ئاری محەمەد هەرسین

من ئەڵێم دوو هەرێمی بۆ سیحەتی گەلی کوردستانی عێراق باشە… ئەوان ئەڵێن ئاخر دوو ئیدارەیی خراپە. من دە مگوت دوو ئیدارەیی هەیە… ئەوان دەیانگوت بسکردن لە دوو ئیدارەیی خیانەتی نیشتیمانیە. باشە کێ خیانەتکارە؟… ئەو کەسەی کە باسی ئەکات؟… یان ئەوکەسەی کە بە فیعلی دوو ئیدارەیی جێبەجێی ئەکات؟

پارتی و یەکێتی پشوو بە شەڕە دەنوکی خۆیان ئەدەن، بەڵام هەتا هەتایە پێک نایەن، چونکە ئەم دوژمنایەتیە هی ئەمڕۆ نیە و ئەوەتا تەمەنی لە ٦٠ ساڵ نزیک ئەبێتەوە. کەواتە با بزانین وەزعی هەرێمی کوردستان لە ئێستادا چۆنە؟

ئاژانسی پاراستن و دەزگای زانیاری دوو دام و دەزگای هەواڵگرین سەر بە حیزبن. بۆچی وایە؟ چونکە ئەگەر سەرۆکی حکومەت لە پارتی بێت، ئەوا دەزگای زانیاری هیچ حسابێک بۆ ڕێنمایی و فرمانەکانی سەرۆک حکومەتەکەی پارتی ناکات. بە پێچەوانەشەوە، ئەگەر سەرۆکی حکومەت لە یەکێتی بێت، ئەوا ئاژانسی پاراستن هیچ حسابێک بۆ ڕێنمایی و فرمانەکانی سەرۆک حکومەتەکەی یەکێتی ناکات. کەواتە حکومەتی هەرێمی کوردستان تەنیا لە چوارچێوەی دەسەڵاتی حیزبیدا پێناسەکراوە و بەس، نەک نیشتیمان… نەک کوردستان. هەموو ئەمانە شمولی هێزەکانی دژە تیرۆریش ئەکات.

دەبوو ئەرکی ئاژانسی پاراستن و دەزگای زانیاری بریتی بێت لە پاراستنی کەرامەتی میللی و نیشتیمانی. دەبوو پاسەوانەکانی سەرۆک بارزانی، سەرۆکی هەرێم، سەرۆکی حکومەت، جێگری سەرۆکی حکومەت، ئەمینداری گشتی یەکگرتو، بەرپرسی یەکەمی گۆڕان، سکرتێری حیزبی سۆسیالدیموکراتی کوردستان، سەرۆکی کۆمەڵی دادگەری و هەموو وەزیرەکان لەلایەن دەزگای هەواڵگری کوردستان (پاراستن و زانیاری)ەوە دیاری بکرانایە. ئەردۆغان لە ڕابوردودا لە لایەن دەزگای میتی تورکیاوە دەستگیر کراوە، کەچی ئێستا پاسەوانەکانی ئەردۆغان کارمەدنی دەزگای میتن. ڕۆحانی و ئەحمەدی نەژاد لە دوو جەریانی دژ بەیەکی سیاسی بوون، کەچی پاسەوانەکانیان وەزارەتی ئیتلاعات بۆی دیاری ئەکردن. پاسەوانەکانی ترامپ و ئۆباما سی ئای ئەی دیاری ئەکرد، چونکە (میت) و(ئیتلاعات)و (سی ئای ئەی) دام و دەزگای نیشتیمانین، نەک سەر بە ئیدارەی ئەمدیو و ئەودیوی دێگەڵە.

