(درەو):  حكومەتی هەرێمی كوردستان لەڕێگەی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە، فەرمانگەی راستاندنی سلێمانی كە فەرمانگەیەكی فیدراڵی عێراقە، ناچار دەكات، بەبێ گەڕانەوە بۆ هەولێر ئیمزای تەسدیقكردن لەسەر هیچ نوسراوێكی سنوری پارێزگای سلێمانی نەكات، تەنانەت ئەو نوسراوانەی كە لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانییەوە دەردەچن، دەبێت ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر پەسەندیان بكات.  بەپێی نوسراوێك كە (شەیما جەواد موتەر) بەڕێوەبەری بەشی راستاندن (تصدیقات) لە سلێمانی رۆژی 21ی كانونی دووەمی ئەمساڵ ئاڕاستەی نوسینگەی فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراقی كردووە‌و كۆپییەكی دەست (درەو) كەوتووە، ئەم فەرمانگە فیدراڵییە بەبێ گەڕانەوە بۆ هەولێر ناتوانێت ئیمزا لەسەر هیچ نوسراوێكی سنوری پارێزگای سلێمانی بكات.  بەشی راستاندن سەربە فەرمانگەی كونسوڵگەرییە لە وەزارەتی دەرەوەی عێراق، كاری ئەم فەرمانگەیە لە پارێزگاكان، پشتڕاستكردنەوەی نوسراوە فەرمییەكانە لەبەردەم حكومەتی فیدراڵی عێراقدا. لەو نوسراوەدا، بەڕێوەبەری بەشی راستاندن لە سلێمانی دەڵێ:" بەگوێرەی نوسراوێكی نوسینگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان، تەسدیقكردنی هەر بەڵگەنامەیەكی فەرمی كە لە فەرمانگەكانی سەربە حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە دەرچوبێت، بەر لەوەی ئێمە تەسدیقی بكەین، دەبێت لەلایەن هەندێك لایەنی حكومییەوە لە هەولێر تەسیدق بكرێن، بۆیە نابێت پشت بە هیچ تەسدیقكردنێك ببەسترێت لەلای ئێمە". بەڕێوەبەری ئەو فەرمانگە فیدراڵییە بە چەند خاڵێك ئاماژەی بەو بوارانە كردووە كە لای ئەوان لە سلێمانی ناتوانن تەسیدیق واتا راستاندنی بۆ بكەن‌و دەبێت لە هەولێر ئەنجام بدرێن، لەوانە: •    هەموو ئەو بەڵگەنامانەی كە لە دادگاكانی پارێزگای سلێمانی دەردەچن وەكو (گرێبەستی هاوسەرگیری، جیابونەوە، وەكالەتنامە بە هەموو جۆرەكانییەوە، شتی تریش) دەبێت هەموویان لەلایەن وەزارەتی دادەوە لە هەولێر پەسەندبكرێن، كە ئەمەش كاری دادوەر (عەبدولڕەحمان حەمەكەریم عەلی)یە یان هەر كەسێك لە شوێنی ئەوبێت، پاشان دەبێت لەلایەن نوسینگەی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستانەوە راستاندینان بۆ بكرێت. •    هەموو ئەو بەڵگەنامانەی كە لەلایەن هەردوو وەزارەتی پەروەردە‌و خوێندنی باڵاوە دەردەچن، دەبێت لەلایەن ئەو كەسانەوە پەسەندبكرێن كە لەو وەزارەتانە سەرپشكن، هەروەها لەلایەن فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە.  •    هەموو ئەو وەكالەتنامە گشتی‌و تایبەتییانەی كە مامەڵەی بازرگانی‌و كڕین‌و فرۆشتن لەخۆدەگرن، دەبێت لە فەرمانگەی باجی گشتی لە هەولێر پەسەندبكرێن‌و پاشان فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی پەسەندی بكات.  •    هەموو ئەو بەڵگەنامانەی كە لە وەزارەتی تەندروستییەوە دەردەچن، لەنمونەی بەڵگەنامەی لەدایكبوون‌و مردن‌و بڕوانامەی تەندروستی‌و راپۆرتی پزیشكی، بەهەمان شێوە دەبێت لەلایەن ئەو لایەنانەوە پەسەندبكرێت كە لەسەرەوە باسكراون.  •    هەموو ئەو بابەتانەی كە پەیوەندی بە مامەڵەی كۆمپانیاكانەوە هەیە، دەبێت لەلایەن ژوری بازرگانی هەولێرو فەرمانگەی كۆمپانیاكان لە هەولێر‌و فەرمانگەی باجی هەولێرەوە پەسەندبكرێن، لەگەڵ ئەو لایەنانەی تر كە لە سەرەوە باسكراون.  •    هەموو ئەو بەڵگەنامانەی كە لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانییەوە دەردەچن، لەنمونەی نوسراوی نیشتەجێبوون‌و بابەتی تر، دەبێت لەلایەن ئەنجومەنی پارێزگای هەولێرو ئەو لایەنانەی ترەوە پەسەندبكرێت كە لە سەرەوە باسكراون.  بەرپرسانی یەكێتی ناڕازین لەوەی پارتی لەرێگەی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە‌و نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە بەربەستی لەبەردەم مامەڵەكردنی راستەوخۆی سلێمانی لەگەڵ بەغداد دروستكردووە، یەكێتی داوای لامەركەزیەتی ئیداریی‌و دارایی بۆ پارێزگای سلێمانی دەكات، بۆجۆرێك ئیتر فەرمانگەكانی سلێمانی پێویست بەوە نەكات بۆ هەموو كارێك بگەڕێنەوە بۆ هەولێر، بەڵام ئەم داواكارییەی یەكێتی لە خەرجكردنی بڕێك پارەدا بۆ پەرەپێدانی سنوری سلێمانی كورتكراوەتەوە، كە بڕیارە لە بودجەی 2021ی هەرێمی كوردستاندا پەسەندرێت.  

درەو: رانانی: سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئاییندەی    بە گشتى، دواى دەستبەکاربوونى جۆ بایدن (چل و شەشەمین سەرۆک کۆمارى ئەمریکا)، دەتوانرێت لە چوارچێوەى دوو تێڕوانیندا خوێندنەوە بۆ ئایندەى سیاسەتى وڵاتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا بەرامبەر ڕۆژهەڵاتى نێوەڕاست بکرێت: یەکەمیان ئەوەیە کە سیاسەتى ئەمریکا بەرامبەر ئەم ناوچەیە، لە سەردەمى بایدندا وەک سەرکردەیەکى دیموکراتخوازەکان هیچ نییە جگە لە درێژەدان بەو ڕوانگەیەی کە بە نزیکەیى لە ماوەى دە ساڵى ڕابردوودا، لە کۆتایى خولی یەکەمی سەرۆکایەتى باراک ئۆباماوە، سیاسەتى دەرەوەى ئەمریکاى ئاڕاستە کردووە. تێزى سەرەکى ئەم ڕوانگەیە ئەوەیە کە ناوەڕۆکى بەرژەوەندییە باڵاکانى ئەمریکا لە ئێستادا چۆتە قۆناغێکى نوێوە و زۆر جیاوازە لە قۆناغى ماوەى نێوان کۆتایى هەر دوو جەنگى دووەمى جیهانى و سەردەمی جەنگى سارد، لەم قۆناغە نوێیەدا دەوڵەتی چین یەخانگیریی سەرەکی ئابووری و سیاسییە بەرامبەر ئەمریکا نەک ڕووسیا، بەرژەوەندییەکانى ئەمریکا لەگەڵ ڕۆژهەڵاتە نەک ڕۆژئاوا، بۆیە ئیدى وەرچەرخان بەرەو ڕۆژهەڵاتى ئاسیا لەسەر حسابی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست لەم قۆناغە نوێیەدا سەردێری سیاسەتى دەرەوەى ئەمریکا دەبێت، بە تایبەت کە بەهۆى زۆربوونى بەرهەمى نەوتى بەردین لە ناوخۆى ئەمریکادا، ڕۆژ دوای ڕۆژ ڕۆژهەڵاتى نێوەڕاست بایەخى ستراتیژیی جارانى وەک بەرهەمهێنەرێکى سەرەکى نەوت لاى ئەمریکا لەدەست دەدات، هەر لەسایەى ئەم هۆکارەشدا بوو گۆڕانکارى تەواو بەسەر ئەو مێژووە درێژە لە پەیوەندى توندوتۆڵ لە نێوان ئەمریکا و ڕۆژهەڵاتى نێوەڕاستدا هاتووە، کە دیارترین ئاماژەکانى بریتی بوو لە کشانەوەی سەربازى ئەمریکا لە ناوچەکە و بەدواشیدا کەمبوونەوەی چالاکییە سیاسیەکانى تێیدا. بەڵام تێڕوانینى دووەم، ئەوەیە گۆڕانکارییەکانى ناوچەکە لە چەند ساڵى ڕابردوودا و کاریگەرییە دوورمەوداکانیان لەسەر بەرژەوەندییە باڵاکانى ئەمریکا بۆ سەردەمى بایدن بەو ئاسانییە نابێت، بەتایبەت دواى ئەو گۆڕانکارییە زۆرانەى کە لە بەرەوپێشچوونى بەرنامە ئەتۆمییەکەى ئێراندا ڕوویداوە و مەترسییەکانیشى وەک هەڕەشەیەکی جیهانی زیادى کردووە، لەپاڵ هەڕەشەى دووبارە سەرهەڵدانەوەى تیرۆر و گرووپە تیرۆریستییەکان لەناوچەکەدا و مەترسییە ڕاستەوخۆکانى بۆسەر بەرژەوەندییەکانى ئەمریکا، ئەمە وێڕاى ئاڵنگارییەکانى پەلهاویشتنى چین بەرەو ئاسیا و ئەفریقا، بەپێى پرۆژە زەبەلاحەکەی کە ناسراوە بە “پشتێن و ڕێگا” و کە وەک ئەژدیهایەک زۆرێک لەو وڵاتانەى کە پێشتر لە خولگەی ڕۆژئاوا و ئەمریکادا بوون بخاتە خولگەی هەژموونى ئابورى و سیاسى و ستراتیژى چینییەوە، هەر لە  باشووری خۆرهەڵاتی ئاسیا، ئۆقیانووسیا، ئەفریقا، ئاسیا، ڕۆژهەڵات و باکورى ئەوروپا، ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و دەریای باکووری ڕوسیا، کە بە نزیکەیى تا ئێستا ١٣٠ دەوڵەت بەشێوەیەک لە شێوەکان ڕەزامەندییان لەسەر پرۆژەکە ڕاگەیاندووە، زیاد لە نیوەى ئەم ژمارەیش ڕێککەوتنامەیان لەگەڵ پەکین ئیمزا کردووە. هەڵبەت بەشێک لە تێپەڕگەکانى ئەم پڕۆژەیە بە ڕۆژهەڵاتى نێوەڕاستدا دەڕوات کە بۆ چین جێى بایەخە، بەتایبەت وڵاتانی نەوتی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست کە دابینکەری سەرەکى وزەن و هەندێکیان (وەک سعودیە) گەورەترین هەناردەکەری نەوتن بۆ چین. بۆیە بەپێى ئەم تێڕوانینە هەموو ئەم هەڕەشە و مەترسییانە، ئەمریکا ناچار دەکات لە ماوەى سەرۆکایەتى بایدندا پێداچوونەوە بەو چەمکەى بەرژەوەندییە باڵاکانییدا بکاتەوە کە لە دە ساڵى ڕابردوودا گەڵاڵەى کردووە، لەم پێداچوونەوەیەشدا جارێکی دی ڕۆژهەڵاتى نێوەڕاست جێى بایەخى زۆرى ئەمریکا و تەنانەت تەوەرێکى گرنگى کێبڕکێ نێودەوڵەتییەکانیش دەبێت. هەرچەندە سەختە لە ئێستادا بتوانین لەوە دڵنیابین کە کام لەو دوو تێڕوانینەى سەرەوە دەبنە نەخشەڕێژى ئایندەى سیاسەتى ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتى نێوەڕاستدا (لە ماوەى چوار ساڵى داهاتووى حوکمڕانى ئیدارەکەى بایدندا)، بەڵام گەر بەخێراى لە پاشخانى هەندێک لە فیگەرەکانى ئەم ئیدارەیە بڕوانرێت، ڕەنگە بتوانرێت پێشبینى هەندێک لە سیناریۆکانى ئەو ئایندە نزیکە بکەین: – بریت ماکگورک؛ (ڕێکخەرى