(درەو): وەزارەتی دارایی داوای لە گەنجینەكان كردووە لیستی موچەی مانگەكانی (١١)و (١٢)ی ئەمساڵ، هاوشێوەی مانگی پێشوو بەلێبڕینی (٢١٪)ی موچەی فەرمانبەرانەوە ئامادەبكەن. ئەوەی جێگەی سەرەنجە، نوسراوەكە باسی دابەشكردنی موچەی نەكردووەو هەواڵەكەش بە فەرمی لەلایەن وەزارەتی دارایی خۆیەوە بڵاونەكراوەتەوە، بەڵكو نێردراوە بۆ چەند كەناڵێكی راگەیاندن. رەنگە وەزارەتی دارایی دڵنیا نەبێت لەوەی بتوانێت موچەی ئەو دوو مانگەی فەرمانبەران یاخود لانی كەم تەنیا یەك موچەی تر دابەشبكات، بۆیە خۆی بە فەرمی هەواڵی دابەشكردنی موچەی رانەگەیاندووەو لەڕێگەی میدیاكانەوە دزەی بە هەواڵەكە كردووە، لەحاڵێكدا راگەیاندنی هەواڵی دابەشكردنی موچە لەم سەردەمی بێموچەییەدا گەورەترین دەستكەوتە بۆ حكومەت. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، حكومەتی هەرێم چاوەڕێیە تا كۆتایی ساڵ، بڕە پارەیەك لە بەغدادەوە بگات، تاوەكو بتوانێت بەو پارەیەو ئەو داهاتانەی تر كە لەبەردەستیدایە، لانی كەم بە لێبڕینەوە موچەیەكی تر دابەشبكات و بەو موچەیە كۆتایی بە ساڵی دارایی (٢٠٢٠) بهێنێت و پێ بنێتە ساڵی دارایی ٢٠٢١وە. هەر بڕە پارەیەك لە بەغدادەوە بگاتە هەرێم، بەشێكی دەڕوات بۆ ئەو قەرزەی كە حكومەت بۆ موچەی مانگی (١٠) كردویەتی، بەڵام لەلایەكی ترەوە بەرزكردنەوەی بەهای دۆلار لەبەرامبەر دیناری عێراقی سودی دارایی بە حكومەتی هەرێم گەیاندووە، ئەمەش بەهۆی ئەوەی زۆربەی داهاتی حكومەت بە دۆلار دەگەڕێنەوە، ئەمەش پارسەنگێكی بۆ دارایی حكومەت گەڕاندوەتەوە. چەند سەرچاوە ئاگادار بە (درەو)یان راگەیاند، ئەو نوسراوەی وەزارەتی دارایی بۆ گەنجینەكان پەیوەندی بە راستكردنەوەی ساڵی داراییەوە هەیەو وەزارەت دەیەوێت پرۆژەیاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢١ ئامادە بكات، بۆ ئەمەش دەیەوێت پاكتاوی حساباتی خۆی لە ساڵی ٢٠٢٠ بكات، هەرچەندە لە ساڵی 2014 ەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان یاسای بودجەی نەبووە ئەمەش بووەتە جێ"ەی رەخنەی پەرلەمان . ئەگەر ئەم نوسراوەی وەزارەتی دارایی تەنیا بۆ راستكردنەوەی ساڵی دارایی بێت، ئەوا كابینەی مەسرور بارزانی لەدوای دەستبەكاربوونییەوە دووەمجارە دەستكاری ساڵی دارایی دەكات، چونكە هەر لەمساڵدا بە بڕیارێك موچەی (٣) مانگی كرد بە "پاشەكەوت"و خستیە سەر قەرزەكانی كابینەی هەشتەمی نێچیرڤان بارزانی و موچەی (٢ مانگ)ی ئەم كابینەیەشی كرد بە قەرز لەسەر حكومەتی بەغدادو بەمشێوەیە سەرە موچەی مانگانەی راستكردەوە. ئێستا كە حكومەت ماڵئاوایی لە ساڵی ٢٠٢٠ دەكات، لەمساڵدا بەپێی قسەی وتەبێژەكەی (٨) موچەی دابەشكردووەو (٤) موچەی فەرمانبەرانی لاماوە، لەم (٤) مانگە، حكومەتی هەرێم موچەی (٢) مانگی كردووە بە قەرز لەسەر حكومەتی بەغدادو دەیەوێت لەو دوو مانگەی كە دەمێنێتەوە لانی كەم لە ماوەی هەفتەی داهاتوودا موچەیەكیان دابەشبكات و تەنیا یەك موچە بمێنێتەوەو ئەویش بەهەمان شێوەیە بكات بە قەرز لەسەر حكومەتی بەغداد، قەرزێك كە حكومەتی بەغداد دانی پێدا نەناوەو هەرگیز ناگەڕێتەوە بۆ فەرمانبەرانی هەرێم. لە هەموو حاڵەكاندا حكومەتی هەرێم توانای نییە موچەی ئەو دوو مانگە لەماوەیەكی كورتدا بەسەر فەرمانبەراندا دابەشبكات، سەرباری ئەمە كابینەی سێقۆڵی (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان) دەیەوێت ئاستی لێبڕینی موچەی فەرمانبەران بەرزبكاتەوە، ئەگەر لەگەڵ حكومەتی بەغداد نەگاتە رێككەوتن و موچەی فەرمانبەران لە بەغدادەوە نەگات. داهاتەكانی حكومەتی هەرێم •    داهاتی نەوت: 280 ملیۆن دۆلار كە دەكاتە نزیكەی (400 ملیار) دینار •    پارەی هاوپەیمانان: 17 ملیۆن دۆلار دەكاتە (25 ملیار) دینار •    داهاتی ناوخۆ: 170 ملیار دینارە، نزیكەی (30 بۆ 50 ملیۆن)ی بە دۆلارە، بەشێك لە داهاتی ناوخۆ بۆ خەرجی وەزارەتەكانە، بۆیە نزیكەی (150 ملیار) دیناری دەمێنێتەوە بۆ موچە. •    پارەكەی بەغداد ئەگەر بێت (320 ملیار) دینار كە (200 ملیار) دیناری بۆ قەرزی موچەی مانگی رابردووەو (120 ملیار) ی دەمێنێتەوە. •    كۆی گشتی داهاتی حكومەتی بۆ موچە دەكاتە نزیكەی ( 700 ملیار) دینار  

درەو : لێكۆڵینەوەیەكی نوێ گەیشتە ئەو ئەنجامەی كە بەرگری لەشی مرۆڤ پاش تێپەڕاندنی ڤایرۆسی كۆرۆنای نوێ(COVID-19) بەردەوامیی دەبێت بۆ ماوەی هەشت مانگ. بەپێی لێكۆڵینەوەكە، ڕێژەی خانە بەرهەمهێنەكانی دژە تەن لە بەرزبونەوە بەردەوام بوو لە لەشی كەسە خۆبەشە بەشداربووەكان لە لێكۆڵینەوەكەدا بۆ ماوەی ١٥٠ ڕۆژ،  تا ٢٤٠ ڕۆژیش هەر بە بەرزی دەمێنێتەوە، ئەمەش توانای لەشیان دەردەخات لە بەرەنگاربوونەوەی ڤایرۆسەكەدا بۆ ماوەی هەشت مانگ. بەپێی ڕۆژنامەی ”تایمز ئۆف ئیسرائیل” دوو لێكۆڵینەوەی دیكە باس لەوە دەكەن ئەو نەخۆشانەی لەشیان دژە تەنی پەیداكردووە چانسی پۆزەتیڤ بوونی پشكنینەكانیان كەمترە بۆ ماوەیەك كە لە شەش مانگ كەمتر نیە. ئەم ئەنجامانەش ئەگەری سەركەوتنی ئەو پێكوتە(ڤاكسین)انە زیاد دەكەن  كە كار لەسەر هاندانی لەش دەكەن بۆ بەرهەمهێنانی دژە تەنەكان.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت شوێنگرەوەكەی قاسم سولەیمانی لە بەغداد چاوی بە بەرهەم ساڵح‌و مستەفا كازمی كەوتووە، جارێكی تر باس لە گواستنەوەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا دەكرێت لە بەغدادەوە بۆ هەولێر، ئێران ترسی هەیە لە كۆتایی ویلایەتی سەرۆكایەتییەكەیدا ترەمپ گورزێكی تری سەربازی بوەشێنێت، هەر جۆرە پەرەسەندنێكی سەربازی هەرێمی كوردستان دەخاتەوە ژێر فشاری ئێرانییەكان، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. هێرشێك لە یادی حاجی قاسمدا رۆژەكانی كۆتایی ساڵ بۆ عێراق باش نییە، سێیەمین رۆژی ئەمساڵ كاتێك خەڵكی عێراق لە پشووی سەری ساڵدا بوون، هەواڵی كوژرانی قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران‌و ئەبو مەهدی موهەندیس جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی عێراق بیست، هەواڵی كوژرانی قاسم سولەیمانی‌و كاردانەوەی ئێران، پشووەكەی كرد بە هەواڵی شەڕێكی چاوەڕواننەكراو.  شەوی یەكشەممەی ئەم هەفتەیەش كە خەڵك ئامادەكارییان بۆ پشووەكانی سەری ساڵ دەكرد، جارێكی تر ناوچەی سەوزی بەغداد كەوتەوە بەر هێرشی موشەكیی، ئەمە ناوچەیەكی پارێزراوی ئەمنییە‌و بارەگای باڵیۆزخانەی ئەمریكای تێدایە.  بەگوێرەی قسەی سوپای عێراق، لەو شەوەدا، لانی كەم هەشت موشەك لەناوچەی سەوز كەوتونەتە خوارەوە، سوپا بەرپرسیارێتی ئەم هێرشە دەخاتە ئەستۆی "گروپە لەیاسادەرچووەكان"، بەڵام بەرپرسێكی ئەمریكی وتی:" نزیكەی 21 موشەك ئاڕاستەی ناوچەی سەوزكراوە‌و هەندێك لە موشەكەكان چەند بینایەكی ناوچەی سەوزیان پێكاوە".  ئەمریكا لە باڵیۆزخانەی خۆی لە ناوچەی سەوز، سیستمی دژە موشەكی جێگیركردووە كە پێی دەوترێت "C-RAM"، سیستمەكە روبەڕووی هێرشەكە بووەوە. شانەی راگەیاندنی ئەمنیی حكومەتی عێراق وتی، هێرشە موشەكییەكە لە سەربازگەی "رەشید"ی باشوری بەغدادەوە، ئەنجامدراوە.  هێرشەكە هاوكاتە لەگەڵ نزیكبوونەوەی یادی یەكساڵەی كوژرانی قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران، كە بەرپرسانی كوردو عێراقی بە "حاجی قاسم" ناویان دەهێنا، بۆیە ئەمریكییەكان پەنجەی تۆمەت بۆ ئێرانییەكان رادەكێشن. سوپای ئەمریكا هەڕەشە دەكات فەرماندەیی ناوەندی سوپای ئەمریكا لەبەیاننامەیەكدا رایگەیاند، ئەو هێرشە موشەكییەی كە یەكشەممە كرایەسەر ناوچەی سەوز لە بەغداد، بەدڵنیایی میلیشیا لەیاسادەرچووەكان ئەنجامیانداوە كە ئێران پاڵپشتییان لێ دەكات.  فەرماندەیی ناوەندی دەڵێ، لەو هێرشەدا هیچ ئەمریكییەك بریندار نەبووە، بەڵام زیان بە بیناكانیان گەیشتووە، ئەمەش ناپاكییەكی راستەوخۆیە لە سەروەری عێراق، هۆشداری دەدات لەوەی بەرپرسیارێتی كوژرانی هەر هاوڵاتییەكی ئەمریكی لە ئەنجامی ئەو هێرشانەوە، دەكەوێتە ئەستۆی میلیشیاكانی سەربە ئێران.  ترەمپ لەبەردەم چەند بژاردەیەكدا دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ماوە تەواوبووی ئەمریكا لە تویتێكدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر، لەبارەی ئەو هێرشەوە نوسی، بەرپرسیارێتی كوژرانی هەر هاوڵاتییەكی ئەمریكی دەكەوێتە ئەستۆی ئێران‌و دەبێت بەباشی بیر لەوە بكاتەوە.  ترەمپ دەڵێت:" گوێمان لە قسەوباسی تر دەبێت لەبارەی ئەوەی هێرشی دیكە دژی ئەمریكییەكان ئەنجام دەدرێت"، لەگەڵ ئەم قسانەدا، ترەمپ وێنە سێ موشەكی بڵاوكردەوە كە نەتەقیونەتەوە.  ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز لەزاری سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە بڵاویكردەوە، بەرپرسانی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا لە كۆشكی سپی كۆبونەتەوە‌و تاوتوێی چەند بژاردەیەكیان كردووە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئێران.  بەگوێرەی قسەی سەرچاوەكە، وەزیری دەرەوە‌و بەرگری‌و راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی‌و چەند بەرپرسێكی تری ئەمریكا بەشداربوون لەو كۆبونەوەیەدا‌و لەسەر چەند بژاردەیەك بۆ روبەڕووبونەوەی ئێران رێككەوتوون تاوەكو بەمزوانە بیخەنە بەردەم دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی وڵات. ترەمپ رۆژی 20ی مانگی داهاتوو ماوەی سەرۆكایەتییەكەی تەواو دەبێت‌و كۆشكی سپی بۆ جۆ بایدن چۆڵ دەكات، پێشبینی دەكرێت قەیرانێكی سیاسی گەورە لەدوای خۆی بۆ بایدن بەجێبهێڵێت، ئێرانییەكان نایانەوێت توشی ئەم شەڕە ببن، چاویان لەوەیە لەگەڵ بایدندا جارێكی تر رێككەوتنە ئەتۆمییەكە زیندوو بكەنەوە‌و ئاهێك بهێننەوە بەبەری دۆخی ئابوری وڵاتەكەیان كە بەهۆی سزاكانی ئەمریكاوە لە پەلوپۆ كەوتووە. باڵیۆز لە بەغدادەوە بۆ هەولێر ! هاوكات لەگەڵ هێرشەكەی ئەم هەفتەیەدا، جارێكی تر قسەوباس لەبارەی داخستنی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغداد كەوتوەتەوە بەر باس. سایتی "ئەكسیوس" لەزاری دوو بەرپرسی ئاگادارەوە بڵاویكردەوە، ئەمریكا بەنیازە باڵیۆزخانەكەی لە بەغداد دابخات‌و ئەم هەنگاوەش یەكێكە لەو بژاردانەی كە پێشنیاز كراوە بۆ تۆڵەكردنەوە لە ئێران، كە ترەمپ بە دەوڵەتێكی "سەرپەرەشتیاری تیرۆر" ناوی دەبات.  سایتەكە باسی لەوەكردووە، ئەگەر بەغداد بەجێبهێڵێت، رەنگە ماسیۆ تویلەر باڵیۆزی ئەمریكا بگوازێتەوە بۆ هەولێر یاخود بنكەی ئاسمانی "ئەسەد" لە خۆرئاوای عێراق.  هەرێمی كوردستان لەنێوان تاران‌و واشنتۆندا هەر كاتێك قسەوباس دێتەسەر داخستنی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغداد، میدیا جیهانییەكان یەكسەر ئاماژە بە گواستنەوەی باڵیۆزخانەكە دەكەن بۆ هەولێر، ئەمەش هەرێمی كوردستان دەخاتە ژێر فشاری ئێرانییەكانەوە. ساڵی رابردوو كاتێك قاسم سولەیمانی كوژرا، مانگێك دوای كوژرانی‌و بەدیاریكراوی لە رۆژی پێنجی كانونی دووەمدا، لایەنە شیعەكان لە پەرلەمانی عێراق كۆبونەوە‌و بڕیاریاندا هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق بكەنە دەرەوە.  نوێنەرانی كورد بە هەموو پارتە سیاسییەكانەوە بەشدارییان لەو كۆبونەوەی پەرلەمانی عێراقدا نەكرد، پێكهاتەی شیعە بەتەنیا‌و بەبێ پێكهاتەی كورد‌و سوننە بڕیاریاندا لەسەر دەركردنی هێزە بیانییەكان‌و هەڵوەشاندنەوەی رێككەوتنی ئەمنیی نێوان ئەمریكا‌و عێراق. كردنەدەرەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق، لەدوای كوژرانی قاسم سولەیمانییەوە ئیتر بوو بە هێڵی سەرەكی سیاسەتی ئێران لە عێراقدا، بەرپرسانی ئێرانی ئەمەیان بە تۆڵەی گەورەی خوێنی سولەیمانی ناودەبرد، بۆیە فشارەكانیان لەسەر هێزە سیاسییەكانی عێراق لەوبارەیەوە توندكردەوە. ئەوكات سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێمی كوردستان (سەرۆكایەتی پەرلەمان، حكومەت، هەرێم) كۆبونەوە‌و بەپێچەوانەی بڕیاری لایەنە شیعەكانەوە، رایانگەیاند، ئەوان مانەوەی هێزەكانی هاوپەیمانان لە عێراق كە ئەمریكا سەرۆكایەتی دەكات، بەپێویست دەزانن بۆ روبەڕووبونەوەی هەڕەشەكانی "داعش". هەر ئەو سەردەمە، عادل عەبدولمەهدی كە سەرۆكی حكومەتی كاربەڕێكەر بوو، لەبارەی ئەم بابەتەوە سەردانی هەرێمی كوردستانی كرد‌و لەگەڵ مەسعود بارزانی‌و نێچیرڤان بارزانی‌و نێچیرڤان بارزانی‌و مەسرور بارزانی‌و كۆسرەت رەسوڵ كۆبووەوە.  