ئەرسەلان بایز *دوای سەردانە فەرمیەكەی سەرۆك كۆماری عیراق بۆ هەولێرو دانیشتن لەگەڵ سەرۆكی پارتی و لێپرسراوە حكومیەكانی هەرێم. خەریك بوو ئاسودەییەك لە دەروونی كۆمەڵانی خەڵك چەكەرە بكات. بەڵام بەداخەوە رووداوەكەی بازگەی سماقووڵی سەر لەنوێ بارودۆخەكەی گەڕاندەوە چوار گۆشەی یەكەم. (تۆ بڵێی ئەو رووداوە بۆ لەباربردنی ئەو سەردانە نەبێت..؟). *سەرلەبەیانی رۆژی (19/9/2019) بازگەی سماقووڵی برایانی پارتی دیموكراتی كوردستان كە تەنیا سێ كیلۆ مەتر لە بازگەی (ی.ن.ك) دوورە، رێگایان بە (كاك مەحمود سەنگاوی) نەدا بێتە هەولێرو بەشداری كۆبوونەوەی (مەكتەبی سیاسی) (ی.ن.ك) بكات. بازگەكە بەڕێزەوە پێیان وتبوو بە پێی فەرمانی سەرەوەی خۆمان نابێ رێگای چوونە شاری هەولێر بە بەڕێزیان بدەین. دوای چەندین پێوەندی تەلەفۆنی و نەبوونی وەڵام بۆ هۆكاری ئەو رێگا گرتنە، (كاك مەحمود) بەخۆی و هەردوو ئۆتۆمبێلەكەیەوە گەڕایەوە سلێمانی. ئەگەر بازگەكە هەر وەكو بە (كاك مەحمود)یان وتبوو بە پێی بڕیاری سەرەوەی خۆیان یان بە خوایشتی خۆیان ئەو كارەیان كردبێ. ئەو كارە دەچێتە باری پێشێل كردنی یاسا (هەمووشمان هەر دەڵێین یاسا سەروەر بێت). چونكە بازگەكە بڕیاری هیچ دادگایەكیان پێ نەبووە بۆ ئەو رێگرییە. كەواتە ئەو كارە شكاندنی سەروەری یاساو شكاندنی شكۆو لەكەداركردنی حكومەتی نوێی هەرێمی كوردستانە. چۆن دەبێ بازگەیەك هەروا لە خۆڕا رێگای هاتوچۆی نێوان شارەكان لە هاوڵاتیان قەدەغە بكات. ئەگەر لەخۆڕاش بووە چ ئیجرائاتێكی یاسایی لەبەرامبەریان كراوە..؟ هەر وەكو چۆن ئاسایشی سلێمانی تەقەكەرەكەی سەر بارەگای پارتی لە سلێمانی گرتووە. *ئەگەر ئەو رێگرییەش لەپەرچەكرداری ئەو قسانە بێت كە چەندین مانگ پێش ئەمڕۆ (كاك مەحمود) دەرهەق بە برایانی پارتی دیموكراتی كوردستانی وتبوو، (جیا لەوەی ئێمە لە كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسی گلەییمان لە كاك مەحمود كرد) كە هەرگیز نەدەبوو ئەو قسانە بكات، نامەیەكی دڵنەوایی فەرمیشمان بۆ برایانی (مەكتەبی سیاسی) پارتی نووسی. دیارە لە وەڵامی قسەكانی (كاك مەحمود)یش برایانی پارتی درێغیان نەكردو هەتا توانیان لە چەندین رێگەوە وەڵامی توندی (كاك مەحمود)یان دایەوە، بگرە ئەوانیش قسەی زۆر ناشیرینیان پێ وت. دوای ئەو شەڕە قسانەش (ی.ن.ك) و پارتی دیموكراتی كوردستان چەندین كۆبوونەوەیان بۆ ئاسایی كردنەوەی بارودۆخەكە كرد، تەنانەت رێكەوتنێكی سیاسی گرنگیان لەنێوان خۆیان مۆركرد. هەر بەپێی ئەو رێكەوتنەش پەرلەمانتارەكانی (ی.ن.ك) چوونەوە پەرلەمان و كابینەی نوێش پێكهات. *لە وەڵامی رێگرییەكەی (كاك مەحمود) (مەكتەبی سیاسی) (ی.ن.ك) نامەیەكی گلەیی ئامێزو رەخنەی ئاڕاستەی (مەكتەبی سیاسی) برایانی پارتی كرد. وتەبێژی فەرمی یەكێتیش لەسەر شاشەی تەلەفزیۆنەكان ناڕەزایی (ی.ن.ك)ی راگەیاند. جیا لەمانەش وەكو پەرچەكردار. بازگەكانی (ی.ن.ك) رێگایان بە چەند لێپرسراوێكی پارتی نەدا بچنە شاری سلێمانی. ئینجا گەنجێكی سەرەڕۆ تەقەی لە بارەگای لقی چواری پارتی كرد لە سلێمانی. هەر وەكو چۆن دواتریش چەند گەنجێك تەقەیان لە چەند كۆمیتەیەكی (ی.ن.ك) لە هەولێر كرد. *ئایا قسەو كردارو ئەو پەرچە قسەو كردارانە دەمان گەیەنێتە كوێ..؟ بە راگرتنی (كاك مەحمود) یان دوو لێپرسراوی پارتی، كوردستان دەبێتە دەوڵەت…؟ باشە ئەگەر لە بازگەی سماقووڵی و لە كاتی راگرتنی (كاك مەحمود) گرژییەك دروست بوو باو یەكێك بكوژرایە. یان لەتەقەكردن لە بارەگای پارتی لە سلێمانی و كۆمیتەكانی (ی.ن.ك) لە هەولێر یەكێك بكوژرایە چیمان دەكرد..؟ ئەی لە ناوەڕاستی نەوەدەكانی سەدەی رابردوو لە ئەنجامی كێشەی موڵك و چەندین دوكانی قەڵادزێ، شەڕێكی كورد كوژی ماڵوێران بەرپا نەبوو…؟ سەدان كادیری هەردوولا كوژران (شەهید) بوون. دواتر سەركردەكان وتیان ببورن. هەڵەمان كرد.. بەڵێن بێ جارێكی تر هەڵەی وا ناكەینەوە.(وا خەریكە دووبارە دەبێتەوە) ئاخر مناڵێكی باوك شەهید. ژنێكی پیاو شەهید. دایك و باوكێكی دڵ سوتاو، چی لەو لێبوردنەی سەركردەكانی كورد بكات. ئەو لێبوردنە شەهیدەكانیان بۆ زیندوو دەكاتەوە..؟ ئەوان باوك و مێردو كوڕیان لە ئەنجامی هەڵەی ئێوە رۆیشتووە.. *ئایا بەو كردارو پەرچە كردارانە حوكمڕانیەكی (ڕەشید و سەلیم) دەكەین… بەو سیاسەتە كورد بە ئامانج دەگەیەنین…؟ خەڵكی كوردستان زۆر (قلق و ناڕەحەت)ن. شەوان لە ترسی ناكۆكیەكانی حیزبە كوردستانیەكان، لە ترسی كەم كردنەوە (معاش) خەویان لێ زڕاوەو تا بەیانی چاویان ناچێتە خەو لەبەر خۆشیانەوە دەڵێن. خوایە تۆ بڵێی بەیانی چی بقەومێ…؟ *خوا ئاگادارە ئەگەر بە راستی رێگای خەڵك بدەین رای خۆیان لەسەر حیزبە حوكمڕانەكانی ئەمڕۆی كوردستان دەرببڕن، خەڵك نەك هەر لە سیاسەتی ئەمڕۆی هەرێمی كوردستان رازی نیە، بەڵكو لە هەموو حیزبەكان بێزارن. خەڵك ئارامی و یەكڕیزی و (معاش)ی مانگانەی دەوێ. جوتیارەكانیش پارەی گەنمی خۆیان دەوێ. *ژمارەیەك خەڵكیش لە پەیجەكانی خۆیاندا لەبارەی ئەو رووداوەوە كۆمێنتیان نووسیوە. یەكێ لەو كۆمێنتانە دەڵێت: -سەركردەی حزبە كوردستانیەكان..! ئێوە لەسەر بچووكترین قسەو رووداو دەیگەیەننە (مریشكە رەشە)، رێگری و تەقە لەیەكتر دەكەن… ئێوە ناتوانن ئیدارەی هەرێمێك بدەن، ئەی چۆن چۆنی باس لە دروست كردنی دەوڵەتی كوردستان دەكەن..؟

د. موئمین زەڵمی چەندبارەبوونەوەی رێگری لەكەسایەتییە سیاسییەكانی سلێمانی بۆ چوونە ناو هەولێر، پرسیكی جدییە‌و پێویستی بەلەسەروەستانی جدیش هەیە، بۆ بارودۆخەكان بەڕۆژە گەشتوون؟ چارەسەرەكان لەكوێوەن، دەست یەكەمی تەوقەكردن كێ دەبێ رایبكێشێت؟ خوێندنەوەی سۆسیۆپۆلەتیكاڵی هەرێمی كوردستان بەشێوەیەكی فراوانتر‌و هەریەك لەهەولێر‌و سلێمانی بەتایبەت چەند راستییەكمان بۆ رووندەكەنەوە، كەئەوانیش تێگەشتنە لەفۆڕمە كۆمەڵایەتیەكە‌و هەوڵدانیشە بۆ تێگەشتنێكی چەندلایەنە لەرووداوە سیاسیەكان. رووداوی رێگریكردن لەژمارەیەك ئەندامی پەرلەمان‌و پاشان سەرۆكی پێشووی پەرلەمانی كوردستان، دواتریش جێگری پێشووی سەرۆكی هەرێم‌و لەئێستاشدا ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتمانی بۆ چوونە ناو هەولێر لەبازگەكانی ئەو شارەدا زنجیرە رووداوێكی یەكلەدوایەكن كەپێویستە لەسەریان بوەستین. ئەگەر بمانەوێ وێنەكە وەك خۆی بگوازینەوە ئەوە دەبێت باس لەگواستنەوەی وێنەی دەسەڵاتی هەولێریش لەكۆمەڵگە سیاسی‌و كۆمەڵایەتییەكەی سلێمانی بكەین، بۆچی زۆرینەی ئەوانەی دژی هەولێر قسە دەكەن، لەهەڵبژاردنە حزبی‌و پەرلەمانییەكاندا زۆرترین دەنگ دەهێنن، بۆچی هەولێر پێی وایە لەسلێمانی "ئیرهابی فیكری" بەرامبەر دەكرێت‌و ئایا كێن ئەوانەی سودمەندی تۆخكردنەوەی جیاوازییەكانن. گومان لەوەدا نیە كەتا ئێستاش چ وەك حزب‌و چ وەك حكومەت نەتوانراوە زۆنەكان‌و سنورەكان‌و دابەشبوونەكان تێپەڕێنرێن، سلێمانیچێتی‌و هەولێریچێتی تا دێت زەقتر دەبنەوە، تا دێت دەمارگیری ڕەنگەكان زیاتر پشكۆ دەسێنێ‌و رۆژ بەرۆژیش ئاستی یەكترقبوڵنكردن‌و تیرۆركردنی مەعنەوی كەسایەتییەكان زیاتر پەرەدەسەنێت. بە بڕوای من ئەوەی وایكردووە بەم رۆژە بگەین، گواستنەوەی وێنەیەكی پێشكەوتوو‌و گەشەندووی ئابوری‌و سیاسی‌و گەشتیاری‌و ئاوەدانكردنەوەی هەولێرە كەمیدیا حزبی‌و سێبەرەكان زۆرترین كاریگەرییان هەبووە‌و بەپێچەوانەشەوە سلێمانی بەشاری چاڵوچۆڵی‌و بێ خزمەتگوزاری‌و ململانێ سیاسییەكان‌و نشینگەی هەڵتۆقینی كەسایەتی سیاسی‌و حزبە سیاسییەكان ناوەزدكراوە، كەدیسان كاریگەری نێگەتیڤی لەسەر پارێزگاكە‌و بیركردنەوەكانی دانیشتوانەكەی بەجێهێشتووە. پاش گواستنەوەی ئەم تێگەشتنانە، باشترین چارەسەر بۆ كۆتاییهێنان بەم دووریە، بۆ بنەبڕكردنی ئەم بیركردنەوانە‌و بۆ وەستانەوە دژی تۆخكردنەوەی سنورەكان‌و زۆنەكان‌و رەنگەكان دوو گۆشەنیگا دەخەمەڕوو، ئەوانیش هەوڵی ئاشتیخوازانە‌و بیركردنەوەی مەنتیقی سیاسیەكانە پێش خەڵك‌و هەنگاوی گۆڕینی فۆڕمی بیركردنەوەی خەڵكە پێش سیاسییەكان. دانیشتوانی هەرێمی كوردستان بەتێكرا‌و هەولێر‌و سلێمانی بەتایبەت پێویستە گەڕانەوەی ئەو بەرپرسانەی رێگرییان لێكراوە بۆ چوونە ناو شاری هەولێر بەدەستپێكی ئاشتی بچوێنن‌و رێز لەبڕیارەكانیان بگرن، چونكە یان دەبوو بگەڕێنەوە یان دەبوو خوێنی گەنجانی كورد لەبازگەكاندا بڕژێت كەپێشمەرگەی ئەم وڵاتە‌و بگرە بەشێكیشیان ڕۆڵەی شەهیدانی سەربەرزی ئەم وڵاتەن، پێمە پێویستمان بەنرخانی ئەم هەڵوێستانەیە، لەسەر ئاستی تاك‌و گرۆكان، پێویستە شكاندنی شكۆی ئاشتی هێڵی سوور‌و رژانی خوێنی رۆڵەكانی ئەم وڵاتە لەسەر هەمووان حەرام بێت. لە لایەكیتریشەوە گرنگە، هەمووان پێكەوە هەوڵی زەقكردنەوەی گرنگییە نەتەوەیی ونیشتیمانییەكانی هەولێر‌و سلێمانی بدەین، چونكە ئەوە بیركردنەوەی حزبییە ئەم دوو شارەی لەیەك دوورخستۆتەوە، ئەگینا هەولێری قەڵا‌و منارە پایتەختی هەرێمی كوردستانە‌و هەر ئاوەدانییەكی ئەو شارە، هەر درەوشانەوەیەكی ئەو شارە شانازییە بۆ هەمووان، هەروەك سلێمانی پایتەختی رۆشنبیری ئەم هەرێمەیە، سلێمانییە بیركردنەوە مۆدێرنەكان‌و شاعیرە هەست ناسكەكان‌و رۆشنبیرە بەناوبانگەكان‌و تەنانەت سیاسییە گورجوگۆڵەكان پێشكەشی ئەم هەرێمە دەكات، جا ئەو سیاسییانە ئەوەتا بەشێكی زۆریشیان لەپۆستی باڵای حكومی‌و پەرلەمانیدان‌و مومارەسەی ئەركی خۆیان دەكەن.   هەولێر‌و سلێمانی دەبێ وەك خۆیان بمێننەوە، نەهێڵرێت سنورەكانی نێوان تۆخ بكرێنەوە، رێگە نەدرێت پەندی "دووری‌و دۆستی"یان بەسەردا بسەپێنرێت، بگرە نزیكی‌و دۆستی ئەسڵە‌و هەمووانیش ئەركی گەورەیان لەسەر شانە بەرامبەر بەپێشخستنی زیاتری هەولێر‌و بەرزكردنەوەی ئاستی خزمەتگوزارییە دواكەوتووەكانی سلێمانی‌و دهۆك‌و هەڵەبجە وناوچەكانیتری هەرێمی كوردستان.

