درەو: نوسەر (Nick Turse) لە پێگەی (the intercept) ئەمریكی, راپۆرتێكی  بە ناونیشانی (مووشەك و فرۆكەی بێفرۆكەوان لەنێو چەكە دزراوەكانی ئەمریكادایە لە عێراق و سوریا) بڵاوكردووەتەوە, كە ئەمە پوختەیەكەیەتی: 🔹بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا لە عێراق و سوریا, بەدەست دزینی چەك و كەرەستە سەربازییەكانەوە دەناڵێنێت. 🔹چەك و كەرەستەی سەربازی هەستیار لەنێو كەلوپەلە دزراوەكاندایە,  سیستمی تەقاندنی موشەكی ئاڕاستەكراو و هەروەها فرۆكەی بێفرۆكەوانیش لە عێراق دزراون. 🔹بنكەكانی ئەمریكا لە عێراق و سوریا لە رووكەشدا بۆ روبەڕوبونەوەی داعش لەوێن, بەڵام بەپلەی یەكەم بۆ راگرتنی هەژموونی ئێران بەكاردەهێنرێن. 🔹لەدوای سەرهەڵدانی جەنگی غەزەوە لە (7)ی تشرینی یەكەم, ئەو بنكانە روبەڕوی هێرشی رێكخراو بونەوە بە موشەك و فرۆكە بێفرۆكەوان, وەك بەشێك لە جەنگێكی رانەگەیەندراو لەنێوان ئێران و میلیشیاكانی هاوپەیمانی. 🔹ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ناتوانێت كەرەستە سەربازییەكانی بپارێزێت, چی جای سەربازەكانی. 🔹وردەكاری لەباری ئەو دزییانە لە عێراق, دۆزراونەتەوە, كە سوپای ئەمریكا هەرگیز راینەگەیاندووە لە دۆسیەكان لێكۆڵینەوە تاوانكارییەكان و لەڕێی یاسای ئازادی زانیارییەوە بەدەستهاتوون. 🔹لێكۆڵەرە سەربازییەكان ئاگاداركراون, (13) فرۆكەی بێفرۆكەوانی بازرگانی, كە بەهاكەی دەگاتە (162.500) دۆلار, لە دامەزراوەیەكی ئەمریكا لە هەولێر دزراون, لەساڵی رابردودا, هیچ گومانلێكراوێك دەستنیشان نەكراوەو هیچ سەرداوێكی دۆسیەكەش باسنەكراوە. 🔹چەندین چەك و كەرەستەی هەستیار بە كردنە ئامانجی یەكەی بینین و موشەكی جۆری جافیلین, لە بنكەی پرۆسەكانی پێشەوە لە بەغداد دزراون, یان لەكاتی ناردنی بەرەو ئەوێ‌ دزراون. 🔹لێكۆڵەرەوەكان پێیانوانەبووە, دزییەكان كارێكن لەناوخۆدا كرابێتن, هیچ فەرمانبەرێكی ئەمریكی ناسراو بەشداری نەكردووە لەو پرۆسەیەدا. 🔹لێكۆڵەرەوەكان ئاماژە بەوە دەكەن, خەڵكە ناوخۆییەكان گومانلێكراون, رێكخراوە تاوانكارییەكانی عێراق و میلیشیا چەكدارەكان, كە كاروانی چەك و كەرەستەكانی ئەمریكا دەكەنە ئامانج. 🔹لەمساڵدا, لایەنی كەم  چوار دزی گەورە رویانداوە, لە ساڵی (2020-2022)ش, چەك و كەرەستەی ئەمریكی لە عێراق و سوریا دزراوە, بە بۆمبی (40)ملیمی بەهێز لە تەقینەوەو موشەكی قەڵغان بڕو كەرەستەو كەلوپەلی تۆپهاوێژی مەیدانی و كەرەستەی نادەستنیشانكراو, (2) لەو روداوانە لە بنكەكانی سوریا رویانداوەو (3)یشان لە عێراق.   🔹ژمارەی ئەو دزیانەی كراون, نەزانراون, رەنگە پنتاگۆنیش نەزانێت.

(درەو): "سەرۆكی حزبەكان بۆیان نییە كاندیدی حزبەكانیان ناچار بكەن دەستلەكاركێشانەوە بنوسن" ئەمە یەكێك لە بنەماكانە كە دادگای فیدراڵی لە بڕیارەكەیدا دژی محەمەد حەلبوسی سەرۆكی لەكارلادراوی په‌رله‌مانی عێراق پشتی پێبەستووە، لە كوردستان هەندێك لە حزبە سیاسییەكان ئەم شێوازەیان لەگەڵ كاندیدەكانیان پەیڕەو كردووە. دادگای باڵای فیدراڵی عێراق دەقی ئەو بڕیارەی خۆی بڵاوكردەوە كە رۆژی 14ی ئەم مانگە دەریكرد‌و بەهۆیەوە محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمانی لە ئەندامێتی پەرلەمان خست.  دادگای لەسەر بنەمای سكاڵای (لەیس دلێمی) بڕیارەكەی لەدژی حەلبوسی دەركرد، لەیس ئەندامی پەرلەمانی عێراق بوو لە حزبی (تەقەدوم) كە حەلبوسی سەرۆكایەتی دەكات، كەوتە ناكۆكی سیاسی لەگەڵ سەرۆكی حزبەكەی، بەهۆیەوە حەلبوسی بەسودوەرگرتن لە پێگەكەی وەكو سەرۆكی پەرلەمان‌و سەرۆكی حزبی تەقەدومیش، ئیمزای لەسەر نوسراوێكی دەستلەكاركێشانەوەی پێشتری (لەیس دلێمی)ی كرد‌و لەئەندامێتی پەرلەمان دوریخستەوە.  لەیس لە دادگای فیدراڵی سكاڵای كرد، رەتیكردەوە دەستلەكاركێشانەوەی پێشكەش كردبێت، دەركەوت بەر لە كاندیدكردنی، حەلبوسی ئەم پیاوەی ناچاركردووە دەستلەكاركێشانەوە بنوسێت، بۆئەوەی ئەگەر رۆژێك پابەند نەبووە بە بڕیاری حزبەكەیەوە، لە ئەندامێتی پەرلەمان لابدرێت، لەیس دلێمی ئەم كارەی بۆ حەلبوسی كردبوو لەپێناو كاندیدكردنیدا بۆ پەرلەمان.  دادگای فیدراڵی هەم بڕیاری خۆی لەبارەی لادانی حەلبوسی لە ئەندامێتیی پەرلەمان‌و دواجاریش لە سەرۆكایەتی پەرلەمان بڵاوكردەوە، هەم ئەو بنەمایانەشی خستەڕوو كە لە بڕیارەكەیدا بۆ لادانی حەلبوسی پشتی پێبەستووە.  "سەرۆكی هەر حزبێك كاندیدەكانی ناچار بكات بەوەی داوای دەستلەكاركێشانەوە پێشكەش بكەن‌و ئەو نوسراوە لای خۆیان بپارێزن‌و هەركاتێك بیانەوێت بەكاری بهێنن، پێچەوانەی بنەماكانی دەستورو حوكمی ماددەكانی (5-6-14-16-17-20-39-50)ی دەستورە‌و لادانێكی گەورەی پرۆسەی دیموكراتیی" ئەمە یەكێك لەو بنەمایانەیە كە دادگای فیدراڵی لە بڕیارەكەیدا دژی حەلبوسی پشتی پێبەستووە.  لە هەرێمی كوردستان لەماوەی رابردوودا چەند حاڵەتێكی پڕكردنەوەی نوسراوی دەستلەكاركێشانەوە بە كاندیدەكان لەلایەن حزبە سیاسییەكانەوە تۆماركراوە، لە دیارترین نمونەش لادانی (فەرهاد سەنگاوی) پەرلەمانتاری پێشووی یەكێتیی، لەسەر بنەمای نوسراوێك كە پێشوەختەو بەر لە هەڵبژاردن بۆ دەستلەكاركێشانەوە نوسیبووی، سەرباری ئەمە لە چەند حزبێكی تر ئەم شێوازی دەستلەكاركێشانەوە پێشوەختە بە كاندیدەكان هەبووە.   

  (درەو): دامەزراوەی "عراق المستقبل" بۆ توێژینەوەو راوێژكاریی ئابوریی لە راپۆرتێكدا: •    تێكڕای كاڵای هەناردەكراوی چین بۆ عێراق تاوەكو كۆتایی ئەیلولی ئەمساڵ گەیشتوەتە (10 ملیار‌و 700 ملیۆن) دۆلار. •    ساڵی رابردوو لە هەمان وادەدا تێكڕای هەناردەی چین بۆ عێراق بڕی (9 ملیارو 600 ملیۆن) دۆلار بووە. •    ئەمساڵ ئاستی هەناردەی چین بۆ عێراق بەرێژەی (11.5%) زیادی كردووە. •    ئامێرە كارەباییەكان بەرزترین رێژەی هەناردەی چینی بۆ عێراق پێكهێناوەو ئەمساڵ بەهاكەی (2 ملیارو 14 ملیۆن) دۆلار بووە‌و بەراورد بە ساڵی رابردوو بەرێژەی 34% زیادی كردووە. •     هەناردەی ئاسن‌و ستیل لە چینەوە بۆ عێراق ئەمساڵ بەڕێژەی 39% زیادی كردووە. •    بەراورد بە هەمان وادە لە ساڵی رابردوودا، ئەمساڵ هەناردەی ئامێرە ئەلیكترۆنییەكان لە چینەوە بۆ عێراق بەڕێژەی 5% كەمیكردووە.  

درەو: سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بدرێتەوە بە تەقەدومی حەلبوسی ئەوا ( زیاد جەنابی یان هەیبەت حەلبوسی) چانسی وەرگرتنی سەرۆكی پەرلەمانیان هەیە، ئەگەر پۆستەكە بەر حزبی سیادەی خەمیس خەنجەر بكەوێت ئەوا (سالم عیساوی) چانسی هەیە ببێتە سەرۆكی پەرلەمان، ئەگەر بۆ هاوپەیمانی عەزم بێت ئەوا  موسەنا سامەڕائی  چانسی وەرگرتنی هەیە، هەریەك لە مەحمود مەشهەدانی و تەلال زەوبەعی و خالید عوبەیدی  چاویان لە وەرگرتنی ئەو پۆستەیە. رۆژی 2023/11/14 دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیاری دوورخستنەوەی محەمەد حەلبوسی لە ئەندامێتی پەرلەمانی عێراق دەركردو رایگەیاند " بڕیاری كۆتایهێنان بە ئەندامێتی محەمەد حەلبوسی، سەرۆكی پەرلەمان، هیچ جۆرە تانەیەكی یاسایی لێنادرێت" بڕیارەكەی  دادگای فیدراڵی لەسەر بنەمای سكاڵایەك بوو كە هەردوو پەرلەمانتار (لەیس دلێمی)‌و (باسم خەشان) وەكو لایەنی سێیەم لە دۆسیەكەدا تۆماریانكردووە. ئێستا پەرلەمانی عێراق كۆبوونەوەكانی بە نائاسایی دەكات، چونكە بەپێی دەستوری عێراق دەبێت لەیەكەم كۆبوونەوەدا سەرۆكی پەرلەمانی عێراق هەڵبژێردرێت، بەڵام لە ئێستادا گفتوگۆ لەسەر شوێنگرەوەی حەلبوسی دەكرێت، كە پشكی پێكهاتەی سونەیە لە عێراقدا. لە ئێستادا ناوی چەند كەسایەتییەكی سونەكان دەهێندرێت بۆ شوێنگرەوەی محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق. كاروان یاروەیس ئەندامی پەرلەمانی عێراق بە (درەو)ی راگەیاند: لە ئێستادا لەناو لایەنە سونییەكان و پەرلەمانتاران باس لە شوێنگرەوەی حەلبوسی دەكرێت لەگەڵ ئەوەی لەم بارودۆخەدا قورسە سەركردەكانی سوونە بڕیارێكی یەكگرتوویان هەبێت لەسەر پرسی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق، بەڵام سیناریۆو چانسەكان بەم شێوەیەیە تا ئێستا: •    چانسی یەكەم تا ئێستا بۆ تەقەدوومە بەسەرۆكایەتی محەمەد حەلبوسی، ئەگەر لایەنەكان رەزامەند بن پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بدرێتەوە بە تەقەدوم، بەتایبەت باس لەوە دەكرێت گفتوگۆ هەیە لە نێوان لایەنەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی و تەقەدوومی سەربە محەمەد حەلبوسی كە ئەو پۆستە بدرێتەوە بە تەقەدووم، لەو حاڵەتەدا چانسی زیاد جەنابی و هەیبەت حەلبوسی زۆرە بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستە. •    چانسی دووەم بۆ حزبی سیادەیە بەسەرۆكایەتی خەمیس خەنجەر، خۆ ئەگەر پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بەر سیادە بكەوێت ئەوا سالم عیساوی چانسی گەورەی هەیە بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستە. •    چانسی سێیەم بۆ هاوپەیمانی عەزمە بەسەرۆكایەتی موسەنا سامەڕایی،  ئەوا چانسی وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان لەلایەن موسەنا سامەڕاییەوە هەیە. •    هەریەك لە مەحمود مەشهەدانی و تەلال زەوبەعی و خالید عوبەیدیش چانسیان هەیە. حەلبوسی كە سەرۆكایەتی حزبی (تەقەدوم) دەكات، لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەلەمانی عێراقدا كە ئۆكتۆبەری 2021 بەڕێوەچوو، براوەی یەكەمی پێكهاتەی سوننەكان و یەكێك لە براوە گەورەكانی هەڵبژاردن بوو لەسەرتاسەری عێراق. لەسەرەتای دانوستانی پێكهێنانی حكومەتەوە، حەلبوسی لەگەڵ بارزانی و موقتەدا سەدر هاوپەیمانێتی كرد، لەچوارچێوەی ئەم هاوپەیمانێتییەدا بۆ جاری دووەم وەكو سەرۆكی پەرلەمان هەڵبژێردرایەوە، بەڵام دوای كشانەوە سەدر لە پەرلەمان، حەلبوسی چووە رێككەوتن لەگەڵ لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی و لەچوارچێوەی ئەم رێككەوتنەدا جارێكی تر متمانەی وەكو سەرۆكی پەرلەمان بۆ نوێكرایەوە. پۆستی سەرۆكی پەرلەمان گەورەترین پێگەی سیاسی تایبەت بە سوننەكانە لە عێراقی دوای سەددامدا، لەوكاتەوە هەر كەسێك لە پێكهاتەی سوننە ئەم پۆستەی بەدەستەوە بووبێت، وەكو كەسی ژمارە (1)ی پێكهاتەكە مامەڵەی كردووە، بۆیە دورخستنەوەی لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە بەبێ كاردانەوە نامێنێتتەوە. كۆتایهێنان بە ئەندامێتیی حەلبوسی لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە لەسەر بنەمای سكاڵایەك بوو كە هەردوو پەرلەمانتار (لەیس دلێمی)‌و (باشم خەشان) وەكو لایەنی سێیەم لە دۆسیەكەدا تۆماریانكردووە. لەم دۆسیەیەدا، پەرلەمانتار باسم خەشان بەڵگەی خستوەتەڕوو كە دەیسەلمێنێت محەمەد حەلبوسی تێوەگلاوە لە گرێبەستكردن لەگەڵ كۆمپانیایەكی بیانی كە بەڕێوەبەری ئەو كۆمپانیایە پێشتر سسەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بووە‌و كۆمپانیاكەش یەكێك لە ئامانجەكانی بریتییە لە ئاسایكردنەوەی پەیوەندی ئیسرائیل لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكەدا. سەرباری ئەمە، لەسەر دۆسیەی پەرلەمانتار (لەیس دلێمی)، كە لەلایەن حەلبوسییەوە كۆتایی بە ئەندامێتی لە پەرلەمان هێنراوە، دادگای فیدراڵی حوكمی داوە لەسەر ئەوەی بڕیاری كۆتایهێنان بە ئەندامێتی لەیس دلێمی نادروستە، بەوپێیەی پێشوەختە حەلبوسی ئەو پەرلەمانتارەی ناچاركردووە نوسراوی دەستلەكاركێشانەوەی بۆ بنوسێت. 22ی نیسانی 2022، محەمەد حەلبوسی بە فەرمانێك (لەیس دلێمی) لە ریزەكانی حزبی (تەقەدوم) دورخستەوە، ئیتر لەوكاتەوە كێشەی نێوان حەلبوسی‌و دلێمی پەرەی سەند. كۆتایهێنان بە ئەندامێتی حەلبوسی لە پەرلەمانی عێراق كە ئێستا پیاوی ژمارە (1)ی سوننەكانە لە عێراق، سەرەتای قەیرانێكی نوێ دەبێت لەناو پێكهاتەی سوننە‌و لەبەرامبەریشدا لەگەڵ شیعەكان، بەتایبەتی كە عێراق لەسەروبەندی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكاندایە.  