كاتێك شیعەكان بڕیاریاندا هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق بكەنەدەرەوە، ئیتر قسەوباس لەبارەی گواستنەوەی هێزە سەربازییەكانی ئەمریكا لەناوچەكانی عێراقەوە بۆ هەرێمی كوردسان هاتەئاراوە. ئەوكات سەرچاوەیەكی باڵا لە حكومەتی هەرێمی كوردستان بە (درەو)ی راگەیاند، كۆماری ئیسلامی ئێران لەڕێگەی نازم دەباغ نوێنەری حكومەتی هەرێم لە تاران، نامەیەكی بەزمانێكی توند ئاڕاستەی هەریەكە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان‌و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت‌و قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت كردووە. لەو نامەیەدا، تاران هۆشداری بە هەرێمی كوردستان دابوو لەبارەی ئەوەی دەبێت پەیوەست بێت بە بڕیاری پەرلەمانی عێراقەوە بۆ دەركردنی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق. نامەكەی ئێران بۆ هەرێمی كوردستان جەختی لەسەر ئەم خاڵانە كردبوو: •    هەرێمی كوردستان لەگەڵ عێراقدا یەك جوگرافیای سیاسی‌و سەربازییە. •    دوای كردنەدەرەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق، هەرێمی كوردستان نابێت ببێت بە پەناگە بۆ هێزەكانی ئەمریكا. "پێشبینی شەڕ ناكەم" سەرباری هەڕەشەكان‌و توندبوونەوەی سەرلەنوێی بارودۆخی پەیوەندییەكانی نێوان واشنتۆن‌و تاران، بەڵام كینیس ماكینزی فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندیی سوپای ئەمریكا ئەگەری روودانی پێكدادانی نوێ لەنێوان ئەمریكا‌و ئێران بەدوور دەزانێت، ماكینزی لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ تۆڕی (ABC)دەڵێ:" مەترسیییەكی گەورە هەیە ئێران لە یادی یەكساڵەی كوژرانی قاسم سولەیمانیدا هەڕەشە لە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بكات لە ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست". ماكینزی باسی لەوەكرد، دەزگای هەواڵگری ئەمریكا تێبینی ئەگەری روودانی هێرشی كردووە لەناو عێراق لەلایەن ئێران‌و ئەو گروپانەی كە ئێران پاڵپشتییان لێ دەكات، بەڵام ئەمریكا نایەوێت بارودۆخەكە لەگەڵ ئێران توندبكاتەوە‌و لەو باوەڕەشدا نییە ئێران بیەوێت لەم كاتەدا جەنگ لەگەڵ ئەمریكا هەڵگیرسێنێت. لە لێدوانێكی جیاوازتردا بۆ رۆژنامەی "وۆڵ ستریت ژۆرناڵ"، ماكینزی وتی:" هێرشەكەی شەوی یەكشەممە، لە ساڵی 2010وە تائێستا گەورەترین هێرش بووە كە كراوەتەسەر ناوچەی سەوز". قائانی لە بەغداد بووە  دوێنێ میدیا فەرمییەكانی ئێران ئاشكرایانكرد، ئیسماعیل قائانی فەرماندەی فەیلەقی قودس‌و شوێنگرەوەی قاسم سولەیمانی سەردانی بەغدادی كردووە. ئیرەج مەسجدی باڵیۆزی ئێران لە بەغداد رایگەیاند، ژەنەڕاڵ قائانی چاوی كەوتووە بە هەریەكە لە بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆمارو مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق‌و ژمارەیەك بەرپرسی تر. تائێستا وردەكاری تەواوەتی گفتوگۆی قائانی لەگەڵ بەرهەم ساڵح‌و مستەفا كازمی نازانرێت، بەڵام سایتی "روسیا تودەی" لەزاری سەرچاوەیەكی عێراقییەوە بڵاویكردوەوە، لەسەردانەكەیدا بۆ بەغداد ئیسماعیل قائانی بەبەرپرسانی عێراقی وتووە:" ئێران دژی هێرشە موشەكییەكەیە بۆسەر باڵیۆزخانەی ئەمریكا". هەمان سەرچاوە وتویەتی:" هێزە ئەمنییەكانی عێراق لە دوو رۆژی رابردوودا یەكێك لەو كەسانەیان دەستگیركردووە كە شەوی یەكشەممە موشەكەكانی ئاڕاستەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا كردووە، دەستگیركراوەكە فەرماندەی هێزی موشەكە لەناو یەكێك لە گروپە چەكدارەكاندا". "كاری ناحەكیمانە" وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە بەیاننامەیەكدا قسەكانی دۆناڵد ترەمپی لەبارەی تۆمەتباركردنی ئێران بە تێوەگلانی لە هێرشە موشەكییەكەی ناوچەی سەوز، رەتكردەوە.  وەزارەتی دەرەوەی ئێران دەڵێ:" واشنتۆن بەرپرسیارێتی تەواوەتی ئاكامی هەر كارێكی نا حەكیمانە دەگرێتەئەستۆ كە لەم قۆناغەدا ئەنجامی بدات.. تۆمەتەكانی ئیدارەی ئەمریكا لەبارەی هێرشە موشەكییەكەوە، دووبارەیە‌و هیچ بنەمایەكی نییە‌و كۆشكی سپی خۆی دروستی كردووە".   محەمەد جەواد زەریف وەزیری دەرەوەی ئێرانیش لە تویتێكدا نوسی:" خستنەبەر مەترسی هاوڵاتیانی ئەمریكا لە دەرەوەی وڵاتەكەیان، سەرەنج لەسەر شكستە كارەساتبارەكانی ترەمپ لەناوخۆی وڵات هەڵناگرێت". جەواد زەریف وێنەی چەند تویتێكی پێشتری دۆناڵد ترەمپی بڵاوكردەوە‌و هۆشداریدا لە دووبارەكردنەوەی هەوڵەكانی سەرۆكی پێشووی ئەمریكا بۆ هەڵگیرساندنی جەنگ لەگەڵ ئێران لە كۆتایی ولایەتی یەكەمی سەرۆكایەتییەكەیدا بە ئامانجی ئەوەی جارێكی تر‌و بۆ ویلایەتی دووەم وەكو سەرۆك هەڵبژێردرێتەوە.   

درەو: هبە قودسی- شەرقولئەوسەت وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت سەرباری پەڵپگرتنی دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی ئەمریکا لە ئەنجامی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و مشتومڕ لەبارەی چونەدەرەوەی لە کۆشکی سپی و بەشداریکردنی لە مەراسیمی رادەستکردنی دەسەڵات و ئاهەنگی دانانی سەرۆکی هەڵبژێردراو جۆ بایدن لە ٢٠ی کانونی دووەمی داهاتوو، ئامادەکاری و پلانی جێهێشتنی کۆشکی سپی لەسەروبەندنی دەستپێکردن و جێبەجێکردندایە. کارەکە تەنیا لە سەرۆک ترەمپ و میلانیای هاوسەریدا کورت نابێتەوە، بەڵکو فەرمانبەرانی کۆشکی سپیش دەگرێتەوە کە دەستیان کردووە بە دانانی پلان بۆ هەڵگرتنی هەنگاو لە ژیانیان و پێشکەشکردنی داواکاری بۆ کاری تر. زۆرجار سەرۆکەکانی پێشتر هەندێکیان کتێب بڵاودەکەنەوە لەبارەی هەڵوێست و وێنای سیاسی خۆیان و ئەو جەنگانەی کە لەماوەی کارکردنیان لە کۆشکی سپی کردوویانە هەروەها ئەو نهێنی و بابەتە شاراوانە شیدەکەنەوە کە لە پشت بڕیارە سیاسییەکانیانەوە بووە، باراک ئۆباماو پێشتریش جۆرج بوشی کوڕو بیل کلینتۆن وایانکرد، هەروەها دیک چینی جێگری پێشووی سەرۆک و هیلاری کلینتونی کاندیدی دیموکراتەکان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکاو وەزیری دەرەوەی پێشووی. هەندێکیش دەچنە ناو کاری خێرخوازی یان ئارەزووەکانیان و کاری وانەبێژی، بەڵام فەرمانبەران و ئەوانەی لە کۆشکی سپی کاردەکەن، زۆرجار هەندێکیان دەچن بۆ کۆمپانیا تایبەتەکان کە بۆندی سەرەنجڕاکێشیان پێشکەش دەکەن، هەندێکی تر روو لە دروستکردنی کۆمپانیای تایبەت دەکەن بۆ پێشکەشکردنی راوێژی سیاسی و خزمەتگوراری پەیوەنییە گشتییەکان و بابەتی تر. سەبارەت بە سەرۆک ترەمپ، پێدەچێت زۆرکەس سەرسام بوبن لەبارەی ئەوەی دوای دەرچوونی لە کۆشکی سپی چی دەکات، پێشبینی زۆر هەیە، سەرۆک نایەوێت لەبارەی پلانی خۆی دوای رۆشتنی لە پۆستەکەی قسە بکات. کەسە نزیکەکانی دەڵێن ئەو دەزانێت کاتی تەواو بووە تەنانەت ئەگەر هەوڵی پێشکەشکردنی تانەی یاسایی زیاتریش بدات بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی. ترەمپ بەفەرمی پیرۆزبایی لە بایدن نەکردووەو وەکو براوەی هەڵبژاردنەکانی دانی پێدا نانێت. هەندێک پێشبینی دەکەن ترەمپ بگەڕێتەوە بۆ هاوینەهەوارە شکۆدارەکەی لە مار لارگۆی فلۆریدا، هەندێکی تر پێشبینی گەڕانەوەی دەکەن بۆ نیویۆرک و لەوێوە ئیدارەی شەڕی دروستکردنی کەناڵێکی تەلەفزیۆنی بدات بۆ بانگەشەکردن بۆ خۆی و هێرشکردن بۆسەر ئیدارەی بایدن و ئامادەکاریکردنی بۆ خۆکاندیدکردنەوەی بۆ ساڵی ٢٠٢٤. بەڵام سەرۆک ترەمپ هێشتا ئاشکرای نەکردووە چی دەکات کاتێک بایدن بە فەرمی دەچێتە ناو کۆشکی سپییەوە. کەسە نزیکەکانی سەرۆک ترەمپ دەڵێن دەستی کردووە بە راوێژکردن لەبارەی دروستکردنی کۆمپانیایەکی میدیایی دیجتاڵی، یاریدەرەکانی لە گفتوگۆو مشتومڕدان لەبارەی کڕین یان سەرمایەگوزاریکردن لە کۆمپانیای "نیوماکس"ی هەواڵیی، تاوەکو وای لێبکەن ببێت بە رکابەری تۆڕی "فۆکس نیوز". پێشبینییەکانی جیاوازن لەبارەی چۆنیەتی مامەڵەکردنی ترەمپ لەگەڵ کێشەو سکاڵا یاساییەکان کە لەدوای دەرچوونی لە کۆشکی سپی روبەڕووی دەبێتەوە، بۆ زانیاری ژمارەیەک سکاڵای یاسایی لەسەر ترەمپ هەن کە لانی کەم هەندێکیان پەیوەندیدارن بە ناوزڕاندن و هەندێکی تر پەیوەندییان بە چەواشەکارییەوە هەیە سەبارەت بە هەندێک لە کاڵای کۆمپانیاکانییەوە. میلانیا ترەمپ و بارۆنی کۆڕی دوای گەیشتنی ترەمپ بە کۆشکی سپی لە کانونی دووەمی ٢٠١٧دا، میلانیای هاوسەری و بارۆنی کوڕی نەچوون بۆ کۆشکی سپی تا لەوێ بژین، میلانیا وتی چاوەڕوانی ئەوە دەکات بارۆنی کوڕی ساڵی خوێندنی لە نیویۆرک تەواو بکات (ئەوکاتە بارۆن تەمەنی ١٤ ساڵ بوو). ئێستاش، پێدەچێت چاوەڕوانی ئەوە بکات خوێندنی ناوەندیی تەواو بکات سەرباری ئەوەی بەهۆی پەتای کۆرۆناوە لەڕێگەی ئینتەرنێتەوە دەخوێنێت، رەنگە بارۆن بگوازێتەوە بۆ خوێندنگەی فۆرت لۆدەردیل لە فلۆریدا، کە خوێندنگەیەکی ناوەندییەو بەوە ناسراوە ژمارەیەکی زۆری کوڕی دەوڵەمەندەکان و کەسانی دەستەبژێر تێیدا دەخوێنن. پێشبینییەکان زۆردەبن لەبارەی بەردەوامبوونی میلانیا لە ژیانی هاوسەرێتی لەگەڵ ترمپ، راپۆرتەکان باسلەوە دەکەن داوای جبابونەوە دەکات و چەند هەنگاوێکی هەڵگرتووە بۆ زامنکردنی ئەوەی بارۆنی کوڕی هەمان پشکی برا گەورەکانی لە ئیمپاتۆریەتە گەورەکەی باوکی وەرگرێت. هەندێک لە کەسە نزیکەکان لە خانمی یەکەم دەڵێن ئەو بەردەوامی دەدات بە بەشداریکردنی لە هەندێک کاری خێرخوازی و روبەڕووبونەوەی توندوتیژی ئینتەرنێتیی، هەندێکی تر دەڵێن کتێبێک لەبارەی ژیانی خۆیەوە لە کۆشکی سپی بڵاودەکاتەوە هاوشێوەی ئەوەی میشیل ئۆباما کردی، ئەمەش کارێکە ملیۆنان دۆلار قازانجی لێ دەکات. زۆرێک لە هاوڕێکانی بیرۆکەی گەڕانەوەی میلانیا بۆ نمایشی جلوبەرگ رەتدەکەنەوە.  ئیڤانکا ترەمپ و جارید کۆشنەر راپۆرتەکان باسلەوە دەکەن ئیڤانکای کچی ترەمپ و جارید کۆشنەری هاوسەری پلان بۆ ئەوە دادەنێن بگوازنەوە بۆ فلۆریدا، ئیڤانکا پارچە زەوییەکی گەورەی لە دورگەیەکی نزیک شاری میامی کڕیوە بەبڕی (٣٠ ملیۆن) دۆلار کە نازناوی "پەناگەی ملیاردێرەکان"ی لێنراوە بەهۆی ئەوەی بەشێکی زۆری دانیشتوانەکەی کەسانی دەوڵەمەندو خەڵکە بەناوبانگەکەن. کەسە نزیکەکانی ئیڤانکا بە تۆڕی "CNN"یان وتوە ئەو بیر لەوە دەکاتەوە خۆی بۆ پۆستێکی سیاسی کاندید بکات له ویلایەتی فلۆریدا، بەڵام هێشتا بڕیاری خۆی لەمبارەیەوە یەکلانەکردوەتەوە.   مایک پێنس مایک پێنسی جێگری سەرۆک و کارین پێنسی هاوسەری پلان دادەنێن بۆئەوەی لە کۆشکی سپییەوە بگوازنەوە بۆ ماڵێک لە دەوروبەری واشنتۆنی پایتەخت، بەڵام پێنس تائێستا هیچ پلانێکی رانەگەیاندووە لەبارەی ئایندەی ژیانی سیاسی خۆیەوە. بڕیارە پێنس دوای مۆڵەتی جەژنەکانی کرسمس گەشتێک بۆ بەحرەین و ئیسرائیل و پۆلەندا بکات. لاری کودلو-ی راوێژکار لاری کودلوی راوێژکاری ئابوری کۆشکی سپی کەسە نزیکەکانی ئاگادارکردوەتەوە لەوەی تەنیا بەدەرچوونی لە کۆشکی سپی و هاتنی بایدن بۆسەر پۆستەکەی، پلان دادەنێت بۆ ئەوەی کارێکی لەبواری راگەیاندندا دەستکەوێت، کودلو بەرلەوەی بچێتە کۆشکی سپی پسپۆڕێکی ئابوری و پێشکەشکارێکی بەناوبانگ بوو لە تۆڕی "CNBC"، سەرچاوەکانی دەڵێن بۆندی زۆری بۆ هاتووە. مارک میدوز سەرۆکی فەرمانبەرانی کۆشکی سپی رۆژنامەی "واشنتۆن پۆست" رایگەیاند، مارک میدوز سەرۆکی فەرمانبەرانی کۆشکی سپی چەند هەنگاوێکی هەڵگرتووە بۆ دامەزراندنی کۆمپانیایەکی راوێژکاریی تایبەت بە خۆی و ئێستا یاریدەدەرەکانی لە کۆشکی سپی هەڵدەبژێرێت بۆ ئەوەی لەگەڵیدا بەشداری بکەن لە دروستکردنی کۆمپانیاکەدا، زۆرجار گەورە فەرمانبەرانی کۆشکی سپی هەڵدەستن بە دروستکردنی کۆمپانیای راوێژکاریی تایبەت لە بواری سیاسی و ئابوری یاخود لە بواری پەیوەنییە گشتییەکان، بۆ ئەمەش سود لەو پەیوەندییانە دەبینن کە دروستیان کردووە یان لەو ئەزمونەی لەکاتی کارکردنیان لەناو کۆشکی سپی وەریانگرتووە. جیسۆن میلەر یاریدەدەری تایبەتی ترەمپ جیسۆن میلەر یاریدەدەری نزیکی سەرۆک ترەمپ و مایسترۆ تایبەتەکەی بۆ کەمپەینی هەڵبژاردن پلان بۆ ئەوە دادەنیت وتارو کتێب لەبارەی سەرۆکایەتییەکەی ترەمپ و ساڵەکانی لە کۆشکی سپی بڵاوبکاتەوە، لەم حاڵەتەشدا بە هاوکاری لەگەڵ ترەمپدا کاردەکات و ترەمپ قسەی کۆتایی دەبێت لە فۆرم ۆ ناوەڕۆکی ئەو وتارو کتێبانەی کە بڵاوی دەکاتەوە.

