(درەو):  بەڕێوەبەری گشتی پێشووی پۆلیسی وزە لە عێراق بۆری نەوتی كون كردووە‌و بە تانكەر ئاودیوی هەرێمی كوردستانی كردووە، دادگا 15 ساڵ زیندانی بەسەردا سەپاند.  دادگای تاوانەكانی بەسرە، بەتاوانی بەقاچاغبردنی نەوت، 15 ساڵ زیندانی بەسەر بەسەر دوو كەسدا سەپاند. یەكێك لەوانەی سزاكەی بەسەردا سەپێندراوە ناوی لیوا (غانم حسەینی)یە‌و پێشتر بەڕێوەبەری گشتی پۆلیسی وزە بووە، ئەوی تر ناوی (زیاد سەلمان حەسنون)ە.  بەپێی ئەوەی لە حوكمەكەی دادگادا هاتووە، ئەم دوو كەسە لەگەڵ ژمارەیەك تۆمەتباری تر، لە رۆژی 2022/10/26دا هەستاون بە كونكردن‌و تێكدانی بۆرییەكانی نەوت لە فاو، بۆری پلاستیكییان لێبەستووە‌و نەوتەكەیان بەتانكەر باركردووە‌و بەپشتبەستن بە مۆڵەتی ساختە، ئاودیوی هەرێمی كوردستان كردووەو لەوێشەوە بۆ دەرەوەی عێراق.  بەهۆی نەبوونی بەڵگەی پێویستەوە، دادگا فەرمانی بێتاوانی بۆ چەند كەسێكی تری تێوەگلاو لەم كەیسە دەركردووە. تێوەگلاوانی ئەم كەیسە لە شوباتی ساڵی رابردوودا دەستگیركران، ئەوكات محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق وتی: گەورەترین تۆڕی قاچاغی نەوت هەڵوەشێندراوەتەوە. لەناو دەستگیراواندا حەوت ئەفسەری گەورە هەبوون. تۆمه‌تباری سه‌ره‌كی ئه‌م كه‌یسه‌ كه‌ به‌ڕێوه‌به‌ری پیشووی پۆلسی وزه‌یه‌، له‌ رۆژی 2022/11/6 راگیراوه‌، بۆیه‌ ئه‌م ماوه‌یه‌ی بۆ كراوه‌ به‌ واده‌ی به‌سه‌ربردنی حوكمه‌كه‌ی له‌ زیندان.

(درەو):  هاوشێوه‌ی كۆماری ئیسلامی ئیران، له‌ عێراقیش به‌ فه‌رمی هاورده‌كردن و دروستكردن و فرۆشتنی خواردنه‌وه‌ كحولییه‌كان قه‌ده‌غه‌ كرا، دادگای فیدراڵی هەموو سكاڵاكانی رەتكردەوە، پشتیوانی بۆ یاسایەك راگەیاند كە ماددە كحولییەكان لە عێراق قەدەغە دەكات.  دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیاری خۆی لەبارەی ئەو سكاڵایانە یەكلاكردەوە كە لەبارەی یاسای (داهاتی شارەوانییەكان) ژمارە (1)ی ساڵی 2023 تۆماركرابوون.  سكاڵاكان بە دیاریكراوی لەسەر ماددەی (14)ی ئەم یاسایە بوون، ئەم ماددەیە لە بڕگەی یەكەمیدا دەڵێ:" هاوردەكردن، دروستكردن‌و فرۆشتنی ماددە كحولییەكان بە هەموو جۆرەكانیەوە قەدەغەیە". بڕگەی دووەمی ماددەكە دەڵێ:" هەر كەسێك سەرپێچی بڕگەی یەكەمی ماددەكە بكات، بە بڕە پارەیەك غەرامە دەكرێت كە كەمتر نەبێت لە 10 ملیۆن دینارو زیاتر نەبێت لە 25 ملیۆن دینار".  لەسەر ئەم سكاڵایانە، دادگای فیدراڵی حوكمی خۆی دەركرد‌و دەڵێ لەم یاسایەدا هیچ سەرپێچییەكی دەستوری بوونی نییە‌و بەزۆرینەی بڕیاریانداوە‌و هەموو دەسەڵاتەكان دەبێت پابەند بن".   

 (درەو):  كەشتی "سۆمەر" لە چینەوە بەرەو عێراق بەڕێكەوت، وەزارەتی نەوت ئەم كەشتییەش دەخاتە ناو پۆلی كەشتییەكانی بۆ گواستنەوەی نەوتی خاو.  وەزارەتی نەوتی عێراق ئەمڕۆ وەرگرتنی كەشتی نەوتهەڵگری (سۆمەر)ی راگەیاند، كە توانای هەڵگرتنی (31 هەزار) تۆنی هەیە‌و لە مانگی ئەیلولی داهاتووەوە دەكەوێتە بواری خزمەتەوە.  عەلی قەیس بەڕێوەبەری كۆمپانیای كەشتییە نەوتییەكانی عێراق لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند، تیمی هونەری‌و لیژنەی راسپێردراوی كۆمپانیاكەیان، ئەمڕۆ لە چین كەشتی نوێی (سۆمەر)ی رادەستكراوە كە توانای هەڵگرتنی 31 هەزار تۆنی هەیە، ئەمەش پاش كۆتایهاتنی پرۆسەی پشكنینی كۆتایی.  عەلی قەیس ئاماژە بەوەدەكات" كەشتییەكە لە چینەوە بەرەو بەندەرەكانی عێراق بەڕێكەوتووە‌و بڕیارە ئەیلولی داهاتوو بكەوێتە بواری كاركردنەوە".  ساڵی 2020 كۆمپانیای كەشتی نەوتی عێراق گرێبەستێكی لەگەڵ كۆمپانیایەكی نەرویژی ئیمزاكرد بۆ دروستكردنی دوو كەشی كە هەریەكەیان توانای هەڵگرتنی (31 هەزار) تۆن نەوتی هەیە، ئەمە بە ئامانجی بەهێزكردنی كەشتیگەلی كۆمپانیاكە بۆ گواستنەوەی نەوتی خاو و بەرهەمە نەوتییەكان لە پاڵ كەشتییەكانی (بەغداد- شەتول عەرەب- دیجلە‌و فورات)دا. 

شیكاری: درەو بەپێی ڕاپۆرتی ساڵانەی ڕێکخراوی وڵاتانی هەناردەکاری نەوت (ئۆپێک) لە ماوەی ساڵی ڕابردوو (٢٠٢٢)دا؛ # عێراق وەک یەکێک لە وڵاتانی عەرەبی نێو ڕێکخراوی ئۆپێک سەرکەوتوو بووە لە بەرزکردنەوەی توانای پاڵاوتن و پاڵاوگەکانی (بەسرە، میسان، زیقار، دیوانیە، سەماوە، نەجەف، کەربەلا، دۆرە، گیارە، حەدیسە، کەسک، صینی، کەرکوک و سمود) لە ساڵی (2022)داو توانیویانە ئاستی توانای پاڵاوتنی نەوت بۆ لێگیراوەکانی بگەیەننە (ملیۆنێک و 116 هەزار) بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا. # لە عێراق بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی ناوخۆ، ساڵانە نزیکەی (5 ملیار) دۆلار تێچووی بەرهەمە نەوتییە هاوردەکراوەکانەو (بەنزین و گازۆیل)یش (3.5 ملیار) دۆلاری ئەو تێچونە داگیر دەکات کە بۆ دەستخستنی ئەو بەرهەمانە بە خەرج دەدرێت. # هەر بەپێی ئامارەکان (عێراق و کوەیت) سەرکەوتوو بوون لە هێنانەکایەی توانای نوێ بۆ سەر نەخشەی بەرهەمهێنان و زیادکردنی بەرهەمە نەوتییەکانیان، بە پێچەوانەی (سعودییەو ئیمارات)ەوە ئاستی بەرهەمه نەوتییەکانیان دابەزیوە، هەریەک لە (لیبیا و جەزائیر)یش توانیویانە پارێزگاری لە تواناکانی خۆیان بکەن. سەرەتا بەپێی ڕاپۆرتی ساڵانەی ڕێکخراوی وڵاتانی هەناردەکاری نەوت (ئۆپێک)توانای پاڵاوگەکانی نەوت لە وڵاتانی عەرەبیدا لە ماوەی ساڵی (٢٠٢٢)دا، لە نێوان بەرزبوونەوە و دابەزین و سەقامگیریدا، گۆڕانکارییەکی بەخۆیەوە بینیوە و هەندێک وڵات لە نێویشیاندا (عێراق و کوەیت) سەرکەوتوو بوون لە هێنانەکایەی توانای نوێ بۆ سەر نەخشەی بەرهەمهێنان و زیادکردنی بەرهەمە نەوتییەکانیان، بە پێچەوانەی (سعودییەو ئیمارات)ەوە ئاستی بەرهەمه نەوتییەکانیان دابەزیوە، هەریەک لە (لیبیا و جەزائیر)یش توانیویانە پارێزگاری لە تواناکانی خۆیان بکەن و بەرهەمهێنانی بەرهەمە نەوتییەکانیان بە سەقامگیری بهێڵنەوە. لێرەدا دیارترین ئامارەکان لەسەر توانای پاڵاوگەکانی نەوت لە وڵاتانی عەرەبی (ئەندامی ئۆپێک) لە ماوەی ساڵی (2022) بەراورد بە ساڵی (2021) روندەکەینەوە. توانای پاڵاوگە نەوتییەکانی عێراق عێراق وەک یەکێک لە وڵاتانی عەرەبی نێو ڕێکخراوی ئۆپێک سەرکەوتوو بووە لە بەرزکردنەوەی توانای پاڵاوتن، پاڵاوگەکانی لە ساڵی (2022)دا توانیویانە ئاستی توانای پاڵاوتنی نەوت لە پاڵاوگەکان بگەیەننە (ملیۆنێک و 116 هەزار) بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا، چونکە لە ساڵی (2021)دا تێکڕای تواناکەی بۆ پاڵاوتنی نەوتی خاو بریتی بووە لە (976 هەزار) بەرمیل رۆژانە، هۆکاری سەرەکی ئەم بازدانەش لە توانای پاڵاوتن دەگەڕێتەوە بۆ بونیادنان و بەکارخستنی (پاڵاوگەی کەربەلا) بووە بۆ سەر نەخشەی بەرهەمهێنانی بەرهەمە نەوتییەکان. عێراق لە ساڵی (2022)دا لە (پاڵاوگەی کەربەلا) دەستی بە بەرهەمهێنانی کرد، بە توانای پاڵاوتنی (140 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، ئەمەش پاڵپشتیکارێکی گەورەی پشت زیادکردنی بەرهەمە وەرگیراوەکانی نەوتە لە وڵاتدا، بەرپرسانی عێراق چاویان لەوەیە ئاستی بەرهەمی پاڵاوگەکە بە جۆرێک بەرز بکەنەوە کە تا ساڵی (2025)دا عێراق بگاتە ئاستی خۆبژێوی، زیاتر لەوەش لە داهاتوودا بگەنە قۆناغی گواستنەوە بۆ هەناردەکردنی بەرهەم و لێگیراوە نەوتییەکان بۆ دەرەوەی وڵات. لەگەڵ ئەوەی عێراق خاوەن سەرچاوەیەکی گەورەو گرنگی نەوتی خاوە، هاوکات یەکێکە لە بەرهەمهێنەرە دیارەکانی ئۆپێک، بەڵام هێشتا هاوردەکاری بەرهەمە نەوتییەکانە، ئەگەرچی پێشتریش هەوڵ هەبووە بۆ گەیشتن بە ئاستی خۆبژێوی و پشت بەخۆبەستن و دەستبەردان لە هاوردەکردنی لێگیراوە نەوتییەکان، بەڵام بەهۆی ناسەقامگیری و هێرشە تیرۆریستییەکانی ئەم داواییەی داعش، کاریگەری زۆری لەسەر خاوبوونەوە و دواکەوتنی کەرتی پاڵاوتنی نەوت دانا. تا ئێستاش عێراق دەناڵێنێت بەدەست کورتهێنانەوە لە توانای دابینکردنی بەرهەمە نەوتییەکان بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی ناوخۆ، بەجۆرێک ساڵانە نزیکەی (5 ملیار) دۆلار تێچووی بەرهەمە نەوتییە هاوردەکراوەکانەو (بەنزین و گازۆیل)یش (3.5 ملیار) دۆلاری ئەو تێچونە داگیر دەکەن کە بۆ دەستخستنی ئەو بەرهەمانە بە خەرج دەدرێت. لەماوەی ساڵی (2022)دا توانای پاڵاوتنی زۆربەی پاڵاوگەکانی عێراق سەقامگیر بووەو توانیویانە پارێزگاری لە قەبارەی پاڵاوتنی رۆژانەیان بکەن، دیارترینی پاڵاوگەکانیش بریتین لە (ئەلسمود) کە پێشتر بە (پاڵاوگەی بێجی) ناودەبرا بە توانای پاڵاوتەکردنی (140 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی بەسرە) بە پاڵاوتنی (210 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی دۆرە) بە پاڵاوتە کردنی (140 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، پاڵاوگەی کەرکوک بە پاڵاوتەکردنی (56 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا. پاڵاوتنی پاڵاوگەکانی نەجەف، سەماوە و ناسریە (زیقار) سەقامگیر بوونە بە جۆرێک هەریەکەیان بە تێكڕا (30 هەزار) بەرمیل نەوتیان پاڵاوتە کردووە لە رۆژێکدا. هاوکات توانای پاڵاوتنی پاڵاوگەی میسان بە (40 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، پاڵاوگەی دیوانیە بە (20 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی مۆدێرن) بە (16 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا جێگیرو بەردەوام بوونە. (بڕوانە توانای دیارترین پاڵاوگە نەوتییەکانی عێراق_بەبێ پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان_)   توانای پاڵاوگە نەوتییەکانی کوێت کوێت بە خستنەگەڕی (پاڵاوگەی ئەلزور) توانی توانای پاڵاوگەکانی نەوت لە ماوەی ساڵی (2022) بەرز بکاتەوە بۆ (ملیۆنێک و 5 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، لە کاتێکدا لە ساڵی (٢٠٢١)دا رۆژانە پاڵاوگە نەوتییەکانی ئەو وڵاتە توانیویانە (٨٠٠ هەزار) بەرمیل نەوتی خاو پاڵاوتە بکەن. ئەم بەرزبوونەوەیەش پاڵپشت بووە بە کەوتنەکاری نوێترین پاڵاوگەی نەوتی کوێت، چونکە مانگی تشرینی دووەمی ساڵی (2022)دا (پاڵاوگەی ئەلزور) گەیشتە ئاستی