د. محەمەد عەلی یەکەم: بەرپرسانی حکومەتی هەرێم لە کۆبونەوەیان لەگەڵ نوێنەرانی کورد لە بەغداد، ڕاشکاوانە ڕایانگەیاندوە (نەوت ڕادەستی بەغداد ناکەن). ئەمەش بەو مانایەی لەسەرەتای ساڵی داهاتوەوە گەڕێکی تر لە قەیرانی نێوان هەرێم و بەغداد بەڕێوەیە و موچەی فەرمانبەران لەبەردەم هەڕەشەی جدیدا دەبێت.‎ دووەم: وتەبێژی حکومەت داوای ھەشتا ملیار دۆلاری قەرزی حکومەتی ھەرێم لەعێراق دەکات! بەڕاست بۆچی قەرزارە؟ ئێوە لە ٢٠١٤ەوە، نەک داھاتی نەوتی ھەرێم و کەرکوک و هه‌ندێ ناوچه‌ی موسڵتان رادەستی بەغداد نەکردوە، بەڵکو داھاتی ناوخۆ و خاڵە گومرگییەکانیشتان سەرنگومکردوە. ئیتر بۆ ئێوە قەرزاری حکومەتی ناوەندی نەبن نەک بەپێچەوانەوە؟ ئەم بیرۆکەیە هیچ مەنتقێکی دانوستان و گفتۆگۆی بەرهەمداری تیا نییە، لەکاتێکدا کەسێک تۆزقاڵێک ئاگای لە دۆخی سیاسیی عێراق بێت ئەزانێت عادل عەبدولمەهدی لەچی دۆخێکی ئیحراجیدایە بەهۆی ئەو بودجەیەی بۆ موچەخۆرانی هەرێمی دەنێرێت چی جای ۸٠ ملیار دۆلار! ‏‎سێیه‌م: بەبێ ڕادەستکردنی داھاتی نەوت و ناوخۆ و لەمانگی ١١ی ٢٠١٧ەوە، حکومەتی عێراقی مانگانە ٣١٧ملیار دینار ڕەوانەی ھەرێم کردوە تاوەکو مانگی یەکی ٢٠١٩. لەوساشەوە تاوه‌كو ئێستا مانگانە ٤٥٤ ملیار دینار رەوانە دەکات، دیسانەوە بەبێ ڕادەستکردنی ھیچ داھاتێکی نەوت و ناوخۆی ھەرێم بە بەغداد. زەحمەت نەبێ پێمان بڵێن: عێراق داگیرکەر و شۆڤێنی و دژەکوردە یاخود ئێوە بازرگانی بەکوردبونەوە دەکەن و بوون بە بەڵا بۆ عێراقی پاش ٢٠٠٣و بەھەدەردانی سامانی سەرزەوی و ژێرزەوی ھەرێم و هه‌ژاركردنی دانیشتوانی و وێرانكردنی ژێرخانه‌ ئابوورییه‌كه‌ی؟  ‏‎چوارەم: جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق (د.بەشیر) دەڵێت: (حکومەتی ھەرێم بیست و چوار ملیار دۆلار قەرزارە، ئەگەر حکومەتی عێراق قەرزەکانی بۆبداتەوە، ئەوا قەرزەکانی لەسەر نامێنێت). واز لەمەنتق و نامەنتقی ئەم تەرحە و لایەنە کۆمیدییەکەشی بهێنن، با ئەو پرسیارە سادەیە بکەین، ئاخۆ  ئەم قەرزانە بۆچی کراون؟ ئەی بۆچی حکومەتی عێراقی قەرزی ھەرێم بداتەوە؟   پێنجەم: وەزارەتی سامانە سروشتیەکانی ھەرێم لە ٢٠١٧/١١/٧، لەتویتێکداو بەئینگلیزی و زۆر ڕاستگۆیانە نوسی (نەوتی ھەرێمی کوردستان بۆ چەندین ساڵی داھاتو  فرۆشراوەو پارەکەشی وەرگیراوە)، ڕەنگە ئەمە خاتیمەو قفڵی ئەم بابەتە بێت، جا هەرچییەک لەدوای ئەمەوە ئەوترێت و قسەی لەسەر ئەکرێت تەنیا بۆ کات کوشتن و لێڵکردنی سەرنجی خەڵکی کوردستان و چەواشەکردنیەتی. ‏‎شەشەم: بەم دۆخەوە، کابینەی نوێ خەڵکی کوردستانی بەتەمای ئەنجامدانی کۆمەڵێک چاکسازیی بنەڕەتیی کردوە، قسەی سەیرو سەمەرەش لەم چوارچێوەدا زۆر کراوەو ئەکرێت: -قوباد تاڵەبانی: بەلجیکاو ھۆڵەندا سەرسامن بە چاکسازییەکانمان. لەکاتێکدا تاکە پرۆژەیان لە بواری چاکسازییدا، سیستمی بایۆمەتری بوو ئەویش بە ئیعتیرافی خۆیان شکستی هێنا.  _علی حەمە ساڵح، لەقوباد تاڵەبانی حەماسییتر و دورتر ڕۆیشت و وتی: ئەگەر لە دو مانگی یەکەمی حکومەتدا پرۆژەی چاکسازیی تێنەپەڕی، ڕێکەوتنی گۆران و پارتی جگە لەدرۆیەکی گەورە ھیچی تر نیە. وا دو مانگەکە بەزیادەوە لایداوەو ھیچیش ڕوینەداوە. لەداھێنانێکی کەموێنەشدا، کاک علی لەبری ئەوەی داوا لە پەرلەمان یان دادگا بکات بۆ لێپێچینەوە لە مەلەفێکی گەندەڵی، نوسراوەکەی ئاڕاستەی سەرۆکی حکومەت کردوە؟! کێشەیەکی گەورەیە بەناوی دژایەتی گەندەڵی ببیتە بەشێک لە پیلانی تەسفیەی سیاسیی کوتلەکانی حیزب! ‏‎حەوتەم: هەر لەچوارچێوەی سەمەرەکانی چاکسازییدا، دامەزراندن کە چەند ساڵێکە بۆ سەدان دەرچوی زانکۆ ڕاگیراوە، سەرۆکی حکومەت بە سەرۆک حیزبێکی وتوە: ئەگەر ببیت بە پارتی ٥٠٠ کەست بۆ دادەمەزرێنم! ‏‎ھەشتەم: وەک ئەرکی پەرلەمانتاریی و لەبری بەدواداچون بۆ ئەوداھاتە ونبوانەی سەرەوەو کەمکردنەوەی موچەو ئیمتیازو خانەنشینیی پلە تایبەتەکان، ھێڤیدار ئەحمەد لەداھێنانێکی کەموێنەدا بیرۆکەی خستنەوەی نەوەی زیاتر دەکات، بۆئەوەی بودجەی ھەرێم لەبەغداد زیاد بکات! ئایا کێشەی ھەرێم دزینی داھات و سامانی نیشتمانییە یان کەمیی ڕێژەی دانیشتوان؟ لەحاڵەتی زۆربونی ژمارەی دانیشتوان، ئایا لایەنەکانی خوێندن، دۆزینەوەی کار، تەندروستی و دابینکردنی خانوبەرەو نیشتەجێبون  چۆن چارەسەر دەکەیت؟ پێموایە خستنەڕوی ئەم بابەتە لەم کاتەدا به‌لاداڕێدابردن و لەبیربردنەوەی پرۆژەی چاکسازییە کە لە پەرلەمانەو بڕیاربو لەم وەرزەدا گفتوگۆبکرێت، بەڵام بەبڕیارێکی  بارزانی ڕاگیراوەو ھیچ لایەنێکیش ورتەی لێوەنایە!

هونەر تۆفیق   ئەمریکا بەقەد ئەوەی توڕەیە لە ئێران ، دوو هێندەش خۆپارێزی دەکات لە تێوەگلانی لە جەنگێکی ڕاستەخۆ لەگەڵ ئێراندا . بەڵام هەردوولا ( ئەمریکا و ئێران ) لەوە دڵنیان کە ناتوانن ڕاستەخۆ بەرانبەر بەیەک شەڕی ڕووبەڕوو بکەن . لەهەمان کاتدا ئیسرائیلیش دەیەوێت ئێران خاوەنی هێزێکی سەربازی وەها نەبێت کە لەتوانایدابێت کێبڕکێ ی تەل ئەبیب بکات . ناشتوانێت ڕێگری لە هەڵکشانی توانا سەربازیەکانی ئێران بکات کە بەمەترسی دەزانێت بۆ سەر قەوارەکەی خۆی لەناوچەکەدا . سعودیەش دوژمنێکی عەقائیدی و تەقلیدی ئێرانی شیعە مەزهەبە . تەنیا وڵاتێک لە دیدی ئەمریکا و ئیسرائیلەوە گونجاوبێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆ لەگەڵ ئێراندا سعودیە . لەلایەکەوە سعودیە وزەیەکی ئابووری گەورەی هەیە کە بەبێ هاوکاری ئەمریکا و ئیسرائیل دەتوانێت تەموینی جەنگەکە بکات ، لەلایەکی ترەوە ئەو هێزە بەزەبرەش نیە لە توانایدابێت ئێران بخات و سەرکەوتنی خێرا مسەوگەربکات . لەبەر ئەوە شەڕی راستەوخۆی سعودیە و ئێران بەدوو ئاستدا قازانج بە ئەمریکا دەگەیەنێت . لە ئاستێکدا قازانجی ئابووری هەیە بۆ ئەمریکا بەهۆی فرۆشی ئەو چەکانەی سعودیە بۆ شەڕەکە پێویستی دەبێت و دەبێتە داهات بۆ ئەمریکا . لەلایەکی ترەوە ، سعودیە ناتوانێت ببێتە براوەیەکی لەخۆبایی ، وەک زلهێزی ناوچەکە دەرکەوێت . دەشێت جەنگێک بێت وەک شەڕی هەشت ساڵەی ئێران - عێراق جگە لە پڕوکاندنی ئابووری هەردوو وڵات ، لایەنی براوەی تیادا دەرنەکەوێت . تۆڵەکردنەوەیەکیش بێت لە ئێران . بەڵام مەترسی پەلهاوێشتنی ئەو جەنگە بۆ وڵاتانی سەر بە نفوزی ئێرانی و سعودیە ، لەدەستدانی کۆنترۆڵکردنی ڕوویەکی تری گریمانەی ئەو شەڕەیە . چونکە لەناوچەی نفوزی هەردوو وڵاتدا سێ گەورەترین و هەستیارترین کەناڵی دەریایی هەیە کە نزیکەی لەسەدا پەنجای ئابووری جیهانی پێوەبەندە . ئەویش گەروەکانی هورمز و باب مەندەب و سوێسە . گواستنەوەی جەنگ بۆ ئەو کەناڵانە کە لە ستراتیژی سەربازی ئێراندا ، بەدەر نابن لە جیوگرافیای جەنگ ، ئابووری جیهان شلۆق و وێران دەکات . ئەمریکاییەکان لە ئەساسەوە بۆیە خۆیان و ئیسرائیل لەو جەنگە بەدوو دەگرن ، بۆئەوەی ئەو گەرووانە نەکەونە زۆنی شەڕەکەوە ، بۆ ئێرانیش خاڵی بەهێزی توانا سەربازیەکەی تواناکانیەتی بۆ گواستنەوەی جەنگ بۆ ئەو گەرووانە . ڕەنگە لەو کاتەدا ئەمریکا بەناوی پارێزگاری لەئابووری جیهانی بتوانێت هاوپەیمانیەکی سەربازی نێودەوڵەتی دروست بکات بەناوی پاراستنی ئاسایشی گەروەکانەوە ، لەوێوە هەم هاوپشتی سعودیە بکات و هەم گەروەکانیش لە مەترسی هێرشی ئێرانی بپارێزێت . لەناو ئەم مەترسیانەدا ، جەنگە ساردەکەی نێوان سعودیە و ئێران بەرەو گەرمبوون دەچێت . لەپاش جەنگی کەربەلا و کوشتنی حوسەین لەلایەن یەزیدی کوڕی معاویەوە ، ئەمە یەکەم شەڕی ڕاستەوخۆی ئیسلامی سونی و ئیسلامی شیعی دەبێت کە عاقیبەتەکەی بۆ هیچ لایەکیان بەخێرنابێت .