درەو: 147 پەرلەمانتاری عێراق لە هەوڵێكیان بۆ بانگهێشتكردنی مستەفا كازمی  بۆ پەرلەمان شكستیان هێناو ژمارەیەك پەرلەمانتاری كورد واژۆی بانگهێشتی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەكەن. لە دوێنێوە ژمارەیەك پەرلەمانتاری لیستە جیاجیاكانی عێراق سەرقاڵی كۆكردنەوەی واژۆن بۆ بانگهێشتكردن و لێپرسینەوە لە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیران و عەلی عەلاوی وەزیری دارایی و مستەفا جبوری پارێزگاری  بانكی ناوەندی، تایبەت بە سیاسەتی دارایی و دابەزینی بەهای دراوی عێراق. دوای چركردنەوەی هەوڵی پەرلەمانتاران بۆ بانگهێشتی كردنی مستەفا كازمی دەستوەردان كراوەو بۆیە ناوی سەرۆك وەزیران لابراوەو تەنها بانگهێشتكردنی وەزیری دارایی و پارێزگاری بانكی ناوەندی خرایە لیستی بانگهێشتكردنەوە. لەناو ئەو كەسانەی واژۆیانكردووە بۆ بانگهێشتكردن، ژمارەیەك ئەندامی پەرلەمانی كوردی تێدایە لەوانە ( رێبوار تەها، جەمال شكور، رێزان شێخ دلێر، ئاڵا تاڵەبانی )      بسم الله الرحمن الرحيم  منذ  الاحد ٢٠-١٢-٢٠٢٠  قام ممثلو  الشعب والوطن ومن كل الاتجاهات والتيارات السياسية بحملة تواقيع وما زالت الحملة مستمرة  من على المنصة الالكترونية الرسمية لمجلس النواب العراقي  لعقد جلسة طارئة ( استثنائية ) يوم الاربعاء 23 / 12 / 2020 الساعة الواحدة ظهرا بحضور كل من : 1-وزير المالية السيد علي علاوي  ٢.محافظ البنگ المركزي السيد مصطفى الجبوري  وذلك لمناقشة المواضيع الاتية :- ١. اسباب انخفاض سعر الصرف  وتصنيف البنوك  ٢.  السياسه المالية المتبعة ٣. اتفاقيات البنك المركزي ووزارة الماليه مع صندوق النقد الدولي الشروط والالتزامات     1-د انعام الخزاعي  2-حيدر الفوادي  3-سهام الموسوي 4-صباح الساعدي 5-يوسف الكلابي 6-حسين اليساري 7- شيماء التميمي 8-نعيم العبودي 9 . فالح الخزعلي 10-بهاء المبرقع 11- عبدالاله النائلي 12- فاطمة عباس الموسوي 13- نورس كامل الكريطي 14- رفاه العارضي 15-منتهى جبر 16 - عالية نصيف جاسم 17- عمار كاظم الشبلي 18- اسعد العبادي  19- مظفر اسماعيل الفضل 20- المهندس  عباس يابر 21- قصي الياسري 22- ميسون الساعدي 23-د. سعاد الوائلي 24- د.اكتفاء الحسناوي 25-وسن السعيدي 26- امجد العقابي 27-هدى سجاد 28-عبدالامير المياحي 29. كاطع الركابي 30.انسجام الغراوي 31- محمد كريم البلداوي 32 - علي سعدون  33- عبد الامير التعيبان 34- زهرة البچاري 35-لليال محمد على البياتي 36 - خليل المولى 37- خديجة علي التركماني 38-رياض التميمي 39-لبنى رحيم 40-سهام العقيلي  41-منال الموسوي 42  جمال فاخر 43-فلاح الخفاجي 44- حسين علي كريم العقابي 45_ د رشا يحيى الحاتمي 46 -ثامرالحمداني 47. د. محمد الغبان 48 _ محمود أديب الكعبي 49- عباس صروط 50- ليلى الحبوبي 51- د عليه الإمارة  52- زينب الخزرجي 53- بدر الزيادي 54- عدنان الاسدي 55- قصي الشبكي 56- علي الحميداوي 57- ناصر تركي 58-علي غركان الدلفي 59- عبدالهادي السعداوي 60- دلال الغراوي 61-انتصار حسن الموسوي 62- عدي شعلان أبو الجون 63- أحمد حيدر قاسم 64-سيد مختار الموسوي 65- ولاء السعبري 66 - عامر الفائز 67- منصور البعيجي 68-احمد علي الكناني 69_ليلى مهدي التميمي 70- هناء الطائي 71- عدي عواد الحسين 72-وفاء حسين 73-سعد حسين الميالي 74 برهان المعموري 75.ازاد حميد شفي 76. اشواق كريم 77- حمدالله الركابي 78-نوفل الناشئ 79- محمد شياع السوداني  80- مازن عبد المنعم  81- محمد الخالدي ( مع تحويل الاستضافة الى استجواب ) 82. غايب العميري 83- ناجي السعيدي 84- شمائل العبيدي 85 -د . اقبال عبد الحسين 86- آلا طالباني 87- اسوان الكلداني 89- ميثاق الحامدي 90- عبدالهادي السعداوي 91-مزاحم التميمي 92.د.سناء الموسوي 93. ثوره الحلفي 94. حواد حمدان  95.حسن جلال 96.سلمان الغريباوي 97-جمال شکور 98-رێبوار طه 99. 100-علاء الربيعي  101. جاسم الجباره 102.احسان الشبلي 103. د.ايناس المكصوصي 104.بيدء خضر السلمان 105- قاسم الفهداوي 106.امجد العقابي  107.محمد ابو الهيل  108. حسن العلو 109.سعد الخزعلي  110. مضر السلمان ١١١-محمد ابوالهيل ١١٢_  د مناهل الحميداوي ١١٣. د.ندى شوكت ١١٥. نسرين الوائلي.                            ١١٦- نجاح المياحي ١١٧-ستار الجابري ١١٨ - عبد الخالق العزاوي ١١٩- د محمد اقبال ١٢٠- كفاء فرحان حسين ١٢١- هوازن الشمري ١٢٢-بسمه بسيم ١٢٣-منى حسين العبيدي ١٢٤-عبدالرحيم مطلك الشمري ١٢٥- ريزان شيخ دلير ١٢٦منار عبدالمطلب ١٢٧-حامد الموسوي ١٢٨-انتصار الجبوري ١٢٩- ستار العتابي ١٣٠- نهله الفهداوي -١٣١عائشه المساري -١٣٢صفاء الغانم ١٣٣..د صفاء مسلم التميمي ١٣٤-عادل خميس المحلاوي ١٣٥-نعيم الكعود ١٣٦-ميزر حماد السلطان ١٣٧-ناهدة الدايني ١٣٨-محاسن حمدون ١٣٩-اقبال اللهيبي ١٤٠-مضر الكروي ١٤١-لطيف الورشان ١٤٢-حسن رزاق الجحيشي ١٤٣_يونادم كنا ١٤٤. هدى جار الله الجبوري  ١٤٥_وحده الجميلي ١٤٦ - عباس عليوي كاظم 147- نهله حمد الراوي ١٤٨-وجيه عباس ١٤٨- عطوان العطواني

درەو: گۆڕانكاری وزاری لە كابینەكەی  مستەفا كازمیدا دەكرێت و بە تۆمەتی كەمتەرخەمی وخراپی ئیدارەدانیان وەزیرانی (نەوت، دارایی، بازرگانی، كارەبا، پێشەسازی) دەگۆڕدرێن چەند سەرچاوەیەكی سیاسی باڵا لە بەغداوە بە رۆژنامەی (العربی الجدید)یان راگەیاندووە، كە گۆڕیانكاریی لە پێنج وەزارەتی حكومەتەكەی مستەفا كازمیدا دەكرێت و ژمارەیەك لە وەزیرەكان دەگرێتەوە كە تۆمەتی كەمتەرخەمی وخراپی ئیدارەدانیان دراوەتەپاڵ. رۆژنامەكە ئەوەی خستووەتە كە  كە مامەڵەی هێزە سیاسیە دەستڕۆشتووەكان(باڵادەستەكان)ی عێراق لەگەڵ پرسی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە  كە بڕیار وایە شەش مانگی تر بەڕێوەبچێت، مامەڵەیەكی جددی نیە، واتا ئێستا ئەگەری دواخستنی هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەگەرێكی بەهێزە. پەرلەمانتارێك و سەركردەیەكی دیاری هاوپەیمانی ”فەتح” لە لێدوانیاندا بۆ ”ئەلعەرەبی ئەلجەدید” باس لە بوونی ڕێكەوتنێك دەكەن لە نێوان ژمارەیەك لە هێزە سیاسیەكان بۆ ئەنجامدانی هەمواركری وزاری كە پێنج وەزیر دەگرێتەوە لە حكومەتەكەی كازمیدا، ئەوانیش بریتین لە : - وەزیری دارایی عەلی عەبدولئەمیر عەللاوی - وەزیری بازرگانی   عەلا‌و ئەلجبوری - وەزیری پیشەسازی منهەل عەزیز ئەلخەبباز - وەزیری كارەبا ماجید حەنتوش وەزیری نەوت ئیحسان عەبدولجەببار پەرلەمانتارێكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا كە نەیویست ناوی ئاشكرا بكرێ بەو رۆژنامەیەی راگەیاندووە: هەنگاوی یەكەم لێپرسینەوە دەبێت لەو وەزیرانەو دواتر سەندنەوەی متمانە لێیان، ئەمەش بەهۆی شكستهێنانی ئەو وەزیرانە لە ئەركەكانیاندا، و هۆكاریش بوون بۆ قوڵبونەوەی زۆرێك لە قەیرانەكان، بەتایبەتی لەسەر هەردوو ئاستی ئابووری ودارایی، ئەو پەرلەما تارە ئاماژەی بەوەشدا كە هەر وەزیرێك لاببرێت كەسێكی تر لە هەمان كوتلە كاندید دەكرێت بۆ شوێن گرتنەوەی بۆ ئەوەی ململانێی سیاسی لەسەر ئەو پۆستانە دروست نەبێت ئەمەشە وای كرووە كە زوربەی كوتلەكان پشتیوانی ئەم بۆچوونە بكەن. سەركردەیەكی حەشدی شەعبیش ڕایگەیاندوە كە وەزیری كارەبا دەست لەكاركێشانەوەی پێشكەش كردووە پێش ئەنجامدانی لێپرسینەوە بەڵام. كازمی ڕەتی كردووەتەوە

مەریوان وریا قانع- ئاراس فەتاح (تایبەت بە درەو دەینوسن)    لەماوەی پێشودا هەواڵی دروستكردنی لقێكی حەشدی شەعبیی لە كوردەكانی ناوچەی كەركوك بڵاوبووەوەو باس لەوەش كرا كە ژمارەیەكی زۆری عەشیرەتە كوردەكانی ئەو دەڤەرە بەتەمان بچنە ناو ڕیزەكانی ئەو حەشدە كوردییەوە. وەك هەمیشە دوو كاردانەوەی پۆپۆلیستییمان بینیی‌و گوێلێبوو، كە هەردوكیان تەواو سادەگۆ و دوور لە لانی هەرەكەمی تێڕامان‌و بیركردنەوە بوون. یەكەمیان كاردانەوە فەرمییەكانی ناو هەرێم بوو، بەتایبەتی ئەوانەی لەلایەن پارتیی‌و قسەكەرانییەوە گوێمان لێبوو. ئەم كاردانەوەوانە وەك هەمیشە دەستبردن بوو بۆ تۆمەتە هەرە حازرو هەرە ئاسانەكەی بەخائینكردنی هەر كەس‌و گروپێك، ڕێیان نەكەوێتە ناو سیاسەت‌و خەون‌و چاوەڕوانییەكانی پارتییەوەو بەزەوقی ئەو هێزە نەجوڵێنەوە. كاردانەوەكانی دووهەمیان بەرگریكردن بوو لە دروستكردنی ئەم هێزە تازەیە بەناوی ئەوەوە هیچ جیاوازییەك لەنێوان ئەم هێزەو هێزە چەكدارەكانی پارتیی‌و یەكێتییدا نییە. مادام پارتی‌و یەكێتی ناپاك‌و خائینن، بۆیە دروستبوونی هێزی تری وەك ئەوان كێشەیەكی قابیلی باسكردن نییە، بەپێچەوانەوە دەبێتە سەرچاوەی بژێو، بۆ ئەوانەی چەكی ئەو هێزە تازەیە هەڵدەگرن. ساڵانێكە ئەم دوو لۆژیكە كاوێژی بەردەوامی ئایدیۆلۆژیی ناو كایەی سیاسییە لە هەرێم. بە بۆچوونی ئێمە ئەم دوو مۆدێلە لە ئارگیومێنت دوو دیوی هەمان دراون، هێندەی هێماش بۆ كاردانەوەیەكی میكانیكیی تۆمەت‌و ڕقبەخشینەوە دەكەن، هێما بۆ هیچ ڕوانین‌و تێگەیشتن‌و بیركردنەوەیەك ناكەن توانای ئەوەی هەبێت لانی هەرەكەمی كێشەكان‌و مەترسییەكان ببینێت. "حەشدی شەعبی" هێزێكی چەكداری نادەوڵەتیی‌و میلیشیاییە كە پڕۆژەی ناوەكیی درێژەدانە بە تائیفییەتی سیاسیی‌و پرۆژە دەرەكییەكەشی بەهێزكردنی باڵادەستیی ئێران بەسەر عێرقدا ئاڕاستەی دەكات. هەردووكیشیان دوو كردەی وێرانكەرن بۆ ئەگەری دەستكاریكردن‌و داڕشتنەوەی دەوڵەتی عێراقیی وەك دەوڵەتێك بۆ پێكهاتە جیاوازەكانی‌و ڕزگاركردنی لە لۆژیكی تائیفییەت. حەشدی شەعبیی "بكەرێكی نادەوڵەتییە" بە بڕێكی زۆر لە تواناكانی دەوڵەتەوە، دەوڵەتە لەناو دەوڵەتداو دەسەڵاتە لەناو دەسەڵاتدا، هێزێكی تائیفییە لەناو پرۆژەو خەیاڵ‌و خواستێكی تائیفییدا. لە ئاستە كوردییەكەیدا دامەزراندنی حەشدی كوردیی بەشێكە لە وێنەیەكی گەورەتر كە ڕەگەزە سەرەكییەكانی بریتین لە، یەكەم: لە نەمان‌و سڕینەوەی شتێك بەناوی "مەسەلەی كورد"ەوە لەناو سیاسەتی یەكێتی‌و پارتیدا وەك دوو هێزە دەسەڵاتدارو چەكدارەكەی كوردستان. نەمانی مەسەلەی كورد وەك مەسەلەی میللەتێك كە وەك كەمینەیەكی ئەتنی لەناو چوارچێوەو سنووری دەوڵەتی عێراقییدا دەژیی. دەوڵەتێك كە نە لە مێژووی كۆنیداو نە لە مێژووی ئێستایدا نەیتوانیوە لە كێشەی تائیفییەتی سیاسیی‌و دەسەڵاتگەریی‌و  ڕێزنەگرتنی مافە تاكەكەسیی‌و دەستەجەمعییەكان دەربازی ببێت. دووهەم: پارتی‌و یەكێتی، وەك دوو حوكمڕانە سەرەكییەی كوردستان، بە كردەوە لەوەدەرچوون هێزێك بن بەرگریی لە شتێك بە ناوی "مەسەلەی كورد"ەوە