روسیا ده‌ستپێشخه‌ر ده‌بێت بۆ نزیك كردنه‌وه‌ی (دیمه‌شق و قامیشلۆ)؟
.jpg "روسیا ده‌ستپێشخه‌ر ده‌بێت بۆ نزیك كردنه‌وه‌ی (دیمه‌شق و قامیشلۆ)؟")
2024-06-27 14:40:30
راپۆرتی شیكاری: هێمن خۆشناو
له سوریادا سه‌رله‌نوێ جوڵه‌ی، سه‌ربازی، سیاسی و دیپلۆماسی ده‌ست پێده‌كاته‌وه. له‌گه‌ڵ ده‌ستپێكردنی شه‌ڕی (ئۆكرانیا) دۆخی ناوخۆیی سوریا پنگایه‌وه، روسیا نه‌یهێشت پڕۆسه‌كانی ناو ئه‌م وڵاته به‌هیچ لایه‌كدا بكه‌وێت. راگرتنی هاوسه‌نگیه‌كانی ناو سوریا له مه‌ودای مام ناوه‌ند و درێژدا، ئه‌گه‌ری لاوازبوونی رژێمی ئه‌سه‌دی لێده‌كه‌وێته‌وه. له ترسی ئه‌م ئه‌گه‌ره روسیا ده‌ستپێشخه‌ریه‌كانی ده‌خاته‌گه‌ڕ بۆ به‌رفراوانكردنی پێگه‌ی رژێمی ئه‌سه‌د و به‌رقه‌راركردنی سه‌قامگیری سیاسی له ته‌واوی سوریادا.
روسیا هه‌وڵده‌دات له سوریادا سه‌رله‌نوێ ده‌ستپێشخه‌ری بگرێته ده‌ست؟
سوریا، له‌ناو ستراتیژی روسیا له (ده‌ریاری سپی ناوه‌ڕاست) شوێنێكی تایبه‌تی هه‌یه. به‌نده‌ری (ته‌ڕتوس) و فڕۆكه‌خانه‌ی (لازقیه) بۆ پێگه‌ی روسیا له‌ناوچه‌كه زۆر گرنگن. به‌بێ هه‌بوونی ئه‌م دووانه جێبه‌جێكردنی ستراتیژی روسیا له حه‌وزی ده‌ریای سپی ناوه‌ڕاست ئاسته‌م ده‌بێت.
روسیا له كۆتایی ساڵی (2015) به‌دواوه بۆ پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندیه ده‌مدرێژ و ستراتیژیه‌كانی، به تایبه‌تی بۆ پاراستنی هاوسه‌نگی هێزی سه‌ربازی به‌رامبه‌ر به (ناتۆ) هه‌موو هێزی خۆی خسته‌گه‌ڕ بۆ پاراستنی رژێمی (ئه‌سه‌د) و به‌هێزكردنی پێگه‌ی ئه‌م رژێمه. ئه‌گه‌ر چی به‌هۆی جه‌نگی (ئۆكرانیا) روسیا پڕۆسه‌كانی ناو سوریای هه‌ڵپه‌سارد، به‌ڵام له رووی ستراتیژیه‌وه بۆ روسیا ئه‌م وڵاته گرنگی خۆی له‌ده‌ستنه‌داوه. له‌م سۆنگه‌یه‌وه روسیا سه‌رقاڵی پڵانێكه تا له ماوه‌ی داهاتوودا، به شێوه‌یه‌كی به‌رفراوانتر، گشتگیرتر و به‌هێزتر له‌ناو رووداوه‌كانی سوریادا ده‌ركه‌وێت.