سەرۆکی ئەمریکایە بۆ رۆژهەڵاتى نێوەڕاست وباکورى ئەفریقا) نێردەی تایبەتی باراک ئۆباماى سەرۆکى پیشوترى ئەمریکا بووە بۆ هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە دژی داعش و پێشتریش لە دیزاینەرانى دەستورى عێراقیی بووە. – ئەنتۆنى بلینکین؛ (وەزیرى دەرەوەى ئەمریکا) بەوە ناسراوە لە لایەنگرانى بژاردەى دبلۆماسییە لەگەڵ ئێران و پاڵپشتێکی بەهێزی ئیسرائیلیشە، جگە لەوەى کە هەوادارى گەڕانەوەیە بۆ هاوپەیمانى و ڕێکخراوە فرەلایەنەکان. – لوید ئۆستن؛ (وەزیرى بەرگرى ئەمریکا) لە دوا ژەنەڕاڵەکانی ئەمەریکایە کە سەرکردایەتی داگیرکردنی عێراقیان کردوە، هاوکات یەکەم پیاوی ڕەشپێست بووە بووەتە سەرکردەى فەرماندەی ناوەندی سوپای ئەمریکا کە تایبەتمەندە بە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست. – وێندی شێرمان؛ (جێگری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا) ساڵى ٢٠١٥ سەرۆکی وتووێژکارانی ئەمریکابووە لە دانوستانەکانی ڕێککەوتنامە ئەتۆمییەکەى ئێران و لە ماوەی ئیدارەی ئۆباماشدا جێگری وەزیری دەرەوە بووە. – ڕۆبێرت مالێی؛ (نێردەی تایبەتی سەرۆکی ئەمریکایە بۆ دۆسێى ئێران) پێشتر ڕاوێژکاری ئیدارەی ئۆباما بووە و ئەندامی تیمی دانوستاندنکارانی ئەمریکا بووە لە دانوستاندنەکانی ڕێککەوتنامە ئەتۆمییەکەى ئێران، جگە لەوەى لە شارەزایانى ئەکادیمیی کاروبارى ڕۆژهەڵاتى نێوەڕاستیشە، – لەسەرو هەموشیانەوە کامالا هاریس؛ (جێگرى سەرۆکی ئەمریکا) بەوە ناسراوە کە نوسخەیەکى ژنانەى ئۆبامایە. کەواتە بە تێڕوانین بۆ فیگەرەکانى ئیدارەى نوێی ئەمریکا، دەتوانین بڵێین گرنگترین ڕایەڵەکانى سیاسەتى ئەمریکا بەرامبەر رۆژهەڵاتى نێوەڕاست لە ماوەى چوار ساڵى داهاتوودا بریتی دەبن لە: ١- گەڕانەوە بۆ دانوستاندن بەمەبەستى دووبارە پابەندبوونەوەى وڵاتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا بە رێککەوتننامە ئەتۆمییەکەى ئێران، بەڵام بە ڕاوێژ لەگەڵ هاوپەیمانانى ئەمریکا و بەشدارانی ڕێککەوتننامەکە، بەشێوەیەک کە بەر لە هەڵگرتنى سزاکانى سەر ئێران بتوانرێت لە دانوستاندنەکاندا زامنى سنووردارکردنی بەرنامە ئەتۆمییەکەى ئێران توندتر بکرێت، لەگەڵ چارەسەرکردنى بەرنامە مووشەکییەکانی ئێران لەهەمان ڕەوشدا. ٢- چاوخشاندنەوە بە پشتیوانییە سەربازیییەکانى ئەمریکا بۆ وڵاتانی کەنداو لە جەنگى یەمەندا، بە تایبەت سعودیە کە بەهۆى ئامادەنەبوونى ئیدارەى نوێى ئەمریکا بۆ چاوپۆشیکردن لە تێوەگلانى سەرانى ئەم وڵاتە لە کوشتنى جەمال خاشقچی-دا، ڕەنگە ئەمەش لەماوەى داهاتوودا گرژییەکى زۆر بخاتە پەیوەندییەکانى نێوانیان، هەرچەندە سعودیە دەخوازێت لەم کاتەدا سوود لە کارتى ئاساییکردنەوەى پەیوەندییەکان لەگەڵ ئیسرائیلدا وەربگرێت. ٣- جەختکردنەوە لەسەر جەنگى دژ بە تیرۆر لە ناوچەکەدا، وێڕاى هەوڵدان بۆ کۆتاییهێنان بە ناکۆکییەکان لە ئەفغانستان و عێراق و بەردەوامیدان بە کشاندنەوەى هێزە سەربازییەکانى ئەمریکا لەم دوو وڵاتە بۆ ئاستێکی کەمتر. ٤- پابەندبوونی هەمیشەیی ئەمریکا بە ئاسایشی ئیسرائیل، وێراى ئەو توڕەییەى لە ٢٠١٨ ەوە لە ناوچەکەدا بەرامبەرى دروستبووە بە هۆى گواستنەوەى باڵیۆزخانەکەی لە تەلئەبیبەوە بۆ قودس، هەرچەندە پێچەوانەى ترامپ کە زیاتر لایەنگیریی ئیسرائیل بە هەڵوێستەکانییەوە دیاربوو، بایدن (وەک نەریتێکى دیموکراتەکان) پابەندە بەچارەسەری “دوو دەوڵەتی” فەلەستینیی و ئیسرائیلییەکان. ٥- هەوڵدان بۆ تۆخکردنەوەى ئامادەیى ئەمریکا لە ڕووداوەکانى ڕۆژهەڵاتى نێوەڕاستدا، لانى کەم بە ئاستێکى پێویست بۆ بەرەنگاربوونەوەى ئاڵنگارییەکانى هەریەک لە ڕوسیا و چین، کە یەکەمیان  بە سوودوەرگرتن لە تێکچوونى ئارامى ناوچەکە و سەرهەڵدانی ناکۆکیەکان، هەوڵ بۆ گۆڕینی پێکهاتەی ئەمنی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست دەدات لەپێناو فراوانکردنی هەژموونى لەناوچەکەدا. هەرچى دووەمیشە (چین) دەخوازێت بە سودوەرگرتن لە لاوازی ئابووریی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست پێگەى خۆى لە ناوچەکەدا بەهێزتر بکات.   - ڕانانی ئایندەیی ژمارە (9) - توێژەران:  د.هەردی مهدی میکە، د.یوسف گۆران، د.ئومێد رفیق فتاح، د.عابد خالد رسول،

مەریوان وریا قانع- ئاراس فەتاح ( تایبەت بە درەو)  دەسەڵاتدارانی هەرێم گەیشتوونەتە قۆناغێک لە بێباکیی کە نە گوێیان لە ناڕەزاییە ناوخۆییەکانە و نە لە گلەییە دەرەکییەکان؛ نە دەنگی بەناھەق تاوانبارکراوەکان دەبیستن، نە دەنگی پارێزەر و کەسوکارەکانیان، نە دەنگی ناڕەزایی ڕۆژنامەنووسان و نە دەنگی ڕەخنەیی ئەو داوەرانەی دەزانن چی لەناو سیستەمی داوەرییدا دەگوزەرێت، نە دەنگی چالاکەوانان و نە دەنگی ڕۆشنبیران، نە ھی دیاسپۆرا و نە ھی ناو نیشتیمان. ئەم نەوە سوڵتانییەی حوکمڕانانی ئێستای هەرێم تەنانەت دەنگی ئەو ئۆرگانە نێودەوڵەتیی و جیھانییانەش نابیستن کە لەسەر گرتنی ڕۆژنامەنووسان و چالاکەوانان بە زمانە جیاوازەکانی جیھان دێنەدەنگ، وەکچۆن دەنگی ئەو باڵوێزخانە و ناوەندە سیاسییە نێودەوڵەتییانەش نابیستن کە بە زمانێکی دیپلۆماسی پێیاندەڵێن: ”وا نابێت، ئەوەی ئێوە دەیکەن نە حوکمی یاسا و نە کاری داد و نە بڕیاری دادوەرییە، بەڵکو بەکارھێنانێکی نابەرپرسیارانەی دەسەڵات و وەگەڕخستنی لۆژیکی ھێز و توندوتیژیی ڕووتە“. ئەمانە لەباتی بیستن و گوێگرتن لەم ھەموو دەنگە ناڕازییانە، خۆیان لیستی لایەنگرە حیزبییەکانیان دروستدەکەن، بۆئەوەی بە ھەمووان بڵێن ”ئێوە ھەمووتان درۆدەکەن، ئەوە نییە هەوادارە گوێڕایەڵەکانی خۆمان ڕاستییەکان دەڵێن“. شانۆگەریی سیاسیی و نماییشی بەیعەتبەخشینەوە بە سەرۆک و سیستەمە یاساییەکەی گەیشتۆتە ئاستێک لە بێشەرمیی، سڵ لەوەش ناکەنەوە ناوی چەند مردویەک لە لیستی ئیمزاکەرەکاندا دابنێنن. یاخود نوێنەرێکیان بھێننە سەرشاشەی تەلەفیزیۆنە شەخسیی و حیزبییەکانی خۆیان، بۆئەوەی وەڵامی خێرا و حازربەدەستی ئەو ھەموو دەنگە ناڕازییانە بدەنەوە؛ دەنگە ناڕازییەکان وەک دەنگی درۆزن و خائین و خەڵەتێنراو نمایشبکەن.  ئەو پرسیارانەی بۆ ئێمە گرنگن ئەوەیە: ئەم توانا گەورەیەی گوێنەگرتن و نەبیستن لە کوێوە دێت؟ ژێرخانی ئەم بێباکییە چییە؟ بێگومان وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارانە پێویستیان بە دووبارەکردنەوەی بەشێکی زۆری ئەو نووسینانە ھەیە کە ئێمە لە بیست ساڵی ڕابردوودا نووسیومانە و ئاکارە سەرەکییەکانی ئەم سیستەمە سوڵتانییەمان لەڕێگایانەوە شیکردۆتەوە. لەم وتارەدا تەنھا لەسەر چەند خاڵێکی گرنگ دەوەستین کە پێمانوایە ئەم دەسەڵاتدارێتییە مۆدێلێک لە سیاسەتمەداری گوێنەگری بەرهەمهێناوە کە توانای بیستنیی سادەترین ناڕەزایی و ڕەخنەی ھیچ ھێز و گروپێکی کۆمەڵایەتیی نییە و تا بینەقاقای لەناو کەڕبوونێکی سیاسیی کەم وێنەدا نووقمبووە. بەبۆچوونی ئێمە دیاردەی گوێنەگرتن و نەبیستن لە فۆرمی کەڕبوونی سیاسییدا، بەر لە ھەموو شتێک دەگەڕێتەوە بۆ چۆنیەتی تێگەیشتنی ئەم دەسەڵاتدارانە لە چەمکی سیاسەت خۆی. لای ئەم نوخبە دەسەڵاتدارەی هەرێم سیاسەت بووە بە چالاکیی گۆڕینی خواست و حەز و ڕق و کینە و سایکۆلۆژیای تایبەتی خۆیان بۆ پلان و شێوازی ئیدارەدان و بەڕێوەبردن، یاخود بۆ یاسا. لۆژیکێک کاردەکات کە کۆجیتۆکەی دەڵێت ”من چیتان پێدەڵێم دەبێت بیکەن، بەڵام سەیرمەکەن من خۆم چیدەکەم“. ئەو لۆژیکە پێماندەڵێت ”یاسا من دەریدەکەم و بەو شێوەیەش بەکاریدەھێنم ئێوە کۆنترۆڵ بکات، نەک من و دەوروبەرەکەم“.  بەڵام بەڕاستیی ئایا سیاسەت ئەوەیە کە ئەم حوکمڕانانەی ھەرێم تێیگەیشتوون؟ ئایا سیاسەت تەرجەمەی سایکۆلۆژیا و بوغزی شەخسیی و دەستەییە بۆ واقیع، یاخود شتێکی تەواو لەمە جیاواز و بەمە ناکۆکە؟ ئایا سیاسەت چییە؟  سیاسەت، بە پلەی یەکەم و بەر لە ھەمووشتێک، چالاکیی گوێگرتنە، بیستنی ئەو شتانەیە کە کۆمەڵگا و خەڵک و ھێزە کۆمەڵایەتییە جیاوازەکان دەیڵێن و بە زمانی جیاواز و لە فۆرمی جیاوازدا تەعبیری لێ دەکەن. بیستنی یار و نەیار و دۆست و دوژمن و ناحەز و دراوسێیە. ئەگەر بنەمای سەرەکیی و ژمارە یەکی سیاسەت، گفتوگۆ و ڕاگۆڕینەوە و بەرخوردی ھەمەلایەن و بەردەوام بێت، ئەوا بەشە ھەرە جەوھەرییەکەی ئەم چالاکییە لە بیستن و گوێگرتن، پێکدێت. ئەگەر سیاسەت چالاکیی دروستکردن و ڕێکخستن و گۆڕین و دەسکاریکردنی ژیانی گشتیی بێت، بە مەبەستی ھێنانەکایەی ژینگەیەکی کۆمەڵایەتیی ئارام و کۆمەڵگایەکی خاوەن ڕا و خاوەن ماف، ئەودەم چالاکی گفتوگۆ و قسەکردن و دەرکەوتن لەناو ڕووبەری گشتییدا، دەبێت بە یەکێک لە چالاکییە ھەرە گرنگەکانی مرۆڤ وەک بکەرێکی کۆمەڵایەتیی. لەم ئامادەبوونە چالاکەی مرۆڤ لەناو ڕووبەری گشتییدا، قسەکردن و گوێگرتن دەبن بە دوو دیوی سەرەکیی سیاسەت وەک چالاکیی. سیاسەت بەبێ قسەکردن و بەبێ گوێگرتن، بەبێ دیالۆگ و ڕاگۆڕکێ، بەبێ کرانەوە بەڕووی زمان و چەمک و دەستەواژەی تردا، دەگۆڕێت بۆ دونیایەکی داخراو، بۆ کابوسێکی گەورە، بە سەرزەمینیی کاوێژکردنی سیاسیی و مەنەلۆگی سیاسییەکان لەگەڵ خودی خۆیان و لەناو ئەو بازنە بچووکەدا کە بە دەوریاندا دروستبووە. ھەر کەسێکیش ھێزی ھەبێت دەتوانێت مەنەلۆگە ناوەکییەکانی خۆی بکات بە یاسا و بە نۆرم، تەنانەت بە دەزگا و ئۆرگانی ھەمەجۆر و ئەم مەنەلۆگانەش بەسەر ھەموواندا بسەپێنێت. بەمەش زمان لە ھەموو ئەوانە بسێنێتەوە کە توانای قسەکردن و گوتنی شتێکی تریان ھەیە جیاواز لەو مەنەلۆگە شەخسییانە.   