دام و دەزگای ئاسایش قورسترین ئەرکیان لەسەر شانە. کارمەندەکانی بە شەونخونی خۆیان و دوریان لە ماڵ و مناڵیان ژیان بەسەر ئەبەن. بە سەرماو گەرما پارێزەری ئێمەن ئەوکاتەی لە شیرینی خەوداین. ئەم هێزە گرنگەی ئەم نیشتیمانە دوو بەشە. بەرپرسی دەزگای ئاسایشی گشتی هەرێمی کوردستان هیچ دەسەڵاتێکی یەکسانی بەسەر ئاسایشی هەڵەبجە، سلێمانی، هەولێر و دهۆکدا نیە. ئەگەر سەرۆکی حکومەت لە یەکێتی بێت، ئەوا دەسەڵاتەکەی بەسەر هێزی ئاسایشدا هەتا سنوری خۆرهەڵاتی دێەگەڵەیە. خۆ ئەگەر سەرۆکی حکومەت لە پارتی بێت، ئەوا دیسان دەسەڵاتی بەسەر هێزی ئاسیشیدا هەتا سنوری خۆرئاوای دێگەڵەیە. کەواتە هێزی ئاسایش دام و دەزگایەکی نیشتیمانی یەکگرتوو نیە کە لەلایەن حکومەتەوە ئاڕاستەو سەرکردایەتی بکرێت، بەڵکو حیزبی و لۆکالیە.

وەزارەتێک هەیە بەناوی (وەزارەتی پێشمەرگە). ئەم وەزارەتە (جگە لە بارەگاو دیوانی وەزارەت) لە کۆمەڵێک لیوای هاوبەش و یەکەکانی (٧٠) و (٨٠) پێکهاتوە. لیوا هاوبەشەکانی وەزارەتی پێشمەرگە، هەموو شتێکە بەس (موشتەرەک) نەبێت. هەر لە تەشکیلەکەیەوە بگرە کە ئامر لیوا، فەوج، سریە یەکێتیە و جێگرەکانیان پارتن (یانیش بە پێچەوانەوە یەکێتین)، ئەم لیوایانە بە هیچ جۆرێک ڕەنگ و ڕواڵەتی لەشکرێکی نیشتیمانیان پێوە دیار نیە، وابزانم ڕوداوەکانی ١٦ ئۆکتۆبەر ئەو ڕاستیەیان سەلماند. هەرچی یەکەکانی (٧٠) و (٨٠) یە، ئەمانە لە ژێر فرمانی حکومەتدا نین، بەڵکو حیزب ئاڕاستەیان ئەکات. پۆلیس و هێزەکانی زێرەڤانی و بەرگری فریاکەوتنیش هەمان چیرۆکە.

ئەمانەی باسمان کردن دوو ئیدارەییە لە دامو دەزگا هەواڵگری، سەربازی و ئەمنیەکانی هەەرمی کوردستانی عێراق. دیارە دوو ئیدارەیی بەم جۆرە شێرپەنجەی کۆمەڵگەکەمانە و چارەسەری کێشە سیاسی و ئابوریەکانمان ناکات. بەڵکو تەنیا دوو هەرێمی چارەسەرە. هەرکەسێک کە پێی وایە ئەم ڕاستیانەی باسمان کرد شوختی تێدایە و بوختانە، ئەوا با بفەرموێت و قسەی خۆی بکات.

تێبینی:

بەشەکانی تری ئەم ووتارە لە بەردەوامیدا ئەبن.

بیرکردنەوەیەکیتر لە دوو هەرێمی لە ناعیلاجیدا (1)

ئاری محەمەد هەرسین

دیسانەوە ڕوداوێک، کە بە دەسیسە و پلانی دەرەکی جێبەجێ کراوە، درزی سیاسی لە هەرێمی کوردستان زلتر کرد. ئەگەر کەسێکی بیانی شارەزاییەکی باشی لە زمانی کوردیدا هەبێت و کۆمێنت و پۆستەکانی سەر تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان بخوێنێتەوە لای زۆر زەحمەت ئەبێت بڕوا بکات ئێمە یەک میللەتین. هێرشە ساردەکانی نێوان زۆنی سەوز و زەرد بۆ سەر یەکتر لەم ٢٤ سەعاتەی ڕابوردودا (بۆ هەزارەمین جار) ئاماژەیەکی خراپن بە ئاڕاستەی دووبەرەکی. خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بەرەو گۆڕانکاری گەورە ئەچێت، کەچی ئێمە وەک نەتەوەیەکی سەرەکی لە ناوچەکەدا لەبری ئەوەی یەکێک بین لە یاریچیە سەرەکیەکان، یاری بە چارەنوسمان ئەکرێت و، لە ناو خۆشماندا ئەوە حاڵ و وەزعمانە. 