دەستپێکردنی قۆناغی یەکەمی بەرهەم، بە تێکڕای رۆژانەی پاڵاوتەکردنی (205 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو. ئەمە لە کاتێکدایە توانای دیزاینی (پاڵاوگەی ئەلزور) بەخۆرێکە دەتوانێت نزیکەی (٦١٥ هەزار) بەرمیل نەوتی خاو لە ڕۆژێکدا بپاڵێوێت، پێشبینیش دەکرێت لە ماوەی چارەکی کۆتایی ئەمساڵدا بە تەواوی تواناوە بخرێتە کار. چونکە لە مانگی ئازاری ساڵی ٢٠٢٣، پاڵاوگەکە گەیشتە قۆناغی دووەمی کارەکانی بۆ ئەوەی بگاتە توانای پاڵاوتنی (٤١٠ هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا. بەپێی داتا فەرمییەکانی کوەیت، (پاڵاوگەی ئەلزور) گەورەترین پڕۆژەیە لە جیهاندا لە ڕووی قەبارەوە، هەروەها پێنجەم گەورەترین پڕۆژەیە لە توانای هەڵگرتن و عەمبارکردن لە جیهاندا. هاوکات توانای (پاڵاوگەی بەندەری ئەحمەدی) کە یەکێکی دیکەیە لە پاڵاوگەکانی ئەو وڵاتە، توانراوە پارێزگاری لە توانای بەرهەمهێنان و پاڵاوتنی نەوتی خاو بکات و لە ساڵی (2022)دا رۆژانە (346 هەزار) بەرمیل نەوتی گۆڕیوە بۆ لێگیراوەکانی، هەروەها (پاڵاوگەی بەندەری عەبدوڵڵا) بە (454 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا پارێزگاری لە تواناکانی خۆی کردووە. توانای پاڵاوگە نەوتییەکانی سعودیە داتاکان دەریدەخەن کە توانای پاڵاوگەکانی نەوت لە وڵاتی سعودیە لە ماوەی ساڵی (2022)دا دابەزیوە بۆ (3 ملیۆن و 291 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، لە کاتێکدا لە ساڵی (2021)دا (3 ملیۆن و 327) بەرمیل بووە لە ڕۆژێکدا، هۆکاری ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ کەمبوونەوەی توانای کارپێکردنی هەردوو  پاڵاوگەی (یەنبوع و ڕیاز). لە ماوەی ساڵی ڕابردوودا توانای پاڵاوتنی (پاڵاوگەی یەنبوع) لە (252 هەزار) بەرمیلەوە بۆ (220 هەزار) بەرمیلی ڕۆژانە کەمیکردووە، هەروەها توانای پاڵاوتنی نەوتی لە (پاڵاوگەی ڕیاز) بۆ (126 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا کەمیکردووە، لە کاتێکدا لە ساڵی (2021)دا (130 هەزار) بەرمیل بووە. ئەم دابەزینەی ساڵی (2022) دوای ئەو زیادبوونە هات کە سعودیە لە ساڵی (2021) بەدەستی هێنا، لەگەڵ کەوتنەکاری (پاڵاوگەی جازان) هاتنە پێشەوەی بۆ سەر نەخشەی بەرهەمهێنان، کە توانای پاڵاوگەکانی نەوتی لە سعودییە بۆ (3 ملیۆن و 327 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بەرزکردەوە، بە بەراورد بە (2 ملیۆن و 927 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا لە ساڵی (٢٠٢٠). لەگەڵ ئەوانەشدا توانراوە پارێزگاری لە توانای پاڵاوتنی پاڵاوگەکانی؛ (رەئس تەنورا) بە (550 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی سامرف) بە (400 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی رابیغ) بە توانای (400 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی ساتۆرپ) بە (460 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بکرێت و توانای بەرهەمهێنان و پاڵاوتن بە سەقامگیری بهێڵرێتەوە. هەر وەک چۆن توانای پاڵاوتنی نەوتی پاڵاوگەکانی (یاسریف و ساسریف) هیچ گۆڕانکارییەک بەسەر توانای بەرهەمهێنانیاندا نەهاتووە، بەپێی ئەو داتایانەی یەکەی توێژینەوەی وزە چاودێرییان کردووە، (یاسریف) بە پاڵاوتنی (430 هەزار) و (ساسریف) بە پاڵاوتنی (305 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بەردەوام بوونە. توانای پاڵاوگە نەوتییەکانی ئیمارات توانای پاڵاوگەکانی نەوت لە ئیمارات لە ساڵی (2022)دا دابەزینی بەخۆیەوە بینیوەو گەیشتووەتە (ملیۆنێک و ٢٢٧ هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، ئەمە لە کاتێکدایە توانای بەرهەمی رۆژانەی پاڵاوگە نەوتییەکانی ئیمارات لە ساڵی (2021)دا (ملیۆنێک و ٢٧٢ هەزار) بەرمیل بووە، سەرەڕای زیادبوونی ئاستی بەرهەمی (پاڵاوگەی فوجەیرە ١). ئەم دابەزینەش لە توانای پاڵاوتنی نەوتی ئیمارات دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی (پاڵاوگەی ئوم ئەلنار) کە لە ڕاپۆرتی ئۆپێکدا هیچ توانایەکی پاڵاوتنی بۆ تەرخان نەکراوە لە ماوەی ساڵی (2022)دا، لە کاتێکدا لە ساڵی (٢٠٢١)دا ئەم پاڵاوگەیە نزیکەی (٨٥ هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕۆژێکدا پاڵاوتبوو. هاوکات توانای پاڵاوتنی (پاڵاوگەی فوجەیرە)، لە قۆناغی یەکەمیدا لە ماوەی ساڵی (2022)دا تواناکەی بۆ بڕی (120 هەزار بەرمیل) لە ڕۆژێکدا زیادیکردووە، بە بەراورد بە ساڵی (2021) کە (80 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بووە، بەڵام توانای (پاڵاوگەی فوجەیرە) لە قۆناغی دووەمدا، سەقامگیر بووە بە (80 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا. توانای پاڵاوتنی (پاڵاوگەی ڕوەیس)یش لە ئیمارات هیچ گۆڕانکارییەکی بەسەردا نەهاتووە، توانای پاڵاوگە کە (817 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا جێگیر بووە، (پاڵاوگەی جەبەل عەلی) بە (210 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بە جێگیری ماوەتەوە. توانای پاڵاوگە نەوتییەکان لە جەزائیر و لیبیا توانای پاڵاوگەکانی نەوت لە جەزائیر و لیبیا لە ماوەی ساڵی (2022) سەقامگیر بووە بە هەمان ئاستی ساڵی (2021) تۆمار کراوە. داتاکانی ئۆپێک دەریدەخەن کە کۆی توانای پاڵاوتنی نەوت لە جەزائیر لە ماوەی ساڵی (2022)دا بریتی بووە لە (٦٧٧ هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا. (پاڵاوگەی سکیکدا) کە یەکێکە لە پاڵاوگە زەبەلاحەکان لە وڵاتی جەزائیر بە توانای پاڵاوتنی (٣٥٥ هەزار) بەرمیل نەوتی خاو لە ڕۆژێکدا سەقامگیر بووە، ئەم پاڵاوگەیە توانای پاڵاوتنی کۆندێنسێتی هەیە بە قەبارەی (١٢٢ هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا. هاوکات بەرهەمهێنانی (پاڵاوگەی ئەرزیو) بە (87 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی جەزائیر) بە (78 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی حەسی مەسعوود) بە (22 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی ئەدرار) بە (13 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا توانیویانە بەردەوامبن لە پاڵاوتنی نەوتی خاو بۆ لێگیراوەکانی. بە هەمان شێوەی جەزائیر لە لیبیا توانای پاڵاوگەکانی نەوت بە هەمان ئاستی ساڵی (2021) سەقامگیر بووە و لە ماوەی ساڵی (2022)دا (634 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو لە ڕۆژێکدا گۆڕاوە بۆ بەرهەمە نەوتییەکان و بەراورد بە ساڵی (2021) گۆڕانکارییەکی ئەوتۆ ڕوینەداوە. توانای پاڵاوتنی (پاڵاوگەی راس لانوف) لە ماوەی ساڵی (2022) نزیکەی (٢٢٠ هەزار) بەرمیل بووە لە ڕۆژێکدا، بە هەمان ئەو توانایەی لە ساڵی (٢٠٢١)دا تۆمارکراوە، توانای (پاڵاوگەی زاویە) بە (١٢٠ هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بەردەوام بووە، هەروەها (پاڵاوگەی تەبرەق) بە (٢٠ هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا سەقامگیر بووە. هاوکات (پاڵاوگەی زویتینا) سەقامگیری لە توانای پاڵاوتنی خۆیدا تۆمارکردووە کە (68 هەزار) بەرمیل بووە لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی بریجا) بە (155 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی مێلیتا)ش بە (31 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، هەروەها توانای پاڵاوتنی پاڵاوگەکانی (مەرسا، بریقە و ئەلساریر) لە لیبیا جێگیر بوونەو هەریەکەیان (١٠ هەزار) بەرمیل نەوتی خاویان لە ڕۆژێکدا گۆڕیوە بۆ لێگیراوەکانی.   سەرچاوەکان؛ 1.    وحدة أبحاث الطاقة ، أبرز مصافي النفط في العراق وقدرات التكرير (إنفوغرافيك)، 15/5/2023؛ https://ln.run/3RqyA 2.    وحدة أبحاث الطاقة ، أرقام عن مصافي تكرير النفط لـ4 دول عربية.. الكويت والعراق يحققان إنجازًا (تقرير)، 19/7/2023؛ https://ln.run/X5dk6 3.    السومریة، العراق يحقق إنجازاً.. احصائيات رسمية عن مصافي تكرير النفط في الدول العربية، 20/7/2023؛ https://ln.run/B1X6_  

(درەو):  ناكۆكییە سنورییەكانی نێوان عێراق‌و كوەیت جارێكی تر كەوتەوە بەر رووناكی، ئەمەش دوای ئەوەی هەردوو وڵات ئامادەیی خۆیان نیشاندا بۆ دەستپێكردنەوەی گفتوگۆ لەبارەی ئەم ناكۆكییە كە ریشەكەی بۆ نزیكەی 200 ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە.  رۆژی یەكشەممەی ئەم هەفتەیە، وەزیرانی دەرەوەی عێراق‌و كوەیت لە بەغداد چاویان بەیەكتری كەوت، هەردووكیان پابەندبوونی خۆیان بە كۆتایهێنان بە دۆسیەی دیاریكردنی سنوری ئاوی نێوان كوەیت‌و عێراق راگەیاند.  لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی هاوبەشدا لەگەڵ شێخ سالم عەبدوڵا جابر سوباحی هاوتا كوەیتییەكەیدا، فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق وتی:" باسمان لە دۆسیەی دیاریكردنی سنور كرد، مشتومڕێكی دورو درێژ لەسەر ئەم بابەتە هەیە".  سەرباری ئەوەی لەدوای هێرشی عێراق بۆ سەر كوەیت، سنوری وشكانی نێوان كوەیت‌و عێراق لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە دیاریكرا، بەڵام پرسی سنورە ئاوییەكان لەوكاتەوە تائێستا هەر بە هەڵپەسێردراوی مایەوە.  پاسەوانی كەناراوەكانی كوەیت ناو بەناو دەست بەسەر بەلەمی راوچییە عێراقییەكاندا دەگرن، ئەمەش بەتۆمەتی ئەوەی بەشێوەی نایاسایی سنوری ئاویی كوەیتیان بڕیوە.  ساڵح موتێری كە لێكۆڵەرێكی سیاسی كوەیتییە دەڵێ:" بەراورد بە سنوری وشكانی، ناكۆكی سنوری ئاوی نێوان دوو وڵات، بەردەوام وەكو بابەتێكی پڕ گرێ‌و گۆڵ دەمێنێتەوە". موتێری قسەی بۆ سایتی (الحرە) كردووە، باس لەوە دەكات" سنوری وشكانی بە تۆپۆگرافی‌و چەسپاوەكان‌و ئەو نیشانە دیاریكراوانە دەستنیشان دەكرێت كە لەسەر بنەمای پاشخانی مێژوویی‌و دیمۆگرافی رێككەوتنیان لەسەر دەكرێت.. بەڵام سنوری دەریایی كێشەی لە بابەتە تەكنیكییەكاندا هەیە بۆ دیاریكردنی ئاوە نێودەوڵەتییەكان‌و دەرەوەی‌و بنی دەریاو زەریاكان".  مێژوو چی دەڵێ؟  