لەم جۆرە حوکمڕانییانەدا ئەوەی بزردەبێت و دەسڕێتەوە توانای گوێگرتنە، توانای گەیشتنە بەوانیتر، تێکەڵبوونە بە دونیای ئەوانەی دەکەونە سنووری ئەو حوکمڕانییەوە. لەم مۆدێلەدا حوکمڕانان کاتێک ناتوانن گوێبگرن و ببیستن، ئیتر بەردەوام خۆیان قسەدەکەن. ئەم قسەکردنە بەردەوامە لە دۆخی  ھەرێمی کوردستاندا لە فۆرمی بەخشینی بەڵێنی درۆ و مژدەی بێبنەما و بەرھەمھێنانی مەترسیی وەھمیی و خورافییدا بەرجەستەیە، کە لەسەرێکەوە کۆمەڵگای پێ لەخشتەدەبەن و لەسەرێکی دیکەوە دەیتۆقێنن. ھاوکات گەشەدانە بە زمانێک تیایدا بەتاوانبار و بەخائین و بەناپاککردنی ھەر کەس و دەنگ و زمانێکە، کە سەدای زمان و مەنەلۆگە داخراوەکانی خۆیان نەبێت. لەم مۆدێلەدا سیاسییەک دروستدەبێت کە نابیستێت، گوێی لە ھیچ شتێک نابێت، تووشی کەڕبوونێکی سیاسیی ھەمەلایەن بووە، بەڵام خۆی کەی ویستیی و بەبێ وەستان دەمدەکاتەوە و قسەدەکات، لەو ساتە کەمانەشدا کە دەشێت شتێک ببیستن، لە مەغزای بیستنەکە ناگەن و ڕاستەوخۆ بەدوای وەڵامدانەوە و بێنرخکردنی ئەو شتانەوەن کە بیستویانە. ئەم نوخبە سوڵتانییە وەک هەموو دیکتاتۆرەکانی تر، هەر کاتێک قسەدەکات دەیەوێت قسەکانی وەک یاسا حیسابی بۆ بکرێت و هەر کاتێک نوکتە دەکات دەبێت گەل پێبکەنێت و هەر کاتێکیش خەمبار بوو دەبێت هەموو نەتەوە لەگەڵیاندا فرمێسک بڕێژێت.   بەبۆچوونی ئێمە توانای نەبیستن هیچ پەیوەندییەکی بە تەمەڵییەوە نییە، سەرچاوەکەی لە تەوەزەلییدا نییە، بەپێچەوانەوە نەبیستن چالاکییە، چالاکیی خۆداخستنە بەڕووی دونیای دەرەوەدا، ھەوڵدانی بەردەوامە بۆ ڕێگرتن لە ھاتنی دونیای دەرەوە، بە ھەموو زمان و دەنگ و سەدا جیاوازەکانییەوە، بۆ ناو دونیای ناوەوە. لەم دۆخە سیاسییەدا، نەبیستنی سیاسیی، چالاکییەکی سیاسییە، پێویستیی بە بوون و کارکردنی چەندەھا دەزگا ھەیە بۆ مەیسەرکردنی گوێنەگرتن و ڕێگەگرتن لە بیستن. چالاکییە ھەرە سادەکەی ئەم دەزگایانە دروستکردنی ئەو سوپا چەکدارە تایبەتانەیە کە سیاسییەکان بەچەک لە خەڵک و کۆمەڵگا دەپارێزێت و دووردەخاتەوە، ئاڵۆزەکانیشیان بریتییە لە دروستکردنی دەزگای ھەواڵگریی و میدیا و سیستەمی داوەریی ئاراستەکراو. کردەی نەبیستنی سیاسیی وەک کردەی دروستکردنی ئەو ھەموو دەزگا ئاراستەکراوانە، کردەیەکەی بەمەبەستە. کردەی بیستن خۆشی کردەیەکی پاسیڤ نییە، ئەویش دیسانەوە کردەیەکی ئەکتیڤ و چالاکە، ئینسان بۆئەوەی ببیستێت، بۆئەوەی بزانێت چی لە دەوروبەریدا ڕودەدات و چی پێدەڵێن، دەبێت ھەوڵێکی ھۆشیارانە بدات و بە خەستی ئامادەی ناو ڕووداو و پێشھاتەکان بێت.  لەسەرێکی دیکەوە نەبیستن لە بنەڕەتدا پەیوەندیی بە بنێرخکردنەوە ھەیە، بێنرخکردنی ئەوانەی قسەدەکەن. بێنرخ و بەگرنگنەزانینی ئەو دەوروبەر و ژینگەیەش کە لەئارادایە، سەرچاوەیەکی تری کولتووری نەبیستن و گوێنەگرتنە. بەشێکی زۆری بێباکیی سیاسیی لە دونیای ئێمەدا دەرەنجامی ئەم بەکەمزانین و بێنرخکردنەی ئەو کۆمەڵگایەیە کە ئەو سیاسییانە تیایدا حوکمڕانن. ھەموومان دەزانین چ توانایەکی گەورەی سوکایەتییکردن بە مرۆڤ و بێڕێزییکردن بەرامبەر بە کۆمەڵگا و حوکمکردن بە عەقڵییەتی شەقاوەوە، لەناو ئەم ئەزموونی گوێنەگرتن و نەبیستنەدا ئامادەیە. ئەم نەبیستنە ھاوشانە بە دەنگەدەنگ و ھاتوھاوار و گەڕەلاوژەیەکی گەورە، کە لەناو دەزگا میدیاییە ئاراستەکراوەکانەوە دێت و دەبێت بە یەکێک لە کۆڵەکە سەرەکییەکانی درێژەدان بە چالاکی گوێنەگرتن و نەبیستن لەوڵاتی ئێمەدا. بەڵام نەبیستن تەنھا لەناو دەنگەدەنگ و ھاتوھاواری میدیاکانەوە نایەتەدەر، تەنھا پرۆپاگەندەکەرەکان درێژەدەری ئەم بەردەوامیییەی نەبیستن و گوێنەگرتنە نین، بەڵکو دەنگی مارشی سەربازیی، جوڵەی دەبابە و زرێپۆش و ماشێنە سەربازییەکان، دەنگی تێڵا و چەکی شەبیحە و بەڵتەجییەکان، مرخەی کەسە دەمامکدارەکانی ناو شەقام، ھەموویان دەنگی گەورە و ناقۆڵای ناو کۆمەڵگان، کە ناھێڵن دەنگە ناڕازییەکان ببیسترێن. توانای گرتن و ڕاونان و سەرنگونکردن، تا بە کوشتن دەگات، دیسانەوە ئامرازی تری ناو ئەو چالاکیی نەبیستن و گوێنەگرتنەن کە ھەیە و لە ئارادایە.  توانای گوێنەگرتن و توانای تۆقاندن دوو وزەن بەیەکەوە دروستدەبن و هاوشانی یەک گەورەدەبن. توانای سوکایەتییکردن و توانای نەبیستنیش لە یەک سەرچاوەی ئەخلاقییەوە سەردەردەھێنن. لە ھەر شوێنێکیشدا شەرمی سیاسیی و ئەخلاقیی شکا و بێشەرمیی بوو بە یاسای نووسراو و نەنووسراوی حوکمڕانیی، لەوێدا نە مانایەک بۆ گوێگرتن دەمێنێتەوە، نە دەلالەتێک بۆ قسەکردن. مرۆڤ کە سڵی لەوە نەکردەوە دونیای دەوروبەری خۆی بسوتنێت، بارەگا و بنکە و وێستگەی تەلەفیزیۆن گڕتێبەردات، منداڵانی وەڵاتەکەی بگرێت و بکوژێت، ئیتر ھۆکارێک بۆ گوێگرتن و بیستن نامێنێتەوە. گوێنەگرتن و نەبیستن خەسڵەتی ئەو کەس و دەسەڵاتانەن کە مانیان لە بینینی حەقیقەت گرتووە. نایانەوێت گوێیان لە دەنگی هەقیقی ئەو دونیایە بێت کە خۆیان دروستیانکردووە و بەرهەمیانهێناوە. نایانەوێت ڕەنگی ڕاستەقینەی ئەو کۆمەڵگایە ببینن کە خۆیان کێشاویانە. سیاسەتمەداری گوێنەگر هەمان ئەو کولتوورە تایبەتە لە گوێنەگرتن بەرهەمدەهێنێت کاتێک تەلەفۆن بۆ یەکێک دەکەیت و دەڵێت: ”بەشداربووەکەت بەردەست نییە“. سیاسەت کردەیەکی پەیوەندگەرای پڕ قسە و گوێگرتن و بیستنە، لە پەیوەندیییەکی بەردەوامدا لەگەڵ کەس و هێز و گروپ و دەزگا و دەوڵەت و جیهاندا دەژیی، کەچی سیاسەت لە کوردستاندا ئەو بەشداربوویەیە کە بەردەست نییە بۆئەوەی قسەی لەگەڵدا بکەیت، بیدوێنیت و گوێت لێبگرێت.  هانا ئارێنت لە ڕستەیەکی بەناوبانگیدا دەڵێت: „لە کوێ قسەکردن کۆتایی هات، لەوێش سیاسەت کۆتایی پێدێت“. گەر ئێمە ئەم ڕستەیە بۆ کۆمەڵگای سیاسیی کوردیی تەرجەمەبکەین، دەتوانین بڵێىن: لە کوێ گوێگرتن کۆتایی هات، لەوێش سیاسەت کۆتایی هاتووە. بابەتی پانزەیەم: یاسا و بێیاسایی لە ھەرێمەکەی ئێمەدا بابەتی چواردەیەم: جەستەی ژن لە نێوان حیجاب و رووتییدا بابەتی سیانزەیەم: سیاسەت و نوکتە کاتێک سیاسییەکان دەبن بە موهەریج و سیاسەتیش بە نوکتە بابەتی دوانزەیەم: بەرماڵتەکێنەکە و قەیرانی حوکمڕانیی  بابەتی یانزەیەم:  دوای ترامپ: خۆدروستکردنەوەی ئەمریکا بابەتی دەیەم: سۆشیال میدیا: لەکایەیەکی کۆمەڵایەتییەوە بۆ دەسەڵاتێکی سیاسیی بابەتی نۆیەم: دیموکراسیی لە قەیراندا بابەتی هەشتەم: شێخ نەھرۆی کەسنەزانی: لە ئابوریی نەوتەوە بۆ ئابوریی گەشتیاریی دینیی. بابەتی حەوتەم: كۆتایی سیاسەت‌و نابەرپرسیارێتیی رێكخراو  بابەتی شەشەم: حەشدی كوردیی وەك داهێنانێكی تائیفیی تر بابەتی پێنجەم: شەپۆلێکی تری توڕەبوون  بابەتی چوارەم: حیزبی كوردیی: لە بكەرێكی مۆدێرنەوە بۆ كۆڵەكەیەكی سوڵتانیی بابەتی سێیەم: لەنێوان "هەناسەدان"و "پڕوكان"دا بابەتی دووەم:  عێراق لە فەشەلی بنیاتنانی نەتەوەوە بۆ دەوڵەتی فاشیل  بابەتی یەكەم: کۆرۆنا و ئابوریی فەرھود و حوکمڕانیی