بەیار عومەر عەبدوڵا    چه‌ند وه‌خته‌ هاواری لامه‌ركه‌زیه‌ت له‌خۆڕایی ناكه‌ین، چه‌ند وه‌خته‌ باسی دروستبونه‌وه‌ی هاوسه‌نگی هێز به‌بێ هۆ ناكه‌ین. چونكه‌ ئه‌م ڕۆژه‌مان له‌به‌ر چاوبوو‌. مه‌ركه‌زیه‌ت یه‌ك هێز ده‌كات به‌ براوه‌ و باقی هێزه‌كان ده‌كات به‌ دۆڕاو و ژینگه‌ی ململانێی دروست له‌بارده‌بات. به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌ت و حه‌زی به‌ده‌ستهێنانی پله‌ و پۆست وایكردوه‌ كه‌ هاواری هێنانه‌وه‌ی داهات و ده‌سه‌ڵات بۆ ئه‌م سنوره‌ به‌ر گوێیه‌كی كه‌ڕ بكه‌وێت و ببێته‌‌‌ شتێكی لاوه‌كی و بێئه‌رزش لای به‌رپرسه‌كانی یه‌كێتی و گۆڕان. ئه‌مه‌ش نه‌ك هه‌ر ئه‌م سنوره‌ی به‌ره‌و دواكه‌وتویی و هاوڵاتیه‌كانی به‌ره‌و هه‌ژاری بردوه‌، به‌ڵكو یه‌كێتی و گۆڕان خۆشیان وا خه‌ریكه‌ به‌ره‌و پوكانه‌وه‌ ده‌چن و پارتی ده‌بێته‌ حاكمی ڕه‌ها له‌ سه‌رتاسه‌ری كوردستاندا. ئه‌گه‌ر دوای یه‌كگرتنه‌وه‌ی ئیداره‌كانی سلێمانی و هه‌ولێر هه‌ندێك وه‌زاره‌ت له‌ سلێمانی بمانایه‌ته‌وه‌، یان لانی كه‌م وه‌ك چۆن هه‌ولێر پایته‌ختی سیاسی هه‌رێمه‌، سلێمانیش پایته‌ختی ئابوری هه‌رێم بوایه‌ و به‌رژه‌وه‌ندی ئابوری سه‌رجه‌م حزبه‌كان به‌ پارتیشه‌وه‌ له‌م سنوره‌دا بوایه‌، ئه‌وكات پارتی نه‌یده‌توانی ئاوا كه‌ڵه‌گایی بنوێنێت و له‌ دێگه‌ڵه‌وه‌‌ جارێك گۆڕان و جارێك یه‌كێتی ده‌ربكات، چونكه‌ ده‌ترسا ئه‌وانیش ده‌رگای سلێمانی لێدابخه‌ن.  به‌ڵام ئێستا پارتی بێمنه‌ته‌ چونكه‌ یه‌كێتی و گۆڕان له‌ به‌رامبه‌ر پارتیدا چیان پێده‌كرێت. مه‌گه‌ر بڵێن ئێمه‌ش سنوری سلێمانیتان لێداده‌خه‌ین، به‌ڵام ئه‌وان هیچ ئیشێكیان به‌ سلێمانی نیه،‌ چونكه هه‌رچی هێزی سیاسی و ئابوری و دیبلۆماسیه‌ له‌ هه‌ولێره‌. له‌ به‌رامبه‌ردا سلێمانی هیچی تیانیه‌ تا پارتی له‌ ده‌ستی بدات. ئه‌وه‌شی وایكردوه‌ كه‌ هه‌ولێر ببێت به‌ هه‌مو شتێك و سلێمانی ببێت به‌ هیچ، ناكۆكی نێوان یه‌كێتی و گۆڕان و ناكۆكی نێوخۆیی یه‌كێتیه‌ له‌گه‌ڵ نه‌بونی ستراتیژ و ڕوئیا بۆ هێنانه‌وه‌ی داهات و ده‌سه‌ڵات و گه‌شه‌دان به‌ ژێرخانی ئابوری ئه‌م سنوره له‌لایه‌ن یه‌كێتی و گۆڕانه‌وه‌‌. ئێستاش نه‌چوه‌ بچێت. پێویسته‌ هه‌تا زووه‌ ده‌ستبكرێت به‌وه‌ی كه‌ ده‌سه‌ڵات و داهاتی نه‌وت و گاز بهێنرێته‌وه‌ بۆ پارێزگاكانی سلێمانی و هه‌ڵه‌بجه‌ و ئیداره‌كانی گه‌رمیان و ڕاپه‌ڕین و چیتر پێویستمان به‌ هه‌ولێر نه‌مێنێت. ئه‌وكات پارتی سنور داده‌خات یان نا گرنگی نامێنێت. به‌ڵام‌ هه‌تا چاوه‌ڕێی هه‌ولێر و پارتی بكه‌ین حاڵمان له‌مه‌ باشتر نابێت.  ئه‌مه‌ لێبورده‌یی و كاری هاوبه‌شی یه‌كێتی و گۆڕانی پێویسته‌ كه‌ ده‌بێت له‌ پێناوی ئه‌جێندایه‌كی گه‌وره‌دا كه‌ خزمه‌تی هاوڵاتیانی ئه‌م سنوره‌ سته‌ملێكراوه‌یه، چاوپۆشی له‌ ناكۆكی شه‌خسی و ململانێ كۆنه‌كانیان بكه‌ن‌. به‌ڵام ئه‌گه‌ر یه‌كێتی و گۆڕان له‌سه‌ر شێوازی سیاسه‌تی ئێستایان به‌رده‌وام بن مێژوو ڕه‌حمیان پێناكات و خۆیان و ئه‌م سنوره‌ش به‌ره‌و هه‌ڵدێر ده‌به‌ن.  

سامانی وەستا بەکر    هەستی نەتەوایەتی یان خۆشەویستی خاک لە گوفتارا نیە بەڵکو لە کردارا بەرجەستە ئەکرێ. دروست کردنی کیانێکی سەربەخۆ تەنها هۆشیاری کۆمەڵگەی پێویستە نەک پاساو هێنانەوە. لاوازکردنی ڕۆڵی ژن لە کۆمەڵگەیا بۆ لێدان و تێکشانی ڕۆڵی ژن لەژێر پەردەی ئاینا پەیوەستە بە پاشەکشێی بیرڕۆشنی خودی خۆتەوە. لاواز کردن و شکاندنی پێشەوا بۆ تێکشاندنی ڕۆڵی زانستخوازان و خەڵکانی بیرمەند و هەڵگرانی بیری نوێخواز و داهێنەر ئیتر کەسێک نامێنێ پەروەردەی دروست بڵاوکاتەوەو بەها جوانەکانی مرۆڤ بوون و کامڵ بوونی مرۆڤایەتی بگەیەنێ، لە دروست بوونی بۆشاییەکەی وا گەورەشا سیاسەتمەدار ئەو بۆشاییە پرئەکاتەوەو سەرکردە و تاک پیرۆزەکرێ. ڕۆڵی مێدیا بۆ گەیاندنی ڕاستی و بەئاگاهێنانەوەی کۆمەڵگەو ئاشناکردنی خەڵکییە بە کایە جیاوازەکان لە نیوانیشیانا کلتور و ناسنامەی نەتەوە نەک چەواشەکاری و گەیاندنی زانیاری هەڵە لە بەرژەوەندی حیزبێک، کۆمەڵیک یان کەسێک لەوانەش سامناکتر بەفرێشتەکردنی دوژمن بڵاوکردنەوەی کلتور و نەریتی بێگانە پۆخڵ کردنی نەریتی دێرینی نەتەوەکەت. قوتابخانەو خوێندنگاو فێرگەکان شوێنی فێربوونن نەک لەژێر ناوی بازاڕی ئازادا بکرێن بەسەرچاوەی بازرگانی لەبری ئەوەی مێشکەکان پڕکەن لە زانست گیرفانەکان سیخناخکەن لە دۆلار. زانکۆ شوێنکە بۆ داهێنان و سەرچاویەکە بۆ زانست، زۆری زانکۆ نیشانەی پێشکەوتنە بەڵام زۆری و بۆری لەبری پێشکەوتن پاشکەوتنی بەرپرس و بازرگانی ووشەی لێئەکەوێتەوانێ وە سەرنجام لەبری داهێنان داڕمانی زانست بەدوای خۆیا ئەهێنێ. کاڵا و بەربوومی خۆماڵی لای هەر نەتەوەیەک بەنرخترینە نەک لەبری دەستخۆشی و ساغکردنەوەی بەروبوومەکان و هاوکاری کردن بازاڕەکان پڕکرێن لە کالای بێ کەڵک و بەروبوومی بێ جۆرو بێ هیچ سوودێکی خۆراکی. مووچە مافە لەبەرامبەر ئەو ئەرکەی مانگانە بەجێ ئەگەیەنرێ نەک خەڵات هەربۆیە هەروەک چۆن ڕۆژانە کاتی دەستپێکردن و کۆتای کارکردن دایارکراوەو ئەشبێ فەرمانبەر پابەندبێ پێوەی هەرواش دابەش کردنی مووچە کات و بەرواری دابەش کردنی دیاری کراوەو ناشبێ تەنانەت یەک ڕۆژیش پاشبکەوێت و بۆهەر ڕۆژێک دواکەوتن بڕێک پارە وەک قەرەبوو دیاری کراوە، ئیتر بۆ ئەبێ دابەش کردنی مووچە بکرێ بەسەر دێڕی هەواڵ و چەندین جۆر مێدیای جیاواز خۆیان بەکاتی دابەش کردنی مووچەوە سەرقاڵ بکەن کە کام مێدیا خێراتر هەواڵی دابەشکردنی مووچە ئەگەیەنێ کە ئەمە دوور و نزیک کارێک نیە بۆ مێدیا و ئەرکێکی بێزراویشە. پیاهەڵدانی دوژمن و هاوکاری کردنی دوژمن تەنها چەک هەڵگرتن نیە بۆی یان پێشکەوتن و ڕێگەنیشاندان نیە بەڵکو جۆر و کانی جاشایەتی بەپێی کات و شوێن ئەگۆڕێن و دوژمن دیاری ئەکات چ جۆرە جاشێک لە چ کات و سەردەمێکا بەکارئەهێنی. بەگشتی جاشایەتی سێ جۆری هەیە: جاشی چەکدار، جاش پێشمەرگە، جاشی فەرهەنگی. هەڵبەتە میلەتی کورد یەکێکە لەو میلەتانەی هەر لەسەردەمی کۆرشی هەخامەنشیەوە فێری کاری جاشایەتی بووەو لەو کاتەوە تا ئێستا ئەم پەتایەی لێنەبڕاوە و تا ئێستاش بەردەوامە لەسەر جاشایەتی. لەوکاتەوەی “کۆرشــی هەخامەنشـــی” “کوڕی مەنــدانەی کـچـــی ئەژیدەهاک” کە بەهاوکاری “هارپــاک” کە یەکێـک بووە لەســەرانی دەوڵەتی مـــاد، ئەژیــدەهــاکی باپـیـرو چــوارەم شـــای مـــادی کوشــت و بــنــەی ئـیـمـپراتـۆریـەتــی فـارســـی دامەزران، تــاکو هـێـرشــی ئەســکەندەری مەکدۆنــی و دەرکەوتـنــی ئـیـســلام و دروســت بوونـی ئـیـمبراتۆریەتــی عەرەب و پاشــان هێرشــەکانی تەتەر و هۆلاکۆ و دامەزرانــی ئـیـمــبـراتـۆریـەتــی تــورکی عوســمـانــی. کورد بەهۆی جاشایەتی و زۆری ژمارەی جاشەکان تەنـهـا ئەوەی لەدەسـتـهـاتـووە بەپـێــی بــاری ڕۆژ هەرجارەو لەلایـەکی کوردســتـانـا مـێـرنـشـــیـنـی بـچــوک پـێـکـبـهـێــنــێ. لەکۆنەوە تا ئێستا و بەردەوام کورد جاشی چەکداری لێنەبڕاوە کە هەمیشە لە دوژمن سەرسەختتر ڕووبەڕی هەر هەوڵێک بوونەتەوە بۆ ئازادی کوردستان و تا ئەمڕۆش زۆرترین ژمارەی جاشی چەکدار لە هەر چوار پارچەکەی کوردستان بوونی هەیە و تەنانەت لە باشوری کوردستانیش پاش ئەو نیمچە سەربەخۆیەی کە هەیە بەڵام ژمارەیەکی زۆر لەژێر ناوی (حشد الشعبی) دیسانەوە بوونەتەوە بە جاش. بەڵام لە ئێستایا خەتەرناکترین جۆری جاشایەتی