كامەران رەسوڵ ئێمە هەزار و یەک خەونمان بوو؛ بەڵام خەونەکانیان کردینە بڵقی سەرئاو. ئێمە مشتێ خەونی جوانمان هەبوو و هەر بەو خەونانەشەوە بوینە سوتەمەنی گۆڕان ، هێندە دڵمان بە گۆڕانکاری خۆش بوو دەخیلەیکمان بۆ خەونەکان دانا و بەرژەوەندیە کەسیەکان و تەنانەت دەخیلەی مناڵەکانیشمان شکاند و پارەکەیمان خستە ئەو دەخیلەیە وامان زانی قاسەیکی پارێزراوە دەزەکان دەستیان ناگاتێ کەچی خودی قاسەوانەکانمان لێبونە دز، وامانزانی مرۆڤ گەلێکی پاکن نەمانزانی بەچکه گورگ بە خێو دەکەین! بەڵێ هاتین بە مشتێ خەونی جوان بۆ نیشتیمان. خەونمان بوو بیکەینە بوک؛ بەڵام هەرزو دەڵاڵکانی گۆڕان بە مارەیی چەند کیلۆ دونگ و ئێسقان مامەڵەیان پێوە کردو دەیان شویان لە خێڵی پشیلەکان بۆ دۆزیەوە . خەونی ئێمە ئەوەبوو  لە تۆزی پیسی ئەو میکڕۆبانە دای تەکێنین کەچی ئەو بەناو خوێندەوار و زۆربڵێیانەی کە کردبونمان بە سەر گەورە و بەرپرس وەک هێلکەی پیس!؛ پیس بون بونە میکڕۆبگەلێکی تر  بە سەر گیانی نیشتمانە خێر لە خۆ نەدیوەکەمان. ئێمە بۆ ئەوە هاتین پەڕی باڵەکانی کۆ کەینەوە، لە جیاتی هێزی(70) و (80) و لە جیاتی دو ئاسایش و پاراستن و زانیاری ؟!  باڵێکت بکەینە سوپایەکی بەهێزی پێشمەرگەو باڵەکەی ترت یاسا و ئاسایشی نیشتیمانی، کەچی ئەو دۆ نەدیوانە لە بەر ورگی زلی خۆیان لە بەر چاو بازی برسیەتی سێکسی خۆیان نە میلەتیان بیر ما و نە پێشمەرگە، ئەوان تێر و تێرتر بون و پێشمەرگەش برسی و برسیتر،  میلەت ڕۆژ بە ڕۆژ ڕوت و ڕەجاڵتر ئەبێ کەچی ئەوان هێندە بێ شەرمن هێشتا لە قسە نەکەوتوون و دێن و قسەی زل زل ئەکەن و پارەی زل زلیش لە گیرفانیان ڕۆ ئەکەن. ئەوانەی رۆژێ لە گردەکە پێش خۆمان دابون و عەسای موسامان دابویانە دەستیان! ئێستا ناناسرێنەوە هەیانبو هێندە گۆشتن و  قەڵەو بە ئاستەم قسەی بۆ ئەکرا کە ئەڕۆیشت بۆ شوێنێ ورگی نیو کاتژمێر بەر لە خۆی سڵاوی ئەکرد کەچی ئێستا بە پارەی قوتی خەڵک هێندە ڕەشیقە ئەڵێی مامزە؛ هەشیان بو هێندە لەڕ ولاواز ملی ئەتوت سیڕاتەل موستەقیمە کەچی ئێستا   ملی بە نۆ بێور ناشکێ، بەڵێ نیشتیمان ویستمان مشتێ بین لە نان نەک ببینە بازوی زۆردار، ویستمان ببین بە چاو تا نایەکسانیەکان ببینین.  ببین بە گوێ تا ئازارەکانت ببیستین،  ئێمە هاتین ببین بە زمان تاکو قسە بکەین و ڕەخنە لە نادادیەکان بگرین. نا هەرگیز بڕیار نەبوو ببین بە گۆپاڵی دەستی زۆردار بڕیار نەبوو ببینە ئەستوندەگی تاوڵی زۆردار بڕیار نەبوو ببینه هاوکار  بۆ هەژارتر کردنی خەڵکی هەژار. نیشتیمان هێشتان هەن ئەو ڕۆڵانەت بێ چاوەڕوانی پاداشت، ئامادەن ئەوەی قوربانیە بیدەن بەڵام ئیدی بڕیار دان بۆیان سەختە چونکه نازانن بەیانی کێی تر مامەڵەیان پێوە ئەکا و ئەیان فرۆشێ  هەندێ جاریش ئەڵێن بۆ کێ؟! من خەریکی قوربانیدانم کەچی هەژارەکان و ئەوانەی بۆڵە بۆڵیانە هەمو ڕۆژێ شەڕیانە لە سەر سێڵفی گرتن لە گەڵ چەتەو گەندەڵکاران. کورت و کوردی بۆ سەرانی گردەکە؛ گردەکەمان بۆ چۆل کەن ئەوێ شوێنی خەباتە، خەبات دژ بە نادادی  نەک ئێوەی  گۆچانی دەستی زۆردار  دڵنیا بن بەرەی گەل دەست پێدەکاتەوە ، تا زوە خۆتان کۆ کەنەوە بە خۆشی بڕۆن نەک بە شەق بە زەبری دار.

پەیكار عوسمان  - کە "خاڵی سەرەتا" هەڵەبوو، کێشەکە هەر ئەوەنیە، کە قەدی دارەکە بە خواری ئەڕوا. کێشەکە ئەوەیە کە، ڕەگەکەی هەر لەوێدا ئەمێنێتەوە! - خاڵی سەرەتای سیاسەتی ئێمە ئەوەیە کە، "خەتای ئەوە". ئەو هێزێکی دەرەکی بێت یان ناوخۆیی یان سروشتی.. گرنگ نیە،، گرنگ ئەوەیە من بێبەریم و هەمیشە خەتای ئەوە. لێرەوە ئیتر هەموو شتێك ئەکەینە دەرفەتی لێدانی ئەویتر. لێرەشەوە ئیتر دنیا بەرەوپێش ئەڕواو ئێمەش بۆ هەموو پێشهاتێك، هەر دێینەوە ئەوێ و هەر لەو خاڵەداین! - ئەوەش (خاڵی پاراستنی هەڵەیە) چونکە هەڵە لە دانپیانانی "منەوە" دەسکاری ئەکرێ. بەڵام ئەوکاتەی کە لە نەزەری منەوە خەتای ئەوەو لە نەزەری ئەوەیشەوە خەتای منە، ئیتر بەهەردوکمان خودی هەڵەکە ئەپارێزین. ئا لێرەوەیە کە هەمووی پارەی لایەو کەسیش نایهێنێتەوە. چونکە هەر یەك بەوی تر ئەڵێ دزو هەرکەس بیهێنێتەوە وەکئەوەیە قسەکەی ئەو بسەلمێنێ! - هەروەها (خاڵی چارەسەرنەکردنە) چونکە خۆی کێشەکەیە. ئاخر لێرەدا ئامانج ئەوە نیە، چۆن چارەسەری کێشەکە بکەین. ئامانج ئەوەیە، چۆن من بێتاوان و ئەو تاوانباری کێشەکە بێت! یەعنی ئەو کێشەیەی، کە من ئەکا بە فریشتەو ئەو ئەکا بە شەیتان، پێویستە هەبێت. چونکە ئەگەر نەبێت، ئیتر من فریشتەنیم و ئەو شەیتان نیە! لێرەشەوە ئەم عەقڵیەتە، ئەگەر کێشەیەکیش نەبێ خۆی دروستی ئەکاو ئەگەر هەشبێ چارەسەری ناکا، بەڵکو تەنیا ئەیخاتە خزمەتی ئەو شەڕەوە. - بەڵێ خاڵی دەستپێکی عەقڵی سیاسی ئێمە، ئەوەیە کە هەموو دەسکەوتێك هی منەو هەموو شکستێك هی ئەوە. من لە خراپییەکان بێبەریم و ئەو لە باشییەکان بێ بەشە. لێرەوە (جیاوازییەکانیشمان درۆیە)و تەنیا قەرەباڵغییەکی زیادەی ڕووکەشین. چونکە هەموومان لێکچووین لەو ناوەڕۆکەدا! ئاخر جیاوازیی بۆ ئێمە، لەدوای ئەو مەبدەئەوە دەستپێئەکاو هەر ئەوەیە کە ئەو عەقڵەت تێپەڕاندبێ و لە سەرەتایەکی ترەوە دەستت پێکردبێ. - هەروەها (خاڵی نابەرپرسیارێتیشە)و تەواوی گەلانی پێشکەوتوو، لەوێوە پێشکەوتن، کە ئەو خاڵەیان تێپەڕاند. خاڵی نابەرپرسیارێتی ئەوەیە کە خۆتی تیانیت و خاڵی بەرپرسیارێتی ئەوە کە خۆشتی تیایت. ئەوەی کە خۆتی تیایت، تۆی لە فریشتەیی هێناوەتە خوارو ئەویشی لە شەیتانیی دەرهێناوەو هەردوکتان بوونەتەوە بە مرۆڤ، لێرەشەوە هەماهەنگیی دروستئەبێ. ئاخر هەماهەنگی و کاری پێکەوەیی لەنێوان مرۆڤدا ئەکرێ، نەك لەنێوان فریشتەو شەیتاندا. - هەروەها (خاڵی کەرێتیشە) کەرێتیش ئەوەیە کە لە کۆتایی ڕستەی بیرکردنەوەدا، خاڵێك دائەنێیت و ئیتر بیرناکەیتەوەو هەموو شتێك بەو خاڵە ئەسپێریت! مەسەلەن ئیسلامییت و ئەو خاڵەت داناوە، کە هەموو شتێك خەتای عیلمانیەتە. ئەویتر بە عەکسەوە خاڵەکەی داناوە، بۆ هەموو کێشەیەك ئەڵێ خەتای دینە. یەکێکی تر خاڵەکەی وا داناوە، کە بۆ هەموو شتێك یەك جوملەی هەیە، ئەڵێ خەتای کوردایەتییە. ئەویتر بۆ هەموو شتێك یەك تەفسیری هەیە، ئەڵێ خەتای پارتییە. پارتییەکە بەعەکسەوە، بۆ هەموو شتێك ئەڵێ خەتای دژەپارتییە.. ئیتر ئەمە خاڵی هاوبەشی هەموومانەو هەموومان وەکو یەك لەو خاڵەدا "بیرناکەینەوە"و "بەرئەبینە یەکتر". لەکاتێکا کێشەکان بە "بیرکردنەوەو هەماهەنگی" چارەسەر ئەکرێن. - ئەو خاڵانەش کە دامانناوەو وائەزانین جیاوازییە، لەڕاستیدا هەمووی هەر هەمان خاڵەو خاڵەکەش خاڵی کەرێتی یە. چونکە تۆ لەو خاڵەوە ئیتر بیرناکەیتەوەو تەفسیرێکی پیشوەختت هەیە بۆ هەموو شتێك. ئیتر کە کێشەیەك دێ، خەمی تۆ ئەوەنیە تێیبگەیت و چارەسەری بکەیت، خەمی تۆ ئەوەیە تەفسیرە پێشوەختەکەتی بکەیت بە بەرا. کە ئەمە خاڵی (کەڵەکەکردنی کێشەشە). - ئێمەش کە هەموومان لەو خاڵەداین و کە خاڵەکەش خاڵی کەرێتییە، ئیتر کەرگەلێكی سیاسی دروستئەبێ! کەرگەلێك کە هەمووی بەدیوێکا، کەرێکی ملکەچی ئایدۆلۆژیاکەی خۆیەتی و بەدیوێکیشا، کەرێکی جووتەوەشێنە بۆ گیانی ئەویتر. ئا ئەمە فیلمەکەی ئێمەیە، کە هەموومان ئەکتەرین تیایداو زۆریش کەیفمان بە ڕۆڵی خۆمان دێ و زۆریش گاڵتەمان بە ڕۆڵەکەی ئەو دێ. لەکاتێکا ئەوەی من و ئەوەی تۆو ئەوەی ئەو، هەمووی هەر هەمان ڕۆڵە! - ئەی چیبکەین؟ ئەی هیچ. هەرچیت هەر ئەوەبە، بەس بەو عەقڵەوە ناو بە عەقڵێکی ترەوە. لەو سەرەتایەوەناو لە سەرتایەکی ترەوە. لەوەوەناو لەخۆتەوە. لە هیچ بڕیارێکی پێشوەختەوەناو لە بڕیاری پاشوەختی پاش بیرکردنەوەو تێگەیشتنەوە. لە ڕق و عوقدەکەی تۆوەنا، لەخودی بابەتەکەوە. - (وازیان لە ستەمکار هێناوەو خەریکی نەسیحەتی ستەملێکراون) ئەم قسەیە بەو دیوەدا ڕاستە، کە ڕۆشنبیرو مەلاو قەڵەمبەدەست و مایكبەدەست.. لەبری دژایەتی ستەم و "کلمە حق عند سلگان جائر"، خەریکی جوانکاری ستەم و ڕازیکردنی خەڵكبن بە ستەملێکراویی خۆیان. بەڵام بەو دیوەدا هەڵەیە، کە فیعلەن دۆخێك هەیە، لەوێدا ئیتر، ئەبێ واز لە ستەمکاربێنیت و ڕێك خەریکی ستەملێکراوبیت! چونکە خودی ستەمکارییەکە لەسەر عەقڵیەتی ستەملێکراوەکە دامەزراوەو تا ئەو عەقڵیەتە نەگۆڕێ هیچ لە ستەمکاریی کەمناکاو ناگۆڕێ. - لێرەدا من وەکچۆن باوەڕم بە قەڵەمی شۆڕی ستەمکار نیە، باوەڕم بە قەڵەمی شۆڕشگێڕی ستەملێکراویش نیەو باوەڕم بە قەڵەمی ناوبژیوان و نەسیحەتکەری هەردوکیان و دەرەوەی بازنەکەش نیە. ئەو جیاکاری و دابەشکرارییانە، خۆی لەخۆیدا جۆرێكی ترە لە کێشەو لە ستەمکاری. دیسان ئەمانباتەوە سەنگەرگرتن و "ئەوکوتین"و هەمان ئەو خاڵەی کە مەبەستمە لێ ی دەرچین! - بەڵکو لەڕاستیدا، هەموومان لەناو هەمان دۆخداین و هەموومان بەڕێژەییی ستەمکارین و ستەملێکراویش. نە ستەمکاریی بەتەنیا هی ئەوەو نە ستەملێکراوی بەتەنیا هی منە. هەردوکی هی هەموومانەو یەك تێکەڵەیە نەك دوو جسمی جیا. هەمووشمان ئەبێ دەنگمان بەرزبێ بەرامبەر دۆخەکەو عەقڵیەتەکە، نەك بەرامبەر یەکتریی.