راپۆرت: محەمەد رەئوف - فازڵ حەمەرەفعەت  بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق، لە كەركوك عەرەب‌و توركمانەكان خۆیان لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتیدا كۆكردەوەتەوە، بەڵام كورد بە لایەنی جیاجیا دەچێتە ناو هەڵبژاردنەوە، پارتی‌و یەكێتی رێكنەكەوتن، لە دەرەوەی ئەوانیش حزبەكانی تر دەیانەوێت بەشێوەی سەربەخۆ بەشداری بكەن،  بازنەی یەك بۆ كورد و بازنەی سێ بۆ عەرەب یەكلابووەتەوە، ململانێی پێكهاتە جیاوازەكان لەسەر بازنەی دووی هەڵبژاردن لەكەركوك چڕبووەتەوە. نەخشەی هەڵبژاردن لە كەركوك بەپێی یاسای نوێ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، پارێزگای كەركوك كە خاوەنی (12) كورسی پەرلەمانە، دابەشكراوە بەسەر (3) بازنەی هەڵبژاردندا، بازنەكانی هەڵبژاردنی دوو جۆر ململانێی دروستكردووە، ململانێیەك لەنێوان پێكهاتەكان‌و ململانێیەك لەناو هەر پێكهاتەیەكدا، تائێستا لایەنە كوردستانییەكان لەسەر میكانیزمی بەشداریكردنی كورد لەو پارێزگایە رێكنەكەوتوون.  بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو، زۆرینەی لایەنە توركمانییەكان لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتییەكدا خۆیان رێكخستووەتەوە، لایەنە عەرەبیەكانیش بەرەیەكیان پێكهێناوە، بەڵام لایەنە كوردییەكان رێكنەكەوتوون‌و هەر لایەنێك دەیەوێت بەتەنیا دابەزێتە ناو هەڵبژادنەكەوە.  كورد لە هەڵبژاردنی كەركوكدا یەكێتی كە ئێستا خاوەنی (6) كورسی كەركوكە لە پەرلەمانی عێراق، دەیەوێت لایەنەكانی كەركوك بەهاوبەشی بەشداری بكەن، بەڵام لەم هەنگاوەدا سەركەوتوو نەبووەو پارتی بەمە رازی نییەو دەیەوێت بەشداری هاوبەش لە هەموو ناوچە جێناكۆكەكان بێت، نەك بەتەنیا لە كەركوك. بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، یەكێتی كەسی یەكەمی خۆی لە كەركوك كە (رەوەند مەلا مەحمود)ە، دیاریكردووەو دەیەوێت سەربەخۆ بەبێ لایەنەكانی تر بەشداری هەڵبژاردنی پێشوەختەی بكات. پارتی دیموكراتی كوردستان كە لە هەڵبژاردنی رابردوودا بەشداری نەكرد، دەیەوێت ئەمجارە بەشێوەی سەربەخۆ لە كەركوك بچێتە ناو هەڵبژاردنەوە، ئەمەش دوای ئەوەی نەیتوانی یەكێتی رازی بكات پێكەوە لە هەموو ناوچە جێناكۆكەكان بە یەك لیست بەشداری بكەن، پارتی (شاخەوان عەبدوڵا)ی بۆ كەسی یەكەمی هەڵبژاردنەكان لە كەركوك دیاریكردووە.  لایەنەكانی دیكەش هەریەكەو بڕیاریان خۆیانداوە، كاندیدی سەربەخۆی خۆیان پێشكەش بكەن، حزبی شیوعی دەڵێن بەشداری هەڵبژاردن ناكەن‌و كاندیدیشیان نابێت، بەڵام بزوتنەوەی ئیسلامی بەشداری دەكات‌و كاندیدی دەبێت. بزوتنەوەی گۆڕِان‌و كۆمەڵی دادگەریی كوردستان‌و جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌و یەكگرتووی ئیسلامی، هەریەكەیان بەنیازن بەشێوەیەكی سەربەخۆ بەشداری بكەن‌و كاندید پێشكەش بكەن.  بازنەكانی هەڵبژاردن لە كەركوك بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق، بەگوێرەی یاسای نوێی هەڵبژاردنەكان، كەركوك دابەشكراوە بەسەر سێ بازنەی هەڵبژاردندا بەمشێوەیە:  بازنەی یەكەم: رۆژهەڵاتی قەزای ناوەندی كەركوك    ئەمە گەورەترین بازنەی هەڵبژاردنە لە پارێزگای كەركوك، لەكۆی (12) كورسی پارێزگاكە، (5) كورسی پەرلەمانی داهاتووی عێراق لەم بازنەیەدا یەكلادەبێتەوە، (4) كورسییان بۆ پیاو و كورسییەكیش بە كۆتا ژن دەیبات.  ئەم بازنەیە، دەنگدەرانی خۆرهەڵاتی شاری كەركوك دەگرێتەوە، كە زۆرینەیان كوردن‌و بریتییە لە ناوچەكانی (رەحیماوە، عەرەفە، شۆریجە، موسەڵا، ئیسكان، بەشێكی قۆرییە، قادسیەی یەك‌، حورییە، پردێ، دوبز، لەیلان). كورد چاوی لەوەیە هەر پێنج كورسیەكەی ئەم بازنەیە بباتەوە، چونكەی زۆرینەی دەنگدەرانی ئەم بازنەیە ناوچەیە كوردن، بۆ زانینی ئاستی پێگەی جەماوەریی لایەنە كوردییەكان لەم بازنەیەدا، پەنا بۆ ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە ساڵی 2014دا دەبەین‌و ئەنجامی دواین هەڵبژاردن وەرناگرین كە ساڵی 2018 بەڕێوەچوو، بەوپێیەی ئەو هەڵبژاردنە بەتێكڕا لەسەر ئاستی عێراق گومانی ساختەكاری گەورەی لەسەر دانرا.  بەگوێرەی ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانیی ساڵی 2014، لەم بازنەیەدا دەنگی پێكهاتەكانی كەركوك بەمشێوەیە بووە:  •    كورد: 215 هەزار دەنگ •    عەرەب: 16 هەزار دەنگ •    توركمان: 10 هەزار دەنگ   بازنەی دووەم: قەزای ناوەند/ ناوەڕاستی شاری كەركوك     ئەم بازنەیە بە دووەم گەورە بازنەی هەڵبژاردن لە پارێزگای كەركوك دادەنرێت، (4) كورسی پەرلەمانی عێراق لەم بازنەیەدا یەكلادەبێتەوە، (3) كورسی پیاو دەیبات‌و كورسییەكەی تریش بەشێوەی "كۆتا" بۆ ژنێك دەبێت.  ئەم بازنەیە ناوچەكانی (تسعین یەك‌و دوو، داقوق، قۆریە - ئەڵماس‌، رێگای بەغدا، واستی، قادسیەی 2، تازە- رشاد 1، چەند ناوەندێكی موسەڵا، حەی عەسكەری، خاسە، سەورە، ریاز 3و یایچی) دەگرێتەوە، زۆربەی ململانێیەكانی لیستەكان لەسەر ئەم بازنەیەیە، بەوپێیەی توركمان ئەم بازنەیە بە پێگەی بەهێزی خۆی دەزانێت‌و چاوی لەوەیە زۆرینەی كورسییەكانی بازنەكە ببات، ئەمە لەكاتێكدایە پێكهاتەی عەرەب چاوی لە كورسییەكی ئەم بازنەیەیەو كوردیش دەیەوێت كورسییەك بۆ دوو كورسی بازنەكە ببات.  لە هەڵبژاردنی 2014دا، دەنگی پێكهاتەكان لەم بازنە پڕكێشمەكێشە بەمشێوەیە بووە: دەنگی كورد: 71 هەزار دەنگ •    عەرەب: 47 هەزار دەنگ  •    توركمان: 79 هەزار دەنگ بازنەی سێیەم: حەویجەو ریاز    ئەم بازنەیە بچوكترین بازنەی هەڵبژاردنە لە پارێزگای كەركوك‌و (3) كورسی بەردەكەوێت‌و یەكێكیان بۆ "كۆتا"ی ژنانە. ئەم بازنەیە زیاتر باشورو باشوری خۆرئاوای پارێزگای كەركوك دەگرێتەوەو پێكهاتووە لە (ناوەندی حەویجە، تەواوی هەردوو ناحیەی عەباسی‌و زاب، لەگەڵ زۆرینەی ناحیەی رەشادو تازە). ئەم بازنەیە زۆرینەی دانیشتوانەكەی لە پێكهاتەی عەرەبەو لایەنە عەرەبییەكان دەیانەوێت هەر سێ كورسییەكەی بازنەكە ببەن.  بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردنی ساڵی 2014، دەنگی پێكهاتەكان لەم بازنەیەدا بەمشێوەیە بووە:  •    كورد: 40 هەزار دەنگ •    عەرەب: 90 هەزار دەنگ •    توركمان: 3 هەزار دەنگ       پێشبینییەكان بۆ كەركوك بەشێوەیەكی گشتی چاوەڕوان دەكرێت لەكۆی ئەو (12) كورسییەی كە بەر پارێزگای كەركوك كەوتووە، لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقدا كورد (6) كورسی مسۆگەر بكات، (5) كورسی بۆ یەكێتی‌و (1) كورسی بۆ پارتی، توركمانەكان (2) كورسی ببەن‌و پێكهاتەی عەرەبیش (4) كورسی مسۆگەر بكات. واتە پێشبینی ناكرێت گۆڕانكاری گەورە لە پشكی پێكهاتەكانی كەركوك لە پەرلەمانی داهاتووی عێراقدا روبدات.  كەركوك لەدواین هەڵبژاردندا   لە دواین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا كە 12ی ئایاری 2018 بەڕێوەچوو،  لە پارێزگای كەركوك پارتی دیموكراتی كوردستان بەشداری هەڵبژاردنی نەكرد، بەبێ پارتی ئەنجامی هەڵبژاردن بەمشێوەیە بوو:  لە كۆی (12) كورسی‌و ( 487 هەزارو 142 ) دەنگدەر:  * یەكێتی نیشتیمانی: (6) كورسی‌و ( 177 هەزارو 920) دەنگی بەدەستهێنا * هاوپەیمانی عەرەبی: (3) كورسی‌و (86 هەزارو 452) دەنگی بەدەستهێنا * بەرەی توركمانی: (3) كورسی‌و (82 هەزارو 33) دەنگی بەدەستهێنا * لیستی نیشتیمانی كە پێكهاتبوو لە (بزوتنەوەی گۆڕان، هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی‌و دادپەروەریی، كۆمەڵی ئیسلامی): (14 هەزارو 914) دەنگی بەدەستهێنا‌و هیچ كورسییەكی نەبردەوە * جوڵانەوەی نەوەی نوێ: (13 هەزارو 665) دەنگی بەدەستهێنا‌و هیچ كورسییەكی نەبردەوە * حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان: (7 هەزارو 509) دەنگی بەدەستهێنا‌و هیچ كورسییەكی نەبردەوە * یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان: (4 هەزارو 784) دەنگی بەدەستهێناو هیچ كورسییەكی نەبردەوە كەركوك لە هەڵبژاردنی 2014دا  بەڵام لە هەڵبژاردنی 30/4/2014ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، لە پارێزگای كەركوك لە كۆی (750 هەزارو 795) دەنگدەرو (12) كورسی تەرخانكراوی پارێزگاكە، بەهای كورسی لە هەڵبژاردنەكەدا (47 هەزارو 566) دەنگ بوو، ئەنجامی هەڵبژاردن بەمشێوەیە بوو: •    یەكێتی: (209 هەزارو 964) دەنگی بەدەستهێنا‌و (6) كورسی پەرلەمانی عێراقی بردەوە. •    پارتی: (63 هەزارو 76) دەنگی بەدەستهێنا‌و (2) كورسی پەرلەمانی بردەوە كە یەكێكیان "كۆتا"ی ژنان بوو.  كەركوك لە هەڵبژاردنی 2010دا  لە هەڵبژاردنی 7/3/2010ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا كە كورد بە چەند لیستێك بەشداری كرد، لەكۆی (557 هەزارو 37) دەنگدەری پارێزگاكە، لیستی هاوپەیمانی كوردستانیی كە لە (یەكێتی، پارتی‌و چەند پارتێكی دیكە) پێكهاتبوو، (206 هەزارو 542) بەدەستهێناو رێژەی (37% )ی كۆی دەنگەكانی كەركوكی برد، هاوپەیمانی كوردستانیی لە كۆی (12) كورسی كەركوك، لەم هەڵبژاردنەدا (6) كورسی بردەوە.  لەدوای هاوپەیمانی كوردستانیی، لیستی عێراقییە (211 هەزارو 336) دەنگی بەدەستهێناو رێژەی (37.9%)ی دەنگی پارێزگاكەی برد‌و بوو بە خاوەنی (6) كورسی. لیستی رافیدەین (28 هەزارو 78 ) دەنگی بەدەستهێناو كورسییەكی "كۆتا"ی كەمینەكانی برد.  •    لیستی گۆڕان: (36 هەزارو 554) دەنگی بەدەستهێنا •    یەكگرتووی ئیسلامی: (24 هەزارو 274) دەنگی بەدەستهێنا •    كۆمەڵی ئیسلامی: (7 هەزارو 175) دەنگی بەدەستهێنا •    حیزبی شیوعی: (3 هەزارو 397) دەنگی بەدەستهێنا دەنگی تێكڕای لایەنەكانی دەرەوەی پارتی‌و یەكێتی لەم هەڵبژاردنەدا لە كەركوك گەیشتە نزیكەی (70 هەزار) دەنگ، بەڵام بەهۆی ئەوەی بەشێوەی سەربەخۆ بەشداربوون، دەنگەكانیان سوتاو كەسیان نەیاتوانی كورسی پەرلەمان ببەنەوە كە ئەو هەڵبژاردنە بەهاكەی (46 هەزارو 419) دەنگ بوو بۆ هەر كورسییەك. بەوپێیەش دەنگی كورد لە كەركوك، لەنێوان 2005 بۆ 2010 لە رێژەی (63.4%)ی كۆی دەنگی پارێزگاكەوە بۆ (49.9%) دابەزیوە، واتا بە رێژەی (13.5%)ی دەنگەكانی كەمی كرد.       