لەناو کوردا بوونی هەیە و کەس باسی ناکا بەڵکو زۆر جاریش وەک دەسکەوت و هاوکاری و پێشکەوتن بە میلەت ئەفرۆشرێتەوانێ ئەویش بەجۆرێک کە لەژێر ناوی ئاڵوگۆڕی بازرگانیا توانستی ناوخۆی سەرکوێر و زەلیل کراوە تا ئاستی فەوتان و لەناوچوون، کە لە ڕاستییا ڕووی ڕاستی ئەو بەناو ئاڵوگۆڕی بازرگانیە تەنها بەبازاڕکردن وساغرکردنەوەی کاڵای وڵاتانی بێگانە بە گشتی وە بە تایبەتی بەزۆری بە چڕیش کاڵای دوژمنانی کوردستان ونەتەوەی کوردە. لەوەش خراپتر بە بێ ئاگابێ یان بەئاگای مێدیای کوردی بۆتە مینبەرێک بۆ ڕێکلامن کردن و بانگەشە بۆ ئەو جۆرە کاڵا ناجۆرانە ، بەجۆرێک باسەکرێن کە خەڵکی سانا و مامناوەند و بگرە زۆرینەی کۆمەڵگە مەست و خەیاڵی ئەو کاڵایانە کراون بەجۆرێک دەست بۆ هەر شتێک بەری و ئارەزوی کڕینی هەر کاڵایەک بکەی کابرای بازرگان و فرۆشیار بۆ ڕاکێشانی سەرنج تا وات لێبکا کاڵاکە بکڕی پێت ئەڵێ لێی دوو دڵ مەیە (دەرەجە یەکە و تورکییە) بەو واتایەی کە کاڵای و بەروبوومی تورکی باشترینن و بەوجۆرەش کەسی کڕیار پشت لە کاڵای ناوخۆی و ڕوو لە کاڵای بێگانە ئەکات. جاشی فەرهەنگی یان جاش قەڵەم کاری ئەوەیە کە ڕای گشتی لە دژی بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی کوردی بەلاڕێێا بەرن پاساو بۆ سیاسەتی سەرکوتکارانەی داگیرکەران بهێنەوە و هەروەها کارئەکەن بۆ چەسپاندنی گوتاری زاڵی دەسەڵات ئەکەن لە کوردستان وەک ئەوەی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان ڕەشید یاسەمـی بەناو نوسەر لە دوو توێی کتێبێکا هەوڵییا بسەلمێنێ کە کورد نەتەوە نیەو لە ڕوی زمان کلتور فەرهەنگەوە بەشێکە لە نەتەوەی سەردەستی فارس. لە باوکوریش جاشی فەرهەنگیەکان بەردەوام کار بۆ چەسپاندنی (یەک وڵات و یەک ئاڵاو یەک نەتەوە ) ئەکەن کە مەبەست لێێ وڵاتی تورکیاو ئاڵای تورکیا و نەتەوەی تورکە. جاشی فەرهەنگی یان جاش قەڵەم، پێشتر ئەم جۆرە لە جاش تەنها لە ڕۆژهەڵات و باکور هەبوو بەڵام ئێستا پەلیکێشاوەتەوە ناو باشوریش لە ڕێی مەزن کردنی تورک و ڕێکلام کردن بۆ کاڵاکانی ئەو وڵاتەو کردنەوەی چەندین قوتابخانەو زانکۆ کە مەبەست لێی لەبری زانست چەسپاندنی کلتوری تورک گەورەکردنیانە لەسەر حسابی کورد و کوردستان. ئەوانەی لەسەرەوە باسمان کردن هەمووی لەگەڵ چەندی نمونەی تریش کە لێرەیا باسم نەکردوون بوونەتە هۆکار بۆ چەقبەستووی و سڕبیری کۆمەڵگە بەجۆرێک کە لە زۆرینەی میدیای حکومی و خۆیی و زۆرینەی خەڵکیش (پشتاوپشتی دەسەڵات وەک دەستاودەستی دەسەڵات باسەکرێت) کە ئەمەش یەکێکە لە کفرەکانی کاری ڕامیاری و بەڕیوەبردن کە ئەمەش لێدانی زەنگێکی مەترسیدارە بۆ بەئاگاهێنانەوەو ڕاچڵەکاندن تا شۆڕشێكی هۆشیاری بەرپاکرێ. بەڵام ئەوەی گرنگە مرۆڤ بوونە، هەرگیز کات درەنگ نیە بۆ هەڵسانەوە و چاکسازی چونکە بەهای مرۆڤ وەک بەهای دراوە ئەگەرچی بشدڕێ و پیسبێ و چرچ و لوولیشبێ بەڵام بەهاکەی هەر ئەو بەهایەیە کە بۆی دانراوە هەروەک چۆن مرۆڤیش هەمان بەهای هەیە بە هیچ شتێک بەهای لەدەستنایات ئەگەر مرۆڤ خۆی لەبەهای خۆی نەشکێنێ، بۆیە بەهای مرۆڤ لەوە گەورەترە کە بە ووشەی نەشیاو سوکایەتی و ڕوشان و هێرشکردنە سەر لەبەهای کەمبکرێترەوە، ئەگەرچی ئازایەتی و بوێریش لەناختا شکێنرابێ، هەرچەندە بەکاتێکی سەختیشا تێئەپەڕی، بەڵام بەهای مرۆڤ هەر هەمان بەهایە. چونکە ئامانج هەیە، نزخ هەیە، بەهاو هەیە ئەگەرچی هەوڵەبەی کۆڵبەی یان ئازاریش بکێشی بەڵام بیرنەچێ کە مرۆڤ دروست کەری کۆی شتەکانە.

 هیوا سەید سەلیم     وا ساڵی 2019 بەرەو كۆتایی دەچێت، ئەو رێكەوتنەی بۆ ئەم ساڵە لە نێوانی هەرێم و ناوەند كرا كە لە چوارچێوەیدا توانرا مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم لە نیوە مووچە و چارگە مووچە دەرباز بكرێت بە كۆتایهاتنی ساڵ رێكەوتنامەمەكەش كۆتایی دێت. تا ئێستا روون نیە كە هەرێم و بەغدا بۆ ساڵی نوێ (2020) جارێكی دیكە لەسەر رێكەوتنێكی تازە رێك دەكەون یان نا، بەڵام هەموو لایەك دەزانین كە كات كەم ماوە، وە كۆسپەكان كەم نین و ناكۆكیەكانیش جدین، بۆیە هەردوو لا دەبێت هەنگاو بنێن، لەو نێوانەدا هەرێم زیاتر پێویستی بە رێكەوتنە، بۆیە دەبێت پرسی رێكەوتن بكاتە تاكە بژاردە و بیر لە بژاردەی دیكە نەكاتەوە. ئەگەر لە ناوەڕۆكی  بۆ رێكەوتنامەی 2019 وردبینەوە ئەوا تێدەگەین كە لە نێوانی ناوەند و هەرێم بۆ هەردوو لا ماف و ئەرك دیاری كرابوو،بە شێوەیەك كە دەبوو هەرێم لە بەرامبەر ناردنی مووچەی فەرمانبەران و بودجەی هێزی پێشمەرگە بڕی 250 هەزار بەرمیل نەوت ڕادەستی بەغدا بكات،  تا لەرێگەی كۆمپانیای سۆمۆ بەغدا بیفرۆشێت، بەغدا دەڵێت ئەگەرچی ئێمە پابەندبوونی خۆمان لە چەند مانگی ڕابردوو لە چوارچێوەی ئەو رێكەوتنە بەجێ گەیاندووە، بەڵام هەرێم نەوتەكەی ڕادەست نەكردووین. لە ئێستادا تا سێ مانگی دیكە كار بە رێكەوتنامەی 2019 دەكرێت، تا ئەمرۆش لەگەڵ دابێت هەرێم و ناوەند هەریەكەیان بە جیا ئەوی تر تۆمەتبار دەكات كە كاریان بە رێكەوتنامەكە نەكردوو. هەرێم بەدەر لەو رێكەوتنامەیە بیانووی ڕادەستنەكردنی نەوت دەبەستێتەوە بە چەند خاڵێك كە لە رێكەتنمامەی 2019 بەڕوونی ئاماژەیان پێنەدراوە وەك قەرزە كۆنەكان و پارەی كۆمپانیاكان. لە چوارچێوەی ئەو ناكۆكیانەی نێوان هەردوو لادا، بەغدا خەریكی ئامادەكردنی میزانیەی ساڵی تازەیە(2020)، وە لە لایەن هەرێمی كوردستانەوە  داوای لێدەكرێت كە بۆ ئەم كارە نوێنەرانی هەرێم رۆلیان پێبدرێت. هەرێم بەر لەوەی شاند بنێرێت بۆ گفتوگۆكردن،  لەسەر میزانیەی سالی تازە لە لیستێكدا داواكاریەكانی خۆی بۆ بەغدا ناردووە، بەڵام تا ئێستا وەڵامی ئەرێنی لە بەغدا وەرنەگرتووە، دەوترێت بەغدا ئامادە نیە لەسەر هەندێك لەو داواكاریانە لەگەل هەرێم بچێتە ناو گفتوگۆ. لە لایەكی دیكەدا ناكۆكیەكانی نێوان هەرێم و بەغدا، بەرپرسانی باڵای كوردی لە بەغدا هێناوەتە سەر خەت،  لە سەرۆك كۆمارەوە بگرە تا وەزیری دارایی و جێگری سەرۆكی پەرلەمان روویان لە هەرێمی كوردستان كردووە، تا مەسافەی ناكۆكیەكانی نێوان هەرێم و بەغدا كەم بكەنەوە. لەبەرامبەر هەموو ئەو هەوڵانەدا شەقامی عەڕەبی فشار دەخاتە سەر كابینەكەی عادل عەبدولمەهدی، تا ئەزموونی رێكەوتنی 2019 لەگەل هەرێم دووبارە نەكاتەوە. سەرۆك وەزیرانی ئێستای عێراق كە بە دۆستی كورد و فریادڕەسی كێشە ئابووریەكانی هەرێم ناسراوە، لەبەردەم فشارەكانی شەقامی عەرەبی لە لایەك  و داخوازیەكانی هەرێم دایە، بۆیە هەرێم دەبێت ئەو دەرفەتە لەدەست نەدات و نوێنەر و دۆستەكانی خۆشی لە بەغدا نەخاتە بەردەم هەڵوێستێكی خراب. بە ڕادەستكردنی ئەو بڕە نەوتەی لە هەرێمی كوردستان داوادەكرێت، هەرێم لە مەترسی قەیرانی ئابووری دەپارێزێت،چونكە هەموومان دەزانین كە خەڵكی كوردستان لە ترسی جارێكی تر گەڕانەوەی سیستەمی نیوە مووچە دەستیان لەسەر دڵی خۆیان. بۆیە پێویستە لەسەر هەرێمی كوردستان لە رێگەی ناردنی شاندنی دانوستان دەستی ئەو شاندە بۆ رێكەوتن ئاوەڵابكات، تا لە رێگەی رێكەوتنی تازە لەگەڵ بەغدا بگەن بە رێكەوتنێك كە تیایدا شایستە دارایەكانی هەرێم لە مووچەی فەرمانبەران و پێشمەرگە مسۆگەربكەن. دەبێ ئەوەش بزانین كە كات لە قازانجی هیچ لایەك دانیە بەتایبەت ئەگەر بەبێ كورد بودجەی ئیتحادی لە حكومەتی ناوەند و ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق تێبپەڕێت .