یه‌كێك له ستوونه گرنگه‌كانی روسیا بۆ قایمكردنی پێگه‌ی خۆی له سوریادا، سه‌رله‌نوێ زیندووكردنه‌وه و دیزاینكردنه‌وه‌ی پڕۆسه‌ی (ئاستانا) یه به گوێره‌ی ویسته‌كانی خۆی، له‌مه‌شیاندا بێكاریگه‌ر كردن و بێچه‌ك كردنی گرووپه ئیسلامیه جیهادیه توندڕه‌وه‌كان و (هه‌یئه‌ی ته‌حریری شام/ به‌ره‌ی ئه‌لنوسڕه) كاری هه‌ره له پێشیه‌تی. یان روسیا هه‌ڵمه‌تێكی گوشار كردنه سه‌ر توركیا ده‌ستپێده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی گرووپه ئیسلامیه‌كان ناوچه‌كه به‌جێبێڵن، یان داوا له توركیا ده‌كات هێزه‌كانی له (ئدلب) بكێشێته‌وه و دواتر ئۆپاراسیۆنێكی به‌رفراوانی سه‌ربازی بۆ سه‌ر پێگه‌كانی (هه‌یئه‌ی ته‌حریر شام) ده‌ست پێده‌كات.
به‌گوێره‌ی ئه‌م زانیاریانه‌ی دزه‌یان كردووه مۆسكۆ، پڵانی هه‌یه تا كۆتایی ئه‌م ساڵه ناوچه‌كانی (عه‌فرین، سه‌رێكانیێ و ئدلب) بخاته‌وه ژێر ده‌ستی رژێمی ئه‌سه‌د. له رۆژی (11 حوزه‌یرانی 2024) هاكان فیدان وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی توركیا له مۆسكۆ چاوی كه‌وت به (ڤلادیمێر پۆتین) سه‌رۆكی روسیا، پێشبینی ده‌كرێت له‌مباره‌یه‌وه لایه‌نی روسی هێڵه گشتیه‌كانی پڵانه‌كه‌ی بۆ سوریا به گوێی وه‌زیر هاكان چرپاندبێت. له هه‌مان كاتدا چاوه‌ڕێ ده‌كرێت له (3-4 مانگی داهاتوو) ئه‌ردۆغان و پۆتین له ئاستانا یه‌كتر ببینن و له‌مباره‌یه‌وه په‌ره به گفتوگۆكانیان بده‌ن.
روسیا كه ده‌خوازێت سه‌قامگیری سیاسی له سوریا به‌رقه‌رار بكات، هه‌وڵده‌دات له مانگه‌كانی داهاتووی ئه‌م ساڵه (2024) زه‌مینه‌ی دانوستانی راسته‌وخۆی سیاسی و دیپلۆماسی له نێوان دیمه‌شق و قامیشلۆ خۆش بكات. لێدوانه‌كه‌ی (سێرگی لاڤرۆڤ) وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی روسیا له (26 ئه‌یلولی 2023) كه ده‌ڵێت:" ئه‌و دۆخه نیمچه ده‌وڵه‌تیه‌ی كه ئه‌مریكا له رۆژهه‌ڵاتی فوڕات دروستی كردووه، به ره‌زامه‌ندی دیمه‌شق ته‌واو ده‌بێت". ئاماژه‌یه به هه‌بوونی به‌رنامه‌یه‌كی روسی له‌مباریه‌وه.
بۆ ئێران ستراتیژیه‌كی نوێ له سوریا ناچارییه؟
سه‌ره‌ڕای جیاوازی و ناكۆكیه‌كانی روسیا و ئێران له‌مه‌ڕ سوریا، هه‌ردوولا هاوبیرن له‌سه‌ر مانه‌وه‌ی ئه‌سه‌د له ده‌سه‌ڵات و قایمكردنی ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی. له هه‌مان كاتدا هه‌ردوولا هاوڕان له‌سه‌ر كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی توركیا له‌م وڵاته و گه‌ڕاندنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی ئه‌سه‌د بۆ ناوچه‌كانی ژێر ده‌ستی سوپای توركیا.