(درەو) ئەو كەسەی هێرشی كردە سەر غالب محەمەد خەڵكی پێنجوێنە و دانیشتوی سلێمانیە، ماوەیەك پێشمەرگەی سوپای رزگاری پارتی بووە. بەپێی زانیارییەکانی (درەو) ئەو کەسەی بەچەقۆ هێرشی کردەسەر پەرلەمانتار (غالب محەمەد)، دانیشتووی سلێمانییەو پێشتر پێشمەرگەی سوپای رزگاریی پارتی بووە. دوای دوو رۆژ لەو هێرشەی کە بەچەقۆ لەبەردەم ماڵەکەی خۆیدا کرایەسەر (غالب محەمەد) ئەندامی پەرلەمانی عێراق لە هاوپەیمانی هیوای کوردستانیی، هێشتا هێزە ئەمنییەکانی سلێمانی هێرشبەرەکەیان دەستگیرنەکردووە. وێنەی هێرشبەرەکە لە کامێرای ماڵەکەی غالب محەمەد دەرکەوتووە، بەپێی بەدواداچوونەکانی (درەو)، هێرشبەرەکە کەسێکە بەناوی (حامید سۆفی ساڵح پێنجوێنی)، ئەم کەسە خەڵکی قەزای پێنجوێنە، بەڵام دانیشتووی گەڕەکی (هەوارەبەرزە)ی شاری سلێمانییە. تۆمەتبارەکە ئەندامی پارتی دیموکراتی کوردستانەو ماوەیەک پێشمەرگەی سوپای "رزگاری" بووە. بەپێی زانیارییەکانی (درەو) کە لە چەند سەرچاوەیەکەوە دەستی کەوتووە، تۆمەتبارەکە کەسێکی دەستکورتە لەڕووی داراییەوە، ئێستا لەناو شاری سلێمانیدا نەماوەو گومان هەیە گەشتبێتە شاری هەولێر. پۆلیس هاوسەرو خەزووری تۆمەتبارەکەی بانگکردووە بۆ بەدواداچوون لەبارەی شوێنی هاوسەرەکەی، رایانگەیاندووە كە ئێستا چارەنوسی نازانن و ئەوان پێشتریش دژی ئەو جۆرە كارانەی بوون.  حکومەتی هەرێمی کوردستان ئیدانەی هێرشەکەی کرد بۆ سەر غالب محەمەد، بەڵام پێناچێت تۆمەتبارەکە رادەستی پۆلیسی سلێمانی بکات ئەگەر گەشتبێتە هەولێر، لەنێوان دادگاکانی سلێمانی و هەولێردا هەماهەنگیی نییە، زۆرێک لەوانە لە هەولێر تاوان ئەنجامدەدەن روو لە سلێمانی و ناوچەی ژێردەسەڵاتی یەکێتی دەکەن، تاوانبارانی سلێمانیش روو لە هەولێرو ناوچەی ژێر دەسەڵاتی پارتی دەکەن، ئەمە درێژکراوەی دۆخی سەردەمی شەڕی ناوخۆو دوو ئیدارەییەو هێشتا ئاسەوارەکانی ماوەتەوە.

نوسینی: فرانك گاردنەر- پەیامنێری BBC بۆ كاروباری ئەمنی وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت راپۆرتی هەواڵگری ئەمریكا لەبارەی كوژرانی رۆژنامەنوس جەمال خاشوقچی، كە نهێنیبوونی لەسەر هەڵگیرا، گورزێكە لە دەسەڵات‌و شكۆ‌و پێگەی نێودەوڵەتی یەكێك لە بەهێزترین پیاوەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست كە محەمەد بن سەلمان شازادەی جێنشینی سعودیەیە.  رەنگە ئەم هەنگاوە بۆ چەند دەیەی داهاتوو، لێكەوتی لەسەر مامەڵەی خۆرئاوا لەگەڵ شانشینی عەرەبی سعودیەدا هەبێت.  لەئێستاوە، سەلماندنی رۆڵی شازادەی جێنشین كە بە (MBS) ناسراوە، لەو تاوانە قێزەونەدا كە لە ساڵی 2018 رویدا، وادەكات سەركردەكانی خۆرئاوا سەختتر لە هەر كاتێكی تر بتوانن پەیوەندی ئاشكرا‌و كەسییان لەگەڵ شازادەدا هەبێت.  لەگەڵ ئەمەشدا، لەدۆخێكی وەكو ئێستادا، رەنگە محەمەد بن سەلمانی شازادەی جێنشین بۆ ماوەیەكی زیاتر بتوانێت هەژموون بەسەر تەختی سعودیەدا بكات.  محەمەد بن سەلمان تەمەنی تەنیا (35 ساڵ)ە‌و خاوەنی جەماوەرێكی بەرفراوانە لەناوخۆی سعودیەدا، بەتایبەتیش لەناو چینی گەنجاندا، ئەمەش لە رەهەندێكەوە پەیوەندی بە نیشتیمانپەروەریی‌و لەلایەكی ترەوە پەیوەندیدارە بە بەرتەسككردنەوەی ئازادییە مەدەنییەكانەوە هەیە، بەجۆرێك تائێستا رەخنەگرتن لە شازادەی جێنشین بەشێوەیەكی ئاشكرا، كارێكی دەگمەنە.  جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا ئاماژەی بەوەكرد، ئەو دەیەوێت مامەڵە لەگەڵ سەلمان بن عەبدولعەزیز پادشای سعودیەدا بكات، نەك محەمەد بن سەلمانی كوڕی، بەڵام پادشاو كوڕەكەی بەشێوەیەكی زۆر هاوئاوازن، بۆیە ئەم جیاكارییە بەشێوەیەكی كرداریی تاڕادەیەكی زۆر، هیچ واتایەكی نییە. شا سەلمان بن عەبدولعەزیز تەمەنی (85 ساڵ)ە، لە دۆخێكی تەندروستی خراپدایە، بەشێوەیەكی كرداریی سەرجەم دەسەڵاتەكانی خۆی رادەستی كوڕەكەی كردووە.  لەرابردوودا پەیوەندی شازادەی جێنشین بە كوشتنی خاشوقچییەوە بۆ زۆرینەی ئاژانسە هەواڵگرییەكانی خۆرئاوا زانراو بوو، تەنیا ئەوە بوو جۆری پەیوەندییەكەی بە رووداوەكەوە رانەگەیەندرابوو.  تۆمارێك كە لەرزاندی جینا هاسبل كە سەرۆكایەتی ئاژانسی ناوەندیی هەواڵگری ئەمریكای دەكرد لە 2018وە بۆ كاتێكی پێشتری ئەمساڵ، گەشتی كردبوو بۆ ئەنكەرەی پایتەختی توركیا، لەوێ گوێی لە تۆمارێكی دەنگیی تۆقێنەر گرتبوو كە لای هەواڵگری توركیا بوو، تۆمارەكە ئەو ساتە تۆقێنەرانەی نیشان دەدا كە خاشوقچی لەناو كونسوڵگەری سعودیەدا پێیدا تێپەڕیبوو، كە بەشێوەیەكی جەستەیی كۆنترۆڵكرابوو پاشان لەلایەن ئەو بەركێگیراوانەوە خنكێندرابوو كە لە ریازەوە نێردرابوون.  سەرباری ئەوەی سیخوڕیكردن بەسەر دەستە دیپلۆماسییەكان كارێكە كە پێچەوانەی  نەریتی پەیڕەوكراوە، بەڵام توركیا ئەم بابەتەی پشتگوێ خستووە‌و ئەو تۆمارە دەنگییە نهێنییانەی كە لەبارەی رووداوەكانی ناو كونسوڵگەری سعودیە لەبەردەستیدا بووە، داویەتی بە دەزگا هەواڵگرییە خۆرئاواییەكان. بەرپرسانی ئەمریكی دەڵێن ئاژانسی هەواڵگریی ناوەندی ئەمریكا بە "پلەیەكی مامناوەند تا پلەیەكی باڵا" گەیشتوەتە ئەو باوەڕەی كە "محەمەد بن سەلمان شازادەی جێنشین دەستی هەبوو لە كوشتنی خاشوقچی"دا.  سەردەمێك كە دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی پێشووی ئەمریكا لە كۆشكی سپیدا بوو، راپۆرتەكەی دەزگای هەواڵگری ئەمریكای شاردەوە بۆ ئەوەی هاوپەیمانە نزیكەكەی لە ریاز شەرمەزار نەكات، بەڵام ئێستا ئیتر ئەو چەترە نەماوە كە ترەمپ رەخساندبووی.  باشترین نییە لای واشنتۆن شازادە محەمەد بن سەلمان جێنشینی سعودیە باشترین بژاردەی واشنتۆن نییە بۆ ئەوەی ببێت بە پادشای داهاتوو، باشترینی پیاوی ئەمریكا بۆ ئەم كارە شازادە (محەمەد بن نایف) بوو، كە كەسی دووەم بوو لە ریزبەندی تەختی شاهانەدا تا ئەوكاتەی كە ساڵی 2017 محەمەد بن سەلمان دوریخستەوە.  وەكو ئەوەی زانراوە، محەمەد بن نایف ئێستا دەستبەسەرە بەتۆمەتی گەندەڵی‌و پلانگێڕان دژی شازادەی جێنشین، بەڵام خێزانەكەی ئەمە رەتدەكەنەوە.  محەمەد بن نایف ماوەی ساڵانێكی زۆر گرنگترین هاوپەیمانی ئەمریكا بوو لەناو خێزانی شاهانەی سعودیەدا.  محەمەد بن نایف ماوەی چەندین ساڵ پۆستی وەزیری ناوخۆی بەدەستەوە بوو، سەركەوتوو بوو لە لەناوبردنی چالاكییەكانی قاعیدە لەناو سعودیەدا، پەیوەندی بەهێزی لەگەڵ ئاژانسی هەواڵگری ناوەندی ئەمریكا دروستكرد لەڕێگەی (سەعد جەبری)ی سەرۆكی هەواڵگرییەكەیەوە، كە ئێستا لە تاراوگەكەی لە كەنەدا دەژی، (جەبری)ی بەمدواییە سكاڵایەكی لەبەردەم دادگادا لەدژی محەمەد بن سەلمان بەرزكردەوە، تێیدا تۆمەتباری دەكات بەوەی تیمێكی ناردووە بۆ تیرۆركردنی، بۆیە شازادەی جێنشینی ئێستا تۆمارێكی دورودرێژەی لای دەزگای هەواڵگری ناوەندی ئەمریكا هەیە.  هێشتا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پێویستی بە پەیوەندییەكی كاركردنی باش هەیە لەگەڵ دیوانی شاهانەی سعودیەدا، ئەمەش بەهۆی هەڕەشەی بەردەوامی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی‌و تیرۆرەوە كە لە رێكخراوی قاعیدەوە سەرچاوەی گرتووە، بەڵام ئەمریكا بەباشی دەزانێت مامەڵە لەگەڵ كەسایەتییەكی باوەڕپێكراو و سەقامگیری وەكو محەمەد بن نایفدا بكات لەبری كەسێكی وەكو محەمەد بن سەلمان كە ناتوانرێت پێشبینی بكرێت.  دیارییەك بۆ ئێران هەر شتێك كە شەراكەتی ستراتیژی نێوان ویلایەتە یەكگرتووەكان‌و سعودیە لاواز بكات، وەكو دیارییەكە بۆ ئێران كە ركابەرێكی هەرێمایەتی سعودیەیە.  سەرباری چەندین ساڵ سزا، پسپۆڕان بەمدواییە گەیشتونەتە ئەو باوەڕەی كە ئێران خاوەنی دەستی باڵایە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا، لەڕێگەی ئەو میلیشیایانەوە كە بەوەكالەت كاری بۆ دەكەن، هەژموونی ستراتیژی خۆی لە لوبنان‌و سوریا‌و عێراق‌و یەمەن فراوانكردووە‌و سعودیەی بە ئابلۆقەدراوی بەجێهێشتووە.   كاتێك سەرۆك بایدن هەڵپەساردنی فرۆشتنی چەكی ئەمریكی بە سعودیە لە شەڕی یەمەندا راگەیاند، یاخیبووە حوسییەكان كە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن، بەشێوەیەكی خێرا سودیان لەم بڕیارە وەرگرت‌و لە چەند بەرەیەكەوە چونە پێشەوە، چونكە زانییان قەدەغەكردنی چەك، توانای دوژمنەكەیان سنوردار دەكات.  پێدەچێت هەموو ئەمانە وا لە سەركردایەتی سعودیە بكات، لەماوەیەكی درێژدا، بەرەو فرە سەرچاوەكردنی شەراكەتی خۆیان لە بوارەكانی بەرگری‌و ئاسایش هەنگاو بنێن، رەنگە دەرگای نوێ لەبەردەم روسیا‌و چیندا بكەنەوە.  هەروەك وا لە ریاز دەكات پەیوەندی توندوتۆڵتر لەگەڵ ئیسرائیل بنیاد بنێت، كە هەردووكیان لە مەترسیی فراوانخوازی ئێران‌و بڵاوبونەوەی چەكی ئەتۆمیدا هاوبەشن.   