هەندێک کەس پێیان وایە کە هێرشکردنە سەر فڕۆکەخانەی سلێمانی پەیوەندی بە هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆمارەوە لە تورکیا هەیە. با وای دابنێین کە ئەم قسەیە، یان ئەم ئەرگومێنتە ڕاستە. ئایا بە لاچون و دۆڕاندنی ئەردۆغان چی لە سیاسەتی تورکیا بەرامبەر کورد دەگۆڕدرێت؟… قازانجەکانی کورد لە دۆڕانی ئەردۆغاندا کامانەن؟… ئایا دەزگای (میت) کە زیاد لە نیو سەدەیە دامەزراوە هەڵدەوەشێتەوە؟… ئایا سوپای تورکیا چەک دادەنێت؟… ئایا کورد لە تورکیا خودموختاری پێ دەدرێت؟… ئایا دوای ئەردۆغان کۆتایی بە شۆڤێنیزمی تورکی دێت؟… ئایا خەڵکی تورکیا ڕەسمەکانی ئاتاتورک لە دیواری ماڵ و کوچەو کۆڵان و دام و دەزگا حکومی و بازرگانیەکان دەهێننە خوارەوەو دەیان سوتێنن؟… هەزار هەڵبژاردنی تریش لە تورکیا بکرێت، تاکە ڕێگای چارەسەری کێشەی کورد لە تورکیا تەنیا و تەنیا گفتوگۆیە، ئیتر گرنگ نیە کێ لە ئەنقەرە حوکمڕانە. بچوککردنەوەی کێشەی کورد لە تورکیا لە کەسایەتی ئەردۆغاندا لە نەفامی سیاسی زیاتر هیچیتر نیە. 

پەیوەندیەکانی ئێران و سعودیە ئاسایی بۆتەوە. سوریاش لەبەر دەرگای سعودیە وەستاوە بۆ ئاسایی کردنەوەی پەیوەندیەکانی لەگەڵ ئەو وڵاتە. جگە لە زلهێزەکان، وڵاتانی وەک تورکیا و عێراق (وەک دەڵاڵی دەستی دووی دیپلۆماسی) ڕۆڵی بەرچاویان لەم دیپلۆماسیە نوێیەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دا بینیوە. هیچ دوور نیە یەکێک لە دەرئەنجامەکانی ئەم گۆڕانکاریانە سۆرپرایزێکی لەبابەتی پیلانەکەی جەزائیری (١٩٧٥) بۆ کورد تیا بێت. ئیتر ئەمجارە بۆمبای پیلانەکە بە کام بەشەی کوردستاندا ئەتەقێتەوە جارێ کەس نایزانێت.

حکومەتی عێراق سودمەند بوە لە فرە گوتاری کورد. هەندێک لە پارلەمانتارە کوردەکان لە بەغدا هەتا ئاستی خۆفرۆشی بونەتە خزمەتکاری عەرەبە شۆڤێنیستەکان. ئیتر لەبەر ئافەرینکی هەرزانجانی ئاغا عەرەبەکانیان بێت، یان لەبەر سەفتە دۆلار و پارچە زەویەک لە بەغدا. ساڵەهای ساڵە تورکیا هێزی سەربازی لە هەرێمی کوردستان هەیە، عێراق (کە بە حساب دەوڵەتی سەربەخۆیە و سیادەی هەیە) لە ورتە ورتی بەیان و بەیاننامە کاری سێ سەرۆکایەتیەکە زیاتر، بە کردار هیچ تەعبیرێکی لە نیگەرانیەکانی خۆی نیشان نەداوە. بەرامبەر بە ئێرانیش (بەدەسەڵات ترین هێزی بیانی لە ناو خاکی عێراق) بە هەمان شێوە.