راپۆرتی: درەو 🔻 ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، دواین ئاماری خۆی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) لە (18/10/2023) بۆ مانگی ئەیلولی (2023) بڵاو کردەوە، بەپێی ئامارەکە لە (9) مانگدا؛ 🔹 لە سێ چارەکی یەکەمی (2023)دا ئامارەکان دەگاتە (215 هەزار و 990) حاڵەتی هاوسەرگیری تۆمارکراو، کە (183 هەزار و 562) گرێبەستیان بە ڕێژەی (85%) لە دادگاکان و (32 هەزار و 428) حاڵەتیان بە ڕێژەی (15%) لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. 🔹 (54 هەزار و 494) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە. نزیکەی (74%)ی جیابوونەوەکان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلاکراونەتەوە! کە (40 هەزار و 162) کۆی حاڵەتەکان بوە! تەنها (26%)ی جیابوونەوەکان بە بڕیاری دادگا یەکلاکراونەتەوە کە ژمارەیان (14 هەزار و 332) حاڵەت بووە. ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە عێراق بۆ سێ چارەکی یەکەمی 2023 رۆژی (18/10/2023) ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، داتاکانی خۆی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) بۆ مانگی ئەیلولی (2023) بڵاو کردەوە، تێیدا هاتووە؛ (17 هەزار و 634) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (14 هەزارو 215) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 419) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (5 هەزار و 462) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 508) حاڵەتیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 954) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە هەڵدانەوەی ئامارەکانی مانگەکانی پێشووتری ئەمساڵ حاڵەتەکان لە سێ چارەکی یەکەمی (2023)دا دەگاتە (215 هەزار و 990) هاوسەرگیری تۆمارکراو و (54 هەزار و 494) حاڵەتی جیابوونەوەی هاوسەران. بە جۆرێک؛ # لە کانونی دووەمی 2023 دا، (25 هەزار و 406) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 300) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 106) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هەر لە هەمان ماوەدا (6 هەزار و 335) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 428) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار 907) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە کانونی شوباتی 2023 دا، (27 هەزار و 510) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 16) گرێبەستیان لە دادگاکان و (5 هەزار و 494) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لەگەڵ ئەوەشدا (6 هەزار و 147) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 506) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 641) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی ئازاری 2023 دا، (27 هەزار و 613) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (24 هەزارو 376) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار 237) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (6 هەزار و 518) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە، کە (هەزارو 685) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزارو 833) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی نیسانی 2023 دا، کەمترین ڕێژەی هاوسەرگیری تۆمارکراوە بەراورد مانگەکانی دیکەی سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ، بەجۆرێک؛ (17 هەزار و 105) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (14 هەزارو 786) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار و 319) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە هەمان شێوەی ئامارەکانی هاوسەرگیری کەمترین ڕێژەی جیابوونەو لەم مانگەدا تۆمار کراوە کە بریتی بووە لە؛ (4 هەزار و 643) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 326) حاڵەتیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 317) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # بە پێچەوانەی مانگی نیسان لە مانگی ئایاری 2023 دا، بەرزترین ڕێژەی هاوسەرگیری تۆمارکراوە بەراورد مانگەکانی دیکەی سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ، بەجۆرێک؛ (28 هەزار و 840) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (25 هەزارو 610) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 230) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات ئامارەکانی جیابوونەوە، کە لەم مانگەدا تۆمار کراوە بریتی بووە لە؛ (6 هەزار و 728) حاڵەتی جیابوونەوە کە (هەزارو 796) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 932) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە حوزەیرانی 2023 دا، (25 هەزار و 687) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 688) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار 999) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لەگەڵ ئەوەشدا (5 هەزار و 880) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 449) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 431) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی تەموزی 2023 دا، (26 هەزار و 778) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 731) گرێبەستیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 47) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (5 هەزار و 808) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 549) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزارو 259) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە ئابی 2023 دا، (19 هەزار و 417) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (14 هەزارو 840) گرێبەستیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 577) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات بەرزترین ڕێژەی جیابوونەو لەم مانگەدا تۆمار کراوە لە سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ، کە بریتی بووە لە؛ (6 هەزار و 937) حاڵەتی جیابوونەوەی تۆمار کراو، کە (2 هەزارو 85) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 888) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. کەواتە کۆی حاڵەتەکان (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) لە سێ چارەکی یەکەمی (2023)دا دەگاتە (215 هەزار و 990) هاوسەرگیری تۆمارکراو، کە (183 هەزار و 562) گرێبەستیان بە ڕێژەی (85%) لە دادگاکان و (32 هەزار و 428) حاڵەتیان بە ڕێژەی (15%) لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (54 هەزار و 494) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە. ئەوەی جێگەی تێڕامانە نزیکەی (74%)ی جیابوونەوەکان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلاکراونەتەوە کە (40 هەزارو 162) کۆی حاڵەتەکان بوەوە تەنها (26%)ی جیابوونەوەکان بە بڕیاری دادگا یەکلاکراونەتەوە کە (14 هەزار و 332) حاڵەت بووە. (بڕوانە خشتە و چارتی هاوپێچ)      

(درەو):  ئەمریكاو توركیا لەسەر پرسی لادانی محەمەد حەلبوسی لە پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق هاتونەتە سەر خەت، ئەمریكا گومانی لە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی هەیە، داوا دەكات دادگا سەربەخۆ بێت.  سەرباری ئەوەی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق جەخت لەسەر لادانی محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمان دەكاتەوە لە پۆستەكەی، بەڵام ئەلینا رۆمانۆسكی باڵیۆزی ئەمریكا لە بەغداد هێشتا وەكو سەرۆكی پەرلەمان، حەلبوسی دەناسێنێت.  رۆمانۆسكی دوێنێ لەگەڵ فایەق زێدان سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق كۆبووەوە، باسی پەرەسەندنەكانی ئەمدواییەی عێراقی لەگەڵدا كرد‌و وتی:" گرنگە دادگایەكی سەربەخۆ هەبێت كە رێوشوێنی یاسایی بگرێتەبەر‌و لە بڕیارەكانیدا پشت بە دەستور ببەستێت". دوای دیدارەكەی لەگەڵ فایەق زێدان، خاتوونی باڵیۆزی چاوی بە محەمەد حەلبوسی كەوتووە‌و وەكو سەرۆكی پەرلەمانی عێراق ناوی هێناوە. دوێنێ جاسم عمێری سەرۆكی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق رایگەیاند" بڕیاری كۆتایهێنان بە ئەندامێتی محەمەد حەلبوسی، سەرۆكی پەرلەمان، هیچ جۆرە تانەیەكی یاسایی لێنادرێت". توركیاش لەسەر دۆسییەكەی حەلبوسی هاتوەتە سەر خەت، عەلیڕەزا گۆنای باڵیۆزی توركیا لە بەغداد سەردانی حەلبوسی كرد، لەبارەی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵییەوە گفتوگۆی لەگەڵ كرد.  حەلبوسی نزیكە لە توركیاوە، هاوپەیمانی سیادە كە رێككەوتنی نێوان حەلبوسی‌و خەمیس خەنجەر بوو لەدوای هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق لە ئۆكتۆبەری 2021دا، سەرەتا لە توركیاوە موبارەكەی لێكرا.  لەدوای دەرچوونی بڕیاری دادگای فیدراڵییەوە، محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران‌و لەتیف رەشیدی سەرۆك كۆماریش لەگەڵ حەلبوسی دیداریان كردووە. لەپاش دەرچوونی بڕیاری لادانی لە ئەندامێتی پەرلەمان بەهۆی ساختەكردنی نوسراوی دەستلەكاركێشانەوەی پەرلەمانتارێكی حزبەكەی (تەقەدوم)، سێ وەزیری هاوپەیمانی تەقەدوم (وەزیری پلاندانان- وەزیری پیشەسازی- وەزیری رۆشنبیری) دەستلەكاركێشانەوەیان لە پۆستەكانیان پێشكەشكرد، پەرلەمانتارانی تەقەدومیش كە ژمارەیان 39 كەسە، ئەندامێتی خۆیان لە پەرلەمان هەڵپەسارد. هەندێك بڕیاری دادگای فیدراڵی لە رەهەندە یاساییەكەی دادەماڵن‌و دەڵێن ئێران لە پشت بڕیاری لادانی حەلبوسییەوەیە، بەتایبەتیش بەهۆی ئەوەی حەلبوسی لەگەڵ بارزانیدا لەدوای هەڵبژاردنە كێشەلەسەرەكەی 2021ی عێراق، چووە ناو كێشەی ناوخۆی ماڵی شیعەو لەبەرامبەر لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی نزیك لە ئێران، هاوپەیمانێتی لەگەڵ موقتەدا سەدر كرد، قسەكانی باڵیۆزی ئەمریكا نیشاندەری ئەوەیە واشنتۆنیش  لەم گۆشە نیگایەوە تەماشای دۆسیەكە دەكات. هەوڵی لادانی حەلبوسی لە پۆستی سەرۆكی پەرلەمان نوێ نەبوو، لەدوای كشانەوەی سەدر لە پرۆسەی سیاسیی، چەندجارێكی تریش هەوڵ بۆ دورخستنەوەی حەلبوسی لە ئارادا بوو، بەڵام هەموو جارەكان بە سەلامەتی لێی دەرچووە، تا دواجار سكاڵای پەرلەمانتارێكی حزبەكەی (لەیس دلێمی) لە دادگای فیدراڵی كاری خۆی كرد‌و حەلبوسی لە سەرۆكایەتی خست.  نەیارانی حەلبوسی تەنیا لەناو لایەنە شیعەكانی نزیك لە ئێراندا نین، لەناو پێكهاتەی سوننەشدا نەیاری زۆر بوو، تۆمەتبار دەكرا بە تاكڕەوی، هاوپەیمانی عەزم كە موسەننا سامەڕایی سەرۆكایەتی دەكات‌و نوێنەرایەتی پێكهاتەی سوننە دەكات، لە نەیارە سەرسەختەكانی حەلبوسی بوو، خەمیس خەنجەریش سەرباری ئەوەی بە فشاری توركیا‌و قەتەر هاوپەیمانێتی لەگەڵدا گرێدا بوو، بەڵام هێشتا دوردونگ بوو لێی، شیعەكان دۆخی حەلبوسییان لەناو پێكهاتەی سوننە قۆستەوە بۆ لێدانی گورزێكی بەهێز لە خۆی‌و حزبەكەی بەر لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە 18ی كانونی یەكەمی ئەمساڵدا، هەڵبژاردنێك كە حەلبوسی بە باشی خۆی بۆ ئامادە كردبوو، پێنج لیستی دروستكردبوو بۆ بردنەوەی هەڵبژاردنەكە.  شیعەكان پێشبینی ئەوە دەكەن، دوای دورخستنەوەی لە پۆستی سەرۆكی پەرلەمان، ناكۆكییەكان لەناو حزبی تەقەدوم بتەقنەوە بەڕووی حەلبوسیداو هەوڵی لادانی بدرێت لە پۆستی سەرۆكی حزب، بەڵام تائێستا حەلبوسی یەكگرتوویی حزبەكەی پاراستووە‌و دیارنییە تاكەی لەبەردەم گێژەڵوكەكەدا خۆی رادەگرێت.   