🔹 رزگار رەزا چوچانی - سوید لەم چەند رۆژەی رابردوودا، جارێکی تر کوردستان لەلایەن حکومەتی عێراقەوە کەوتەوە ژێر فشار، دەستی عەرەب خرایەوە قورگی تاک بەتاکی خەڵکی کوردستان دەست برا بۆ موچەیان، بەڵام دیسان ئەوانەی هەموو شت سوک دەکەن بۆ یەک چەپڵەو دوو دینار، لەجێی لۆمەکردنی عێراق، لەجێی دەنگ بەرزکردنەوە بەڕووی عێراقدا کەوتنە پاساو هێنانەوە بۆ ئەو دوژمنایەتیەی عێراقییەکان، بێ ئەوەی بپرسن ئەو بڕە پارەیە بۆ موچە بە چ مەرج و رێککەوتنێک دەنێردرێت بۆ کوردستان. لەو نێوان ئەوانەشدا کە کوردن و تا ئەمرۆش بەسەرکەوتنی کوردستان ئاسودەنین، سەیرتر لەهەموویان ئەوانەبوون کە دۆخەکەیان وا وێنا دەکرد، کە ئەگەر کابینەی پێشوو قەرزی نەکردبا، ئێستا عێراق کوردستانی دۆلار باران دەکرد، داهاتی کوردستان هەموو ماڵە هەژارێکی تژی دەکرد لەپارە. بۆیە لێرەدا بۆ منێک کەبەردەوام چاودێری دۆخی وڵاتم کردووە، وەک بەرپرسیارەتی تاک، لە پێناو نەهێشتنی کاریگەری چەواشە بەسەر ئەوانەی ئەم رایانە دەبینن و توانای بەراوردکردنی ئەم ڕایانەیان لەگەڵ رووداوەکان ھەیە، گرنگە کە ئەم چەند خاڵە وەبیر بهێنمەوە. یەکەم : کابینەی پێشوو قەرزی بۆچی کرد ؟ لە سەردەمی کابینەی پێشوودا، چەند رووداوێک بەدوای یەکدا روویاندا، کە زیاتر لەشێوەی روودانی ئەو کارەساتە سروشتییانە دەچوون کۆنترۆڵکردنیان ئاسان نیەو کاتی دەوێت، لەوانە : - وەکو ئەمرۆ نرخی نەوت دابەزی. - خراپتر لە ئەمڕۆ بەشێک لە کۆمپاکانیانی بواری نەوت بەهۆی هێرشی داعش و فشاری عێراق و دابەزینی نرخی نەوت کارەکانیان وەستاند. - عێراق بودجە و موچەی کوردستانی بەبێ هۆ تەنها بۆ شکاندنی شکۆی کوردستان بڕی ( هەندێک کەس چۆن پاساو بۆ ئەنفالکردن و کیمیاباران و وێرانکردنی کوردستان دەهێننەوە، پاساویان بۆ ئەو دوژمنایەتیەی عێراقیش دەهێنانەوە). - داعش بە درێژایی زیاتر لە هەزار کیلۆمەتر هێرشی کردە سەر کوردستان و شەڕی داعش خەرجییەکی زۆری هێنایە سەر ئەم وڵاتە. - ملیۆنان ئاوارە رووی کردە کوردستان و جیهان لەهاوکاریکردنیان بێ باکانە سەیری دەکرد. ھەموو ئەوانەش بوونە ھۆی سەرھەڵدانی قەیرانی دارایی بۆ کوردستان. کێ دەتوانێت بڵێت یان بیسەلمێنێت، بڕینی میزانیە و موچە لەلایەن حکومەتی بەغداوە، دابەزینی نرخی نەوت و وەستانی کۆمپانیاکانی لە بەرهەمهێنانی نەوت و وزە، سەرهەڵدانی شەڕ بەدرێژایی هەزار کیلۆمەتر، هاتنی لێشاوی ملیۆنان ئاوارە بۆ وڵاتێک، هۆکاری سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی نین ؟ بێگومان هەرکەسێک تەنها یەک زەڕە بەویژدانەوە لەو رووداوانە بڕوانێت، ناتوانێت خۆی لەو راستییە لا بدات، کە هەموو ئەوانە پێکەوە هۆکار دەبن بۆ سەرهەڵدانی قەیرانێکی گەورەی دارایی و ئابوری، بەڵام رەنگە لەگەڵ قبوڵکردنی ئەو راستییەشدا بڵێن دەکرا حکومەت پلانی باشی هەبێ بۆ وەستانەوە بەڕووی قەیرانەکاندا. ئەو پاساوەش دەکرێت رەوابێت، بەڵام دەبێت لە ئەزمونی تەواوی وڵاتانی دونیاش بڕوانین، و بپرسین ئایا کاتێک کە وڵاتە هەرە گەورەو پێشکەوتووەکانی دونیا، دووچاری وەها دۆخێک دەبنەوە، بۆ رزگاربوون لە قەیران چی دەکەن، جگە لەکەمکردنەوەی خەرجی و قەرزکردن و هەندێ چاکسازی ؟ ئەی حکومەتی هەرێمی کوردستان، چی کەمتر لە رێ و شوێنەکانی وڵاتانی دونیای گرتەبەر بۆ  رووبەڕووبونەوەی قەیران ؟ پرۆژەی چاکسازی ناردە پەڕلەمان، خەرجی کەمکردەوەو بەشێک لەموچەی فەرمانبەرانی بەناچاری پاشەکەوتکرد، بۆ بەشەکەی دیکەی موچەش قەرزی کرد تا ژیان نەوەستێت. ئایا دەکرێت حکومەت قەرز نەکات و هیچ رێوشوێنێک نەگرێتە بەر، دەکرێت بۆ ئەوەی نەڵێن ئەم حکومەتە قەرزی کردووە : - موچە بە نیوەیش بێت نەیدات. - خزمەتگوزاری پێشکەش نەکات. - خەرجی شەڕ دابین نەکات. - خزمەتی ئاوارە نەکات. - ژیان بوەستێنێت. ئەی ئەگەر ئەمانە نەکات و تەسلیم بە واقعی حاڵی نەمانی داهات ببێت، مانایەک بۆ حکومەت دەمێنێتەوە؟ وەکو حکومەتێکی بەرپرسیار دەناسرێت و قبوڵ دەکرێت ؟ بێگومان حکومەت ئەوەی نەکردبا، نەمانایەک بۆ کوردستان دەمایەوەو نە عێراق بە تەسلیمبوونیشمان رازی دەبوو، بگرە رقی چەند ساڵی شکستی خۆیانیان بە پێشکەوتنی کوردستان دەڕشت، وەکو چۆن لەدوای ریفراندۆم کردیان و دەبابەیان بەسەر لاشەی پێشمەرگەدا برد و لاقەی کچاکانی کوردیان کرد. بەرپرسانی ئەوکاتی حکومەتی هەرێمی کوردستان زۆر باش ئەو راستییەیان دەزانی، کە لەبەردەم روو رێگەدان، یان قبوڵکردنی رەخنەی خەڵکی کوردستان و قەرزکردن بۆ بەردەوامیدان بەژیان، یان تەسلیمبونەوە بە عێراق و قبوڵکردنی ئەو دۆخەی ئێستا بەسەر کەرکوکدا هاتووە. بۆیە رێگەی یەکەمیان هەڵبژارد، رەخنەی خەڵکی خۆیان لە ئەستۆگرت، و تەسلیم نەبوون بە ئیرادەو ویستی دوژمن، شانیان دایە بەر بەرپرسیارەتی، بەدیار بێ نرخ بوونی نەوت و وەستانی کۆمپانیاکان و خەرجی شەڕی داعش و ئاوارە و بڕینی میزانیەو موچەوە لەلایەن حکومەتی عێراقەوە دۆش دانەمان، وەک هەموو وڵاتانی دونیا کاتێک توشی قەیرانی گەورە دەبن، قەرزیان کرد و بەدابینکردنی نیوموچەش بێت رێگەیان نەدا خەڵکی وڵاتەکەیان زەلیل بێت، وڵاتەکەیان لەبەردەم دوژمندا چۆک دابدات. دووەم : ئایا قەرز هەروا ئاسان دەستی کوردستان دەکەوێت خەڵکی کوردستان و جیهانیش دەزانن، بەداخەوە تا ئەمرۆش زۆر بڕیار و هاوکاری جیهانی هەیە، هەرێمی کوردستان ناگرێتەوە ئەگەر رەزامەندی بەغدای لەسەر نەبێت، بە بڕیارو قەرزی بانکە جیهانییەکانیشیەوە. بۆیە لە وەرگرتنی قەرزیشدا، حکومەتی کوردستان پێویستی بە عەقڵ و سیاسەتی سەرکێش هەیە، کە بتوانێ کۆتەکانی عێراقی بوون ببەزێنێت و پارە رابکێشێتە کوردستان، بەڵام ئەوەش پێویستی بەبنەمایەک هەیە کە مەرجەکانی پێدانی قەرز بەدیبهێنێت و دڵنیایی بداتە کۆمپانیاو بانکەکان. ئایا لەکاتێکدا حکومەتی عێراق بۆ وەرگرتنی قەرز هاوکار نەبێت بۆ کوردستان، هونەر نییە حکومەتی هەرێم بتوانێت پارەی جیهان بەهەرناوێکەوە بێت رابکێشێتە وڵاتەکەی و لەو رێییەوە لەجێی تەسلیم بوون بەبەغدا بەردەوامی بە خۆبەڕێوەبەری کورد بدات ؟ ئایا ئەگەر حکومەتی کوردستان لەڕێی پرۆژەکانییەوە بنەماکانی متمانەی قەرز وەرگرتنی فەراهەم نەکردایە بۆ کوردستان، لەسەر چ بنەمایەک دەیتوانی قەرز بکات و بەچ رێگەیەک گەرەنتی گەڕانەوەی قەرزەکانی دەدایە کۆمپانیاو بانکە جیهانییەکان ؟  ئەدی ئەگەر توانیبێتی ئەو بنەمایانە بەدی بهێنێت لەکوردستاندا، جێی خۆی نییە شانازی بە پرۆژەو هەوڵەکانی خۆیەوە بکات، کە ئەو متمانە گەورەی پێ بەخشیووە، هەرێمێکی تەوقدراوی پشتگوێ خراو لەلایەن حکومەتە سەردەستەکەیەوە کە بەغدایە، وڵاتان و کۆمپانیاو بانکەکان بە متمانەوە قەرزی پێ بدەن؟ سێیەم : ئایا زیاد لە پێویست پارە قەرزکراوە ؟ لەبارەی بڕی قەرزەکانەوە، ئەوانەی کە پاساوی بڕینی قوتی خەڵک بۆ بەغدا دەهێننەوە، هەر بەوە ناوەستن رەوایەتی بەسیاسەتی دوژمنکارانەی بەغدا بدەن بەرانبەر بەکوردستان، هەر لەو پێناوەدا لە خستنەڕووی ژمارەی قەرزەکانیشدا بەمەبەست تێکەڵاوکردن و چەواشە دەکەن. هیچ کاتێک بەڕوونی ناڵێن قەرز بۆچی کراوە، لەو بڕە قەرزەی باس دەکرێت، چەندی بۆ موچەی خەڵک و پرۆژەی خزمەتگوزاری بووە، چەندیشی بریتییە لە هەق دەستی کۆمپانیاکان ؟ کەسیش توانای نییە پرسیار لەخۆی بکات، ئایا ئەو ژمارەیە دروستە ؟ ئایا هەموو ئەو ژمارە قەرزە پارەی کاشەو هاتۆتە کوردستان ؟ تا لە وەڵامدا بگاتە ئەو راستییەی، بڕی ئەو قەرزە بەشێکی زۆری هەقدەستی کۆمپانیاکانە، کە کاریان بۆ دۆزینەوەو دەرهێنانی وزە، نەوت و گاز کردووە لەکوردستان، ئەو وزەیەی تا ئەمرۆش بەشی زۆری موچەی پێ دابین دەکرێت، ئەو متمانەیەشی بە کوردستان داوە قەرزی دەست بکەوێت لە کاتی قەیران و کارەبا و سوتەمەنی ناوخۆشی پێ دابین بکات. چوارەم : کێ قەرزەکانی کابینەی پێشوو دەداتەوە و بەچی دەدرێتەوە ؟ راستە کابینەی پێشوو، لەپێناو نەوەستانی ژیان و تەسلیم نەبوونی کوردستان قەرزی کرد، خۆشبەختانە بەهۆی پرۆژە گەورەکانی وەبەرهێنانیشیەوە، هێندەش متمانەی بۆخۆی دروستکردبوو قەرزی پێ بدرێت. بەڵام تا ئەمرۆش کابینەی پێشوو بۆخۆی قەرزەکان دەداتەوە، رەنگە خوێنەر بپرسێ لەکاتێکدا کابینەی نوێ پێکهاتووە، چۆن کابینەی پێشوو قەرز دەداتەوە ؟ وەڵامی ئەو پرسیارەش بۆ خەڵکی ئاگا روونە، بڕوانە ئەم هاوکێشەیە  : - تا ئەمڕۆ لە داهاتی نەوت قەرز دەدرێتەوە، داهاتی نەوتیش بەرهەمی پرۆژەکانی کابینەی پێشووە، جگە لە پرۆژەکانی کابینەی پێشوو بۆخۆی، هێشتا هیچ وەبەرهێنانێکی دیکە لەو بوارەدا نەکراوە تا هاتبێتە بەرهەم و قەرزی کابینەی پێشووی لێ بداتەوە. - تا ئەمرۆش موچەی فەرمانبەرانی کوردستان، بەشێکی بە داهاتی نەوتی کوردستان و بەشەکەی دیکەشی لەو بڕە پارەیە دەدرێت کە لە بەغداوە دێت،  ئێ داهاتی نەوت بەرهەمی کابینەی پێشووە، ئەو بڕە پارەیەش کە لەبەغداوە دێت، لە ئەنجامی رێککەوتنی کابینەی پێشوو و حکومەتی عێراقە. خۆ لەدوای رێککەوتنەکەی کابینەی پێشوو، لەنێوان حکومەتی عێراق و حکومەتی کوردستان تەنها رێککەوتن لەسەر بودجەی ساڵی ٢٠٢٠ کراوە، بەڵام بەهۆی دەستلەکارکێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی سەرۆکی حکومەتی عێراق، پەڕلەمانی عێراق ئەو پرۆژە بودجەیەی قبوڵ نەکرد و رەتکرایەوە، بەو هۆیەوە رێککەوتنەکەی نێوان هەردوولاش، هەڵوەشاوەتەوە، دەبێ لەگەڵ حکومەتی داهاتوو رێکبکەوین. •    کەواتە دابینکردنی موچەو دانەوەی قەرزەکانیش کە ئێستا دەدرێنەوە، لە بەرهەمی پرۆژەکانی و لە ئەنجامی رێککەوتنەکانی کابینەی پێشوو خۆیەتی، جگە لەوانە هیچ پرۆژە و رێککەوتنێکی دیکە تا ئەمرۆ نەگەشتۆتە بەرهەم تا قەرزی لێ بدرێتەوە. •    یان خۆ دەکرێت، کەدەگوترێت قەرزی کابینەی پێشوو دەدەینەوە بڵێن لە بەرهەمی پرۆژەکانی کابینەی پێشوو قەرزی کابینەی پێشوو دەدەینەوە.  

