتەوە ووتم كاك كەماڵ سڵاوی لێبكە چونكە جیهازەكان هەموو كۆنترۆڵ بون ووتم ئێمە كوردین و لە هەموو ناخۆشیەك لەگەڵ میلەتی خۆمانین لە هەر جێگایەك هەبێت لەناو ژووەكە هەموویان دەستیان دەكرد بە پشتێنەكەمدا لە ناو عەشائیری ئەو مەعنای ئەوەیە كە ڕجا دەكەین دكتۆر قاسملو بە جیهازەكە هاواری دەكرد دەیوت حیزبی دیموكرات مردن و زیندوبونەوەی بە دەستی كاك مەحمودی حاجی محمەدە ئیتر منیش (2-3) پێشمەرگەی خۆمم نارد مەلا فائیق و چەند كەسێكی تر بە سەیارەكانی خۆمان هەموو مەسئولەكانیان لە گۆمە لار و خورماڵەوە لە بەری هێلان پێ وە و لە ناو هەموو سوپای پاسداران و جەیشی ئێرانەوە گەیاندە مەقەڕەكانی سورێن لە میری سورەوە بۆ شەوی دوایی كاك شەوكەت و كاك حامید هێزەكەی دیموكراتیان گەیاندبووە نزیك خورماڵ لەوێ تەسلیم بە برادەرانی ئێمەیان كردبوو ( ڕۆژمێری پێشمەرگەیەك – محمد حاجی محمود – بەشی سێ یەم – ل117-118).  كاك حاتەم مینبەری لە بەشی دووی یاداشتەكانیدا "لە پەراوێزی خنكانی هەڵەبجەدا" دەڵێت: ((سپای ئێران به‌ره‌و سه‌ید سادق و شانه‌ده‌ری له‌ حاڵی پێشڕه‌وی دابوون و رادیۆ تاران مزگێنی گیرانی سلێمانی به‌ بیسه‌رانی ئه‌دا؛ نێوان هه‌ڵه‌بجه‌ و به‌ره‌کانی پێشه‌وه‌ی شه‌ڕ زیاتر له‌ سی (30) کیلۆمه‌تر ده‌بوو، واتا ئێمه ‌و خه‌ڵکی هه‌ڵه‌بجه‌ زیاتر له‌ سی کیلۆمه‌تر له‌ پشته‌وه‌ی به‌ره‌ی شه‌ڕ له‌ گه‌مارۆدا و سه‌رگه‌ردان سه‌عاتمان بۆ رووداوی چاوه‌ڕوانکراو ئه‌ژماردن. ئه‌گه‌ر هێزه‌کانی ی.ن.ک و پ.د.ک بیانویستبا ئه‌یانتوانی پێشی خه‌ڵک به‌رده‌ن و لانیکه‌م له‌شار چووبانایه‌ ده‌ره‌وه‌ تا ئه‌گه‌ر شار بۆمبارانیش کرا خه‌ڵک نه‌کوژرێ؛ به‌ڵام ئه‌وان له‌لایه‌ک فریوی فروفیشاڵی ته‌بلیغاتی ئێرانیان خوارد و له‌لایکیتره‌وه‌ دڵڕه‌شی سه‌دام و به‌عسیان به‌که‌م گرت، تا ئه‌و به‌ڵایه‌ به‌سه‌ر خه‌ڵکی هه‌ڵه‌بجه‌ و خورماڵ و سیرواندا هات. لاپەڕەكانی ئەو ڕۆژگارە پڕە لە خیانەت و مرۆڤ فرۆشتن, پڕە لە دەڵاڵی كردن بەسەری براكانەوە, با بزانین كاك حاتەم لە بەشی سێیەمی یاداشتەكانیدا چۆن باسی لاپەڕەیەكی ناشرینمان بۆ دەگێڕێتەوە,ئەو لاپەڕەیەی لە باشووردا لە سەردەمی ئەنفالدا دەیان كەلەسەری بردەوە بۆ ئەنفالچییەكان, پێویستە كاك حاتەم ئەو كەسە دیاری بكات, دەنا ئۆباڵی مێژوو لێی نابورێت((رۆژیک پاش شیمیایی بارانه‌که ‌''موحسین ره‌زایی'' فه‌رمانده‌ی سپای پاسدارانی ئێران، خوی هاتبووه‌ هه‌ڵه‌بجه‌ و کێشه‌ی ئێمه‌ی له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی یه‌کیه‌تی نیشتمانی کوردستاندا باس کردبوو، ئه‌وانیش که‌سێکیان بۆ لاێ ئێمه‌ نارد و وه‌زعه‌که‌یان له‌گه‌ڵدا باس کردین، یه‌کێک له‌ به‌رپرسانی ی.ن ک پێشنیاری کردبوو که‌ ئێمه‌ بچینه‌ هه‌ڵه‌بجه‌ و له‌ چه‌ند ماڵی به‌رزدا که‌ به‌ "شۆقه‌ سپیه‌کان" به‌ ناوبانگ بوو خومان حه‌شار ده‌ین و ئه‌و به‌ڕێزه‌ قه‌ولیشی دابوو که‌ ئه‌گه‌ر ئێرانییه‌کانیش بزانن کاریان پێمان نابێ! دیاره‌ ئه‌مه‌ پلانێکی خاوی ئه‌و به‌ڕیزه‌ و ''براده‌ر ره‌زایی'' بوو تا هه‌موومان له‌و ماڵانه‌ که‌ن و دوایه‌ به‌ به‌رنامه‌ بێنه‌ سه‌رمان و بێزیان له‌ به‌ینمان به‌رن، بۆیه‌ ئێمه‌ قه‌بووڵمان نه‌کرد. ئێواره‌که‌ی هه‌لیکۆپته‌رێکی ئێران نزم نزم هات به‌سه‌رماندا فڕی و ئه‌وانه‌ وه‌ک من چاویان کز نه‌بوو ئه‌یان وت به‌ کامێرای ڤیدیۆ فیلمیان لێ گرتووین، ئێمه‌ به‌یه‌ک فیشه‌ک ئه‌مان توانی ئه‌م کۆپته‌ره‌ی دژمن بخه‌ینه‌ خواره‌وه‌ به‌ڵام ئه‌م کاره‌ وه‌ک درۆخاندنی هێلانه‌ی زه‌رده‌واڵه‌ وابوو، پاش چه‌ن ده‌قێقه‌ هه‌زاران سه‌ربازی ئێرانیمان وه‌سه‌ر ده‌گه‌ڕان و تووشی شه‌ڕیکی نه‌خوازراو ئه‌بووین.  پێویستە كاك حاتەم پیاوی نەخشەی شوقە سپییەكان ئاشكرا بكات , دیارە لاپەڕەكان هەموو ڕەش نین, مرۆڤە خاوەند باوەڕەكانیش جێگەی ستایشن, كاك حاتەم لە بەشی پێنجی یاداشتەكانیدا, بەم شێوە باسی ڕۆڵی كۆمەڵێك لە تێكۆشەر دەكات و دەنووسێت ((سه‌رئه‌نجام لای ئێواره‌ هه‌روه‌ک رۆژی پیشوو به‌ هاوکاری حه‌مه‌سیاسی و هاوڕێیانی له‌ سه‌فێکی رێک و پێک دا به‌ره‌ خورماڵ به‌ بناری کێوه‌کان دا که‌وتینه‌ڕی، هێشتا نیوسه‌عات رێگامان نه‌بڕیبوو له‌سه‌ر جاده‌ی ته‌وێڵێ - هه‌ڵه‌بجه‌ تووشی ستوونێکی سپاێ ئێران بووین! یه‌کیه‌تییه‌کان چوونه‌ پێشی سپاکه‌ی ئێران، داوایان لێکردن رێگامان بده‌ن و وتیان ئێمه‌ هێزی یه‌کیه‌تین و ئه‌چین بۆ میری سوور! ئێرانیکانیش بێ گیر و گرفت رێگایان بۆ کردینه‌وه‌ و به‌ نێوان ستوونه‌که‌ دا تێپه‌ڕین و درێژه‌مان به‌ رێگا دا، نزیکه‌ی سێ سه‌عاتێک روویشتین، به‌ناو ده‌یان دۆڵ و چه‌ندین چۆم دا تێ په‌ڕین و به‌رپرسان هه‌ر هاواریان ئه‌کرد که‌ ئاو نه‌خوه‌نه‌وه‌ ئاوه‌که‌ '' مه‌سموومه‌'' به‌ڵام پێشمه‌رگه‌ی ماندووی تینووی هێز لێبڕاو که‌ی گوێ له‌م هاوارانه‌ ئه‌گرت! چه‌ندین که‌سم بینین مشتیان پڕ ده‌کرده‌ ئاوو و دوای خواردنه‌وه‌ی ئه‌یانوت ئاو چۆن '' مه‌سمووم ئه‌وێ''. یۆست هەلتەرمان بەمشێوەیە ئەو گەشتە سەختەی دیموكراتەكان دەگێڕێتەوە لو ڕۆژە ڕەشە پڕ لە خیانەتەدا (( كوردە ئێرانییەكان دوو ڕۆژ شەڕیانكرد لەگەڵ ئەوانەی پەلاماریان دان و تەنها 3 پیاویان لە دەستدا و دوا جار بەرەو خورماڵ پاشە كشەیانكرد, لەوێوە مەفرەزەیەكی ینك كەوتنە تەك جەنگاوەرەكان و خێزانەكانیان بۆ پارێزگارییان لە گەشتێكی مەترسیداردا وماوەی سێ ڕۆژ بەڕێوە بوون تەنها بە شەو ڕێیان دەكرد, بە درێژایی زنجیرە شاخ و بە دەوروپشتی ڕەبایەی تازە دامەزراوی ئێراندا و بەسەر هێڵی بەرەدا , لە نزیك شارۆچكەی سەید سادقەوە, گوزەركردن بە ناوچەكەدا زۆر سەخت و دژوار بوو, چونكە بە خەستی مینڕێژ كرابوو. پێشمەرگەكانی ینك بەو هۆیەوە كە چەند ساڵ بوو نەچوبوونە ئەو ناوچەیە, شارەزای ئەو شوێنانە نەبوون كە مەترسیدار بوو, هەر چۆنێك بوو سێ جەنگاوەری حدكا بە مین بریندار بوون لە كاتی كشانەوەیاندا, بەڵام پێش ئەوەی بپەڕنەوە بۆ بەری عێراق , بە بێتەل سەركردەكانی خۆیان لە بۆلێ, بە چیای قەندیلەوە, ئاگادار كرد و داوایان لە سەركردەكانیان كرد بە فەرماندەكانی عێراق بڵێن لە سەید سادق لە كاتی تێپەڕینی ئەماندا تەقە نەكەن –كارێكی ژەهراوی ,یۆست هلتەرمان ,كۆمپانیای ئاوێنە,ل256 )). ئەم هاوكارییانە بۆ پێشمەرگەكانی حدكا جێگای پێشوازی سەركردایەتی یەكێتی نەبووە, تەنها دەسپێشخەری دڵسۆزانە بووە,بۆیە پێی ناچێت هەڵوێستی حیزبی بووبێت , ئەگەر لەكاتێكدا ئەم وتانەی كاك شەوكەت دوور بێت لە تاكتیكی دیبلۆماسیەتەوە ((یەكێتی نیشتمانی كوردستان زیاتر یارمەتیدەر بوو بۆ حدكا و شەوكەت سەرزەنشتكرا لەسەر ئەو ڕۆڵەی لە ڕزگار كردنیاندا گێڕای و لە كەدار بونی پەیوەندی دواتری لەگەڵ ئێرانییەكاندا –كارێكی ژەهراوی ل256 )). هاوكات بەهۆی هاوكاری كوردەكانی رۆژهەڵاتەوە بۆ ماوەیەك حەمە سیاسی و حامیدی حاجی غالی لە ئێرانییەكان قاچاغ دەبن وەك خۆیان دەڵێن, وەلێ لەو رۆژانە كاك حامید سەفەری ئێران دەكات بۆ هێنانی كۆسرەو مەكینەی كارەبا.