(درەو): بۆ تاوتوێكردنی پرسی دورخستنەوەی محەمەد حەلبوسی لە پۆستی سەرۆكی پەرلەمان  لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە، سبەینێ لایەنە شیعەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی‌و ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەت وەكو پێكهنەری حكومەت دوو  كۆبونەوەی بەپەلە دەكەن، پۆستی سەرۆكی پەرلەمان پڕدەكرێتەوە ؟ حەلبوسی دەكشێتەوە لە پەرلەمان‌و حكومەت ؟ عەباس عامری ئەمینداری گشتی چوارچێوەی هەماهەنگیی ئاشكرایكرد، سبەینێ چوارچێوەی هەماهەنگیی كۆبونەوەیەكی بەپەلە دەكات.  بەپێی قسەی عامری، دوای كۆبونەوەی چوارچێوەی هەماهەنگیی، هەر سبەینێ ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەت لە كۆشكی حكومەت كۆدەبێتەوە. چوارچێوەی هەماهەنگیی كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمانی عێراقە كە سەرۆك وەزیرانی داناوە، ئەم هاوپەیمانێتییە پێكدێت لە (نوری مالیكی+ هادی عامری+ قەیس خەزعەلی+ فالح فەیاز+ حەیدەر عەبادی+ عەممار حەكیم). ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەتیش هاوپەیمانێتی ئەو لایەنانەیە كە پێكەوە كابینەی حكومەتیان بە سەرۆكایەتی محەمەد شیاع سودانی دروستكردووە‌و پێكهاتوون لە هەریەكە لە (لایەنەكانی چوارچێوە+ هاوپەیمانی سیادەی حەلبوسی‌و خەمیس خەنجەر+ بابلیۆنی مەسحییەكان+ عەزمی سوننەكان+ پارتی‌و یەكێتیی لە كورد)، چوارچێوەی هەماهەنگیی زۆرینەی لەناو ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەتدا هەیە. كۆبونەوەكانی سبەینێی چوارچێوەی هەماهەنگیی‌و ئیدارەی دەوڵەت بۆ تاوتوێكردنی دۆخی پەرلەمانە دوای دورخستنەوە محەمەد حەلبوسی لە پۆستی سەرۆكی پەرلەمان لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە.  ئەگەری كشانەوەی حزبی تەقەدوم كە حەلبوسی سەرۆكایەتی دەكات لە پەرلەمان‌و هاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت ئەگەرێكی كراوەیە، ئەگەر خەمیس خەنجەر لە هاوپەیمانێتییەكەی لەگەڵ حەلبوسی بمێنێتەوە‌و لە پەرلەمان بكشێتەوە، ئەمە بەواتای ئەوە دێت زۆرینەی سوننەكان لە پەرلەمان كشاونەتەوە.  بڕیاری دادگای فیدراڵی بۆ لادانی حەلبوسی بڕیاری كۆتاییە، چونكە بەپێی دەستور بڕیارەكانی ئەم دادگایە تانەی لێنادرێت، بۆیە دەبێت لایەنەكانی چوارچێوەو ئیدارەی دەوڵەتیش رێوشوێن بۆ پڕكردنەوەی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بگرنەبەر.  بەگوێرەی لەحاڵەتی چۆڵبوونی پۆستی سەرۆكی پەرلەماندا، پەرلەمان بەزۆرینەی دەنگی دوو لەسەر سێی ئەندامانی پەرلەمان سەرۆكێكی نوێ هەڵدەبژێردرێت.  پارتی هاوپەیمانێكی بەهێزی محەمەد حەلبوسی سەرۆكی حزبی تەقەدومە، بارزانی یەكێك لەوانە بوو كە دوای هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق لە ئۆكتۆبەری 2021 رۆڵی بینی لە لێكنزیككردنەوەی حەلبوسی‌و خەمیس خەنجەر، دواجاریش رێكخستنەوەی ماڵی سوننەكان، بۆیە دەبێت لە كۆبونەوەی ئیدارەی دەوڵەتدا هەڵوێستی خۆی لەبارەی بڕیاری دادگا بۆ دورخستنەوەی حەلبوسی یەكلابكاتەوە.  حەلبوسی لەگەڵ بارزانیدا هاوپەیمانێتییان لەگەڵ موقتەدا سەدر كرد بۆ پێكهێنانی حكومەت لەدوای هەڵبژاردنەوە، دوای كشانەوەی سەدر لە پەرلەمان، حەلبوسی‌و بارزانی پێكەوە چوونە رێككەوتن لەگەڵ لایەنەكانی چوارچێوە بۆ پێكهێنانی ئەو حكومەتەی كە ئێستا لەسەر كارە.  بڕیاری دورخستنه‌وه‌ی حه‌لبوسی له‌ په‌رله‌مان گومانی له‌سه‌ر به‌ڕێوه‌چوونی پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان له‌ 18یی كانونی یه‌كه‌م و هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان له‌ 25ی شوبات دروستكردووه‌، به‌تایبه‌تی له‌كاتێكدا بڕیاره‌كه‌ ده‌رچوو كه‌ ئه‌مڕۆ حه‌لبوسی سه‌رۆكایه‌تی دانیشتنی په‌رله‌مانی ده‌كرد بۆ درێژكردنه‌وه‌ی كاری كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كان كه‌ رۆژی 7ی كانونی دووه‌م واده‌ یاساییه‌كه‌ی ته‌واو ده‌بێت، سه‌رباری ئه‌مه‌ كشانه‌وه‌ی حه‌لبوسی و هاوپه‌یمانه‌كانی له‌ په‌رله‌مان و حكومه‌ت گرفت بۆ پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كان دروستده‌كات.  

(درەو):  سەرۆكی پەرلەمانی عێراق، ئەندامێتی پەرلەمانی لەدەستدا، ئەمە بەپێی حوكمێكی دادگای باڵای فیدراڵی، بەوپێیەی سەرۆكی پەرلەمان پێشوەختە پەرلەمانتارێكی حزبەكەی خۆی ناچار كردووە دەستلەكاركێشانەوە بنوسێت.  دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیاریدا بە كۆتایهێنان بە ئەندامێتیی (محەمەد حەلبوسی) سەرۆكی پەرلەمان، وەكو ئەندام پەرلەمان.  بڕیارەكەی دادگا لە رۆژی دەرچوونییەوە، واتا لە ئەمڕۆوە دەچێتە بواری جێبەجێكردن، هاوكات لەگەڵ دەرچوونی بڕیارەكەدا، حەلبوسی دانیشتنی ئەمڕۆی پەرلەمانی هەڵگرت، كە یەكێك لە تەوەرەكانی نوێكردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانە.  كۆتایهێنان بە ئەندامێتیی حەلبوسی لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە لەسەر بنەمای سكاڵایەك بوو كە هەردوو پەرلەمانتار (لەیس دلێمی)‌و (باشم خەشان) وەكو لایەنی سێیەم لە دۆسیەكەدا تۆماریانكردووە. لەم دۆسیەیەدا، پەرلەمانتار باسم خەشان بەڵگەی خستوەتەڕوو كە دەیسەلمێنێت محەمەد حەلبوسی تێوەگلاوە لە گرێبەستكردن لەگەڵ كۆمپانیایەكی بیانی كە بەڕێوەبەری ئەو كۆمپانیایە پێشتر سسەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بووە‌و كۆمپانیاكەش یەكێك لە ئامانجەكانی بریتییە لە ئاسایكردنەوەی پەیوەندی ئیسرائیل لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكەدا.  سەرباری ئەمە، لەسەر دۆسیەی پەرلەمانتار (لەیس دلێمی)، كە لەلایەن حەلبوسییەوە كۆتایی بە ئەندامێتی لە پەرلەمان هێنراوە، دادگای فیدراڵی حوكمی داوە لەسەر ئەوەی بڕیاری كۆتایهێنان بە ئەندامێتی لەیس دلێمی نادروستە، بەوپێیەی پێشوەختە حەلبوسی ئەو پەرلەمانتارەی ناچاركردووە نوسراوی دەستلەكاركێشانەوەی بۆ بنوسێت. 22ی نیسانی 2022، محەمەد حەلبوسی بە فەرمانێك (لەیس دلێمی) لە ریزەكانی حزبی (تەقەدوم) دورخستەوە، ئیتر لەوكاتەوە كێشەی نێوان حەلبوسی‌و دلێمی پەرەی سەند.  كۆتایهێنان بە ئەندامێتی حەلبوسی لە پەرلەمانی عێراق كە ئێستا پیاوی ژمارە (1)ی سوننەكانە لە عێراق، سەرەتای قەیرانێكی نوێ دەبێت لەناو پێكهاتەی سوننە‌و لەبەرامبەریشدا لەگەڵ شیعەكان، بەتایبەتی كە عێراق لەسەروبەندی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكاندایە. حه‌لبوسی كه‌ سه‌رۆكایه‌تی حزبی (ته‌قه‌دوم) ده‌كات، له‌ هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته‌ی په‌له‌مانی عێراقدا كه‌ ئۆكتۆبه‌ری 2021 به‌ڕێوه‌چوو، براوه‌ی یه‌كه‌می پێكهاته‌ی سوننه‌كان و یه‌كێك له‌ براوه‌ گه‌وره‌كانی هه‌ڵبژاردن بوو له‌سه‌رتاسه‌ری عێراق. له‌سه‌ره‌تای دانوستانی پێكهێنانی حكومه‌ته‌وه‌، حه‌لبوسی له‌گه‌ڵ بارزانی و موقته‌دا سه‌در هاوپه‌یمانێتی كرد، له‌چوارچێوه‌ی ئه‌م هاوپه‌یمانێتییه‌دا بۆ جاری دووه‌م وه‌كو سه‌رۆكی په‌رله‌مان هه‌ڵبژێردرایه‌وه‌، به‌ڵام دوای كشانه‌وه‌ سه‌در له‌ په‌رله‌مان، حه‌لبوسی چووه‌ رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كانی چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگیی و له‌چوارچێوه‌ی ئه‌م رێككه‌وتنه‌دا جارێكی تر متمانه‌ی وه‌كو سه‌رۆكی په‌رله‌مان بۆ نوێكرایه‌وه‌. پۆستی سه‌رۆكی په‌رله‌مان گه‌وره‌ترین پێگه‌ی سیاسی تایبه‌ت به‌ سوننه‌كانه‌ له‌ عێراقی دوای سه‌ددامدا، له‌وكاته‌وه‌ هه‌ر كه‌سێك له‌ پێكهاته‌ی سوننه‌ ئه‌م پۆسته‌ی به‌ده‌سته‌وه‌ بووبێت، وه‌كو كه‌سی ژماره‌ (1) پێكهاته‌كه‌ مامه‌ڵه‌ی كردووه‌، بۆیه‌ دورخستنه‌وه‌ی له‌لایه‌ن دادگای فیدراڵییه‌وه‌ به‌بێ كاردانه‌وه‌ نامێنێتته‌وه‌. له‌دوای په‌سه‌ندكردنی یاسای بودجه‌وه‌ له‌ حوزه‌یرانی ئه‌مساڵدا، ده‌نگوباس گه‌رم بوو له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی لایه‌نه‌كانی چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگیی كاریان به‌ حه‌لبوسی نه‌ماوه‌و ده‌یانه‌وێت له‌ پۆستی سه‌رۆكی په‌رله‌مان دوری بخه‌نه‌وه‌، به‌ڵام ئه‌و هه‌وڵه‌ش بێ ئه‌نجام مایه‌وه‌، بڕیاری دادگای فیدراڵی سه‌رباری ئه‌وه‌ی بڕیارێكی یاساییه‌و له‌سه‌ر بنه‌مای سكاڵا ده‌رچووه‌، به‌ڵام راسته‌وخۆ قسه‌وباسی له‌باره‌ی بوونی پاڵنه‌ری سیاسی له‌ دۆسیه‌كه‌دا دروستكردووه‌.   

(درەو): سوننەكان لە (9) هاوپەیمانێتی بەشداری لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان دەكەن، (5) لەم هاوپەیمانێتییانە لە كەركوك دەچنە ناو پرۆسەی هەڵبژاردنەوە، تەنیا حەلبوسی خۆی (5) هاوپەیمانێتی دروستكردووە، خەمیس خەنجەریش ئیدارەی (3) هاوپەیمانێتی دەدات. بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق كە بڕیارە رۆژی 18ی كانونی یەكەمی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت، سوننەكان بە ژمارەیەك لیست بەشداری دەكەن، ئەمە لەكاتێكدایە هەڵبژاردنەكە بەپێی سیستەمی سانت لیگۆ 1.7 بەڕێوەدەچێت، سیستەمێك كە زیاتر چانسی بردنەوە بە هاوپەیمانێتییە گەورەكان دەبەخشێت.  دیارترین هاوپەیمانێتییەكانی سوننە بۆ ئەم هەڵبژاردنە ئەمانەن: یەكەم: هاوپەیمانێتییەكانی حەلبوسی محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق بە (5) هاوپەیمانێتی جیاواز بەشداری لە پرۆسەی هەڵبژاردنەكەدا دەكات، هەندێك لە هاوپەیمانێتییەكان بەڕوون‌و راشكاوی سەربە حەلبوسی، هەندێكی تریان ئەو كەسانە سەرۆكایەتییان دەكەن كە لە حەلبوسییەوە نزیكن، هاوپەیمانێتییەكانی حەلبوسی ئەمانەن:   -    هاوپەیمانی "تەقەدومی نیشتمانی" كە حەلبوسی خۆی سەرۆكایەتی دەكات‌و لە پێنج پارێزگا دەچێنە ناو هەڵبژاردنەكەوە (بەغداد- ئەنبار- سەلاحەدین-نەینەواو- دیالە)، هاوپەیمانێتییەكە ئەم لایەنانە لەخۆدەگرێت:  •    (حزبی تەقەدوم) •    (پرۆژەی نیشتمانی عێراق) كە جەمال زاڕی سەرۆكایەتی دەكات •    حزبی (خیاری عەرەبی) بە سەرۆكایەتی عەبدولكەریم عەبتان •     حزبی (حەقی نیشتمانی) بە سەرۆكایەتی ئەحمەد مەساری •    حزبی (البواسل الوطني) بە سەركایەتی محەمەد قوتەیبە -    هاوپەیمانی (قمم) بە سەرۆكایەتی خالید بەتال وەزیری پیشەسازی، ئەم هاوپەیمانێتییە كۆمەڵێك حزبی بچوك لەخۆدەگرێت كە زۆرینەیان حزبی سێبەر یان كارتۆنین، هاوپەیمانێتییەكە لە هەردوو پارێزگای (ئەنبار-سەلاحەدین) دەچێتە ناو پرۆسەی هەڵبژاردنەوە.  -    هاوپەیمانێتی (ئەنبار ناسنامەمانە)، ئەم هاوپەیمانێتییە عەلی فەرحان پارێزگاری ئەنبار سەرۆكایەتی دەكات، ئەم هاوپەیمانێتییە چوار حزب لەخۆدەگرێت كە بریتین لە (صحوە العراق- تجمع التعاون- تجمع نهضە جیل- مشروع الإرادە الشعبیە)، ئەم هاوپەیمانێتییە بەتەنیا لە پارێزگای ئەنبار دەچێتە ناو هەڵبژاردنەوە.  -    هاوپەیمانێتی (القیادە) بە سەرۆكایەتی محەمەد تەمیم كە هەریەكە لە هاوپەیمانێتی (تەقەدوم)ی محەمەد حەلبوسی‌و (سیادە)ی خەمیس خەنجەر لەخۆدەگرێت، ئەم هاوپەیمانێتییە لە كەركوك‌و بەسرەو واست‌و بابل دەچێتە ناو هەڵبژاردنەوە.  -    هاوپەیمانی (خێمەی واست) بە سەرۆكایەتی عەدنان جحێشی كە هەردوو حزبی (التطور العراقی- سور الوطن) لەخۆدەگرێت‌و لە پارێزگای واست بەشداری هەڵبژاردنەكە دەكات. دووەم: هاوپەیمانێتییەكانی خەمیس خەنجەر خەمیس خەنجەر سەرۆكی هاوپەیمانی (سیادە) بە سێ هاوپەیمانێتی دەچێتە ناو هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانەوە، كە ئەمانەن:  -    حزبی (سیادە) كە خەمیس خەنجەر خۆی سەرۆكایەتی دەكات لە پارێزگاكانی (بەغداد- ئەنبار- سەلاحەدین- نەینەوا- دیالە) بەشداری هەڵبژاردن دەكات.  -    هاوپەیمانی عەرەبی لە كەركوك بە سەرۆكایەتی (راكان جبوری) پارێزگاری بەوەكالەتی كەركوك، ئەم هاوپەیمانێتییە هەریەكە لە (پرۆژەی عەرەبی) كە سەربە خەمیس خەنجەرە لەگەڵ (كەرامە)‌و (یەكێتی هێزە نیشتمانییەكان) لەخۆدەگرێت‌و لە پارێزگای كەركوك دەچێتە ناو هەڵبژاردنەوە.  -    هاوپەیمانی (قیادە) كە محەمەد تەمیم سەرۆكایەتی دەكات‌و هەریەكە لە حزبی (تەقەدوم)‌و (سیادە) لەخۆدەگرێت‌و لە پارێزگاكانی كەركوك‌و بەسرەو واست‌و بابل بەشداری هەڵبژاردن دەكات.  سێیەم: هاوپەیمانی حەسم ئەم هاوپەیمانێتییە سابت عەباسی وەزیری بەرگری عێراق سەرۆكایەتی دەكات‌و لە هەموو پارێزگاكانی عێراق بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان دەكات (هەڵبژاردنەكە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان ناگرێتەوە)، هاوپەیمانێتییەكە ئەم حزبانە لەخۆدەگرێت (الحل- متحدون- صدی المواطن- حركە العدل- تجمع تنمیە- الانتما‌ء الوطنی- حركە حسم للإصلاح- المجد- الكتلە العراقیە الحرة). چوارەم: هاوپەیمانی عەزم هاوپەیمانی (عەزم) كە موسەننا سامەڕائی سەرۆكایەتی دەكات ئەم حزبانە لەخۆدەگرێت (العزم- التصدی- الجماهیر الوطنیة- الوحدە العراقیة- التجمع من أجل الدیمقراطیة)، ئەم هاوپەیمانێتییە لە هەموو پارێزگا سوننەنشینەكان بەشداری هەڵبژاردن دەكات‌و لە پارێزگای كەركوكیش لەچوارچێوەی هاوپەیمانی (عروبە)دا دەچێتە ناو هەڵبژاردنەكەوە.   