ئەبوبەكر كاروانی  ئەمڕۆلەکەس شاراوە نی یه  کوردستانی باشور بەیەکێک لە وێستگە هەرە  هەستیارو چارەنووس سازەکانی خۆیدا تێپەڕدەبێت. سپاردنی بەردەوامی چارەسەری کێشەکان لەڕابردوودا بەداهاتوو، کەڵەکەبوونی قەیرانەکان، پەردەپۆشکردنی ناتەواوی وکەلەبەرەکان ، بەڕێوەبردنی هەرێم لەڕوانگەی بەرژەوەندی بەرتەسکی حیزبی وگروپی ونوخبەیەکی دیاریکراوو دابەشبوونی ئەم نوخبە لەزیاد لە ئاستێکدا لەناوخۆیدا،لەسۆنگەی کینەی مێژوویی ولاوازی ناسیونالیزم و کێشمە کێشیان لەگەڵ یەکتر بەهۆی هەستکردن بەناعەدالەتی لەدابەشکردنی گەندەڵی وئیمتیازی ناڕەوادا ، درێژەکێشانی دابەشبوونی ناوچەکانی هێزو نفوزو نەبوونی هیچ سازان وستراتیژێکی هاوبەشی نیشتمانی ڕاستەقینەو پابەندکەر، دۆخی هەرێمیان گەیاندە  بنبەستێکی سیاسی ڕاستەقینە. بنبەست بەو مانایەی نوخبەی حوکمڕان توانای چارەسەرکردنی کێشەکانی لەدەست داوە ، بێ ئەوەی نوخبەو ستراتیژو جێگرەوەیەکی سیاسی تر  لەئارادابێت وتوانای گەیشتنە دەسەڵات وخستنە ڕووی چارەسەری جیاوازی هەبێت. بەکورتی دووحیزبە حوکمڕانەکەی هەرێم تاڕادەیەکی بەرچاو لە حوکومڕانی وبەڕێوەبردنی هەرێمدا شکستیان خواردووە. لەسی ساڵی ڕابردووی حوکمڕانیاندا  جەگە لە بەفیڕۆدانی بەشێک لەتوانا نیشتمانیەکان، لەده ستدانی چەندین دەرفەتی مێژوویی بۆ هەڵسانەوەو لەسەرپێی خۆ وەستان، نەیانتوانی چارەسەری قەیرانی دەسەڵات بکەن، بچنە قۆناغی دوای شەڕی ناوخۆو خاك وهێزەکان وئیرادەی هەرێم یە ك بخەنەوە ،.دەست لەململانێ تەقلیدی وگەمە بچوکەکانی نێوانیان هەڵگرن ولێپرسراوانە پێکەوە بیربکەنەوەو هەوڵی زاڵبوون بەسەر کێشەکاندا بدەن ، ڕێزو شکۆبۆ پەڕلەمان وحوکومەت ودامەزراوە نیشتمانیەکان بگێڕنەوەو ئاستێکی ماقوڵ لە یاساسەروەری وحوکمی دامەزراوەکان بێننە کایەوە، ژێرخانێکی ئابوری بۆ هەرێم دروست بکەن بۆ ئەوەی سیمای ئۆردووگابەخۆوە نەگرێت و نەبین بەکۆیلەی میراتگرانی دژایەتی کوردو خواستەکانی لەبەغدا لەبەرگێکی نوێ وکۆنەپەرستانەی مەزهەبیدا.، ئەمانەی سەرەوەو چەندان شتی تر ڕاستین وحاشالێکردنیان ئاسان نیە.بەڵام  لەپاڵ ئەمەدا کوردبوون وهاوڵاتی بوون وتەنانەت ئینسانی بوون وئەخلاقی بوونمان داوای ئەوەمان لێ دەکەن  ، هەرێمی کوردستان وەك قەوارەیەکی سیاسی دەستوری، بەری ڕەنجی سەدان هەزار قوربانی وسەدەیەك تێکۆشان ، سەرچاوەی ئومێدی کوردانی هەرچوار پارچەی کوردستان ، لەم ململانێ وبێ ئاسۆییە جیابکەینەوەو وەك بیلبیلەی چاومان بیپارێزین. ،بیر لەهیچ چارەسەرێ نەکەینەوە پێگەو بوون وئایندەی بخاتە مەترسیەوەو نادیدە بگرێت.چونکە لە ڕاستیدا ئەوە چارەسەرنیە وبیرکردنەوەیە لە دۆخی دێوانەگی ونالێپرسراوێتی سیاسی وئەخلاقیداو وماڵوێرانی وداڕووخانی ماددی ومەعنەوی بەدوادادێت.ڕەنگە  هەندێکمان بەجوانی وەك ئەوەی پێویستە لە بایەخی نەتەوەیی وڕوحی وئەخلاقی ودەروونی ئەم قەوارە بۆئێستاو دواڕۆژی خۆمان وتەنانەت بۆ ژیانی تاکەکەسیمان تێنەگەین ، تاخوانەخواستە لە دەستمان دەچێت،ئیتر ئەوسا دەزانین سەبارەت بەیەکە یەکەمان وکۆمەڵ وگەل ونەتەوەکەمان چی ڕوویداوە چ کارەسات ومەرگەساتێکمان بەسەردا هاتووە . وتراوە سروشتی مرۆڤ وایە زۆر قەدری نیعمەت نازانێ تالەدەستی نەچێت.کوێرێک بەتەواوی نرخی چاووتوانای بینین دەزانێت تاچاوساغێک. بۆیە بائاوڕێک لە مێژوودوێنێ ی خۆمان بدەینەوەوهەندێک پەند وەربگرین، بۆنموونە باکه مێک لەسەر شوێنەوارە مەیدانی وڕوحی ودەرونیەکانی ڕوخانی میرنشینی بابان بەتایبەتیش لەسەر نوخبەی سیاسی ودینی وئەدەبی وکۆمەڵایەتی ئەوسەردەمە بووەستین و بزانین ئەو کارەساتە چ حەسرەت وداخ وزامێکی قوڵی ڕوحی لەدوای خۆی بەجێ هێشتووە. بەچ شێوازێك بەراوردی دۆخی سەردەمی میر نشین وئەو هەست بە شانازیەی هەیانبووە لەگەڵ واقیعی داگیرکاری ڕۆمیان دوای ئەوە دەکەن.چۆن هەندێ چاویان بەو واقیعە نوێیە هەڵنەهاتووەو توانای ئەوەیان نەماوە لەسلێمانی داگیر کراودا بژین وسەریان هەڵگرتووەو لە غەریبی ودوورە وڵاتیدا  سەریان ناوەتەوەومردون. بابگەڕێنەوە بۆ دوقەسیدە بەناوبانگەکەی نالی وسالم و بزانین گڕی چ حەسرەت وهەست بەبێ بەشی ولەدەستدانی شکۆمەندییەك ئاگری بەرداوەتە جەرگ ودڵیان وبۆنسۆی لە هەناویانەوە هەڵدەستێ وئێمەش دوای سەدو پەنجا ساڵ بەشداری ماتەمینی دڵتەزێن وڕوح هەژێنی لە دەستدانی بە تەعبیری ئیبن ئادەم سەڵتەنەتی بابان دەکەن؟.سالم لەوڵامی نامە وهەواڵپرسینە شیعرییەکەی مەلاخدری نالی دا دەڵێت: لەوسایەوە کە حاکمی بابان بەدەر کران نەیدیوە کەس لەچیهرەیی کەس جەوهەری هونەر سەیوان پڕە لە شەخسی ستەم دیدە خوارو ژوور هەر قەبری پڕ غەمانە لەهەر لادەکەم نەزەر سوتادڵم بەحاڵەتی جۆباری سەرچنار لێڵاوە چەشمەساری وەکو چاوی بێ سە بەر تالەوەسفی سلێمانی دوای ڕوخانی بابانەکاندا دەڵێت: شارێکە پڕلەزوڵم ومەکانێکە پڕ لە شین جایێکە پڕلەشۆرو وڵاتێکە پڕ لە شەڕ.زۆربەشمان ئاگامان لە قەسیدە بەناوبانگەکەی شێخ ڕەزاهەیە لەبیرم دێ سلێمانی کەدارولمولکی بابان بوو.لەکاتێکدا لێمان ڕوونە واقیعی میر نشینی بابان   ، نمونەیی نەبووە.ململانێی نێو خۆیی لەسەردەسەڵات وبەوڵات وەرکردنی لەشکری عەجەم وڕۆم وپەلکێشکردنیان دژبەیەکتر هەروەك نەوەتەکانی لەمەڕ خۆمان،بە شێ لەسیماکانی ئەومیرنشینە پێکدەهێنن.کەچی سەرەڕای ئەوە ،  کاتێ خاوەن هۆش وگۆشانی کورد هەل ومەرجی ژیان لە سایەی بابان ودوای ئەودا بەراورد دەکەن ، ئاگری پەی بردن بەجیاوازی نێوان ئەو دووژیانە خەریکە دەیانکات بە قەرەبروت وهەستکردن بەکەرامەت وڕێزی ئادەمیزادی خۆیان لەدەست دەدە ن و ئاوات بەمردن دەخوازن.دەبێت دڵنیابین دۆخەکە بۆ ئێمەو هەرێمی کوردستانیش بەهەمان شێوەو ڕەنگە کارەسات بارترو ناخ سوتێنەتر بێت چونکە ئێمە ژیانکردووانی دوای هەزاران شەهیدو ئەنفا ل و کیمیاباران وپرۆسەی کورد قڕانین. بەجۆرێك ئەگەر،  خوانەخواستە خەونێکی زەندەقبەرو مێردەزمەیەکی لەو جۆر ببێت بەڕاستی،  نەك هەر هەست بەکەرامە ت وەك ئەندامی نەتەوەیەکی ڕەتێنراوو جەزرەبە چەشتووی ناو مێژووی نوێی ناوچەکە  لەدەست دەدەین،بەڵکو هەست بە حەیسیەت وکەرامەتی ئینسانیشمان تاڕاددەیەکی زۆر نامێنێ .بەڵکوو بۆ بەشێکی بەرچاوومان ژیانکردن دەبێتە بارێکی گرانی تاقەتپڕوکێنی قبوڵ نەکراو.هەموو ئەمە لێمان دەخوازێت لەم ڕوەوە هەموومان چاوکراوانە لەشانۆدا بین ولێپرسراوێتی تەواوو بێ ئەملاو لا لە ئەستۆ  بگرین. چونکە ئەوە لێپرسراوێتی هاوبەشی  دام ودەزگاکان،پارتەکان، ڕێکخراوەکان، نوخبەکان وتاکەتاکەمانە ، بەسیفەتی هاوڵاتی وئەندامی گەلی کوردستانی باشورو کائینێکی خاوەن عه قڵ وئەخلاق. خۆمان بەهەندێ سەراب ولێکدانەوەی کاتی ولایەنگرانەو ناوچەگەریی وگروپیی بەرچاوتەنگ وزەزۆك نەخڵە تێنین. پێمان وانەبێت هەرێمی کوردستان لە هەموو بارو دۆخێکدا گرەنتی مانەوەی هەیە.قومار بەسەر ئایندەی هەرێمی کوردستانەوە نەکەین. ئەوەی کردیشی دەستی بگرین ولێی قبوڵ نەکەین. 

دڵشاد عەبدولڕەحمان  یەکێک لەومافەگرنگانەی کەکورد لەدەستوری عێراقدا بەحسابی خۆی یەکلایی کوردبوەوە ،مافی بەکارھێنانی سەرچاوەسروشتیەکانی وەک نەوتە،بەڵام لای عێراقیەکانی تر ،سامانی سروشتی مڵکی ھەمووگەلی عێراقەودەبێ بەپێی ڕێژەی دانیشتوان دابەش بکرێ.ئەوە نزیکەی دەساڵە مشتومڕوململانێ لەنێوان ھەرێم وبەغدالەسەر ئەوپرسەھەیەو بەشێوەیەکی گشتی سەرجەم ھێزەسیاسیەکان پشتگیری حکومەتی ھەرێم بوون لەوپرسە،تاڕادەیەکی زۆریش بەغدا بەحوکمی دیفاکتۆ بەوەڕازی ببوو کەھەرکەس نەوت وداھاتی خۆی بۆخۆی ،بەڵام بەداخەوە بەھۆی خراپ بەکارھێنانی داھاتی نەوت ووئیدارەدانێکی سەرنەکەوتوانەی ئەوسکتەرە گرنگە لەھەرێم ،لەوەدەچێ ھەرێم نەتوانێ پارێزگاری لەودەسکەوتەبکاو ھەربۆیەشە ھەرێم ڕایگەیاند کەئامادەیە ھەموو نەوت ڕادەستی بەغدابکات ولەبەرانبەردا بەغدا بودجەی بەپێی ژمارەی دانیشتوان بۆبنێرێ.ئەم بڕیارە ئەگەر لەئێستادا ھەرێم ڕزگارکالەشکستێکی دارایی گەورە ئەوالەداھاتوداخەڵکی کوردستان بێبەش دەکالەوسامانە گرنگە وتوشی زیانێکی گەورەی دەکا ،ئەمەش بەڕەچاوکردنی ئەوڕاستیەی کەئەگەر لەئێستادا بەشی ھەرێم نزیکەی لەسەدادوانزەی بودجەی عێراق بێ ئەوابەدڵنیاییەوە لەدەساڵی داھاتودا بەشی ھەرێم ، بەڕەچاوکردنی زیادبونی ڕێژەی دانیشتوان زۆر بەخێرایی لەپارێزگاکانی دەرەوەی ھەرێم لەچاو زیادبونێکی کەمی دانیشتوان لەھەرێم ،ئەوائەوبڕە بودجەیەی بۆھەرێم دێ بۆ لەسەداحەوت وکەمتریش دێتەخوارێ،بەوەش خەڵکی کوردستان لەداھاتی سامانە سروشتیەکانی خۆی بێبەش دەبێ و زەرەرمەندی ئەم تەسلیمکردنەوەیەی نەوت دەبێ بەبەغدا.