د. شێركۆ كرمانج  ئەم نەخشەو داتایانەی کە لەم دوو وێنەیەی هاوپێچکراون دەیانبینین، کە لەلایەن Jeff Desjardins بۆ ماڵپەڕی Visual Capitalist ئامادەکراون، چیمان لە ئێستاو دواڕۆژی ڕۆڵی سیاسی و ئابوری هێزەکانی دنیا پێدەڵێن: یەکەم، پێش هەموو شتێک تیوری مارکسییە نوێکان بۆ ئابوری جیهانی، کە ناسراو بە World System Theory کە لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردودا لەلایەن Wallerstein داڕێژراوە، دەخاتە ژێر پرسیارەوە. ئەو پێیوایە کە یەکێک لە هۆکارە هەرە سەرەکییەکانی گەشەنەکردنی وڵاتانی جیهانی شێوازی داڕشتنی سیستەمی ئابوری جیهانە. ۆڵرستاین دەڵێت سیستەمی جیهانی کە لەلایەن وڵاتانی ناوکی سەرمایەداری لە ئەمریکای باکورو ئەوڕوپا داڕێژراوە ڕێگری لە گەشەی وڵاتانی جیهانی سێیەم دەکات. بەپێی ئەم تیورە وڵاتانی ناوک لە ئەوڕوپا هەر لە پێشەوە دەبن‌و وڵاتانی پەراویزیش لە ئاسیاو ئەفریقا و ئەمریکای لاتینی هەر لە پەراوێز دەمێننەوە. ئەم خشتەیە کە داتای ساڵی ٢٠١٨ بۆ قەبارەی دە وڵاتە گەورەکەی دنیا لە بواری ئابوری لە خۆ دەگرێت بە زەقی نیشان دەدات کە سێ وڵات لەو وڵاتانەی کە مارکسیە نوێکان پێیانوابوو هەر لە پەراوێز دەمێننەوە ئێستا لە پێشی پێشەوەی ئابورییە گەورەکانی جیهانن، وەک چین کە لە پلەی دووەمەو هیند کە لە پلەی شەشەمەو بەرازیل کە لە پلەی هەشتەمە. تا ئەو ڕادەی من ئاگادارم بم ئابوریناسەکان پێش بینی دەکەن کە لە ٢٠٥٠ چین گەورەترین ئابوری دنیا دەبێت‌و هیند دێتە پلەی دووەم‌و ئەمریکا لە یەکەمەوە بۆ سێیەم دادەبەزێت. هاوکات ئەوان پێشبینی ئەوەش دەکەن کە ئەندونیسیا دەچێتە سەر بۆ پلەی چوارەم، ئەمەش هێندەی دیکە تێگەیشتن‌و تیوری مارکسییە نوێکان بۆ ئابوری جیهان دەخاتە ژێر پرسیارەوە. دووەم، چەقی ئابوری جیهان لە ڕۆژئاوا، ئەوروپا و ئەمریکا، وا خەریکە بخزێت ئەگەر هەر ئێستا نەخزابێت بۆ ڕۆژهەڵاتی ئاسیا. سێیەم، دە دەوڵەتە گەورە ئابورییەکەی جیهان سێ لەسەر چواری ئابوری جیهان پێکدێنن. چوارەم، ئابوری ئەمریکا کە لە دوای جەنگی دووەمی جیهانی ٥٠٪ ئابوری جیهانی پێکدەهێنا ئێستا دابەزیوە بۆ ٢٤٪. بەڵام نابێت ئەوە لەبیر بکەین کە ئەو دابەزینە هێندی پەیوەندی بە هەڵکشانی ئابوری وڵاتانی دیکە هەیە هێندە پەیوەندی بە داکشانی ئابوری ئەمریکاوە نیە. پێنجەم، ئەم داتایانە ئەوەشمان پێدەڵێت کە هێزی ئابوری هێزی سیاسی بەدوای خۆیدا دێنێت وەک چۆن کە چین‌و هیند پەنجا ساڵ پێش ئێستا لەو هێزە سیاسیانە هەژمار دەکران کە نەخشیان لەسەر گەمە سیاسیەکان کەمبوو ئێستا نەخشی گرنگیان هەیەو ئەگەری ئەوە هەیە کە لە دواڕۆژ ڕۆڵی زیاتر بگێڕن. شەشەم، ئەم داتایانە ئەوەشمان پێدەڵێت کە هێزی ئابوری ئەگەر پەیوەندیەکی ڕاستەوخۆشی نەبێت لەگەڵ ژمارەی دانیشتوان ئەوە پەیوەندییەکی ناڕاستەوخۆی هەیە چونکە ئەو وڵاتانەی کە ژمارەی دانیشتوانیان زۆرە هێزی ئابوریان زیاترە بە بەراورد لەگەڵ وڵاتانی دیکە بەتایبەتی ئەگەر ئەوە بەبیر خۆمان بێنینەوە کە پێشبینیەکان پێمان دەڵێن کە لە ٢٠٥٠ چین‌و هیندو ئەمریکاو ئیندونیسا دەبن بە چوار گەورە ئابوری جیهان. حەوتەم، ئەوەی ئەو وڵاتانەی پەراوێزی خستۆتە پێش‌و سەر نەخشەی ئابوری جیهانە دوو شتە یەکەم سیستەمی ئابوری لیبرالیزم (economic liberalism) لەگەڵ بەرنامەی گەشەی دەوڵەت لە پشت (state development program). ئەمەش ئەوەمان پێدەڵێت کە ئەگەر فاکتەری دەرەکی، لێرە مەبەستم ئابوری لیبرالیزمە، یاریدەدەر بووە کەچی ڕۆڵی دەوڵەت بۆ گەشەی ئابوری لە وڵاتانی جیهانی سێ زۆر زۆر گرنگە. گەشەی ئابوری نەک هەر چین‌و هیندو ئەندونیسا بەڵکو یابانیش پشتڕاستی ئەو تێگەیشتنە دەکەنەوە. بۆ شەیرو بڵاوکردنەوەیە بۆ سەرچاوەی داتاکان تەماشای کۆمێنتی یەکەم بکە

شاخەوان عەبدوڵا    سەرەتا من لەدژی ئەوەم لە بازگەکانی هەرێم سوکایەتی یان بێ ڕێزی بەرامبەر هەرتاکێکی کوردستان بکرێت جا هاووڵاتی ئاسایی بێت یان بەرپرسێک بێت ، هەروەها لەگەڵ ئەوەشم کاروانی ئۆتۆمبێلی بەرپرسانی حزبی و حکومی دەبێت بەیاسا رێک بخرێت ، لەوەش دڵنیام حکومەتی هەرێم و پارتیش بەجدی لێکۆڵینەوە لەروداوەکەی دوێنێ بازگەی سماقولی دەکەن و ئیجرائات دەکەن ، ئەگەر بێ رێزییەک کرابێت بەرامبەر کاک محمود ، تائێستا ئێمە باسی بێرێزی دەکەین واتە تەقەو خوانەخواستە کوشتن روینەداوە ، ئەی دەوری یەکێتی چی دەبێت لە بەرامبەر ئەو تاوانانەی لەماوەی یەک مانگ بەرامبەر پارتی و سەروەرییەکانی کراوە ، مانگێک نابێت کاک محمود لەمیدیای بینراو بێرێزی بەرامبەر مەرجەعی گەلەکەمان و سەرۆکی پارتی کرد خۆ تا ئێستا وامانگێک تێپەر دەبێت نە یەکێتی نە کاک محمود داوای لێبوردنیان لە قیادەو ئەندام و لایەنگرانی پارتی نەکردوە کە حزبێکە یەک ملێون بەس دەنگدەری هەیە باشە ئەوە جەنابی سەرۆک بەدڵە گەورەکەی بێدەنگ بو هیچ ئیجرائاتێکی نەکرد بەرامبەر کاک محمود بەڵام یەک ملێون پارتی جگە لە دۆست و لایەنگرانی پارتی و جەنابی سەرۆک ئەو سوکایەتیەیان بیر نەچوە ، کاک محمود چۆن ئەو خەڵکە لەخۆی ئاشت دەکاتەوە تائێستا داوای لێبوردنی نە لەجەنابی سەرۆک نە لەپارتێکان نەکردوە ، واتە تاوانێکی ئەنجام داوەو داوای لێبوردنی نەکردوە ، چی دەبو وەک ئەوەی کەسوکایەتی بەرامبەر برایانی شیعە کرد لە خانەقین بەزوی چو داوای لێبوردنی کرد ئاوهاش داوای لێبوردنی لە پارتێکان بکردایا ، خۆ ئەو باش دەزانێت بەلای پارتی جەنابی سەرۆک هێلی سورە ، جگە لەمە لەهەفتەی رابردوو تەقە لە بارەگای لقی ٢٢ ی گەرمیان کراوە لە کەلار کاک محمود بەرپرسی یەکەمە لەو دەڤەرە کوا هەڵوێستی ئەوان لەبەرامبەر ئەو تاوانە کوا هەڵوێستی یەکێتی لەبەرامبەر تاوانی تەقە کردن لە بارەگای لقی ١٥ی چم چمال و لقی ٤ ی سلێمانی کوا ئیجرائاتی کاک محمود لەبەرامبەر تەقە کردن و بێرێزی کە دەکرێت لە هەڤاڵ و کادرانی پارتی لە زۆنی سەوز ، بۆیە خەڵکی کوردستان بێزار بوە لەم جۆرە سیاسەت کردنە و دەبێت ئەو کەسانەی لەگەڵ دروست کردنی توندو تیژی و دووبەرەکین لەگۆرەپانە دووربخرێنەوەو هەنگاو بەرەو دامەزراوەیی و سەقامگیری یاسا بنێین ، دڵنیام بەشێکی زۆری کادرو لایەنگرانی پارتی و یەکێتی و تێکرای حزبەکان لەگەڵ ئەوەدان دیاردەی چەکداری و خۆسەپاندن کۆتای پێ بێت لەزاخۆ تا خانەقین .

فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد‌    كتوپڕ، له‌ ماوه‌یه‌كی پێوانه‌ییدا، ناوچه‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست بووه‌ مه‌یدانی ته‌راتێنی فڕۆكه‌ بێ فڕۆكه‌وانه‌كان. هه‌رچه‌ند ئه‌م چه‌كه‌ چه‌كێكی ستراتیجی نییه‌، به‌ڵام تاقیكردنه‌وه‌ سه‌لماندوویه‌تی كه‌ كاریگه‌ره‌ و زۆر ئه‌ركی سه‌ختی پێ ئه‌نجام ده‌درێ. دواترین هێرشی فڕۆكه‌ بێ فڕۆكه‌وانه‌كان، چه‌ند رۆژێك له‌مه‌وبه‌ر ئه‌نجامدرا، كاتێك 10 فڕۆكه‌ی بێ فڕۆكه‌وان، كتوپڕ بۆمبارانی داموده‌زگاكانی كۆمپانیای نه‌وتی ئارامكۆیان كرد له‌ رۆژهه‌ڵاتی سعودیه‌. ئه‌م رووداوه‌ له‌ سعودیه‌ وه‌ك بوومه‌له‌رزه‌ وابوو، به‌تایبه‌تی كه‌ حوسییه‌كان لێپرسراوێتییه‌كه‌یان گرته‌ئه‌ستۆ. ئه‌و شوێنه‌ی كه‌ بۆردومان كرا، رۆژانه‌ 7 ملیۆن به‌رمیل نه‌وت به‌رهه‌م دێنێ و ئه‌و داموده‌زگایانه‌ی كه‌ وێرانكراون، 70 %ی نه‌وتی به‌رهه‌مهێنراوی ئارامكۆ ده‌پاڵێون. ئه‌م ئۆپه‌راسیۆنه‌ بووه‌ هۆی نیواونیو دابه‌زینی به‌رهه‌می نه‌وتی سعودیه‌. مه‌سه‌له‌كه‌ مه‌سه‌له‌ی وێرانكردنی داموده‌زگایه‌كی په‌ترۆڵی نییه‌. مه‌سه‌له‌كه‌ ئه‌مه‌ی تێپه‌ڕاندووه‌ و ئاماژه‌ی گه‌وره‌ی له‌خۆگرتووه‌. یه‌كه‌م، ئۆپه‌راسیۆنه‌كه‌ به‌م مانایه‌ دێت كه‌ حوسییه‌كان جه‌نگیان به‌ خه‌ستی گواستۆته‌وه‌ بۆ ناو قوڵایی سعودیه‌ و له‌توانایاندایه‌ گێچه‌ڵی گه‌وره‌تر بۆ سعودیه‌ دروست بكه‌ن. دووه‌م، به‌م ئۆپه‌راسیۆنه‌ حوسییه‌كان له‌وه‌ ده‌رچوون كه‌ وه‌ك گروپێكی لۆكاڵی یاخی ته‌ماشا بكرێن. حوسییه‌كانی چوار ساڵ پاش جه‌نگی یه‌مه‌ن، توانای ئه‌وه‌یان په‌یداكردووه‌ كه‌ كاریگه‌ری له‌سه‌ر بازاڕی جیهانیی وزه‌ دروست بكه‌ن و ئێستا به‌ به‌كارهێنانی ئه‌م چه‌كه‌ تاكتیكییه‌، بوونه‌ته‌ ئه‌كته‌رێكی گه‌وره‌ له‌ یارییه‌كه‌دا. دیاره‌ ئیماراتییه‌كان ژیرتر بوون، چونكه‌ هه‌ر كه‌ حوسییه‌كان هه‌ڕه‌شه‌ی گواستنه‌وه‌ی شه‌ڕه‌كه‌یان بۆ ناو ئیمارات كرد، ده‌ستبه‌جێ گۆڕانێكی كتوپڕ به‌سه‌ر سیاسه‌تی ئیماراتدا هات و ئیمارات خێرا خۆی له‌ سعودیه‌ جیاكرده‌وه‌ و رایه‌ڵه‌یه‌كی له‌گه‌ڵ حوسییه‌كاندا دروستكرد. مه‌سه‌له‌كه‌ هه‌ر به‌م دوو خاڵه‌ داناكه‌وێ. وێرانكردنی داموده‌زگا نه‌وتییه‌كانی ئارامكۆ نیشانده‌ری ئه‌وه‌یه‌ كه‌ كه‌موكوڕییه‌كی گه‌وره‌ له‌ سیستمی به‌رگری ئاسمانیی سعودیه‌دا هه‌یه‌. شوێنه‌ بۆردومانكراوه‌كان نزیكه‌ی 1300 كیلۆمه‌تر له‌ سه‌نعاوه‌ دوورن. ئه‌مه‌ش به‌م مانایه‌ دێت كه‌ فڕۆكه‌ بێ فڕۆكه‌وانه‌كانی حوسییه‌كان 1300 كیلۆمه‌تریان له‌ناو خاكی سعودیه‌ بڕیوه‌، به‌بێ ئه‌وه‌ی سعودییه‌كان هه‌ستی پێ بكه‌ن، جگه‌ له‌وه‌ی ئۆپه‌راسیۆنه‌كه‌ به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ سعودییه‌كان كه‌موكوڕییه‌كی زۆریان له‌بواری هه‌واڵگریدا هه‌یه‌ و داموده‌زگا هه‌واڵگرییه‌كانیان كه‌مته‌رخه‌من. بڵاوبوونه‌وه‌ی فڕۆكه‌ی بێ فڕۆكه‌وان له‌ ناوچه‌كه‌دا دیارده‌یه‌كی مه‌ترسیداره‌ و مایه‌ی زیاتر ئاڵۆزكردنی ره‌وشه‌كه‌یه‌. له‌ماوه‌یه‌كی نزیكدا به‌كارهێنانی ئه‌م چه‌كه‌ زۆر په‌ره‌ی سه‌ند. توركیا له‌ لیبیا دژی هێزه‌كانی جه‌نراڵ حه‌فته‌ر و له‌ هه‌رێمی كوردستان دژی په‌كه‌كه‌ به‌كاریهێناوه‌. هه‌روه‌ها ئیسرائیل له‌ سوریا و له‌م دواییه‌دا له‌ لوبنان دژی حزبوڵڵا و له‌ عیراق دژی حه‌شدی شه‌عبی به‌كاریهێناوه‌. وا ئه‌مجاره‌ش حوسییه‌كان دژی فڕۆكه‌خانه‌ و داموده‌زگا په‌ترۆڵییه‌كانی سعودیه‌ به‌كاریانهێناوه‌. هۆی بڵاوبوونه‌وه‌ی ئه‌م چه‌كه‌ به‌م خێراییه‌ بۆ ئه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ كه‌ فڕۆكه‌ بێ فڕۆكه‌وانه‌كان زۆرتر توانای ئه‌نجامدانی مانۆڕیان هه‌یه‌ و به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ فڕۆكه‌ جه‌نگییه‌كاندا خه‌رجییه‌كی كه‌متریان ده‌وێ، جگه‌ له‌وه‌ی كه‌ بۆ به‌كارهێنه‌ر هیچ زیانی گیانیی لێ ناكه‌وێته‌وه‌، ئه‌و ته‌كنه‌لۆژیایه‌ش كه‌ له‌م چه‌كه‌دا به‌كارده‌هێنرێ، ئاسانتر ده‌ست ده‌كه‌وێ. دڵنیابوونی لایه‌نه‌ به‌كارهێنه‌ره‌كان له‌ كارایی ئه‌م چه‌كه‌، خۆی له‌خۆیدا فاكته‌رێكه‌ بۆ په‌ره‌پێدان و زۆرتر به‌كارهێنانی. ئه‌مه‌ش ده‌رفه‌تێكی زۆرتر بۆ بڵاوبوونه‌وه‌ی ده‌ڕه‌خسێنێ. له‌ ناوچه‌كه‌دا هیچ ده‌وڵه‌تێك به‌قه‌د ئیسرائیل له‌ بڵاوبوونه‌وه‌ی ئه‌م چه‌كه‌ زیانمه‌ند نابێ. به‌ده‌ستهێنانی ئه‌م چه‌كه‌ به‌ خه‌رجییه‌كی كه‌م و به‌ ته‌كنه‌لۆژیایه‌كی مامناوه‌نجی، ره‌نگه‌ ببێ به‌ هانده‌ر بۆ به‌ده‌ستهێنانی فڕۆكه‌ی بێ فڕۆكه‌وان له‌لایه‌ن حزبوڵڵای لوبنان و بزووتنه‌وه‌ی حه‌ماسی فه‌له‌ستینه‌وه‌. له‌مه‌ش خراپتر ئه‌وه‌یه‌ كه‌ رێكخراوه‌ تیرۆریستییه‌كان ده‌ستیان به‌م چه‌كه‌ بگا و له‌ كرده‌وه‌ تیرۆریستییه‌كاندا به‌كاریبهێنن. ئه‌م شیكردنه‌وه‌یه‌ وێنه‌ی ره‌وشێكی تاریك بۆ ناوچه‌كه‌ ده‌كێشێ، ئه‌گه‌ر هه‌نگاوی كارا بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كان نه‌نرێ، چونكه‌ به‌ ئاسانی ده‌ستڕاگه‌یشتن به‌ ته‌كنه‌لۆژیای وێرانكردن، ده‌شێ هانده‌ر بێ بۆ قورسكردنی تای ته‌رازووی رێگه‌چاره‌ زبره‌كان، به‌تایبه‌تی كه‌ فڕۆكه‌ بێ فڕۆكه‌وانه‌كان له‌ ئاسمانێكی كراوه‌دا له‌ فڕۆكه‌ جه‌نگییه‌كان ده‌ستئاوه‌ڵاترن بۆ زاڵبوون به‌سه‌ر كێشه‌كانی جوگرافیادا.

هونەر حاجی جاسم     لەدێر زمانەوە سەرکردەو سیاسیەتمەداری سەختە بە ڕێژەیێک بوونیان هەر هەبووە، وە هیچ نەتەوە و نیشتمانێکیش بەبێ سیاسی ساختە نەبوە! نمونەش لە لاپەرەکانی مێژووی سیاسی کۆن و نوێ زۆرن. بەشێک لەم سیاستمەدارە ساختانەش سەردمانێک بوینتە کاریزما بەسەر گەلانی خۆیان. تاکو لە ژیانیش ماون خەلکی پێی وابووە ئەوانە ڕابەر و ڕزگارکەرن، بەلام بەشێک پێش مردنیان، وە بەشێکیشان دوای مردنیان ڕوون بۆتەوە کە ئەوانە جگە لە سیاسیێکی قۆلبڕو سەختە چیتر نەبوینە!. بەشێوەیێکی گشتی لەناو کوردیش ئەم جۆرە سیاسیانە لە شێوەی ساختە بونیان هەبووە، بە تایبەیش لە "کوردستانی عێراق"، چونکە سیاسی وا هەبووە، وە بە ئێستاشتەوە ئەوەی لێی نازانێت پرنسیپەکانی سیاسەتە، بەلام بۆ خۆ دەولەمەندکردن و پاراستنی بەرژەوەندی کۆمپانیاکانی ئامادەیە دەست لەگەل شیتانیش تێکەل بکات، تاکو سەفقەکانی ژێر بەژێری کەشف نەبن! یان بە مانایێکی تر تاکو ڕوی ساختەکەی دەر نەکەوێت بۆ خەلکی کوردستان! بە داخەوە لە ئێستادا کوردستانی عێراق پڕیەتی لە "سەرکردە و سیاسی ساختە" و خاوەن ماسکی جیاواز،  بە تایبەتیش لە دە سالی ڕابردو تاکو ئێستا لەپال سەرکردە ساختەکانی دەسەلات، هێزە ئۆپۆزسیۆنەکان کانگای دروستکردنی سیاسی و سەرکردەی ساختە بوینە. تاکو ئەم ساتە وەختە بە سەدان سیاسی ساختە و قۆلبڕ بوینتە بارگرانی بەسەر ئەم نیشتمانە، کە وەکو مانگای ئەلبان ئەم خەلک ئەدۆشن!. هاوکات ئەم سیاسیە سەختانەش بوینتە فاکتەری بێ هیواکردنی خەلکی کوردستانی عێراق. بۆیە نابێت لێرە بە دواوە چیتر سیاسی ساختەچی و قۆلبڕ بکرێنە کاریزما و سەرداری ئەم خەلکە خێر لەخۆ نەدیوە، بەلکو لەپال پیرۆزکردنیان دەبێتە ماسکیان هەلبدرێتەوە. زۆر زوو ماهیەتیان بۆ خەلک کەشف بکرێت. تاکو جورەت نەکەن، چیتر خەلک بە قسەی بریقەدار چەواشە بکەن!.