هیشام عەوەزی مامۆستای مێژوو لە زانكۆی ئەمریكی لە كوەیت دەڵێ:" بەڵگەنامە نهێنییەكانی بەریتانیا باس لە ناكۆكییە سنورییەكانی نێوان كوەیت‌و عێراق دەكەن، ئەم بەڵگەنامانە لە 7 بەرگ پێكهاتوون كە هەر بەرگێكیان 700 لاپەڕەیە‌و ناكۆكییە سنورییەكانی نێوان كوەیت‌و عێراق لە ساڵی 1830 تاوەكو ساڵی 1994 لەخۆدەگرن".  بەگوێرەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، ناكۆكی لەبارەی هەردوو دوورگەی (بۆبیان)‌و (وەربە) كە كوەیت دەستی بەسەردا گرتوون، خاڵی سەرەكی ناكۆكی مێژووی دورو درێژی نێوان هەردوو وڵاتە. ساڵی 1961 كاتێك بەریتانیا پاراستنی خۆی لەسەر كوەیت هەڵگرت، عەبدولكەریم قاسم سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی عێراق وتی:" كوەیت بەشێكە لە عێراق‌و لێی جیاناكرێتەوە"، چونكە لەسەردەمی عوسمانییەكاندا كوەیت بەشێك بووە لە پارێزگای بەسرە.  عێراق هەڕەشەی ئەوەی دەكرد سەروەری خۆی بەسەر كوەیتدا بسەپێنێت، بەڵام دواتر بڵاوبوونەوەی هێزی بەریتانیی لە كوەیت، عێراقی ناچار كرد پاشەكشێ بكات. سەرباری ئەوەی رژێمە سیاسییەكانی دواتری عێراق دەستیان لەم بانگەشانە هەڵگرت‌و دانیان بە سەربەخۆیی كوەیتدا نا، بەڵام حزبی بەعس كاتێك دەسەڵاتی گرتەدەست، بە فەرمی دانی نەنا بە سنوری هاوبەشی نێوان هەردوو وڵاتدا، لەگەڵ ئەمەشدا هیچ رووداوێكی گەورەی پەیوەندیدار بە ناكۆكییە سنورییەكان تاوەكو ساڵی 1990 رووی نەدا، لەو ساڵەدا عێراق بەدەست قەیرانی ئابوری دوای كۆتایهاتنی جەنگی ئێرانەوە دەیناڵاند، ئیتر لێرەوە سەردەمێكی نوێی ناكۆكی لەگەڵ كوەیت دەستیپێكرد.  تەموزی 1990 سەددام حسێن سەرۆكی پێشووی عێراق هەریەكە لە كوەیت‌و ئیماراتی عەرەبی تۆمەتبار كرد بەوەی پابەند نین بەو پشكەی كە رێكخراوی ئۆپێك بۆ وڵاتانی ئەندامی دیاریكردووە لەبواری بەرهەمهێنانی نەوت‌و، نەوتی خاو زیاتر هەناردە دەكەن، ئەمەش بووەتە هۆی دابەزینی نرخی نەوت‌و عێراق بێبەش بووە بە داهاتەكانی زێڕی رەش.  لە پاڵ ئەمەدا، سەددام بانگەشەی ئەوەی دەكرد كوەیت نەوتی خاو لە كێڵگەی (رومێلە) دەدزێت كە دەكەوێتە سەر سنوری نێوان عێراق‌و كوەیتەوە، هاوكات داوای ئەوە دەكرد كوەیت دەستبەرداری هەردوو دوورگەی (بۆبیان)‌و (وەربە) ببێت بۆ عێراق.  لە 2ی ئابی 1990دا، هێزێكی عێراقی كە لە (100 هەزار) سەرباز پێكهاتبوو، لە سنوری عێراقەوە بەرەو كوەیت پەڕییەوە، توانی لەماوەی چەند كاتژمێرێكدا بگاتە پایتەختی كوەیت. كاتێك یەكەكانی گاردی كۆماری عێراق بەرەو پایتەختی كوەیت دەرۆیشتن، هێزە تایبەتەكانی عێراق ئەركی پاراستنی پێگە سەرەكییەكانیان دەگرتە ئەستۆ، لەوانە هەردوو دوورگەی (بۆبیان)‌و (وەربە)‌و بواری ئاسمانی كوەیت‌و كۆشكی میری كوەیت‌و جێنشینەكەی.  ئاسایبوونەوەی دۆخەكە دوای هێرشەكەی سەددام كە لە شوباتی ساڵی 1991دا كۆتایی پێهات‌و بەهۆی دەستوەردانی نێودەوڵەتییەوە بە سەرۆكایەتی ئەمریكا هێزەكانی عێراق لە كوەیت كشانەوە، لە ساڵی 1993دا نەتەوە یەكگرتووەكان سنوری وشكانی‌و ئاوی نێوان عێراق‌و كوەیتی دیاریكرد. سەرباری ئەمە، نەتەوە یەكگرتووەكان ئەو سزایانەی هەڵنەوەشاندەوە كە ساڵی 1990 بەهۆی هێرش بۆسەر كوەیت بەسەر عێراقیدا سەپاند تاوەكو ساڵی 2010، واتا دوای حەوت ساڵ لە روخانی رژێمی بەعس. دوای كەوتنی رژێمی سەددام لە ساڵی 2003دا، پەیوەندی نێوان كوەیت‌و عێراق وردە وردە بەرەو ئاسایبوونەوە رۆیشت‌و پەیوەندی دیپلۆماسی نێوانیان دەستیپێكردەوە. لە رابردوودا بەرپرسانی عێراقی ئامادەیی خۆیان بۆ داننان بە سنوری وشكانی لەگەڵ كوەیت نیشانداوە، بەڵام سنوری دەریایی هێشتا خاڵی ناكۆكی نێوانیانە، بەغداد دەیەوێت دیاریكردنی سنوری ئاوی گرەنتی ئەوەی پێبدات كە بتوانێت بگاتە ئاوەكانی كەنداو، چونكە لەڕووی ئابوری‌و هەناردەی نەوتەوە پێویستی بەم گەرەنتییە هەیە.  حكومەتی ئێستای عێراق كە محەمەد شیاع سودانی سەرۆكایەتی دەكات، هەوڵی لێكنزیكبوونەوە لەگەڵ وڵاتانی كەنداوی عەرەبی دەدات‌و دەیەوێت لەبواری هاوكاری ئابوری‌و روبەڕووبونەوەی ماددە هۆشبەرەكاندا پەیوەندی خۆی لەگەڵ ئەو وڵاتانە بەهێز بكات.  لە چەند مانگی رابردوودا، عێراق پێشوازی لە چەندین بەرپرسی باڵای وڵاتانی هاریكاری كەنداو كردووە، لەناویاندا سەردانی وەزیری دەرەوەی كوەیت لە سەرەتای ئەم هەفتەیەدا. لە سەردانەكەیدا، وەزیری دەرەوەی كوەیت بەڕوونی ئاماژەی بەوەدا كە بۆ پرسی دیاریكردنی سنوری ئاوی لەگەڵ عێراق سەردانی بەغدادی كردووە، بەڵام فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق بەگشتی باسی لە دۆسیە هاوبەشەكانی نێوان هەردوو وڵات دەكرد لەوانە كێڵگە هاوبەشەكانی نەوت‌و روبەڕووبونەوەی مافیاكانی ماددەی هۆشبەرو دۆخی ژینگە. وەزیری دەرەوەی كوەیت ئاشكرایكرد، رۆژی 14ی ئەم مانگە لیژنەی هونەریی لە بەغداد كۆدەبێتەوە بۆ تەواوكردنی راوێژ لەبارەی دیاریكردنی سنوری ئاویی نێوان هەردوو وڵات".  سروشتی جوگرافی ساڵح موتێری كە لێكۆڵەرێكی سیاسی كوەیتی دەڵێ:" كێشەی گەورەی سنوری دەریایی خۆی لەوەدا دەبینێتەوە دورگەكانی بۆبیان‌و وەربە دەكەونە بەردەم رێڕەوە گرنگە ئاوییەكانی عێراقەوە".  ئەم دورگانە دانیشتوانیان تێدا نییە‌و لەسەری كەنداوەكەدا هەڵكەوتوون بە دورییەكی كەم لە خاكی هەردوو وڵاتەوە، بۆبیان بەگەورەترین دورگەی كوەیت دادەنرێت كە روبەرەكەی دەگاتە (863 كیلۆمەتر)ی چوارگۆشە، ئەمەش بەواتای ئەوە دێت یەك لەسەر سێی خاكی كوەیت پێكدەهێنێت (بەگوێرەی ئاژانسی بۆشایی ئاسمانی ئەوروپا). بەڵام دورگەی (وەربە) بچوكترەو دەكەوێت دووری نزیكەی (100 مەتر) لە خۆرهەڵاتی خاكی وشكانی كوەیت‌و یەك كیلۆمەتر لە باشوری خاكی وشكانی عێراق لەنزیك دەمی شەتول عەرەب، روبەرەكەی بەتێكڕا (37 كیلۆمەتر)ی چوارگۆشەیە (ئەمە بەپێی قسەی هەمان ئاژانسی ئەوروپی).  موتێری دەڵێ" عێراق نایەوێت دان بەم سروشتە جوگرافیەدا بنێت هاوشێوەی فراوانكردنی رێڕەوە ئاوییەكان.. عێراق ماوەیەكی دورو درێژە داوای ئەم دوورگانە دەكات، بەڵام دەستبەرداربوون لێیان لەلایەن كوەیتەوە سەختە".  لەبەرامبەردا، مەناف موسەوی سەرۆكی سەنتەری بەغداد بۆ توێژینەوە دەڵێ:" كوەیت دەیەوێت خۆی بخزێنێتە قوڵایی عێراق‌و ناوچەیەكی زۆر هەیە كە لەدوای جەنگ‌و پرۆسەی دیاریكردنی سنورەوە كوەیت لە عێراقی بردووە".  موسەوی ئاماژە بەوەدەكات" هەوڵی دیاریكردنی سنور رەنگە ئامانج لێی ئەوە بێت جوڵەی گواستنەوەی دەریایی هەراسان‌و بەرتەسك بكرێتەوە‌و ئاستی قوڵایی دیاری بكرێت، هەروەك پەیوەندیداریشە بە پرۆسەی بەندەری موبارەكی كوەیتەوە كە بێدەنگی لێكراوە".  ساڵی 2011 كوەیت داواكاری عێراقی بۆ راگرتنی پرۆسەی دروستكردنی بەندەری "موبارەكی گەورە" رەتكردەوە‌و دەستی بەو پرۆژەیە كرد لە دورگەی بۆبیان، كە عێراق پێیوایە دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی بەشێكی زۆر لە ئاوە نێودەوڵەتییەكانی لە كەنداودا. بەڵام دوای مشتومڕێكی سیاسی زۆر كە زیاتر لە دوو ساڵی خایاند، ساڵی 2013 هەردوو وڵات گەیشتنە رێككەوتن لەبارەی رێكخستنی پرۆسەی كەشتیەوانی لە (خور عەبدوڵا) كە دەكەوێتە سەر كەنداو. "پراگماتی" كارەكانی بنیادنانی پرۆسەی بەندەری "موبارەكی گەورە" كە بەهاكەی زیاتر لە (ملیارێك) دۆلارە، تائێستا تەواو نەبووە، ئەمەش دوای ناكۆكی نێوان عێراق‌و كوەیت لە یەك دەیەی رابردوودا.  موتێری وتی:" ئەوەی كوەیت دەستیكردووە بە تەواوكردنی قۆناغەكانی تری دروستكردنی بەندەری موبارەكی گەورە، ئاماژەیە بۆ ئەوەی جۆرێك لە بەرەوپێشچوون هەیە لە دانوستانی نێوان هەردوو وڵاتدا".  لەگەڵ ئەمەشدا موسەوی بە ئاڕاستەی پێچەوانەدا دەڕوات‌و دەڵێ:" كوەیت زیاتر بایەخ بەم بابەتە دەدات، چونكە دەیەوێت عێراق لەبارەی سنوری كەنداوی عەرەبییەوە بخاتە دۆخێكی شەرمەزاركەرەوە".  "كۆتایهێنان بەم كێشەیە كە پەیوەندیدارە بە سەروەری عێراقەوە، لەم كاتە كەمەدا، سەرباری ئەوەی لەو هەموو ساڵەدا هیچ چارەسەرێكی بۆ نەدۆزراوەتەوە، زۆر سەختە" موسەوی وا دەڵێ.  فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق لەكاتی سەردانەكەی وەزیری دەرەوەی كوەیتدا رایگەیاند" جەخت لەسەر ئەوە كراوە كۆتایی بە بابەتەكانی سنوری بهێنرێت".  لەمڕووەوە موتێری دەڵێ:" پراگماتیزم بەسەر هەردوولادا زاڵە" دەستپێكردنەوەی دانوستان لەم مانگەدا ئاماژەیە بۆ ئەگەری "گەیشتن بە دەرەنجامێك"ی بەرجەستە بۆ چارەسەركردنی ئەم ناكۆكییە.  سەرچاوە: الحرة  

   (درەو): 🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی تەمووزی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (8 ملیارو 1293 ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (106 ملیۆن و  755 ھەزارو 169 ) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 444 ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (77,69) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.    🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی حوزەیرانی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 115ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (100ملیۆن و  59ھەزارو 52) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 335ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (71,11) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی ئایاری نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 306ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (102 ملیۆن و 436ھەزارو 387) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 305ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (71,3) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی  نیسانی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 796ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت ( 98 ملیۆن و 634 ھەزارو 947) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و  288 ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (79) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.