درەو: لە دوای 2003ەوە كەرتی نەوت لە عێراقدا زۆرترین گەندەڵی تێداكراوە‌و زۆرینەی گرێبەستەكانی بواری نەوت لە رێگەی بەرتیلەوە دراون بە كۆمپانیای تایبەت‌و تائێستاش چەندین كەیسی بەرتیل وەرگرتن لێكۆڵینەوەیان لەسەر كراوە. سایتی (مەیدان) لە راپۆتێكیدا باس سكانداڵی بەرتیلێكی گەورە دەكات كە عێراق دەهەژێنێت‌و تێوەگلاوەكانیش بەرپرسان و وەزیرو بەرپرسە باڵاكانی عێراقین. كۆمپانیای لیتۆن ڕاپۆرتە میدیاییەكان ئاشكرایان كردووە كە پۆلیسی ئوسترالی تۆمەتی گەورەیان ئاراستەی ”دەیڤید ساڤدج” ی تەمەن  شەست ساڵ و بەڕێوەبەری جێبەجێكاری پێشووی كۆمپانیای لیتۆن كردووە، كە ناوبراو هەستاوە بەبڕی ٧٨ ملیۆن دۆلار  بەرتیلی داوە لە بەرانبەر گرەنتی وەرگرتنی چەند گرێبەستێكی نەوتی قازانج بەخش لە عێراق، ئەمەش پاش بەدواداچونێكی بەردەوام بۆماوەی ٩ ساڵ، كە تیایدا چەند پێدانێكی پارەی ناڕاست كە كۆمپانیایەكی سەر بە كۆمپانیای لیتۆن پێشكەشی كردووە لە ساڵانی ٢٠١٠ و٢٠١١. كۆمپانیای (نەوتی باشوور)ی عێراقی  لێكۆڵەرەوەكان دەڵێن كە ”كۆمپانیای لیتۆن ئۆفشور” كە(لقێكی نێودەوڵەتی سەر بە كۆمپانیای لیتۆن)ە, لە ڕێگەی چەند كەس ولایەنێكی بەڵێندەرەوە، لەوانەش ”یۆنا ئۆیل” بەرتیلی داوە بە مەبەستی بەدەستهێنانی دوو گرێبەست بۆ ڕاكێشانی بۆری نەوتی بەبڕی نزیكەی (١.٥) ملیار دۆلاری ئەمریكی. پێشتریش لە ساڵی ٢٠١٩ دوو بەڕێوەبەری جێبەجێكاری پێشووی كۆمپانیای ”ئۆیل” دانیان بە پێدانی بەرتیلدا ناوە بە بەرپرسانی حكومی بێگانە بەمەبەستی بردنەوە وبەدەستهێنانی گرێبەستی نەوتی لە هەندێك وڵاتدا كە دیارترینیان ئازەربایجان‌و سوریا‌و عێراقن. ”یۆنا ئۆیل” چیە؟ كۆمپانیایەكی نەوتیی ئێرانیە خاوەندارێتیەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ”ئیحسانی عەتا”ی ئێرانی  كە بارەگاكەی لە ”مۆناكۆ”یە، ور ِۆڵی ئەم كۆمپانیایە بریتیە لە پەیوەندیكردنبە كۆمپانیا نەوتیەكانەوە لەسەرتاسەری جیهان بۆ گرەنتیكردن و زامنكردنی گرێبەست بۆیان لە كێڵگە نەوتیەكانی عێراق لەڕێگەی بەرپرسانی دیاری عێراقیەوە, ئەم كۆمپانیایە بارەگایەكی بۆ خۆی كردوەتەوە لە شاری بەسرە لە دوای هاتنی ئەمریكییەكان بۆ عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣. زیندانیكردنی دوو بەڕێوەبەری پێشووی كۆمپانیای یۆنا ئۆیل لە مانگی (٧-تەموز)ی پارساڵی ٢٠٢٠ دا دادگای لەندەن بڕیاری زیندانیكردنی بۆ ماوەی ٣ ساڵ بۆ  ”ستیڤن وایتلی” تەمەن ٦٥ ساڵ‌و بەڕێوەبەری جێبەجێكاری پێشووی كۆمپانیای یۆنا ئۆیل دەركرد، هەروەها بڕیاری زیندانیكردنی بۆ ماوەی ٥ ساڵ بۆ ”زیاد عەقل”ی بەریتانی بە ڕەگەز لوبنانی دەركرد، لە پای بەرتیلدان بەبڕی زیاتر لە نیو ملیۆن دۆلار بە بەرپرسێكی عێراقی لەپێناو بەدەستهێنانی ڕێكەوتنێكی نەوتی بەبڕی ٥٥ ملیۆن دۆلار لە پاش ڕوخاندنی سەدام. حسێن لە ساڵی ٢٠٠٣. گەورەترین ئابڕووچوونی بەرتیل پێدان  ئەم كەیسە لە ساڵی ٢٠١٦ دەستی پێكرد كاتێك لێكۆڵینەوەیەكی بنكۆڵكاری كە ماوەی ٩ ساڵ بەردەوام بوو دەربارەی گەورەترین بەرتیل پێدان كە جیهان لە عێراقدا بینیویەتی، ئاشكرای بكات ولێكۆڵنەوەكە كە لە لایەن هەردوو پێگەی ”فێبرفاكس میدیا” و”هافینتگۆن پۆست”ەوە ئەنجامدراوە ئاماژەی بە ناوی چەندین بەرپرسی عێراقی داوە كە ڕاستەوخۆ لەم. ئابڕووچوونەوە تێوەگلاون، و لەناویشیاندا چەند وەزیر‌و بەرپرسێكی دیاری حكومی هەن جگە لە چەند كۆمپانیایەكی نەوتیی بیانی كە دیارترینیان كۆمپانیای ”لیتۆن” و”یۆنا ئۆیل”ن. ئەڵقەی نێوەندگیری نێوان بەرپرسان‌و كۆمپانیاكان باسل ئەلجەڕاح، كەسێكی عێراقی دانیشتووی دەرەوەی عێراقە‌و خاوەنی پەیوەندییەكی بەربڵاوە لەگەڵ ئەو كەسایەتییانەی كە دەسەڵاتیان بەدەستە لە عێراقدا لەپاش ساڵی (٢٠٠٣)ەوە، باسل ئەڵقەی نێوەندگیری نێوان بەرپرسانی عێراقی ناو وەزارەتی نەوت‌و كۆمپانیای ”یۆنا ئۆیل”ی ئێرانیە. لێكۆڵینەوەكان لەسەر سەدان نامەی ئەلیكترۆنی باسل دەریانخستووە كە لەم نامانەدا چەند كێڵگەیەكی نەوتی عێراقی فرۆشراون بەرانبەر بە پێدانی ملیۆنان دۆلار وەك بەرتیل. بەرتیلی كۆمپانیاكانی دیكە بۆ كێڵگە نەوتیەكان 🔹باسل داوای لە كۆمپانیای ”هیۆندای” كردووە كە بڕی ٧ ملیۆن دۆلار بەرتیل بدەن بۆ بەدەستهێنانی گرێبەستێكی نەوتی بە بەهای ١٠٠ ملیۆن دۆلار. 🔹باسل لە ساڵانی ٢٠١٠ و٢٠١١ دا بڕی ٢٠ ملیۆن دۆلاری وەك بەرتیل داوە بە بەرپرسانی عێراقی بۆ قایل كردنیان بۆ بەخشینی پشكێك بە كۆمپانیای لیتۆنی ئاوی، لە پرۆژەی ڕاكێشانی هێڵی نەوت كە بەهای گرێبەستەكەی ٢٠٠ ملیۆن دۆلار بووە. 🔹لە ساڵی ٢٠١١ دا كۆمپانیا ئێرانیەكە گەورەترین بەرتیلی داوە لە مێژووی خۆیدا، كە بڕەكەی ١٦ ملیۆن دۆلار بووە بەمەبەستی بەدەستهێنانی پشتگیری بەرپرسێكی عێراقی لە گرێبەستی ڕاكێشانی هێڵی بۆری نەوتی كە بڕەكەی ٦٠٠ ملیۆن دۆلار بووە. نوێترین ڕاپۆرتەكانی ڕێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی ور ِێكخراوی دەستپاكی نێودەوڵەتی (G.A.N) ئاماژە بەوە دەكەن كە عێراق ڕووبەڕووی چەندین كۆسپی جددی و ڕاستەقینە دەبێتەوە كە مایەی لاواز هێشتنەوەیەتی، و گەندەڵیش دیارترینی ئەو كۆسپانەیە، هەر بۆ نمونە، لە بودجەی ساڵی ٢٠١٤ دا بڕی ١٩٠ ملیار دۆلار خەرج كراوە بۆ ٦ هەزار پرۆژەی تەواو نەكراو یا وەستاو یان خەیاڵی(وەهمی)، قەبارەی گەندەڵی لە عێراقدا لە ساڵی (٢٠٠٣)ەوە بڕی ٤٠٠ ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە‌و ڕێژەی هەژاریش بۆ ٣١% بەرزبوەتەوە.