به‌هۆی چاڵاكیه‌كانیان له‌ناو سوریادا به‌رپرسه سه‌ربازیه باڵاكانی ئێران ده‌بنه ئامانجی هێڕشه‌كانی ئیسڕائیل، ئێران به له‌به‌رچاو گرتنی ئه‌م راستیه هه‌وڵده‌دات جیاوازیه‌كانی له‌گه‌ڵ روسیا كه‌متر بكاته‌وه و به‌یه‌كه‌وه كاربكه‌ن. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش له‌مه‌ودوا پێگه‌ی به‌رپرسه باڵاكانی به گوێره‌ی پڵانی روسیا دیاری ده‌كات. چونكه هه‌ر هێڕشێكی دیكه ئیسڕائیلی بۆ سه‌ر فه‌رمانده ئێرانیه‌كان له سوریا، ره‌نگدانه‌وه و لێكه‌وته‌ی خراپی ده‌بێت بۆ سه‌ر ئێران له ته‌واوی ناوچه‌كه. هه‌روه‌ها بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێ له سوریادا بمێنێته‌وه ته‌هران ناچاره رێككه‌وتنی نوێ له‌گه‌ڵ مۆسكۆ بكات. سه‌ره‌ڕای هه‌موو ئه‌م فاكته‌ره دژانه بۆ به‌رژه‌وه‌ندی ئێران، هێشتا ملیسه ئێرانیه‌كان كه ژماره‌یان به هه‌زاران چه‌كدار ده‌خه‌مڵێندرێت ، هێزی سه‌ره‌كی یه‌كلاكردنه‌وه‌ی پێكدادانی چه‌كدارین له‌م وڵاته‌دا.
له زیندووكردنه‌وه‌ی (ئاستانا) داواكاری سه‌ره‌كی توركیا چی ده‌بێت؟
به هه‌موو شێوه‌یه‌ك دیاره كه سیاسه‌تی توركیا له سوریا تووشی بنبه‌ست بووه و ده‌رفه‌تی به‌رده‌وام بوونی نه‌ماوه. ئیتر بیانووه‌كانی توركیا بۆ مانه‌وه له‌ناو سوریادا متمانه پێكراو نین، نه په‌یوه‌ندیه نێوده‌وڵه‌تیه‌كان و نه په‌یوه‌ندیه ناوچه‌ییه‌كان مانه‌وه‌ی توركیا به ره‌وا نابینن. به پێچه‌وانه‌وه، هه‌موو لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان به ده‌نگێكی به‌رز ده‌ڵێن:" سیاسه‌تی توركیا هۆكاری ناسه‌قامگیری ناو سوریایه". ئه‌م دۆخه‌ش ره‌نگدانه‌وه‌ی نه‌رێنی له‌سه‌ر ناوخۆی توركیا و په‌یوه‌ندیه‌كانی ئه‌م وڵاته له‌گه‌ڵ وڵاتانی ناوچه‌كه دروست كردووه. سیاسه‌تی شه‌ڕانگێزی توركیا له سوریادا نه‌وه‌كو ئه‌نجام نادات، به‌ڵكو به شێوه‌یه‌كی ناڕاسته‌وخۆ له‌لایه‌ن وڵاتانی كه‌نداو توركیا وه‌كو (داگیركه‌ر) له قه‌ڵه‌م ده‌درێت، ئه‌مه‌ش توركیا ناچار ده‌كات تا به‌دوای ده‌رچه‌ی نوێدا بگه‌ڕێت.