   پشکۆ ناکام ـ...... زۆر جار کە دزێک لەقافا ئەگیرێ و ناچار ئەکرێ چی دزیوە بیگەرێنێتەوە لە ترس و شڵەژان و خۆپەرستی خۆیەوە نەک هەر ئەوەی کە دزیوێتی بەڵکە چی شتی گیرفانی خۆیشێتی  ئەگەڕێنێتەوە بۆ ساحێبی شتە دزراوەکان ، ئەمە ڕێک ئەو حاڵەتەیە کە ئەمڕۆ دەسەڵاتی بنەماڵە تێی کەووتوە، پاش ئەوەی جەن ساڵێکە قووتی خەڵکیان لرف لێیا و نەوتیان بەتاڵان برد و بوون بە یەکێک لە بنەماڵە موڵتی ملیاردێرەکان ناوچەکە ، نە پاشوکەوتی مووچە و نە ئەو ڕاو و ڕێوییەی کردیان فریایان کەوت و ئێستا لە لێواری ئیفلاسی وەک حکومەت نزیک بونەتەوە ( هەروەک چۆن دوێنێ بە بە بەغایان ئەووت : پوڕەی نیە ..موفلیسە !!) ئەمڕۆ نەک بەشە نەوتەکەی بەغا بەڵکو ئامادەن هەرچی نەوتێک شک ئەبەن بییەن بە " سۆمۆ"   و لەمەودوا نەوت ، بەنزین ، گاز ، گازی چەرخ ، دیزڵ ، نەوتی پەرەمێز و هەرچییەکیان شک برد بە مەمنونی  ودەست گرتن بەسنگەوە رەوانەی ناوەندی ئەکەن  ئەمەش لە جاکە و سەغێتی و هەست بە بەر پرسیارێتیان بەرامبەر بە میللەت نیە بەڵکو لە دوای  چەن ساڵێک لە پەیڕەو کردنی سیاسەتێکی مافیانە بوە لە هەژارکردنی خەڵک و دەڵەمەن کردنی خۆیان ، دەنا هەر ئەو سێ چوار کەسەی بنەماڵە بوون لە کابینەی پێشووی بەناو حکومەت بە بەغایان ڕائەبوارد لە ناردنی نەوت و هەر ئەمڕۆ بە سبەیان لەگەڵ کرد و پێشیان ئەووت : شۆڤێنیە، مەزهەبیە ، گەندەڵە دژ بەکوردە و دەیان لەو وەسفە سواو و هەزار بار بوە، تەنانەت جارێکیا سەرۆكی بنەماڵە ووتی کە مالکی تەیارەی ئێف/16 ئەکڕێ بۆ ئەوەی لە کوردستان و بیرە نەوتییەکانی هەرێم بات !! بەڵام ئێستا کە کار لەکار ترازاوە و هیچ پاساوێکی دەستوری و یاساییان نەماوە و ناتوانن درێژە بەو سیاسەتە سەقەت و پڕ لە ساختەچێتیە بەن دیسانەوە : السلام علیکم بەغا ، ئێوە گەورە و ئێمە بچووک ، ئێوە فەرمان ڕەوا و ئێمە مورید ، ئێوە سەغی و ئێمە موحتاج .  تکایە مووچەی فەرمانبەرانمان بۆ  ئێمەی هەتا ماووین عێڕاقی سەرف بکەن ، چونکە ئێمە لە قوماری " ئابووری سەربەخۆ" دۆڕانومانە و خوا ئەوە بگرێ ڤێری قوماری کردین... كاتێک دەسەڵاتی هەولێر بێ ئومێد بوو لەوەی تورکیا پارە شاراوەکانی داهاتی نەوت بەئاسانی ناگەڕێنێتەوە بۆ حکومەتی بنەماڵە تا بەتەواوی هەموو خزمەتگوزارییەکانی خۆی جێبەجێ نەکا بەتایبەتی ئەوەی پەیوەندی بە لێیان و هێرش کردنە سەر پێشمەرگەکانی باکورەوە هەیە لە قەندیل  و پاش فەزیحەی ملیار دۆلارەکەی ئامۆزایەکی سەرۆکی بنەماڵە و دابەزینی نرخی نەوت ئیتر دەسەڵات لە "ساجی علی" نزیک" نزیک بۆتەوە بە تایبەتی کە ڕق و توڕەیی خەڵک لە کوڵانایە و دەسەڵات مەترسی ئەوەی لێنیشتوە کە ئەگەر چارەسەرێکی ئەوە وەزعەی خۆی دروستی کردوە نەدۆزێتەوە لەوانەیە توقینەوەیەکی جەماوەری دروست ببێ بەمەش کورسی حوکمڕانیان ئەلەقێ ئەو کاتە نە نەوت نە گاز نە تورکیا نە جاشەکانی لیبیا فریایان ئەکەوێت ، بۆیە زوو کەوتنە خۆیان و بەختەوەری سەرۆکی بەناو ئەنجومەنی وەزیرانلە پشت شاشەی سکایپەوە بریاری دەرکرد کە رووی هەرچی بۆرییە نەوتەکانە بکەنە بەغا بەرامبەر ناردنی مووچەی فەرمانبەران نە بادا  وا لەسەریان بشکێتەوە کە پەشیمانیی سفر هیچ بەدەستەوە .... خەڵک زۆر هاواری کرد گوێیان لەکەس نەگرت ، کە خەڵک لەسلێمانی لە نارەزایەتیا جوونە سەر جادە سەرۆکی بنەماڵە ووتی : با بۆخۆیان هەر هەڵپەڕن !! ئەوە بەغا نەبوو ئابووری سەربەخۆی لە هەولێر پەیڕەو کرد ، خۆئەوە بەغا نەبوو پاشەکەووتی مووچەی داهێنا ، ئەوە بەغا نەبوو نەوتی هەرێمی بەتاڵان برد و بە هەڕاج کردیە دیاری بۆ تورکیا ، ئەوە بەغا نەبوو بە هەرێم بڵێ موفلیس ، ئەوە بەغا نەبوو داهاتی گومرگ بماشێتەوە ، ئەوە بەغا نەبوو پارەی ئەمریکا و حولەفا بۆ شەڕی داعیش بخاتە تەنکەی باخەڵییەوە و بازرگانی نەوتیش لەگەڵ داعش بکات ،خۆ ئەوە بەغا نەبوو هەرچی پارەیەک بۆ بەرنگاری کورونو هاتبێتە هەرێم بخاتە قاسەی بنەماڵە و داوای خێر و خێرخوازی و سەدەقە لە خەڵک بکات ، ئەوە بەغا نە بوو بە داهاتی هەرێم جاشی کوردی سەر بنەماڵە و پەروەردەکراوی تورکیا بنێرێتە لیبیا ، ئەوە بەغا نیە کە دەرماڵەی زیندانیانی سیاسی هەرێم بدزێ دابەشی نەکات ،خۆ ئەوە بەغا نەبوو دەغیلەی هاوکاری نەخۆشەکانی شێر پەنجە دەست بەسەرابگرێ و خەشنۆشی کات ، ئەوە بەغا نەبوو بڵێ کە من مووچەم نارد چەن هەفتەیەک بیشارنەوە و بڵێن بەگۆڕی مەرحوم پارە نەهاتوە ، ...و....و... هەموو ئەمانە و دەیان فرت و فێڵی تر، دەیان تاکتیکی دژ خەڵک ، دەیان و سەدان خروقاتی سیاسی و ویژدانی و ئابووری و نەتەویی و نیشتمانی و ئەخلاقی ، دەیان فێڵ و درۆ لە دەرخستنی ژمارە راستەقینەکانی داهاتەکان ، دەیان جار بێ حورمەت کردنی میللەت و بچووک بوون و بوون بە قەزەمی خۆیان لە ئاست داگیرکەر و ناحەزە دێرینەکانی کورە ، هەر هەمووی بەوە شکایەوە کە دان بەوەیا بنێن قاسەکانی حکومەت بەتاڵن، بەڵام قەت و بۆ یەک جار جورئەتیان نەکرد بڵێن : بۆ،،؟!! لەو هەموو داهات و پارەی بەغا و یارمەتی ئەملاولا و هاوکاری دەوڵەتانە چۆن حکومەت هەپی بەیازی بەدەستەوە مایەوە! قەت جورئەتیان نەکردوە راستی و واقیعەکانی پشت دیارنەمانی ئەو هەموو داهاتانە بە خەڵک بڵێن ، قەت...: (تۆ بڵێی ئەوە بەغای کوڕی باشی ئەمڕۆ و شۆڤینیەیەی دوێنێ شەو بە دزییەوە بەتاكی کردبێتەوە ؟) گەرچی دەسەڵاتی کوردی ئەم هەنگاوی مل کەچ کردنەی بۆ ئەمری واقیعی ئابووری کوردستان و داواکردنی پەنابەرێتی لە بەغا زیاتر لەترسی کورسییەکەی خۆیەتی نەک لەبەر بەتەنگەوەهاتنی بۆ ماف وداواکارییەکانی خەڵک بەڵام لە هەمان کاتیشا دان نانێکە بە فەشەلی کۆمیدیای" ئابووری سەربەخۆ" بە سیناریست و دەرهێنەر و هەموو ئەکتەرەکانییەوە و رەنگ دانەوەیەکی یارییە مناڵانە ئاساکەی " ریفڕاندۆم" و پشت بەستن بە نەوت تەنها بۆ خۆ دەوڵەمەن کردن و نەفامی لە ئاست  سیاسەتی ئابووری و جونیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ نەوت و بەشداری پێ نەکردنی حکومەت و پارلەمان لە بریارە سەختە ئابووریەکان و دانانی تاجی بنەماڵە لەسەروو هەموو ئیعتیبار و ئاسایشی ئابووری و قودسیەتێکی میللیەوە ، من بێ گومانم لەوەی گەر دەسەڵاتی هەرێم لە بەغا بوایە ئامادە نەئەبوو یەک دیناریش بۆ هەرێم بنێرێ ، بەڵام ئەم غرورەی دوێنێی هەرێم لەوەی (لەگەڵ عێڕاقا دراوسێیەکی باش ئەبین )!! بۆ ( هەموو هەر عێڕاقیین و هەرێم بەشێکی دانەبڕاوی عێڕاقە)!! باشترین سەلماننە کە دیکتاتۆرەکان بۆ مانەوەیان لە دەسەڵاتا هەموو یارییەک ئەکەن و وەک چەرخ و فەلەک گوژمێک بۆ ل پێشەوە و گوژمەکەی تریان بۆ دواوەوەیە ، دەسەڵاتی هەولێریش لەو  یارییە شارەزایە و ئەهێنێ پێی بڵێین : موبارەک...      

خالید رەزا  بەپێێ شیکردنەوەی داتاکانی توشبوانی کۆرۆنا لە هۆلەندا، کە لە لایەن پەیمانگای نیشتمانی بۆ تەندروستی و ژینگە(RIVM) ی هۆلەندیەوە کراوە، گەیشتۆنەتە ئەو ئەنجامەی کە لە 81٪ ئەوانەی توش ئەبن، یان بەسوکی ئەیگرن یان هیچ نیشانە یەکیان تیا دەرناکەوێ. ئەوانەی کە نیشانەکنایان تیا دەر ناکەوێ، سەرچاوەیەکی نادیار ئەبن بۆ بڵێ‌وکردنەوەی ڤایرەسەکە. بەپێێ زانیاریە زانستیەکان کە تائیستە بلاوکراونەتەوە، ریژەیەکی کەم لە منال و میرد منداڵ توش ئەبن و کەمترین یان لێ مردوە. ڤایرە سەکە زیاتر زەفەر بەو کەسانە ئەبات کە نەخۆشی تریان هەیە وەک (نەخۆشیەکانی کۆ ئەندامی هەناسەدان، شیرپەنجە، شەکرە و نە خۆشیەکانی دڵ)هەر کەسێک یەکێ یان زیاتر لەم نەخۆشیانەی هەبێ و پەتاکە بگرێ(تەمەن رۆلی نامینی) ئەگەری (مردن)ی لە (مان ) ی زیاترە. هەر بەپێێ داتاکان لە هۆلەندا، زۆرترین ئەوانەی کە مردون تەمەنیان لە 65+ هەتا 96 ساڵ بوە. لەم تەمەنانەش دا، دیسان نەخۆشیەکانی تر رۆلێ گەورەی هەبوە. کۆرۆنا بوەتە مۆتەکەی عومریان و کوشتونی! یەکەمین نەخۆش لە هۆلەندا 27/2/2020 دەستنیشێ‌ن کرا. بەڵێ‌م وەک (RIVM) بلاوی کردۆتەوە، ڤایرەسەکە لە 15/2 وەوە لە هۆلەندا بونی هەبوە. ئەو فەترەیەی پێویست بوە هەتا توانیوێتی لەناو لەشی مرۆڤەکاندا گەشەبکا و، نیشانەکانی وەک :بەرزبونەوەی پلەی گەرمی، تەنگە نەفەسی، لوت تەڕبون و کۆکە و پژمین یان تیا دەر بکەوێ. بۆیە ئەگەر لە ناوچەیەک کە بۆیەکەم جار نەخۆشیک ی تیا دەر ئەکەوێ بەمانای ئەوە دێ، کە ڤایرەسەکە نزیکەی ٢ هەفتە لەوە و پیش بونی هەبوە، یان لە شوینەکە، یان لە ناو لەشی مرۆڤەکەدا. کۆرۆنا هەرەشەیەکی ترسناکە و سەرتاسەری دنیای گرتۆتەوە. تا ئێستە هیچ ولاتیک زاتی ئەوەی نەکردوە، سەرکەوتن بەسەر کۆرۆنا دا رابگەیەنێ، بە پێچەوانەوە زۆر بە حەزەرێکی ئەرێنی یانەوە هەندیک ولات دەستیان کردوە بە شلکردنەوەی رێوشوینەکان و، دلیان بەوە خۆشە بە گرتنە بەری ڕێوشوینەکانی خۆپاراستن توانیویانە بەربەست لەبەردەم خیرا بڵێ‌وبونەوەی ڤایرەسەکە دابنین، هەتا بەتەواوی ژیرخانی تەندروستی ولاتەکانیان (نەخۆشخانە، یەکەی چێ‌ودیری چر، کەرەسەکانی تێستکردن و توانای رۆژانەی تێست...) ئامادە ئەکەن. هەمو لیکدانەوەکان بەو ئاراستەیەن کە ڤایرەسەکە خەڵکێکی زۆر توش ئەکات، بەشێک لەوانەش دژەتەن لە لەشیاندا دژ بە ڤایرەسەکە دروست ئەبێ. هەتا ژمارەی ئەم کەسانەش زۆرتر بن، ئەگەر توشبونی خەلک کەمتر ئەبنەوە.  هەمو ئەمانە لە پێناوی پاراستنی ژیانی مرۆڤەکاندا ئەکەن.کۆرۆنا گورزی گورچک بری لە ژیرخانی ئابوری و تەندروستی دنیا دا، ئەو زیانەی کۆرۆنا لەو چەند مانگەدا گەیاندویتی، چەند ساڵیکی ئەوێ هەتا ئاسەوارەکانی بەتایبەت لە ڕوی ئابوریەوە نەهێڵرێ.بیگومان خزمەتی ژینگە و کەمکردنەوەی قوربانیەکانی هاتوچۆشی کردوە لە ئەرز و ئاسمان و دەریاوە.  