یاسین تەها- خوێندكاری دكتۆرا لە مێژووی ئایین‌و ئایینزاكان، شارەزا لە كاروباری عێراق سێ هەفتەی یەكەمی پاش هێرشی پێچەوانەی ئیسرائیل بۆسەر كەرتی غەززە، بۆ كۆی جومگەكانی سیاسەت‌و حوكمڕانیی عێراق، دژوارو پڕ لە پێشهات‌و دڵەخورتێ بوو. لە سیناریۆی درێژەكێشانی جەنگەكە كە ئەگەرێكی زاڵە، یان فراوانبوونی بۆ جەنگێكی هەرێمایەتی كە ئەگەرێكی ڕێتێچووە، بارگرانی‌و پێشهاتی زیاتر لە عێراق چاوەڕوان دەكرێت. ئەم شرۆڤەیە هەوڵ دەدات خوێندنەوە بۆ لێكەوتەكانی جەنگەكە لەسەر عێراق‌و ئەگەرە ئاییندەییەكانیش بكات.   یەكەم- لێكەوتە ئەمنییەكان: هەڵوێستی گروپە شیعەكان لەپاش هێرشەكانی 7ی ئۆكتۆبەری 2023ی بزوتنەوەی حەماس بۆ ئۆردوگاكانی ئیسرائیل‌و پەرچەكرداری توندی سوپای ئەو وڵاتە بۆ تۆڵەكردنەوە لە غەززە، زۆر لە گروپە چەكدارە شیعەكانی عێراق لەڕێگەی بەیاننامەی جۆراوجۆرەوە هەڕەشەی بەئامانجگرتنی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكایان ڕاگەیاند[1]. هاندەرو پاساوی گروپە شیعەكانیش لەم پێشهاتە، تۆڵەكردنەوەی كۆمەك‌و پاڵپشتیی كراوەو بێسنوری واشینگتۆنە بۆ سوپای ئیسرائیل، كە بەپێی زۆر ڕێكخراوە نێودەوڵەتییەكان سیاسەتی "خاكی سوتماك" پەیڕەو دەكات. ئەم جموجۆڵەی گروپە ئێرانییەكان جگە لە بەهاناوەچوونی بزوتنەوەی حەماس كە ئێستا لە پێگەی هاوپەیمانیانە، ڕەهەندێكی تری هەیە كە درككردنە بەو مەترسییە گەورانەی كە ڕووبەڕووی "بەرەی موقاوەمە" بووەتەوە؛ ئەگەر هات‌و ئیسرائیل‌و ئەمریكا بگەنە ئامانجی پەڕوباڵكردنی حەماس یان لادانی لە حوكمڕانیی غەززە لەمەودای دووردا. ئەم دوو سیناریۆیە هەر كامیان سەر بگرێت، ئەوە پێشینەیەكی ناخۆش دەبێت بۆ حزبوڵڵا كە بەشێكە لە جەستەی ئێران. ئەگەر ئەو ئامانجە دوورمەودایانەی تریش بەدی بێن، كە دۆزینەوەی چارەسەرێكی سیاسییە بۆ ئەوەی ماوە لە مەسەلەی فەڵەستین، لەپاش لادانی گریمانكراوی حەماس، ئەوە پرسیاری سەخت ڕووبەڕووی "بەرەی موقاوەمە" دەبێتەوە. جیا لە بەیاننامەی گروپە شیعە ناسراو و فەرمییەكان، ڕووكارە سێبەرەكانیان ئەوەیشیان ئاشكرا كردووە (18ی ئۆكتۆبەری 2023) كە ژوورێكی عەمەلیات لە عێراق پێكهێنراوە بە ناوی "پاڵپشتیی گەردەلولی ئەقسا" كە باڵەكانی "موقاوەمەی ئیسلامی" لەخۆ دەگرێت[2]؛ ئەم ناوەش ناونیشانێكی بەرینە بۆ هەر گروپێك دژی دۆستایەتیی ئەمریكاو ئیسرائیل بێت‌و پێداگری لەسەر بەرەنگاربوونەوەیان بكات. هەر لەو چوارچێوەیەیشدا چەند هێرشێكی سنوردار كرانە سەر بنكەو پێگەكانی سوپای ئەمریكا لەهەریەك لە "هەریر"ی نزیك هەولێر، هەروەها "عەینولئەسەد"ی رۆژاوای عێراق (17ی ئۆكتۆبەر)، بەبێ ئەوەی زیانێكی ئەوتۆیان لێ بكەوێتەوە. هێرشەكان لەماوەی هەفتەیەكدا، هەڵكشان بۆ 13 هێرش دژی بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا لە عێراق‌و سوریا[3]. بەپێی قەبارەو ئاستی هێرشەكانیش، دەشێت ئەوەی لێ بخوێنرێتەوە سەرجەمیان زیاتر گەیاندنی پەیامن بە لایەنی ئەمریكی، تا ئەوەی راگەیاندنی جەنگ بن، چونكە سنوردارو كۆنترۆڵكراون؛ چەند گروپێكی چەكداریی عێراقیش بەرپرسیارێتیی ئەنجامدانی ئەو هێرشانەیان خستەئەستۆی خۆیان[4]. هەرچەندە سەرجەم سەكۆ ئەلەكترۆنییەكانی "موقاوەمەی ئیسلامی" ستایشی هێرشەكەی سەر بنكەی سەربازیی هەریریان كرد، بەڵام بەشێوەیەكی فەرمی گروپی "تشكیل الوارثین" بەرپرسیارێتییەكەی گرتەئەستۆ[5]. باوەڕیش وایە ئەم پێكهاتە نوێیە سێبەرە، ڕووكاری باڵە سەربازییەكەی بزوتنەوەی "حزب الله النجبا‌ء" بێت[6]. ئەم بزوتنەوەیەیش ڕاستەوخۆ سەر بە سوپای پاسدارانی ئێرانییە؛ بەشێك لە چەكدارەكانیشیان لە سوریا ئەرك دەبینن. ئەوان لە شەڕە سەختەكانی (2015)ی دژی گروپە بەرهەڵستكارەكانی ڕژێمی ئەسەد جەنگاون. بەپێی ئاماژەو بەڵگە بەردەستەكانیش، سوپای پاسداران جگە لە كۆمەكی دارایی ئەم گروپە، زانیاریی هەواڵگرییشی لەگەڵدا بەش دەكات، هەروەها لە هەڵبژاردنی بەرپرسان‌و شێوازی بەڕێوەبردنیشیدا رۆڵی راستەوخۆی هەیە[7].   بەپێی ئاماژەی بەیاننامەو جێپەنجەی هێرشەكانیش بێت، ئەوانەی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا دەكەنە ئامانج، هەر هێزەكانی چوارچێوەی هاوئاهەنگیی شیعەن، بەڵام بەشاردنەوەی بكەرانی ڕاستەقینەو پەردەپۆشكردنی بە ناوی خوازارو و سێبەر، دوو ئامانج دەپێكن: یەكەمیان، بەڕواڵەت وا خۆیان پیشان دەدەن، كە پابەندن بە بنەماكانی پرۆسەی سیاسی‌و رێككەوتننامەی درێژخایەن لەگەڵ ئەمریكا. دووەمیش لە پشت پەردەیشەوە دەسكەوتی هێرشەكان هەر بۆ شیعەی حوكمڕان حیسابە لای حەماس‌و شەقامی عەرەبیی هاوسۆز لەگەڵ فەڵەستین‌و ئێران‌و شەقامی تووڕەی شیعە؛ لە هەمان كاتیشدا هۆیەكە بۆ خۆهەڵكێشان‌و ئیحراجكردنی پێكهاتەی عەرەبی سوننەی عێراق‌و كەنداو، بەو پێیەی ئەوان لەم جەنگە خوێناوییەی غەززەدا شتێكی ئەوتۆیان پێ ناكرێت. سەرباری ئەم پێشهاتانەیش هێشتا باوەڕێك هەیە، بڕیاری بەرەنگاربوونەوەی سەرانسەری‌و گشتگیر لەلایەن گروپە ئێرانییەكانی عێراقەوە لەئارادا نەبێت؛ بەڵگەیش بۆ ئەمە رێكخراویی پەرچەكردارو كاردانەوەكانیان‌و هەبوونی هەماهەنگییە لەوەی زۆر تەشەنە نەكات‌و كاردانەوەی توند نەبێت. جگە لەوەیش، تۆنی هەڕەشەكانیشیان بەئاڕاستەیەكە ئەوان ڕاستەوخۆ نابنە بەشێك لە جەنگەكەی ئێستا، بەڵكو دەیبەستنەوە بە فراوانبوونی بازنەی جەنگەكەو پەڕینەوەی لە غەززە. ئەو لایەنەیشی لەم ڕیتمە دەرچوو، "ڕێكخراوی بەدر"ی "هادی عامری"یە كە هەڕەشەكانی ڕاشكاوانەترو گشتگیرتر بوون، بەراورد بە هاوتا شیعەكانی تری، لە چەشنی "العصائب"، "حركە النجبا‌ء"، "كتائب سید الشهدا‌ء"و تا ڕادەیەكیش "كتائب حزب الله"[8]، بەڵام ڕێكخراوی بەدریش دواتر هەڕەشە سەربازییەكانی گۆڕی بۆ داوای گوشاركردن بۆ كردنەدەرەوەی سوپا بیانییەكان لە عێراق، ئەویش "بەپێی خشتەیەكی كاتی‌و كورتخایەن"، لەڕێگەی حكومەتی عێراقەوە[9]. بەم پێیەیش عامری، كە یەكێكە لە پایەكانی چوارچێوەی هاوئاهەنگیی حوكمڕان، تۆپەكەی خستۆتەوە گۆڕەپانی میكانیزمە حكومی‌و یاسایییەكان؛ پێداگرییەكەیشی باسی هەنگاوی تاكلایەنەی تێدا نییە. شتێكی زانراویشە شیعەكان ماوەی سێ ساڵەو ڕاستەوخۆ لەپاش كوژرانی "جەنەراڵ سولەیمانی"و "ئەبو مەهدی موهەندیس"ەوە (كانوونی دووەمی 2020) داوای چوونەدەرەوەی سوپای ئەمریكاو بیانی دەكەن‌و ئەمەیشیان لە پەرلەمانی عێراق كردە بڕیار، بەبێ ئەوەی حكومەتەكانی كازمی‌و دواتریش سودانی توانیبێتیان جێبەجێی بكەن[10]. پێشهاتە ئەمنییە چاوەڕوانكراوەكان بەپێی ئەو زانیاری‌و لێدوان‌و ئاماژانەی بەردەستن، تێوەگلانی گروپە شیعەكانی عێراق لە جەنگی غەززە، پەیوەستە بە هەڵویست‌و رەوشی حزبوڵڵای لوبنان‌و دوا بریاری سوپای پاسدارانەوە كە "بەرەی موقاوەمە" ئاڕاستە دەكات‌و، لەسەروو ئەوانیشەوە ڕێبەری باڵای شۆڕشی ئێران. تائێستایش بەشداریی حزبوڵڵا لە جەنگەكە سنوردارو كۆنترۆڵكراوە، بەڵام ئەگەر پەرەی سەندو جەنگەكە بوو بە هەرێمایەتی لەنێوان بەرەی ئێرانی‌و بەرەی ئیسرائیل - ئەمریكا، ئەوە بەپێی هەموو ئاماژەیەك جگە لە گروپە عێراقییەكان، باڵە ئێرانییەكان لە سوریا، كۆمەڵی "أنصار الله"ی حوسییەكانی یەمەن، دەچنە جەنگەكەوە، بەهۆی ئەوەیشی ئیسرائیل پێی ناكرێت وەڵامی ئەم هەموو بەرەیە بداتەوە، ئەوكات بەرەنگارییەكە دەكەوێتە نێوان ئەمریكاو باڵە ئێرانییەكان[11]. لە ڕوونترین ئاماژەی ئەم ئەگەرەیشدا حوسییەكانی یەمەن شان بە شانی جموجۆڵی سنورداری گروپە عێراقییەكان، هاتنەسەر هیڵی گرژییەكان‌و لە پێشهاتێكی نوێدا ڕۆكێتی خۆیان هاوێشتە ئیسرائیل (31ی ئۆكتۆبەری 2023)[12]. ئەمەیش ڕوونترین پەیامی كرداری بوو كە لە حاڵەتی پەرەسەندنی جەنگدا، پێكدادان تەنیا لە غەززە نامێنێتەوەو، هەموو بەرە ئێرانییەكان گەرم دەبن، بە "بەرەی جۆڵان"ی سوریاشەوە كە ماوەی 30 ساڵە هێورە. چاوەكانیش لەسەر ئەوەن لە پەرەسەندنی گرژییەكاندا ئەویش هاوشێوەی باشوری لوبنان ببێتە دەلاقەی پێكدادان؛ بەمەیش بەشی زۆری پانۆراما ئێرانییەكە دەكەوێتە چالاكی‌و جموجۆڵ‌و دەمێنێتەوە سەر گەرووی هورمز. بەپێی پێدراوە بەردەستەكانیش باڵە سەربازییەكانی عێراق ئێستا خۆیان بۆ ئەو پێشهاتە ئامادە دەكەن؛ زانیاریی ئەوەیش هەیە كە ڕێنوێنی‌و پەیامیان لە سوپای پاسدارانەوە پێ گەیشتووە كە زیاتر پاڵپشتی‌و پشتیوانی هاوپەیمان‌و تەواوكەرەكانیان بن لە ناوچەكە[13]. ئەركی باڵە ئێرانییەكانی عێراق‌و یەمەن‌و سوریا، زیاتر ترساندن‌و گوشاركردنە لەسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا یان هاوپەیمانەكانی. لەم چوارچێوەیەیشدا هاوكات لەگەڵ هێرشەكانی رۆژاوای عێراق‌و هەریر، گروپێك كە ڕووكاری باڵە ئێرانییەكانە بە ناوی "ألویە الوعد الحق"، بنكە ئەمریكییەكانی وڵاتانی كوێت‌و "ئیماراتی عەرەبی"یان بەئامانجی خۆیان داناوە[14]. ئەم گروپەیش پێشتر هێرشیان كردووەتە سەر سعودیاو ئیمارات؛ دواتریش دەركەوت سەرچاوەی هێرشەكان لە عێراقەوە بووە. ئاماژەكانیش لەسەر ئەوەن "ألویە الوعد الحق" ڕووكاری "كتاب حزب الله" بن كە لە لیستی ئەمریكیدایە بۆ ڕێكخراوە تیرۆریستییەكان[15]. دووەم- لێكەوتە سیاسییەكان: جەنگی غەززە مەترسییەكی جددییە لەسەر حكومەتی سودانی‌و كۆی پرۆسەی سیاسیی عێراق. هەر بەم هۆیەیشەوە ماوەی دوو هەفتەیە پەرلەمانی عێراق خراوەتە حاڵەتی پەكخستن‌و، دوا دانیشتنی لە 17ی ئۆكتۆبەر بووە[16]؛ ئەمەیش بۆ ئەوەی لە دۆخی هەستیاری جەنگدا پەرلەمانتاری پارێزگاكان هەڵمەتی ئیمزاكۆكردنەوە دەست پێ نەكەن‌و گوشار لەسەر حكومەت دروست نەكەن، لە كاتێكدا بەپێی پەیڕەوی ناوخۆ پەرلەمان، دەبێت هەفتانە دوو دانیشتن ساز بكات‌و، نابێت مانگانە لە هەشت دانیشتن كەمتر گرێ بدات[17]. لە ماوەی ساڵێكدا محەمەد شیاع سودانی هەوڵیدا باڵانسێك لە پەیوەندییە دەرەكییەكانی حكومەتەكەی دروست بكات‌و، زۆر باسی ئەوەی دەكرد دەتوانێت دۆستی ئێران‌و ئەمریكاش بێت. لە سەردانەكەیدا بۆ نیویۆرك (ئەیلولی 2023) لەلایەن "كۆشكی سپی"یەوە بانگهێشت كرا بۆ سەردانی واشینگتۆن‌و، بڕیار بوو تا كۆتایی ساڵ سەردانەكە بكات، بەڵام لە جەنگی غەززەداو لەژێر گوشاری خرۆشانی ناوخۆیی شەقامی شیعیدا دژ بە ئیسرائیل‌و پاش كوشتاری زۆری فەڵەستینییەكان، ناچار بوو "گوتارێكی توند" لە "كۆنگرەكەی ئاشتی"ی میسر پێشكەش بكات (21ی ئۆكتۆبەر) كە 31 دەوڵەت‌و 3 ڕێكخراوی نێودەوڵەتی تێیدا بەشدار بوون[18].  