له دیزاینكردنه‌وه‌ی (پلاتفۆڕمی ئاساتانا) دوورنیه توركیا له به‌رامبه‌ر كشانه‌وه له (ئدلب) داوای ئۆپاراسیۆنێكی هاوبه‌ش بكات بۆ سه‌ر رۆژهه‌ڵاتی فوڕات، بۆ له‌ناو بردنی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆسه‌ر كه ناوه‌نده‌كه‌ی قامیشلۆیه و به پشتیوانی ئه‌مریكا دروستكراوه. له به‌رامبه‌ر كشانه‌وه له‌ناو خاكی سوریا ره‌نگه ئه‌مه تاكه مه‌رجی توركیا بێت. به‌ڵام پێناچێت مۆسكۆ و ته‌هران كه روئیایه‌كی جیاوازتریان هه‌یه، وه‌ڵامێكی ئه‌رێنیان بۆ ئه‌م ویسته‌ی توركیا هه‌بێت.
له سوریادا رۆڵی فاكته‌ری (په، كه، كه) له هاوسه‌نگی هێز له نێوان ئێران و توركیادا؟
له رووی مێژووییه‌وه، رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست گۆڕه‌پانی پێشبڕكێ و ركابه‌ری ته‌هران و ئه‌نقه‌ره بووه. ئه‌نقه‌ره به هیچ شێوه‌یه‌ك ناخوازێت ته‌هران له عێراق و سوریادا خاوه‌ن هه‌ژموون بێت. به پێچه‌وانه‌شه‌وه ئێران بۆ ئاسته‌نگكردنی به‌هێزبوونی توركیا له‌م دوو وڵاته‌دا درێخی ناكات. له‌مباره‌یه‌وه له هه‌موو ئاسته‌كاندا هه‌ست به ململانێی ئه‌م دوو وڵاته ده‌كرێت. ئێران بۆ ئه‌وه‌ی پێگه‌ی خۆی له عێراق و سوریا به‌هێز بكات، به راسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ (په، كه، كه) هه‌یه و هاوكاری ئه‌م رێكخراوه ده‌كات، تا ئه‌و ئاسته‌ی كاریگه‌ری له‌سه‌ر سیاسه‌ته‌كانی توركیا له‌ناوچه‌كه دروست ده‌بێت. له‌لای خۆیه‌وه (په، كه، كه) هه‌وڵده‌دات سوود له ناكۆكی، ركابه‌ری و ململانێكانی ناوچه‌كه وه‌ربگرێت و له سایه‌یدا ته‌كنه‌لۆژیای سه‌ربازی نوێ به‌ده‌ستبخات. له‌م رۆژانه‌ی دوایشدا سه‌رچاوه‌كانی هه‌واڵ باس له‌وه ده‌كرێت كه (په، كه، كه) ته‌كنه‌لۆژیای دژه درۆن و درۆنی خۆكوژی به‌ده‌ستهێناوه، كه پێشبینی ده‌كرێت له ئێران وه‌ریگرتبێت. خسته خواره‌وه درۆن و فڕۆكه بێفڕۆكه‌وانه‌كانی توركیا له‌لایه‌ن (په، كه، كه) له ماوه‌ی چه‌ند مانگی رابردوودا، فه‌رمانده سه‌ربازیه‌كانی توركیا توڕه كردووه. به‌تایبه‌تی له‌و كاته‌ی كه سوپای توركیا ده‌خوازێت له‌ناو سنووری هه‌رێمی كوردستان ئۆپه‌راسیۆنێكی زه‌مینی به‌رفراوان ده‌ست پێبكات، به‌ده‌ستهێنانی ته‌كنه‌لۆژیای درۆن و دژه درۆن له‌لایه‌ن (په، كه، كه) له‌وانه‌یه ببێته هۆی هه‌ڵكشانی زیانه گیانی و مادیه‌كانی توركیا.
له‌م سۆنگه‌یه‌وه دوورنیه ئه‌نقه‌ره گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ئێران بكات و له سوریادا له به‌رژه‌وه‌ندی ته‌هران سازش بكات، له به‌رامبه‌ریشدا داوا له ته‌هران ده‌كات ده‌ست له پێدانی ته‌كنه‌لۆژیای سه‌ربازی به (په، كه، كه) هه‌ڵگبرێت. به‌م شێوه‌یه قۆناخ به قۆناخ كاریگه‌ری توركیا له‌سه‌ر سوریا لاواز ده‌كرێت.