فارس نەورۆڵی   بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە پێویستە بگەڕێینەوە سەر بنەڕەتی کێشەی کورد، ئەوەی کە تا ئێستا ڕۆشنبیرانی کورد قسەیان لەسەر نەکردووە ئەگەر کرابێتیش، لەئاستی پێویستدا نەبووە. ئەویش ئەوەیە کە دەبێ بزانین پرسی کورد و کێشەی کورد بە تەنھا پرسێکی یاسایی و ئابوری و مۆراڵی و ھەتا سیاسی تەواویش نییە، بەڵکو لە بنەڕەتدا پرسێکی فەلسەفییە و پەیوەستە بەململانێی بوون و نەبوون، پەیوەستە بە بەریەککەوتنی دوو ئاگایی جیاواز، ئاگایی داگیرکەر و ئاگایی داگیرکراو، ھەموو شەڕەکانی دیکە لەھەموو کایەکاندا کە بەسەرماندا دەسەپێنن لەپێناوی بوون و نەبووندایە، لەپێناو کورد کێیە و چیان دەوێت؟ ئەمە پرسیارێکی فەلسەفییە لە بوونی کورد، گەڕانە بۆ دروستبونی نەتەوەیەک کە لە مێژودا لە ھەموو گەلانی ناوچەکە کۆنترە لەم سەرزەمینەدا. کەچی نەتەوەکانی دیکە سەرەڕای  جیاوازی بیروڕا و ئایین و مەزھەب و زمان و ڕەگەز و فەلسەفەیان لەبەرامبەر بوونی کورد لەیەک ھێڵی فیکری و سیاسی و ئایینی و ئابوریدا یەکدەگرنەوە . ھەمیشە کاریان کردووە بۆ پەراوێزخستن و تێکشاکاندنی شوناس و کەلتوری کورد، ھەوڵدراوە بخرێتە دەرەوەی مێژوو. ئەم دید و جیھانبینییە دەگەڕێتەوە بۆ دوای کەوتنی ماددەکان، دواتر ھاتنی ئایین و ئیمپراتۆرییەتی جیاواز جیاواز بۆیە ڕێگا نەماوە تاقینەکرێتەوە بۆ سڕینەوەی کورد و یەکێک لەوڕێگایانەش شەڕی ئابورییە، چونکە ئابوری ھۆکارێکی کاریگەری گەشەی ھەر نەتەوەیەکە. ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ تێزەکەی مارکس و ئەنگڵس، نمونەی سەرخان و ژێرخانی کۆمەڵگایان داناوە لە پەرەسەندنی کۆمەڵگادا، بۆیە مەسعود محەمەد لەپرسی بوونی کورددا وەک بوون و نەبوونی دەوڵەت لە مێژوودا، بۆ (ئیستینزاف)ی ئابوری کوردستانی گەڕاندووەتەوە بۆ سەنتەرەکانی دەوروبەر، چونکە ئابوری کاریگەری لەسەرشوناس و بوون ھەیە، ھەربۆیە دوای ٢٠٠٣ کە عێراق پێناسەیەکی نوێ وەردەگرێت بەناوی عێراقی فیدراڵ، کورد ڕۆڵێکی کاریگەری ھەبووە بۆیە ھەوڵی پێناسەی کوردبوونی دا لەو چوارچێوەیەدا، بەڵام لە ٢٠٠٨وە جارێکی دیکە کەڵکەڵەی شۆڤێنیەت و سڕینەوەی کورد لە فکری سیاسی سیاسیەکانی عێراقدا سەریھەڵدایەوە. مالیکی بە مۆدێلک و عەبادی بە مۆدێلێک و لەلایەکی دیکەشەوە مۆدێلی داعش، کە تەواوکەری پرۆسەی سڕینەوەی کوردبوون دەستیپێکرد، لە ٢٠١٣دا شەڕی ئابورییان دەسپێکرد کە بڕینی موچە و بودجەی ھەرێم بوو. لەوکاتەوە بەغدا و ھەرێم پەیوەندییەکانیان لە تۆخبوون و کاڵبوونەوەدا سەروخواری کردووە، تا گەیشتە زەمەنی کۆرۆنا، جارێکی دیکە موچەی فەرمانبەرانی ھەرێمیان ڕاگرت، بە بیانوی ئەوەی ھەرێم ٢٥٠ ھەزار بەرمیل نەوتی نەداوە بە بەغدا، لەڕاستیدا ئەمە بیانوە و شەڕی وشککردنە ئەگینا بەپێی ڕێککەوتنی مانگی ١٢ی ٢٠١٩ ھاتووە: ھەرێم ڕۆژانە ٢٥٠ ھەزار بەرمیل نەوت لە ڕێگای سۆمۆ بفرۆشێت و بەغدا لەبەرامبەر ئەمەدا مەبلەغی دیاریکراو کە لەڕێککەوتنەکەدا ھاتووە بداتە ھەرێم، بەڵام بەغدا لەم ڕێککەوتنە کشایەوە. ئەمە دەمانگەیەنێتە سەر ئەو خاڵەی کە ھەرچی بکەین لەگەڵ عێراق قبوڵی نییە، چونکە ئەوان ئامانجێکی دیکەی ئایدۆلۆژییان ھەیە و لە ڕێگای شەڕی ئابوری جێبەجێی دەکەن. ئەویش شەڕی پرسیارە فەلسەفییەکەیە بوونی کورد واتە سڕینەوەی قەوارەی کورد و گەڕانەوە بۆپێش ١٩٩١. کەواتە ئێستا لە قۆناغێکی نوێداین لە دۆخێکی تازەی سیاسی و ئابوری داین، بۆیە پرسیارێک دێتەپێش وەک کورد ئێمە چیبکەین؟ من ھەمیشە فەلسەفەی خۆم بۆ ژیان و بۆ سیاسەت وابووە تا کراوەبین لەگەڵ یەک، تا گیانی پێکەوەیی و یەکترقبوڵکردنمان بەھێز بێت، ئەوا سەرکەوتن مسۆگەرە، بەپێچەوانەوە دۆڕان لەبەر دەرگایە. ئەم دۆخەش ڕەھەندی ناوخۆیی و ھەرێمایەتی و نێودەوڵەتی ھەیە، کەواتە دەبێ کورد بە جیھانبینییەکی نوێوە کە لە ئاستی پێشھاتەکاندا بێت بۆ سیاسەت و فەرمانڕەوایی بخەینە سەر ڕێ. ئەویش بە گفتوگۆی ڕاستەوخۆی نێوان لایەنە سیاسییەکان ھەرسێ لایەنی بەشداربوی حکومەت و لایەنی ئۆپۆزسیۆن دەکرێت، لەژێر چەتری سەرۆکایەتی ھەرێمدا بە ئامادەبوون و ڕاوێژی پەرلەمان و حکومەت و ئامادەبونی ھەموو حیزبەکان کۆببنەوە و نەخشەڕێگایەک داڕێژن بۆ ئامادەبوون بۆ ھەر پێشھاتێک کە جێپەنجەی ھەمولایەکی پێوە دیاربێت. ھەنگاوی یەکەم لەوەوە دەسپێدەکات ھەر سێ لایەنە بەشداربووەکە شانبدەنە ژێر بەرپرسیارێتی نەک کێشەکە بۆیەک لا جێبھێڵن. دواتر کە گەمەکە کۆتاییھات ئەگەر براوەبوین ھەمووی خۆی بەخاوەنی بزانێت. یاریچییە سەرەکیەکەش وەک ناونیشانی ڕۆمانەکەی ھێمنگوای براوە بە دەسبەتاڵی بێتەوە لەلایەکی دیکەوە ئەو پاشاگەردانییەی تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان ڕاگرن و دەبێ دەرک بەوەش بکەن خەڵک ماندو و ناڕازییە و مافی خۆشیانە، چونکە پارادۆکسی حیزبەکان سایکۆلۆجیای خەڵکیان شێواندوە، چونکە ھەندێ سیاسی و پەرلەمانتار و ڕۆژنامەنوس و ڕۆشنبیر بەداخەوە بە زمانێکی سۆفستایی و بیرکردنەوەیەکی پۆپۆلیستی ڕەفتاردەکەن. ئەمەش بووەتەھۆی دابڕانی بیرکردنەوەی حکومەت و خەڵک، کەواتە پێویستە ھەرسێ لایەنی پێکھێنەری حکومەت تێگەشتنێکی نوێیان بۆ سایکۆلۆجیای جەماوەر ھەبێت، چونکە بەو جەماوەرە دەتوانین ئەوشەڕانە بەرینەوە کە دێنەپێش. ئەمەش بەوە دەکرێت بگەڕێینەوە بۆ داواکارییەکانی خەڵک و دادگەری کۆمەڵایەتی. دواجار دەگەینە ئەو باوەڕەی ئەم شەڕە شەڕی بوون و نەبوونی کوردە لە ڕێگای موچە و ئابورییەوە، ئەمە بنەڕەت و ڕاستی مەسەلەکانە. بردنەوە و دۆڕاندن بەستراوە بە جۆری مامەڵەی ھێزە سیاسییەکانی کوردستان و مێژووش دەرەنجام تۆمار دەکات.

دانا رەشید  هەتا دوو سێ ساڵێ پێش ئێستە لە دەوڵەتە بەهێزەکانی ئەوروپا ، زانکۆکان جمەیان دەهات لە خوێنداکاران و خوێندکاری دوکتۆراو ماستەر هاتو لە دەوڵەتی چین ، چینیەکان بە بەراورد لەگەڵ مرۆڤی تری گۆی زەوی ، دەشێ بوترێ زیرەکترو هێمن ترو لێزان ترن ، ئایا ئەم تالێنتە چۆن بە کلتور بۆ مرۆڤی چینی ماوەتەوە ؟ لەو کارخانەیەی بەندە لە ئەڵمانیا ماوەی ١٣ ساڵ کارم تێیدا کرد ، لە کاتی پشوەکاندا ژمارەیەکی زۆری خوێندکارانی هاتو لە دەوڵەتی چین دەهاتن بۆ کار کردن ، بە قورسی و گرانی لە ڕوی فۆنەتیک و قورگ و گۆ کردن زاڵ دەبن بەسەر زمانە ئەوروپیەکان ، وەلی کە فێری شتێک دەبن چاک فێری دەبن ، من زۆر حەزم بە دواندنیان دەکرد تا لێیانەوە زانیاری نوێ وەرگرم ، جارێک لە کاتی ئیسراحەت و نان خواردن لەگەڵ لاوێکی چینی کە ماوەی چوار ساڵ بوو لە پشوەکاندا لەگەڵ ئێمە کاری دەکرد سەرو ساختیمان زۆر بوو لەگەڵیدا ، وتم ئێوە لە زانست و زانیندا هیچتان لە ئەوروپا کەمتر نی یە ، گەلۆ بۆ لە زانکۆکانی چین ناخوێنن ، لە وەڵامدا زۆر راشکاوانە وتی ، ئەم قسەیە راستە ئێستە ئێمەی چین دەوڵەتێکمان هەیە لە هەموو پێشکەوتنێکدا لەریزی پێشەوەی جیهانین ، ئەمما ئەوە لایەنێکە ، ئەگەر لە هەموو گوندێک زانکۆیەک دروست کرێ ئینجا بەرگەی ئەو هەموو خوێندکارە ناگرێ ، رۆژ بە رۆژیش خواست لەسەر خوێندنی باڵا زیاد دەکات ، خۆ ناکرێ حکومەت بڵی هەموو ساڵێ ئەوەندە ملیۆن خوێندکار بێ بەش دەبن لە خوێندن ، ئەگەر وابێ وڵات نەک پیش ناکەوێ بەڵکو پاشە کشە دەکات ، کەواتە دەبێ حکومەت ئەو خوێندکارانە بنێرێ بۆ دەوڵەتانی دنیا تا لە زانکۆ بخوێنن ، حکومەت پێویستی خوێندن دابین دەکات و خۆشمان بژێوی ژیان واتە بە هەردولا کاروانەکە تەواو دەکەین ، لە ئەنجامدا دوو گرەو دەبەینەوە چ حکومەت چ هاوڵاتی ، لە لایەک هەم لە ناو چین هەم لە دەرەوەی چین بە خێرایی زانست ئەزمون دەکرێ ، لە لایەکی تر کۆمەڵگەیەکی زۆر ئاست بەرز بنیات دەنرێ ، (لێرەدا شتێکی تر دەمەوێ بیڵێم کە ئەمەیان پەیوەستە بە زۆر شت ، کۆمەڵناسی ، سیاسی ، پەروەردە ، ..... هتد، لە خوێندنی سەرەتایی تا بەرەو زانکۆ و پەیمانگا وا فێر دەکرێین کە ئێمە دەبێ بە جیهاندا بڵاو بینەوە تا جیهان بهێنینە ناو چینەوە و دوو بارە بە تیۆریەکانی چین بپینتێنرێین و پەخش بینەوە بە جیهاندا ) ئەم دەربڕینەی تەواو ماهیەتی ئەو پەروەردەیە پیشان دەدات کە دەوڵەتی چین چۆن باوەشی بە جیهاندا کردوە ، چۆن گەرەکێتی جیهان بە چین بکات و فەرهەنگی چین وەرگێرێتە سەر هەموو دەوڵەتانی جیهان ، هەموو جیهان ئێستە ئالودە بوە بە دەستکردو پیشەسازی چینی ، چین یەکێک لە گەورە دەوڵەتەکانە لە جیهان ، خاوەنی مێژویەکی زۆر کۆن و بە پێزە لە هەموو ڕویەکەوە ، هەروەک لە شارستانیەتیدا زۆر زۆر لە پێشن ، مێژوی دەسەڵاتدارێتیان بۆ زیاتر لە شەش هەزار ساڵ دەچێ ، کە تا ساڵی ١٩١١ کاتێ ئەخیر ئیمپراتۆری چین دەروخێ ، دەسەڵاتیان پشتاو پشت و بنەماڵەی دینی بوە ، کە ئەخیر ئیمپراتۆر تەمەنی ٢٠٠٠ دوو هەزار ساڵ بوو ، چین لەسەر ڕوبەری نۆ ملیۆن و شەش سەد هەزار کیلۆمەتر چوار گۆشە بنیات نراوە ، یەک ملیاردو چوارسەد ملیۆن مرۆڤ لەخۆ دەگرێ ، کەش هەوای جۆراو جۆری هەیە ، لە ساردو بەفراوی و بۆ شیدارو باراناوی ، بۆ گەرم و وشک ، ساڵی ١٩١١ لە لایەن حیزبی قەومی چین کۆتایی بە دەسەڵاتی ئیمپراتۆر هێنرا تا ساڵی ١٩٤٩ حیزبی شویعی چینی بە سەرۆکایەتی ماوتسیدونگ ، کەوتە شەرەجەننگی قەومیەکان و وڵات چەند ساڵ دووکەرت بوو ئاڵا لە شەرێکی خوێناوی ناوخۆوە ، تا شیوعیەکانی چین سەرکەوتن و قەومیەکان بۆ دورگەی تایوان کشێ‌نەوە . لەو دورگەیە خۆیان مۆڵ دا ، دورگەی تایوان و هۆنگکۆنگ لە ژێر ئینتدابی ئینگلیزدا بوو ، بۆ ئەوەی لە هێرشی قەومیەکانی چین بیانپارێزن عەقدی ١٠٠ ساڵ کرا کە وەک دەوڵەتێکی ئیتدابی ئینگلیز بمێنێتەوە ، چین پێک هاتوە لە چەندین زمان و گەلان و تیرەو تایەفەی گەورە ، خەسڵەتی گوندی و کشتوکاڵیان هەیە هەروەک بە چینی شەعبی ناوی براوە ، لە ٩ هەرێم و ٤ ئیدارەی ئۆتۆنۆمی و ٢ ئیدارەی سەربەخۆ پێکهاتوە ، ساڵی ١٩٧٦ دوای مردنی ماو ، دەست کراوە بە ریفۆرم لە سەرتاپای دەوڵەتی چین ، بە قۆناغ ، ساڵی ١٩٧٨ بریار دەدرێ چین لە دەوڵەتێکی کشتوکاڵی بۆ دوڵەتێکی پیشەسازی و بازرگانی بگۆردرێ ، بۆ ئەمەش مەنهەجێکی تۆکمەی خوێندن و پەروەردە دادەنرێ ، چین خاوەنی گەورەترین سوپاو هێزی سەربازیە ، بنکەیەکی بەهێزی ئەتۆم لە جیهاندا لە خۆ دەگرێ ، ئەندامی هەمیشەیی مەجلیسی ئەمنە ، ئەندامی ئیتفاقی بریکس و ئەندامی ئۆپیک و خاوەن دوەم هێزی بازرگانی جیهانەو ئەندامە لە رێکخراوی بازرگانی جیهانی ،ئەندامە لە ریکخراوی شەنگەهای کۆمەڵەی ٢٠ ، لێرەدا پێم خۆشە ئەو رستەیەی کە لە نوسینێکی کاک سەردار عەزیز وەرم گرتوە دوبارەی کەمەوە کە ، چین باوەشی بە جیهاندا کردوە بێ خواستی جیهان ( ئەگەر تۆ حەز لە چین ناکەی بەڵام چین حەز لە تۆ دەکات )