بكەن، بەڵكو بوون بە دوو پارتی خێزانی‌و بنەماڵیی و سێنتەری سیاسەتكردن‌و كاركردنیان بەهێزكردن‌و هێشتنەوەی دەسەڵاتی خێزانە سیاسییەكانیانە. لای ئەم دووهێزە چەندە "مەسەلەی كورد" گۆڕاوە بۆ "مەسەلەی بنەماڵەكان"، هێندەش پرسی عێراقییبوون كورتبووەتەوە بۆ بەشهەبوون لە سامان‌و پۆستی سیادییدا لەبەغدا، سامان‌و پۆستێك خۆیان چۆنیان بوێت‌و چۆن لە قازانجیاندابێت، بەوجۆرە دابەشیانبكەن. سێهەم: ئامادەگیی دابەشبوونێكی ئیقلیمیی كە سیاسەتی كوردیی لەناوەوە بۆ دوو بەرە دابەشكردوە، یەكێكیان بەرەی توركیاو ئەویتریان بەرەی ئێران. ئەم دۆخەش سەرچاوەی جۆرێك لە دابەشبوونە كە كلیلی چارەسەرەكەیان لە دەستی خەڵك‌و هێزەكانی هەرێمدا نییە، بەڵكو لەدەستی میتی توركیی‌و سوپای پاسداراندایە. ئەم دۆخە وایكردوە سیاسەتی كوردیی سیاسەتێك بێت بەبێ هیچ حەرام‌و حەڵاڵێكی نەتەوەیی‌و نیشتیمانیی، شتێكیش بەناوی شەرمی سیاسیی‌و شەرمی ئەخلاقیی تیایدا نەمابێتەوەو ئەوەی لە قازانجی بنەماڵەكاندا بێت، ئەنجامبدرێت بەبێ ئەوەی گوێ بەوە بدرێت ئایا ئەو سیاسەتە زیان بەزۆرینەی خەڵكی كوردستان دەگەیەنێت یان نا. ڕووتبوونەوەی سیاسەتی كوردیی لە شەرم‌و بازرگانیكردن بە هەموو شتێكەوە، ئەو دەروازەیەیە كە دروستكردنی ئەم حەشدە كوردییە لەڕێگایەوە دەچێتە ناو مێژووی تازەی ئێمەوە. هاتنەژورەوەیەك لە فۆرمی هێزێكی چەكداری تازەدا كە شەرم لە دروستبوونی خۆی ناكات‌و لە فۆرمی بزنسێكی چەكدارانەدا بەرجەستەیەوە، هاوكات جوڵەو كردەوەو هەڵسوكەوتەكانی لەدەستی خۆیدا نییە، بەڵكو لەدەستی ئەو هێزە تائیفییە دەرەكییەدایە كە دروستكەرو دامەزرێنەریەتی. بەم مانایە دروستبوونی ئەم حەشدە كوردییە، دروستبوونی سوپاو هێزێكی چەكداریی ترە، لەناوچەیەكدا پڕ لە هێزی چەكداریی تائیفیی‌و حیزبییە كە بەشێكی زۆریان پرۆكسیی هێزە ئیقلیمییەكانن. هەرچی لە ئاستە عێراقییەكەیدایە حیكایەتێكی تر لە ئارادایە. هەمووان دەزانن حەشدی شەعبی لە ساڵی 2014دا بە فەتوایەكی دینیی دروستبوو بۆ بەگژاچوونەوەی خەلافەتەكەی داعش. هەندێك سەرچاوە باس لەوەدەكەن زیاد لە 40 یەكەی سەربازیی‌و میلیشیای جیاواز لەناو ئەم هێزەدایە، كە بەسەر كەسایەتیی‌و پارتی سیاسیی‌و مەلای دینیی‌و سوپای پاسدارانی ئێراندا دابەشبوون. گەرچی لە كانونی یەكەمی 2016دا فوئاد مەعسوم ئیمزای لەسەر یاسای پەرلەمانی عێراق كرد دەربارەی بڕیاری بەیاساییبوونی حەشدی شەعبیی، بەڵام وەك پێكهات‌و وەك وەزیفەو وەك هێزێكی چەكدار، بوو بە كێشەیەكی گەورە بۆ دەوڵەت‌و كۆمەڵگا لە عێراقدا. دیارە بەیاساییكردنی حەشدی شەعبی بەدەنگی هێزە كوردییەكان لە پەرلەمانی عێراقدا بڕیاری لەسەردرا. فراكسیۆنە هەرە سەرەكیی‌و بەهێزەكانی ناو حەشدی شەعبی سەر بە شیعەكانن‌و پێگە سەرەكیی‌و گرنگەكانی ناویشی بەدەستی ئەوانەوەیە. كەتیبەكانی حیزبوڵا، عەسائیبی ئەهلی هەق‌و ڕێكخراوی بەدر، گروپە بەهێزەكانی ناو حەشدن‌و هەرسێكیان پەیوەندیی بەهێزو درێژیان لەگەڵ ئێراندا هەیە. سوپای پاسدارانی ئێران هەم پارەیەكی زۆری لەم هێزانەدا سەرفكردوە، هەم مەشقی پێكردون، هەم چەكێكی زۆریشی پێداون. لە پشتی دروستبوونی حەشدی شەعبییەوە مۆدێلی "سوپای پاسداران"ی ئێرانی هەیە وەك سوپایەكی تایبەت بەدەستی دەسەڵاتدارانەوە، جیاوازو تەریب بە سوپای فەرمیی وڵاتەكە. لەڕاستیدا حەشدی شەعبیی سوپایەكی نادەوڵەتییە بە تەنیشت سوپای دەوڵەتییەوەو بڕێكی بەرچاو لە هێزەكانی ناو ئەم سوپایە، كۆڵەكەیەكی بەهێزی ڕاگرتنی سیستەمی تائیفیی‌و بەرگریكردنە لەو سیستەمە. ڕێك وەك هێزە چەكدارەكەی حیزبوڵا لە لوبناندا، بەشێك لە هێزەكانی حەشدی شەعبیش، هەم وەك درێژكراوەی سوپای پاسداران دەستبەكارن و هەم وەك بكەرێكی نادەوڵەتی تائیفیی كە ڕێگرو بەربەستێكی گەورەیەو گەورەدەبێت، لەبەردەم سەرلەنوێ داڕشتنەوەو دەستكاریكردنی دەوڵەتی عێراقییدا، كاردەكات.  حەشدی شەعبی سوپایەكە بە جوگرافیا عێراقییە، بەڵام وەك ستراتیژ بەشێكە لە دەسەڵاتی سیاسیی ئیقلیمیی ئێران. هاوكات حەشد بەشێكە لە دەسەڵاتی نوخبەیەكی گەندەڵ لە وڵاتەكەداو لەماوەی ڕابوردوشدا بەشداربووە لە سەركوتكردنی خۆپیشاندانەكانی ناوەندو باشوری عێراقدا. هەر ئەمە وایكردوە خۆپیشاندەرە توڕەو ناڕازییەكان لە چەندان شوێنی عێراقدا، پەلاماری بنكەو مەقەڕەكانی حەشد بدەن‌و وەك درێژكراوەی دەستی ئێران‌و بەرگریكار لە سیستەمێكی گەندەڵ، ناوی ببەن‌و مامەڵەیبكەن. بە بڕوای ئێمە كردەی ڕیفۆرم‌و گۆڕانكاریی لە سیستەمی بەرگریی دەوڵەتی عێراقدا بەبێ ڕیفۆرمی هێزە چەكدارەكان‌و سوپاو میلیشیاكان، كارێكی مەحاڵە. لەو وڵاتەدا ململانێیەكی فراوان‌و هەمەلایەن بۆ كۆنترۆڵكردنی دەوڵەت‌و دەستگرتن بەسەر بڕێكی گەورەی دەسەڵاتدا، لە ئارادایە. زۆربەی ئەو هێزانەی ململانێكان دەكەن‌و دەسەڵاتیان لەناو دەوڵەتی عێراقییدا بەدەستەوەیە، هێزی چەكدارو میلیشیای تایبەت بەخۆیان هەیە. سوپایان هەیە تەریب بە سوپای عێراق‌و لەناو سوپای عێراق خۆشیدا هەوادارو پێگەیان هەیە. ئەم دۆخە وایكردوە زۆرینەی هێزو گروپە سیاسییەكانی عێراق لەوە كەوتون بچنە خانەی "پارتی سیاسیی"، یان "بزوتنەوەی سیاسیی"یەوە، بەڵكو زۆربەیان گۆڕاون بۆ "بكەری نادەوڵەتیی"و وەك دەوڵەت لەناو دەوڵەتدا كاردەكەن. ئەو ململانێ ئیقلیمییەش كە لەناو عێراقدا ئامادەیە، بە كوردستانیشەوە، وایكردوە هێزە ئیقلیمییەكان بەشێكبن لەو دۆخە ناوەكییەی عێراق‌و بەشداربن لە هاوكێشەكانی هێزو دەسەڵات لەو وڵاتەدا. بەم مانایە "كایەی سیاسیی" لە عێراقدا تەنها "كایەیەكی ناوەكیی"، "نەتەوەیی"، "نیشتیمانیی" نییە كە هێزەكانی لەناو چوارچێوەكانی سنووری عێراقدا نیشتەجێببن، بەڵكو "كایەیەكی ئیقلیمی"ش هەیە كە ڕاستەوخۆو چالاك ئامادەیەو كاریگەریی گەورە لەسەر دۆخی ناوەكیی وڵاتەكە بەجێدەهێڵێت. لە كوردستانیشدا هەمان دۆخ لە ئارادایەو لەم ڕوەوە هەرێمی كوردستان‌و بەشەكانی تری عێراق دوو ڕوخساری هاوشێوەن لەناو یەك ئاوێنەدا، حەشدی شەعبی بەشێكە لەم وێنە گەورەیەو پێگەو شوێنە ڕاستەقینەكەی ئەو "كایە ئیقلیمی"یە كە ئێران گەمەكەرێكی سەرەكییەتی. ئەوەی عێراق پێویستی پێیەتی بوونی سوپایەكی نیشتیمانیی ناسیاسییە، سوپایەك نوێنەرایەتی دەوڵەت بكات‌و دەوڵەتێكیش نوێنەری كۆمەڵگا بێت. عێراق پێویستی بە سوپایەكی نائایدیۆلۆژیی‌و بێلایەن هەیە كە نە مەقاشی دەستی هێزێكی ئەتنی، یان تائیفیی بێت‌و نە دەست لە ململانێ سیاسییەكاندا وەربدات. ئەمەش مانای بە نایاسایی زانین‌و بە میلیشیا حیسابكردنی سەرجەمی ئەو هێزە چەكدارانەی لە دەرەوەی ئەم سوپایەدا بوونیان هەیە. لۆژیكی دروستبوون‌و كاركردن‌و گەشەكردنی حەشدی شەعبی ناكۆكە بە لۆژیك‌و بنەماكانی دروستكردنی سوپایەكی نیشتیمانیی. ئەوەی لەپاڵ حەشدی شەعبیی و هاوشێوەكانیدا دروستدەبێت، جا چ لە فۆرمە كوردیی یان شیعیی یان سونییەكەیدا، دەسەڵاتێكی سەربازیی‌و ئەمنیی پارچەپارچەو بەشبەشە كە ڕەچەتەیەكی بەهێزو حازرە بۆ جەنگ‌و پێكدادانی ناوەكیی خوێناویی‌و بۆ دەستێوەردانی شێوێنەرانەی وڵاتە ئیقلیمییەكان. بەهێزبوونی حەشد مانای لاوازبوونی زیاترو زیاتری دەسەڵاتی دەوڵەت لە عێراقدا، مانای گەورەبوون‌و قەبەبوونی دەسەڵاتی بكەرە نادەوڵەتییەكان، مانای دروستبوونی سوپاو هێزی چەكداریی جیاوازو تەریب بەیەكتری. ئەمەش ڕێك هەمان دۆخی هەرێمی  كوردستانە، كە پارتی‌و یەكێتی تیایدا خاوەنی هێزی چەكداری تایبەت بەخۆیانن‌و ئەو هێزە چەكدارەش هەم بۆ بەرژەوەندیی بنەماڵە سیاسییەكان‌و هەم بۆ بەرژەوەندیی هێزە ئیقلیمییەكان بەكاردەهێنن.  دروستبوونی حەشدی كوردیی بەشێكە لەم وێنە گەورە ترسناكەی بەمیلیشیاكردنی سیستەمی بەرگریی دەوڵەت. رەخنەكردنی ئەم مۆدێلە لە هێزی چەكداری نادەوڵەتیی تاقە هەنگاوێكی ڕاستەقینەیە بۆ دروستكردنی دەوڵەتێكی مەدەنیی خاوەن سەربەخۆیی‌و سەروەریی ناوەكیی‌و دەرەكیی.  بابەتی پێنجەم: شەپۆلێکی تری توڕەبوون  بابەتی چوارەم: حیزبی كوردیی: لە بكەرێكی مۆدێرنەوە بۆ كۆڵەكەیەكی سوڵتانیی بابەتی سێیەم: لەنێوان "هەناسەدان"و "پڕوكان"دا بابەتی دووەم:  عێراق لە فەشەلی بنیاتنانی نەتەوەوە بۆ دەوڵەتی فاشیل  بابەتی یەكەم: کۆرۆنا و ئابوریی فەرھود و حوکمڕانیی

  (درەو): مەسرور بارزانی ئامادەكاریی بۆ شەڕێكی میدیایی دەكات‌و فەرمانی بە میدیاكانی پارتی كردووە سیاسەتی خۆیان لە بەرگریكردنەوە بگۆڕن بۆ هێرشكردن.  رۆژی شەممەی ئەم هەفتەیە، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان سەرپەرەشتی كۆبونەوەیەكی كرد لەگەڵ میدیا فەرمی‌و سێبەرەكانی پارتی دیموكراتی كوردستاندا. بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند كەسێك لە بەشداربوانی ئەو كۆبونەوەیەوە دەست (درەو) كەوتوون، لەم كۆبونەوەیەدا هەریەك لە مەحمود محەمەد بەرپرسی مەكتەبی راگەیاندنی پارتی‌و سەرۆ قادر‌و ئاریان فەرەج ئەندامانی مەكتەبی راگەیاندنی پارتی ئامادەبوون. مەسرور بارزانی لەگەڵ بەرپرسی هەموو میدیا فەرمییەكانی پارتی‌و پەیجەكان‌و بەرپرسی هەردوو كەناڵی (كوردستان 24)‌و (رووداو)‌و راگەیاندنی حكومەت‌و سەرۆكایەتی هەرێم كۆبوەتەوە.  لەم كۆبونەوەیەدا، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت باسی لەوە كردووە، موئامەرەیەكی گەورە لەسەر پارتی هەیە‌و لە هەموو لایەكەوە هێرش دەكرێتەسەریان، بۆیە دەبێت میدیاكانی پارتی سیاسەتی خۆیان لە بەرگریكردنەوە بگۆڕن بۆ هێرشكردن. مەسرور بارزانی گلەیی لە هەندێك لە میدیاكانی پارتی كردووە‌و باسی لەوە كردووە هەندێك لە میدیاكانیان بوون بە میدیای ئۆپۆزسیۆن، لەمەشدا بە دیاریكراوی مەبەستی لە كەناڵی (رووداو)ی نزیك لە نێچیرڤان بارزانی بووە. مەسرور بارزانی باسی لە حزبە بەشدارەكانی حكومەت كردووە‌و ئاماژەی بەوەكردووە، هەندێك لەو حزبانەی لە حكومەتدان، میدیاكانی وەكو ئۆپۆزسیۆن مامەڵە دەكەن.  بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، هەفتەی رابردوو لەچوارچێوەی هەمان سیاسەتدا، مەسرور بارزانی لەگەڵ بەرپرسی هەموو لقەكانی پارتیدا كۆبوەتەوە. مەسرور بارزانی بۆ بەرگریكردن لە حكومەتەكەی پەنای بۆ حزبەكەی بردووە، چونكە هاوبەشەكانی پارتی لە حكومەت (یەكێتی‌و گۆڕان) خۆیان لە بەرگریكردن لە كابینەكە بێبەری كردووە. پەنابردنی مەسرور بارزانی بۆ میدیاكانی پارتی لەكاتێكدایە، سەرۆكی حكومەت بەردەوام باسلەوە دەكات حكومەتەكەی لەدوای دەستبەكاربونییەوە چیتر موڵكی حزبەكان نییە‌و رێگە بە دەستوەردانی حزبەكان نادات لە كاروباری حكومەت.   