درەو: 🔻 ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، داتاکانی خۆی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) بۆ مانگی حوزەیرانی (2023) بڵاو کردەوە، بەپێی ئامارەکە لە مانگی (6)دا؛ 🔹 (25 هەزار و 687) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 688) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار 999) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. 🔹 (5 هەزار و 880) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 431) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 449) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. 🔹 بە هەڵدانەوەی ئامارەکانی مانگەکانی پێشووی ئەمساڵ، حاڵەتەکان لە نیوەی یەکەمی (2023)دا دەگاتە (152 هەزار و 161) هاوسەرگیری تۆمارکراو و (36 هەزار و 251) حاڵەتی جیابوونەوەی هاوسەران، واتا رێژەی جیابوونەوە 24% ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە عێراق بۆ نیوەی یەکەمی 2023 رۆژی (26/7/2023) ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، داتاکانی خۆی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) بۆ مانگی حوزەیرانی (2023) بڵاو کردەوە، تێیدا هاتووە، کە (25 هەزار و 687) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 688) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار 999) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (5 هەزار و 880) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 431) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 449) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە هەڵدانەوەی ئامارەکانی مانگەکانی پێشووی ئەمساڵ حاڵەتەکان لە نیوەی یەکەمی (2023)دا دەگاتە (152 هەزار و 161) هاوسەرگیری تۆمارکراو و (36 هەزار و 251) حاڵەتی جیابوونەوەی هاوسەران. بە جۆرێک؛ لە کانونی یەکەمی 2023 دا، (25 هەزار و 406) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 300) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار 106) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هەر لە هەمان ماوەدا (6 هەزار و 335) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 907) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 428) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لە کانونی شوباتی 2023 دا، (27 هەزار و 510) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 16) گرێبەستیان لە دادگاکان و (5 هەزار 494) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لەگەڵ ئەوەشدا (6 هەزار و 147) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 641) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 506) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لە مانگی ئازاری 2023 دا، (27 هەزار و 613) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (24 هەزارو 376) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار 237) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (6 هەزار و 518) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 833) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 685) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لە مانگی نیسانی 2023 دا، کەمترین ڕێژەی هاوسەرگیری تۆمارکراوە بەراورد مانگەکانی دیکەی نیوەی یەکەمی ئەمساڵ، بەجۆرێک؛ (17 هەزار و 105) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (14 هەزارو 786) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار 319) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە هەمان شێوەی ئامارەکانی هاوسەرگیری کەمترین ڕێژەی جیابوونەو لەم مانگەدا تۆمار کراوە کە بریتی بووە لە؛ (4 هەزار و 643) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (3 هەزارو 317) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 326) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە پێچەوانەی مانگی نیسان لە مانگی ئایاری 2023 دا، بەرزترین ڕێژەی هاوسەرگیری تۆمارکراوە بەراورد مانگەکانی دیکەی نیوەی یەکەمی ئەمساڵ، بەجۆرێک؛ (28 هەزار و 840) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (25 هەزارو 610) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار 230) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە هەمان شێوەی ئامارەکانی هاوسەرگیری بەرزترین ڕێژەی جیابوونەو لەم مانگەدا تۆمار کراوە کە بریتی بووە لە؛ (6 هەزار و 728) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 932) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 796) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بەم پێیە وەک لە سەرەوە ئاماژەمان پێدا لەگەڵ مانگی حوزەیراندا، حاڵەتەکان (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) لە نیوەی یەکەمی (2023)دا دەگاتە (152 هەزار و 161) هاوسەرگیری تۆمارکراو و (36 هەزار و 251) حاڵەتی جیابوونەوە. (بڕوانە خشتە و چارتی هاوپێچ)

(درەو):  دوای چەند مانگێك بێدەنگی، سەرەتای ئەم هەفتەیە ناكۆكییەكی نوێ لەنێوان سەدرو مالیكی سەریهەڵدا، لایەنگرانی سەدر ژمارەیەك بارەگای حزبەكەی مالیكییان سوتاند، تۆمەتباری دەكەن بەوەی لەپشت ئەو كەسانەوەیە كە جنێو بە كۆچكردووی باوكی موقتەدا سەدر دەدەن‌و پێی دەڵێن لە سەردەمی رژێمی پێشوودا پەیوەندی لەگەڵ حزبی بەعس هەبووە، مالیكی رەتیدەكاتەوە ئاگادار بێت، داوای "بەڵگە" دەكات، ئەم ناكۆكییە وایكردووە جوڵەیەك دروست ببێت بۆ دەركردنی یاسایەك بەمەبەستی قەدەغەكردنی جنێودان بە مەرجەعیەتە ئاینییەكان.  دیسان بارەگا سوتاندن موقتەدا سەدر ئیدانەی هێرشێكی كرد كە بارەگای گروپێكی چەكداری شیعەی لە نەجەف كردە ئامانج، هۆشداریدا لەوەی وڵات بەرەو "فیتنەی شیعە- شیعە" كێش بكرێت، ئەمە دوای رۆژێك لە هێرشی لایەنگرانی بۆسەر بارەگاكانی حزبی دەعوە هات لە چەند پارێزگایەك.  لە تویتێكدا، جارێكی تر سەدر داوای دەركردنی یاسایەكی كرد بۆ قەدەغەكردنی "جنێودان بە زانایان"، ئەمە لەسەر بنەمای ئەو تۆمەتانەی كە سەدرییەكان ئاڕاستەی هەندێك لایەنی ناو حزبی دەعوەی دەكەن لەبارەی "جنێودان بە باوكی موقتەدا سەدر"، واتا كۆچكردوو (محەمەد سادق سەدر)ی مەرجەعی شیعەكان.  موقتەدا سەردانی بارەگای بزوتنەوەی " أنصار الله اڵاوفیا‌و"ی كرد، كە لە نەجەف روبەڕووی هێرش بووەوە.  پاش چەند مانگێك لە ئارامییەكی رێژەیی، لەسەرەتای ئەم هەفتەیەوە، جارێكی تر ئاڵۆزییەكان بۆ چەند پارێزگایەكی عێراق گەڕایەوە، ئەمەش نیگەرانی دروستكرد سەبارەت بە ئەگەری گەڕانەوەی نائارامی ئەمنیی، كە بەردەوام بەهۆی ململانێ سیاسییەكانەوە سەرهەڵدەداتەوە.  ژمارەیەك كەس كە دروشمی پشتیوانییان بۆ موقتەدا سەدری رێبەری رەوتی سەدر دەوتەوە، هێرشیانكردە سەر بارەگاكانی حزبی دەعوەی ئیسلامی بە سەرۆكایەتی نوری مالیكی، لە بەغدادو چەند شارێكی تر، گرتە ڤیدیۆییەكان دەریدەخەن هێرشبەرەكان هەندێك لە بارەگاكانیان سوتاندووە، هەندێك لە هێرشبەرەكانی تر كە زۆرینەیان دەمامكیان كردووە، تەنیا بەوە راوەستان بارەگاكان دابخەن‌و لەسەر دیوارەكان بنوسن "ئەم بارەگایە بە فەرمانی ئال سەدر داخراوە".  هەندێك كەسی تر لە گرتەكاندا دەردەكەون وێنەی نوری مالیكی دەسوتێنن‌و دروشمی پشتیوانی بۆ سەدر دەڵێنەوە.  نزار حەیدەر بەڕێوەبەری سەنتەری میدیایی عێراق لە واشنتۆن دەڵێ:" هۆكاری تەقینەوەی تەنگژەكە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، یەكێك لە كەسە دیارەكانی حزبەكەی مالیكی بە خراپە باسی سەدری دووەم (باوكی موقتەدا سەدر)ی كردووە".  نزار حەیدەر بە سایتی " الحرە "ی وتووە:" وەك دەزانین ئەم بابەتە هەستیارو مەترسیدارە، نەدەبوو هیچ كەسێك لەم بابەتە تێوەبگلێت چ جای یەكێك لە كەسە دیارەكانی حزبەكەی مالیكی". چی روویدا ؟ لە 15ی ئەم مانگە، حەسەن عەزاری سەركردەی رەوتی سەدر كە یەكێكە لە كەسە نزیكەكان لە موقتەدا سەدر، لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تیلیگرام نوسینێكی بڵاوكردەوە، تێیدا هێرشی كردەسەر ئەوانەی رەخنە لە مەرجەعی كۆچكردووە محەمەد سادق سەدری باوكی موقتەدا سەدر دەگرن.  عەزاری حزبی دەعوە‌و "هەندێك كەسی ئۆپۆزسیۆنی لە تاراوگە" تۆمەتبار كرد بەوەی، بانگەشەی ئەوە دەكەن مەرجەعی كۆچكردووە تاوەكو بەر لە رووخانی رژێم لە 2003دا پەیوەندی لەگەڵ حزبی بەعسدا هەبووە.  عەزاری داوایكرد، یاسایەك دەربچێت بۆ بەتاوانناساندنی "تۆمەتباركردنی سەید سەدر‌و سوكایەتیپێكردن‌و جنێودان بەو مەرجەعە".  نزار حەیدەر باس لەوە دەكات، پێدەچێت نوسینەكەی عەزاری پەیوەندی بەو گفتوگۆیانەوە هەبێت لە كە ئەپلیكەیشنی Club House بڵاوكراونەتەوەو تێیدا هەندێك كەس جنێویان بە سەدری باوك داوە.  هاوكات لەگەڵ نوسراوەكەی عەزاریدا، لەماوەی دوو رۆژدا هێرشكرایە سەر ژمارەیەك بارەگای حزبی. بەڵام حزبی دەعوە لە بەیاننامەیەكدا رەتیكردەوە هیچ سوكایەتیەك بە سەدر كرابێت، داوایكرد "بەڵگە" بخرێتەڕوو و بزانرێت كێیە جنێو و سوكایەتی كردووە، هێرشكردنی بۆسەر بارەگاكانی بە "بێ بەهانە لەڕووی یاسایی‌و شەرعی‌و سیاسی"یەوە ناوبرد.  لە بەیاننامەكەیدا حزبی دەعوە هۆشداری دەدات‌و دەڵێ" ئێمە دەتوانین پارێزگاری لە بارەگاكانمان بكەین‌و بەرگری لەخۆمان بكەین، بەڵام داوا لە هێزە ئەمنییەكانی حكومەت دەكەین بە بەرپرسیارێتی خۆیان هەستن".  هاوكات مالیكی لە بەیاننامەیەكدا كە نوسینگەكەی بڵاویكردەوە، هۆشداری دەدات لە" پیلانگێڕی دوژمنان‌و هەوڵەكان بۆ تێكەڵكردنی كارتەكان".  یەكێك لە نزیكەكانی سەدر، كە خاوەنی پەیجی "ساڵح عێراقی"یە‌و بەناوی رێبەری رەوتی سەدرەوە قسە دەكات، دانی بەوەدا نا هێرشەكان " شۆڕشێكی عاتفی خۆكرد بووە بۆ بەرگری لە مەرجەعیەتەكان" لەلایەن لایەنگرانی رەوتی سەدرەوە.  