هادی حەمەرەشید هەڵواسینی هەموو توڕەییەکانمان لەمەڕ پەرلەمان بە عەلاگەی تەنیا یەك پەرلەمانتاردا کارێکی نابەجێیە، لەوەش زۆر نابەجێتر گەورەکردن و فوتێکردنی ئەم بابەتەیە تا ئەو ئاستەی کە مەگەر تەنیا بەفڕێدانی کارتێکیتری لەو شێوەیەیە لەبیرمان ببرێتەوە و فەیسبووکەوانانیش کۆڵ بدەن لە لاقرتی و سوخرییەکانیان بە شەکرشکاندنی ئەو پەرلەمانتارە! بەڕاستی ئیجحافێکی گەورەیە دەرحەق بەو پەرلەمانتارە، چونکە ناکرێت لەپەرلەمانێكی بێ بەرهەم و خاڵی لە ماریفەت لەوە زیاتری لێ چاوەڕێ بکرێت! تەنانەت ڕەنگە منیش ستەم لە پەرلەمان بکەم، چونکە لە بنەڕەتدا تەنیا دەسەڵاتی یاسادانان نیە کە تووشی ئەو داڕوخان و ئیفلیج بوونە بوون، کورد دەمێکە ئەڵێ((وتیان بە حوشتر ملت لارە، وتی: جا کوێم ڕێکە؟!)) ستراتیژی دوو زلحیزبی دەسەڵاتدار نابودکردنی هەموو دامودەزگایەکی فەرمییە، تا خەڵکی شەریف و خاوەن سومعە لە ڕوویان هەڵنەیەت بچنە ناو ئەم دامەزراوانەوە و بیر لە چاککردنیان بکرێت بە ئاستەم! زیاتر لە ۲۵ساڵ لەمەوبەر (فرانسۆ حەریری) ئەندامی سەرکردایەتی پارتی و پەرلەمانتاری یەکەم خولی هەڵبژاردن، وتی(( ئامادەین لە مەیدانی حەیوانەکە کۆببینەوە، بەڵام لە پەرلەمان کۆنابینەوە!)) باشترین بەرنامەش بۆ ئەو ستراتیژ و نیازە نابەجێیە، کردنی دامودەزگاکانە بە بوئرەی گەندەڵی، دەستکراوەکردنی بەرپرس و سەرۆك و بەڕێوەبەرەکانە تا پەرلەمانتار و وەزیر و ڕەعیەتەکانیان لە خۆشاوی ئیفاد و ڕەفاهیەتدا هەڵکێشن، هەروەك هەوڵدراوە کە بەناوی(ئەتەکێت و هەڵسوکەوتی فەرمیی)ـیەوە کەلتورێکی پڕ لە دەست بڵاویی و بەفیڕۆدان سەردەست بکرێت و مافی مافخوراوان و خەمی گشتیی پشتگوێ و لەبیر ببرێتەوە! کاتێك پەرلەمانتاران و وەزیران; وەك یەك ئۆتۆمبێلی گرانبەها و شوقەی ڕاقییان وەرگرت و ئیفادی چەور کران، پۆشاکی دەگمەن و کێبەرکێی شیك پۆشییان کرد، بە هەمووشیان پێکڕا موغازەلەی سەرۆکی حکومەتیان کرد و خۆیان پێ موچەخۆری ئەو بوو، ئەرێ چاوەڕێی چی لە تاك تاکیان ئەکەیت؟! ئەمە بۆ زۆرینەی ڕەهای نوێنەرانیشمان لە بەغدا ڕاستە، ئێمە هەزاران کێشەی جدییمان هەیە، ئەندامێکی ئەنجوومەنی نوێنەران لە واشنگتۆنەوە دەستی کردووەتە ملی خزمێکی و سێڵڤییەکی بۆ چرکاندووین، یەکێکیتر دوێنێ شەو لە ئەڵمانیاوە لە ستادیۆمی دۆرتمۆندەوە ملپێچێکی یاری نێوان (بارسا و دۆرتمۆند)ی لە مل کردووە و لەنزیکەوە لە میسی و هاوڕێکانی ئەڕوانێت، بە گەنجانی ئەم وڵاتە ئەڵێت ئێوە کە گرفتی گواستنەوەی یارییەکانتان هەیە و لەژێر چەندین ناودا ئامێری ئێچ دی و دیجیتاڵتان پێ ئەفرۆشن، بۆ خۆم وەك بچم بۆ کافتریای سەر کۆڵانەکەمان، ئەچمە ئەڵمانیا و موعەزەز و موکەڕەم کام یارییەم بوێت تەماشای ئەکەم! یەکێکیتر تەجمیلی لوت و ئەویتر قژڕوواندنەوە، ئەسڵەن هەیانە زیاتر لە دە تەجمیلی ئەنجامداوە! ئەم جۆرە خۆش ژیان و جیاواز و باڵا ژیانە(لەسەر حسابی خەڵك) هێزی مەعنەویەتی دەزگاکەیانی کوشتووە، ئەوان بۆ خۆیان بۆیان هەیە حەزیان لەچیە داوای بکەن((فِيهَا مَا تَشْتَهِيهِ الْأَنفُسُ وَتَلَذُّ الْأَعْيُنُ)) بەهەشتێکە بۆ خۆی، بەڵام ئەی دەنگدەرانی؟! ئەی لە بنەڕەتدا مەبادیئـ و بنەما ئەخلاقییەکانی بۆ کوێ هەڵفڕی؟! ڕەنگە زۆربەی خەڵکی کوردستان درکیان بەم بابەتە کردبێت، بەڵام ئەوەی گرنگە چۆن بتوانین ئەم خوێنبەربوونی "دووبارەبوونەوەی مێژوو"ەی خۆمان ڕاگرین و بە خەڵکی کوردستان بڵێین لەدەرەوەی ئەم وێنەیە، وێنەیەکیتر هەیە، ئەتوانێت لەناو ئەم کەوتنی ماسك و دەمامکەدا بڵێ هەموو مرۆڤەکان خاوەنی دەموچاوێکی ساختە نین! مرۆڤێك کە ئەفسونی باڵەخانەی پەرلەمان و هیچ باڵەخانەیەکیتر فریوی نادات!

د.كامەران مەنتك ساویلكه‌ییه‌ وا تێبگه‌ین كێشه‌كانی نێوان هه‌ولێرو به‌غدا په‌یوه‌ندی به‌ مه‌سه‌له‌ی ته‌سلیمكردن و ته‌سلینه‌كردنی نه‌وته‌وه‌ هه‌بێت، له‌به‌رئه‌وه‌ی كێشه‌كانی نێوان هه‌رێم و به‌غدا كێشه‌یه‌كی قووڵه‌و ته‌مه‌نی له‌گه‌ڵ ته‌مه‌نی ده‌وڵه‌تی عێراقه‌، هێنانه‌ پێشه‌وه‌ی مه‌سه‌له‌ی نه‌وت و به‌ستنه‌وه‌ی به‌ مه‌سه‌له‌ی بۆجه‌، ته‌نیا هه‌وڵێكه‌ بۆ فریودانی رای گشتی خه‌ڵكی كوردستان و نادیده‌گرتنی كێشه‌ قووڵه‌كانه‌، كه‌ ره‌هه‌ندێكی هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تی هه‌یه‌و به‌غدا ناتوانێت به‌ هیچ شێوه‌یه‌ك له‌ ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و مه‌نزوومه‌ هه‌رێمیه‌ مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ كورد بكات. چه‌نده‌ی دۆخه‌كه‌ له‌سه‌رئاستی هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تی ئاڵۆزه‌، هێنده‌ش زیاتر له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆ، هێزه‌كانی كوردستان متمانه‌ی خه‌ڵكیان له‌ ده‌ستداوه‌، له‌ ناوه‌خۆش متمانه‌یان به‌ یه‌كتر نه‌ماوه‌.  ئه‌مه‌ش شتێكی ئاساییه‌ دوای ئه‌و مێژووه‌ ناشیرینه‌ی له‌ نێوانیان هه‌یه‌. پارتی ده‌یه‌وێت كێشه‌كان به‌ له‌سه‌رسك راكێشانی خه‌ڵكی كوردستان چاره‌سه‌ر بكات و دادو فیگانی برسیه‌تی و نانبڕاوكردنی خه‌ڵكی كوردستان وه‌ك ئامڕازێكی سیاسی به‌كاربێنێت، یه‌كێتی پێی وایه‌ پڕۆسه‌ی 16 ئۆكتۆبه‌ری هێشتا ته‌واو نه‌كردووه‌و هه‌میشه‌ به‌غدای وه‌ك هێڵی سه‌ره‌كی هێشتۆته‌وه‌ بۆئه‌وه‌ی شه‌ڕی پارتی پێبكات. گۆڕان و پارته‌كانی تری ئۆپۆزسیۆن، رۆڵێكی زۆر خراپیان بینی له‌ تێكشكاندنی ئیراده‌ی ئۆپۆزسیۆن بوون و خه‌ڵكیان خسته‌ بێ ئومێدیه‌كی گه‌وره‌وه‌.  به‌رامبه‌ر ئه‌م لاوازییه‌ی ناوه‌خۆی كوردستان، گۆڕانكاری هه‌رێمی مه‌ترسیدار رووده‌دات، كه‌ ناكرێت بۆ خوێندنه‌وه‌ی دۆخی هه‌رێمی كوردستان و مه‌سه‌له‌ی كورد به‌ گشتی به‌ هه‌ندی وه‌رنه‌گرین. عێراق به‌هێزبۆته‌وه‌و له‌سه‌ر هێڵه‌ هه‌رێمیه‌كان و به‌سه‌نته‌ركردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات كارده‌كات. سوریا خه‌ریكه‌ ده‌سه‌ڵاتی بۆ سه‌ر ناوچه‌یه‌كی زۆری وڵاته‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌، ئه‌گه‌ر مه‌سه‌له‌ی ئه‌دلب ته‌واو بێت سوپای سوریا راسته‌وخۆ رووبه‌رووی رۆژئاوای كوردستان ده‌بێته‌وه‌.  له‌مه‌شدا روسیا پاڵپشتی ده‌كات و وه‌ك لێدانی پێگه‌یه‌كی ئه‌مریكا له‌ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ته‌ماشای ده‌كات، یاخود ده‌یه‌وێت وای ببینێت بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی سه‌روه‌ری سوریاو ده‌وڵه‌ته‌ هه‌رێمیه‌كانی تر، كه‌ له‌دوای روخانی سۆڤیه‌ته‌وه‌ كاڵ ببووه‌وه‌. روسیا پێی وایه لێدانی ئه‌زموونی رۆژئاوای كوردستان‌ به‌ به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌و ته‌واو ده‌بێت.  توركیا ناوچه‌یه‌كی زۆری له‌ پشتێنه‌ی سنووری هه‌رێمی كوردستانی داگیر كردووه‌، خه‌ریكه‌ هێزه‌ كوردیه‌كان داخنێته‌ نێو بازنه‌ی خۆی و حكومه‌تی عێراقه‌وه‌، به‌ پله‌ی یه‌كه‌م پارتی دیموكراتی كوردستان خه‌ریكه‌ به‌ ته‌واوی ئابڵووقه‌ ده‌درێت و تۆڵه‌‌ی ریفراندۆمی لێده‌كرێته‌وه‌. له‌و دۆخه‌ ئاڵۆزه‌دا هه‌ولێر نه‌ك 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت بگره‌ هه‌موو نه‌وتی كوردستانیش ته‌سلیمی به‌غدا بكات كێشه‌كه‌ چاره‌سه‌ر نابێت و به‌غدا مه‌به‌ستی سه‌ره‌كی تێكدانی دۆخی هه‌رێمی كوردستانه‌، كه‌ له‌مه‌دا توركیاو ئێران و سوریاش له‌رووی سیاسیه‌وه‌ یارمه‌تی ده‌ده‌ن و ئه‌م ستراتیژیه‌ته‌ش ته‌نانه‌ت له‌ ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی حكومه‌تی به‌غدایه‌!. بۆیه‌ دۆخی كوردستان زۆر له‌وه‌ مه‌ترسیدارتره‌ وه‌ك میدیاو رۆشنبیرو خوێنده‌واره‌كانی كورد باسی ده‌كه‌ن و بچووكیان كردۆته‌وه‌ له‌ مه‌سه‌له‌ی نه‌وت و بۆجه‌و مووچه‌ی فه‌رمانبه‌ران.

كەمال چۆمانی  ١- سعودیە ساڵی 2018 نزیکەی 68 ملیار $ی لە بەرگریی سەرفکرد. دوای ئەمریکا و چاینا گەورەترین بودجەیە. تڕامپ پێناچێ بیەوێ هێرشبکاتە سەر ئێران، شەڕ لەپێش هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی خزمەتی ناکا. پڕۆکسییەکانی ئێران تا ئێستا نەبونەتە هەڕەشەی جدیی لەسەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا...٢- سعودیە دەزانێ شەڕ ماڵوێرانییە، دو هێرشی موشەکیی ئێران بۆ سەر کێڵگە نەوتییەکان بەتەواوی ئابوریی ئەو وڵاتە دەڕوخێنن. سعودیە بەو هەمو بودجە زەبەلاحەوە نەیتوانیوە کێڵگەکانی نەوتی بپارێزێت کە رۆحی ئابوریی ئەو وڵاتەن. بە هەمان شێوە، حکومەتی هەرێم بودجەیەکی زۆری لە پێشمەرگە سەرفکردوە ٣- فەندی نێودەوڵەتیی و پشتیوانیی زۆریش کراون، کەچی هێزێکە هێشتا نەبۆتە میلیشیایەکی بەهێزیش چ جای ئەوەی نیشتیمانیی بێ، لە جینۆسایدی ئێزدییەکانیش دەرکەوت ئەو هێزە ناتوانێت پارێزەری هیچ هەڕەشەیەکی جدیی بێت. نە بودجەی زەبەلاح، نە رێتەریکی بێتام، ناتوانن سوپای نیشتمانیی دروستبکەن. ٤- سوپا پێویستیی بە گوتارێک/ئایدیۆلۆژیایەکی نیشتیمانیی هەیە کە لەسەری پەروەردە بکرێت و بزانێت بۆچی چەکی هەڵگرتوە. دەبێت سوپا بڕوای بەوە بێت بەرژەوەندییە باڵاکانی نەتەوە و خاک دەپارێزێت نەک هی بنەماڵە و حیزبەکان. پێشمەرگە ئەو ئامانجەی دەمێکە لەدەستداوە کە بۆی دروستبوە.٥- بەرپرسانی کوردستان باسی هەڕەشەی جدیی دەکەن، کەچی پێمانناڵێن چۆن روبەڕوی ئەو هەڕەشانە دەبنەوە لەکاتێکدا ئابورییەکەی لەلایەن تورکیاوە هەرکاتێک دەکرێت وێران بکرێت و بۆتە بارمتەیەک، سوپاکەشی لاوازترین و گەندەڵ وەک زۆربەی میلیشیاکانی عێڕاق، بێ هەبونی هیچ پەروەردەیەکی نیشتیمانییشە. ٦- هەر رۆژ عێڕاق لای ئەمریکا و ئەوڕوپا گرنگتر دەبێت، لە ٢٠١٧ەشەوە دوای شکستی ریفراندۆم دەبوایە بەرپرسانی هەرێم بیانزانیبوایە کە هەرێم چیتر هەرێمی دوای ٢٠٠٣ نییە کە ئەمریکا و ئەوڕوپا پشتیوانیی لە رادەبەدەریان دەکرد. ئەمریکاش ناتوانێت بەردەوام بێت لە پشتیوانیکردن بێ ئەنجامی باش. ٧- بەرپرسانی حکومەتی هەرێم نزیکەی سێ ساڵە سەردانی ئەمریکایان نەکردوە، مەگەر بۆ گەشت و گەشتیاریی نەبێت، واتا رونە ئەمریکا وەک جاران هەرێم نابینێت.. لەو دۆخەدا، حکومەتی هەرێم و بەرپرسانی هیچ وەڵامێکیان پێنییە بۆ وڵاتییان کە ئەگەر هەرێم توشی هەڕەشەیەکی تر بویەوە، وەک داعش >>>> ٨- چۆن دەمانپارێزن لەکاتێکدا پێشمەرگە ناکارایە، ئابوریی هەرێمیش لە هەر رۆژێك زیاتر ئەگەری داڕوخانی هەیە بە هۆی قەرزەکان، گەندەڵیی، بەبارمتەبونی لەلایەن تورکیاوە، رێکنەکەوتن لەگەڵ بەغداد و تاک-سەرچاوەیی دارایی هەرێم. حوکمڕانیی باش و سوپای نیشتیمانیی بە عەقڵییەتی خێڵ دروستنابن.