گوتارەكە كە بەرزكردنەوەی دەنگ‌و پەنجەڕاوەشاندنی تێ كەوت‌و دانی نەنا بە ئیسرائیلدا وەك دەوڵەت، بووە جێگەی ستایشی زۆری بەرەی ئێرانی؛ لەهەمان كاتدا نیگەرانی‌و ناڕەزاییی ئەوانەی ترسیان هەیە عێراق لە دەوڵەتێكی پشتیوانی فەڵەستینەوە ببێتە دەوڵەتی بەرەنگاربوونەوەو، بەخراپ بەسەر عێراقدا بشكێتەوە[19]. هەرچۆنێك بێت، گومان لەوەدا نییە گرژییە هەرێمایەتییەكان‌و ئەو دۆخە ئەمنییەی لە عێراق دروست بووە، پلانەكانی پەرەپێدان‌و وەبەرهێنان لە عێراق دەخاتە مەترسییەوە. هەروەها ئەگەری هێرشی گروپە شیعەكان بۆ سەر بنكەكانی ئەنبارو هەرێمی كوردستان، لە هەموو كات زیاتر بووە. جگە لەوانەیش، جەنگەكە ڕۆڵی گروپە چەكدارەكانی زیاتر كردووەو دەیانكاتە ئاڕاستەكەری ڕەوشە سیاسییەكە، لەكاتێكدا سودانی لە هەوڵدا بوو وەهای پیشان بدات كە لە عێراق سیاسەت چەك ئاڕاستە دەكات نەك پێچەوانەكەی. لەمەیش مەترسیدارتر، پەلكێشانی جەنگەكە، دەرگە بۆ دەستوەردانی زیاتری ئێران لە سیاسەتی دەرەكیی عێراق دەكاتەوە؛ هاوتەریب بەو خرۆشانە شیعییەی دژی ئەمریكاو ئیسرائیل لە ناوچەكە هەیە. هەموو ئەمانەیش بە دوای ئەوەدا دێن، سودانی بانگەوازی بۆ پەرەپێدانی پەیوەندیی عێراق‌و ئەمریكای دەكرد؛ هەروەها خۆیشی بۆ ئەوە ئامادە دەكرد كۆتایی ئەمساڵ لە كۆشكی سپی چاوی بە بایدن بكەوێت‌و بۆ ئەم مەبەستەیش پەیامی ئەرێنییانەی بە میدیای ئەمریكیدا دەنارد[20]و بۆرسەو بازاڕەكانی دراویش چاوەڕوانی ئەو سەردانە بوون بۆ نرخی دۆلار. خرۆشانی شیعی لە سایەی جەنگەكە وایكرد، چالاكە شیعە ئاڕاستەكراوەكان هەناردەی نەوتی عێراق لە "بێجی"یەوە بۆ ئوردن ڕابگرن، بە پاساوی ئەوەی پشتیوانی زایۆنیزمە[21]؛ بەردەوامیش گوتاری ڕقاوی لە عێراقەوە بەرامبەر وڵاتانی كەنداو زیاد دەكات. ئەم بەریەككەوتنەیش كە لە میدیای شیعیدا بەرامبەر تەنانەت سوننەی عێراقیش هەیە، لەژێر پاڵنەری ئەوەی "وەك پێویست بەتەنگی جەنگی غەززەوە نین‌و خیانەت لە فەڵەستین دەكەن"، ڕیسەكەی سودانی‌و بەر لەویش هی كازمی‌و عەبادی بۆ كرانەوە بەڕووی وڵاتانی عەرەبی، دەكەنەوە بە خوری؛ ئەو هیوا زۆرەیشی لەسەر وەبەرهێنانی وڵاتانی كەنداو هەڵچنرابوو لە عێراق، بەتایبەت لە كەرتی وزەو كشتوكاڵ، هەر بەو دەردە دەچن. گوشارەكان بۆ داخستنی باڵیۆزخانەی ئەمریكا داواكاری‌و پێداگریی سەدر بۆ دەركردنی باڵیۆزخانەی ئەمریكا[22]، لە هەموو شت زیاتر حكومەتی سودانی‌و ئایندەی پرۆسە سیاسییەكەیشی خستۆتە بەردەم چەند پرسیارو ئەگەرێكی نەخوازراو. سەدر بەم داوایە هەم خۆی وەك ڕێبەرێكی شیعی‌و ئیسلامیی ڕاستگۆ لەگەڵ مەسەلەی فەڵەستین وێنا دەكات، هەم ڕكابەرە شیعەكانیشی خستۆتە دۆخێكی دژوارەوە، چونكە ڕوونە بڕیاری داخستنی باڵیۆزخانەی ئەمریكا، شیعەكان دەخاتە بەرەی ڕاگەیاندنی دوژمنایەتی لەگەڵ ئەمریكا؛ هەروەها دەسكەوتەكانی حوكمڕانییەكەیان ڕووبەڕووی هەمان مەترسی‌و سزاكانی سەر ئێران‌و حزبوڵڵاو حوسییەكانی یەمەن دەكاتەوە. ئەمەیش بژاردەیەكە چوارچێوەی شیعەیش نایخوازن، نەك تەنیا لەبەر خۆیان بەڵكوو لەبەر ئەوەی ئەمان سەرچاوەیەكن بۆ یارمەتیدانی تەواوكەرە شیعەكانیان. چوارچێوەی شیعە پێیانوایە دەركردنی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغدا، جاڕدانی دەركردنی سەرجەم باڵیۆزخانەو نێردە ڕۆژاوایی‌و ئەوروپییەكانی ترە، لەوانەیش هاوپەیمانێتیی ناتۆ. ئەمەیش حكومەتەكەیان ڕووبەڕووی كەنارگیری‌و سزادان دەكاتەوە، سەرەنجامیش بەو هۆیەوە عێراقیان لەدەست دەردەچێت؛ دووریش نییە وڵات بكەوێتە دەستی سەدر یان هەر هێزێكی تر[23]. ئەوەیشی باری حكومەت قورستر دەكات، هەڵمەتی ئیمزاكانی كۆمەڵێك پەرلەمانتاری دەرەوەی حكومەتە بۆ هەمان داوای سەدر كە داخستنی باڵیۆزخانەی ئەمریكایە[24]. هەرچەند ئەم پەرلەمانتارانە (32 ئیمزا) جەخت دەكەنەوە لە سۆنگەی نیشتمانپەروەرییەوە ئەو كارە دەكەن، بەڵام بەو پێیەی لە حوكمڕانیدا نین‌و پێشتریش تۆمەتبار كراون بەوەی سەر بە باڵیۆزخانەی ئەمریكان، هەنگاوەكەیان بەدوور نییە لە پیشاندانی پەرێزپاكی؛ لەهەمان كاتیشدا ئیحراجكردنی چوارچێوەی شیعیی حوكمڕان كە سەرباری هەڵگرتنی دروشمی "موقاوەمە"، بەفەرمی‌و كردەیی‌و ئاشكرا ناتوانێت دروشمەكانی بكاتە پراكتیك‌و كردار. لە كۆی ئەم كایەیەیشدا شەعبەوییەتی كۆمەڵایەتی‌و مەزهەبی، ئامادەیییەكی گەورەی هەیە. ئەگەر چوارچێوەی شیعەیش لەسەر ئەم بێدەنگییە بەردەوام بێت، ئەوە ئەگەری خۆپیشاندانی سەدری‌و شەقامی شیعی، ئەگەرێكی چاوەڕوانكراوە، بەتایبەت كە سەدر بەڕوونی هۆشداریی داوە ئەگەر حكومەت‌و پەرلەمان داواكەی جێبەجێ نەكەن، ئەوە هەڵوێستی تری دەبێت[25]؛ بەبێ ئەوەی جۆرەكەی دیاری بكات. هەندێك لە شارەزایان پێیانوایە درێژەكێشانی جەنگی غەززە، هەروەها گوشارەكانی سەدر، بە ئەگەری زۆر چوارچێوەی شیعە ناچار بە پەرتبوون‌و دابەشبوون دەكات بۆ بەرەی حوكمڕانی (الحكمە، النصر)و بەرەی بەرگری (حزب الله، النجبا‌ء، سید الشهدا‌ء و…)، هەندێ هێزیش لەو نێوانەدا دەمێننەوە (بدرو العصائب). ئەگەرێكی تر ئەوەیە هەر لەم دژیەكیی گوتارەدا كە بەرگری‌و حوكمڕانی‌و دۆستایەتیی ئەمریكایە بمێننەوە[26]. ئەم سیناریۆیەی كۆتاییش دەیانكاتە جێگەی ڕەخنەو گوشاری زیاتری سەدری ڕكابەریان؛ ئەمە جگە لە مەترسیی بەئامانجگرتنیان لەلایەن ئەمریكاوە ئەگەر هات‌و بڕیاری دا وەڵامی وردە هێرشەكانی باڵە شیعەكانی عێراق‌و سوریاو یەمەن بداتەوە[27]. كوردو سوننەكان تائێستا مامەڵەی هەردوو پێكهاتەی كوردو سوننە لەسەر ئاستی فەرمی، هەستیاریی پێوە دیارە. بۆ لایەنی كوردی بژاردەكان ئاسان نین، چونكە لەلایەك بەرژەوەندیی لەگەڵ ئەمریكادایەو تائێستایش بنكە ئەمریكییەكان هاوكاریی دەكەن لە بەرەنگاربوونەوەی پاشماوەی داعش؛ لەلاكەی تر ئەگەر شیعەكان پەرە بە ناڕەزایی‌و بەرەنگارییەكەیان بدەن، پرسیاری زیاتر لەسەر هەڵوێستی هەرێم دروست دەبێت لەو دابەشبوونە قوڵە، ئەمە جگە لەوەی هەرێم لەبەردەم هەڕەشەی موشەك‌و درۆنی زیاتری "بەرەی موقاموەمە"دایە بەپاساوی بەئامانجگرتنی بەرژەوەندییەكانی ڕۆژاوا. سەبارەت بە سوننەكانیش، بارگرانی، یەكەم بۆ سەرشانی سەرۆكی پەرلەمان "محەمەد حەلبوسی"یە، كە ئەگەر دانیشتەكانی پەرلەمان دەست پێ بكاتەوە، دەبێت ئیمزای پەرلەمانتاران بۆ داخستنی باڵیۆزخانەی ئەمریكا وەربگرێت یان دانیشتنی تایبەتی بۆ تەرخان بكات؛ ئەگەر ئەمەیش بكات پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەمریكییەكان تێكدەچێت‌و ئەوكات پێگەی ئەنباریش دەكەوێتە بەر مەترسی. ئەگەریش بێدەنگیی لێ بكات‌و دانیشتن ساز نەكات، بە نەرمكێشی‌و خۆدزینەوە لە بەرگری لە فەڵەستین تۆمەتبار دەكرێت‌و هەر لە ئێستایشەوە بووەتە جێگەی ڕەخنەی هەندێك لە چالاكە شیعەكان‌و، دەپرسن لە كوێی هاوكێشەكەدایە؟ هەر لەم سەروبەندەیشدا میدیایەكی ئینگلیزی كە لەلایەن قەتەرەوە سەپۆرت دەكرێت‌و لە بەریتانیا پەخش دەبێت، دیسان ئەوەی وروژاندەوە كە ئیسرائیل پلانی هەیە دانیشتوانی غەززە رابگوێزێت بۆ ئەنبارو ڕۆژاوای عێراق. بەگوێرەی راپۆرتی ماڵپەڕەكە كە سەرنوسەرەكەی، "دیڤید هێرست" نوسیویەتی، ئیسرائیلییەكان لە هۆتێلێكی گرانبەهای سەر دەریای سور، چەند بەرپرسێكی سوننەیان دیوەو باسی ئەوەیان كردووە لەگەڵ خەڵكی غەززە دەتوانن بەرامبەر شیعە ببنە زۆرینە، هەروەها بە كەڵكوەرگرتن لە سامانە سروشتییە شاراوەكانی ئەنبار، لەوانەیش ئاوی ژێرزەوی، دەتوانن ببنە سەبەتەی خۆراكی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست[28]. ئەم جۆرە زانیارییە هەستیارو سەربەگۆبەندانەیش هێندەی تر بەدگومانی لەنێوان هێزە سیاسییەكانی شیعەو سوننەكان دروستدەكات، هەروەها دەرفەتی ئەوەیش دەڕەخسێنێت شیعەكان زیاتر سوننەكان تۆمەتبار بكەن بەوەی بەشێكن لەبەرەی ئاساییكردنەوە (تطبیع) لەگەڵ ئیسرائیل؛ هەروەها وەها لێیان بڕوانن كە پیلان بۆ دابەشكردنی عێراق‌و ڕووخاندنی حوكمڕانیی شیعە دەگێڕن. بژاردەو هەنگاوەكان لەو تەنگژانەی بەهۆی لێكەوتەكانی باهۆزی غەززە ڕووبەڕووی عێراق بووەتەوە، "هەرێمی كوردستان"یش پشكێكی گەورەی بەردەكەوێت؛ لەلایەك چاوی لەسەرە هەڵوێستی هەبێت، لەلاكەی تر وابەستەی كۆتوبەندە. لەگەڵ گەرمبوونی جەنگەكەیش زیاتر هەڵوێستەكان ڕاشكاو و تیژتر دەبن‌و ڕەنگە بێدەنگی‌و دانبەخۆداگرتن بژاردەیەكی گونجاوی تاسەر نەبێت. بەو پێیەیشی مەسەلەی فەڵەستین هاوسۆزیی زۆری هەیە لە دنیا، بە ئەمریكاو ئەوروپایشەوە، لەبەر ڕەوایەتیی دۆسیەكە، هەروەها لە سۆنگەی ئەوەی كارەسات‌و تراژیدیای مرۆییی غەززە سنورەكانی یاسای نێودەوڵەتیی مرۆییی بەزاندووە، هیچ ڕێگرییەك نییە هەرێمی كوردستان زوو زوو هاوشێوەی 121 وڵاتەكەی كۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان داوای ئاگربەستی مرۆیی‌و ڕێزگرتن لە یاسای نێودەوڵەتی‌و بەهاناوەچوونی لێقەوماوانی خەڵكی كارەساتباری غەززە بكات. ئەمەیش بەشێكە لە ئەركی مرۆیی‌و داوایەكی نێودەوڵەتییشە، بەڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان‌و پزیشكانی بێسنورو تەندروستیی جیهانییشەوە. سەبارەت بە پێشهاتە سیاسییەكانی پەیوەست بە مامەڵەیش لەگەڵ ئەمریكا، ڕەنگە كوردو سوننە زەرەرمەندی كردنەدەرەوەی ئەمریكا بن، بەو پێیەی زیاتر دەكەونە ژێر هەژموونی ئێران؛ بەڵام حكومەتی سودانی پێویستیی زۆری بە دەنگی عەقڵانی هەیە بۆ پاڵپشتیكردنی بەرامبەر جۆش‌و خرۆشی جەماوەری تووڕە لە پاڵپشتییە بێسنورەكانی ئەمریكا بۆ ئیسرائیل. لە چاوەڕوانیی پێشهاتەكانی ئەم دۆسیەیشدا وریایی‌و ئامادەكاری بۆ هەموو ئەگەرێك پێویستترن. دەنگی عەقڵانییەتی شیعی ئەوەیان لەبەرچاوە، بەبێ ئەمریكا سەددام نەدەڕووخێنرا، داعشیش تێك نەدەشكێنرا؛ بەبێ گوژمەی دۆلاریش تەنانەت ناتوانن باری دارایی ئێرانی دراوسێیش سوك بكەن. لەم گێژاوەیشدا جموجۆڵ‌و هاوپەیمانییەكی ڕانەگەیەنراو پێویستە لە عێراق بۆ تێپەڕاندنی ئەم دۆخە؛ بە جۆرێك وڵاتەكە لەچوارچێوەی كۆمكاری عەرەبی‌و وڵاتانی ئیسلامی، ئەركی خۆی بەرامبەر فەڵەستینییەكان جێبەجێ بكات‌و گوشار بكات بۆ ڕاگرتنی لافاوی خوێن‌و، هاوكاریی پێویست پێشكەش بكات، لە هەمان كاتیشدا ڕێگر بێت لەوەی عێراق بەرەو جەنگی وەكالەت‌و مایەپوچی بڕوات. ئه‌م بابه‌ته‌ بۆ (خانه‌ی هزریی كوردستان) نوسراوه‌ پەراوێزو سەرچاوەكان:  [1]  https://2u.pw/0QJdck7 [2]  https://2u.pw/jALCeXw [3]  https://2u.pw/DmKP1GN [4]   https://2u.pw/nSf4gK7 [5] https://2u.pw/KpMmhqc [6]  https://2u.pw/jALCeXw [7]  https://2u.pw/tPmOS2S [8]  https://2u.pw/4pHeCli [9]  https://2u.pw/RyBV0LL [10]  https://2u.pw/c6hZMA6 [11]  https://2u.pw/PEob6KA [12]  https://2u.pw/SYprS0S [13]  https://2u.pw/jALCeXw [14]  https://2u.pw/2EH74EX [15]  https://2u.pw/KxBAr2N [16]  https://2u.pw/zK2pffc [17]  https://2u.pw/bzBHJUP [18]  https://2u.pw/CH4Zfzt [19]  https://2u.pw/vy9B5kN [20]  https://2u.pw/qB7k0JF [21]  https://2u.pw/93jKeTy [22]  https://2u.pw/X43YYme [23]  https://2u.pw/BWlmCHS [24]  https://2u.pw/sBwzYe3 [25]  https://2u.pw/X43YYme [26]  https://2u.pw/vbONTE5 [27]  https://2u.pw/IAe0Erf [28]  https://2u.pw/nzLtisn  