چیا عەباس        کارکردنی هێزە کوردیەکان لە سەر ئەنجامەکانی هەڵبژاردن بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و پەرلەمانی کوردستان جارێکی تر سەلماندی ئەو هێزانە لە مەقامی یەکەمدا بۆ خەمەکانی خۆیان سەرقاڵی ئاڵوگۆر و سەفقەی سیاسی و حوکمرانی دوای هەڵبژاردنەکانن، نمونەی شێوازی کاندیدکردنی کوردێک بۆ سەرۆک کۆمار و کاندیدەکان بۆ چەند وەزارەتێک لە بەغدا و چاوشارکێی پارتی و یەکێتی لە سەر پۆستەکانی کابینەی نۆ ئەو راستیە تاڵە دەسەلمێنن. ئەگەرچی بەشێکی ئەم هاوکێشەیە مافی هێزەکانە و رەوایە وەلێ نیەتی پشت ئەو جۆرە مامەڵەکردنە زەمەنێکی درێژە کەوتۆتە ژێر پرسیارە. بە گشتی دۆخی عێراق و ناوچەکە لە بەرژەوەندی کوردا نیە، هێزە زلهێزەکانی دنیا و ناوچەکە  دۆخی سیاسی و ئابوری و ئەمنی و حوکمرانی باشوریان وەک مشتێک لم لە مستیاندا هەڵگرتوە، لە گەڵ هەر گرژی و توندبونێکدا برێکی لمەکە لە نێو پەنجەکانیانەوە هەڵدەوەرێت. شکستهێنان بە ریفراندۆم و روداوەکانی ١٦ ئۆکتۆبەر ئەو راستیە دەسەلمێنن، هەر ئەو هێزانەش چ ساتێک ویستیان دەتوانن سەر لەنوێ چنگیان بە لمی کوردی گەرم کەنەوە.  سەرکردایەتی سیاسی کورد لە ناچاریەوە یاخود بۆ مەرامی تایبەتیان بێت ئەم دۆخەیان قبوڵ کردوە، گەیشتونەتە قەناعەتێک باشترە لەو چنگەدا و بەو شێوازە بمێننەوە، چونکە زۆر باش تێگەیشتون هەر ساتێک مستەکە کرایەوە وەک ئاردی نێو درکیان لێدێت.  مایەی هەزار و یەک پرسیارە بۆچی هێزەکان لە دۆخێکی وا دژواردا لە سەر چەند پۆستێک کەوتونەتە شەن و کەوی یەکتر، زیادە بۆ ئەمەش بەشێک لەو هێزانە لە سەر حسابی بەرژەوەندی میللەت حوکمرانیان کردوە بە ئامرازێک بۆ رازیکردنی باڵ و تاقمە زۆر و ناکۆکانی نێو خۆیان؟ ئەوان وێرای ناکۆکی و جیاوازیەکانیان بەرژەوەندیەکانیان بە یەکەوە گرێدراون، هەر ساتێک بە تەواوی لەیەکتر بترازێن بێجگە چەند تورەکە پارە و چەکدارێک شتێکی ئەوتۆیان نامێنێت.  بۆ سی ساڵ دەچێت کورد لە باشور حوکمی خۆی دەکات کەچی پرسە بنەرەتیەکانی کورد لە گەڵ بەغدا و وڵاتانی درواسێ و ناوچەکە نەک بە قازانجی کورد نەشکاونەتەوە بەڵکو خراپتر بون. ئەوەی دەگوزەرێت سورانەوەیە لە فەزایەکی زۆر گەورەتر و بەهێزتر لەوەی هێزەکانی باشور بتوانن دەسکاری بکەن و لێی دەرچن، دەیان جار دەرکەوتوە پاشکۆی روداوەکانن.  سەرە داوە گرنگەکانی گەران و دۆزینەوە و بەرهەمهێنان و گواستنەوە و فرۆشتنی نەوت، ئاسایشی کارەباو و ئاو و خۆراک و تەندروستی و سوتەمەنی و کۆمەڵایەتی و ناوخۆی هەرێم، پەیوەندی هەرێم بە دنیای دەرەوە، سیستەمی بەرگری و مەشقکردن و چەککردنی هێزەکانی پێشمەرگە و چەند تەوەرێکی گرنگی تر بە ئیرادەی کوردی بەرێوە نابرێن. رۆڵی حکومەتی هەرێم و دامەزراوەکانی جێبەجێکردنی بەشێکە لەو ئەجێندانەی بۆ ئەو بوارە بنەرەتیانە دارێژراون، ئەمەش بە کەم و کوری و گەندەڵی و پشک پشکێنەی حزبی ئەنجام دەدرێن، دەسەڵاتدارە خۆپەرست و چاوچنۆکەکانیش لێی تێر نابن.    حوکمرانی هەرێم شکستی گەورەی لە چەند بواری هەستیاردا دروێنە کردوە: پاشەکەوتی موچە، شکستی سیاسەتی سەربەخۆیی ئابوری، بە نیشتیمانی نەکردنی هێزەکانی پێشمەرگە و پەیوەندیەکانی هەرێم، قەرزداری زیاتر لە دە ملیار دۆلار، ناجێگیری و نارونی لە گەڵ بەغدا، گوێرایەڵی بۆ وڵاتانی داگیرکەری کوردستان و پشتکردن لە تێکۆشەرانی بەشەکانی تری کوردستان، ئەو نمونە زەقانەن کە دەیسەلمێنن لە چ دۆخێکدا گیرساوینەتەوە.  زۆربەی هاوڵاتیانی کوردستان پاش نزیکەی ٣٠ ساڵ ئاشنا بون بە خواست و ویست و رەفتاری دەسەڵاتداران، ئەوەی لایان مایەی پرسیار و سەرسورمانە هەڵوێستی نابەجێ و خۆپەرستانەی دەسەڵاتدارانی گۆڕانە.  لەم دۆخەدا دەسەڵاتدارانی گۆڕان بە بریاری بەشداری لە حکومەت ئاویان کردە ئاشی رکابەرەکانیەوە، پەلەپروزێ و سەرپێیانە خۆیان لە سایەی سەرابی چاکسازی و گۆرانکاریدا حەشار داوە، وەک فەقێ و مەلا نابینەرە دێرینەکانی کوردەواری نوشتە و دوعا بۆ حەز و خواستەکانی خەڵکە بێ ئومێدەکان دەچرنەوە و دەپێچنەوە.  ئەوان گۆڕانیان هاویشتە ناو گێژاوێکی سیاسی و حوکمرانیەوە کە دوای دو پاشەکشەی گەورە لە هەڵبژاردنەکان پێویستی پێ نەبو، ئەوەی بنەرەتی پێویستی بو چاکسازی ناو ماڵی خۆی بو. ئەمەیان نەکرد، بە هەڵپە و لە سەر ئەژنۆ رویان لە کەعبەی دەسکەوت و پێگە و پارە و دەسەڵاتی وەهمی کرد، ئیتر چۆن دەتوانن چاکسازی لە جەنجاڵی حوکمرانی و سیاسی کوردستان بکەن، عەرەب وتەنی : " فاقد الشی‌و لا یعگیە".  ئەوان بزوتنەوەکەیان خستۆتە بەردەم دو ریانێک، رێگەی شکستێکی گەورەتر بۆ گۆڕان بە پوچەڵکردنەوەی جومگە بنەرەتیەکانی گۆڕانبون لە سایەی فەرمانرەوایی و دەسکەوت و گەندەڵیدا کە پاشکۆیەتی و بێدەنگی و لادانیان لێدەکەویتەوە، یاخود رێگەی یاخیبونێکی بەرفراوان لە ناو بزوتنەوەکە کە هیچ مانایەک بۆ بەشداری گۆڕان لە حکومەتدا ناهێڵێتەوە. ئەوەی دەمێنێتەوە گروپێکی خۆپەرستی بچوک کە مەبەستیەتی دوا قۆناغەکانی ژیان بە خانەنشێنیەکی چەور و چەند دەسکەوتێک بە سەرببات.  هێشتا درەنگ نیە، دەسەڵاتدارانی گۆڕان هەلێکیان لە بەردەمدایە لە رێکەوتنی بەشداری حکومەت پاشگەز ببنەوە، بە پێچەوانەوە سەرجەم بەرپرسیاریەتی هەمو ئاکامەکانی کارەکانیان دەکەوێتە ئەستۆ. بێگومان جەماوەری گۆڕان، بێجگە چەند گروپێکی خۆپەرست و بەرژەوەندخواز و ناسراو نەبێت، هەڵوێستێکی تر جیاواز لەوەی ئێستا وەردەگرن. رۆتەردام: ١٥ مارسی ٢٠١٩            

لوقمان حەوێز بەم لێكدانەوانەی خوارەوە كە بۆچوونی خۆمە نامەوێت توشی دڵەڕاوكێتان بكەم، بەڵام پێم باش بوو ئەم بۆچوونەم بخەمەڕوو بۆ ئێوە دوای ئەو تێكشێوانەی دوێنێ كە بەسەر خرمەتگوزاریەكانی فەیسبوك هات و گەورەترینیان و پڕشەرمەزارترینیان بوو لەوەتەی دروستبوونی... فەیسبوك لەوانەیە كۆنتڕۆڵی پلاتفۆرمەكەی خۆی بەتەواوی لەدەست خۆی بێت، بەڵام لەبەر ئەوەی هەموو خزمەتگوزاریەكانی ئەم كۆمپانیایە تۆڕی ئینتەرنێت بەكاردێنێت و ئەو تۆڕەش جیهانیە و بەتەنیا یەك خاوەنی نیە، هەروەها لە ئێستادا هیچ لایەنێك كۆنتڕۆلی تەواوی بەسەر ئەو تۆڕەدا نیە لە جیهاندا، بۆیە ئەم جۆرە تێكشێوانانە بەردەوام دەبن لە ڕوودان، ئەم وەستان و تێكشێوانانە نەوەك تەنیا بەسەر فەیسبووك دێن بەڵكو لەوانەیە هەموو ئەو كۆمپانیا و لایەنانەی خزمەتگوزاریەكانیان لەڕێگەی ئەم تۆڕە دەگوازنەوە بەدوور نەبن لەم تێكشێوانانە و لە هێرشە ئەلیكترۆنیەكان بەگشتی وەكو گوگڵ و ئەمازۆن و زۆربەی دامەزراوە گشتی و تایبەتیەكانی تریش، بەداخەوە تا ئێستا هیچ ڕێكەوتنێكی جیهانی تۆتمە نیە بۆ ڕێكخستن و بەڕێوەبردنی ئەم تۆڕە جیهانیە گرنگە، تا ئێستا ئەمەریكا و چین و ڕوسیا و یەكێتی ئەوروپا كە بەهێزترین و كاریگەرترینی لایەنەكانن لەجیهان ڕێكنەكەوتوون لەسەر ڕێكخستن یان كۆنتڕۆلكردنی تەواوی تۆڕی ئینتەرنێت... تۆڕی زانیاری ئینتەرنێت لەگەڵ ئەو گرنگیەی كە هەیەتی، بەڵام بەداخەوە وەكو شوشە ناسكە، ئەوەندە ناسكە لە ئەگەری ڕوودانی هەر ناكۆكی و شەڕێكی گەورە لە جیهان، یاخود ڕوودانی كارەساتی سروشتی گەورە یەكەم شت دەبێت لەگەڵ سەتەلایتەكان لەكاردەكەون، تۆتمەترین هۆكاری پەیوەندیكردن تا ئێستا لە جیهان شەپۆلەكانی ڕادیۆن (شەپۆڵی درێژ و مامناوەندی و كورت) لەگەڵ ئەوەی سەرەتایی ترین هۆكاری پەیوەندیكردنە، هەر بۆ زانیاریتان تا ئێستا لەهەموو دامەزراوە سەربازی و هەستیارەكانی جیهان ئەم هۆكارەی پەیوەندیكردن واتە پەیوەندی ڕادیۆیی هێڵراوەتەوە لەبەر ناسكی هۆكارە نوێیەكانی تر... لە ئێستادا كۆمەڵێك ململانێ و كێشەی هەڵپەسێردراو و چارەسەرنەكراو هەیە لە جیهاندا كە لەهەموو كاتێك ئەگەری ئەوە هەیە تەشەنە بكەن و ببنە هۆی هەڵگیرسانی شەڕ، هەروەها ئەگەری ڕوودانی كارەساتە سروشتیەكانیش لەزیادبوونە، بەبۆچوونی من پێوستە لەهەموو ماڵێك ڕادیۆیەكی شەپۆلی كورت هەبێت بۆ وەرگرتنی زانیاری لەو كاتانە، هیوادارم هیچ كێشەیەكی وەها ڕوونەدات، بەڵام وەستان و تێكشێوانی سەرتاسەری خزمەتگوزاریەكانی كۆمپانیایەكی خاوەن پتر لە 400 ملیار دۆلار بەم شێوەیە جێگەی سەرنجە و پێمان دەڵێت لەگەڵ هەموو پێشكەوتنە زانستی و تەكنەلۆژیەكانیش، بەڵام لە ئێستادا لە جیهانێكی زۆر جیاواز دەژین بەبەراورد بە پێش چەند دەیەیەك، جیهان و شارستانیەتەكەمان ئەگەر هەمان بێت هێشتا زۆر سەرەتایی و ناسكە...  