عارف قوربانی ئەو رێگەچارانەی لە رابردوودا بۆ چارەسەری كێشەی كورد لە عێراق گیرانەبەر، خەریكە بە بنبەست دەگەن. هەروەها لێكەوتەی درێژەكێشان و مانەوەی كێشەكە، كۆمەڵێك دەرئەنجامی هەبووە كە كێشەی كوردی لە عێراق ئاڵۆزتر كرد. ئەمە سەرباری ئەوەی بە تێپەڕبوونی كات كێشەگەلێكی جۆراوجۆری تریش سەری هەڵداوە كە چارەسەریان ئەستەمە.   لێرەدا پرسیار ئەوەیە كورد چی بكات، چۆن لەناو ئەم هەموو ئاڵۆزی و دەرئەنجامە خراپانەدا بتوانێ‌ بگەڕێتەوە سەر ئەسڵی كێشەكەی كە كێشەی ناسنامەی خاك و نەتەوەیە؟ بەتایبەتیش كاتێك ستراتیجی دەسەڵات لە عێراق هیچكات بە ئەندازەی ئێستا ستراتیجێكی روون نەبووە كە جەوهەرەكەی زاڵكردنی ناسیۆنالیزمی عروبییە بەڵام بە بەرگ و رووپۆشێكی مەزهەبییەوە.    كورد پێویستە بەرچاوی روون بێت لەوەی بۆ داهاتوو زەمەن یارمەتیدەری نابێت لە تێپەڕاندنی كێشە و قەیرانەكانی لەگەڵ عێراق، چونكە لە داهاتوودا كێشەكەی تەنیا لەگەڵ دەوڵەت نابێت، بەڵكوو ئایدیۆلۆجیایەكیش لە بۆسەدایە بۆ كورد. گۆڕانكاری هاوكێشەكانی ناوچەكەش وەك هەندێك ئومێدیان لەسەر بینا كردووە، دەستەبەری ئەو رەوشەی بۆ ناكات كە عێراق بخاتە سەر راستەڕێی مامەڵەكردنێكی تەندروستانە بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێك بۆ كێشەی كورد لە عێراق.   هەرچەندە بزووتنەوەی سیاسی كورد بۆ كۆتاییهێنان بە كێشەكەی لەگەڵ دەوڵەتی ناوەند، لەلای خۆیەوە نەخشەڕێی (فیدراڵی) پەسەند كرد، بەڵام لەبەر دوو هۆكار ئەم بژارەیەش كۆتایی بەكێشەكە نەهێنا. یەكەمیان لەبەرئەوەی كێشەی خاك لەنێوان ئیدارەی هەرێمی كوردستان و ئیدارەی دەوڵەتی ناوەند مایەوە. ئەو رێگاچارەیەش كە لە دەستووردا بۆ چارەسەری ئەم كێشەیە دەستنیشانكرا، نەبووە دەروازەی رزگاربوون لە كێشەكە، بەڵكو ئاڵۆزتری كرد. دووەمیش بەهۆی ئەوەی عەقڵیەتی حوكمڕان لە ناوەند نەك باوەڕی بەو چارەسەرە نییە كە كورد ئومێدی لەسەر هەڵچنیوە، بەڵكوو بەهەموو توانایەوە دژایەتی ئەو پرەنسیپە دەكات كە عێراق بەرەو فیدراڵی بەرێت. رۆژ لە دوای رۆژیش پایەكانی ناوەندێتی لە عێراق تۆكمەتر دەكەن و هەنگاو بە هەنگاو ئەو ستراتیجە جێبەجێ‌ دەكەن كە ریشەی فیدراڵییەت هەڵدەتەكێنێ.   گەرچی نەخشەڕێی (فیدراڵی) نەیتوانی زامنی هەموو مافەكانی كورد لە عێراق بكات، بەڵام كورد پێی رازی بووە و هیوای لەسەر بنیاتناوە كە بەهۆیەوە لە دوورمەودادا بگاتە كەناری ئارامی. بەڵام بەهۆی زهنیەتی ئەو ستراتیجەی بەغدا بەڕێوەدەبات كە باوەڕی بە قبوڵكردنی جیاوازی نییە و هێشتا لەو بازنەیە تێنەپەڕیون كە دەیانەوێ‌ هەموو جیاوازییەكی ئاینی و نەتەوەیی لەناو خۆیاندا بتوێننەوە، بۆیە نەخشەڕێی فیدراڵی نەبوو بە بژارەیەك كە هەردوو تەرەفی كێشەكە باوەڕیان پێی هەبێت وەك چارەسەرێكی ناوەندی. كەواتە سەرباری ئەوەی فیدراڵی نەخشەیەك نەبوو تەواوی كێشەی كورد چارە بكات، بەڵام ئێستا ئەویش هەڕەشەی لەسەرە. تازە زەمەن ناگەڕێتەوە تا رێگایەكی تر بگرینە بەر، بەڵام گرتنەبەری سیاسەتی عەقڵانی دەتوانێت قەرەبووی بەشێك لە هەڵەكان بكاتەوە. بۆیە لە دۆخێكی وادا كە كورد لانیكەم لەم كاتەدا چارەی تری لەبەردەست نییە، پێویستە دەستبگرێت بەو بژارەیەوە و لەبەرانبەر هەوڵەكانی بەغدا بۆ بەهێزكردنی پایەی ناوەندگەرێتی، دەبێت كوردستانیش هەوڵ و كارت بەكاربهێنێ بۆ بەهێزكردنی پێگەی فیدراڵی، ئەویش سەرەتا لەو رێگەیەوە دەكرێت كە هەرێمی تر لە عێراق دروستبكرێت.   لە رابردوودا شارە سوننییەكانی عەرەبی عێراق، بە جیاجیا و پاشان هەمووشیان پێكەوە رێكارە یاسایی و دەستوورییەكانی بە هەرێمكردنی ناوچەكانیان گرتەبەر، بەڵام ناوەند بە مەبەستی سیاسی رەتیكردەوە. پارێزگای شیعەنشینی (بەسرە) بە هەمان رێگادا رۆیشت و بەغدا گرفتی خستە بەردەم هەوڵەكانی ئەویش. هۆكارەكەشی روونە كە ستراتیجی شیعە لە عێراق ئەوە نییە رێگە بدات ناوەند لاواز بێت و هەرێمەكان بەهێزبن، بەپێچەوانەوە دەخوازن مەركەزییەت بەسەر تەواوی عێراقدا بسەپێنن، چونكە لەو رێگەیەوە ئاسانتر تەشەیوع گەشەدەكات كە ئامانجی ستراتیجی شیعەیە لە ئێران و لە عێراقیش.    پێویستە ئێستا كورد چەند هەنگاوێك بنێت، لەوانە هاندانی عەرەبی سوننە بۆ جوڵاندنی هەمان داواكاری رابردوویان لە بەهەرێمكردنی ناوچە سوننییە عەرەبییەكان، ئەمەش وەك چارەسەرێكی تازەی دوای داعش بۆ پێكەوەژیانی سوننە و شیعە. لە بەرانبەر ئەمەشدا كورد پرۆژەیەكی تازە پێشكەش بكات بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێكی تر بۆ كێشەی خاك و ناسنامەی خۆی لە عێراق. ئەو هەڵەیەش راستبكاتەوە كە وەك چارەسەرێك بۆ كێشەی كەركووك بەجیا پێشنیازی بەهەرێمكردنی كرا. چونكە جیاكردنەوەی كەركووك لەناوچەكانی تر، دەبووە هۆی لەدەستچوونی جوگرافیایەكی فراوانتر لە خاكی كەركووك لە ناوچەكانی گەرمەسێر، هەروەها لەدەستچوونی هەموو دەشتی نەینەوا و لە دوورمەوداشدا كەركووكیش دەبووە هەرێمێكی زۆرینە عەرەبی.   كورد بە بژارەی مادەی 140 نەیتوانی كێشەی خاك چارەسەر بكات و لە داهاتووشدا ئەو مادەیە دەبێتە مەترسیی گەورە بۆ لەدەستچوونی یەكجاریی ئەو خاكە. ئێستا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی چاوی بڕیوەتە كێشەكانی عێراق و بەدوای چارەسەرێكدا دەگەڕێن كە عێراقییەكان كۆبكاتەوە. گرنگە كورد بیر لەوە بكاتەوە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم هەموویان پێكەوە لە بەدرەوە بۆ شەنگال بكرێنە هەرێمێكی سەربەخۆ. كەركووك پایتەختی ئەم هەرێمە بێت، پارێزگایەك لە گەرمەسێر لە قەزاكانی بەدرە و مەندەلی و خانەقین و خورماتوو دروستبكرێت و پارێزگایەك لە دەشتی نەینەوا لە قەزا و ناحییەكانی شەنگال و شێخان و تەلعەفەر و حەمدانیە و تەلكێف دروستبكرێت و ببنە سێ‌ پارێزگا لە هەرێمی دووەمی سەر خاكی كوردستان.    گەرچی ئەمە كارێكی ئاسان نابێت، بەتایبەت كە بەغدا دەیەوێ‌ هەرێمی كوردستانیش نەمێنێ‌، بەڵام هەلومەرجی ناوخۆی عێراق و رەوشی خراپی سوننە، ئەو كۆمەڵكوژیانەی بەرانبەریان كراون، ژمارەی بێ‌ سەروشوێنەكانیان كە بە سەتان هەزار كەس مەزەندە دەكرێن و چارەنووسیان نادیارە، هەروەها خراپیی دۆخی كوردی ئێزدی و كریستیان و شەبەك و پێكهاتە جیاجیاكانی تری دەشتی نەینەوا، مەترسی سەرهەڵدانەوەی داعش و تێكچوونەوەی دۆخی عێراق، هەموو ئەمانە یارمەتیدەرن لەوەی پرسێكی وا بورووژێنرێت و ناوبژیوانی نێودەوڵەتی بهێنرێتە ناو كێشەكە و وەك چارەسەری بەدیل پێشكەش بكرێت، وەك حاڵەتی ئەمری واقیع ئەگەری فەرزكردنی هەیە بەسەر بەغدادا و بەمەش مەترسی و هەژموونی لایەك بەسەر تەرەفەكانی ترەوە دەڕەوێتەوە.     بۆ كوردیش لەلایەك پرسی فیدراڵی دەچێتە قۆناغێكی ترەوە، خەونی بەغدا كۆتایی دێت لە نەهێشتنی هەرێمی كوردستان یان دوولەتكردنی. هەروەها كێشەی لەگەڵ ناوەند بەو جۆرەی ئێستا نامێنێ‌. لەمپەرێكیش لەبەردەم هەژموونگەرایی عەرەب دروست دەبێت بۆ گۆڕینی دێمۆگرافیای ناوچە كوردستانییەكان. رەوشی كورد لەو ناوچانە بەجۆرێكی تر دەگۆڕێت كە ئەو مەترسییانەی ئێستا لەسەریان هەیە نامێنێت و لەگەڵ پێكهاتەكانی تر پێكەوە خۆیان بەڕێوەدەبەن. بۆ دوورمەوداش دەكرێت لە هەر گۆڕانكارییەكی ناوچەكە ئارەزوومەندانە بیر لە یەكگرتنی ئەم دوو هەرێمە بكرێتەوە، ئەوەش دەروازەیەك بۆ چارەسەری كێشەی خاك و ناسنامەی نەتەوەیی كورد لە عێراق دەكاتەوە