جەخت لەسەر دەركردنی یاسایەك دەكاتەوە بۆ رێگریكردن لە سوكایەتیكردن بە زانایانی ئاینیی، هەروەك هێرش دەكاتە سەر مالیكی‌و رەوتی " بشائر الخیر"ی سەربە مالیكی‌و بە " بشائر الشر" ناویان دەبات.  رۆژی دوو شەممە ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا كە نوری مالیكی سەرۆكایەتی دەكات رایگەیاند، پرۆژەیاسایەك پێشكەش دەكات بۆ بەتاوانناساندنی دەستدرێژیكردن بۆسەر مەزارگە ئاینییەكان‌و پەرەستگاو مەرجەعیەتە ئاینییەكان، ئەمە لەپاڵ پرۆژەیاسایەكی تر بۆ قەدەغەكردنی پەلاماردانی بارەگای حزبەكان‌و چەند پرۆژەیاسایەكی تر لەنێویاندا یاسای قەدەغەكردنی هاوڕەگەزبازیی.  بنەڕەتی ناكۆكییەكە ناكۆكی نێوان مالیكی‌و سەدر نوێ نییە، لەماوەی نزیكەی دوو دەیەی رابردوودا، ئەم دوو كەسە هەندێك جار بە نهێنی‌و هەندێكی جاری تر بە ئاشكرا دوژمنایەتی یەكتریان كردووە.  دوای هەڵبژاردنەكەی ئۆكتۆبەری 2021، ناكۆكییەكان زیاتر بوون، بەتایبەتیش كاتێك رەوتی سەدر هەستی كرد مالیكی رۆڵێكی خراپی گێڕاوە لە گۆڕینی هاوكێشەی براوەو دۆڕاوی هەڵبژاردن‌و ئەمەش بە پەراوێزخستنی رەوتی سەدر وەكو براوەی هەڵبژاردن كۆتایی هات‌و رێگەی پێنەدرا كابینەی حكومەت دروستبكات.  ئەم دۆخە وایكردووە، كەسێكی وەكو نزار حەیدەر دۆخەكە وەكو ئاگری ژێر خۆڵەمێش پێناسە بكات، كە دەكرێت لە هەر ساتێكدا بە هەر هۆكارێك لە شەقامدا بتەقێتەوە.  رەوتی سەدر زۆرینەی كورسییەكانی لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا بەدەستهێنا، بەڵام نەیتوانی زۆرینە پێكبهێنێت‌و سەرۆك وەزیران كاندید بكات، ئەمەش دوای ئەوەی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە (مالیكی- عامری- عەبادی- خەزعەلی- فالح فەیاز- عەممار حەكیم) توانیان لەگەڵ لایەنە كوردی‌و سوننەكاندا بگەنە رێككەوتن بۆ پێكهێنانی حكومەت.  لە دەرەنجامی ئەمەدا، زیاتر لە 70 پەرلەمانتاری سەدر لە پەرلەمان كشانەوە، ئەمە وایكردووە هەندێك لە چاودێران پێشبینی ئەوە دەكەن بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانیش نەكات كە رۆژی 18ی كانونی یەكەمی ئەمساڵ بەڕێوەدەچێت.   

(درەو):  نوێنەری باڵیۆزخانەی ڤاتیكان چووەتە لای سەرۆك كۆمارو وتویەتی وەكو باڵیۆزخانە كێشەمان لەگەڵ ئەو رێوشوێنە نییە كە گرتوتانەتەبەر، بەڵام ژمارەیەك قەشە لە ناوخۆو دەرەوەی عێراق‌و كوردستان نامەیەكیان بۆ سەرۆك كۆمار ناردووە‌و تێیدا دەڵێ" نە لەتیف بووی نە رەشید".  كاردانەوەكان دژی هەڵوەشاندنەوەی مەرسومی ژمارەی (147) لەلایەن لەتیف رەشیدی سەرۆك كۆماری عێراقەوە تا دێت توندتر دەبن، مەرسومێك كە ساڵی 2013 دەرچووە‌و تێیدا لویس ساكۆ وەكو پاتریاكی كلدانەكان لە عێراق‌و جیهان ناسراوە‌و دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی وەقفەكانی كلدانی لە عێراق پێدراوە.  ئەمڕۆ (چارلز لاوانگا) كاربەڕێكەری باڵۆزخانەی ڤاتیكان لە بەغداد سەردانی سەرۆكایەتی كۆماری كرد‌و لەتیف رەشیدی بینی. بەگوێرەی راگەیەندراوی سەرۆكایەتی كۆمار، لەم دیدارەدا نوێنەرەكەی باڵیۆزخانەی ڤاتیكان وتویەتی" ئێمە وەكو باڵیۆزخانە هیچ تێبینییەكمان لەبارەی رێوشوێنەكانی سەرۆكایەتی كۆمارەوە نییە".  سەرۆك كۆمار لە دیدارەكەدا، هەمان بەهانەكانی پێشتری لەبارەی كشاندنەوەی مەرسومی ژمارە (147) خستوەتەڕوو، رایگەیاندووە" كشاندنەوەی مەرسومەكە نابێتەهۆی دەستبردن بۆ دۆخی ئاینیی‌و یاسایی كاردیناڵ لویس ساكۆ، بەوپێیەی ئەو لەلایەن پاپاوە وەكو پاتریاكی كڵێسای كلدانی لە عێراق‌و  جیهان دانراوە".  "كشاندنەوەی مەرسومەكە بۆ راستكردنەوەی دۆخی دەستورییە، چونكە ئەو مەرسومە پێشتر بەبێ هیچ پاڵپشتییەكی دەستوری‌و یاسایی دەركراوەو سەرۆكی كڵێساكانی تریش داوای دەكەن" سەرۆك كۆمار وای بە نوێنەرەكەی ڤاتیكان وتووە.  مەرسومی ژمارە (147) لەسەردەمی سەرۆكایەتی مام جەلالدا دەرچووە، ئەم مەرسومە دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی وەقفی مەسیحییەكان دەدات بە لویس ساكۆ، ئێستا ناكۆكییەكە لەسەر بابەتی بەڕێوەبردنی وەقفەكانە، رەیان كلدانی سەرۆكی بزتنەوەی (بابلیۆن) كە هێزێكی سیاسی مەسیحییەكانە‌و لەچوارچێوەی هێزەكانی حەشدی شەعبی شیعەدایە، دەیەوێت ئەم دەسەڵاتە لە لویس ساكۆ وەربگرێتەوە، ساكۆ لەمە توڕە بووە‌و سەرۆك كۆمار تۆمەتبار دەكات بەوەی لەبەرژەوەندی رەیان كلدانی بڕیارێكی هەڵوەشاندوەتەوە كە مام جەلال دەریكردووە. ئەم كێشەیە رەهەندی دەرەكیشی وەرگرتووە، ئەمڕۆ ژمارەیەك قەشە لەناوخۆو دەرەوەی عێراق پەیامێكیان بۆ لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عێراق نارد، تێیدا دەڵێن:   •     ئەوەی كردت بۆ بەئامانجگرتنی مەرجەعیەتی كڵێسا كلدانییە باڵاكەمان لە عێراق‌و جیهان، هیچ نییە جگە لە سوكایەتیكردن بە گەلەكەمان‌و بەكەم سەیركردنی پیرۆزیی سیمبولەكانمان.  •     عەبدوللەتیف رەشید ئەی باوكی عێراق، بڕیارەكەت نە لەتیف بوو نەرەشید.  •     داواتان لێدەكەین بڕیارەكەتان بۆ كشاندنەوەی مەرسومی كۆماری لە پاتریاك لویس ساكۆ هەڵوەشێننەوە.. ئێمە پاشەكشێ ناكەین لە بەرگریكردن لە مافەكانی ساكۆ‌و رۆڵەكانی كڵێساكەمان‌و وەقفە تاڵانكراوەكەی.  •     پێمانوایە ئەم بڕیارە دراسەكراو نییە‌و نابەرپرسانەیە. •     ئەم بڕیارە رۆژ لەدوای رۆژ بەهۆی دەرەنجامەكانییەوە خراپتر دەبێت‌و رەنگە بتەقێتەوە‌و مەترسی دروستبوونی فیتنەی تائیفی لێبكەوێتەوە.  •     ئیتر بەسە ستەم لەدژی گەلی ئاشتیخوازی مەسیحی، بەسە ملكەچبوون لەبەردەم هاوپەیمانێتییە بێبەزەییەكان، كە وڵات‌و هاوڵاتی دەبنە قوربانی.  ئەوانەی ئیمزایان لەسەر ئەم پەیامە بۆ سەرۆك كۆمار كردووە بریتین لە:  -    قەشە تۆما میرم، ئورمیە- ئێران -    قەشە فرەنسیس قلابات، دیترۆیت- ئەمریكا  -    قەشە عەمانوێل شلیتا، كالیفۆرنیا- ئەمریكا -    قەشە رەمزی كەرمو، ئیستانبوڵ- توركیا -    قەشە سەبری ئەنار، ئیستانبوڵ- توركیا -    قەشە فیلیكس شابی، زاخۆ- كوردستان -    قەشە باسیلیۆس یلدو، بەغداد- عێراق -    قەشە میخائیل نەجیب میخائیل، موسڵ- عێراق بۆ خوێندنه‌وه‌ی زانیاری زیاتر له‌باره‌ی ئه‌م كێشه‌یه‌، كلیك له‌سه‌ر راپۆرتی په‌یوه‌ندیدار بكه‌ن:  لەتیف رەشید لە ململانێی (ساكۆ)‌و (رەیان كلدانی)دا

شیكاری: درەو 🔻 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق؛ 🔹 لە شەش مانگی یەکەمی ساڵی (2023)دا؛ عێراق زیاتر لە (595 ملیۆن و 571 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە فرۆشتووە، بە تێکڕای رۆژانەی زیاتر لە (3 ملیۆن و 290 هەزار) بەرمیل. لە کاتێکدا لە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوو زیاتر لە (597 ملیۆن و 540 هەزار) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای رۆژانەی زیاتر لە (3 ملیۆن و 302 هەزار) بەرمیل فرۆشتبوو. 🔹 لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا، بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی نەوتی عێراق بە (74.5) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە. لە کاتێکدا لە نیوەی یەکەمی ساڵی پار بە تێکڕا بەرمیلێک نەوت درابوو بە (102.7) دۆلار. 🔹 کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لە نیوەی یەکەمی (2023)دا (44 ملیار و 471 ملیۆن و 806 هەزار) دۆلار بووە. لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2022) گەیشتبووە (61 ملیار و 486 ملیۆن و 330 هەزار) دۆلار. واتە لە ئەمساڵدا بەراورد بە ساڵی ڕابردوو بڕی (17 ملیار و 114 ملیۆن و 524 هەزار) دۆلار و بە ڕێژەی (28%) داهاتی نەوت کەمی کردووە. یەکەم: داهات و بڕ و نرخی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2023 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق (وەک لە خشتەی ژمارە (1)دا هاتووە)، کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" لە شەش مانگی یەکەمی ساڵی (2023)دا بڕی (595 ملیۆن و 571 هەزار و 118) بەرمیل نەوتی لە بازاڕەکانی جیهان ساغکردووەتەوە، واتە بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 290 هەزار و 746) بەرمیلی فرۆشراو. لە مانگی (ئایار)یشدا زۆرترین بڕی نەوت فرۆشراوە بە قەبارەی (102 ملیۆن و 463 هەزار و 387) بەرمیل نەوت و کەمترینی لە مانگی (شوبات) بووە بە بڕی (92 ملیۆن و 255 هەزار و 610) بەرمیل.  هەر بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە لەو ماوەیەدا بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (74.54) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، بەرزترین نرخێکیش تۆمار کرابێت لە مانگی (نیسان) بووەو بەرمیلێک نەوت بە تێکڕای مانگەکە بە سەروو (78) دۆلار فرۆشراوە، بە درێژایی بە درێژایی هیچ یەک لەم شەش مانگە تێکڕای نرخی نەوت نەهاتووەتە خوار (71) دۆلارەوە. هەر بەپێی داتاکان کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (44 ملیار و 371 ملیۆن و 806 هەزار) دۆلار. مانگی (نیسان)یش گەورەترین داهاتی نەوتی تێدا کۆکراوەتەوەو گەیشتووە بە سەروو (7 ملیار و 699 ملیۆن) دۆلار، هیچ مانگێکی ساڵەکەش داهاتی نەوتی فرۆشراو دانەبەزیوە بۆ خوار (7 ملیار) دۆلار.   دووەم: داهات و بڕ و نرخی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2022 بە گەڕانەوە بۆ ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق (وەک لە خشتەی ژمارە (2)دا هاتووە)، کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" لە شەش مانگی یەکەمی ساڵی (2022)دا بڕی (597 ملیۆن و 540 هەزار و 781) بەرمیل نەوتی فرۆشتبوو، واتە بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 302 هەزار و 340) بەرمیلی فرۆشراو. لە مانگی (ئایار)یشدا زۆرترین بڕی نەوت فرۆشراوە بە قەبارەی (102 ملیۆن و 303 هەزار و 20) بەرمیل نەوت و کەمترینی لە مانگی (شوبات) بووە بە بڕی (92 ملیۆن و 286 هەزار و 78) بەرمیل نەوتی خاو.  