هاوکار عەبدولستار یەکێتی نیشتیمانی زیاتر لە شەش ساڵە خەون بە وەرگرتنی وەزارەتی ناوخۆوە دەبینێت و پێ ناچێت بەم نزیکانەش خەونەکەی بەدیبێت. لەسەروبەندی پێکهێنانی کابینەی هەشتەمی حکومەت، یەکێتی وەرگرتنی وەزارەتێکی ئەمنی کردە بیانوی بەشداری لەحکومەت ئەوەش دوای ئەوەی گۆران وەزارەتی پێشمەرگەی وەرگرت، ماوەیەکی زۆر پێکهێنانی حکومەت دواکەوت هەتا لەگەڵ پارتی رێککەوتن کە وەزارەتی ناوخۆ و شەهیدان بە هاوبەشی دووساڵ بەدووساڵ بەیەکەوە بەڕێوەبەرن، بەڵام پێنج ساڵ بەسەر رێکەوتنەکەدا رۆیشت و رێککەوتنەکە جێ بەجێ نەکرا. پرسیارەکە ئەوەیە یەکێتی بۆ ئەوەندە جەخت لە وەرگرتنی ئەو وەزارەتە دەکاتەوە و پارتیش بۆ وەزارەتەکە بەکەس نادات ؟ وەزارەتی ناوخۆ گرنگترین وەزارەتی حکومەتە لەدوای سەرۆک و جێگر زۆرترین دەسەڵاتی هەیە و بەرپرسی هەموو بەرێوەبردن و کارەکانە، وەزارەتی ناوخۆ لەچەندین سلکی گرنگ پێکدێت وەک پارێزگارەکان و ئەنجومەنی پارێزگاکان و قایمقام و مدیر ناحیەکان و پۆلیس و پۆلیسی هاتوچۆ و هێزەکانی بەرگری فریاکەوتن و زێرەڤانی و نشسینگە و پاسەپۆرت و جنسیە و کارتی نیشتیمانی و دەیان شوێنی گرنگی تر ، ئەمە جگە لەو بودجە و داهاتە زۆرەی وەزارەتەکە هەیەتی. وەزیر لە وەزارەتی ناوخۆ دەتوانێت رۆڵێکی گرنگ ببینێت و دەسەڵاتێکی زۆری هەیە، هەرجەندە هەتا ئێستا بریکاری وەزیری ناوخۆ کە لەپشکی یەکێتیە وەزیری فعلی زۆنی سەوزە !!! بەڵام یەکێتی دەیەوێت ئەو وەزارەتە وەرگرێت و سودمەند بێت لە دەسەڵات و پێگەی گرنگی وەزارەتەکە. یەکێتی لە کابینەی پێنجەم عوسمانی حاجی مەحمودی کردە وەزیری ناوخۆ بەڵام ئەوکات دوو ئیدارەیی زۆر زەق بوو و وەزیر ئەو رۆڵە گرنگەی نەبوو، بۆیە یەکێتی ئەمجارەش لە پێکهێنانی حکومەتدا داوای وەزارەتی ناوخۆ دەکات، ئەگەر بەدەستیبهینێت کێشەیەکی گەورەی باڵەکانی حەل دەکات، بەڵام زانیاریەکان ئەوەمان پێ دەڵێت پارتی بەهێچ شێوەیەک ئەو وەزارەتە رادەستی یەکێتی ناکات و یەکێتیش خەونەکەی بەدینایەت.

ئاراس وەلی   هەرێمی کوردستان هەرێمێکی بچوک و کەمتوانا و سنوردارە لە زۆر بواردا. خاوەنی سیستەمێکی ئابوری سەردەمیانەو بازاڕێکی زیندو کارا نییە.  لەئاستی بەڕێوەبردن و دامەزراوەیدا کەم ئەزمونە و پڕە لەکێشە و رۆتینی زۆر، لەڕوی کارمەند و کادری حکومیەوە هەژار و پاسیڤە. هەرێمی کوردستان تا ئێستا دەستورێکی تایبەت بەخۆی نییە، یاسا و رێنماییەکان لەسێکتەرە جیاوازەکاندا زۆر جار دەبنە رێگر و ئاستەنگ بۆ پرۆسەی بەڕێوەبردن. رێژەی  کارمەندان و موچەخۆرانی ئەم هەرێمە زۆر زۆر زیاترە لەو ستاندارتەی لە تەواوی جیهاندا رێزلێگیراوە. بە مانایەکی تر بودجەی حکومەت نزیکەی لەسەدا شەست بەرەو ژوری دەڕوات بۆ موچە. شەڕ و ململانێی ناتەندروستی سیاسی و دەستوەردانی کاستە سیاسییە گەندەڵەکان لەکاروباری حکومەت دا، بوە بەهۆی لاوازی دەسەڵاتەکانی قەزائی و تەشریعی و تەنفیزی. هەرێمی کوردستان مێژویەکی خۆبەڕێوەبردنی زیاتر لەچارەکە سەدەیەک هەیە، بەڵام ئەم هەرێمە مێژویەکی دورودرێژتری لەژێر دەستەیی و دواکەوتویی و هەژاریش دا هەیە. بەشێک لەو مێژوە هەژارەش بریتی بوە لە تراژیدیای ململانێی سیاسی و شەڕی یەکتر سڕینەوە. لەم هەرێمەی ئێمەدا پاشماوەکانی شەڕی ناوخۆ بەشێوازی تر لەناو حوکمڕانیەکەدا کاریگەری نێگەتیڤی هەرماوە. نەبونی متمانەو باوەڕنەبون بە بەشداری و شەراکەتی راستەقینە لەنێوان هێزە سیاسیەکاندا، رەنگە گەورەترین کۆسپ بێت لەبەردەم دروستکردنی حکومەتێکی بەهێز و خاوەن پلان بۆ چوارساڵی تەمەنی هەرکابینەیەک. تا ئیمڕۆش کاریگەری ئەو مێژوە خوێناویە لە یەکتر کوشتن و سڕینەوە،  لە سیاسەت و پێکەوە ژیانماندا ماوە و، مێژوی شەڕی ناوخۆ برینێکی قوڵە، ئەم برینە زۆرجار لەیادو بۆنەکاندا بەخیتابی حەماسی و پۆپۆلیستی و عاتیفیانە قەتماغەکەی لادەبەین و خوێ دەکەینەوە ناو زامی ئەو مێژوە خوێناویەوە..!. شەڕی ناوخۆی هێزە سیاسییەکانی دوێنێ باشترین و دڵسۆزترین کەسایەتیەکانی ئەم وڵاتەی پێ لەناوبردین. ئەگەر کۆتایی بەو رەوشە نەهێنین لەدواجاردا ئەو برینانە دەبنە ماکی سەرەتانی تەواوی جەستەی نەتەوە و نیشتیمانەکەمان لەناو دلێمایەکی هەژاری و دواکەوتندا قەتیس دەکات!. هەرچەندە ئێمە لەناوخۆدا ناتەباو پەرتەوازە بین، بارتەقای ئەوە  تۆوی قین و تۆڵەسەندنەوە و یەکتر شکاندن دەچێنین، بوختان و درۆ بۆ یەک هەڵدەبەستین. لەسەر هیچ پرۆژەیەک تاسەر لەگەڵ یەک رێکناکەوین. خاڵە ناکۆکەکان زەق دەکەینەوە، دەیکەینە هەوێنی وتاری حەماسی و، میتودی یەکتر تەخوینکردن. دەستکەوتە مێژویەکان دەکەینە دەستکەوتی تەنها خۆمان و ناخوازین کەسی دیکە بەشدار بێت!. بەڵام ئێستا رۆژگارێکی ترە، کورد نەتەوەیەکە جیاواز لەجاران ناسراوترە، پێگەو گرنگی کورد لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهانی دور و نزیکدا لەسەدەکانی پێشو بەهێزترە. ئێستا قۆناغێکی ترە لە خەبات و تێکۆشانی ئێمە بۆ ئازادی و سەربەخۆیی. پیادەکردنی سیاسەتێک کە نزیکمان بکاتەوە لەو ئامانجە، پێوستی بە ئیستقراری سیاسی هەیە، ئیستقراری سیاسیش پێوستی بەتێگەیشتنی هاوکۆ هەیە بۆ هەمو پرسەکان. بەمانایەکی تر ئێستا قۆناغی یەکتر قەبوڵ کردنە، نەک یەکتر سڕینەوە. قۆناغی پێکەوە کارکردنە نەک دژبەیەک کارکردن. ئێستا کاتی قسەکردنی جددیە لەسەر هەمو ئەو هۆکار و ئاستەنگانەی کەبونەتە هۆی دواکەوتنی کۆمەڵگاکەمان. کاتی کارکردنی جددیە بۆ دانانی پلان و جێبەجێکردنی بەرنامەی کار لە ئەرزی واقیعدا کە رەنگدانەوەی راستەوخۆ و کاریگەری لەسەر تاک و کۆمەڵگاکە هەبێت لەبەرەو باشتربونی ژیان و گوزەران. لەبەرزبونەوەی ئاستی زانست و مەعریفە و داهاتی تاک دا. دانانی مارشاڵ پلانی سیاسی ئێمە بۆ گوێزانەوەی کۆمەڵگا وڵاتەکەمان  لەدۆخێکی خراپ و دواکەوتوی چەقبەستوی پڕ لەخورافاتەوە بۆ دۆخێکی پڕلەژیاندۆستی و پێشکەوتن و، بون بەبەشێک لەجیهانی دەرەوەی خۆمان و دنیای گلۆباڵی. پێوستی بەخیتابێکی عەقلانی هەیە، پێوستی بە توانای هەموان و تەجرەبەی وڵاتان و میلەتانی دنیا هەیە. هیچ وڵات و میلەتێک نییە گەیشتبن بە لێواری ئازادی و سەربەخۆیی و ژیانێکی شایستەو رێزلێگیراو بەبێ رێکەوتنێکی ناوخۆیی خۆیان و یەکتر قەبوڵکردن و تێگەیشتنی هاوبەش بۆ بەڕێوەبردن و حکومڕانیکردن. دۆخی ئێستای کوردستان هەستیار و ناجێگیرە، لەڕوی سیاسیەوە قەیرانی گەورە و هەمجۆری کەڵەکەبوی چەندین ساڵەی  بێچارەسەر هێشتۆتەوە. قەیران بوە بەکێشەی بۆماوەیی و کەلتوری فەرامۆشکردن و بێهیوایی!. قەیرانی سیاسی لەهەرێمی کوردستاندا کاریگەری نێگەتیڤی لەسەر تەواوی جومگەکانی کۆمەڵگای کوردستاندا داناوە. کێشەکانی بواری بەڕێوەبردن، ئابوری، خزمەتگوزاری، فێرکاری و تەندروستی، ببوە بە هۆکاری سەرەکی لەبەرهەمهێنانی کۆمەڵگایەکی نەخۆش و دواکەوتو، نەخوێنەدەوار. بۆیە ئەرک و بەرپرسیارێتیەکی گەورە لەئەستۆماندایە کە رێکبکەوین لەسەر بەرنامەی هاوکۆ بۆ بەدەستهێنانی  شائامانجی هەمومان. پێکهێنانی حکومەت پێوستی بە نیەت و ئیرادەیەکی بەهێز هەیە لای سەرجەم هێزە سیاسییەکان، کە ئەو ئیرادە و نیەتەش لەدواجاردا دەبێتە هەوێنی لێکتێگەیشتن و پێکەوە کارکردن و یەکتر قەبوڵکردن. سوپایەکی نیشتیمانی رێکخراو، مەشقپێکراو کە گرێدراوی پاراستنی دەستکەوتەکانی خەڵک بێت، ئەرکی هەمولایەکمانە بەئیرادە و نیەتێکی مەسئولانەوە ئەو سوپا نیشتیمانییە دابمەزرێنین، جیهان چاوی لێمانە و هاوکارمان دەبن بۆ ئەو ئەرکە. پەرلەمانێکی کاراو زیندو، حکومەتێکی بەهێز، دەسەڵاتێکی دادوەری رەشید و بێلایەن، کە یەکسان و هەماهەنگ و یەک ئیرادە بن، بێگومان نیشتیمان ئاوەدانتر دەبێ، نەتەوە سەرفرازتر و ئازاتر دەبێ، خەڵک پۆشتە و تێر دەبێت، هەژاری و نەخۆشی بەدەرگامان چۆڵ دەکات، لەدنیا و جیهانیشدا دەبینە جێگای شانازی خۆمان و دۆستەکانمان.  