درەو: نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە لەندەن وەڵامی پەرلەمانی بەریتانیا دەداتەوەو رایدەگەیەنێت: ئابوری هەرێمی كوردستان لە قەیراندایە بەهۆی سزاكانی بەغدادەوە، دەشڵێت حكومەتی هەرێم پشتیوانی میدیای ئازادو بەرپرس دەكات، ناڕەزایەتیەكانیش لە خۆپیشاندانی هێمنانەوە گۆڕا بۆ سوتانی بینای حكومی و بارەگای حزبە سیاسیەكان. دوای ئەوەی سایتی فەرمی پەرلەمانی بەریتانیا سەبارەت بە خۆپیشاندانەكانی هەرێمی كوردستان بڵاویكردووەتەوە: خۆپیشاندەران توڕەن لە گەندەڵی پارتە سیاسییە دەسەڵاتدارەكانی سەر بە هەردوو بنەماڵەی دەسەڵاتداری هەرێمی كوردستان، كاروان جەمال تاهیر نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە پشكی یەكێتی لە بەریتانیان وەڵامی پەرلەمانی بەریتاینای دایەوەو رایگەیاندووە: خۆپیشاندانی ئاشتیانە مافی خەڵكە و بە تەواوی ئاگاداری ئەو كێشە قووڵانەین كە بەهۆی پێنەدانی موچەوە لە هەرێمی كوردستان دروست بووە، سەرەرای ئەوەش بەداخەوە خۆپیشاندانی هێمنانە گۆڕا بۆ سوتاندنی بینای حكومی و بارەگای حزبە سیاسیەكانی بەشدار لە حكومەت و ئۆپۆزسیۆن و موڵك و ماڵی تایبەت .  ژمارەیەك لە خۆپیشاندەران و بەرپرسانی ئەمنی كوژران و برینداربوون. ئەگەر تەنیا خۆپیشاندانی ئاشتیانە بوایە هیچ كەسێك زیانی پێنەدەگەیشت، ئەگەر هەندێك لە هاونیشتیمانیەكانمان لە هەرێمی كوردستان تەنیا ڕێزیان لە یاساكانی خۆپیشاندانی ئاشتیانە بگرتایە. ئابووریمان لە قەیراندایە،  ڤایرۆسی كۆڤید - 19 داهاتی نەوتی بەشێوەیەكی بەرچاو كەمكردۆتەوە لەهەرێمی كوردستان و عێراق ، كە هەردووكیان پشت بە داهاتی نەوت دەبەستن . هۆكاری ئەم قەیرانە داراییە كەمبوونی هاوكارییەكانی بەغدایە بۆ هەرێمی كوردستان و زنجیرەیەك سزای دارایی  كە لە ساڵی 2014 وە سەپاندوویەتی، قەیرانی كۆرۆنا كە كاریگەری گەورەی هەبوو لەسەر هەرێمی كوردستان، چونكە هەرێمی كوردستان توانی قەزركردنی نیە لە بازارە داراییە نێودەوڵەتییەكان. بۆ چارەسەری كەمی داهات و خەرجییە داراییەكانی. داوا لەحكومەتی بەریتانیاو ئەوانی تر دەكەین بەردەوامبن لەدابینكردنی شارەزایی بۆ سەرخستنی باشترین و هەرزانترین خزمەتگوزاری گشتی و لێپرسینەوە و شەفافییەت بۆ بەردەوامبوون لەهاندانی حكومەتی فیدراڵی و هەرێم بۆ دووبارە ڕێككەوتن بە دابەشكردنی داهات لە نێوانیاندا لەسەر بنەمای دەستووری عێراق . حكومەتی هەرێمی كوردستان ئامادەیە بۆ گەیشتن بە ڕێككەوتنێكی هاوسەنگ . پێم وایە ئەوەش جێگای سەرنج و پێزانینە كە نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق دانی بەوەدا ناوە كە دەبێت بەغدا پابەند بێت بە پابەندبوونەكانی بۆ پێدانی پارە بە حكوومەتی هەرێمی كوردستان . ئەو بە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتوەكانی ڕاگەیاندووە كە " دەبێت موچەی فەرمانبەرانی دەوڵەت تێكەڵ بە ململانێ سیاسیەكان نەكرێت، ناكرێت و نابێت فەرمانبەران بكرێنە قوربانی. گوتیشی : پەیوەندیی بنیاتنەری نێوان عێراقی فیدراڵ و هەرێمی كوردستان كلیلی سەقامگیریی هەموو وڵاتە . ئاماژەتان داوە میدیای NRT كە بە شێوەیەكی كاتی داخرا. ئەو كەنالێكی سەربەخۆ نییە ، ئەو نەك هەر پشتیوانی لە بزووتنەوە سیاسییە دژە حكوومەتییەكان دەكات ، بەڵكو لەلایەن ئەو حیزبانەوە خاوەندارێتی ئەكرێن ، یاسا و ئەخلاقی میدیایی پشتگوێ دەخەن و توندوتیژی و پشێوی كۆمەڵایەتی درووست دەكەن . هیچ كەس لە كوردستان نییە ڕووماڵی ڕووداوەكان بكات بەبێ بەدەستهێنانی دەسكەوتی سیاسی حكومەتەكەمان پشتگیری لە میدیایەكی ئازاد و بەهێز و بەرپرس دەكات كە بێ لایەنانە ڕووداوەكان رووماڵ بكەن. كاروان جمال تاھیر نوێنەری باڵای حكومەتی ھەرێم لە بەریتانیا  

 (درەو): وەفدێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی دەیەوێت بۆ پرسی موچەو كێشەكانی تری پارێزگاكە سەردانی بەغداد بكات، بەڵام فارس عیسا نوێنەری حكومەتی هەرێم لە بەغداد رێگری دەكات و دەڵێت هەر جۆرە پەیوەندییەك لەگەڵ بەغداد دەبێت بە فلتەری حكومەتی هەرێمدا تێپەڕێت. ئەمڕۆ دەستەی سەرۆكایەتی و سەرۆكی فراكسیۆنەكانی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی كۆبونەوە، بڕیاریاندا وەفدێك بنێرێنە بەغداد بۆ پرسی موچەو نەوتی سپی و بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاكان و خەرجیەكانی كۆرۆنا. وەفدەكە پێكدێت لە (سەرۆكی ئەنجومەن، جێگرو سكرتێری سەرۆك و سەرۆكی فراكسیۆنەكان)ی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی. ئەم هەنگاوە دوای ئەوەدێت، پێشتر لەراگەیەنراوێكدا پێنج ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی رایانگەیاند:" ئەگەر حكومەتی ھەرێم كات دەكوژێت، ناكرێت تەنیا تەماشەكەری برسێتی میللەتەكەمان بین! پێویستە پارێزگای سلێمانی و پارێزگای ھەڵەبجە بچێنە دانوستانەوە لەگەڵ حكومەتی بەغدا بۆ بەدەستھێنانی مافە دەستورییەكانی خۆیان". هەوڵی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ بەرپرسانی بەغداد ئەم هەنگاوەی ئەنجومەنی پارێزگای لەكاتێكدایە فارس عیسا نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبەغداد نوسراوێكی ئاڕاستەی وەزارەتی ناوخۆی هەرێم كردووەو ئاگاداریان دەكات لەوەی هەموو نوسراوێك كە لە هەرێمەوە ئاڕاستەی حكومەتی ناوەندی دەكرێت، دەبێت لەڕێگەی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە رەوانە بكرێت. لەسەر ئەم بنەمایە، سامی جەلال بەڕێوەبەری دیوانی وەزارەتی ناوخۆ بە نوسراوێك پارێزگای سلێمانی ئاگاداردەكاتەوە لەوەی پێویستە لەڕێگای حكومەتی هەرێمەوە نوسراو ئاڕاستەی دامودەزگاكانی حكومەتی فیدراڵی بكرێت. بەپێی ئەم نوسراوانە، ئێستا فارس عیسا كە پارتییەو نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێم دەكات لە بەغداد، بووە بە دەرگاوانی هەرێم بەڕووی بەغدادو دەبێت ئاگاداری ناوەڕۆكی هەر نوسراوێك بێت كە لە پارێزگاكانەوە ئاڕاستەی بەغداد دەكرێت، بەبێ رەزامەندی ئەو، نوسراوەكە ناگات شوێنی مەبەست. ئەوەی نیگەرانی لای هەندێك لە حزبەكان سەبارەت بە نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێم لەبەغداد درووست كردووە ئەوەیە، ئەم نوێنەرایەتیە بەتەنیا لەلایەن پارتیەوە بەڕێوە دەبرێت و حزبەكانی دیكە بەشدار نین و هیچ كارمەند و نوێنەرایەتیەكیان لەو فەرمانگەیەدا نیە.

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار لەبەرامبەر دیناری عێراقی دیارییەكی گرنگە بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان، بەرزكردنەوەی بەهای دۆلار مانگانە نزیكەی (80 ملیار) دینار داهاتی حكومەت زیاد دەكات، بەم دۆخە ئابورییە نوێیەوە، ئەگەر (320 ملیار) دینارەكەی بەغداد بەردەوام بێت، حكومەت مانگانە بەبێ لێبڕین دەتوانێت موچە دابەشبكات، خۆ ئەگەر بەغداد پارەكە نەنێرێت، دەبێت رێژەی لێبڕین بۆ 40% بەرزبكاتەوە، بەڵام لەهەردوو بارەكەدا نرخ بەرزدەبێتەوە‌و هێزی كڕین لاواز دەبێت، لەمەشدا چینی فەرمانبەرو هەژاران زەرەرمەند دەبن، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. دۆخێكی دارایی نوێ ئەمڕۆ بانكی ناوەندی عێراق بەفەرمی نرخی (100 دۆلار)ی ئەمریكی بە (147 هەزار) دینار بۆ هاوڵاتیان جێگیركرد، نرخەكە لەنێوان وەزارەتی دارایی‌و بانكی ناوەندیدا (145 هەزار) دینارە بۆ هەر (100 دۆلار)ێك. حكومەتی عێراق ساڵێكی قورسی دارایی بەرێ دەكات، ساڵێك كە تێیدا بەهۆی قەیرانی سەرهەڵدانی كۆرۆنا‌و دابەزینی نرخی نەوتەوە داهاتەكانی كەمیكرد، ئامادەكردنی پرۆژە یاسای بودجەی 2021 بە ناوەڕۆكەكەیدا دەردەكەوێت خەڵكی عێراق دەبێت چاوەڕوانی ساڵێكی دارایی قورستر بكەن. ئەم پرۆژەیە رۆژی پێنج شەممەی رابردوو خرایە بەردەم ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، هەر ئەو رۆژە كۆپییەكی پرۆژەكە دزەی كردە ناو میدیاكان‌و دەركەوت پرۆژە یاساكە كار لەسەر كەمكردنەوەی خەرجییە گشتییەكان دەكات. ژمارەیەك لە بەرپرسانی عێراقی كە كاریان لەسەر ئامادەكردنی ئەم پرۆژە یاسایە كردووە، بە ئاژانسی هەواڵی (فرانس پرێس)یان راگەیاندووە، لە نوسینی ئەم پرۆژەدا ئامانجیان "خۆراگری" عێراقە دوای ئەو قەیرانە داراییە بێ پێشینەی كە بەهۆی كۆرۆناو دابەزینی نرخی نەوتەوە روبەڕووی وڵات بووەتەوە. لە رەشنوسی بودجەی 2021دا ژمارەیەك رێوشوێن بۆ روبەڕووبونەوەی دۆخی خراپی دارایی حكومەت دیاریكراوە، یەكێكیان بەرزكردنەوەی بەهای دۆلارە لەبەرامبەر دیناری عێراقی، پێشتر لە بانكی ناوەندی عێراق (100 دۆلار)ی ئەمریكی بە (119 دینار)ی عێراقی دەفرۆشرا، بەڵام لە پرۆژەی بودجەدا ئەم رێژەیە زیادكراوە بۆ (145 هەزار) دینار. بڕیار نەبوو، بەرزكردنەوەی بەهای دۆلار ئاوا بەزویی ئاشكرا ببێت، بەڵام دزەكردنی رەشنوسی پرۆژەی بودجە بۆ ناو میدیاكان، هەرزوو بازاڕی شێواند‌و نرخە نوێیەكەی جێگیركرد، ئەمە لەكاتێكدایە هێشتا پرۆژەی بودجە لە حكومەت دەنگی لەسەر نەدراوە‌و ئاڕاستەی پەرلەمانیش نەكراوە، ناچار ئەمڕۆ وەزارەتی دارایی عێراق‌و بانكی ناوەندی نرخە نوێیەكەیان بە فەرمی جێگیركرد.  بە دەستكاریكردنی نرخی دۆلار بەرامبەر بە دینار لە یاسای بودجەدا، بەرپرسانی عێراق دەیانەوێت هەندێك فشاری خەرجی موچە لەسەر حكومەت كەمبكەنەوە، كە گەورەترین رێژەی خەرجییەكانی حكومەت پێكدەهێنێت. ژمارەی فەرمانبەرانی عێراق (بە 682 هەزار فەرمانبەری هەرێمەوە كە بەفەرمی تۆماركراوە) بە تێكڕا نزیكەی (4 ملیۆن) فەرمانبەرە، لەگەڵ (3 ملیۆن) خانەنشین‌و (ملیۆنێك) كەس كە موچەی چاودێری كۆمەڵایەتی وەردەگرن. رێژەی 90%ی داهاتی عێراق لە فرۆشتنی نەوتەوە بەدەست دێت، ئەم داهاتە بە دۆلار دەگەڕێتەوە بۆ حكومەتی عێراق، ئەگەر بەهای دۆلار لەبەرامبەر دینار بەرزبكرێتەوە، حكومەت دەتوانێت لە دابینكردنی خەرجییەكانیدا بڕێكی زیاتر لە داهاتی بۆ بگەڕێتەوە. سەرباری ئەوەی حكومەت لەم رێگەیەوە دەتوانێت موچەی فەرمانبەرانی زامن بكات، بەڵام دابەزاندنی بەهای دینار لەبەرامبەر دۆلار بە زیان بۆ چینی موچەخۆرو هەژاران كۆتایی دێت، چونكە بازرگانەكان كاڵا‌و پێداویستییەكان بە دۆلار هاوردەی عێراق دەكەن‌و ناچارن بۆ فرۆشتنەوە لەناوخۆی وڵات بە دینار، نرخ بەرزبكەنەوە، ئەمەش وادەكات توانای كڕین لای چینی موچەخۆرو هەژاران لاواز ببێت.  هەندێك پێشبینی دەكەن ئەم دۆخە داراییە نوێیەی عێراق، رێژەی هەژاریی لە وڵات بۆ (40%)ی كۆی ژمارەی دانیشتوان كە نزیكەی (40 ملیۆن) كەسە، بەرزبكاتەوە. حكومەت بەهەموو شێوەیەك دەیەوێت قەبارەی داهاتەكانی خۆی زیاد بكات، بۆ ئەمەش تەنیا پەنای بۆ دابەزاندنی بەهای دیناری عێراقی نەبردووە، هاوكات بەپێی رەشنوسی بودجەی 2021 دەیەوێت قەبارەی داهاتی نانەوتیی بۆ (18 ترلیۆن) دینار بەرزبكاتەوە لەكاتێكدا ئەم داهاتە لە بودجەی 2019دا بە (11 ترلیۆن) دینار دیاریكراوە، هەرچی داهاتی نەوتیشە، بەپێی ئەوەی لە رەشنوسی بودجەدا هاتووە پێشبینی دەكرێت بۆ ساڵی داهاتوو بگاتە (73 ترلیۆن) دینار، كە ئەمەش (20 ملیار) دینار لە بودجەی 2019 كەمترە. بەهۆی ناكۆكییە سیاسییەكانەوە، عێراق ئەمساڵ یاسای بودجەی نەبوو، پێشبینی بودجەی 2021 ئەوەیە عێراق هەر بەرمیلێك نەوت بە (42 دۆلار) بفرۆشێت، ئەم پێشبینییەش زۆر كەمترە لە نرخی ئێستای بازاڕی نەوت‌و نرخی بەرمیلی نەوت لە بودجەی 2019دا كە بە (56 دۆلار) دیاریكرابوو. ساڵی 2019 بودجەی عێراق گەورەترین قەبارەی تۆماركرد‌و گەیشتە (133 ترلیۆن) دینار، بەڵام بودجەی 2021 زۆر زیاترەو كۆی گشتی خەرجی وڵات بە (150 ترلیۆن) دینار خەمڵێندراوە.  