مەریوان وریا قانع   ھەموومان دەزانین ئەو وێنەیەی کە میدیاکارانی حیزبیی و کەناڵی ئاراستەکراوی برا گەورەکان و دڵسۆزانی حیزب لە پەرلەمان و کۆبوونەوە گشتییەکاندا بۆ واقیعی ئەمڕۆکەی ھەرێمی دروستدەکەن، ئەو وێنە ڕاستەقینە نییە کە زۆرینەی خەڵکی کوردستان دەیبینن و لەناو وردەکارییە تۆقێنەرەکانیدا دەژین. ئەو وێنەیەی دروستدەکرێت لەسەدان ڕووەوە ناکۆک و دژ بەو وێنەیەیە لە واقیعدا ھەیە و ئامادەیە. ئێستا ساتەوەختێکە ێەزویرکردنی بەردەوامی واقیع بووە بە ئەرکی ھەموو ئەوانەی بە رەسمی کاریان ئەوەیە باس لەو واقیعە بکەن و ھێڵە گشتییەکانی بخەنە بەرچاو. ھەر ھەواڵەکانی ئەم چەند ڕۆژەی دوایی چوارچێوەکانی دنیایەکمان نیشانئەدەن کە ھەم تەواو ترسناکە و ھەم تەواو ناکۆکە بە دونیای ناو تەلەفیزیۆن و میدیاکانی حیزب، تەواو ناکۆکیشە بە قسە و باسی حوکمڕانان و بە بێخەمیی و بێباکایی خۆیان و خێزان و بنەماڵە سوڵتانییەکانیان. ھەواڵەکان دەڵێن: پیاوێکی گەنج لە پارشێودا خۆی و ژنەکەی دەکوژێت و نامەیەک بەجێدەھێڵێت کە تیایدا نوسراوە ”نانی پارشێومان نەبوو بیخۆێن“. ”باوکێک لەبەر نەبوونی مناڵەکانی خۆی لە ڕێگای سۆسیال میدیاوە بۆ بەخشین نمایشدەکات“. ”دایکێک لەگەڵ چەند منداڵێکدا پارەی کرێخانوەکەیان نییە و دەردەکرێنە سەر شەقامەکانج. ئینجا ڕۆژنامەنووسێک لە ماوەی مانگێکدا بۆ جاری سێھەم دەگیرێت و گاڵتە بە ژیان و ئازادیی و مافەکانی دەکرێت. پێشتریش بینیمان بە بە بەرد و بلۆک و چەکدار، ڕێگای پەیوەندیی نێوان ئەم شار و ئەو شاریان دەبڕیی و لێنەدەگەڕان تەنانەت نەخۆشەکانی ئەم شارۆڵکە بگەنە نەخۆشخانەکانی ئەو شارۆچکە. ھەروەھا کۆکردنەوەی سوپا و لەشکرکێشی تازە و لەپڕمان بینی بۆ دەستگرتن بەسەر ئەم یان ئەو تەپۆڵەکدا و نزیکبوونەوە لە پێکدادان. ئینجا ڕادەستکردنەوەی پەناھەندەیەکمان بە ئێران و لەسێدارەدانی ڕۆژێک دوای ڕادەستکردنەوەکەی، بینی. بەدیوێکی تردا قووڵبوونەوەی قەیرانێکی ئابوریی پڕوکێنەر دەبینین کە ھەرێمی لە ئیفلاسکردنێکی تەواوەتی نزیککردۆتەوە، بەبێ ئەوەی پەنجەی تاوان بۆ کەسێک یان پارتێک یان لایەنێک درێژبکرێت و بەبێ لانی ھەرەکەمی لێپرسینەوە لە کەڵەکەبوونی ملیارەھا دۆلار لای ئەم یان ئەو خێزان و بنەمالە و پارتی سیاسیی و بەبێ لێپرسینەوە لە بە ملیۆنێربوونی سەدەھا کەسایەتی سیاسیی و ناسیاسیی بەبێ ئەنجامدانی کارێکی بەرھەمھێن. ھەموو ئەم شتانە لەناو قڕوقەپێکی سیاسیی شەرمھێن و لە غیابی ھەر توانایەکی کەم و لاوەکیی و پەراوێزیی بەرپرسیارکردندا ڕووئەدەن. دەڵێم لە کاتێکدا بە بەردەوامی واقیعێکی مێژوویی ناشیرن و ترسناک بەرھەمدەھێنرێت و پایەی کۆنەکانی ئەو واقیعە بەھێزتر دەکرێت، ھاوکات سوپایەک میدیاکار ئیشیان ئەوەیە درێژە بە تەزویرکردنی ئەو واقیعە بدەن، کاتێکیش کەمینەیە لە دەسەڵاتداران دەمدەکەنەوە و قسەدەکەن، جۆرێک لە نابەرپرسیارێتیی سیاسیی و ئەخلاقیی نیشانئەدەن کە لە مێژوودا کەم وێنەیە. کەسی ژمارە یەکی ناو ئەو حوکمڕانییە دێتە سەر تەلەفیزیۆن و دەڵێت ”ئەگەر سۆسیال میدیا ڕاوەستێت ھەموو شتەکان بە باشی دەڕۆن“. ئەویتریان لە ماڵە پڕ پارە و خۆراک و ئیسراحەتەکەی خۆیەوە دەڵێت ”پێویستە فەرمانبەرانی ھەرێم فێربن لە ماڵەوە دەست بە پارەوە بگرن بۆئەوەی بەشیان بکات“. سێھەمیان خەریکی دروستکردنی کەناڵێکی میدیایی تازەیە. ئەویتریان سوپاسی سەرۆک وەزیرانەکەی دەکات کە شتێک ئەنجامئەدات کەسیتر بۆی ئەنجامەنەدراوە. ئەوەی لە ھەرێمدا دروستکراوە کۆشکێکی فشەڵە لە لم کە ھیچ توانایەکی ناوەکیی مانەوە و بەردەوامبوونی خۆ بەخۆی نییە، ئەوەی پاراستویەتی ھێزی ڕووتە، ھێزێک گەورە و قەڵەوکراو بۆ گیانی ئەوانەی دەوێرن بەرگریی لە مەفەکانی خۆیان بکەن و داوای ژیان و کۆمەڵگایەکی باشتر بکەن. ھێزی ڕووتیش تا سەر توانای پاراستنی کۆشکە لمینەکانی نییە.

فەرهاد حەمزە  ڕۆژی دووشەمە ڕێكەوتی 20ی نیسان ڕووداوێكی دەگمەن لە مێژووی جیهانی نەوتدا ڕوویداوە هەتا ئەمڕۆ شتی وەهای بە خۆوە نەبینیوە ئەویش دابەزینی نرخی نەوتی تكساسی ئەمریكی بوو بۆ 37$ خوار سفر واتە كڕیار نەوتەكەی بە خۆڕایی دەفرۆشێت و 37دۆلاریش دەدات بۆ هەر بەرمیلێك نەوت ، ئەم دیاردەیە لە چییەوە سەرچاوەی گرتووە و هەڵوێستی حكومەتی ئەمریكا چیبووە ؟ یەكێك لەو فاكتەرانەی كاریگەری  لەسەر نرخی نەوت هەیە ڕەفتاری جامبازەكانە (المچاربین) .  جامبازەكان كەسانێكی پارەدارن هەڵدەسن بە كڕینی نەوت لە دەولەتە بەرهمهێنەكان بە نرخێك كە هەردوولا لەسەری رێك دەكەون بۆ ماوەیەكی دیاریكراو مانگێك یان دوو مانگ یان سێ‌ مانگ ، لەو ماوەیەدا نرخی بازاڕی نەوت هەر گۆڕانیكی بەسەردابێت كاریگەری بۆ سەر ئەو ڕیكەوتنە نابێت ، ئەم جۆرە ڕێكەوتنەی نێوان كڕیار و فرۆشیار پێی دەڵێن گرێبەستی ئایندە (العقود الاجلە) . ئەم جۆرە گرێبەستە لە20ی هەموو مانگێك كۆتایی دێت  , لە ڕۆژی دوایی پێویستە لەسەر كڕیار نەوتەكەی بگوازێتەوە ، بەڵام ئەم جارە كە كات گەیشتە 20ی مانگ نرخی نەوت خۆی بەهۆی پەتای كۆرۆناوە دابەزی بوو داخوازی لەسەری كەم ببۆوە عەمبارەكانی ئەمریكاش هەمووی پڕببوون لە ئەنجامدا ئەگەر كڕیار نەوتەكەی نەگوازێتەوە كرێی هەڵگرتنی (خزن) دەكەوێتە سەركە گەیشتبووە نزیك 700% بۆیە كڕیارەكان بەهەر حاڵ دەیانویست گرێبەستەكەیان لە كۆڵ بێتەوەو پارەشیان لەسەریەوە ئەدا بەرامبەر هەر بەرمیلێك 37$ نەوتەكەش بە خۆڕایی . لە ئەنجامی ئەم كارەساتەدا بەشێك لە كۆمپانیا ئەمریكییەكان مایە پووچ بوون و ملیۆنان كەس بێكار بوون . بێگومان ئەو شارانەی كۆمپانبا نەوتیەكانی تێدابە بۆ سەرۆك ترامپ گرنگن و چارەنووسی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی دیاری دەكات كە لە مانگی نۆڤەمبەری ئەم ساڵدا بەڕێوە دەچێت . ترامپ بۆ چارەسەری كورتخایەنی قەیرانەكە چەند ڕێوشیوێنێكی گرتە بەر :- 1-    كڕینی 75 ملیۆن بەرمیل نەوتی كۆمپانیاكان  2-    فەرمانی بە وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكی كرد بۆ قەرەبووكردنەوەی كۆمپانیاكان  3-    نەكڕینی ئەو نەوتەی ڕۆژانە لە سعودیە وە بۆیان دەهات  گومانی تێدا نییە ئەوەی بەسەر نەوتی تكساسی ئەمریكی داهات دەگمەنە لە مێژوودا و وەك و ڕۆژێكی ڕەش سەیر دەكرێت .                                                                             فەرهاد حەمزە محەمەد                                                                              كۆمپانیای نەوتی باكوور   

ئەنوەر حسێن (بازگر)  كاتێ‌ خەڵكی نەیاندەوێرا بە دزییشەوە لە ترسی دوژمنەكانی مۆسیقا و گۆرانی و كونەپەپوەكانی شەوەزەنگی ڕەش و نەگریس گوێ‌ لە سروودەكانی بگرن.  كاتێ‌ جەلادەكانی دژ بە ناسكی و شیعر و گۆرانی ڕۆژانە كونبەكون بە دوای بڕینی زمانی ئەوانەدا دەگەڕان کە باسی (شەهید، ئازادی، كورد، كوردستان، عەشق و نیشتیمان و...هتد)یان دەكرد، خۆشەویستی لە سەر ڕێگا و شەقام و شارەكاندا دەكرا بە دارا، كاتێ‌ ڕۆژانە پۆلێك پێشمەرگە شەهید دەبوون، چ لەم دیو چ لەو دیو، گرینگ نەبوو سەر بە چ خەیاڵ و حەز و ئارەزوو و ئایین بوون و لاشەی خوێناوییان بە جامدانەیەكی ڕەش و سپیی خۆڵاوی، یان ئاڵایەکی سور، یان سەوز دەپێچرا.  ئەو لەو كاتانەدا ئامادە بوو بڵێ‌؛ ئەی شەهیدان، پێشكەشە بە گیانی ئەوانەی بۆ گەل فیدا بوون، نموونەكانیان ئەم قارەمانەن (ئارام و فوئاد و بەیان و گوڵێ‌... )ن. ئەو ئاوا ژیا و ئاوا بە گژ ئەو جەلادانەدا چوەوە، كە هەرگیز گوتنی سروود و گۆرانی ئاسان نەبوو. بگرە لەو ئانوزەمانەدا یەكسان بوو بە مەرگ، بەڵام ئەو بە جادووی گۆرانی، بە باوەشی نیشتیمان، بە عەشقی خەڵك و وڵات لە مەرگ دەربازی بوو. كە خۆشبەختانە هێشتا لە پشت ئەو سەروەرییانەوە وەستاوە.  گۆرانیی دەچڕێ‌ و بە عەزمەوە هاوار دەكات؛ هێشتا ئامادەم لە پێناو خەڵك و نیشتیمان هەزار هێندەی تر گیانبازی بكەم.  ئەو قەقنەسە دەنووكسوورە، ئەو مەلە گەرمیان و كوێستانەی كە هەر دەخوێنێ‌ و ئەو بولبوولەی هەرگیز لە قەفەسدا ناحەجمێ‌ و عاشقی زەنوێر و شاخ و داخی كوردستانە، ئەو پەپوولەیەی لە ناو ڕەوەزی قەدپاڵی شاخدا نەبێ‌ ناحەجمێ‌.  ئەو تكەی شەونمی نەسیمی بەربەیانە و لەگەڵ هاتنی تیشكی خۆر ئاوا دەبێ‌ و لەگەڵ ئاوابوونی خۆریش شەبەقی دێتەوە.  ئەو لە ناو گوڵەگەنمی قەرسیلی سەوز، سەوز بە نەغمەیەكی ناسك دەڵێ‌: لە گوڵ و لە گوڵان، لە گوڵی گەنم و جۆ، نەژی ئەو زاڵمەی دای بڕیم لە تۆ.  