هەر بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە لە شەش مانگی یەکەمی (2022)دا بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (102.72) دۆلاری ئەمریکی فرۆشرابوو، بەرزترین نرخێکیش تۆمار کرابێت لە مانگی (حوزەیران) بووەو بەرمیلێک نەوت بە تێکڕای مانگەکە بە (112.21) دۆلار فرۆشراوە، نزمترین نرخێکیش نەوتی پێ فرۆشرابێت مانگی (کانونی دووەم) بووەو بە تێکڕا بەرمیلێک نەوتی تێدا دراوەتە (83.8) دۆلار. هەر بە گەڕانەوە بۆ داتاکانی نیوەی یەکەمی ساڵی (2022)، کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (61 ملیار و 486 ملیۆن و 330 هەزار) دۆلار. مانگی (ئایار)یش گەورەترین داهاتی نەوتی تێدا کۆکرابوویەوەو گەیشتبووە (11 ملیار و 477 ملیۆن و 496 هەزار) دۆلار، کەمترین داهاتیش لە نیوەی یەکەمی (2022)دا لە مانگی (کانونی دووەم)دا بووەو بڕی (8 ملیار 322 ملیۆن و 679 هەزار) دۆلار داهاتی گشتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق بووە. سێیەم: داهات و بڕ و نرخی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2023 بەراورد بە نیوەی یەکەمی 2022 وەک ئاماژەمان پێدا لە شەش مانگی یەکەمی ساڵی (2023)دا؛ عێراق لە (595 ملیۆن و 571 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە فرۆشتووە، بە تێکڕای رۆژانەی (3 ملیۆن و 290 هەزار 746) بەرمیل. لە کاتێکدا لە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوو (597 ملیۆن و 540 هەزار 781) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای رۆژانەی لە (3 ملیۆن و 302 هەزار 340) بەرمیل فرۆشتبوو. بەم پێیەش بە تێکڕا لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵ تەنها بڕی (ملیۆنێک و 969 هەزار و 663) بەرمیل بە ڕێژەی (0.3%) نەوتی هەناردەکراو کەمی کردووە بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی (2022). (بۆ وردەکاری تێکڕای بڕی نەوتی هەناردەکراوی مانگانە بڕوانە چارتی ژمارە (1))   هەرچی دەربارەی تێکڕای نرخی نەوتی خاوی عێراقە لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا، بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی نەوتی عێراق بە (74.5) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە. لە کاتێکدا لە نیوەی یەکەمی ساڵی پار بە تێکڕا بەرمیلێک نەوت درابوو بە (102.7) دۆلار. بەو واتایەی لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵ بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوو بە تێکڕا هەر بەرمیلێک نەوت بڕی (28.17) دۆلار و بە ڕێژەی (27%) بەهاکەی لە دەستداوە. (بۆ وردەکاری تێکڕای نرخی نەوتی هەناردەکراوی مانگانە بڕوانە چارتی ژمارە (2)).     بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە لە بازاڕەکانی جیهان، کاریگەری گەورەی لەسە داهاتی گشتی نەوتی عێراق جێهێشتووە، بە جۆرێک؛ کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لە نیوەی یەکەمی (2023)دا (44 ملیار و 471 ملیۆن و 806 هەزار) دۆلار بووە. لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2022) گەیشتبووە (61 ملیار و 486 ملیۆن و 330 هەزار) دۆلار. واتە لە ئەمساڵدا بەراورد بە ساڵی ڕابردوو بڕی (17 ملیار و 114 ملیۆن و 524 هەزار) دۆلار و بە ڕێژەی (28%) داهاتی نەوت کەمی کردووە. (بۆ وردەکاری داهاتی نەوتی هەناردەکراوی مانگانە بڕوانە چارتی ژمارە (3)).   سەرچاوەکان؛ ڕاگەیەندراوەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، دەربارە داهات و هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی کۆپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) لە شەش مانگی یەکەمی ساڵی 2022، لەم لینکانەی خوارەوە بەردەستن؛  

(درەو): دادگای فیدراڵی لەسەر سكاڵای سەرۆك وەزیرانی عێراق، كارپێكردنی ژمارەیەك ماددەو بڕگەی بودجەی راگرت كە پەیوەندیدارن بە لێبڕینی موچەی فەرمانبەران‌و خانەنشینان‌و تەرخانكردنی پارە بۆ پارێزگاكان، ئەم راگرتنە تا یەكلابوونەوەی ئەنجامی سكاڵاكان، بەردەوام دەبێت.  مادده‌كان چین ؟ دادگای باڵای فیدراڵی عێراق فەرمانی سالاری "ولائی" لەبارەی ژمارەیەك لە ماددەكانی یاسای بودجەی عێراق دەركرد. بەگوێرەی ئەم فەرمانە، هەموو ئەو ماددانەی بودجە كە سكاڵای یاساییان لەسەرە، كارپێكردنیان رادەگیرێت تا ئەوكاتەی سكاڵاكان یەكلایی دەكرێنەوە. رۆژی 3ی ئەم مانگە، محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق سكاڵای لەسەر (12) ماددەی یاسای بودجە لە دادگا تۆماركرد، بەوپێیەی پەرلەمان بەپێچەوانەی دەستورەوە دەستكاری ئەو ماددانەی كردووە.  ئەو ماددانەی كە دادگای فیدراڵی فەرمانی سالاری بۆ دەركردوون‌و جێبەجێكردنی راگرتوون بریتین لە: •    ماددەی (28/چوارەم: ا-ب): ئەم مادەیە وەكو ئەوەی لە یاسای بودجەدا هاتووە، وەزارەتی دارایی عێراق پابەند دەكات بەوەی رێژەی (یەك لە هەزار)ی موچەی فەرمانبەرانی دەوڵەت (جگە لە وەزارەتی ناوخۆ) ببڕێت‌و بیخاتە (سندوقی شەهیدان)ەوە‌و بەگوێرەی یاسای دەزگای شەهیدان بۆ ئەو كەسانەی خەرج بكات كە ئەو یاسایە دەیانگرێتەوە، بەهەمان شێوە رێژەی (یەك لە هەزار)ی موچەی خانەنشینی بۆ ئەم مەبەستە ببڕدرێت. سەرۆك وەزیرانی عێراق لە دادگای فیدراڵی سكاڵای لەسەر ئەم دوو بڕگەی یاسای بودجە تۆماركردووە‌و دەڵێ" ئەمە پێچەوانەی سیاسەتی دەوڵەتە كە دەیەوێت قورسایی لەسەر شانی فەرمانبەران‌و خانەنشینان كەمبكاتەوە، سەرباری ئەمە یاسای شەهیدانی پۆلیس سەرچاوەی دارایی بۆ سندوقەكە دیاری كردووە، هەروەك رێژەی لێبڕینەكەش لە موچەی فەرمانبەران وەكو ئەوەی لە یاسای بودجەدا هاتووە ناڕوونە‌و نازانرێت لە موچەو دەرماڵە پێكەوە دەبڕدرێت ؟ ئایا مانگانەیە یان ساڵانە". •    ماددەی (57/ یەكەم-ج): ئەم ماددەیە كە دادگای فیدراڵی كارپێكردنی راگرتووە باس لە دروستكردنی سندوقێك دەكات بۆ وەزارەتی ناوخۆ بەناوی "سندوقی پەرەپێدان‌و پاڵپشتی هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆ"، ئەم ماددەی بودجە چەند سەرچاوەیەكی دیاریكردووە بۆ پارەداركردنی سندوقەكە، یەكێك لە سەرچاوەكان بریتییە لە لێبڕینی رێژەی (یەك لە هەزار)ی موچەی كارمەندانی وەزارەتی ناوخۆیە (بە مەدەنی‌و سەربازییەوە) بەجۆرێك ئەم لێبڕینە بڕەكەی لە (هەزار دینار بۆ هەر كارمەندێك) زیاتر نەبێت. •    ماددەی (65/دووەم)، كاركردن بەم بڕگەی یاسای بودجە لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە راگیراوە تا ئەوكاتەی سكاڵاكەی سەرۆك وەزیران یەكلادەبێتەوە، ئەم بڕگەیە دەڵێ" ئەنجومەنی زانكۆكان دەتوانن گرێبەستی هاوبەشیی لەگەڵ كەرتی تایبەتدا بكەن لەبواری دروستكردنی نەخۆشخانەی فێركاری‌و تاقیگە‌و كارگەی زانستی‌و وەبەرهێنانی كشتوكاڵی‌و ئاژەڵی. سەرۆك وەزیران لە سكاڵاكەیدا، دژی ئەم بڕگەیە، دەڵێ ئەمە دەستوەردانە لە كاری دەسەڵاتی جێبەجێكردن، بەدیاریكراویش ئەنجومەنی وەزیران كە بەرپرسە لە پلان‌و جێبەجێكردنی سیاسەتی گشتیی دەوڵەت، راكێشانی كەرتی تایبەت بۆ دروستكردنی نەخۆشخانەی فێركاری‌و كارگەی زانستی دەكرێت كاردانەوەی نەرێنی لەسەر ئەم كەرتە هەبێت، چونكە كەرتی تایبەت مەحكومە بە بنەمای قازانج‌و زەرەرەوە.  •    ماددەی (70/ دووەم)، ئەم ماددەیە كە دادگای فیدراڵی كارپێكردنی راگرتووە باس لە دابینكردنی پارە دەكات لەلایەن وەزارەتی داراییەوە  بۆ پرۆژە تەواوبووەكانی لە پارێزگاكان لەچوارچێوەی پلانی گەشەپێدانی هەرێمەكان لەماوەی (1/1/2023) بۆ (1/6/2023)‌و ئەم پارانەش وەكو تەرخانكراوی زیادە بۆ پارێزگاكان ئەژمار بكرێت.  سەرۆك وەزیران لە سكاڵاكەیدا دەڵێ پەرلەمان بەبێ گەڕانەوە بۆ حكومەت ئەم بڕگەی زیادكردووەو بەپێی دەستور بۆی نییە، چونكە ئەم بڕگەیە لێكەوتی دارایی لەسەر حكومەت بەجێدەهێڵێت، سەرباری ئەمە حكومەت تێبینی لەسەر ئەو میكانیزمە هەیە كە پەرلەمان بۆ پارەداركردن لەم بوارەدا پشتی پێبەستووە، دەڵێ پێوەری حكومەت لەم بوارەدا بریتییە لە خەرجكردنی پارە بۆ ئەو پرۆژانەی كە زۆرترین بەشیان تەواوكراوە.  •    ماددەی (71)، دادگای فیدراڵی كاركردنی بەم ماددەیەش راگرتووە كە باس لە دەبێت حكومەت تاوەكو رۆژی (30/11/2023) كۆتایی بهێنێت بە بەڕێوەبردنی هەموو فەرمانگەكانی دەوڵەت بەشێوەی وەكالەت، ئەگەر لەدوای ئەو رێكەوتەوە ئەم كارە نەكرا، هەموو تەرخانكراوی دارایی‌و دەسەڵاتی ئیداری لەو فەرمانگانە وەربگیرێنەوە كە بەشێوەی وەكالەت بەڕێوەدەبرێن. سەرۆك وەزیران لە سكاڵاكەیدا دژی ئەم ماددەیە، دەڵێ ئەمە دەستوەردانی پەرلەمانە لە كاروباری دەسەڵاتی جێبەجێكردن‌و پێچەوانەی بنەمای جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكانە لە یەكتر‌و ئەم بابەتە بەتەواوتی پەیوەندی بە دەسەڵاتی جێبەجێكردنەوە هەیە نەك دەسەڵاتی یاسادانان.  •    ماددەی (75)، ئەم ماددەی بودجە كە دادگای فیدراڵی كارپێكردنی راگرتووە دەڵێ" سەبارەت بە بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران ژمارە 315ی ساڵی 2019 تایبەت بە وەزارەت‌و ئەو لایەنانەی بە وەزارەتەوە نەبەستراون، لەبری رۆژی 31/12/2019 پشت بە 2/10/2019 دەبەسترێت".  سەرۆك وەزیران لە سكاڵاكەیدا دەڵێ گۆڕینی ئەو رێكەوتە خۆلادانە لە پرۆژەی حكومەت بۆ راگرتنی گرێبەست‌و دامەزراندن، ئەگەر پشتی پێ ببەسترێت خەرجی گشتی زیاد دەكات‌و بارگرانی دارایی دروست دەبێت.   كوردو سكاڵاكەی سودانی سكاڵاكەی سودانی لەبارەی یاسای بودجەوە، هیچ یەكێك لەو ماددانە لەخۆناگرێت كە پەیوەستن بە هەرێمی كوردستانەوە (واتا ماددەكانی 11و 12و 13)، ئەمە لەكاتێكدایە حكومەتی هەرێم دەڵێ پەرلەمان دەستكاری رێككەوتنی نێوان هەرێم‌و بەغدادی كردووە تایبەت بە موچە‌و نەوت. بەگوێرەی دەستوری عێراق، دوای ناردنی پرۆژە یاسای بودجە لە حكومەتەوە بۆ پەرلەمان، پەرلەمان جگە لە گواستنەوە‌و كەمكردنەوە، دەسەڵاتی ئەوەی نییە هیچ گۆڕانكارییەك لە دەقەكانی حكومەتدا بكات، سودانی لەسەر ئەم بنەما دەستورییە سكاڵای لەسەر یاسای بودجە تۆماركردووە.  دادگای فیدراڵیش بۆ ئەوەی هیچ بارگرانییەك لەسەر فەرمانبەران‌و حكومەت دروست نەبێت، بەر لەوەی یاسای بودجە لەم مانگەوە بكەوێتە بواری جێبەجێكردنی، بەم بڕیارە وەلائییە كاركردنی بە ژمارەیەك لەو ماددە‌و بڕگانە راگرت كە سەرۆك وەزیران سكاڵای لەسەر تۆماركردوون، تا ئەوكاتەی سكاڵاكە یەكلایی دەبێتەوە.   