دۆلارو داهاتی نوێی عێراق  رێژەی 90%ی داهاتی عێراق لە فرۆشتنی نەوتەوە بەدەستدەهێنرێت، داهاتی نەوتی عێراق بۆ مانگی رابردوو (3 ملیارو 394 ملیۆن‌و 988 هەزار) دۆلار بووە، ئەگەر بە نرخی مانگی رابردوو ئەژماربكرێت، واتە هەر (100 دۆلار) بەرامبەر بە (119 دینار)، ئەوا لەو مانگانە داهاتی عێراق بە دینار (4 ترلیۆن‌و 40 ملیارو 35 ملیۆن) دینار بووە. ئەگەر هەمان داهات ئێستا بە جیاوازیی نرخی دۆلار بەرامبەر بە دینار ئەژمار بكرێت، واتە هەر (100 دۆلار) بەرامبەر بە (145 هەزار) دینار، داهاتی هەمان بڕ لە فرۆشی نەوت بە دینار دەبێت بە (4 ترلیۆن‌و 922 ملیارو 732 ملیۆن) دینار، ئەمە دەریدەخات پلانی دابەزاندنی بەهای دینار بڕی نزیكەی (ترلیۆنێك) دینار داهاتی نەوتی بۆ حكومەت زیادكردووە كە بەهۆیەوە حكومەت دەتوانێت مانگانە كورتهێنانی خۆی پڕبكاتەوە. بەهای دۆلارو هەرێمی كوردستان هاوكێشەی دابەزاندنی بەهای دیناری عێراقی لەبەرامبەر دۆلاری ئەمریكی هەمان كاریگەری لەسەر حكومەت‌و خەڵك لە هەرێمی كوردستانیش دەبێت، حكومەت لەم پلانە سودمەند‌و هاوڵاتیانیش زەرەرمەند دەبن. حكومەتی هەرێمی كوردستان لە چەندین سەرچاوەیەكەوە داهاتی دەستدەكەوێت، بەشی زۆری داهاتەكان بە دۆلار بۆ حكومەتی هەرێم دەگەڕێنەوە، بەرزكردنەوەی بەهای دۆلار لەبەرامبەر دیناری عێراقی لەم قەیرانە داراییە سەختەدا، وەكو دیارییەكە بۆ حكومەتی هەرێم.  بەپێی دواین داتاكان كە دەست (درەو) كەوتوون، ئەو داهاتانەی كە بە "دۆلار" دەست حكومەتی هەرێم دەكەون، بەبێ (320 ملیار) دینارەكەی بەغداد، مانگانە بەمشێوەیە:  •    داهاتی نەوت: 270 ملیۆن دۆلار •    پارەی هاوپەیمانان: 17 ملیۆن دۆلار •    داهاتی ناوخۆ: 170 ملیار دینارە، نزیكەی (30 بۆ 50 ملیۆن)ی بە دۆلارە بەپێی ئەم هاوكیشەیە، حكومەتی هەرێم مانگانە تەنیا بە دۆلار، لانی كەم (317 ملیۆن) دۆلاری دەستدەكەوێت، ئەم پارەیە ئەگەر بە نرخی پێشتر واتە (100 دۆلار) بەرامبەر بە (125 هەزار) دینار ئەژماربكرێت، بەدینار دەكاتە (380 ملیار) دینار، بەڵام ئەگەر بە نرخی نوێی دراو واتە (100 دۆلار) بەرامبەر (145 هەزار) دینار ئەژماربكرێت، داهاتەكە دەكاتە (460 ملیار) دینار، ئەمە دەریدەخات بەرزكردنەوەی بەهای دۆلار لەبەرامبەر دینار مانگانە نزیكەی (80 ملیار) دینار بۆ حكومەتی هەرێم زیاد دەكات.  بەرزبونەوەی بەهای دۆلار بەرامبەر بە دینار، بەتێكڕا داهاتی مانگانەی حكومەتی هەرێم بەبێ (320 ملیار) دینارەكەی بەغداد، دەگەیەنێتە زیاتر لە (530 ملیار) دینار. حكومەت بۆ خەرجی موچە، مانگانە پێویستی (894 ملیار) دینار هەیە، ئەگەر هاوشێوەی مانگی رابردوو بە لێبڕینی 21%ەوە موچە دابەشبكات، پێویستی بە (730 ملیار) دینار هەیە. ئەگەر (320 ملیار) دینارەكەی بەغداد بەردەوام بێت، حكومەتی هەرێم بەم نرخە نوێیەی دۆلارەوە، دەتوانێت مانگانە بەبێ لێبڕین موچەی فەرمانبەران دابەشبكات، بەڵام ئەگەر پاڵپشتی (320 ملیار)ەكە نەمێنێت، دەبێت رێژەی لێبڕینی موچە بۆ 40% بەرزبكاتەوە، ئەمەش دۆخێكی خراپتر دروسدەكات بەتایبەت لەكاتێكدا بەهۆی نزمكردنەوەی بەهای دینار لەبەرامبەر دۆلار، نرخ بەرزدەبێتەوە‌و توانای كڕین لاواز دەبێت.   

شرۆڤە: د.هەردی مەهدی میکە  ( تایبەت بە درەو ) چۆن مێژوویەکی دیکەی هەڵوەشانەوە نەبێتە ئایندەی قەوارەی هەرێمی کوردستان؟ جیاکاری بەر لە داوەریکردن پێش هەر شتێک وەک بنەمایەک گرنگە تێبگەین کە لە کەشکۆڵی ئەدەبیاتی سیاسییدا، شیرازەی سیاسیی(١) (سیستم) (دەوڵەت، کە ئێمە نیمانە) و حکومەتەکان هێڵی ڕوونی نێوانیان بۆ کێشراوە و جیاکراونەتەوە، ئەوە سەرەتایەکی سادەی سیاسەتکردن و چوارچێوەی ململانێکردنە، دەکرێت دژی حکومەت و گوتاری سیاسیی حاکم بیت و هەڵوەشێنیتەوە، بەڵام ناکرێت دژی شیرازە گشتییەکە بیت، ناکرێت رەتکەرەوەی شیرازەیەک بیت و لەناویشیدا ململانێی دیموکراسیانە ئەنجام بدەیت و ئامانجیشت لوتکەکەی بێت لە بنجیشدا دژی هەبوونی بیت! بۆ نمونە دەکرێت لە چوارچێوەی شیرازەی سیاسیی ئەمریکا و دەوڵەتەکەیدا، داوای هەڵوەشاندنەوەی حکومەتەکەی بکەیت، بەڵام ڕێگە نادرێت هەڵوەشێنەرەوەی وڵاتەیەکگرتووەکانی ئەمریکا و دەستوورکەی بیت، چونکە ئەمە دەبێتە یاخیبوونی ڕادیکاڵانە کە بایکۆتی پرۆسەی سیاسیی کردووە و دەست لە ئیمتیازەکانیشی هەڵدەگریت یان ئۆپۆزسیۆنێکی چەکدار لە کونجێکی پارتیزانانە یان سەنگەرێکی بەرەنگاربوونەوە هەڵدەبژێریت، کورت و پوخت لە سەرجەم وڵاتانی جێگیری سیاسییدا لەم دوو ئەگەرە زیاتر جێی نابێتەوە. بۆ هەرێمی کوردستانیش دەبێت ئەمە بنەما بێت و بیر لە کۆڕاییەک بۆ بونیادی جۆرە شیرازەیەکی سیاسیی قەوارەکە لە هەناوی بزوتنەوە مێژووییەکەیدا بکرێتەوە و بە دەستورێک ڕێک بخرێت، ئیتر گرنگ نییە ململانێ و هەڵوەشێنەرەوەی جۆری بەڕێوەبردن و کابینەکانی بەڕێوەبردنەکەشی بیت. هەرێمی کوردستانی عێراق بە تایبەت و گوتاریی ڕزگارییخوازی نیشتمانی کوردستانی(٢) بە گشتی، هێشتا سەرکەوتوو نەبووە گوتارێکی نیشتمانی کۆگیر بەرهەمبهێنێت کە تیایدا مۆدێلێک و جۆرە شیرازەیەکی سیاسیی وەک بناغە و نەگۆڕێک بۆ چوارچێوەی هەر قەوارە و خەباتێک دەستەبەر بکات، بەڵام لەبری ئەوە حاڵەتێکی مێژووکرد (نەک سیستمێکی بەهایی پابەندکەر) لە هەناوی هەمان بزوتنەوەی ڕزگارییخوازدا وەک چوارچێوەیەکی شوناسی، هاتووەدی کە کۆویژدان، کۆژان، یەخانگیریی و سەرکوتکاریی هاوبەش وەبەرهێنەری بوون و شوناسێکی هاوبەش و نەیارناسییەکی وەک نەگۆڕ لای گوتارە باوەکان و تاکی نیشتمانپەروەری کوردستانی درووستکردووە و بووەتە بنەما و کولتووری سیاسیی لە جوڵانەوەکەدا، کە بریتییە لە ڕێزگرتن و پاراستنی قەوارە و بەهەدەرنەدانی توانا مرۆیی و مادیی کۆمەڵگەی کوردستان، لادان لەم پرنسیپە باوە لە زۆربەی حاڵەتەکاندا دەرچوون بووە لە چوارچێوەی ئەو گوتارەی نێو بزووتنەوەی ڕزگارییخوازی نیشتمانیی کوردستانی. شیرازەی سیاسیی و کۆژان و شوناس و ئامانجەکانی هی کۆمەڵگەن و مێژووکردن، بەڵام حکومەت و حزب و بکەرانی هی ڕەوت و ڕێچکەکانی نێوکۆمەڵگەن. لەبەرئەوە حکومەت و  بکەر و فیگەرەکانی نێو بزووتنەوەکە و حکومەتە کورتمەودا و درێژمەوداکانی، نەک تەنها بۆ کۆمەڵگەی کوردستان بۆ هەر کۆمەڵگەیەک، جیان لە شیرازە سیاسییەکان و کۆژان و شوناسەکانی. دەبێت ئەم جیاکارییە بکرێت. قەوارەی هەرێمی کوردستانیش هەروەها، بمانەوێت یان نا، بە باش و خراپییەوە، بەرهەمێکی نیوەچڵی ئامانج و کردەی سیاسیی لانیکەم ٧٠ساڵێکی بزووتنەوەی ڕزگارییخوازیی کوردستانییە لە عێراقدا. کوردستانیانی دژە کوردستان!  بە هەڵێنجانی مێژوویی نێو جوڵانەوەی سیاسیی کوردستان گەر پێکەوە وەک تەسبیحێک ئەزموونەکانیان وێنا بکەین و دیققەت لە هەڕەشە کوشندەکانی سەریان بدەین لە سێ هەڕەشە تێپەڕ نەبوون: ١.نەبوونی گووتار، هاوشانیی و هاوبەشی ڕاستەقینە لە کار و ئامانجدا و بەشداری پێنەکردنی ئەوانی دیکە لە بڕیاری چارەنووسسازدا کە توانای ئەزمونەکەی لەتکردووە و ڕێگربووە لە گەیشتن سیستمێکی تۆکمەدا. ٢.گەندەڵیی و خۆرەی نێوخۆیی کە متمانەی جەماوەرەکەی لەدەست دەرهێناوە. ٣.تێنەگەیشتن لەوەی کە دۆزی هەرێمی کوردستان دۆزێکی هەرێمایەتییە و بە دبلۆماسیەتیكی بەهێز لەگەڵ دەوڵەتانی هەرێمیی پاشان دۆخی نێودەوڵەتی، پاراستنی دێتەدی بەو مانایەی بزوتنەوەی نیشتمانیی کوردستانی ناتوانێت بەبێ دۆزینەوەی دەرچەیەکی هەرێمی و دانوستان و ڕازیکردنی یەکێک لە پایتەختەکانی دابەشکراو بەسەریدا(بەغدا، ئەنکەرە، تاران و شام)، مێژووی سیاسیی کورد دەریخستووە ناتوانرێت پارێزگاری لە ئەزموونێک بکرێت تەنانەت گەر پشتیوانی نێودەوڵەتیشت هەبێت بە بێ ڕەچاوکردنی دۆخی هەرێمایەتی، ڕەنگە خوێندنەوەی دەرئەنجامەکانی پرۆسەی ڕیفیراندەم تەجەللاکەری ڕوونی ئەم فاکتە بێت. زۆرجار هەرسێک لەمانە یان لانیکەم دووانیان پێکەوە ئەزموونەکانیان لەنێو بردووە یان لاوازیان کردووە. لە ئەزموونی سەربەخۆییخوازیی نەهرییەوە بۆ جوڵانەوەی سمکۆ، تا ئەزموونی ئۆتۆنۆمی کۆماریی کوردستانی قازییەوە تا ئازاری١٩٧٠ و دوا ڕووداوەکانی ڕۆژئاوا، ریفرەندەم و ١٦ی ئۆکتۆبەری کەرکوک و مەترسییەکانی ئێستای سەر قەوارەی هەرێم، لەو سێ هۆکارەوە یان لانیکەم دووانیان پێکەوە هەڕەشەی ڕاستەقینە یان لەناوبەری ئەزموونەکان بوون و بەرلەوەی خەتاکەبخرێتە سەر نەیاران، دوو گووتاریی نێوخۆیی بەهەمهێناوە: بەخاینکردنی هەندێک و نەفرینکردنی جوڵانەوەی سیاسیی کوردستانی لە پاش هەرەس، کە هیچ یەکێکیان ناتوانێ دوورمەودا و واقیعخوێن و شکستناس بێت. بۆیە بۆ ئایندەسازییەکی باش بۆ پاراستنی ئەزموونی هەرێمی کوردستان، بیرکردنەوە و کار  شکسستناسیی و پەرتگەرایی ئەرکێکی هەنووکەییە. ئەمانە هەڕەشەی ڕاستەقینەی سەر هەرێمن، بەر لە تۆمەتسازیی و دوژمنناسی. پەڕینەوە لە ڕابردووگەراییەوە بەرەو گوتارێکی ئایندەساز قەوارەی هەنووکەیی هەرێمی کوردستان و تاقانە هەرێمی ناو دەوڵەتانی سازێنراوی سەرکوتکاری ناوچەکەیە، چ لە نێوخۆ بەهۆی بەڕێوەبردنێکی نالەبار و ڕێکنەخستنی ململانێکان لە بری چوارچێوەدانان بۆ گووتارێکی سیاسیی حاکم کە سیستەمساز و تەواوکار، بە پێچەوانەوە هەر  سووکە پێکدادان یان ململانییەکی حزبی سەرجەم قەوارەکە لەبەردەم هەڕەشەی نغرۆبوون یان شەڕی ناوخۆدا قووت دەکاتەوە. چ هەڕەشە و پیلانی هەرێمایەتی کە نەریتی وڵاتانی دراوسێییە و کولتوورەکەیان ناناوەندێتی و دان بە غەیرە خۆدا نانێن، چ پشتتێکردنی نێودەوڵەتی و لاوازبوونی بەرژەوەندییەکانیان بێت. دواجار هیچ جیاوازییەک لە ئەنجامەکەیدا نییە و ئەوەی تیادەچێت و دەگەڕێتەوە خاڵی سفر، کیانەکە و بەهەدەردانی خۆبەختکردنی مرۆیی و تێچووی مادیی و مەعنەویانەیە کە دەبێتە ئایندەیەکی گریمانە بۆکراوی گەلێک و دەیکاتە "قەدەر"ی، لە کاتێکدا هیچ ڕیگا و دەرچەیەکی دیکە نییە بۆ خۆپارێزی لەو مێژووە دووبارەیە کە وەک ڕۆژی ڕوون یەکێکە لە سیناریۆکانی ڕووداوە ئایندەییەکان کە دەبنە فاکت وەک چۆن فاکتی ڕابردوویەکی نزیکن، تا لە دەرکەی سێ کۆڵەکەی ئایندەساز نەدەین:  ١. یەکەم چاکسازیی ڕاستەقینە بۆ بەهێزکردنەوەی متمانە بە گوتاری پێویستیی مانەوەی قەوارەکە لای تاکی کوردستانی. ٢. هاوبەشیی(شەراکەت) ڕاستەقینە لە سیاسەتکردندا، بۆ کەمکردنەوەی درز و لەتنەکردنی تواناکان (چونکە لەم حاڵەتەشدا هێشتا توانای پێویستی بەرەنگاریی و یەخانگییرییەکانمان کەمە). ٣. بنیادنانی گفتوگۆ و دانوستانێکی ڕاستەقینە لەگەڵ بەغدا و عێراقدا، چونکە: یەکەم، لە مێژووی سەد ساڵی ڕابردوودا سەلمێنراوە، کە دۆزی کورد دۆزێکی هەرێمایەتییە، بەر لەوەی نێودەوڵەتی بێت، بەو مانایەی گەر ڕای گشتی جیهانیش پشتیوانی دۆزەکە بێت، بەڵام وڵاتانی هەرێمایەتی دەتوانن لەباربەر و پووچکەرەوە بەرخودان و قەوارەکانمان بن. دووەم، هەنووکە هەرێمی کوردستان، تەنها هەرێمی دانپیانراوی دەستوورییە و هەر بەو دەستوورەی عێراقی نوێ بەم هەرێمە پێکهاتووە(پێچەوانەکەشی یانی هەڵوەشانەوەی عێراق)، دەکرێت بۆ دەرچوون لە هەژموونی ئەوانی دیکە و هەڕەشەی دراوسێ ناوەندگەراکانی وەک تورکیا و ئێران، لە دەرچەی بەغدادەوە تەوقی کۆکبوونی هەرێمایەتی تەبای دژە کوردستان بشکێنرێت و لەم ناجێگیرییە سیاسییە ناهەمووارەی ناوچەکەدا گوزەرێکی سیاسیی و ئایندەیەکی هێمنتر بکرێتە قەدەر نەک مێژوویەکی دوبارەی تاڵ. پەراوێز:  ١. لە بری وشەی سیستمیش شیرازە بەکارهاتووە، کە لە چەند لە زمانەکانی کورددا بکەکارهاتووە، شیرازە لە هەورامییدا لە پرۆسەی بەرهەمهێنانی کڵاشدا بەکاردێت، دوایین کردەیە، کە سەرە (سەرخان) و ژێرە (ژێرخان)ی کڵاشەکە پێکەوە دەبەستێتەوە و جوانی و تۆکمەیی دەبەخشێتە کڵاشەکە و تە ئەوەش تەواونەکرێت کۆی پرۆسەکە بە تەواوکراو دانانرێت و شوناسەگشتگیرەکەی وەرناگرێت. لە کرمانجی خوارووشدا شیرازە بۆ پێکەوەبەستەیی و پەیوەندی تۆکمەی خێزانێک بەکاردێت و هەرکاتێک لێک دەپچڕێت یان بێسەروبەرە دەبێت دەوترێت، شیرازەی ئەو ماڵە تێکچووە. بۆیە وەک چەمک بەڕای من واتای سیستمی سیاسیی گەیاند و بەکارم هێناوە. ٢. لەبری نەتەوە، نیشتمان و لە بری کورد، کوردستان بەکارهاتووە، بەوپێیەی کوردستان تەنها هی نەتەوەیەک نییە و بزوتنەوەکەشی خاوەنەکەی گەلانی نێو کوردستان بە کورد و ئەوانی دیکەوە و لە قوربانی و کۆژان و چەوساندنەوەدا کەمتریان نەکردووە.