   (درەو): 🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی تشرینی یەكەم نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (9ملیارو 669ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (109 ملیۆن و  545ھەزارو 589) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 533 ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (88.26) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی ئەیلولی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (9ملیارو 494 ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (103 ملیۆن و  143ھەزارو 199) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 438ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (92) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.    🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی ئابی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (8 ملیارو 846ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (106 ملیۆن و  122ھەزارو 874) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 423ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (83,35) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی تەمووزی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (8 ملیارو 293 ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (106 ملیۆن و  755 ھەزارو 169 ) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 444 ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (77,69) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.    🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی حوزەیرانی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 115ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (100ملیۆن و  59ھەزارو 52) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 335ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (71,11) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی ئایاری نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 306ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (102 ملیۆن و 436ھەزارو 387) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 305ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (71,3) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی  نیسانی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 796ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت ( 98 ملیۆن و 634 ھەزارو 947) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و  288 ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (79) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.

نەبیل مەرسومی- شارەزای ئابوری ئەو جەنگە خوێناوییەی ئیسرائیل دژی فەلەستینییەكان بەڕێوەی دەبات، رەنگە پەرەبسەنێت، ئەگەر واشنتۆن هەوڵ بدات ئابوری ئێران بخنكێنێت رەنگە ئێران ناچار بكات پەنا بۆ داخستنی تەنگەی هورمز ببات، كە دەكەوێتە نێوان ئێران‌و سوڵتاننشینی عومان‌و كەنداوی عەرەبی لە باكورەوە دەبەستێتەوە بە كەنداوی عومان‌و دەریاری عەرەب لە باشورەوە، رۆژانە نزیكەی 20 ملیۆن بەرمیل نەوتی خاو و كۆندینسەیت‌و بەرهەمە نەوتییەكانی پێدا تێدەپەڕێت، زۆرینەی هەناردەی نەوتی خاوی سعودیە‌و ئێران‌و ئیمارات‌و كوەیت‌و عێراق بە تەنگەی هورمزدا تێدەپەڕێت، بەڵام تەنیا سعودیە‌و ئیمارات هێڵی بۆری نەوتیان هەیە بۆ ناردنی نەوت لە دەرەوەی كەنداو، بەبێ تێپەڕین بە تەنگەی هورمزدا. هەروەها نزیكەی هەموو بەرهەمی گازی سروشتی شلی قەتەر بە تەنگەی هورمزدا تێدەپەڕێت، كۆمپانیای "فۆرتكسا" رایگەیاند، هەموو ساڵێك نزیكەی (80 ملیۆن) تەن یان رێژەی 20%ی غازی سروشتی شلی جیهان بە تەنگەی هورمزدا تێدەپەڕێت.  ئەگەر بازنەی شەڕەكە فراوان ببێت بۆ داخستنی تەنگەی هورمز، كە قەرەباڵغترین كەناڵی باركردنی نەوتە لە جیهاندا، ئەمە دەبێتەهۆی راوەستانی بازرگانی نەوت لە ناوچەكە‌و بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بەجۆرێك رەنگە بگاتە زیاتر لە (150) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك، بەڵام داخستنی ئەم تەنگە ئەنجامی كارەساتباری بۆ وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت دەبێت، چونكە دەبێتە هۆی سفركردنەوەی هەناردەی نەوت، بەتایبەتیش بۆ عێراق كە دوای داخستنی هێڵی عێراق- توركیا، نزیكەی 98%ی نەوتەكەی لە دەریاوە لە رێگەی تەنگەی هورمزەوە هەناردە دەكات.  سەبارەت بە غاز، جەنگ‌و داخستنی تەنگەی بەشێوەیەكی مەترسیدار هەڕەشەیە بۆسەر بازاڕی غازی سروشی لەناوچەكە‌و دەكرێت كاریگەری لەسەر دابینكردنی غازی سروشتی شل هەبێت، بەتایبەتیش دوای ئەوەی كۆمپانیای "شیفرۆن"ی زەبەلاحی ئەمریكی، لەسەر رێنمایی دەسەڵاتدارانی وڵاتەكەی، چالاكییەكانی لە سەكۆی "تمار" لە كەناراوەكانی ئیسرائیل راگرت، ئەم كێڵگەیە رێژەی "نزیكەی 1,5%ی دابینكردنی غازی سروشتی لە جیهاندا لەخۆدەگرێت"، بەشێوەیەكی سەرەكی پێداویستی بازاڕی ناوخۆیی دابین دەكات، پاشان پێداویستی میسرو ئوردن، دەرەنجامەكان زیاتر نیگەرانكەر دەبن ئەگەر كێڵگەی "لیفیاسان" دابخرێت كە گەورەترین كێڵگەی غازە لە ئیسرائیل.   

یاسین تەها- خوێندكاری دكتۆرا لە مێژووی ئایین‌و ئایینزاكان، شارەزا لە كاروباری عێراق بەرەبەیانی 7ی ئۆكتۆبەری 2023، بزوتنەوەی حەماسی فەڵەستینی كە هاوپەیمانی "كۆماری ئیسلامی ئێرانە"و بەشێكە لە "بەرەی موقاوەمە"، هەڵمەتێكی سەربازیی بۆ سەر قوڵایی ئۆردوگاكانی ئیسرائیل ئەنجامدا لە ڕێگەی وشكانی‌و دەریاو ئاسمانی‌و، ناوی نا "تۆفانی ئەقسا"؛ لەدوای ئەوەیش ئیسرائیل جەنگێكی بێوادەی بۆ تۆڵەكردنەوە دەستپێكردووە كە جگە لە ئەمریكا، بریتانیاو زۆر لە وڵاتانی ئەوروپی هەموو پاڵپشتییەكی لێ دەكەن. لێكەوتەكانی ئەم گرژی‌و پێكدادانە خوێناوییە تەنیا لەسەر كەناری دەریای ناوەڕاستدا نەوەستاوەو جیهان‌و ناوچەكەی بەخۆیەوە سەرقاڵ كردووەو هاوكێشەیەكی نوێی لە زۆر وڵات دروستكردووە، كە یەكێك لەوانە عێراقە. ئەم شرۆڤەیە هەوڵدەدات تیشك بخاتەسەر كاریگەرییەكانی ئەگەری پەرەسەندنی جەنگەكە لەسەر دۆخی عێراق‌و هەرێمی كوردستان. پێگەی حەماس لە هاوكێشەی بەرەی ئاشتەوایی‌و بەرەی موقاوەمە حەماس كە كورتكراوەی "حركە المقاومە الإسلامیە"یە، بزوتنەوەیەكی ئیسلامییە كە لە قۆزاخەی كۆمەڵی "ئیخوان موسلیمین"ی سوننە هاتووەتە دەرەوە لە 1987 لە فەڵەستین‌و، لەوێ وەك بزوتنەوەیەكی سیاسیی خاوەن باڵی چەكداری، دامەزراوە؛ لە هەمان كاتدا لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی‌و كۆمەك دەكرێت[1]. بەرژەوەندیی هاوبەشی حەماس‌و ئێران لەوەدایە بزوتنەوەكە دژی ڕێككەوتننامەكانی 1993ی نێوان ئیسرائیل‌و "بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی فەڵەستین"ە كە (یاسر عەرەفات) سەرۆكایەتیی دەكردو ئەمەیش وایكردووە لەگەڵ ئیسرائیل‌و وڵاتانی ڕۆژاوا ڕووبەڕوو ببێتەوەو لە گوتاری فەرمیی خۆیدا گفتی ئەوە دەدات "ئیسرائیل لەناو ببات‌و لە جێگەیدا دەوڵەتێكی ئیسلامی دروست بكات لەسەر ئەو خاكەی لە 1967، بوو بە بەشێك لە ئیسرائیل".[2] بەم دوایییانە كە وڵاتانی عەرەبی، بەتایبەت ئیمارات‌و سعودیە هەنگاویان بەرەو ئیسرائیل ناوە، بەرەی ئاساییكردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل لە ناوچەكە لە جموجۆڵدا بوون؛ ئەمەیش بۆ ئێران كە لەژێر گەمارۆ و هەڕەشەی ئەمریكاو ئیسرائیلدایە، پێشهاتێكی نەرێنی‌و مەترسییەكی گەورەیەو ئێستا كە حەماس لە كەڤەری غەززە جەنگی بەرپا كردووە، عەرەبستانی سعودی كە جەمسەرێكی گەورەی سوننی‌و عەرەبی ناوچەكەیە، ناچار بووە پلانەكانی بۆ ئاشتەوایی لەگەڵ ئیسرائیل ڕابگرێت‌و زیاتر لەگەڵ ئێران هەماهەنگی بكات[3] كە ئەمەیش بەشێكە لە ئامانجەكانی ئێران لە پشتیوانیكردنی باڵە عەرەبی‌و سوننییە نەیارەكانی ئیسرائیل بۆ ئەوەی بەئاشتەوایی عەرەب‌و ئیسرائیل نەكەوێتە پەراوێزو لە ناوچەكە بەتەنیا نەمێنێتەوە. كاردانەوەی سیستانی‌و سەدر لەگەڵ پێشهاتەكانی غەززە لە پاش هێرشە تۆڵەئامێزەكانی ئیسرائیل بۆ سەر غەززەو گەرمبوونی جەنگەكە، نوسینگەی مەرجەعی باڵای شیعە، ئایەتوڵڵا سیستانی، بەبێ ناوبردنی حەماس زیاتر باسی لە مەرگەسات‌و خەم‌و ژانی فەڵەستین‌و خەڵكی غەززە كردووە لە سایەی هێرشەكانی ئیسرائیل؛ هەروەها بانگەوازی كرد بۆ ڕاگرتنی ئیسرائیل[4]، بەبێ ئەوەی بچێتە هیچ وردەكارییەك یان هاندانی بەشداریی عێراقییەكان لەو جەنگە. ئەمەیش بەشێكە لە سروشتی پارێزگارانەی مەرجەعییەتی نەجەف لە ئاست جەنگ‌و سیاسەت، هەروەها بەجێهێنانی ئەركێكی ئایینی‌و ئەخلاقیی باوی مێژوویی نەجەفە لە ئاست مەسەلەی فەڵەستین، بەبێ چوونە ناو ئاڵۆزییەكانی هاوكێشەی دۆخی فەڵەستینی‌و عەرەبی‌و هەرێمایەتی. هەر لە نەجەفی مەڵبەندی مەرجەعییەت‌و پایتەختی ئاینیی شیعە، موقتەدا سەدر لایەنگران‌و شوێنكەوتەكانی خۆی ڕاسپارد بۆ "خۆپیشاندانێكی ملیۆنی" لە بەغدا بۆ "بەرزكردنەوەی دەنگی جیهاد"؛ داوای ئەوەیشی لێ كردن ئاڵای ئیسرائیل بسووتێنن‌و ئاڵای فەڵەستین بەرز بكەنەوە[5]. لەسەر بنەمایەی ئەمەیش سەدرییەكان خۆپیشاندانێكی گەورەیان لە بەغدای پایتەخت ساز كرد[6]، كە دەگوترێت لە ئێرانیش هاوشێوەی نەبووە! بەڵام ئەم هەنگاوەی سەدر جگە لە هێرش بۆ سەر ئەمریكاو ئیسرائیل‌و پشتیوانیی فەڵەستین بە گوتار، هیچ هەنگاوێكی كردەیی ئەوتۆی لەخۆ نەگرتبوو، كە مەترسی لەسەر ئاسایشی نیشتمانیی عێراق یان ڕەوشی ناوچەكە