پارتی کرێکارانی کوردستان لەپای پاشەکشەی سەربازی لە ناو خاکی تورکیا، دەعوەتنامەیەکی فەرمی بۆ ئەنقەرە ناردوە کە شەڕەکە بهێننە ناو خاکی هەرێمی کوردستان. پەکەکە لە جیاتی ئەوەی بڵێت لە ناو تورکیا شکستم هێنا، پێمان ئەڵێت کوردستان موڵکی هەموو کوردێکە و بۆ کوردایەتی هاتومەتە هەرێمی کوردستان. لەسەرێکی ترەوە دوژمنی هاوبەش (پارتی) و بەرژەوەندی هاوبەش (بازرگانی) یەکێتی و پەکەکەی کردۆتە هاوپەیمان. بۆیە هاوپەیمانی نێوان پەکەکە و یەکێتی لەسەر بنەمای کوردایەتی و بەرژەوەندی گەل و نیشتیمان نیە. پەیوەندی هەسەدە و یەکێتیش درێژکراوەی پەیوەندی پەکەکە و یەکێتیە. عەجەبا ئینسان کێشەی مووچەو خزمەت گوزاریەکانی لە دەڤەری سلێمانی هەبێت، جارێ ئەچێت بۆ هاوکاری و هەماهەنگی کوردی سوریا؟… پشتیوانی کوردانی سوریا واجبێکی نەتەوەیی و نیشتیمانیە و لە دوریشەوە ئەکرێت، بەڵام سەد مەتریەکەی سلێمانی لە کۆبانێ تەواو ناکرێت.

مانگرتنی بەڕێز جێگری سەرۆکوەزیرانی حکومەتی هەرێمی کوردستان و، گۆشەگیربوونی لە شاری سلێمانی، دوا هەنگاو بوو بۆ ئاشکرابوونی ڕوخساری دوو ئیدارەیی لە هەرێمی کوردستان و، دوورکەوتنەوەی دوو لایەنی سەرەکیش لە ناو حکومەت ڕۆژ بە ڕۆژ خێراتر و خێراتر ئەبێت. هەمولایەکیشمان بینیمان کە دوو ئیدارە ییش عیلاج نیە (لە ئێستایا و دەمێکیشە حوکم لە کوردستا دوو ئیدارەییە). ئەگەر ئەم پەرتەوازەیی و جەمسەرگیری دوژمنکارانەیە هەروا بەردەوام بێت، پێویستە هەموو دڵسۆزێکی نیشتیمان بیر لە تاکە ڕێگە چارە بکاتەوە کە بەدەستەوە ماوە، کە ئەویش هەڵبژاردنی مۆدێلی دوو هەرێمیە. دروستبوونی دیبەیتێکی عەقڵانی لەسەر بنەمای بەرژەوەندی گەل و پاراستنی سەروەری خاکی پیرۆزی کوردستان بۆ گۆڕینی شکڵی ئیداری و سیاسی هەرێمی کوردستان بۆ دوو هەرێم لەوانەیە تاکە عیلاج بێت. چونکە ئەگەر بەم ئاوازەی ئێستا سیاسەت و معامەلە لەگەڵ یەکتر بکەین
(بە ئۆپۆزسیۆنیشەوە) نە گەلێکی یەکگرتوو ئەمێنێت هەتا خزمەتی بکەین و، نە کوردستانێکیشمان بەدەستەوە ئەمێنێت هەتا سەروەریی بپارێزین. من بڕیار بەدە ست نیم و ئەم ووتارە تەنیا هەڵوێستە کردنێکی نەتەوەیی و نیشتیمانیە، بە ڵام حەق وایە لە خۆمان بپرسین جگە لە مۆدێلی دوو هەرێمی، کامانەن ئەو چارەسەرە مەنتیقی و واقیعیانەی کە لە ئێستادا لەبەردەستماندان؟