ئێستا لەهەموکات زیاتر پێوستیمان بە لێکتێگەیشتن و یەکتر قەبوڵکردن و رێککەوتنە، ئێستا دەتوانین برینەکانی دوێنێ، لاپەڕە نەگریسەکانی مێژوی یەکتر سڕینەوە بکەینە وانەی لێوەفێربون بۆ خۆ دەربازکردن لە تەوقی دیلێتی و ژێردەستەیی. ئیتر کاتی ئەوە هاتوە ئێمە ببینە بەشێک لە بازاڕی جیهان و بەرژەوەندیە هاوبەشەکانی جیهانی، ئێستا کاتی ئەوەیە نەسڵی نوێ بەسود وەرگرتن لە تەکنەلۆژیا و زانستی سەردەمیانە، ببنە بەشێکی گرنگ و ئاکتیڤی سیستمی حوکمڕانی و بەڕێوەبردنی هەرێمەکەمان. لەسەروبەندی پێکهێنانی کابینەی نۆهەمی حکومەتی هەرێمی کوردستاندا، گرنگە چیدی بە عەقڵەتی تەسکبینی حیزبایەتیەوە نەڕوانینە  پێگە و ئەرکەکانی حکومەت. بەمانایەکی تر، حکومەت ئامرازێکە بۆ جێبەجیکردنی یاساکان و، سازدانی دەرفەتی کار و ژیانی شیاو بۆ هەموان. حکومەتی سەرکەوتو، بە کارو پڕۆژە جددیەکانیدا دەناسرێتەوە. هاوڵاتیانیش پێناسەی حکومەتی رەشید لەدیدگای باشبونی گوزەران و ئاسایش و هەلی کار و ژیانی شایستەدا دەبیننەوە. نوسینەوەی دەستورێکی  کارا و پتەو ، کە هەمومان لەژێر چەتری نیشتیمان دا کۆبکاتەوە، دەستورێک زامن و گەرەنتی هەمیشەیمان بێت، کە ململانێی سیاسی نەمانباتەوە بۆ چوارگۆشەکانی شەڕی ناوخۆ و یەکتر سڕینەوە. سەدەی بیستویەک سەدەی لەدایکبونەوەی نەتەوەی ئێمەیە، سەرەتای بەجیهانیکردنی دۆزی نەتەوەیەکی ژێردەستەو داگیرکراوە. سەرەتای رابون و بەرەنگاربونەوەی خەڵکی کوردستانە لەبەرانبەر زوڵم و ستەمی داگیرکاری و ژێردەستەیی. خەباتی کوردانی رۆژئاوا و باکور، گرێدراوی سەرکەوتنەکانی ئێمەیە لەباشور. چەندە ئێمە لەباشور بتوانین لەسایەی دەستوری هەمیشەیی عێراق دا، فیدڕاڵیەتی هەرێمەکەمان و دەستکەوتە سیاسی و دەستوریەکانمان بپارێزین و بەدەستبهێنین، بارتەقای ئەو دەستکەوتە مەزنانەی ئێمە خەباتی براکانمان لەبەشەکانی دیکەی وڵاتەکەمان دا پێشکەوتن و گەشەکردن بەخۆیەوە دەبینێ. سەقامگیری سیاسی و بەهێزی هەرێمی کوردستان لەڕوی ئابوری و پێگەی ئیقلیمی و نێودەوڵەتیەوە، هەمیشە کاریگەری پۆزەتیڤی هەیە لەسەر رەوشی دۆزی کورد لەبەشەکانی دیکەی کوردستاندا. ئەگەر بە وتەی ماوتسی تۆنگ  "سیاسەت جەنگێکی ناخوێناوی بێ و جەنگیش سیاسەتێکی خوێناوی" ئەوا گرنگترین ئەرکی هەنوکەیمان بریتی دەبێت لە سیاسەتێک کە خوێنی تازە بکاتە جەستەی کۆمەڵگاوە، سیاسەتێک ململانێی سیاسی بکاتە میتۆدێکی زیندو کاریگەر بۆ پێشکەوتن و گەشەکردنی خۆمان و کۆمەڵگاکەمان. سیاسەتێک چاکسازی و دژایەتی گەندەڵی بکاتە شائەرکی خۆی. سیاسەتێک کە واقیعیەتی دەوروبەرمان بەهەند وەربگرێ و، ئەزمونی دەوڵەمەند و سەرکەوتوی گەلانی دیکە بکاتە هەوێنی نەخشەڕێگای سیاسەتی هەمیشەیمان.

د. محەمەد ئەمین  که‌ باس له‌ تیرۆریزمی خۆراک ئه‌ کرێ ،ئه بێ باس له‌ دووجۆرتیرۆریزمی خۆراک بکرێ له‌ جیهانی ئه‌ مرۆدا: ۱.تیرۆریزمی خۆراک که‌ به‌ هۆی که‌ می وه‌ نه‌ بوونی خۆراکه‌ وه‌ په‌یدا ئه‌ بئ که‌ ئه‌ مرۆ تایبه ته ‌ به‌ جیهانی سێ.   له‌ مێژوی کۆن وتازه‌دا نه‌بوونی خۆراک/نان سه‌ رچاوه‌ی زۆری شۆرش ونا ئارامیه‌ کان بوه‌ ، بۆنموونه به‌ رزی نرخی زۆری نان وخوێ هۆکاری هه ره سه ره کی دروستبوونی شۆرشی فه‌ رانسا بووله‌ ساڵی۱۷۸۹وه‌ هه روه‌ ها شۆرشی ئاردله‌ ساڵی۱۸۳۷ له‌ نیورۆک . له‌ مێژووی تازه‌داهه رکاتێ هه وڵ وشۆرشه‌ کان نه‌ یان توانی بێ خواست بۆ نان فه‌راهه م بکه‌ن سه‌ ره‌نجام هه وڵه‌ کان بۆنان په‌لی کێشاوه‌ بۆکاری تووندو تیژی وتیرۆرچ له‌ لایه‌ن نان ویسته‌ کان /برسیه‌ کان یان ده‌ سه‌ ڵات دارانه‌ وه‌ ودژی برسیه‌ کان بۆ مانه‌ وه‌ له‌ ده‌سه‌ ڵات ،شۆرشه‌ کانی به‌ هاری عه‌ره بی نمونه‌ ی ئه‌ م راستیه یه‌. هه ڵبه‌ ته‌ گه‌ لێ به‌ ڵگه‌ ی وبه‌ سه‌ رهاتی مێژویی هه یه‌ که‌ نیشان ده‌ری قه‌ ڵاچۆبوونی ملێونان مرۆڤه‌به‌ هۆی نه‌بوونی خۆراکه‌ وه‌ له‌ ناوچه‌ جیا جیا کانی جیهان. جا چ به هۆی هۆکاری سروشتی وه‌ نه‌ بوونی سسته‌ م وده‌ سه‌ڵاتی به‌رپرس یا به‌هۆی جه‌نگ وکێشه‌ کا نه‌ وه‌ بووبێ یاهه ڵه‌ ی ده‌سه‌ڵات دارانی سیاسیه‌ وه‌له‌ زۆرشوێن وه‌ ک یه‌ کیه‌ تی سۆڤیه‌تیه‌ تی جاران له‌ سه‌رده‌می لینین وستالین وه‌ زۆرشوێنی ترکه‌ به‌ هۆی ده‌ سه‌ ڵاتی نا شێی سیاسی خالکان بوونه ته‌ قوربانی تیرۆری نه‌ بوونی خۆراک. 2- تیرۆریزمی خۆراک که‌به‌ هۆی به‌ رهه م هێنان ،ئا ماده‌ کردن ،هه ڵ گرتن ،خستنه‌ بازارا وه‌ سیاسه‌ تی خۆراک له‌ سه‌ رئا ستی ده‌ وڵه‌ تان وکۆ مپانیا گه‌ وره‌کان وه‌ جیهانی ئه‌ نجام ئه‌ درێ ،که‌ مه‌ به‌ ستی بابه‌ ت ئه‌ م جۆره یانه‌ ،که‌ ئه‌ مرۆبۆته‌ هه ره‌ شه‌ له‌ سه‌رته‌ ندروستی نه‌ وه‌ کانی ئێستاوداهاتووی به‌ شی هه ره‌ زۆری خه‌ ڵکی جیهان . شۆڕشی سه‌وزکه‌ له‌ چله‌ کانی سه‌ دده‌ی رابردوله‌ مه‌ کسیک ده‌ ستی پێ کرد وه‌ دواترله‌په‌نجا کان وشه‌ سته‌ کانی سه‌ دده‌ی رابردو زۆرشوێنی تری جیهانی گرته‌ وه‌ به‌ تایبه‌ ت هیندستان بۆئه‌ وه‌ی خۆراک بۆدانیشوان فه‌ راهه م بکرێ وه رێگری بکرێ له‌ برسیه‌ تی له‌ رێگه‌ ی به‌ کارهێنانی کود/سه‌مادی کیمایی بۆ خۆراکی روه‌ک وه‌ به‌ کارهێنانی که‌ ره‌ سه‌ ی/موادی کیمایی له‌ کشتوکالدا  بۆقه‌ڵاچۆکردنی مه‌ گه‌ز به‌ مه‌ به‌ ستی زۆر کردنی به‌ رو بوومی کێڵگه‌ یی وه‌ فه‌راهه م کردنی که‌ره‌سه‌ ی خۆراکی بۆ خه‌ ڵک. له‌ روو‌ی زیاترکردنی به‌ رهه می کشتوکاڵی وخۆراکی شۆرشی سه‌ وزتوانی ڕێژه ی برسیه‌ تی وه‌ که‌ م خۆراکی له‌ زۆرشوێنی تا ئه‌ ندازه‌ یه‌ کی زۆرکوم بکاته‌ وه‌ به‌ هۆی به‌ کار هێنانی کود/سه‌مادی کیمایی وه‌ وه‌ که‌ ره‌ سه‌ ی/موادی کیمایی بۆقه‌ڵاچۆکردنی مه‌ گه‌ز. به‌ ڵام دوای زیاترله‌ 40 ساڵ له شۆڕشی سه‌ وزبه‌ گوێره‌ی توێژینه‌ وه‌ زانستیه‌ کان ده‌رکه‌وت که چه‌ نده‌ شۆڕشی سه‌ وزڕۆڵی هه بووه‌ له پڕکردنی ورگه‌ کان ئه‌ وه‌ نده‌ وه‌  زیاتریش ڕۆڵی هه بووه‌ له‌ وێران کردنی ته‌ن دروستی به‌ کار به‌ران وره چه‌ ڵه‌کایان وه‌ پیس کردنی ژینگه‌ و ته‌ن دروستی کۆمه‌ڵ. بۆ جێگره‌وه‌ی به کارهێنانی که‌ ره‌ سه‌ کمیاییه‌ کان وه ك pesticides بۆ قه‌ ڵاچۆ کردنی مه‌ گه‌ زتا زیان به‌ ژینگه‌ وته‌ ندروستی نه‌ دات هه وڵ دراوه‌ ئه‌ درێ چاره‌ سه‌ ری با یۆلۆجی به‌ کاربهێنرێ به‌ ڵام چاره‌ سه‌ ری با یۆلۆجی ئه‌ شێ ئه‌ نجامی ته‌ واو پئچه‌ وانه‌ ی هه بئ واته‌ ئه‌ شێ له‌ ئه‌ نجاما نه‌ ک هه رهۆکاری نه‌ خۆشی/ pathogen وه‌ک به‌ کتریا وڤایرۆس له‌ ناوببات به‌ ڵکووبه‌ روبوومی کشتوکاڵیش له‌ ناو ببات یان هه ربه‌ روبوومه‌ کشتوکاڵیه‌ کان له‌ ناوبه‌ رێ. هه ره‌ها بۆجێگره‌وه‌ی به کارهێنانی کود/سمادی کیمیایی هه وڵ ئه‌ درئ کودی سه‌وز/green manure به‌ کاربهێنرێ ، هه ڵبه‌ ته‌ به‌ کارهێنانی کودی سه‌وز/green manure به‌ فراوانی وه‌ک جێگره‌ وه‌ بۆ کودی کیمیایی پێوستیه‌ کی حه‌ تمی ژینگه‌ یی وه‌ ته‌ ندروستیه‌ که‌ ئه‌ بئ ببێته‌ ئا مانجێکی ستراتیجی له‌ سه‌رئاستی نیشتیمانی وه‌ دامه‌ زراوه‌ورێکخراوه‌ په‌ یوه‌نداره‌ کان له‌ هه رشوێنی ،حه‌ تمه‌ن به‌ کو‌ردوستانیشه‌ وه‌ .  