دروست بكات. جگە لەمەیش، زۆر دەگوترێت سەدر ئەم دەرفەتانە دەقۆزێتەوە بۆ دەركەوتنەوەو پیشاندانی هێزی جەماوەریی خۆی بەرامبەر ڕكابەرە شیعەكانی كە بەهۆی ئەوەی ئێستا لە دەسەڵاتدان، ناتوانن وەك ئەو بەئاشكرا لەسەر پشتیوانییە بێسنورەكانی بۆ ئیسرائیل، دژایەتیی ئەمریكا بكەن. ئاڵۆزییەكانی هەڵوێستی چوارچێوەی شیعە لەبارەی فەڵەستین چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە، بنكەی سیاسی‌و پەرلەمانیی كابینەی ئێستای "محەمەد شیاع سودانی"یە. لە جەنگی حەماس‌و ئیسرائیل ئەم بەرە سیاسییە كەوتووەتە ناو ئاڵۆزییەكی توندەوە؛ لە لایەك باڵە چەكدارییەكانی، بەشێكن لە بەرە ئێرانییە بەرفراوانەكەی كە ئێستا پشتیوانی حەماسەو حاڵیان حاڵی حزبوڵڵاو كۆمەڵی "ئەنساروڵڵا"ی حوسییە، لە لاكەی تر بەرژەوەندی‌و ئایندەی كابینەی سودانی، كە هی ئەوانە، مەحكومە بە كاردانەوەو هەڵوێستی ئەمریكاوە كە لە هەندێك جومگەی عێراقدا شەریك‌و بەشدارە. ئایەتوڵڵا عەلی خامنەیی، ڕێبەری شۆڕشی ئێران، كە مەرجەعی سیاسی‌و فیقهیی هەندێك لە گروپەكانی چوارچێوەی شیعیی عێراقییە، پێداگرە لەسەر ئەوەی ئەگەر هێرشەكانی ئیسرائیل بەردەوام بن، ئەوە "كەس ناتوانێت هێزەكانی موقاوەمە ڕاگرێت"[7]؛ ئەمەیش بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی بەشێك لە چوارچێوەی شیعیی عێراقی دەگرێتەوە. ئەم پەرۆشییەی ئێران‌و ئەو جموجۆڵانەیشی لەڕێگەی حزبوڵڵاوە دەیكات، بەشێكی بۆ ڕێگەگرتنە لە شكست‌و تێكشكانی حەماس كە هەواڵ‌و پێشینەیەكی خراپە بۆ هاوتا شیعییەكەی، كە حزبوڵڵای لوبنانەو، لەكۆتاییشدا شكستە بۆ كۆی بەرەكە كە سنوری چالاكییەكانی لە تارانەوە تا یەمەن تا دەریای ناوەڕاستە. بە گوێرەی ئەو زانیارییانەیشی بەردەستن، فەرماندەی هەندێك گروپی عێراقیی شوێنكەوتەی ئێران، چوون بۆ بنكەكانیان لە سوریاو لوبنان بۆ هەماهەنگی لەگەڵ گروپە شیعەكانی ترو ئامادەكاری بۆ سیناریۆی گۆڕانی جەنگەكە بۆ پێكدادانێكی هەرێمایەتی. تەنانەت زانیاریی ئەوەیش هەیە، گروپی حەشدی شەعبی چووبنە لوبنان‌و لەگەڵ حوسییەكان لە بنكەكانی حزبوڵڵا بن[8]. زانیاریی ئەوەیش هەیە، بە سەرپەرشتیی سوپای پاسداران كۆبوونەوەیەك لە بەغدا لەگەڵ گروپە شیعە وەلائییەكان كراوە كە مالیكی ئامادەی بووەو تێیدا داواكراوە لیستی خۆبەخشەكان ئامادە بكەن بۆ بەشداری لە جەنگی گریمانكراوی داهاتوو[9]. هەندێ زانیاریی تریش باس لەوە دەكەن، چەند چەكدارێكی گروپە عێراقییەكان لە پێكدادانە سنوردارەكانی نێوان حزبوڵڵاو سوپای ئیسرائیل، كە بەشێكن لە لێكەوتەكانی جەنگی غەززە، بەركەوتوون، كوژراو و برینداریان هەبووە[10]. هەندێك فەرماندەی عێراقییش ئەوەیان دركاندووە كە گروپە ئێرانییەكانی عێراق‌و سوریاو لوبنان ژوورێكی ئۆپەراسیۆنی هاوبەشیان لەگەڵ حەماس پێكهێناوە بۆ ئامادەكاریی جەنگ‌و پێشهاتەكان؛ ئەوەیشی سەرپەرشتیی ئەو ژوورە دەكات، ئەفسەرانی ئێرانین. ئەركی ژوورەكەیش ئامادەكارییە بۆ سیناریۆكانی داهاتوو لەگەڵ چۆنێتیی بەرەنگاربوونەوەی ئەگەری لەشكركێشیی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە[11]. هەموو ئەمانەیش لە كاتێكدایە وڵاتانی كەنداو و كۆشكی سپی‌و سەرۆكی ئەمریكا، جۆ بایدن، لە خەتن لەگەڵ حكومەتی سودانی بۆ ئەوەی هۆشداری بدەن عێراق خۆی لە تێوەگلان لە گرژییە خوێناوییەكانی غەززە بەدوور بگرێت[12]. زانیاریی ئەوەیش هەیە، بایدن لەسەر بنەمای زانیاریی پێشوەختە لەسەر هەندێك جموجۆڵ، هۆشداریی داوەتە سودانی، عێراق نەچێتە جەنگەكەوە[13]. نەخشەی باڵە ئێرانییەكانی ناو چوارچێوەی شیعی  بەپێی ئەو لێدوان‌و جموجۆڵانەی كە تا ئێستا هەن، نەخشەی ئەو گروپە شیعانەی ئامادەكاری دەكەن بۆ جەنگ‌و پەڕینەوەی كێشمەكێشە خوێناوییەكە لە فەڵەستینەوە، بەم جۆرەی خوارەوەیە: _ بزووتنەوەی عەسائیب بە سەرۆكایەتیی قەیس خەزعەلی، (7ی ئۆكتۆبەری 2023)، ڕایگەیاند كە "تەماشاكەر نین؛ ئامادەن".[14] جگە لەوەیش قەیس خەزعەلی چالاكییەكی خۆی بڵاو كردەوە كە بە تەلەفۆن قسە لەگەڵ "ئیسماعیل هەنییە"ی سەركردەی حەماس‌و سەرۆكی ئیدارەی غەززە كردووە (10ی ئۆكتۆبەری 2023) و، "ئامادەكاریی تەواوی گروپەكانی موقاوەمەی دووپات كردووەتەوە بۆ هەر كارێك داوایان لێ بكرێت"؛ لە بەرامبەریشدا هەنییە "داوای نەفیر عامی كردووە"و سوپاسی هەڵوێستی عێراقی كردووە[15]. _ كەتیبەكانی “سید الشهدا‌ء”، لە زاری سەرۆكەكەیەوە (أبو الا‌ء الولائی) ڕایگەیاند، پشتیوانیی ئەمریكا بۆ ئیسرائیل لە غەززە وا دەكات، بڵاوبوونەوەی هێزەكانی لە ناوچەكە بكاتە ئامانجێكی شەرعیی "بەرەی موقاوەمە"[16]؛ هەروەها لە یەكەم ڕۆژی هێرشەكەی حەماسیشەوە ئامادەییی خۆی بۆ بەشداری‌و بەدەمەوەچوون ڕاگەیاند[17]. _ كەتیبەكانی حزبوڵڵا لە بەیاننامەیەكدا وێڕای پیرۆزبایی هێرشەكان لە حەماس (7ی ئۆكتۆبەری 2023)، جەخت لەوە دەكاتەوە ئەو هێرشە ڕێگە خۆش دەكات بۆ "پەرچەكرداری مۆچیارانەی ستراتیژی دژی میحوەری سەهیۆنی_ ئەمریكی"[18]. _ ئەكرەم كەعبی، سەرۆكی بزوتنەوەی نوجەبا، هەڕەشەی ئەوەی كردووە (9ی ئۆكتۆبەری 2023) كە هەر دەستبارێكی ئەمریكی بۆ ئیسرائیل، وەڵامەكەی توندو سەربازی دەبێت؛ چەكی دەستی "گروپەكانی موقاوەمەیش" درۆن‌و موشەكە"[19]. _ هادی عامری، سەرۆكی ڕێكخراوی بەدرو كەسایەتیی دیاری چوارچێوەی شیعی، لە گردبوونەوەیەكی عەشایەریدا لە بەغدا (10ی ئۆكتۆبەری 2023) جەختی كردەوە "هەڵوێستمان ڕوونە؛ پێویستە ئەمریكییەكان بەڕوونی تێ بگەن: ئەگەر ئەوان دەستوەردان بكەن، ئێمەیش دەستوەردان دەكەین، ئەگەر ئەمریكا دەستوەردان لەم جەنگەدا بكات، ئەوا هەموو ئامانجەكانی ئەمریكا بە ڕێگەپێدراو دەزانین‌و درێغی ناكەین لە بەئامانجگرتنیان".[20] بە سەرنجدان لە باكگراوەندی گروپە پەرۆشەكانی بەشداری لە گرژییەكانی غەززە، ئەوە دەردەكەوێت دوو لەوانە كە بزوتنەوەی عەسائیب‌و ڕێكخراوی بەدرن، بەشێكن لە پایە سەرەكییەكانی كابینەی سودانی، هەروەها هەردووكیان لەڕێگەی هاوپەیمانیی فەتحەوە بەشدارن لە پەرلەمانی عێراق (31 كورسی)؛ كەتیبەكانی حزبوڵڵاش نوێنەرێكی هەیە لە پەرلەمان (حركە الحقوق). كەتیبەكانی "سید الشهدا‌و"ش لیوایەكی هەیە لە دەستەی حەشدی شەعبی (لیوای 14)و بارەگای لە سوریا هەیە؛ لە پەرلەمانیش "فالح خەزعەلی” نوێنەرایەتیی دەكات، بەڵام بزوتنەوەی "نوجەبا" بەشێك نییە لە هاوكێشەی حوكمڕانی لە عێراق‌و، پابەند نییە بە سنورو بەندوباوەكانی پرۆسەی سیاسیی بەغداوەو، لقێكی ڕاستەوخۆیە لە سوپای پاسدارانی ئێرانی.[21] لێكەوتەی پەرەسەندنی جەنگ لەسەر عێراق هەرچەندە پەرەسەندنی جەنگ لە غەززەوە بۆ لوبنان و سووریا و عێراق، یەكێكە لە ئەگەرە دوورەكان، بەڵام پێشهاتێكی گریمانكراوی ڕێتێچووە ئەگەر هێرش و لەشكركێشیی زەمینی، شاری غەززە بگرێتەوە؛ هەروەها پێشهاتێكی مەحاڵیش نییەو یەكێكە لەو سیناریۆیانەی لە هەموو لایەكەوە ئاماژەی بۆ دەكرێت و ئەمریكا زۆر هەوڵ دەدات بەری پێ بگرێت. لەم نێوەیشدا وەزیری دەرەوە، ئەنتۆنی بلینكن، لەماوەی 6 ڕۆژدا 10 وێستگەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەسەر كردووەتەوە.[22] هەرچەندە لەسەر ئاستە ئابورییەكەی، عێراق پشكێك لە قازانجەكانی بەرزبوونەوەی نرخی نەوتی بەردەكەوێت كە لە پاش هێرشەكەی حەماس بەردەوام لە هەڵكشانەو، قسە هەیە تا 150$ بڕوات بۆ هەر بەرمیلێك، بەڵام ئەگەر گرژییەكان بگاتە گەرووی هورمز لە كەنداو كە تەنگەبەری نێوان ئێران‌و ئیماراتە، ئەوە هەناردەی نەوتی عێراق گورزی بەردەكەوێت، چونكە زۆربەی هەرە زۆری هەناردەكەی لەڕێگەی بەسرەو كەنداوەوەیە.[23] لە ئێستایشدا هەناردەی توركیای وەستاوە. لەسەر ئاستە سیاسییەكەیشی لە عێراق پشتیوانیی "بەرگریی فەڵەستینی" بەشێوەی ئاشكرا لەناو شیعەو لە هێزە سیاسییە سوننەكانیشەوە هەیە، بەڵام هێشتا بڕیارێكی فەرمیی یەكلاكەرەوە لەبارەی چۆنێتیی مامەڵە لەگەڵ ئەو پێشهاتە نییە. بەگوێرەی ئاماژەكانیش هەموولا چاوەڕێی هەڵوێستی یەكلاكەرەوەی ئێرانن كە قسەی بەسەر بەرەی باشوری لوبنان‌و حوسییەكانی یەمەن‌و جۆڵانی سوریاشەوە هەیە. ئەو زانیاریانەیشی دزەیان پێ كراوە، ئاماژە بەوە دەكەن گروپە عێراقییەكان پەیامێكیان لە سەرجەم جەمەسەرەكانی هێزەوە لە ئێران پێ گەیشتووە كە بەشداریی جەنگەكە كاتێك دەبێت لە غەززەوە بپەڕێتەوە، پێكدادانەكەیش تەنیا لەنێوان ئیسرائیل‌و حەماس نەبێت. ئەمەیش ئاماژەیە بۆ بەشداریی ڕاستەوخۆی ئەمریكییەكان. بۆ ئەم پێشهاتەیش گروپە شیعە عێراقییەكان ئامادەكارییان كردووەو سەركردەیەكی چوارچێوەی شیعی وتوویەتی "گروپەكانی موقاوەمە چەند ئامانجێكی بیانی دەپێكن كە بەرژەوەندییان لەگەڵ ئیسرائیل‌و وڵاتە یەكگرتووەكان هەیە"[24]، بەبێ ئەوەی ئەوە ڕوون بكاتەوە كە ئەو لایەنانە كێن. شتێكی ڕوونیشە لەم ناوچەیە لە پاش وڵاتانی كەنداو، هەڕەشەكە بەرۆكی هەرێمی كوردستان دەگرێتەوە. هەڕەشەی پەیتا پەیتای شیعەكان لە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا، لە كاتێكدایە كە عێراق گیرۆدەی بەندوباوەكانی وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكایە لەسەر وەرگرتنەوەی دۆلاری نەوتە فرۆشراوەكەی‌و، بەم هۆیەیشەوە جیاوازییەكانی نرخی فەرمی‌و نرخی بازاڕی ڕەش بەردەوام لە هەڵكشانە. ئەمەیش یەكێكە لە مەترسییەكانی سەر هەڵاوسانی نرخ‌و دروستبوونی ناڕەزاییی جەماوەری‌و درزێكیشە ئەگەری ئەوەی هەیە ڕكابەرو نەیارانی چوارچێوەی شیعە بیقۆزنەوە، لەوانەیش سەدر؛ ئەمە جگە لەوەی ئێستا بووەتە قەیرانێكی ناوخۆییی ناو لایەنەكانی چوارچێوەی شیعە بەهۆی ڕێكنەكەوتن لەسەر گۆڕین یان هێشتنەوەی عەلی عەلاقی، پارێزگاری بانكی ناوەندیی، كە یەكێك لە كادرە پێشكەوتووەكانی حزبی دەعوە[25]. پێگەی هەرێمی كوردستان لە هاوكێشەكە گەورەترین مەترسی لەسەر هەرێم‌و هەموو ئەو وڵات‌و هێزانەی تۆمەتبار دەكرێن بە هەواداری بۆ بەرەی ئەمریكاو ئیسرائیل، باڵە ئێرانییەكانن لەچوارچێوەی "شەڕی بەوەكالەت". لەم نێوەیشدا پەرلەمانتاری ئێرانی، "حسێن جەلالی" وتوویەتی: ناكرێت ئێران ڕاستەوخۆ بەرەنگاری ئیسرائیل ببێتەوە، بەڵكە هێزەكانی موقاوەمە بەكار دەهێنێت‌و، ئەمەیش سیاسەتی ئێران بووە لە سەرەتای شۆڕشەوە (1979)".