(درەو):  كۆمپانیای هەڵكەندنی عێراق لەنیوەی یەكەمی ئەمساڵدا 86 بیری نەوتی لێداوە‌و چاكسازی تێدا كردوون.  ئەندازیار خالید حەمزە عەباس بەڕێوەبەری گشتی كۆمپانیای هەڵكەندنی عێراق رایگەیاند، لەنیوەی یەكەمی ئەمساڵدا، تیمە هونەری‌و ئەندازیارییەكانی كۆمپانیاكەیان توانیویانە 34 بیری نەوت هەڵبكەنن‌و كاری چاككردن لە 52 بیری تردا ئەنجام بدەن.  ئاماژە بەوە دەكات، ئەو كارانەی كە 10 پرۆژەدا بۆ سودی كۆمپانیا نیشتمانییەكانی دەرهێنانی نەوت‌و كۆمپانیا بیانییە كاركەرەكان لە عێراق لە قۆناغی  تەواوبووندان، دابەشبوون بەسەر كێڵگەكانی باكورو ناوەڕاست‌و باشوری عێراق. بەڕێوەبەری كۆمپانیاكە دەڵێ:" كۆمپانیاكەمان كاری هەڵكەندنی بیری نەوتی (MJ -152)ی بە قوڵایی (3079) مەتر تەواوكردووە، ئەمەش لەچوارچێوەی گرێبەستێكدا لەگەڵ كۆمپانیای نەوتی بەسرە بۆ هەڵكەندنی 43 بیر لە كێڵگەی مەجنون بە هاوكاری لەگەڵ كۆمپانیای (Halliburton) بۆ پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری نەوتیی".  باسلەوە دەكات، پرۆسەی هەڵكەندنی بیرەكان لەرێگەی نوێترین ئامێری هەڵكەندەوە ئەنجام دەدرێن كە ئامێری (IDC - 56)ە‌و تواناكەی (2000) ئەسپە. 

شیكاری:درەو بە تێكڕا لە پێنج مانگی یەكەمی (2021) نرخی بەرمیلێك نەوت بە (61.2) دۆلار فرۆشراوە، بەڵام لە (2022)  تێکڕا بەرمیلێک نەوت بە (100.7) دۆلار فرۆشراوە، واتە لە هەر بەرمیلێک نەوت بڕی (39.5) دۆلار زیادی کردووە، بەڵام لە ساڵی (2023) دا بە تێکڕا بەرمیلێک نەوت بە (75.2) دۆلار فرۆشراوەو هەر بەرمیلێک (25.5) دۆلار و بە ڕێژەی (25.3%) نرخەکەی لە دەست داوە بەراورد بە ساڵی (2022). # کۆی داهاتی نەوتی عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2021) دا (27 ملیار) دۆلار بووە، بەڵام لە هەمان ماوەی ساڵی (2022)دا کۆی داهات هەڵکشاوە بۆ زیاتر لە (50 ملیار) دۆلار، واتە بڕی (23 ملیار) دۆلار داهاتی نەوتی عێراق زیادی کردووە. بەڵام لە هەمان ماوەی ئەمساڵ داهاتی گشتی زۆرتر لە (37 ملیار) دۆلار بووە، واتە بەراورد بە ساڵێک پێشتر بڕی (12.84 ملیار) دۆلار کەمی کردووە. # لە ماوەی پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2021)، کۆی نەوتی هەناردە کراو، زیاتر بووە لە (441 ملیۆن) بەرمیل، لە هەمان ماوەی ساڵی (2022) کۆی نەوتی هەناردەکراو زیاتر لە (496 ملیۆن) بەرمیل نەوت بووە، واتە هەناردە بە ڕێژەی (12%) زیادی کردووە. کۆی هەناردە لە ساڵی (2023) زیاتر لە (495) بەرمیل بووە، بەراورد بە ساڵێک پێشتر هەناردەکردن تەنها بە ڕێژەی (0.17%) کەمی کردووە. یەکەم: پرۆسەی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە (5) مانگی یەکەمی ساڵانی (2021– 2023) پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق وەک لە (خشتەی یەکەم)دا رونکراوەتەوە، وەزارەتی نەوتی عێراق لە ماوەی پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2021)، کۆی ئەو نەوتەی هەناردەی بازارەکانی جیهانی کردووە، بریتی بووە لە (441 ملیۆن و 391 هەزار و 970) بەرمیل، ئەمە لە کاتێکدا لە هەمان ماوەی ساڵی (2022) کۆی نەوتی هەناردەکراو (496 ملیۆن و 349 هەزار و 545) بەرمیل نەوت بووه‌، واتە بڕی هەناردە کردنی نەوت لە پێنچ مانگی یەکەمی (2022) بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی (2021) بڕی (54 ملیۆن و 957 هەزار و 575) بەرمیل نەوت بە ڕێژەی (12.45%) زیادی کردووە. بەڵام کۆی هەناردەی نەوتی عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2023) بریتی بووە لە (495 ملیۆن و 512 هەزار و 66) بەرمیل نەوت، واتە بەراورد بە ساڵێک پێشتر هەناردەکردن تەنها بە بڕی (837 هەزار و 479) بەرمیل نەوت بە ڕێژەی (0.17%) کەمی کردووە. بە مانایەکی دیکە تێکڕای هەناردەی رۆژانەی نەوتی عێراق بۆ پێنج مانگی سەرەتای ساڵی (2021) بریتی بووە لە (2 ملیۆن و 923 هەزار و 989) بەرمیل و لە ساڵی (2022) بریتی بووە لە (3 ملیۆن و 288 هەزار و 200) بەرمیل و لە ساڵی (2023) بە تێکڕای رۆژانە بریتی بووە لە (3 ملیۆن و 281 هەزار و 835) بەرمیل نەوتی هەناردەکراو. هەر بە پێی داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە ماوەی پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2021) بە تێکڕا بەرمیلێک نەوت بە (61.213) دۆلار فرۆشراوە، بەڵام لە هەمان ماوەدا بۆ ساڵێک پاشتر بە تێکڕا بەرمیلێک نەوت بە (100.703) دۆلار فرۆشراوە، واتە لە هەر بەرمیلێک نەوت لە ساڵی (2022) بەراورد بە ساڵی (2021) بڕی (39.49) دۆلار و بەڕێژەی (64.51%) زیادی کردووە، بەڵام لە ساڵی (2023) دا بە تێکڕا بەرمیلێک نەوت بە (75.199) دۆلار فرۆشراوە، بەم پێیەش هەر بەرمیلێک نەوت (25.5) دۆلار بە ڕێژەی (25.33%) نرخەکەی لە دەست داوە بەراورد بە ساڵی (2022)، کە ئەمەش کاریگەری گەورەی لەسەر داهاتی گشتی نەوتی عێراق هەبووە، چونکە؛ کۆی داهاتی نەوتی عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2021) بریتی بووە لە (27 ملیار و 31 ملیۆن و 998 هەزار) دۆلار، بەڵام لە هەمان ماوەی ساڵی (2022)دا کۆی داهاتی نەوتی فرۆشراو هەڵکشاوە بۆ (50 ملیار و 79 ملیۆن و 107 هەزار) دۆلار، واتە بڕی (23 ملیار و 47 ملیۆن و 109 هەزار) دۆلار بە ڕێژەی (85.26%) داهاتی گشتی نەوتی عێراق لە ساڵی (2022) زیادی کردووە بەراورد بە پێنج مانگی یەکەمی (2021). بەڵام کۆی داهاتی نەوتی عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی ئەمساڵ بریتی بووە لە (37 ملیار و 238 ملیۆن و 165 هەزار) دۆلار، بەم پێیەش کۆی بەهای نەوتی عێراق لە ئەمساڵدا بەراورد بە ساڵێک پێشتر بڕی (12 ملیار و 840 ملیۆن و 942 هەزار) دۆلار و بە ڕێژەی (25.64%) کەمی کردووە.   دووەم: کۆی هەناردەی نەوتی عێراق لە (5) مانگی یەکەمی ساڵانی (2021 - 2023) پاڵپشت بە داتا فەرمییەکان، کۆی ئەو نەوتەی وەزارەتی نەوتی عێراق له‌ پێنج مانگی یه‌که‌می (2021)دا هەناردەی کردووە، بریتی بووە لە (441 ملیۆن و 391 هەزار و 970) بەرمیل، لە هەمان ماوەی ساڵی (2022)دا کۆی نەوتی هەناردەکراو بریتی بووە لە (496 ملیۆن و 349 هەزار و 545) بەرمیل نەوت. بەڵام کۆی هەناردەی نەوتی عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2023) بریتی بووە لە (495 ملیۆن و 512 هەزار و 66) بەرمیل نەوت. تایبەت بە وردەکاری زیاتر بۆ هەر مانگێک بڕوانە (خشتەی دووەم). سێیەم: تێکڕای هەناردەی رۆژانەی نەوتی عێراق لە (5) مانگی یەکەمی ساڵانی (2021 - 2023) وەک لە (خشتەی سێیەم)دا بە وردی بەدیارخراوە، تێکڕای هەناردەی رۆژانەی نەوتی عێراق بۆ پێنج مانگی سەرەتای ساڵی (2021) بریتی بووە لە (2 ملیۆن و 923 هەزار و 989) بەرمیل و لە ساڵی (2022) زیادی کردووە بۆ تێکڕای (3 ملیۆن و 288 هەزار و 200) بەرمیلی رۆژانەو و لە ساڵی (2023) بە تێکڕای هەناردەی رۆژانە بە نزیکەیی وەکو خۆی ماوەتەوەو بریتی بووە لە (3 ملیۆن و 281 هەزار و 835) بەرمیل نەوتی هەناردەکراو. چوارەم: تێکڕای نرخی بەرمیلێک نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە (5) مانگی یەکەمی ساڵانی (2021 – 2023) بە پێی داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە ماوەی پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2021) بە تێکڕا بەرمیلێک نەوتی عێراق بە (61.213) دۆلار فرۆشراوە، بەڵام لە هەمان ماوەی ساڵی (2022)دا بە تێکڕا بەرمیلێک نەوت بە (100.703) دۆلار فرۆشراوە، واتە لە هەر بەرمیلێک نەوت لە ساڵی (2022) بەراورد بە ساڵی (2021) بڕی (39.49) دۆلار زیادی کردووە، بەڵام لە ساڵی (2023) دا بە تێکڕا بەرمیلێک نەوت بە (75.199) دۆلار فرۆشراوە، بەم پێیەش هەر بەرمیلێک نەوت (25.5) دۆلارنرخەکەی لە دەست داوە بەراورد بە ساڵی (2022)، بۆ وردەکاری زیاتر پێنج مانگی سەرەتای ساڵانی (2021 - 2023) بڕوانە (خشتەی چوارەم). پێنجەم: کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە (5) مانگی یەکەمی ساڵانی (2021 – 2023) وەک لە (خشتەی پێنجەم)دا هاتووە، پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، کۆی داهاتی نەوتی فرۆشراو لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2021) بریتی بووە لە (27 ملیار و 31 ملیۆن و 998 هەزار) دۆلار، بەڵام لە هەمان ماوەی ساڵی (2022)دا کۆی داهاتی نەوتی فرۆشراو هەڵکشاوە بۆ (50 ملیار و 79 ملیۆن و 107 هەزار) دۆلار، بەڵام کۆی داهاتی نەوتی عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی ئەمساڵ بریتی بووە لە (37 ملیار و 238 ملیۆن و 165 هەزار) دۆلار.    