له‌ گه‌ڵ زۆربوونی ژماره‌ی دانیشتوانی جیهان داوا بۆ فه‌ راهه م کردنی خۆراک ساڵ به‌ ساڵ به‌رزئه‌ بێته‌ وه‌ ، بۆیه‌ دامه‌ زراوه‌گه‌وره‌ کانی بازرگانی خۆراک به‌ مه‌به‌ ستی پر کردنه‌ وه‌ ی  پێدا ویستیه‌ کانی بازاری خۆراک ده‌ ستیان کرد به‌ ده‌ ست کاری کردنی جینی/ GMO به‌ روبوومه‌ کێڵگه‌ ییه‌ کا ن ، که‌تا ئێستا ۱۰جۆر به‌ روبوومی کێڵگه‌ یی له‌ وانه گه‌ نم وبرنج وگه‌ نمه‌ شامی وه‌ چه‌ نده‌ هاجۆری عه‌ له‌ف به‌ مه‌ به‌ ستی بازرگانی وخستنه‌ بازاره‌ وه‌ به‌ جین چاک کراون بۆ ئه‌ وه‌ ی به‌ رگه‌ی نه‌خۆشیه‌ کان وهه ندێ هه لو مارجی که‌ ش وهه وا بکه‌ ن وه‌ به‌ مه‌ ش بتوانرێ به‌ رو بوومی کشتوکاڵی و خۆراکی هه م زیاد بکرێ هه م هه رزان بکرێ. چه‌نده‌ها به‌ڵگه‌ ی زانستی نیشانی ئه‌ ده‌ ن که‌ خۆراکی به‌ جین چاک کراوسه‌ رچاوه‌ ی که‌ م بوونه‌ وه‌ی به‌رگریه‌ وه‌ک له‌ م لینکه‌ ڤیدۆیه‌ ی خواره‌ وه‌ ئه‌بینرێ که‌ له‌ ئه‌ نجاما ئه‌ بێته‌ هۆی تووش بوونی به‌ کاربه‌ران وه‌ هه تا مناڵه‌ کانیان دوای به‌ کاربردنی خۆراکی به‌ جین چاک کراوبه‌ شێرپه‌ نجه‌ ،هه ته‌ زۆرله‌ زانایان تۆی به‌ جین چاک کراو به‌ تۆی وێران که‌ رنا وئه‌ به‌ ن وه‌ به‌ تاوانی کۆمه‌ ڵ کوژی ره‌چه‌ ڵه‌ کی مرۆڤی دائه‌ نێن ،وه‌ له‌ مه‌ ش زیاتر بوون ودیارده‌ی خۆراکی به‌ جین چاک کراو GMO به‌ تیرۆریزمی خۆراک پێناسه‌ ئه‌ کرئ. https://www.brighteon.com/6011825083001 زۆربه‌ی ولاتانی جیهان به‌رهه م هێنانی خۆراکی به‌ جین چاک کراویان یاساخ کردوه‌ به‌ لام روسیا له‌ ۲۰۱۵ وه‌هه م به‌ کارهێنان وه‌ هه م به‌ کارهێنانی یاساغ کردوه‌ ،وه‌ هه تا ئه و ولاتانانه‌ ی که‌ رێگه‌ یان به‌ هاورده‌وبه‌ کارهێنانی خۆراکی به‌ جین چاک کراویان داوه‌ له‌ بازاره‌کانا له‌ سه‌ ربه‌ رهه مه‌ کان نوسراوه‌ که‌ ئه‌ م به‌ رهه مه‌ به‌ جین چاک کراوه‌ GMO یان سروشتیه‌ organic  .https://gmo.geneticliteracyproject.org/FAQ/where-are-gmos-grown-and-banned/ زۆربه‌ی وڵاتانی هه ژاری جیهانی سێ بوونه‌ ته‌ بازاری سا خ کردنه‌ وه‌ ی خۆراکی به‌ جین چاک کراو وه‌ به‌ هۆی نه‌ بوونی ده‌ سه‌ ڵاتی به‌ رپرس و ووشیارزۆربه‌ ی هه ره‌ زۆری خه‌ ڵکیش هیچ ئاگاییه‌ کیان نیه‌ له‌ سه‌ رئه‌ وخۆراکانه‌ ی رۆژانه‌ به‌ کاریان دێنن،که‌ که‌ م یا زۆرئه‌ م ره‌وشه‌ له‌ کوردوستانیش بوونی هه یه‌. له‌  سه‌ رئاستی کوردوستان، بۆ خۆ پاراستن له‌  تیرۆری خۆراکی به‌ جین چاک کراو ،به‌ کورتی پێوسته‌ ئه‌ م هه نگاوانه‌  که‌ سه‌ ره‌ کین بگرێنه‌ به‌ر ۱-ئا گادارکردنه‌ وزانییاری پێ دان به‌ هاوڵاتیان له‌سه‌ رخۆراکه‌ به‌ جین چاک کراوه‌ کان له‌ بازاره‌ کانا. ۲- له‌ سه‌ رئاستی حکومه‌ ت ، ئه‌ کا دیمی وه میدیایی ستراتیجی کورت ودرێژ خایه‌ ن دا‌بنرێ بۆ خۆ پاراستن له‌ خۆراکی به‌ جین چاک کراو ها و‌رده‌ کراو. ۳-پاراستنی تۆوی خۆ ماڵی وپه‌ ره‌ پێ دانی له‌ رێگه‌ ی  دامه‌زراندن وه‌  فراوان کردنی بانکی تۆووب  بانکی جین له‌ شوێنی پته‌ و به‌ستانده‌ری جیهانی ،وه‌ هه‌ وڵ بدرێ تۆوی هاه‌رده‌ نه‌ ک هه رسنوردار بکرێ به‌ ڵکوو به‌ ته‌ واوی  رابگیرێ.

 د. ئومێد ڕه‌فیق باغۆز وه‌كو شارۆچكه‌یه‌كی سه‌ر سنوور له‌گه‌ڵ شاری قائیمی عێراق (له‌ ئێستادا) یه‌كێكە له‌و شارانه‌ی كه‌ وه‌كو دوا ناوچه‌ی هه‌ناسه‌دانی خه‌لافه‌ته‌كه‌ی داعش هه‌ژمار ده‌كرێت، ئه‌م ناوچه‌یه‌ له‌ ڕووی جوكرافییه‌وه‌ بچووك و لێره‌دا به‌رگری له ‌دواهه‌مین قه‌ڵای خه‌لافه‌ته‌كه‌ی داعش ده‌كرێت، ئه‌م شارۆچكه‌یه‌ به‌رده‌وام گرێییه‌كی ئه‌منی بووه‌ له‌ نێوان عێراق و سوریا، كۆنتڕۆڵكردنی ده‌بێته‌ خاڵێكی وه‌رچه‌رخانی گه‌وره‌ له‌ شه‌ڕی داعشدا، له ‌لایه‌ك وه‌كو سه‌ركه‌وتنی هێزه‌كانی سوریای دیموكرات به‌سه‌ر ئه‌و ڕێكخراوه‌دا و، له ‌لایه‌كی تر كۆتاییهاتن به‌ خه‌وبینینی داعش له‌سه‌ر زه‌وی. چونكه‌ ئیتر داعش سه‌روه‌ریی هیچ خاكێكی فه‌رمی بۆ خه‌لافه‌ته‌كه‌ی نامێنێت. باغۆز خاڵی په‌ڕینه‌وه‌ی چه‌كداره‌كانی داعش بوو‌ بۆ ناو خاكی عێراق و جوڵه‌و گواستنه‌وه‌ی داعش. ئه‌وه‌ی له‌ باغۆز ڕوو ده‌دا ته‌نها شه‌ڕێكی ئاسایی نییه،‌ له ‌لایه‌ك داعش سه‌دان خێزانی سیڤیل به‌ كار ده‌هێنێت وه‌كو قه‌ڵغانی مرۆیی، له ‌لایه‌كی تر دوا ئومێدی و چاوه‌ڕوانیی سه‌دان خێزانی یه‌زیدییه‌ كه‌ چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌ن له‌ باغۆز ئومێدی گه‌ڕانه‌وه‌ی خێزان و منداڵه‌كانیان بێت. سه‌ربار‌ی هه‌موو ئه‌وانه‌، ئه‌وه‌ی جێگه‌ی تێڕامان بوو ئه‌و ژماره‌ زۆره‌یه‌ له‌ چه‌كداری بیانی له‌م شارۆچكه‌ بچووكه‌، له‌ چه‌كداری بیانی (ڕوسی و تاجیكی و فه‌ڕه‌نسی و چینی و چه‌ندین ده‌وڵه‌ت و نه‌ته‌وه‌ی دیكه‌)، دوای گرتنه‌وه‌ی ئه‌م شاره و ته‌سلیمبوونی داعش‌ به ‌لانی كه‌مه‌وه‌ له‌ هه‌موو ئاسته‌كاندا ئه‌م خاڵانه‌ جێگه‌ی پرسیارن‌: یه‌كه‌م: جگه‌ له‌ ڕوسیا هیچ وڵاتێكی دونیا ئاماده‌ نییه‌ چه‌كداره‌ داعشه‌كان یاخود خێزان و منداڵه‌كانیان به‌رێته‌وه‌ بۆ وڵاته‌كانیان، ڕوسیا له‌ نێوان وڵاتاندا متمانه‌ی به ‌هیچ یه‌ك له‌و لایه‌نانه‌ نییه‌‌ كه‌ هه‌ڵده‌ستن به‌ په‌نادان، یاخود زیندانیكردنی داعشه‌كان و مه‌ترسیی ئه‌وه‌ی هه‌یه‌ له‌ ئایینده‌دا دژ به‌ ڕوسیا یاخود به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ڕوسیا به‌ كار بهێنرێن. دووه‌م: ئێستا ژماره‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی له‌ خێوه‌تگاكاندا ژیان به‌سه‌ر ده‌به‌ن و به‌ پێی چاوپێكه‌وتنه‌كان و وه‌رگرتنی بیروڕایان خه‌ریكی پێگه‌یاندنی نه‌وه‌یه‌كی تازه‌ی داعشن، به‌ پێی دوا ئاماری نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان گه‌یشتووه‌ به‌ نزیكه‌ی ٦٣ هەزار كه‌س، ئه‌م ئاماره‌ ئامارێكی مه‌ترسیداره‌ له‌سه‌ر ئاسایشی ناوچه‌كه‌ به‌ تایبه‌تی عێراق و سوریا. سێیه‌م: گره‌نتی چییه‌ كه‌ ئه‌م كه‌سانه‌ بۆشایی ئه‌منی نادۆزنه‌وه‌ بۆ ده‌ربازبوون و ڕزگاربوون به‌ هه‌ر ڕێگه‌یه‌كه‌ (به‌كارهێنانیان، یاخود توانایان بۆ خۆڕزگاركردن) ، چونكه‌ هه‌ر دوو ئه‌گه‌ره‌كه‌ له‌ به‌رده‌م ئه‌م گرووپه‌دا كراوه‌یه‌. چواره‌م: ״خه‌لیفه״‌ی به‌ناو داعش تا ئێستا ماوه‌ و، هه‌تاوه‌كو ״خه‌لیفه״‌ بمێنێت مه‌ترسییه‌كان زیاتره‌، بۆیه‌ تا دۆزینه‌وه ‌و ده‌ستگیركردنی به‌غدادی مه‌ترسیی پابه‌ندبوون و ئۆرگانیزەبوونه‌وه‌ی داعش به‌ ستراتیژی تر و تاكتیكی تازه‌ به‌رده‌وامه.‌ ئێستا گه‌وره‌ترین ئاڵنگاریی به‌رده‌م درووستكه‌ری سیاسه‌تی ئاسایشی عێراق مامه‌ڵه‌كردنه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌م دۆخه‌ تازه‌یه‌دا، بۆیه‌ هه‌ر زوو شه‌قامی سیاسی و هێزه‌ سیاسییه‌ عێراقییه‌كان په‌رچه‌كرداریان هه‌بوو له ‌به‌رامبه‌ر ئه‌م دۆخه‌ تازه‌یه‌، هه‌ندێك هێزی سیاسیی عێراق پێیان وایه‌ ئه‌مەریكا به‌رپرسی یه‌كه‌مه‌‌ له‌ درووستكردنی ئه‌م دۆخه‌، له‌ تازه‌ترین په‌رچه‌كرداردا (قه‌یس خه‌زعه‌لی) سه‌رۆكی گرووپی (عه‌سائیبی ئه‌هلی حه‌ق) ده‌ڵێت: (ئه‌مەریكا خه‌ریكی پێگه‌یاندنی نه‌وه‌ی دووه‌می داعشه‌)، هه‌روه‌ها یه‌كێك له‌ سه‌ركرده‌ باڵاكانی سه‌رایای سه‌لام ده‌ڵێت: (ئه‌مەریكا و هێزه‌ بیانییه‌كان ئاگادار و هانده‌ری داعشن كه‌ له‌ سامه‌ڕا و حه‌وزه‌ی حه‌مرین جموجۆڵ ده‌كه‌ن). ئێستا عێراق له‌ به‌رده‌م مه‌ترسییه‌كی گه‌وره‌دایه‌ هه‌موو ڕێگه‌ ئه‌منییه‌كان به ‌كار ده‌هێنێت بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی داعش، چونكه‌ به‌ كرداری، زیندانییه‌كان و خێوه‌تگاكانیش هه‌ڕه‌شه‌ و مه‌ترسین له‌سه‌ر ئاسایشی عێراق به ‌تایبه‌ت ئه‌و هێزانه‌ی بڕیار له‌ چاره‌نووسیان ده‌ده‌ن ده‌توانن به‌ ئاسانی به‌ هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیان به‌ كاریان بهێنن.