ئەو هیچ وشەیەك نەماوە لەگەڵ نۆتەیەكی مۆسیقادا تێكەڵی نەكات، ئەو هیچ دێڕ و هۆنراوەیەكی ناسك نەماوە، نەیكاتە سروود و گۆرانی و نەیدا بە گوێی هەناسە ساردەكانی ئەم وڵاتە.  ئەو هەموو وشە یاساخ و حەرام و تابۆكانی هێنا و كردنیە ملوانكە و گوتی (بۆچی حەرامە؟ بۆچی چیمان پێ‌ ڕەوا بینراوە. تا نەتوانین سروود و ئاوازی كوردستانی بچڕین...؟).  هەر چی لە دڵی داخ و لە دڵی كورددا بوو، بە یەكجار بە درێژاییی عومری خۆی خستیە سەر زار و لاپەڕەی كتێب و ناو دڵی پڕ بە تاساویی هەموومان.  هیچ كەسێ‌ نییە ئەو نەناسێ،‌ ڕۆژێ‌ لە ڕۆژان هۆگری دەنگ و عشقی ئاواز و نەغمەی حەز و حەزینی ئەو نەبووبێ‌.  كەس نییە نەزانێ‌ گەر باسی ئازایەتی و خۆڕاگری و چاونەترسی بكرێ‌، ئەو بازێكی سنەیە و بە ئاسمانی ئاویەردا ڕەت دەبێت و بە سەر ژاوەرۆ و جەمشاری سنە و مەریوان و زرێباردا بە ئاسمانەوە خول دەخوات، باڵ لێك دەدا و بەرەو شاخە سەركەشەكانی سوورێن و داڵەهۆ پەلدەكوتێ‌ بۆ ئێرە دێ‌.  ئەو هەر زوو ساكەكەی هەڵگرت، عەشقی نیشتمان و خاكی دایك و مەنزڵی دایكی بە جێ هێشت و هات لە سەفرە و مالومە لە ژێر چادرەكانی پۆلە پێشمەرگەكانی كۆمەڵە قەراری گرت و هەرگیز قەبووڵی نە كرد لە ژێر جەور و ستەمی سانسۆری سزادا بێت، كە تەنانەت ڕێگایان پێ نەدا قسەی دڵی بكات و گۆرانی بچڕێ‌.  ئەو بازێكی سەركەشی سنە و موكریان و مەریوانە لە ناو دڵی پێنجوێن و شارباژێڕ و هەولێر و سلێمانی ئۆقرە دەگرێ‌ و گۆرانی دەڵێ‌ لە سنەوە بۆ موكریان، لە ڕانیەوە تا سلێمانی، لە ئامەدەوە تا هەكاری و قامیشلۆ و عەفرین، ئەو نەیدەزانی جیاوازی بكات لە نێوان جەعفەر و ئارام، گەریلا و پێشمەرگە و ڕەنگی ئەم و ئەو.  سروودی پڕ لە بانگەوازی تیپی بانگەواز، بابان، سلێمانی و هەولێری چڕی، هەزاران جار لەگەڵ پێشمەرگەدا شەوی ئەنگوستەچاوی بە ڕێ كرد، هەزاران جار چاوی لە پەڵەدەوەنی شەوی تاریكوتنوك كوتاوە، هەزاران جار لە تەپڵەی بەفر كەوت و ئاوی چۆڕاوگەی گوێسەبانانی لادێ‌ بە پشت ملیدا هاتوەتە خوار و نانی ڕەقی شوانی كردوەتە توێشووی ژیان و سەفەر...  ئەو هەزاران جار لە جیاتیی پەتوو و فەرشی سووری خواپێداوان، تاریكیی شەوی لە خۆی ئاڵاندوە و بەردێك بوەتە سەرینی.  ئەو هەزاران جار لە بۆسەی دوژمنی داوە و گیانی خۆی كردوەتە قوربانیی ڕێگای ئازادیی ئینسان و گەلەكەی.  كە باسی سروشت و پەپوولە و لەیل و مەجنوون خاڵۆ و داپیرە و نێرگز و گوڵ و خونچە و ئارام و جەعفەر و لالۆ دەكرێت، كە باسی كاروانچی و بەدبەختیی ژیان و ڕەنج و ئازار دەكرێت، كە باسی ئینسان ژیان و باڵندە و نەهامەتی دەكرێت، كە باسی پێشمەرگە و ئەزەل و جاویدانی دەكرێت، كە باسی سنە و سابڵاخ و سەردەشت و بانە دەكرێت، كە باسی جامەدانەی ڕەش و توێشووی ڕەشی ژیانی تاڵی ڕۆژانە دەكرێت، كە باسی عەشقی خاك و نیشتمان دەكرێت، ئەوەمان بیر دەكەوێتەوە.  ئەو وەك كەسێكی سەر دوندی شاخی قەندیل وا بوو، دەگەڕا لە سەر بڵندترین لوتكەی شاخی كوێستانی كوردستان دەیخوێند. ئەو ئاوا دەگەڕا بە دوای جوانترین شیعر لە ناو دیوانەكاندا تا بیكاتە دیاری و بیدا لە بەرۆكی گوێگرانی.  ئەو وەکو حەللاج ڕاست، وەکو عیسا پاك، ئەو وەکو فوئاد و و ئارام خۆشەویست بوو.  ئەو ناوێكە هێندەی خەڵك دەیناسن، پێویستی بە ناسین نییە. ئەو ڕۆحێكە وەکو فریشتە پێویستی بە مەدح نییە. ئەو وەکو هەوری ئاسمانی كوردستانە پاك و بێگەرد و گەردوونییە.  ئەو وەکو پەپوولەیەكی وەرزی بەهارانە و هەزاران ئەم گوڵ ئەو گوڵ دەكات و لە هیچ كوێ‌ ئۆقرە ناگرێت.  ئەو ڕۆژێك لە هەواری هەورانە لە سوید و ڕۆژێك لە گەرمیانی كەلار و خانەقینە و ڕۆژێك لە دەشتی هەولێری كاكی بە كاكییە، ئەو تەنها شوێنێك كە لێی حەرامە ماڵ و نیشتیمانی زێد و خاكی خۆیەتی و دایک و باوکیەتی.  چ سەختە چڵ ساڵ ڕۆژێك نەتوانی سەر بە دەرگای ماڵەكەتدا بكەیت و لە ژێر دارهەنارەکەیدا سەرخەوێك بشكێنیت.  ئەو لە هەموو دونیا ئازادە بفڕێ‌ و بژی، بە دەنگی بە سۆزی گۆرانی بڵێ‌ و سروود بخوێنێ‌، تەنها لە زێد و وڵاتی خۆی كە سنەیە، لێی حەرامە، سنە و ئاویەر كە لە هەموو شت پیرۆزترن بۆ ئەو، بەڵام قەدەغەترین شوێنی سەر زەمینە بۆ ئەو.  ئەو كە سی ساڵە گۆرانی بۆ سنە و مەریوان دەچڕێ‌، كەچی بوەتە یاساغترین شوێنی دونیا بۆی. ئەو لەگەڵ هەموو ئەوانەیشدا، بەڵام خۆشەویستی گشت كوردانە لەم جیهانەدا.  ئەو قەقنەسە دەنووكسوورە، ئەو گوڵەگەنمە قەرسیلییە سەوزسەوزە ناسری ڕەزازی، نوێنەری مۆسیقای كوردستانە.  ڕەزازی وەکو كەسێكی هونەرمەند و گۆرانیبێژی كورد بۆ كەسمان نامۆ نییە، ئەوە چەند ساڵە لەم بوارەدا بە عەشقەوە ئەم ڕێگا پڕ هەوراز و چقڵڕێژە دەپێوێ‌، ئەگەر چی چەندین جار چقڵ چەقیوەتە بەر پێی، بەڵام ڕێبواری ڕێیەكی دوورە و سوێندی خواردوە بگاتە مەنزڵ. ئەگەر چی گلەیی و دەردەسەریی زۆری هەیە، بەڵام دەڵێ‌: من كوردم و چەپ و سۆسیالیستم و هەمیشە خزمەت دەكەم.

د.دانەر ئەبوبەکر- مۆسکۆ کاتێک لە ساڵی ۱۹۳۹ ئەڵمانیای نازی هێرشی کردە سەر پۆڵندا هیچ کەس نەیدەزانی ئەوە تیۆری پلانگێری و سەرەتای سەرهەڵدانی جەنگی دووەمی جیهانییە، کە زیاتر لە ۲٠ ملیۆن کەس بوونە قوربانی. دواجار لە ئەنجامی ململانێ و کێبرکێی سەرکەوتوانی جەنگ، دنیا دابەشی سەر دوو جەمسەر بوو، جەمسەری رۆژهەڵات لەژێر ئایدلۆژیای کۆمۆنیستی بە سەرۆکایەتی یەکێتی سۆڤیەتی و جەمسەری رۆژئاوا لە ژێر ئایدلۆژیای لیبرالیزمی بە سەرۆکایەتی ئەمریکا بوو. ژیانی دوای جەنگی دووەمی جیهانی لەگەڵ ئەوەی کۆتای بە دنیا و ئایدلۆژیای فاشیزم هێنا، بەڵام ململانێ و کێبرکێی چەکی ئەتۆمی و دەستبەسەرداگرتنی ناسا و ، دواتر ساڵانێکی زۆر قاتوو قوڕی سەردەمی شەڕی سارد و، دنیای دابەشکاری و چینایەتی دەستیپێکرد.  پێش رووخانی یەکێتی سۆڤیەت، چەند رووداوێکی گەورەی جیهانی لەناو خاکی سۆڤیەت روویاندا لەوانە بومەلەرزە کاولکارییەکەی ناوچەی ئەرمینیا و پێکدادانی هێڵی ئاسنینە زەبەلاحەکەی شاری ئاشی ناوچەی چیلابینسکی باکوری رووسیا و ، تەقینەوە گەورە ئۆتۆمییەکەی چۆڕنەبڵ کە تا ئێستاش بە گەورەترین کارەساتی مێژووی تەقینەوەی ئۆتۆمی دادەندرێت لە دنیادا. گەرباچۆڤ کۆتا بەرێوەبەر و سەرکردەی یەکێتی سۆڤیەت لە بیرەوەریەکانی خۆیدا ئاماژەی بەوەکرد روداوی چۆڕنەبڵ فاکتەر و پاڵەپەستۆیەکی بەهێزی هەڵوەشاندنەوەی یەکێتی سۆڤیەت بوو. تا ئێستا تەواو دیارنییە ئایا ئەو رووداوە دەستکردبوو یاخود سروشتی. دوای روخانی یەکێتی سۆڤیەت جیهانی یەکجەمسەری و ئایدلۆژیای لیبراڵیزم باڵی بەسەر دنیای مرۆڤایەتیدا کێشا. لەو کاتەوە نادادپەروەری کۆمەڵایەتی، بازاری ئازاد(بازاری دروستکردنی ئەلیگاگ) و دروستبوونی کڵاس و چینی جیاوازەکانی کۆمەڵگا، دابەش بوونی سامان و داهات بە شێوەیەکی نایەکسان بەسەر مرۆڤ و دەوڵەتانی جیهان، لە هەمووشیان گرینگتر سەرهەڵدانی تیرۆری نێودەوڵەتی بوو کە هەموو جیهانی مرۆڤایەتی بەخۆیەوە سەرقاڵکرد.  لەو کاتەدا جەمسەرە رۆژهەڵاتیەکە خەریکی گەڕان بەدوای دووبارە رێکخستنەوەی شوناس و سیستەمی سیاسی وڵات بوون بە شێوەیەکی تر، گونجاو لەگەڵ سەردەمی دوای گۆرانکارییە گەورەکان. رووسیا فیدراڵ دەستیدایە برەودان بە پرۆژەی ئۆراسیا، لە هەمان کاتدا چینی میللیش دەستیکردن بە دیرەسەتکردن و دووبارە بنیاتنانەوەی رێگای کۆنی ئاوریشمی.  جەمسەرە رۆژئاوایەکەش بەردەوام بوون لەسەر برەودان و پێشخستنی پرۆژەی گلۆبالیزم و ئایدۆلۆژیای لیبرالیزم، تا هیچ نرخێکیان بۆ مانای گەل و بەها مرۆییەکان و دادپەروەری کۆمەڵایەتی و یەکسان دابەش بوونی سامان نەهێشتەوە. بەردەوام بوون لەسەر ئەم جۆرە سیاسەتە تا دواجار تیرۆر بەخەبەری هێنان و تێگەیشتن بازاری ئازاد و نایەکسانی لە دابەش بوونی سامان، بەرهەمی سیاسەتی لیبرالیزمی رۆژئاوایە و گەیشتۆتە چ ئاستێکی مەترسیدار بۆ جیهان و مرۆڤایەتی. تیرۆرو خراپ دابەش بوونی سامان بەسەر خەڵک و وڵاتاندا، ملیۆنان کۆچبەری هەناردەی وڵاتانی رۆژئاوا کردوو و، بونە بەربەستی گەورە لە بەردەم  دەوڵەتانی لیبرالیزم و، هەرەشەی لێکهەڵوەشانەوەی یەکێتی ئەوروپای لێکەوتەوە. لەکاتی ئێستادا ئەکتیفترین باس و بابەتی رۆژانەی پسپۆران ئاخۆ ئایندەی یەکێتی ئەوروپا لەسەردەمی کرۆنادا بە کوێ دەگات. ئەگەر تیرۆر و کۆچبەر بونە خاڵی ناوکۆک و لاوازکردنی یەکێتی ئەوروپا، بۆی هەیە دەرهاویشتەکانی کرۆنا ببێتە هۆکاری لێکهەڵوەشانەوەی یەکێتیەکە. ئاخر بناخەی دروستکردنی یەكێتی ئەوروپا لە ئیتاڵیا دانراوە، بەڵام لە ماوەی چەند ساڵی رابردوو  ئیتاڵیا بۆتە دەروازەی قەیرانی دەرهاویشتەکانی کۆچبەران و سەنتەری بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کرۆنا، ئیستا ئیتاڵیا بە سەنتەری قەیرانە گەورەكانی یەکێتی ئەوروپا دادەندرێت، بە تایبەتی دوای یارمەتی نەدانی یەکێتی ئەوروپا لەو بارودۆخەدا، بە پێچەوانەوە، هاوکاری و کۆمەکەکانی چین و رووسیا.  لەماوەی رابردوودا زۆر توێژینەوە و لێکدانەوەی جیاواز بۆ سەرهەڵدانی کۆڤیدـ۱۹ و دەرهاویشتە و لێکەوتەکانی بەسەر جیهانی مرۆڤایەتیدا کراون. تارادەیەکی زۆر پارادۆکس لە بیروبۆچوونی پسپۆراندا دەبیندرێت. بەشێکیان بە کارەساتێکی مرۆی لە قەڵەمی دەدەن، بە سەرەتای سەرهەڵدانی کێشە گەورەکەی جیهانی دەزانن. بەشەکەی تریان بە کارەساتێکی سروشتی و شەڕی بایلۆجی لە قەڵەمی دەدەن، بەسەرەتای دووبارە خاوێن بوونەوەی سروشت و بونیاتنانەوەی جیهانی دادپەروەری دەزانن. بەڵام هەموویان لەسەر ئەوە کۆکن کۆمەڵێک گۆرانکاری گەورە لە رووی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی لە جیهاندا روودەدان، بە کورتی جیهانی پێش کرۆنە زۆر جیاوازتر دەبێت لە جیهانی دوای کرۆنا.  