(درەو): پانزە كۆمپانیا كێبركێ دەكەن بۆ وەرگرتنی تەندری گواستنەوەی نەوتی بلۆكی گەرمیان، یەكێكیان لە هەمویان زیاتر هەژمونی لەناو حكومەت و یەكێتیدا هەیەو چانسی گەورەی هەیە گرێبەستەكە بباتەوە. كۆمپانیای (گازپرۆمی)ی روسی نەوتی بلۆكی گەرمیان بەرهەم دەهێنێت، تەندەرین دەكات بۆ گواستنەوەی نەوتەكەی. گازپرۆم رۆژانە (٣٠ بۆ ٣٥ هەزار) بەرمیل نەوت لە بلۆكی گەرمیان بەرهەم دەهێنێت، ئەمە گەورەترین بلۆكی نەوتیی سنوری دەسەڵاتی یەكێتی نیشتمانییە. نەوتی بلۆكی گەرمیان بە تانكەر دەگوازرێتەوە بۆ كێڵگەی نەوتی (خورمەڵە) لە نزیك هەولێر، لەوێشەوە دەخرێتە بۆری نەوتیی هەرێم و رەوانەی توركیا دەكرێت. بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، پێشتر دەسەڵاتی پێدانی تەندرەی گواستنەوەی نەوتی بلۆكی گەرمیان بۆ خورمەڵە، لای حكومەتی هەرێم بووە، بەڵام بەمدواییە لەچوارچێوەی گرێبەستێكدا لەگەڵ كۆمپانیای گازپرۆم، وەزارەتی سامانە سروشتییەكان دەسەڵاتی تەندەرینی گواستنەوەی نەوتەكەی داوە بە گازپرۆم. (درەو) زانیویەتی، كۆمپانیای گازپرۆم تەندەری گواستنەوەی نەوتی بلۆكی گەرمیانی داوە بە (١٥) كۆمپانیا كە لێیان رادەبینێت كارەكە بكەن، بڕیارە رۆژی (٢٠) ئەم مانگە كۆمپانیاكان تەندەرەكان بۆ گازپرۆم بگەڕێننەوەو هەریەكەیان نرخی خۆیان بۆ گوستنەوەی هەر تەنێك لە نەوتی ئەم بلۆكە لەڕێگەی تانكەرەوە ئاشكرابكەن و كازپرۆم گرێبەستەكە بە یەكێك لەو كۆمپانیایانە بدات. پێشتر كە دەسەڵاتی تەندرەین لای حكومەتی هەرێم بووە، گرێبەستی گواستنەوەی نەوتی بلۆكی گەرمیان لە (حەسیرە)وە بۆ (خورمەڵە) دراوە بە كۆمپانیایەك بە ناوی (بلاك پۆڵ) كە كۆمپانیایەكی ناوخۆییەو خاوەنەكەی  پیاوێكە بەناوی (دانای حاجی ساڵح). كۆمپانیای (بلاك پوڵ) پێشتر بۆ گواستنەوەی هەر تەنێك نەوت لە (حەسیرە)وە بۆ (خورمەڵە) بە تانكەر، بڕی (٣٦ دۆلار)ی لە حكومەت وەرگرتووە (هەرتەنێك نەوت حەوت بەرمیلە)، لەم پرۆسەیەدا كۆمپانیا (بلاك پوڵ) بۆ هەر تەنێك بڕی (١٠ دۆلار)ی بردووەو پرۆسەی گواستنەوەی نەوتەكەشی بە كۆمپانیایەكی تر كردووە بە ناوی (كیپ ئۆف ئۆیل) كردووەو بڕی (٢٦ دۆلار)ی بۆ هەر تەنێك بەو كۆمپانیایە داوە. ماوەی زیاتر لە ساڵێكە وەزارەتی سامانە سروشتییەكان دەسەڵاتی تەندەرینی گواستنەوەی نەوتی بلۆكی گەرمیانی داوە بە كۆمپانیای گازپرۆم، ئەوانەی ئاگاداری دۆسیەی نەوتن دەڵێن پێدانی دەسەڵاتی تەندەرین بە كۆمپانیا روسییەكە بەهۆی ئەوە بووە پێشتر كە ئەم دەسەڵاتە لای وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بووە، وەزارەت نەیتوانیوە بەباشی چاودێری تانكەرەكانی نەوت بكات و زۆرجار نەوت دزراوە، بۆیە وەزارەت كارەكەی داوە بە كۆمپانیا وەبەرهێنی نەوت تاوەكو خۆی گرێبەست بدات بە كۆمپانیاكان و لەڕێگەی دانانی كۆد لەسەر تانكەرەكان، رێگری لە دزینی نەوت بكات و چاودێری توندوتوڵ بكاتەوە. ساڵی رابردوو كۆمپانیایەك بەناوی (EOT) نرخێكی زۆر كەمتری لە نرخی پێشوو لێداو گرێبەستی گواستنەوەی نەوتی بلۆكی گەرمیانی بۆ دەرچوو، ئەم كۆمپانیایە ئامادە بوو هەر تەنێكی نەوت بە (١٩ دۆلار) بگوازێتەوە، ئەمەش بە بەراورد بە گرێبەستی پێشوو كە (٣٦ دۆلار) بوو، نرخێكی زۆر كەمتر لەسەر وەزارەتی سامانە سروشتییەكان دەكەوت، بەڵام كۆمپانیای پێشتر واتا (بلاك پوڵ) بەناوی داخوازی شۆفێری تانكەرەكانەوە كێشەی بۆ كاری كۆمپانیا (EOT) دروستكردو دواجار بەناچاری گرێبەستی كاركردنی (بلاك پوڵ) درێژكرایەوەو ئەمجارە بۆ گواستنەوەی هەر تەنێك نەوت بڕی (٢٨ بۆ ٣٠) دۆلاری پێدرا. ئەوانەی ئاگاداری پرۆسەی تەندەرینەكەی ئەمجارەن و (درەو) قسەی لەگەڵ كردون، پێشبینی دەكەن ئەمجارەش تەندەرەكە بۆ كۆمپانیا (بلاك پوڵ) دەربچێتەوە، بەوپێیەی ئەم كۆمپانیایە بەهۆی ئەوەی لەماوەی رابردوودا گرێبەستی گواستنەوەی نەوتی بلۆكی گەرمیانی لابووە، هەژموونی لەناو یەكێتی نیشتمانی و حكومەتی هەرێمیش پەیداكردووەو توانای راوەدونانی كۆمپانیاكانی تری هەیە تەنانەت ئەگەر كۆمپانیاكانی تر بە نرخێكی كەمتریش لە نرخی ئەم كۆمپانیایە تەندەر لێبدەن.  

درەو: سایتی فەرمی پەرلەمانی بەریتانیا سەبارەت بە خۆپیشاندانەكانی هەرێمی كوردستان بڵاویكردووەتەوە: خۆپیشاندەران توڕەن لە گەندەڵی پارتە سیاسییە دەسەڵاتدارەكانی سەر بە هەردوو بنەماڵەی دەسەڵاتدارى هەرێمی كوردستان . سایتەكە نوسیویەتی: هەفتەی رابردوو خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی جەماوەریی لە ھەرێمی کوردستان رویدا، ئەوەش بەھۆی زیادبوونی ناڕەزایەتی فەرمانبەرانی دەوڵەت کە چەند مانگێکە مووچەیان پێنەدراوە، ئەوە بوەتەھۆی توڕەبوونیان.  خۆپیشاندەران توڕەن لە گەندەڵی پارتە سیاسییە دەسەڵاتدارەكانی سەر بە هەردوو بنەماڵەی دەسەڵاتدارى هەرێمی كوردستان . بنەماڵەی بارزانی دەسەڵاتدار لە پارێزگاکانی ڕۆژئاوا لە ڕێگەی پارتی دیموکراتی کوردستانەوە سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان دەکات، لە ھەمانکاتدا بنەماڵەی تاڵەبانی لە یەکێتی نیشتمانی کۆنترۆڵی پارێزگاکانی ڕۆژهەڵاتیان کردووە.  ھۆی بەردەوامی ناڕەزاییەکان لەسەر شێوازی بەڕێوەبردنی داهاتی نەوت کە ھاوشان لەگەڵ لەمپەڕەکانی ڤایرۆسی کۆرۆنا کاریگەری نەرێنی زیاتری لەسەر ئابووری ھەبووە و بەھۆی لێکەوتەکانی گوزەرانی خەڵکەکەی خراپتر بووە بۆیە نیگەرانییەکانی گەیاندوەتە ئاستی توندوتیژی  لانی کەم هەشت خۆپیشاندەر لە کوردستانی عێراق لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە کوژراون و دەسەڵاتداران قەدەغەی هاتوچۆیان سەپاند، ھاوکات هێزە ئەمنیەکان هەڵیانکوتایە سەر  ڕاگەیاندنەکانی سەر بە لایەنە سیاسیە ئۆپۆزسیۆنەکان و پە خشی ئەو کەناڵانەیان ڕاگرت.  نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق ئیدانەی توندوتیژیەکان دەکات و زۆر نیگەرانە لە هێرشەکان بۆ سەر ئازادی ڕادەربڕین کە مافی خەڵکی ناڕەزاییە بە ئازادی خواستەکانی خۆیان دەربڕن و داوا دەکات پەلە بکرێت لە چاکسازی و پرسی شەفافیەت لە ھەرێمی کوردستان.