كەمال چۆمانی  ئاساییش ئەگەر ئەرکی خۆی جێبەجێبکات دەتوانێت دز بگرێت و ئارامیی شار و سەر و ماڵی وڵاتییان بپارێزێت، وەک نمونەی دەستگیرکردنی دزەکانی موچەی فەرمانبەرانی تەندروستیی سلێمانیی. تەواوی خەڵکیش دڵخۆش دەبن و هەستدەکەن هێزێک هەیە لە دەستدرێژیی ئەوانیتر دەیانپارێزێت. خۆ ئەگەر ئەرکی ئاساییش ببێتە جێبەجێکردنی فەرمانەکانی حیزب و بنەماڵەکان، ئەوا دز و چەتە و مافیاکان دەپارێزێت کە لە لوتکەی دەستەڵات دان. دیموکراتخوازان و ئازادیخوازان راپێچی زیندان دەکات و دەزگاکانی راگەیاندن و رێکخراو و حیزبەکان دادەخات. چەند بنەماڵەیەکی بچوکی دەستەڵاتدار و سەرمایەدار دەپارێزێت و خۆیشی دەبێتە کۆنترۆڵ بەسەر کۆمەڵگاوە. هەڵدەکوتێتە سەر خۆپیشاندان و گردبونەوەکان. تانکەری نەوتی دزراو دەپارێزێت. دەبێتە ناشیرینترین ئامرازی داپڵۆسینی دەستەڵات.  بەداخەوە لە هەرێمی کوردستاندا ئاساییشێکمان نییە ئەرکی یەکەم جێبەجێبکات -هەندێک جار نەبێت-، بەڵکو ئاساییش فەرمانی حیزب و بنەماڵەکان جێبەجێدەکات، بۆیە ئاساییشی یەکێتیی و پارتیی هێندەی وەک ئامرازی داپڵۆسین و دڵڕەقیی دەبینرێن، هێندە وەک ئامرازی ئارامیی و سەلامەتیی نابینرێن. بەنیشتیمانیکردنی هێزەکانی ئاساییش و پێشمەرگە، گێڕانەوەی کەڕامەتە بۆ ئەو دو هێزە. هێزی حیزب و بنەماڵەکان خاوەنی کەڕامەتی نیشتیمانیی نییە، نیشتیمانییانیش بە هێزی خۆیان نازانن. هەمیشە دیموکراسیی و حوکمی قانون و ریفۆرم لەژێر مەترسیی دان تاوەکو میلیشیا حوکمبکات. لەژێر حوکمڕانیی میلیشیاکاندا، دیموکراسیی و عەدالەتی کۆمەڵایەتیی و ئابوریی بەدەستنایەت.    

کاروان عەلی شامار (١) ھیچ کات ھەنگاوەکانی یەکێتی بارتەقای ئێستای بە دڵی جەماوەرەکەی نەبووە بەجۆرێک جیاواز لە ھەموو رێکەوتنەکان لەپێکھێنانی کابینەی نوێی حکومەتی ھەرێمدا لەبری سازش، پێداگری لەسەر خواست و داواکارییەکانی دەکا، باشتر بڵێین ئەگەر لەرابردوو سازشی (ی ن ک) بۆ تێکنەچونی ئاشتەوای کۆمەلایەتی و سیاسی و بەرژەوەندی کۆمەڵانی خەڵک بوو بێت، ئەوا ھەنوکە پێداگرییەکەی لە پێناو ھەمان دۆزدایە، باشترین ئەرگومێنتیش رێکەوتنەکەی (٥)ی شوباتە کە تەواوی خاڵەکانی پابەستە بە باشکردنی گوزەران و ژیانی ھاوڵاتیانەوە! یەکێتی لە ئێستایە فیگەرێکی گەورەیەو دووەم ھێزی ھەلبژاردنە، راستە زیاتر لە نیوەی کورسیەکانی پەرلەمان لە دوای رکابەرەکەیەوەیەتی بەڵام فیدباکی یەکێتی بە کورسی نییەو دەکرێ لەوەدا( مێژوو، قوربانیدان، سنوری جوگرافی، ئیعتیباری نێودەوڵەتی، ھەبونی ھێزی پێشمەرگە.. ھتر) بەھەند وەرگیرێت وە لەسەر بنەمای ئەو پێودانگانەش پۆستەکانی لەگەڵ دابەشکرێت! (٢) سیاسەت ھەر بریتی نییە لە قازانج بەڵکو بەدیوە دروستەکەیدا بریتییە لە بەخشین و وەرگرتن، یەکێتی وەک ھێزێکی گەورەو بەرپرسیار بەرامبەر بە ئەرکە مێژوویەکانی ھیچ کات پۆستی بەلاوە گرنگ نەبووە، وە زۆرترین قوربانیشی داوە لەو پێناوەدا بەتایبەت لە کابینەی حەوتی حکومەتی ھەرێمدا ئامادەبوو پۆستی سەرۆکی حکومەت بە ھاوپەیمانەکەی ببەخشێ کە ئیستحقاقی خۆی بوو!  دوو ھێز کە رێکەوتنی ستراتیجی لەنێوانیاندا واژوو دەکەن ناکرێ ھێزێک برا گەورەو ئەوی تر برا گچکە، وە ناکرێ دانەیەک تێر و ئەوی تر برسی وەناشکرێت ھێزێک زۆرترین پۆست بەرێ و ئەوی تر مەحروم، بەڵکو دەبێ سەرجەم پۆستەکان بە ھاوبەشی و یەکسانی لە نێوانیاندا دابەشکرێت! (٣) پێداگری یەکێتی بۆ یەکپاکێجی بەغداو کەرکوک و حکومەتی ھەرێم، زۆر جار تەفسیری ھەڵەی بۆ دەکرێ وەلێ لە بنەرەتدا ئەم ھەنگاوەش ھەر بۆ بەرژەوەندی کۆمەڵانی خەڵکەو یەکێتی مەبەستی گەیاندنی ئەو پەیامەیە کە ناکرێت لە ناوخۆ تەبابین و لە دەرەوە ناکۆک، وە پێشی وایە گەر ناکۆکیەکیمان ھەبێ با لۆکاڵی بێ بەڵام بۆ بەغداو ناوچە دابڕێنراوەکان یەکتیم و یەکگرتوو بین! (٤) بە ھاتنە پێشەوەی نەوەی سێیەمی یەکێتییەکان گۆرانێکی نەوعی لەسیاسەتی ھەنوکەی حیزبەکەدا دروست بووە، واتە یەکێتی ئێستا یەکێتیەکەی چەن ساڵێک پێش ئێستاو دوای مردنی سەرۆک مام جەلال و جیابونەوەی رەوانشاد نەوشیروان مستەفا نییە فیگەرە نوێیەکانی سەرکردایەتی حیزبەکە دەیانەوێ بەھەر شێوەیەک بێ پارسەنگی ھێز بۆ ناوچەکە بگەرێتەوەو ئەو ناعەدالەتیە جوگرافی و ئابورییەی زۆرەی کە لە ناوچەکەدا بەرجەستەبووە تارادەیەک کەمکرێتەوە. بەبێ پارسەنگی ھێز لەنێوان ھەولێر و سلێمانی و ھەروەھا ھەبوونی پەرتەوازەی لە نێوان ھێزەکانی ناوچەکە بەتایبەت بزوتنەوەی گۆران و یەکێتی بارودۆخی دەڤەری سەوز لەمە باشتر نابێ گەر چارەسەرێکی ئانیشی بۆ نەدۆزرێتەوە دۆخەکە دەگا بە ئاقارێک کە ھیچ کەس خۆزگەی پێ نەخوازێ!