ئەوەی دەبیندرێت ڤایرۆسی کرۆنا گڵۆبالیزم و جیهانی سەرمایەداری هێناوەتە لارزین، دووبارە بڕوابوون بە مرۆڤ و زانست کە دوو سیفەتی دیاری ناو ئایدلۆژیای کۆمەنیستین رۆژانە زیاتر لەناو خەڵکی لەتەشەنەکردندا. ئەوە جگە لە دەرچوونی مانا و سنوردارکردنی سەروەری دەوڵەتی نەتەوەی لە هەموو کات زیندوتر بۆتەوە کە گلۆبالیزم و لیبرالیزم هیچ قیمەتێکیان بۆ نەهشتبۆوە.  چین لە ژێر سایەی سیستەمی بەناو کۆمۆنیستی لە فۆرمی رێباز و ئایدلۆژیای ناسیۆنالیستی کەپیتاڵی لە نزیکەی نیو سەدەی سەرهەڵدانیدا بووە دووەم هێزی ئابووری جیهان لەدوای ئەمریکا.  پێشکەوتن و بەهێزی چین گەیشتە ئاستێک  بیرۆکەی زیندوکردنەوەی رێگای کۆنی ئاوریشم لە ژێرناوی پرۆژەی (یەک پشتێت و یەک رێگا) بە فراوانی رابگەێنێت لە ساڵی ۲٠۱۳ بە بودجەیەکی گەورە و خەیاڵی کە بە تریلیۆن دۆلار مەزندە دەکرێت. بۆیە کاتێک روداوێکی بایلۆجی وەک کۆڤیدـ۱۹ سەرهەڵدەدات لە وڵاتی چین، لە ناوەرۆکی توێژنەوەی پسپۆران، راستەوخۆ پرسیاری ئەوە دێتە ئاراوە پرۆژەی رێگای کۆنی ئاوریش دەبێتە هۆکاری سەرکەوتنی کۆماری چین و کۆتای مێژوو؟ لە چەند رۆژی رابردوودا زۆر راپۆرت و توێژینەوەی جیاواز بڵاوکراونەتەوە لەسەر زانیارییە شاراوەکانی سەرهەڵدانی کۆڤیدـ۱۹ لە وڵاتی چین. نیۆرک تایمز لە  راپۆرتێكی بڵاوکراوەی خۆیدا، پشتراستی دەکاتەوە کاربەدەستانی چین زیاتر لە ٤٠ رۆژ زانیاریەکانیان سەبارەت بە کۆڤیدـ۱۹ شاردۆتەوە. وەک دەوترێت لەبەر کاتی گرێبەستە مێژوویەکەی نێوانیان بووە لەگەڵ ئەمریکا و جەژن سەری ساڵ لە وڵاتی چین. ئەوەی گومانەکانی زیاتر کردووە ئاشکرایە بەهۆی جەژنی سەری ساڵەوە، ساڵانە میلۆنان كەس لە چینیەکان گەشتی جیهان دەکەن بە تایبەتی بۆ ئەوروپاو ئەمریكا. هۆکاری بڵاوبونەوەی لە ئەمریکا و ئەوروپاش گەشتیارانی هەڵگری ڤایرۆسی كۆڕۆنای چینی بوون،  كاتێك جیهان گەشتە ئاسمانیەکانی بەرووی چین داخست، كار لە كار ترازابوو. تا ئەو کاتە بە هەزاران چینی گەشتی ئەمریکاو ئەوروپا و وڵاتانی تری جیهانیان كردبوو. بەهۆکاری شاردنەوەی زانیارییەكان تا ئێستا هیچ کەس و وڵاتێك نازانێت ئەم ڤایرۆسە چۆن هاتۆتە دنیاوە.   رووداوی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کرۆنا روداوێکی سروشتی بێت وەچەرخانێکی مەزنە بۆ خێرا تەواوکردنی رێگای کۆنی ئاوریشمی چینی، دواجار دەبێتە ناوەندی بۆرسەی عالمی و لەمەبەدوا تەحەکوم بە ئابووری جیهان دەکات لە جیاتی ئەمریکا. دووبارە کۆمۆنیست بە فۆرمێکی نوێی ناسیۆنالیستی سەرمایەداری دەبێتەوە ئایدلۆژیای سەردەم. بەڵام ڤایرۆسەکە دەستکرد بێت، کارەساتێکی مرۆی و تەسمیلکردنی جیهانی مرۆڤایەتی بە قەدەر، بەدوایخۆیدا دەهێنێت. بەتایبەتی دوای بەرزبوونەوەی دەنگی نارەزای و تۆمارکردنی سكاڵا لەلایەن چەند وڵاتێکی جیهانی وەک ئەمریکا و ئەڵمانیا و بەریتانیا و هندستان و ئیتاڵیا و ئوستراڵیا دەستیپێکردووە و داوای قەرەبووی گەورەی ئەم زیانانە دەکەن بە گومانی شاردنەوەی زانیاری گرینگ لەکاتی خۆیدا.  دواجار بۆی هەیە تەوژمێکی بەهێزی سیاسی و ئابووری وڵاتانی جیهان روبەرووی چین ببێتەوە، بەڵام نازاندرێت ئاخۆ ئەو تەوژمە چاوەروانکراوە هەمان گەمارۆی سیاسی و ئابووریانە دەبێت کە لەو چەند ساڵانەی دوایدا رووبەرووی رووسیا کرانەوە، وەک هەموو لایک دەزانن لێکەوتەکانی رەدفعلی جدی رووسیای بەدوایخیدا هێناو رووسیایان بەهێزتر کرد لە زۆر بواردا.  جێگای گومانە چین ملکەچی ئەو داواکاریانە بێت و بکەوێتە ژێر پاڵەپەستۆی ئەو جۆرە تەوژمانە. بەمەش کۆمەڵگای مرۆڤایەتی رووبەرووی قەدەرێکی شاراوە دەبێتەوە. دواجار کاریگەری و گۆرانکارییە دەستکرد و سروشتیەکانی کرۆنا بە تایبەتی زیندوبونەوەی باوەڕ بە مرۆڤ و زانست، دادپەروەری کۆمەڵایەتی و نەمانی چینەکان، بەبازارکردن و خۆماڵیکردنی بەرهەم ناوخۆییەکان، لەناوچوونی بازاڕی ئازاد، و سنوردارکردنی رێورسمە ئاینی و دوورخستنەوەی خەڵکی لە شوێنە ئاینییەکان، لە هەمووشی گرینگتر دووبارە سەرهەڵدانەوەی بیروباوەڕی (گیانکیەتی) بڕوابوون بەوەی کە هەموو شتیک لە دونیادا گیانی هەیە یان بوونەوەرە. گەرانەوەی کۆمۆنیستە لە بەرگێکی نوێدا، با ناوی بنێین (کۆمۆنیزمی ناسیۆـتاڵی) ئەو سیستەمە کۆمۆنیزمەی لەسەر بنەمای سیستەمی سیاسی ناسیۆنالیستی کەپیتاڵی، پێکەوەکارکردنی چەند دەوڵەت و کۆمارێک لەسەر یەک هێڵی سیاسی کە ئاراستەکەی لە مەرکەزەوە دەبێت وەک ئەوەی لە سەردەمی یەکێتی سۆڤیەتدا هەبوو، لەهەمان کاندا بارودۆخی دوای کرۆنا باوەڕبوون بە مرۆڤ و زانست و گیانکیەتی رەنگدانەوەی زیاتر دەردەکەوێت لەناو خەڵکیدا. ئەم جۆرە سیستەم و فەلسەفە سیاسییە تارادەیەکی زۆر لەناو پرۆژە و سیستەمە سیاسیە راگەیاندراوەکانی هەردوو وڵاتی کۆماری چین لەژێر ناونیشانی پرۆژەی (یەک پشتێت و یەک رێگا)و پرۆژەی رووسیای فیدراڵ لە ژێر ناونیشانی پرۆژەی (ئۆراسیا) بەدیدەکرێن.    

د. ئیسماعیل نامیق ئەم خولەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لەبەرئەوەی لەدایکبووی هەڵبژرادنێکی ساختەو پڕ لەگزیی وفێڵە، بۆیە هەر کابینەیەکی حکومەت کەئەم پەرلەمانە دروستی کردووە یان دروستی دەکات، کابینەیەکی پڕ لەتەڵە وتەڵەکە دەبێت. تێبینی بکەن لەسەرەتای دروستکردنی کابینەکەی عەبدولمەهدی چەند ناو عەیبدار بوون، بەوەی پۆست وەردەگرن، کەچی دەست بەتاڵ لێی دەرچوون، پاشان عەبدولمەهدی خۆشی بەعەیبداری دەستی لەکارکێشایەوە، جارێ روون نیە ئایا بەعەیبداری لێی دەردەچێت، یان بەعەیبداری تیادا دەمێنێتەوە. هەمووشمان چیرۆکی عەلاوی وزورفی دەزانین. لەسەر ئاستی کوردستانیش، زۆر ناو عەیبدار بوون جا هەستی پێ بکەن یان نا. هەرچی مستەفا کازمیە پێ ناچێ سەرکەوتوو بێت، هەرچەندە بەشێکی زۆری لایەنە سیاسیەکان لەسەرەتاوە لەگەڵ راسپاردنیدا بوون، بەڵام ئێستا پێدەچێت، هاوکێشەکان جۆرێکی دیکە بن، ئەم گۆڕانی هەڵویستە نامۆ نیە بەسروشتی مرۆڤــ بەگشتی ومرۆڤی عێراقی بەتایبەتی، ئەگەر سەیرێکی مێژوو بکەین، دەبینین کاتی خۆی خەڵکی کوفە داوایان لەحوسێنی کوڕی عەلی کوڕی ئەبی تالیب کرد، بێت بەهانایانەوە، ئەوان ئامادەن بەیعەتی بدەنێ وەکو خەلیفەی موسوڵمانان، پاش پەیوەندی ونامەگۆڕینەوە، حوسێن قەناعەتی کرد، بۆیە بڕیاری دا بێت بۆ کوفە، پێش خۆی موسلیمی کوڕی عەقیلی ئامۆزای نارد تا بەیعەتیان لێ وەربگرێت وپێیان بڵێ حوسێن لەرێگەیە، کاتێک موسلیم گەیشتە کوفە، زۆر بەگەرمی پێشوازییان لێکرد، دوازدە هەزار کەس بەیعەتیان بەموسلیم دا، کەتامردن لەگەڵیدا بن، بەڵام کاتێک ئەمیری کوفە عوبەیدوڵای کوڕی زیاد بەجوڵەکانی موسلیم دەزانێ، دەکەوێتە خۆی ورێوشوێنەکان دژی موسلیم توند دەکات، تا وای لێ دێ کەس نابێ موسلیم لەخۆی بگرێ، تەنها پیرەژنێک نەبێت کە ماڵی لەگەڕەکێکی لاچەپی شاردا بوو، بەزەیی بەموسلیمدا دێتەوە، بەبرینداری لەماڵەکەیدا دەیشارێتەوە، کوڕی ئەم پیرەژنە، کەدەگەڕێتەوە ماڵەوە، دەزانێ دایکی موسلیمی شاردۆتەوە، هەرچەندە دایکی سوێندی دەدات وئەمیش سوێند بۆ دایکی دەخوات کە ئەم نهێنیە نەدرکێنێ لای کەس، بەڵام سروشتی بەسەر سوێندەکەیدا زاڵ دەبێت ونهێنیەکە لەرێگەی دەست وپێوەندەکانی عوبەیدوڵاوە دەگەیەنێت بەعوبەیدوڵا، سەربازەکانی عوبەیدوڵا موسلیم بەبرینداری ئەگرن ودەیبەنە بەردەم عوبەیدوڵا، عوبەیدوڵا بەموسلیم دەڵیت خەمبار دیاریت، ئەڵی خەم بۆ خۆم ناخۆم، بەڵکو خەم بۆ حوسێن ئەخۆم، کەبەیعەتی درۆ لەناوی دەبات. پاشان موسلیم بەبرینداری لەکۆشکەکەوە فرێ ئەدەنە خوارەوە وئەیکوژن، کەحوسێن وخێزان وسوپاەکەشی دەگەن، ئابڵوقە دەدرێن وبەخراپترین شێوە کۆمەڵکوژ دەکرێن.

سلێمان عەبدوڵا یونس وێڕای ئەوەی کایە ڕۆژنامەوانیەکە ئەوەندە سەرقاڵیکردوم ڕەنگە ھەروەک زۆربەی خەڵک، ھەندێکجار لەدورەوە دەزانم،  لەبەرزترین پێگەی وڵاتەوە، سەرقاڵی ھونەری سەرۆکایەتیکردنی پڕ کێشەترین کۆماری جیھانە، کەچی بەردەوام لێمدەپرسن، "ئایا لەناو ئەو ھەمو قەیران و ململانێیەدا، دکتۆر بەرھەم چۆنە"؟! بەڕاستی دکتۆر بەرھەم چۆن بێت؟سیاسیەکی لیبڕاڵ ؛ ھەر لەدەسپێکی پڕۆسەی سەرۆککۆماریدا، لەنێوان دو بژاردەی دژواردا، ڕوبەڕوی قورسترین  ململانێ بوەوە. لە کاتێکدا زۆرترین گرەو لەسەر شکستپێھنانی کرا، کەچی ئەو بەشێوەیەکی سەرسوڕھێنەر سەرکەوت و یاریە نزیک مەحاڵەکەی بردەوە. بەڕاستی دکتۆر بەرھەم چۆن بێت، شیعە، لە شیعە ڕاپەڕیوە ، سوننە نیگەرانی ڕابردوە و بە ئێستا ڕازی نیە، کوردیش پەرت و پەرتەوازە، چاوی لە پارەی بەغدا و دڵیشی لای فرۆشتنی نەوت و سیاسەتی ئابوری سەربەخۆیە. ئێران و ئەمریکا، عێراقیان خستۆتە سەر ئاگر، فریادڕەسەکەی وڵات عادل عەبدولمەھدی ڕۆژگار بەڕێدەکات، محەمەد تۆفیق عەلاوی، ھەرچی کرد نەیزانی چۆن چەرخی ڕۆژگار ڕوەو خۆی ھەڵسوڕێنێ، عەدنان زەرفی؛ کۆلارەی بەختی بە ھەمو لایەکدا ھەڵدا، کەچی ڕەشەبای ناوەخت پەتەکەی خستەوە دەست مستەفا کازمی!.  بەڕاستی دکتۆر بەرھەم چۆن بێت؟ ئاخر سەیرکەن لەناو ئەو ھەمو دژیەکی و دیمەنە تێکچڕاژاوانەدا، شتێک ھەردەم ئامادەیە، ئەویش  جوڵە بەھەیبەت و دەستوریەکانی کۆشکی سەلامە، ئازایەتی سەرۆکێکی لیبڕاڵە، پێداگری تەکنۆکڕاتێکی ڕۆژھەڵاتیە، سەرۆکێک، قسە بەترامپ دەبڕێت و ھەڕەشەی ملیشیا بەھێزەکانی مانگی ھیلالیش، ڕێگەی داڤوسی پێ ناگۆڕن و لەپشتیوانی خۆپیشاندەران ساردی ناکەنەوە. کاتێکیش لە میدیا بەناوبانگەکانی دنیاوە، بەئینگلیزیەکی ڕەوان پڕاگماتیکیانە دەدوێ، لە کوردی خۆخۆر گەڕی، کە ھێشتا دنیابینی لە زینی وەرتێ، بستێک تێپەڕی نەکردوە، بەڵام عەرەب کاتێک گوێبیستی دەبێ دەزانێ بۆچی خودای گەورە فەرمویەتی "لعلکم تعقلون"