ئایا ئه‌مریكا واز له پشتگیریكردنی باكووری رۆژهه‌ڵاتی سوریا دێنێت؟
ئه‌مریكا به به‌رده‌وامی سیاسه‌تی خۆی له سوریا به ستراتیژیانه وه‌سف ده‌كات. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له‌ناو ستراتیژی ئه‌مریكادا ناو به‌ناو هه‌ڵمه‌تی ته‌كتیكی و گۆڕانكاری به‌دیده‌كرێت. سه‌ره‌ڕای ئه‌مانه‌ش پێناچێت ئه‌مریكا رێگا به له‌ناوچوونی خۆسه‌ری دیموكراتی بدات. به‌رده‌وام ده‌بێت له‌سه‌ر پشتگیریكردنی هێزه‌كانی سوریای دیموكرات (هه‌سه‌ده)، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته یه‌كه سه‌ربازیه‌كانی ئه‌مریكا له سوریادا به‌رده‌وامن له‌سه‌ر راهێنانی هێزه‌كانی (هه‌سه‌ده) له هه‌ردوو ئاستی زه‌مینی و ئاسمانی، پێگه‌یاندنی فڕۆكه‌وان و راهێنانی له‌سه‌ر سیسته‌می به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ئاسمانی، ئاماژه‌یه به‌م راستیه‌ی سه‌ره‌وه. پێده‌چێت له داهاتوویه‌كی نزیكدا قامیشلۆ به پشتگیری ئه‌مریكا و دیمه‌شق به پشتگیری روسیا له‌سه‌ر مێزی گفتوگۆ داده‌نیشن و كۆدی گرێكوێره‌كانیان بدۆزنه‌وه.
رۆڵی (هه‌سه‌ده) له هه‌ڵكشان دایه!
له ئاست په‌یوه‌ندیه ناوچه‌یه‌كاندا، سوریا ناچار ده‌بێت سیسته‌می فیدڕالی قه‌بوڵ بكات، له‌مه‌شدا كاریگه‌ری هێزی سه‌ربازی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆسه‌ر چاره‌نووسساز ده‌بێت. روسیا و ئێران، ده‌خوازن هێزه شه‌كه‌ت و شكستخواردووه‌كه‌ی دیمه‌شق له‌گه‌ڵ هێزه كارا و به دینامیكه‌كه‌ی (هه‌سه‌ده) یه‌كبگرن. چونكه به‌م شێوه‌یه ده‌توانرێت زووتر گرووپه ئیسلامیه جیهادیه‌كان پاكتاو یان بێكاریگه‌ر بكرێت. له‌م سۆنگه‌یه‌وه رێككه‌وتنی دیمه‌شق و قامیشلۆ له رووی سیاسی و دیپلۆماسی، په‌یوه‌سته به‌یه‌كخستنی هێزی سه‌ربازی هه‌ردوولا. دووریش نیه له ئێستادا هه‌وڵه‌كان بۆ رازیكردنی دیمه‌شق ده‌ستی پێكردبێت. له‌لای خۆیه‌وه ئه‌مریكا به چاوێكی ئه‌رێنی له به فیدڕالیكردنی سوریا ده‌ڕوانێت. بۆ ئه‌وه‌ی قه‌یرانی سوریا چاره‌سه‌ر بكرێت، له مانگه‌كانی داهاتوودا هه‌وڵه‌كان به خۆشكردنی زه‌مینه‌ی ئه‌م پڕۆسه‌یه ده‌ست پێده‌كات، له‌وانه‌شه پڕۆسه‌كه له مانگه‌كانی به‌هاری ساڵی داهاتوو (2025) بگاته قۆناخی جێبه‌جێكردن.
.jpg)
.jpg)
.png)
.jpg)
.jpg)
.gif)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)