 فەهد عامر ئەحمەدی وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ كۆستاریكا دەوڵەتێكی هەژارە، بە بەرهەمهێنانی میوەی مۆز بەناوبانگە،  ساڵی 1997 كۆمپانیای ئەنتڵی ئەمریكی كە لە بواری كۆمپیوتەردا كاردەكات، كارگەیەكی لەو وڵاتە كردەوە، ئێستا ئەمڕۆ كارەكانی ئەو كۆمپانیایە لە كۆستاریكا بەجۆرێك فراوان بووە كە دەستیگرتووە بە 37%ی هەناردەی كۆستاریكا‌و داهاتی نیشتمانی دەوڵەتی لەو وڵاتە بەڕێژەی 8% لە جیهاندا بەرزكردوەتەوە. ئەمەی سەرەوە وەك نمونەیەك لەسەر رۆڵی كۆمپانیا زەبەلاحەكان لە باشتركردنی ئابوری دەوڵەتاندا باسدەكرێت، بەڵام لەلایەكی ترەوە ئاستی هەژمون و كاریگەری ئەو كۆمپانیایانە بەسەر سەروەری و ئاراستەی سیاسی ئەو دەوڵانەی تێیدان روندەكاتەوە. كۆمپانیای ئەنتڵ تەنها نمونەیەكی  كۆمەڵێك كۆمپانیای ئەختەبوتی فرەڕەگەزە كە بەشێوەی ئاسۆیی و ستونی فراوان دەبن و هاوپەیمانێتی و گروپ پێكدەهێنن و هەموو سنورو نەریتە سیاسییەكان رادەماڵن، لەماوەی 10 ساڵ یان 20 ساڵدا رەنگە سنوری دەوڵەتەكان وەك خۆیان بمێننەوە، بەڵام خودی حكومەتەكان بە خێرایی ملكەچی خواست‌و داواكاری ‌و مەرجی كۆمپانیا جیهانییەكان دەبن، خودی هاوڵاتیانیش زیاتر كراوە‌و جیهانیی دەبن و وەلائیان بۆ كۆمپانیا فرە رەگەزەكان زیاتر دەبێت. لەڕاستیدا پێویستمان بەكاتێكی زۆر نابێت بۆ دڵنیابوون لە هەژمونی ئەو كۆمپانیایانە، ئەوەی تێبینی ئەكرێت ئێستا كۆمپانیا فرە ڕەگەزەكان دەسەڵاتیان بەسەر وڵاتانی جیهاندا هەیەو بونەتە هەڵسوڕێنەری ڕاستەقینەی هەندێك لە حكومەتەكانی جیهانی تازە پێگەیشتوو، بگرە وڵاتە پێشكەوتوەكانیش، لەڕێی هێزی فشارو بەرژەوەندی هاوبەشەكانەوە. بۆ نمونە: * بودجەی10 گەورەترین كۆمپانیای جیهانی زیاترە لە بودجەی 100 بچوكترین دەوڵەتی ئەندامی نەتەوە یەكگرتووەكان. * 500 گەورەترین كۆمپانیای جیهانی 44%ی سامانی نەتەوەكانیان كۆنترۆڵكردووە. * 100 گەورەترین كوتلەی ئابوری لەە جیهاندا لە 50 كۆمپانیا‌و 50 دەوڵەتدا قەتیس بووە. * پێنج كۆمپانیای جیهانیی دەستیان بەسەر 40%ی پیشەسازیەكانی فڕۆكەوانی‌و بواری بۆشاییی ئاسمان‌و پەیوەندییەكان‌و كۆمپیوتەر‌وزانیاری‌و نەوت‌و پۆلادا گرتووە. * 10 كۆمپانیای جیهانی زیاتر لە نیوەی قۆناغەكانی بەرهەمهێنانی خۆراكی جیهانیان دەستبەسەردا گرتووە لە چاندنیەوە هەتا گەیشتنی بەدەست بەكاربەر. * چوار كۆمپانیا دەستیان بەسەر 90%ی بەرهەمهێنانی گەنم‌و شەكر‌و چا‌و قاوەدا گرتووە. * چوار ئاژانسی جیهانیی بەتەنها 85%ی هەواڵ و زانیارییەكانی جیهانیان كۆنترۆڵكردووە. * كۆمپانیاكانی ئەمریكا بەتەنها 80%ی بەرهەمهێنانی فیلم‌و 35%ی پیشەسازی مۆزیك‌و 30%ی ئامرازەكانی بڵاوكردەوەیان لە سەرتاسەری جیهاندا كۆنترۆڵكردووە. *  داهاتی هەردوو كۆمپانیا شێل و ئیكسۆن مۆبیلی بواری نەوت، زیاترە لە داهاتی زۆرینەی دانیشتوانی جیهان. * كۆمپانیای شێل بەتەنها مافی گەڕان و پشكنین و دەرهێنانی نەوت‌و كانزای لە 400 ملیۆن فەدان زەوی لە جیهاندا هەیەو ئەوەش وایكردووە كە كۆنترۆڵی گەورەترین رووبەر بكات كە گەورەترە لە 146دەوڵەتی نەتەوە یەكگرتووەكان. * فرۆشی ساڵانەی كۆمپانیا جەنراڵ مۆتۆرز، زیاترە لە كۆی بودجەی پاكستان‌و بەنگلادیش و ئۆگەندا‌و كینیا‌و نەیجەر و ئەسیپوپیا‌و نیپاڵ و زائیر. * سامانی بیڵ گیتس، خاوەنی كۆمپانیای مایكرۆسۆفت زیاترە لە داهاتی ساڵانەی سەرجەم ئەو وڵاتانەی خاڵی پێشوو. ئێستا لەخۆت بپرسە: ئایا دەوڵەتێك دەزانیت لەو رەگەزانەی سەرەوە زاڵ بێت بەسەر ئەو كۆمپانیایانەدا.. وەڵامەكە ( نەخێر).. بەڵكو بە پێچەوانەوە كۆمپانیا جیهانیەكیان دەستیانكردووە بە جڵەوكردنی كاروبارەكانی ناو خودی دەوڵەتەكان، لەرێگەی هێزەكانی فشار و هاوبەشیپێكردنی دەسەڵاتداران و كاندیدكردنی ئەندامەكانی خۆیان بۆ پۆستە هەستیارەكان. ئەوەی ئێستا روودەدات سەرەتایەكە بۆ  وەرچەرخانێك لە سەردەمی حكومەتە ئیقلیمییەكانەوە بۆ هەژمون‌و كۆنترۆڵی كۆمپانیا جیهانییەكان.. تاكە جیاوازی ئەوەیە تۆ تێبینی هیچ شتێك ناكەیت! رۆژنامەی ریازی سعودی

د. نیاز نەجمەدین  پێش ئەوەی بۆچونی خۆم لەسەر پێدانەوەی موچە بڵێم، رونکردنەوەی چەمکێک یان دووان بە گرنگ دەزانم. پارەیەکی زۆر بخەرە بازاڕەوە، نرخی کاڵا و خزمەتگوزارییەکان دەکات بە ئاسماندا. پارەیەکی زۆریش لە بازاڕ بکشێنەرەوە، نرخەکان دەشکێنێت. ئەوەی یەکەمیان پێی دەوترێت هەڵئاوسان (گرانیی)، کە پلە بە پلەیە. خراپترین جۆری هەڵئاوسان ئەوەیە کە ناسراوە بە توندە-هەڵئاوسان (التچخم الجاحفhyperinflation-). بۆ ئەوەی دووەم، ئەگەر پلەکەی زۆر توندبێت من دەستەواژەی بێبازاڕیی(Depression-الکساد) بۆ بەکاردەهێنم. ئەگەر پلەکەی خاوتربێت، پێیدەوترێت بازاڕکزیی، یان داکشانی ئابوریی(الرکود-recession).  وەک چۆن فەلەکناسان تا ئێستا لە زۆر دیاردەی گەردونیی تێنەگەیشتون یان چارەسەریان بۆ نەدۆزراوەتەوە، پزیشکان لە زۆر نەخۆشیی تێنەگەیشتون یان چارەسەریان بۆ نەدۆزراوەتەوە، هەرواش ئابوریناسان وەڵامێکی پڕاوپڕیان نییە بۆ هۆکارەکانی نەخۆشیی قەیرانی ئابوریی و چارەسەرەکانیشیان بنبڕ نیین، سەرباری ئەوەی چارەسەری زانستییش پێشکەش بکرێت مەرج نییە گوێی لێبگیرێت(خۆتان دەزانن جێگاکردنەوەی زانست لەناو کۆمەڵگەدا ئاسان نییە!!).  ئێستا پرسیارەکە ئەوەیە ئایا پێدانەوەی پاشەکەوتی موچەی فەرمانبەر قەیران چارەسەردەکات، قوڵتری دەکاتەوە، یان کاریگەرییەکی ئەوتۆی نابێت؟ لە پرسیارێکی لەم چەشنەدا، کات (زەمەن) گرنگە رەچاوبکرێت: کەی کێشە دەنێتەوە؟ کەی چارەی دەکات؟  وەڵامی پرسیاری یەکەم رونە: پێدانەوەی موچەی کارمەندی حکومەت چارەسەری قەیرانە قوڵەکەی هەرێم (رێژەی بێکاریی، هەژاریی، قەرزاریی، پاشەکشەی وەبەرهێنان، هتد)ناکات. خۆ ئەگەر بیکردایە، ئەبوو لەو وڵاتانەی کارمەند موچەکەی لە کاتی خۆیدا وەردەگرێت، قەیران روینەدایە. دەکرێت پێدانەوەی موچە تەنیا یەک کەرەستە بێت لە چارەسەری قەیرانەکە، بەڵام دەیان هەنگاوی تر دەبێت بنرێت بۆ ئەوەی هەم دەرچین لێی و هەم کە دوبارەبوەوە هێندە توند نەبێت. بەهەرحاڵ، وەک دەرمانی پزیشک، پێدانەوەی پاشەکەوت کاتی دەوێت تا کاریگەریی ئەرێنیی جێدەهێڵێت، ئەویش بەو مەرجەی نەخۆشەکەمان (کە حکومەت و حزبەکانیانن) گوێڕایەڵ بێت و بەردەوام بێت لەسەر جێبەجێکردنی پەیمان و پلانەکانی.  هێندەی من تێبگەم، پاشەکەوت بەم نزیکانە (چەند مانگی داهاتوو) کێشەی گەورەش لە ئابورییەکەدا دروستناکات. ئەمەی خوارەوە پاساوەکانمن:  یەکەم: کێشەی موچە تەنیا بڕینی پاشەکەوت نەبوو، بەڵکو دواکەوتنیشی بوو. هیچ مەرج نییە بۆ ئەمساڵیش تەواوی موچەی بڕیارلەسەردراو بگات بە فەرمانبەران. خەڵک لای کەم دەمودەست متمانە بە حکومەت ناکاتەوە و بگاتە بازاڕ و پارەکانی خەرج بکات (باسی کاریگەریی وەرزی بەهار ناکەم). تەنانەت دیواری متمانەی خەڵک و حکومەتی عێراقییش هێندە ئەستور نییە هانی بەکاربردن بدات. بڕی پێدانەوەی موچەکەش بە کۆ هێندە زەبەلاح نییە .  دووەم: بەشێکی زۆر لە خەڵک قەرزارن، ئەولەوییەت دەدەن بە پێدانەوەی قەرزەکانیان. دوا کەس کە قەرزەکەی بە دەست دەگاتەوە، مەرج نییە متمانەی بە بازاڕی هەرێم هەبێت و بیخاتەوە بازاڕ. رەفتاری مرۆڤ دوای قەیران شتێکی کەمیش بێت دەگۆڕێن.  سێیەم: حزبەکان و سیاسییەکانیان متمانەیان لە دەست داوە و قسەکانیان کاریگەریی لەسەر خەڵک کەمبۆتەوە. پەیمانی درەوشاوە چیتر بەم زوانە هانی خەڵک نادات روبکەنە بازاڕەکان و بە کەیفی خۆیان پارە خەرجبکەن. چوارەم: ئێمە لە کینزەوە فێربوین کە هوروژمی پارە بۆ بازاڕ ئەوکاتە خراپە کە سەرچاوە ئابوریی و سروشتییەکان بێکار نەکەوتبن، گەیشتبنە بەگەڕخستنی تەواوەتیی (واتە full-employment). بەڵام لە هەرێمی کوردستاندا سەرچاوەیەکی زۆر هەن بێکارن، نەخراونەتەگەڕ. بۆ نمونە، سەرەتا خانووە بەتاڵەکان پڕدەبنەوە، رەنگیشە یەک تۆز نرخ بجوڵێت بەڵام هێندە نا بەکاربەر بترسێنێت و پێی باشربێت لەگەڵ خەسوی تا ئەبەد شەڕە دەنوک بکات لەبری ئەوەی کرێێ بەرزتر بدات. (هەڵبەت کێشەی شەرەدەنوکی بوک و خەسوو لە بەرژەوەندیی خاوەن خانووە (ههههههههههه...چاومانن ژنان).  خاو(هێواش) بەرزبونەوەی رێژەیی نرخ بۆ گەشەی ئابورییەکە باشە. وەک چۆن وەرزش نەکەیت لەش تەممەڵ دەبێت، هەرواش ئەگەر نرخ تۆزێک بەرزنەبێتەوە، ئەوا فرۆشیاران تەممەڵ دەبن و بیر لە بەرهەمهێنان ناکەنەوە. بەڵام خستنەڕوو پەرچەکرداری جیاوازی هەیە و تەواوی وێنەکە نە رونە و نە ئەشتوانیین لێرەدا باسی بکەین. بیر لە کەرتی پزیشکیی و خوێندن بکەرەوە. ئەوانەی کەمێک چارەسەری نەخۆشیی و جوانکاریی لەشیان دواختسبوو، ئێستا پارەی لەسەر خەرج دەکەن. ئەگەر کەرتی خوێندنی حکومەتیش وەک ئێستا دۆڕاو و شکستخواردوبێت، ئەوا دایکان و باوکانێکی تریش مناڵەکانیان دەنێرنە خوێندنی کەرتی تایبەت. بەگریمانەی بەردەوامیی ئەم دۆخە، مادام خواست لە پڕا زیاددەکات و خستنەڕوو بە هەمان خێرایی وەڵام ناداتەوە، ئەوا نرخی خزمەتگوزاریی لەم دوو کەرتەدا (بەتایبەت جوانکاریی) بەرزدەبێتەوە، پسپۆڕان و خاوەنکارەکانیان زیاتر قازانج دەکەن.  راستییەکەی وردبونەوە لە پەیوەندیی حکومەت بە خواست و خستنەڕوەوە و کاریگەرییان لەسەر نرخ و قازانژی خاوەنکار ئاڵۆزە، توێژینەوەی قوڵ و رشتەی دورودرێژی دەوێت. ئەمەش یانی ئەوەی باسەکەی منیش زۆر دیوی رون نەکردۆتەوە.  ئایا هاوشانی پێدانەوەی موچە چییتر لەسەر حزبەکان و حکومەت پێویستە؟ زۆر شت، کە لە تەحەمەولی ئەم باسەدا نییە. بەڵام لەبیرمان بێت کە ئەگەر هەڵئاوسان روبدات، ئەوا موچە و موچەخۆران بەرپرس نیین.