درەو: راپۆرتی: فەرھاد علادین و کێنس پۆڵوک - گۆڤاری فۆرن پۆڵسی ‫ئەگەر حکومەتی عێراق نەتوانێ لە مانگی یەکی ساڵی داھاتوو موچەی فەرمانبەرانی دەوڵەت بدات ، لەوانەیە ببێتە هۆی ناسەقامگیری و توندوتیژی بەرفراوان . بۆیە پێویستە بەپەلە ئەمریکا و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پاڵشتی و هاوکاری دارایی بەغدا بکەن‬ ‫قەیرانی نوێی عێراق دوایین شتە کە پێویستی بە جۆ بایدن سەرۆکی هەڵبژێدراوی ئەمریکا هەیە. بەداخەوە لەوانەیە ئەمە یەکەم کێشەی سیاسەتی دەرەوە بێت کە ڕووبەڕووی بۆتەوە‬ ‫عێراق بەرەو داڕووخانی دارایی دەچێت ، شڵەقانی دارایی لەم کاتە هەستیارەیدا ڕەنگە سیستەمە سیاسییەکەی داڕمێنێ، کە ئەکرێ جارێکی تر گەڕێکی دیکەی شەڕی ناوخۆ هەڵگیرسێنێت‬ ‫ماوەی زیاتر لە دوو دەیەیی ڕابردوو گەندەڵی کێشەیەکی دوو سەرانەی بۆ عێراق دروست کردووە . عێراقێکی لاواز و ناسەقامگیر و حکومەتێکی دەستەمۆ، بەو مانایەی هەموو لایەنە سیاسییە سەرەکییەکان ، یەک وەزارەت یان چەند وەزارەتێک بەڕێوە دەبەن. ئەوان ئەم شێوازە لە بەڕێوەبردنە بیرۆکراسییانە پەیڕەو دەکەن ، نەک بۆ خێری وڵات بەڵکو وەک تۆڕێکی پشتیوانی گەورەی گەندەڵی کە داهاتی نەوت لە خەزێنە هەڵدەلوشن و دەیبەن بەرەو ناوچەکانی خۆیان لە شێوەی کار و قۆنتەرات ...هتر.‬ ‫لە ئەنجامی ئەمە ئێستا حکومەت تاڕادەیەکی زۆر گەورەترین دامەزرێنەرە و ڕێژەیەکی قەبەی بژێوی و گوزەرانی خەڵک لەسەر دەوڵەت حسابە - یا ڕاستەوخۆ لە ڕێگەی مووچە و مووچەی خانەنشینییەوە ، یان ناڕاستەوخۆ لە ڕێگەی گرێبەستەوە یان دابینکردنی کەلوپەل و خزمەتگوزاری بۆ ئەوانەی لە لیستی مووچەخۆرانی حکوومەتدان . تەنانەت بازرگانی بچووک لە عێراق لە کۆتاییدا پشت بە حکومەت دەبەستێت چونکە زۆرێک لە کڕیارەکانیان، بە تایبەت لە شارە گەوەرەکان، خۆیان لە لایەن حکوومەتەوە پارەیان پێدەدرێت بە ڕێگەیەک یان زیاتر. سەرەڕای ئەوەش حکومەتی عێراق هێشتا مانگانە " سەبەتەی خۆراک " لە ڕێگەی سیستەمی دابەشکردنی گشتیەوە دابین دەکات کە وەک بەشێکی گرنگ دەمێنێتەوە لە ژیانی ڕۆژانەی کرێکار و خەڵکە هەژارەکەی عێراقدا. .‬ ‫سەیر نییە لە ساڵی 2004 ەوە کرێکارانی کەرتی گشتی سێ ئەوەندە زیادکردووە وحکومەت 400% مووچە زیاتر دەدات لەچاو 15 ساڵ لەمەوبەر. بەم شێوەیە حکومەت و داهاتی نەوتەکەی بوونەتە بزوێنەری سەرەکی ئابووری عێراق و دابینکەری خەڵکی عێراق.‬ ‫سەرەنجام ئەوەیە کە بەغدا هەموو مانگێک پێویستی بە 5 ملیار دۆلارە بۆ پێدانی موچە بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ و موچەی خانەنشینی ، هەروەها 2 ملیار دۆلاری تر بۆ بیمەی خزمەتگوزاریە بنەڕەتیەکان و تێچووی وەگەڕخستن ‬‪.‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا، لە سەرەتای پەیدابوونی پەتای ‬‪COVID-19‬‫ و هەرەس و داتەپینی نرخی نەوت (کە ڕێژەی لە سەدا 90ی داهاتی حکومەت دابین دەکات) داهاتی مانگانەی عێراق لە نێوان 2.5 ملیار دۆلار و 3.5 ملیار دۆلاردا بەرز و نزمی کردووە واتە بەغدا مانگانە 3,5 بۆ 4,5 ملیار کورتهێنانی هەیە.‬ ‫ئێستا عێراق پارە تەرخان دەکات بۆ پڕکردنەوەی ئەو کورتهێنانە لە مانگی ١٠ ، عەلی عەللاوی وەزیری دارایی عێراق لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا ڕایگەیاند " یەدەگی بانکی ناوەندی عێراق 53 ملیار دۆلارە" . لەو کاتەوە پەرلەمان یاسای پڕکردنەوەی کوررتھێنانی بودجەی دەرکرد کە ڕێی بە حکومەتدا 10 ملیار دۆلار قەرز بکات بۆ پێدانی موچە بۆ مانگیەکانی ١٠ و ١١ و ١٢ ی 2020 . کە کۆی قەرزەکانی عێراق ئەگەیەنێتە 80 ملیار دۆلار، بەپێی سەرچاوە حکومی وپلانە پێشنیارکراوەکانی بودجە، وە وڵاتەکەی ناچار کردووە زیاتر لە 12 ملیار دۆلار لە بودجەی ساڵانە تەرخان بکات بۆ دانەوەی بڕی ئەم قەرزانە و سووی قەرزەکان، کە ئەمانە کورتهێنانی سەرمایەی حکومەت زیاتر دەکات.‬ ‫ڕەنگە تا هاوینی 2021 ، یەدەکی بانکی عێراق بە دراوی قورس بە شێوەیەکی مەترسیدار کەم دەبێتەوە . لەراستیدا حکومەت دەیتوانی پارەی نەختینە دابین بکات لانی کەمی پابەندە داراییەکانی‬ ‫بە وتەی بەرپرسانی عێراق ، بەهۆی ئەوەی یەدەکی دراوی عێراق بەرەو پوکانەوەی تەواو دەچێت ، حکومەت ناچاردەکرێت پارە چاپ بکات بۆ پێدانی قەرز بەحکومەت کە خەرجی مووچەو خەرجییەکانی وەگەڕخستنی پێ دابیندەکات ، ئەوەش مەترسی ڕوودانی هەڵئاوسانی بەربڵاوی لێ دەکرێت . بەهۆی مەترسییەکانی کۆنترۆڵنەکردنی هەڵئاوسان، رەنگە لە ماوەیەکی نزیکدا بەغدا بەهای دراوەکەی کەمبکاتەوە، بەڵام ئەمە دیسان مەترسی گەورەی ئابووری و سیاسی ئەخوڵقێنێ کەمکردنەوەی بەهای دراو بەبێ تەریب بوونی لەگەڵ چاکسازی ئابوریی ، کە هێزە سیاسییەکانی عێراق ڕەتیدەکەنەوە پەیڕەوی بکەن.‬ ‫لەوەش زیاتر، لەوانەیە کەمکردنەوەی بەهای دراوەکەی ببێتە هۆی هەڵئاوسانی زیاتر بە هەڵمبوون و دیارنەمانی دراوی قورس، مانای وایە بەم زووانە عێراق ناتوانێت پارەی هاوردەکردنی خۆراک و کاڵاکان بدات . عێراق هاوردەیەکارێکی تەواوی هەموو شتێکە جگە لە نەوت، ئەگەر دەورانی پارە و بەهای دینارە کەم بێتەوە ، کاڵاکان کەم دەبن و نرخی کاڵا بەرز دەبێتەوە . دینار لەماوەی شەش مانگدا نرخەکەی بەتەواوەتی لەدەست دەدات .‬ ‫هەندێک لە بەرپرسانی حکوومەتی عێراق بە سادەیی هیوا دەخوازن بە پێشبینی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە بەهاری ئەمساڵدا. بەڵام زۆربەی پێشبینیەکان پێیان وایە بەرزبوونی نرخی نەوت لە سەدا 10 بۆ 15زیاتر نابێ ، بەپێی وتەی بازرگانی نەوت و شیکەرەوەکان ،ئەم ڕێژەیە زۆر کەمە بۆ ڕزگاربوون لە قەیرانی مەترسیداری عێراق. تەنانەت ئەو ڕێژەیەش دەبێت بە سفر ئەگەر هەناردەی نەوتی عێراق و لیبیاو ئێران فراوان بوو لەبەر ئەوەی سعودییەکان و ڕووسەکان بەرهەمهێنان زیاد دەکەن بۆ پاراستنی پێگە و بەشی هەناردەکراویان لە بازاڕی ووزەی جیهان.‬ ‫ئەگەر عێراق نەیتوانی بەرردەوام بێت لە پێدانی موچە وە لانیکەمی خەرجییەکانی حکومەت و تێچووی وەگەڕخستن ، ئەوە ئەنجامی ماڵوێرانکەری لێ دەکەوێتەوە‬‪ .‬ ‫مستەفا کازمی، سەرۆک وەزیرانی عێراق، لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەنووسیدا ڕۆژی 17ی تشرینی دووەم، هۆشداری دا و وتی:"ئێمە لە مانگی 1دا ڕووبەڕووی کێشەی پێدانی مووچە دەبینەوە. ئێستا ئاگادارتان دەکەم"‬ ‪ ‬ ‫وەک تەکنۆکراتێکی بێ پێگەی دەسەڵاتی سیاسی ، کازمی نەیتوانی پاڵ بە لایەنە سیاسییەکانی عێراقەوە بنێت بۆ چارەسەر ، تەنیا بوو لەچارەسەری کێشەکە. لە 13 ی ئۆکتۆبەر حکومەت وەرەقەیەکی چاکسازی ئامادەکرد هەرچەندە دەست بەجێبەجێکردنی نەکراوە و سەرەنجام هیچ هەوڵێک نەدرا بۆ کەمکردنەوەی مووچە و کەمکردنەوەی ژمارەی فەرمانبەرانی حکوومەت و تەنانەت نەهێشتنی ئەو سەدان هەزار فەرمانبەرە وەهمییەی لە لیستی مووچەخۆرانی بەغدان لە ترسی زویربوونی سەرکردە سیاسییە گرنگەکانی عێراق .‬ ‫کاتێک دەسەڵاتی گرتە دەست، کازمی پشتیوانییەکی بەرفراوانی هەبوو: لە لای تێکڕای عێراقییەکان و ئەو هەزاران کەسەی کە لە شەقامەکاندا خۆپیشاندانیان دەکرد، لە لایەن دامەزراوی ئایینی شیعی عێراقەوە، لە لایەن حزبە سیاسییە شیعییە میانڕەوەکانەوە، لای زۆربەی سوننەکان و تەنانەت لە کوردیشەوە ئەو بە سیاسییەکی زیرەک و کاریگەر وە نزیک لە ئەمەریکاییەکان بینرا.‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا ترسێکی گەورە لە سەرانسەری وڵاتدا هەیە کە ( کازمی ) ناتوانێت سیستەمی تێکشکاوی عێراق چاک بکات . ئەو قەیرانە ئابوریەی کە لە ئەنجامی بردنەدەرەوەی پارە بۆ دەرەوەی عێراقەوە دروست دەبێت دەبێتە لەدەسدانی متمانەی تەواوەتی بە کازمی هاوکات ئێرانیەکان کە دژایەتی کازمی دەکەن ، هەوڵ دەدەن ئاژاوەکە بقۆزنەوە بۆ ئەوەی هەژموون و کاریگەری خۆیان بەسەر حکوومەتی عێراقدا بچەسپێنێن .‬ ‪ ‬ ‫بە دڵنیاییەوە قەیرانی دارایی دەبێتە هۆی ئەوەی خۆپیشاندانی بەرفراوانی شەقام دروست بێت، عێراقییەکان جارێکی دیکە داوای گۆڕینی حکومەت دەکەن تەحەدای مانەوەی حکومەت ئەکرێ ئەگەر نەیتوانی مووچە بدات و سەرۆک وەزیران متمانەی لەدەسدابێت‬ ‫گروپە چەکدارەکان و هۆزەکان و لەوانەش میلیشیا چەکدارەکان کە لەلایەن ئێرانەوە پشتگیری دەکرێن ، هەوڵدەدەن ئەو بۆشاییە پڕبکەن و ڕۆڵی هێزە ئەمنییە رەسمییەکان وەتەک بخەن لە عێراقدا. هەمان ئەم گروپانەش شەڕیش دەکەن بۆ کۆنترۆڵکردنی ناوچەکە ڕەنگە هەوڵ بدەن دەست بەسەر سەرچاوەکانی داهاتدا بگرن وەک کێڵگەنەوتییەکان، بەندەرەکان، دەروازە سنوورییەکان، کاری بازرگانیی گەورە، زەویی کشتوکاڵی و موڵکی تایبەت.‬ ‫لە وەها بارودۆخێکدا جارێکی تر دەکرێت تەشەنەسەندنی ململانێی چەکداری و داگیرکاری خاک دووبارەبێتەوە، جگە لەو ناوچانەی کە ئاسایشێکی تۆکمە و بەهێزیان هەیە ، وەک هەرێمی کوردستان. لەگەڵ ئەوەشدا تەنانەت هەرێمی کوردستانیش لە کێشە ئابورییە ناوخۆییەکان پارێزراو نابێت مەگەر ئەوەی کە بتوانرێت سەرچاوەی دارایی خۆی فراوان بکات ، چونکە لە ڕووی داراییەوە پشت بە بەغدا دەبەستێت. ڕەنگە دیار ترین ئامانجی کورد کەرکوک و کێڵگە نەوتییەکانی بێت ، بەڵام ئەمە تەنیا دەبێتە هۆی توندکردنی ناکۆکی نێوان هەولێر و بەغدا، بەدەر لە میلیشیا شیعەکان، کە بەر بە هەرجووڵەیەکی لەو جۆرە دەگرن .‬ ‫هاوشێوەی دۆخی پێشوو لە ٢٠٠٥تا٢٠٠٧ وە ٢٠١٤بۆ ٢٠١٧ خولێکی دیکەی ململانێ و ناکۆکی ناوخۆ دەبێت لە عێراق کە هەمیشە لە دراوسێکانی عێراقەوە پشتیوانی دەکرێن  ‬ ‫لاوازی عێراق گرنگە بۆ هەموویان و چاوەڕوانی دەستوەردانیان لێدەکرێت بۆ مسۆگەر کردنی بەرژەوەندییەکانیان .‬ ‫تورکیا هەست بە هەڕەشە دەکات بەرامبەر دەستکەوتەکانی کورد، بە تایبەتی ئەگەر هەرێمی کوردستان کەرکوک وەربگرێتەوە، ئەنقەرە ناچار دەکات بەرگری لە تورکمانەکانی ئەوێ بکات و ڕێگە لە کورد بگرێت خەونی سەربەخۆیی ببوژێنێتەوە . ئێران هەر لە ئێستاوە کار بۆ بەدەستهێنانەوەی هەژموونی زاڵی خۆی دەکات لە بەغدا و تاران ناتوانێت دەستبەرداری داهاتی بازرگانی عێراق ببێت (کە نزیکی 12 ملیار دۆلار دەبێت) و نایەوێت دەرفەتی قاچاخ و دەستڕاگەیشتن بە بازاڕەکانی دارایی نێودەوڵەتی لە دەست بدات.‬‪.‬ ‫ڕەنگە سعودییەکان وەڵامی هەر سەرهەڵدانەوەیەکی کاریگەری نفوسی ئێرانی بدەنەوە بە پاڵپشتی کردنی گرووپ و هۆزە سوننەکان بە پارە و چەک بۆ بەرگری لە خۆیان ، بە تایبەت کاتێک ڕیاز ناتوانێت پشت ببەستێت بە بوونی هێزێکی زۆری ئەمریکا بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان، وەک چۆن لە ساڵی 2006 دا کردیان . دەکرێ عێراق بە ئاسانی بگەڕێیتەوە بۆ شەڕی ناوخۆ، لەگەڵ ئەوەی هێزە هەرێمییەکان (ناوچەییەکان) دژی دەستتێوەردانی هەردوولایەنەکە و ئەوانی دیکەش دەوەستنەوە.‬ ‫ ‬ ‫بە هۆی بارودۆخەکە و گرنگی عێراق بۆ ناوچەکە و بازاڕی نەوتی جیهانی ، ئەمەریکا و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ناتوانن بێهەڵوێست بن . بێگومان لەماوەی شەش مانگی یەکەمی ئیدارەکەیداو هاوکات لەگەڵ پەتای کۆرۆنا و چارەسەرکردنی قەیرانی زۆری ئابووری ، بایدن توانای ئەوەی نابێت کە ئەمە بکاتە ئەولەویەتی کارەکانی ، بەلام بە ڕۆڵگێڕانی خێرای لەئێستەدا ئاسانتر دەبێت لەوەی دواتر بژاردەی قورستر هەڵبژێرێت، کاتێک عێراق‬‪ ‬‫لە لێواری کەوتندا دابێت.‬ ‪ ‬‫ ‬ ‫وا چاوەڕوان دەکرێت دامەزراوە داراییە نێودەوڵەتییەکانی وەک بانکی جیهانی و سندوقی دراوی نێودەوڵەتی و دەوڵەتانی کەنداوی فارس و تەنانەت هەندێک لە وڵاتانی ئەوروپا و ڕۆژهەڵاتی ئاسیا ش بڕێک پارە تەرخانکەن .‬ ‫سەرەتای دەستپێکردنی قەیرانی عێراق. قەیرانی سیولە یە. عێراق پێویستی بە پارە دەبێت بۆئەوەی ڕێگە لە داڕمانی سیستمە داراییەکەی بگرێت‬‪.‬‫کە یەکەم دۆمینی حکومەتە دەکەوێت . ئەگەر ئەمریکا بەڵێنی بڕێکی زۆربدات، ڕەنگە 1 ملیار دۆلار بێت، ئەوە لەگەڵ بڕە پارەی تەرخانکراوی دیکەی وڵاتان دەبێتە پاکێجێکی گەورەتری 5 بۆ 10 ملیار دۆلاری بۆ عێراق.‬ ‫بیرۆکەی دابینکردنی 1 ملیار دۆلار لە بودجەی هاریکاری فریاکەوتن بۆعێراق لەوانەیە لەم ساتەدا مەحاڵ بێت.‬ ‪ ‬ ‫ ‬