 (درەو):  وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی ئایاری نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 306ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (102 ملیۆن و 436ھەزارو 387) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 305ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (71,3) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی  نیسانی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 796ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت ( 98 ملیۆن و 634 ھەزارو 947) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و  288 ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (79) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.

(درەو):  گەڕی دووەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی لە توركیا دەستی پێكرد، 8 ملیۆن دەنگدەر كە لە گەڕی یەكەمدا بایكۆتیان كردووە، چەقی ململانێی ئەردۆغان‌و كلیچدارئۆغلۆیە، ئۆپۆزسیۆن دەیەوێت دەنگی بایكۆتچییەكان لە بەرژەوەندی خۆی یەكلابكاتەوە، بەتایبەتیش كە دواین راپرسییەكان ئاماژە بەوە دەكەن ئەردۆغان لە پێشەوەیە، ئۆپۆزسیۆن بۆ هەڵبژاردنی ئەمڕۆ بۆ هەر سندوقێك 5 چاودێری داناوە.  دووەم روبەڕووبونەوەی ئیسلامی‌و سۆسیال دیموكرات بۆ جاری دووەم، بەیانی ئەمڕۆ لە توركیا بنكەكانی دەنگدان بەڕووی دەنگدەراندا كرایەوە. ئەمە گەڕی دووەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتییە، ئەنجامی دەنگدانی ئەمڕۆ دەریدەخات ئایا ئەردۆغان دەڕوات یان بۆ ماوەی پێنج تری لە پۆستی سەرۆكایەتی توركیادا دەمێنێتەوە.  لە كاتژمێر 8:00 بەیانییەوە دەرگای بنكەكان كرانەوە‌و كاتژمێر 5:00 ئێوارە دادەخرێن، دەست بە جیاكردنەوە‌و ئەژماركردنی دەنگەكان دەكرێت. ئەردۆغان كە ماوەی 20 ساڵە لە دەسەڵاتدایە، لە هەڵبژاردنی ئەمڕۆشدا چانسی زیاتری سەركەوتنی هەیە بەبەراورد بە ركابەرەكەی كە كەمال كلیچدارئۆغلۆی سۆسیال دیموكراتە. ئەمڕۆ دەنگدەرانی توركیا كە ژمارەیان (60 ملیۆن) كەسە، لەنێوان دوو تێڕوانیندا بۆ داهاتووی وڵاتەكەیان هەڵبژاردن دەكەن، دەنگ بە بەردەوامبوونی ئەردۆغانی ئیسلامی كۆنەپارێز دەدەن كە تەمەنی 69 ساڵە‌و هێشتا لە دەسەڵات تێرنەبووە یاخود دەنگ بە كەمال كلیچدارئۆغلۆی تەمەن (74 ساڵ) دەدەن‌و دیموكراتیەتێكی ئارام هەڵدەبژێرن، ئەمە وەكو ئەوەی كلیچدارئۆغلۆ دەیڵێت كە پێشتر فەرمانبەرێكی گشتی بووە.  ئەردۆغان لە گەڕی یەكەمی هەڵبژاردندا رێژەی 49,5%ی دەنگەكانی بەدەستهێنا، ئەمە نیشاندەری ئەوەیە سەرباری ئەو هەڵاوسانە ئابورییە گەورەی كە لە  توركیا هەیە‌و دۆخی ژیانی خێزانەكانی قورس كردووە، هێشتا دەنگدەرانی ئەو وڵاتە بەشێوەیەكی بەرفراوان پاڵپشتی لە ئەردۆغان دەكەن.  ئەم پشتیوانییە بۆ بەردەوامبوونی ئەردۆغان لە دەسەڵات، لە گەڕی یەكەمدا تەنانەت لەو ناوچانەش بینرا كە شوباتی ئەمساڵ بومەلەرزە لێیدا‌و لانی كەم 50 هەزار كەسی كوشت‌و نزیكەی سێ ملیۆن كەسی بێ مال‌و حاڵ كرد، دەنگدانی خەڵكی ئەم ناوچانە بۆ ئەردۆغان پێچەوانە پێشبینییەكانی بەر لە گەڕی یەكەمی هەڵبژاردن بوو.  ئەمڕۆ كەمال كلیچدارئۆغلۆ ركابەرایەتی ئەردۆغان دەكات، كەمال كە پسپۆڕێكی ئابورییە، حەزدەكات وەكو "باوە گەورەی دیموكراتیەت لە توركیا" خۆی بناسێنێت، ئەم پیاوە لە گەڕی یەكەمدا نەیتوانی بە باشی پرسی قەیرانی ئابوری مەترسیداری توركیا بقۆزێتەوە بۆ ئەوەی بەسەر سەرۆكی ئێستادا سەركەوێت.  كلیچدارئۆغلۆ كە سەرۆكی پارتی گەلی كۆماریی (جەهەپە)یە‌و پارتەكەی لەلایەن مستەفا كەمال ئەتاتورك دامەزرێنەری كۆماری توركیاوە دروستكراوە، بەڵێنی ئەوە دەدات "بەهار بهێنێت بۆ توركیا"، دەیەوێت سیستەمی پەرلەمانی بگەڕێنێتەوە‌و سیستەمە سەرۆكایەتییەكەی ئەردۆغان هەڵوەشێنێتەوە، لەپاڵ ئەمەدا بەڵێنی سەربەخۆكردنی دادگا‌و میدیاكان دەدات.  بەر لە دوو هەفتە‌و لە گەڕی یەكەمدا كلیچدارئۆغلۆ رێژەی 45%ی دەنگەكانی بەدەستهێنا، سەرباری ئەوەی جارێكی تر پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) وەكو نوێنەری زۆرینەی كورد لە توركیا پشتیوانی خۆی بۆ راگەیاندووە، بەڵام هێشتا چانسی سەركەوتنی كلیچدارئۆغلۆ لە هەڵبژاردنی ئەمڕۆدا لاوازە. راپرسییەكان دەریدەخەن بە جیاوازی 5 پۆینت لەدوای ئەردۆغانەوەیە.  یەك ملیۆن چاودێر كلیچدارئۆغلۆ توشی شۆك بوو كاتێك لە گەڕی یەكەمدا هەڵبژاردنی نەیبردەوە، چونكە ئەمە پێچەوانەی پێشبینی كەمپەكەی‌و زۆربەی راپرسییەكان بوو.  بەهۆی ئەوەی میدیاكان لە توركیا زۆربەیان تەرخانكراون بۆ هەڵمەتی ئەردۆغان، كلیچدارئۆغلۆ بۆ گەڕی دووەمی هەڵبژاردن پەنای بۆ تویتەر برد، لایەنگرەكانیشی هەڵمەتی دەرگا بە دەرگایان رێكخست بۆ دووبارە كۆكردنەوەی دەنگدەران.  ستراتیژی كلیچدارئۆغلۆو لایەنگرانی بۆ هەڵبژاردنی ئەمڕۆ (8 ملیۆن 300 هەزار) دەنگدەرە كە لە گەڕی یەكەمدا بایكۆتیان كردووە‌و نەچونەتە سەر سندوقەكانی دەنگدان. گەڕی یەكەمی هەڵبژاردنی ئاستی بەشداری دەنگدەران گەیشتە 87%، چونكە لە یەك رۆژدا هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی‌و پەرلەمانی بەڕێوەچوو، بەڵام ئەمڕۆ تەنیا هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیە، رەنگە ئەمە كاریگەری لەسەر ئاستی بەشداری هەبێت.  لەبەرامبەردا بۆ گەڕی دووەمی هەڵبژاردن، ئەردۆغان قسەكردنی لەناو كۆبونەوە جەماوەرییەكاندا زیاتر كرد، ئەمەش پاڵپشت بەو گۆڕانكارییانەی كە لە توركیا روودەدات لەوكاتەوە كە ئەو دەسەڵاتی گرتوەتە دەست، سەرەتا وەكو سەرۆك وەزیران لە ساڵی 2003‌و دواتریش لە 2014وە وەكو سەرۆكی وڵات.  ئەردۆغان كە لەماوەی ساڵێكدا سێجار ئاستی كەمترین موچەی بەرزكردوەتەوە، بۆ گەڕی دووەم لەپێناو مانەوەی لە دەسەڵاتدا بەخشندە تر بووە‌و بەڵێنی ئەوەی داوە دەرماڵەی تایبەت بەو خوێندكارانە بدات كە بەهۆی بومەلەرزەكەوە كەسوكاریان لەدەستداوە.  دوێنێ ئەردۆغان وتی:" یەكشەممە رۆژێكی تایبەتە بۆ هەموومان. سەردەمی كودەتا‌و حوكمی سەربازی بەسەرچووە". لەدواین چالاكی خۆیدا بەر لە هەڵبژاردنی گەڕی دووەم، ئەردۆغان سەردانی گڵكۆی مەرجەعە سیاسییەكەی كرد كە (عەدنان مەندەریس) كە سەرۆك وەزیرانی ئیسلامی- نەتەوەپەرەستی توركیا بوو، ساڵی 1961 دەسەڵاتی سەربازی كودەتای بەسەردا كرد‌و لەسێدارەی دا.  ئەمڕۆ كە گەڕی دووەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی لە توركیا بەڕێوەدەچێت، هاوكات یادی 10 ساڵەی خۆپیشاندانەكانی "غیزی"یە كە لە ئیستانبوڵ دەستیپێكردو دواتر سەرتاسەری وڵاتی گرتەوە، ئەم خۆپیشاندانانە یەكەم شەپۆلی ناڕەزایەتی بوون دژ بە حوكمڕانییەكەی ئەردۆغان، بەڵام بەتوندی سەركوتكرا.  بۆ دەنگدانی ئەمڕۆ، ئۆپۆزسیۆن بڕیاریداوە "بۆ هەر سندوقێكی دەنگدان  5 چاودێر دابنێت" واتا بە تێكڕا (1 ملیۆن) چاودێر.  نێردەی هاوپەشی رێكخراوی ئاسایش‌و هاریكاری ئەوروپا‌و ئەنجومەنی ئەوروپا لە راپۆرتی خۆیدا سەبارەت بە گەڕی یەكەمی هەڵبژاردن لە توركیا دەڵێ: هەڵبژاردنەكە لە كەشێكی پڕ لە كێبركێدا بەڕێوەچووە. میدیاكانی توركیا بێ پاساو پێشڕەوییان بە ئەردۆغان بەخشیوە.  هاوپەیمانەكانی توركیا بە دیاریكراویش پەیمانی باكوری ئەتڵەسی "ناتۆ" بەچڕی چاوەڕوانی دەرچوونی ئەنجامی هەڵبژاردن دەكات كە پێشبینی دەكرێت ئێوارەی ئەمڕۆ ئەنجامە بەراییەكانی بڵاوبكرێتەوە.