رەحمان غەریب كۆنگرە رۆژنامەنوسییەكەی تیمی كابینەی هەشت، بۆ لابردنی پاشەكەوتی موچە، بومەلەزەیەك بوو لەناو ئەو یەقینە سیاسییەی، پشووی نەئەدا، شەوو رۆژی خستبووە سەر یەك، تا بیسەلمێنێت كە ریفراندۆم هەموو دەرگاكانی بەڕوی كوردستان داخستوە تەنانەت پەنجەریەكیش نەماوە بۆ روانین لە داهاتووی ئەم ئەزمونە، لایان ئاسایی بوو بۆ ئەوەی كابینەیەكی یەكێتی و پارتی بروخێت، كوردستانیشی بەدەمەوە بڕوا. یەقینیان هەبوو (نێچیرەڤان بارزانی و قوباد تاڵەبانی) دەكەونە ژێر داروبەردی كابینەی هەشت، بۆیە نەك بە هێمنی كشانەوە، بەڵكو كردیانە بۆنەیەكیش بۆ موزایەداتی سیاسی‌و چاوەڕوانی بینینی تەپوتۆزی داڕمانەكەبوون، كورد واتەنی ئاو بوەستایە ئەمان نەدەوەستان. یەقینیان هێندە قایم بوو، تەنانەت بۆ ساتێكیش بیروراكانیان نەخستە ژێر تیلسكۆبی رێژەییبوون. باسم لە لابردنی پاشەكەوت نییە‌و وەك كەسێكی چەپ پێم وایە كۆی سیاسەتی ئابووری ئەم حكومەتە كە لەسەر بناغەی بازاڕی بەربەلاًَ دامەزراوە، پێویستی بەچاوخشانەوەیە، بەڵكو هەندێكیان ئەوەندە هەڵەن دەبێت لە بنچینەوە هەڵتەكێ وەك ئەوەی كە حكومەت بە رێكخراوەیی لەبەردەم چاوچنۆكی كەرتی تایبەت پاشەكشە دەكات. كەرتی گشتی رەزیل‌و سەفیل دەكات تا بۆ خزمەتگوزارییەكانی خوێندن‌و تەندروستی و هی تریش، پەنایان بۆ بەرین‌و گیرفانی هەژاران هەڵتەكێنن. بەلًَكو قسەم لەسەر ئەو یەقینەیە كە دەیووت: ریفراندۆم دوا بزمار بوو لە تابوتی ئەزمونی حوكمڕانی كوردستان‌و ریزیان بەستبوو بچن بینێژن. كشانەوەو پاكەنەیان كرد، نوقڵانەی داڕمانی ئەزمونی حوكمڕانی هەرێمی كوردستانیان لێدا، بەڵام خاوەن ئیرادە كەمبوون، كەمبوون ئەوانەی دەستیان بە ئومێدیەوە گرتبوو، كەمبوون ئەوانەی لە كۆتایی تونێلەكە تروسكایی ئومێدیان دەبینی، (نێچیرەڤانی ئیدریس بارزانی‌و قوبادی مام جەلال) دوو كەسە گەشبینەكەی ناو ئەو زەمەنە ئاڵۆزو تاریكە بوون. هاوپەیمانەكانیان لەناو حكومەت و دەرەوەش تەماشاكەرێكی دڵرەق بوون، بۆ ئەوەی یەكێتی و پارتی و كابینەی هەشت بروخێت، ئامادەبوون ئەزموونی حوكمڕانی كوردستانیش بكەنە قوربانی ئەم یەقینەیان. هەق بوو رێژەیەك دابنێن كە هەڵەن، تا ناچار نەبن سەرلەنوێ بچنەوە سەرباسی یەكڕیزی. ئیتر ئەزمون وامان فێر دەكات كە زۆر بۆچون‌و هەڵوێستی سیاسی چونكە حساباتی رێژەییوونی تیا نەكرا، رادەستی رەهابوون و موتلەقگەرایی‌و یەقینی سیاسی كرا، لە نێوان رەنگی رەش‌و سپیدا رەنگە كاڵ‌و تۆخەكانی رەساسییان نەبینی، لەیەك سوچەوە تەماشی تابلۆ گەورەكەی كوردستانیان كرد، بۆیەحزب‌و خاوەنەكانیانی توشی ئیحراجبوونی زۆر كرد. هەوڵی بەشداری حزبەكان لە كابینەی نۆ سەلمێنەری راستی رێژەییبوونە لە دەربڕینی هەڵوێستی سیاسی، ئەوەی كە بە تەواوی دوێنی بەلاتەوە هەڵە بووە، ئێستا بەڕاستی دەزانیت. لێرەدا سیاسەت نەك هونەری مومكین، بەڵكو هونەری دەربازبونیشە لە كەوتنە ناو خەرەندی موتلەق. ئیدی ئەمجارەیان نەڕوخا، خۆ گەر ئەمجارەش خەونی سیاسیتان بوو تا تەپوتۆزی داڕومانی كابینەی نۆ ببینن، نە ئەوەندە ئاسانی بكەن كە خوار هەژدە ساڵیش بتوانێت دەنگی لەسەر بدات. نە ئەوەندەش ئاڵۆز كە زانای ئەتۆمیش سەری لێ دەرنەكات. پەنا بۆ وردبینی پیشەی بەرگدروو بەرن، جوان قوماشەكە بپێون، ئەوسا مقەستی لێبدەن.

پەروا علی چەندین ساڵە و ژنانی حیزب و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی و هەندێ لە ناوەند و دامودەزگا حکومییەکان، یادی هەشتی مارس دەکەنەوە، پیرۆزباییەکان لەلایەن هەموو تویژەکانەوە بوو، ژنان و پیاوان، کەسانی سادە، سیاسی، نوخبەی رۆشنبیران و ئازادیخواز تەنانەت سەرۆکی حکومەت و حیزب، کە لە زۆربەی چالاکییەکان ئامادەییان هەبوو بەڵام تەنها خۆیان بێ ئەوەی ژنەکانیان یا خوشک و کچەکانیان لەگەڵ بێت.  هەرچەندە  ئەمساڵیش نەگۆڕاین و هەمان شێوەی ساڵانی پێشو ئێمەی ژنان نەمانتوانی پێکەوە ئەو یادە بکەینەوە و فشارەکان زیاتر و گەورەتر و بەهیزتر بکەین، هەموان بە تەنهاو بۆ ئەندام و لایەنگرانی حیزبەکان بوو، زۆربەی چالاکییەکان لە رۆژانی هەشت و نۆی مانگی سێ دا بوون ، کە نەدەتوانرا بەشداری چالاکی هەموو گروپە  جیاوازەکان بکەیت، بۆیە دیسان لە خۆمانەوە بۆ خۆمان بوو، هەموان ئەو ژمارە ژن و پیاوە بوین کە چەندین ساڵە دوبارە و چەندبارە بوینەتەوە .. هەموو سەرۆکی حیزب و زۆربەی سەرۆکی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی ، دەزگاکانی میدیا، ناوەندە ڕۆشنبیریەکان، رۆژنامەنوسان، نوسەر و ئەدیبەکانی ئێرە پیاون، چەندین ساڵە خیتابی ئازادیخوازانەیان تایبەت بووە بە پرسی ژن و داکۆکیکردن لە دۆزی ژن،  بەئاشکرا داوای یەکسانی ژن و پیاو دەکەن، پێیانخۆشە تا بەرزترین ئاست ژن ئازاد بێت، هەڵبەت ژن و کچی دەرەوەی خێزانەکانی خۆیان، بۆ کچ و ژنی خۆیان زۆر موحافەزەکارن بەڵام پێیانخۆشە هەموو ژنانی دنیا سەربەست و ئازاد بن، چ نەنگییەکە !!! زۆرێک لە و پیاوانەی بەپەرۆشەوە پیرۆزبایی و پشتیوانی خۆیان بۆ هەشتی مارس رۆژی جیهانی ژنان و خەباتی ئازادیخوازانەی ژنان دەنێرن و خۆیان بە پشتیوان و داکۆکیکاری سەرسەختی ژنان لەقەڵەم دەدەن، بۆ تەنها جارێک ژنەکانیان هاوشانیان نین لە بۆنەکاندا و کەسیش نایانناسێ، ئاخۆ بۆۆۆ؟؟؟ چەندین پیاوی بەناو ئازادیخواز هەن کە دەیان ساڵە دەیانناسین و لەنێوسیاسی و نوخبەی ڕۆشنبیری کوردیدا دەنگ و رەنگیان هەیە، بەڵام خێرە تا ئێستا بۆ تەنها جارێک ژنەکانی خۆتان نەهێناوەتە بۆنەیەک، خۆپیشاندانێک، پێشەنگایەک تەنانەت کۆنسێرتێک؟ چۆن باوەر بەو پشتیوانیەتان دەکرێت کە پێتان وایە بۆخۆتان حەرامە و بۆ عەوام حەڵالە؟ زۆرێک لەو ژن و کجانەی چالاکن و داکۆکی لە مافی رەوای خۆیان دەکەن، رەنگە هاوسەر و باوک و برایان لەگەڵ نەبێت، بەڵام بەدڵنیایی پاڵپشت و هاوکاریانن بۆیە خۆبەخشانە لە شەقام و هەموو شوێنە نهێنی و ئاشکراکان بۆ خزمەتی ژنان کار دەکەن، بەڵام کەمێک لە و پیاوانەی لەم نێوەندەدا خۆیان بە نوخبە و ڕۆشنبیر و کەسانی لیبراڵ دەزانن ژنەکانیان هاوشانیانن لە خەبات، نەک لە بواری ژنان بەڵکو کاری ڕێکخراوەیی و سیاسیش. سیاسییەکانی هەرێمۆکەکەی من هەمیشە داوادەکەن با ژمارەی ژنان زیادبێت بۆ کاری حیزبی بەتایبەت بۆ کاتی هەڵبژاردن و بۆنە سیاسییەکان، کەچی کەمینەن تا ئێستا ژنەکانیان بینرابن، مەگەر لە هەندێ پرسە دا بەشداربن  کە ئەوەش پەیوەستە بە پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکانیان نەک بۆ بەشدارییان وەک ژن . ئەگەر جارێک خەمساردی خودی ژنەکان بیت کە پاسیڤن و هیچ بەشدارییەکیان نیە ، سەد هێندە کۆنەپرستی پیاوانی نێو خێزانەکانیانە، کە باوەڕیان بە توانا و مافی ژنان نیە، یا ترس لە بەئاگا بونەوەیانە دەنا هیچ پاساوێک نیە بۆ پاسیڤکردنیان بە مەبەست.. بۆیە زۆربەی پیرۆزباییەکانتان پیاوانەیە و نوخبە کانی کۆمەڵگاش پیاوانەن، خەباتی ژنان بە ئاکام ناگات گەر هۆشیاری نوخبە راستگۆیانەتر نەبێت بەرامبەر هاوسەر و خوشک و کچ و ئەندامانی خێزان لە ئاست پرسێکی وەک پرسی ژندا.