[26] هەرچەندە ئێستا كەمتر لە جاران هەرێمی كوردستان بە پشتیوانیی ئیسرائیل تۆمەتبار دەكرێت، بەڵام ئەگەر پەرچەكردارەكە سەر بكێشێت بۆ بەئامانجگرتنی بەرژەوەندی‌و خاڵە ئەمریكییەكان لە سیناریۆی دوورمەودای پەرەسەندنی جەنگدا، ئەوە لە هەرێم گەورەترین كونسوڵخانەی ئەمریكاو بنكەی سەربازیی هاوپەیمانانیش هەن‌و سیناریۆكانی موشەكهاوێشتن‌و هەناردنی درۆنیش بۆ ئاسمانی هەرێم، هاوشێوەی زستانی پار (2022)، ئەگەرێك‌و پێشهاتێكی ئامادەو ڕێتێچووە. چوارچێوەی شیعی لە كۆبوونەوەیەكدا بە سەرۆكایەتیی سودانی (14ی ئۆكتۆبەری 2023)، داوای درێژەپێدانی خۆپیشاندان‌و چالاكییە جەماوەری‌و نیشتمانییەكانی پشتیوانیی مەسەلەی فەڵەستینیان كردووە[27]، پەرلەمانی عێراقش لە دانیشتنێكی تایبەتدا ئیدانەی ئیسرائیلی كردووەو بە "قەوارەی زایۆنی" ناوی بردووە كە مانای دانپێدانەنانە[28]. بەڵام لە هەرێمی كوردستان جگە لە جەختكردنەوەی سەرۆكی هەرێم لەسەر مافی فەڵەستینییەكان لەسەر بەدەستهێنانی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان‌و بێتاقەتی لە گەمارۆدانی غەززە[29]، حكومەتی هەرێم وەك بەغدا، پێی نەكراوە ئیدانەی ئیسرائیل بكات‌و بۆ هەڵوێست لەو پرسەیش داوای هەماهەنگی‌و كۆبوونەوەی گشتیی هێزە عێراقییەكانی كردووە بۆ گەڵاڵەكردنی هەڵوێستێكی هاوبەش[30]. لەسەر ئاستی جەماوەرییش گردبوونەوەیەكی بەرتەسك لە نوێنەرایەتیی فەڵەستین دژی هێرشەكانی ئیسرائیل بە بەشداریی چەند كەسایەتییەك بەڕێوە چووە، میدیای فەرمیی عێراقیش هەوڵی داوە گەورەی بكات[31]؛ ئەمەیش بۆ ڕێككردنەوەی باڵانس لە ئاست چالاكییە فەرمی‌و جەماوەرییەكانی بەغداو باشوری عێراق كە مەرجەعییەت‌و سەدرو باڵە ئێرانییەكان‌و تەنانەت هێزە سوننەكانی نزیك لە توركیاش بەگەرمی پشتیوانی دەكەن‌و تێیدا بەشدارن[32]. هەرچەندە بەم دوایییانەو پاش جێبەجێكردنی ڕێككەوتنی ئەمنیی عێراق‌و ئێران لەبارەی هێزە ئۆپۆزیسیۆنەكانی ڕۆژهەڵات، هەڕەشەو گوڕەشە بۆ سەر هەرێم لە ئێران‌و باڵەكانییەوە كەمی كردووە، بەڵام لەسەر ئاستی نافەرمی لە دیوی ئێرانەوە بەمەترسی پیشاندانی هەرێم هەر وەك خۆیەتی‌و ئێرانییەكان پێیانوایە قەوارەی هەرێمی كوردستان بەشێكە لە یاریی زایۆنیزم لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و ئەڵقەیەكە لە بە "بەلقان"كردنی ناوچەكەو "كورد لە عێراق بژاردەیەكی باشن بۆ گۆڕینی سنورە جیۆسیاسییەكان".[33] ئەمەیش بەو واتایە دێت لە حاڵەتی پەرەسەندنی جەنگ‌و بەرفراوانبوونی بەرەكان، ئەگەر هەیە هەرێم بەئامانج بگیرێتەوە، بەتایبەت كە گروپە شیعەو چەكدارەكان ناتوانن یان نایانەوێت بەڕاستی‌و ڕاستەوخۆ بچنە ناو جەنگەكەو بۆ سپیكردنەوەی گوتاری خۆیان، هەرێمی كوردستان بكەنە پاساو. پوختەو پێشنیار جەنگی حەماس‌و ئیسرائیل كە 7ی ئۆكتۆبەر هەڵگیرسا، ئاسایشی هەرێمایەتیی خستووەتە بەر مەترسی‌و سیناریۆی جۆراوجۆر كە بەهۆی باڵە ئێرانییەكانەوە، عێراق لە چەقەكەیدایە. بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم مەترسییەو پێشهاتەكانیش وردی‌و دیقەتی زۆر پێویستە، چونكە هەم عێراق‌و هەم هەرێم لەسەر ئاستی فەرمی لەژێر گوشاری ئەمریكا لەلایەك‌و كارتێكەرە جۆراوجۆرەكانی ئێرانن لە لایەكی دیكەوە. ئەو دەوڵەتانەی دۆخیان دەربارەی پێشهاتەكان شڵۆقە لە ناوچەكە، تووڕەیی‌و ناڕەزایییەكان بە كۆمەڵگەی مەدەنی دەسپێرن‌و لەسەر ئاستی فەرمییش خۆپارێزیی زۆر دەكەن لە هەڵبژاردنی دەربڕین‌و دەلالەتی زاراوەو وشەكان بۆ ئەوەی دووچاری كێشە نەبنەوە. ئه‌م بابه‌ته‌ بۆ (خانه‌ی هزریی كوردستان) نوسراوه‌ [1]  https://2u.pw/GJuapMz [2] https://2u.pw/V82j3M0 [3]  https://2u.pw/0X5nRGM [4]  https://2u.pw/5k8PhhU [5]  https://2u.pw/cEFttjV [6]  https://2u.pw/6gaU0BG [7]  https://2u.pw/kxtJPuh [8]  https://2u.pw/ThZFS7t [9]  https://2u.pw/dqPrQ9W [10]  https://2u.pw/DjVeddi [11]  https://2u.pw/g5M5Ln4 [12]  https://2u.pw/gbaKvHL [13]  https://2u.pw/Tkx6rV3 [14]  https://2u.pw/KZVkjy1 [15]  https://2u.pw/lSH7Jrt [16]  https://2u.pw/SPygI4h [17]  https://2u.pw/bxFnnXV [18]  https://2u.pw/Txmo76f [19]  https://2u.pw/1YwxvzH [20]  https://2u.pw/hVgaFiD [21]  https://2u.pw/tPmOS2S [22]  https://2u.pw/0Yfozxi [23]  https://2u.pw/m9OKpkA [24]  https://2u.pw/vPaRsx2 [25]  https://2u.pw/tkRKshK [26]  https://2u.pw/SYCuEX7 [27]  https://2u.pw/LO7IRro [28]  https://2u.pw/IUZtgyY [29]  https://2u.pw/RjuQh63 [30]  https://2u.pw/uO0xPwp [31]  https://alsabaah.iq/85595-.html [32]  https://2u.pw/NaB6qXT [33]  https://2u.pw/P3nOsPU

(درەو):  حەنین‌و ئیرڤان ئاهەنگی هاوسەرگیرییان كرد، هەزار كەس بۆ بەشداری لەم ئاهەنگە بانگهێشتكرابوون، لە ئەمریكاو ئوسترالیاو بەریتانیاوە خەڵك هاتبوون، مەسیحی‌و ئێزدی ناوچەكە بەشداربوون، لە پڕێكدا ئەم خۆشییە گەورەیە كارەساتی لێكەوتەوە. درەنگانێكی شەوی رابردوو عێراق‌و هەرێمی كوردستان بوون بە شایەتحاڵی كارەساتێكی مرۆیی گەورە، زیاتر لە 100 كەس گیانیان لەدەستدا لە ئاهەنگێكدا لە قەزای حەمدانیە.  (حەنین)‌و (ئیرڤان) كە كچ‌و كوڕێكی خەڵكی قەزاكەن، دوێنێ شەو ئاهەنگی هاوسەرگیرییان كرد، ئاهەنگەكەیان لە هۆڵێكدا سازكرد كە ناوی هۆڵی (هەیسەم)ە، میوانێكی زۆر بۆ بەشداری لەم ئاهەنگە بانگهێشت كرابوون، هەموان لەناو سەماو خۆشیدا بوون كاتێك كاتژمێر 10:30ی شەو كارەساتەكە روویدا.  زانیارییە بەراییەكان باسلەوە دەكەن، بەهۆی بەكارهێنانی یارییە ئاگرینەكان لەناو هۆڵەكەدا لەلایەن هەندێك لە بەشداربوانەوە، ئاگركەوتوەتەوە، بەكارهێنانی ماددەی (سەندویچ پەنەڵ) لە سەقف‌و دیواری هۆڵەكەدا كە ماددەیەكە بەخێرایی گڕدەگرێت، وایكردووە لەماوەیەكی كەمدا هۆڵەكە بەتەواوی بسوتێت. سەرباری ئەمەش بۆ مەبەستی جوانكاری سەقف‌و دیواری هۆڵەكە بە قوماشی رەنگاو رەنگ داپۆشراوە‌و پێشبینی دەكرێت ئەمەش هۆكارێكی تری خێرایی ئاگركەوتنەوەكە بووببَت.  بەڕێوەبەرایەتی بەرگری شارستانی رایگەیاند، بەكارهێنانی ئەو ماددانە لە سەقف‌و دیواری هۆڵەكەدا پێچەوانەی رێنماییەكانی سەلامەتییە، بۆیە بەگوێرەی یاسای بەرگری شارستانی ژمارە 44ی ساڵی 2013 خاوەنی هۆڵەكە رەوانەی دادگا دەكرێت، چونكە پێداویستی سەلامەتی‌و ئاگاداركردنەوە‌و ئاگركوژێرنەوە دانەناوە.  بەگوێرەی ئاماری رێكخراوی مانگی سوری عێراقی، ژمارەی قوربانیانی ئەم رووداوە بۆ زیاتر لە (450) كەس بەرزبوەتەوە، دۆخەكە بەشێوەیەكە خەڵكی حەمدانییە ناڕازایەتییان هەیە لەوەی نەخۆشخانەكانی نەینەوا فریای وەرگرتنی قوربانیانی رووداوەكە ناكەون‌و داوای هاوكاری دەكەن، بۆیە دەستكراوە بە گواستنەوەی ژمارەیەك لە بریندارەكان بۆ شاری هەولێر.  دواین ئامارەكان ئاماژە بەوە دەكەن، ژمارەی ئەوانەی لەم رووداوە گیانیان لەدەستداوە بۆ (120) كەس بەرزبوەتەوە.  پێشتر بەڕێوەبەرایەتی بەرگری شارستانی نەینەوا رایگەیاند، ئاگرەكە بەتەواوەتی كۆنترۆڵكراوە‌و تەرمی هەموو قوربانییەكان لەناو هۆڵەكە دەرهێنراون، بەڵام هەندێك لە خەڵكی ناوچەكە دەڵێن هێشتا تەرم لەژێر داروپەردووی هۆڵەكەدا ماون.  ئەوانەی بەشدارییان لە هەوڵی فریاگوزاریدا كردووە باسلەوە دەكەن، سەرجەم خەڵكی شاری (بەغدێدە) لەم رووداوەدا كەسێكی نزیكیان لەدەستداوە.  شاری بەغدێدە دەكەوێتە ناو قەزای حەمدانییەوە لە پارێزگای نەینەوا، زۆینەی دانیشتوانی ئەم شارە مەسیحین‌و زۆربەیان پەیوەندی خزمەمایەتی‌و خێزانیی لەنێوانیاندا هەیە.  بۆ بەشداریكردن لەم ئاهەنگە تەنیا مەسیحییەكان بانگهێشت نەكراون، خەڵكی ئێزدی ناوچەكەش بەشداربوون‌و لەناو قوربانییەكاندا هەن، زانیارییە بەراییەكان دەڵێن تەنانەت خەڵكانێك لەم ئاهەنگەدا بەشداربوون كە لە ئەمریكاو ئوسترالیاو بەریتانیاوە هاتوون، بەجۆرێك نزیكەی (هەزار) كەس بەشداربوون لە ئاهەنگەكەدا.  دۆخەكە بەجۆرێكە وەزیری تەندروستی عێراق فەرمانی كردووە سەرجەم نەخۆشخانەكان یارمەتی پێشكەشی فەرمانگەی تەندروستی نەینەوا بكەن بەمەبەستی فریاكەوتنی بریندارەكان. ئاگرەكەی هۆتێل رەشید هاوكات بەرەبەیانی ئەمڕۆ لە هۆتێل (رەشید) لە بەغداد ئاگرێك كەوتەوە، بەهۆی ئاگرەكەوە، ئەمە وایكرد دیپلۆماتكاران كە بۆ مانەوە روو لەم هۆتێلە دەكەن، شوێنەكانیان چۆڵ بكەن، دواتر ئاگرەكە كۆنترۆڵ كرا.  هۆتێل رەشید دەكەوێتە ناوچەی سەوزەوە، ئەم ناوچەیە بارەگای پەرلەمان‌و حكومەت‌و هەندێك لە وەزارەتەكان‌و باڵیۆزخانەكانی تێدایە‌و ناوچەیەكی پارێزراوە لەڕووی ئەمنییەوە.    

 (درەو): 🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی ئابی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (8 ملیارو 846ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (106 ملیۆن و  122ھەزارو 874) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 423ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (83,35) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی تەمووزی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (8 ملیارو 293 ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (106 ملیۆن و  755 ھەزارو 169 ) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 444 ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (77,69) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.    🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی حوزەیرانی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 115ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (100ملیۆن و  59ھەزارو 52) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 335ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (71,11) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی ئایاری نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 306ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (102 ملیۆن و 436ھەزارو 387) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 305ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (71,3) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی  نیسانی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 796ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت ( 98 ملیۆن و 634 ھەزارو 947) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و  288 ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (79) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.