شرۆڤە: د. هەردی مەهدی میکە ( تایبەت بە درەو)  پێچەوانەی لێدوانەکانیان (گەڕانەوە بۆ 5+1)، لەگەڵ دەستپێکی سەردەمی بایدن لە کۆشکی سپی، جارێکی دی گرژی و ئاڵۆزی لە لێداونەوە تا پەلاماری گەرمی بەرژەوەندییەکان، لە نێوان تاران و واشنتۆندا سەریهەڵدایەوە. گەرچی بە گوێرەی سیاسەتی ڕاگەیەندراویان و پێدراو و گۆڕاوەکانی ئێستای جیهان، هەردوولا نیەتی ئەوەیان هەیە بێ نواندنی سازش بەرامبەرەکەی بگەڕێنێتەوە سەرمێز.  ئەمریکا لەگەڵ هاتنەسەرکاری ترەمپ، چوارساڵ پێش و ئێرانیش لەئانوساتی پێش و پاش  هاتنەسەرکاری بایدن، ڕێککەوتنی 5+١یان بێڕۆح کرد و ناپابەندیی خۆیان بە زۆرێکی بڕگەکانییەوە ڕاگەیاند. خۆ ئەوەش ڕوونە لە بنچینەدا، چ واشنتۆن و چ تاران، هیچ لایەک وەک پرەنسیپ باوەڕییان بەیەک نییە و هەردوولاش ڕێککەوتن و نزیکبوونەوە بۆ کەمکردنەوەی کاریگەریی ئەوەی دیکەیانە لە ناوچە جێ نفوزەکانی یەکدی دا سەیر دەکەن. بۆیە وەک ستراتیژیی نزیک و بەڕێوەبردنی ململانێکان نەک (بەئامانجی ئاشتبوونەوە)، هەردوولا ناچاری پەنابردنەوەن بۆ سەرمێز، ئەمریکا بە ئامانجی نینۆککردن و ئێران وەک ڕێکاری ناچاری لە مێزی دانوستاندن دەڕوانێت. ئێران لەناوەوە  ئێران بیەوێت یان نا، زۆر پێویستی بەگەڕانەوەیە بۆ هێوربوونەوە لەگەڵ ئەمریکادا، چونکە دۆخی: ۱.ئاسایشی نێوخۆیی: بەلوچەکان، کورد بەهۆی سیاسەتی جیاکارییەوە و ناڕەزاییە مەدەنییەکان گوزەرانەوە تەنگیان بە حکومەت هەڵچنیووە.  ٢.دۆخی ئابووری: سزا و فشارە زۆرەکانی ئیدارەی ترەمپ، ئێرانییان بە دۆخێک گەیاند کە پێچەوانەی جاران و لاوازبوونی هاوپەیمانەکانی، بەڵکو لەناوخۆوە لەرزاندی و بەجۆرێک بەر لە خەڵک جەمسەرەکانڕی نێودەیەڵاتی هێنایەدەنگ و هەرلایەو ئەوی دیکە بە کەمتەرخەم و بێتەدبیر لە قەڵەم دەدات، لە ڕیفۆرمیستەوە تا دەگاتە ئسوڵگەرای مەهدەوی و دژەڕۆژئاوایی. هەموویان کۆکن لەسەر ئەوەی کە شۆڕشی ئیسلامیەکەیان گەر وابڕوات دەوام ناکات و چاکسازی و پاکسازی ڕیشەداری پێویستە، لە دەستورەوە تا جڵەودارییکردن. لە ناڕەزایی خەڵک گەڕێ، کە لەدووساڵی ڕابردوودا خودی ڕێبەری هێناسەرخەت و سەرۆکایەتیی سەرکوتکارییەکانی دەکرد، لەنێو سێ دەسەڵاتەکەشدا بەتۆمەتی گەندەڵی و هەبوونی تۆڕی مافیایی یەکتر تۆمەتباردەکەن و دەدەنە دادگا، هەر ئەو نمونانە بەسن، کە بزانرێت لە لوتکەی دەسەڵاتدا، زیندانییکردنی: برای ڕۆحانی سەرکۆمار، دۆسێکانی دادگایی برایەکی پلەباڵای لاریجانییەکان، کچی وەزیرێکی کابینەی ڕۆحانی، یاریدەدەری سەرۆکی دەزگای دادوەریی و خۆکوشتن یان کوشتاندنی گەورەدادوەرێکی هەڵهاتوو (یان بەرتیلخۆرێکی ٥۰۰ملیۆن یۆرۆیی) لە بولگاریا، تەنها بەرهەمی ساڵێک کەمتری ململانێ و دادگاییکردنەکانی نێوخۆی سەرانی دەسەڵاتەکانی ئێرانن و واخەریکە پێکەوەهەڵکردنییان سەختتر دەبێ. ۳. ململانێ سیاسییەکانی نێو باڵەکان: لانیکەم شەقامی سیاسیی ئێرانی لە ئێستادا سێ بەشە: شەقامێکی فراوانی کۆمەڵگە کە لای ئەوان ڕیفۆرمیست و بناژۆخواز و میانڕەوی نێودەسەڵاتی هەنووکەیی ڕووەکانی دراوێکن و کاری یەک تەواو دەکەن، گەرچی ئەم شەقامە خاوەنێکی سیاسیی ڕاستەقینەی نیە، بەڵام لە دووساڵی ڕابردوودا خاوەنی سەدان خۆپیشاندانی بەشەکی و چینی و دووخۆپیشاندانی بەهێزی سەرانسەری بوون. لەوەش زیاتر گەورەترین گورزی سیاسیی ڕاگەیەنراویان لە ڕەوایەتی دەسەڵات دا کاتێک بایکۆتیان لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ڕابردووی پەرلەمانی ئێراندا نواند و بەدرێژایی چل ساڵی ڕابردووی ئێران کەمترین بەشداریی لەسەر سندووق ڕوویدا کە ٤۳٪ بوو. بەمەش هەم ڕەوایەتی شۆڕش و دەزگاکانی زیاتر بردە ژێرپرسیارەوە و هەم درزی نێوان جەمسەرەکانی دەسەڵاتی زیاتر کرد و تاڕادەیەک ئیتر کۆتایی بە فریادڕەسیی گوتاری ڕیفۆرمیستە ئیسلامییەکانی نێو دەسەڵات هێنا، چونکە زۆرینەی دەنگدەری ئەوان دەنگیان نەدا، لە کاتێکدا لە کۆتایی نەوەدەکانەوە ڕیفۆرمیستەکان لەکوێدا بناژۆخوازان بۆ پینەی دەسەڵات کورتیان هێنابێ، ڕیفۆرمیستەکان هاتوونەتەپێش، بەڵام گۆڕانکارییەکی ڕیشەییشیان ئەنجام نەدا، بۆیە نائومێدبوونی خەڵک لەوان واتە نائومێدبوونی جەماوەرەکەشیان لەنەرمەهێز و دەستی دووی شۆڕش. ۲.هێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی دەرەوەی شۆڕشی ئیسلامی ئێران و دەسەڵاتی هەنوکەیی سیاسیی. کە ئەمانە خۆیان لە هێزە کوردستانییەکان، موجاهیدینی خەڵق، شادۆستەکان، بەشێکی چەپەکان. کە کۆی پرۆسەی سیاسیی ڕەتدەکەنەوە و لانیکەم داوای چاکسازی دەستووریی و گۆڕانکاریی ڕیشەیی دەکەن، لانیزۆریش داوای هەڵگێڕانەوە و ڕووخاندنی کۆماری ئیسلامی دەکەن.  ۳. دووجەمسەرییەکانی کوڕانی شۆڕش: وا دوانزەساڵ بەسەر لەتبوونی تەواوەتی کوڕانی شۆڕشی ئیسلامیدا تێدەپەڕێت، ئەوکاتەی کە بۆ جاری دووەم ئەحمەدی نەژاد وەک سەرۆک کۆمار  هەڵبژێردرایەوە(٢٠٠٩) و ڕیفۆرمخواز و میانەڕەوەکان ڕەتیانکردەوە و خۆپیشاندانەکانی بزوتنەوەی سەوزی لێکەوتەوە. لەوکاتەوە، عەباکەی خامینەیی و پرەنسیپە توندەکانی شۆڕشیش نەیاتووانیووە ئەم هێزانە لەسەر ئاستی گوتار، پرۆسەی سیاسی، بەرەنگاربوونەوەی دەرەکی، جۆر و چۆنێتی گفتوگۆ لەگەڵ ڕۆژئاوادا بەتایبەت ئەمریکا یەک بخەن. تەنانەت ناڕەزایی و بەرامبەرییان ئاشکرایە و هەردوولا یەکتر بە خیانەت بەشۆڕش و دەستی دەرەکی و وێرانکەری وڵات و گەندەڵ و لادەر لە خەتی ئیمامەکەیان خومەینی لەقەڵەم دەدەن.  کەواتە ئێران ئەمە حاڵی بێت و دۆخی ئابووریش خراپ وخراپتر بێت، گەڕانەوە بۆ سووککردنی سزاکان و دەستشلکردن و نۆشینەوەی پیاڵەی ژەهری دبلۆماسی ناچاریش بێت، پێویستییەتی. ئەمریکای سەردەمی بایدن و ٥+١ هەرچی بایدنە، درووشمی سەردەمێکی نوێ و گەڕانەوە بۆ دبلۆماسییەت و کەمکردنەوەی بەکارهێنانی توندەهێز و شەریکبوونەوەیە لەپرۆسەی سیاسەتی نێودەوڵەتی نەک تاکلایەنانەی ئەمریکیانە وەک سەردەمی ترەمپ. چونکە بەشێکی دوورکەوتنەوەی نێوان ئەوروپا و وڵاتانی ڕۆژهەڵات و ڕووس و چین بەرامبەر چین، مامەڵەی ترەمپ بوو لەگەڵ تاران و فشارە بەردەوامەکانی بوو. گەر بایدن ئەوەی بوێت کەواتە گەڕانەوە بۆ دۆخی پێش ترەمپ پێشمەرجی زەمینەساز دەبێت بۆ سیاسەتی نوێ. بۆ تێهەڵدەچنەوە؟ لە مانگی ڕابردوودا لەگەڵ ڕاگەیاندنی ئەمریکا بۆ گەڕانەوە بۆ سەرمێز، میلیشیا لایەنگرەکانی ئێران، چەندان بنکە و ئامانجی کاروان و باڵیۆز و بنکەی ئەمریکایان کردووەتە ئامانج کە دوایەمینیان ئەوەی مانگی شوباتی فرۆکەخانەی هەولێر بوو. ئەمریکا و بایدن، (وەک نەریتێکی ترەمپ) دەستبەجێ هەڕەشەی تۆڵەکردنەوەی کرد و لەسەر سنووری سوریا ٢٢ لە چەکدارانی حەشدی شەعبیان سڕکرد و دوو بارهەڵگری چەک و کەرەستەی لۆجستی سەربازیی ئەو هێزە نزیکەی ئێرانیان کردە ئامانج. ئەم هەڵوێستە زیاتر یادخەرەوەی ئەو دەیان گورزەی سەردەمی ترمپ بوون کە ستراتیژی سیاسەتکردنیان بوو بەرامبەر تاران، بەڵام ئەمجارە بایدن (بە تامی ترەمپ) هەمان تەکنیکی دووبارە کردەوە. پێدەچێت ئەم گورزەی واشنتۆن و ئەو پەلامارانەی هەوادارانی ئێران، زیاتر بۆ ئەوە بێت کە شکۆمەندانە بگەڕێنەوە سەرمێز، واتە بە کەمترین زیان و سازش. ئێران ئەوە تێگەیشتووە، کە بایدن گەرچی باوەڕی بە سزا و سیاسەتەکانی ترەمپیش نەبێت، بەڵام سەرجەمیان یەک یەک دەکاتەوە کارتی فشار، وەک چۆن ئەو فشارانە ئێرانییان لەناوەوە لەرزاند، ئاواش هەڵگرتنیان یەک یەک کارتی سازشیان لێئەخوڵقێنێت. بۆیە واشنتۆن نایەوێت بە خۆڕایی ئەو کارتانە ببەخشێتە ئێران، لەبەرئەوە باشترین پەیامێک ئێران تێبگەیەنرێت ننیشاندانەوەی کوتەکەکانی ترەمپە وەک ئەگەرێک کراوە، گورزەکانی دواڕۆژەکانی شوبات تەنها ئەو پەیامەیان پییە بۆ تاران نەک باوەڕی کۆشکی سپی بە لێدان. لەبەرامبەریشدا ئێران بە خستنەوەگەڕی ٢٠٪ی کورە ئەتۆمییەکانی و ڕێگەنەدان بە کامێراکانی ئاژانسی ئەتۆمی و تیمەکانی پشکنین و هەڕەشەکانی ڕێبەری ئێران خامینەیی بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی بەرهەم بۆ ٦٠٪ و...تاد، سەرلەبەر بۆ دروستکردنی کارتە و گۆڕینەوەیانە بە هەڵگرتنی سزا ترەمپییەکان. گەرنا وەک باسکرا ئێران لە هەر شتێک پێویستتر گەڕانەوەیەکی بۆ سیاسەتی نێودەوڵەتی و ٥+١ و کۆتاییهێنان بەو پەراوێزییە ئابووریی و سیاسییەی تێیکەوتووە.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت - محەمەد رەئوف  پێش ئەوەی مەسرور بارزانی ناوی ئەو گروپە ئاشكرا بكات كە لە پشت هێرشەكەی هەولێرەوە بوون، ئەمریكییەكان بە وەشاندنی گورزێك لە حەشدی شەعبی لەناو سوریا، بەرپرسیارێتی هێرشەكەی هەولێریان خستە ئەستۆی ئەو گروپانەی كە سەربە ئێرانن، ئەمریكا وەڵامی خۆی دایەوە، ئایا مەسرور بارزانی ئەو بەرپرسە ئەمنیانە سزا دەدات كە لە هێرشەكەی ئێوارەی 15ی ئەم مانگەدا بە درێژایی (40 كلیۆمەتر) خەرق كران ؟ وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. كێ لەپشت هێرشەكەی هەولێرەوە بوو ؟ "سەرەداوی باشمان دەستكەوتووە‌و ئێستا دەزانین كێ لە پشت هێرشەكە موشەكییەكەی هەولێرەوە بووە" مەسرور بارزانی دوێنێ بەمشێوەیە باسی لەو هێرشە كرد  كە ئێوارەی رۆژی 15ی ئەم مانگە بنكەیەكی ئەمریكییەكانی لەناو فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر كردە ئامانج. مەسرور بارزانی ئامادە نەبوو ناوی ئەو لایەنە بهێنێت كە لە پشت هێرشەكەوە بوون بەبەهانەی ئەوەی هێشتا لێكۆڵینەوەكان بەردەوامن، بەڵام چەند كاتژمێرێك دواتر ئەمریكییەكان بە وەشاندنی گورزێكی سەربازی لەناو خاكی سوریا، بەرپرسیارێتی هێرشەكەی هەولێریان خستە ئەستۆی میلیشیا چەكدارەكانی سەربە ئێران.  لە تۆڵەی هێرشەكەی هەولێردا لە وەڵامی هێرشە موشەكییەكەی هەولێردا كە تێیدا بەڵێندەرێك كوژراو پێنج كەسی تر برینداربوون كە یەكێكیان سەربازێكی ئەمریكی بوو، دوێنێ شەو هێزی ئاسمانی ئەمریكا بە فەرمانی جۆ بایدنی سەرۆكی وڵات، لە خۆرهەڵاتی سوریا چەند گروپێكی چەكداری سەربە ئێرانی كردە ئامانج. بەپێی قسەی رێكخراوی (روانگەی سوریا بۆ مافەمانی مرۆڤ)، هێرشەكە لە دەروازەیەكی نافەرمی لە باشوری شاری (بوكەمال)ی سوریا ئەنجامدراوە، بەهۆیەوە لانی كەم (17) چەكداری سەربە ئێران كوژراون. رامی عەبدولڕەحمان بەڕێوەبەری رێكخراوی روانگەی سوریا دەڵێ، هێرشەكەی ئەمریكا بووەتە هۆی تێكشاندنی سێ بارهەڵگر چەك‌و تەقەمەنی كە لە عێراقەوە هێنراونەتە ناو سوریا‌و ئەوانەی لە هێرشەكەدا كوژراون سەربە هێزەكانی حەشدی شەعبی عێراق بوون. وەزارەتی بەرگری ئەمریكا (پەنتاگۆن) لەبارەی هێرشەكەوە رایگەیاند، ئەم هێرشە لەسەر فەرمانی جۆ بایدنی سەرۆكی وڵات ئەنجامدراوە‌و وەڵامدانەوەیەكی سنورداری ئەو هێرشە بووە كە لە هەولێر كرایەسەر كارمەندانی ئەمریكا.  جێبەجێكردنی هێرشەكە لە سوریا، دەرفەتێكی تری بە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەخشییەوە، كە لەدوای هێرشەكەی هەولێرەوە توشی دوودڵی هات‌و چاوەڕوانی گورزی ئەمریكییەكانی دەكرد بۆسەر هێزەكانی حەشدی شەعبی، گورزێك كە لە ئەگەری وەشاندنیدا، جارێكی تر دۆخی ئەمنیی عێراقی ئاڵۆزدەكردەوە. جۆن كیربی وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا لەبەیاننامەیەكدا رایگەیاند:" سەرۆك بایدن پارێزگاری لە سەربازانی ئەمریكا‌و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دەكات، گورزەكەمان بەجۆرێك بوو دۆخی گشتی لە خۆرهەڵاتی سوریا‌و عێراق ئاڵۆز نەكات، بەڵام هێرشەكە چەند دامەزراوەیەكی وێران كردووە كە گروپە توندڕەوەكانی سەربە ئێران لەوانە كەتیبەكانی حزبوڵڵا‌و سەیدولشوهەدا لەسەر سنور بەكاریانهێناوە.  واشنتۆن‌و تاران.. هێرش‌و دانوستان بەرپرسێكی ئەمریكی كە ناوی خۆی ئاشكرانەكردووە، بە یەكێك لە ئاژانسەكانی هەواڵی رایگەیاندووە، ئامانج لە وەشاندنی ئەم گورزە سەربازییە، ناردنی ئاماژەیەك بووە كە ئەمریكا دەیەوێت سزای گروپە توندڕەوەكان بدات، بەڵام ناخوازێت دۆخەكە بخزێت بۆ ململانێیەكی گەورەتر لەناوچەكەدا. بەپێی قسەی ئەم بەرپرسە، لە وەڵامی هێرشەكەی هەولێردا بەرپرسانی ئەمریكا چەند بژاردەیەكی سەربازییان خستوەتە بەردەم جۆ بایدنی سەرۆكی وڵات، بەڵام بایدن ئەوەی هەڵبژاردووە كە ئاسانترینە‌و كەمترین كاردانەوەی دەبێت.  ترەمپ لە وەڵامی كوژرانی بەڵێندەرێكی ئەمریكیدا لە هێرشێكدا لە كەركوك، سەرەتای ساڵی 2020 لە فڕۆكەخانەی بەغداد قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران‌و ئەبو مەهدی موهەندیس جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی كوشت، بەڵام ئەوە سەردەمی دەسەڵاتی كۆمارییەكان بوو، ئێستا دۆخەكە گۆڕاوە دیموكراتەكان حوكمی ئەمریكا دەكەن.  (درەو) لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە لەناو حكومەتی هەرێم زانیویەتی، بەرپرسانی هەرێمی كوردستان پێشوەختە ئاگاداری ئەوە بوون كە ئەمریكا لە وەڵامی هێرشەكەی هەولێردا گورزی سەربازی دەوەشێنێت، چونكە بەرپرسانی ئەمریكا لەمبارەیەوە ئاگاداریان كردوون، بەڵام شوێن‌و كاتی گورزە سەربازییەكەیان نەزانیوە، رەنگە پێشبینی ئەوەیان كردبێت هێرشەكە لەناو خاكی عێراق ئەنجام دەدرێت.  هێرشی موشەكی بۆسەر بنكەی ئەمریكییەكان لە هەولێر هاوشێوەی ئەو هێرشانەی ماوەی لەدوای ماوەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە ناوچەی سەزوی بەغداد دەكاتە ئەمانج، لەكاتێكدا رویدا، ئێرانییەكان چاویان لە گەڕانەوە بوو بۆسەر مێزی گفتوگۆكان لەگەڵ ئەمریكا.  بەرپرسانی تاران خوازیارن جۆ بایدن سەرۆكی نوێی ئەمریكا جارێكی تر وڵاتەكەی بگەڕێنێتەوە بۆ ناو ئەو رێككەوتنە ئەتۆمییەی كە ساڵی 2015 ئیمزاكراو لە ئیدارەی پێشوودا دۆناڵد ترەمپ لێی كشایەوە.  بەردەوامی هێرشی موشەكیی گروپە چەكدارەكان سەربە ئێران بۆسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە عێراق، ئەگەری گەڕانەوەی واشنتۆن بۆسەر مێزی گفتوگۆ لەگەڵ تاران سەخت دەكات، بەتایبەتیش كە دوای چەند رۆژێك لە هێرشەكەی هەولێر، ناوچەی سەوزی بەغداد موشەكباران كرا كە بارەگای باڵیۆزخانەی ئەمریكا‌و وڵاتانی تری تێدایە.  هەڵبژاردنی شوێنی وەڵامدانەوەی هێرشەكەی هەولێر لەناو خاكی سوریادا لەبری عێراق، دەریدەخات ئیدارەی جۆ بایدن كە لەسەرەتای كاركردنیدایە، نایەوێت بەتەواوەتی لەگەڵ ئێران دۆخەكە تێكبدات‌و چاوی لە دانوستانی نوێیە لەگەڵ تاران. مەسرور بارزانی بەرپرسانی ئەمنی سزادەدات ؟ ئەمریكییەكان وەڵامی خۆیان بۆ هێرشەكەی هەولێر دایەوە، بەڵام حكومەتی هەرێمی كوردستان هێشتا لایەنی كەمتەرخەمی لە ئەنجامدانی هێرشەكە سزا نەداوە، لەكاتێكدا ئەوەی لە هەولێر رویدا خەرقێكی ئەمنی گەورە بوو.  بەگوێرەی بەدواداچوونەكانی (درەو)، لە هێرشەكەی ئێوارەی 15ی ئەم مانگەی هەولێردا، هێزە ئەمنییەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان بەدرێژایی (40 كیلۆمەتر) لەلایەن ئەو گروپەوە خەرق كراون كە هێرشەكەی ئەنجامداوە.  ئەو شوێنانەی كە موشەكەكانی لێوە ئاڕاستەی بنكەی ئەمریكییەكان لە فڕۆكەخانەی هەولێر كرا، دەكەوێتە پشتی گوندەكانی (قەریتاغ)و (توراق) لەسەر رێگای هەولێر- گوێرو هەولێر- موسڵ. بەگوێرەی نەخشەیەكی ئەمریكییەكان كە لەبەردەستی (درەو)دایە، شوێنی یەكێك لەو ئۆتۆمبیلانەی كە موشەكەكانی ئاڕاستە كردووە تەنیا (5,5 كیلۆمەتر) لە شوێنی كەوتنەخوارەوەی موشەكەكان دوربووە، شوێنی ئۆتۆمبیلێكی دیكە هەیە كە موشەكی ئاڕاستە كردووە‌، دورییەكەی لە شوێنی كەوتنەخوارەوەی موشەكەكە تەنیا (8,1 كیلۆمەتر) بووە. ئەمە نیشانی دەدات، ئەوەی لەسەرەتای هێرشەكەدا بەرپرسانی ئەمنی‌و میدیاكانی پارتی دەیانوت هێرشەكە لەناوچەی گوێرەوە ئەنجامدراوە، چیرۆكێكی راست نەبوو، بەڵكو هێرشەكە لەنزیك شاری هەولێر ئەنجامدرا.  ئەگەر ئەوە راست بێت موشەكەكان لە ناوچەی (گوێر)ەوە گواستراونەتەوە بۆ نزیك شاری هەولێر، ئەوا دەركەوێت ئەو گروپەی هێرشەكەیان جێبەجێ كردووە، نزیكەی (40 كیلۆمەتر) خەرقی هێزە ئەمنییەكان‌و پێشمەرگەیان كردووە، چونكە تاوەكو ناو (گوێر)و ئاوی زێیەكە لەژێر كۆنترۆڵی پێشمەرگەدایە، دوری كۆتا خاڵی هێزی پێشمەرگە لەو شوێنەی كە موشەكەكانی لێوە ئاڕاستە كراوە، نزیكەی (40 كیلۆمەتر)ە. سەرباری ئەمە، بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، بە نزیكەی (یەك كیلۆمەتر) لە شوێنی ئاڕاستەكردنی موشەكەكان، بنكەیەكی هێزەكانی ئاسایشی پارتی لە گوندی (توراق)‌و بنكەیەكی تر لە دوری یەك كیلۆمەتر لە (كانی قرژاڵە) هەیە، لەگەڵ فەوجێكی هێزەكانی زێرڤانی لەناوچەكەدا كە نزیكەی دوو كیلۆمەتر لە شوێنی ئاڕاستەكردنی موشەكەكانەوە دوورە.  لەڕێگای هەولێر- گوێر، لەودیو بازگەی (شەمشولان)ەوە تا گوێر، لیوایەكی پێشمەرگەكانی پارتی هەیە بە فەرماندەیی (جەمال مۆرتكە) فەرماندەی میحوەری گوێری هێزی پێشمەرگە، (سیروان بارزانی) سەرپەرشتیاری ئەم میحوەرەیە. (درەو) زانیویەتی، لە لێكۆڵینەوەكاندا سەبارەت بە هێرشەكەی هەولێر، بەرپرسان بەدوای دەستی ناوخۆیدا دەگەڕێن، واتە دەیانەوێت بزانن ئایا لەناوخۆی هەرێمی كوردستان چ كەس‌و لایەنێك پاڵپشتی ئەنجامدانی هێرشەكەیان كردووە، بەڵام تائێستا هیچ زانیارییەك لەبەردەستدا نییە لەبارەی ئەوەی ئایا مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت بەهۆی كەمتەرخەمی لەو روداوەكە، هیچ بەرپرسێكی ئەمنی سزا دەدات یاخود نا.  هێرشەكەی هەولێر، دەرفەتی ئەوەی هێنایە پێشەوە، مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق هێزەكانی حەشدی شەعبی لەناوچە سنورییەكان لەگەڵ هەرێمی كوردستان بكێشێتەوە‌و لەشوێنی ئەوان هێزەكانی سوپا جێگیر بكات، بەڵام ئەم كارە تائێستا نەكراوە، بۆیە لەحاڵی تێكچوونی پەیوەندییەكانی ئەمریكا‌و ئێراندا، ئەگەری دووبارەبوونەوەی سیناریۆی موشەكبارانكردنی هەولێر لەئارادایە، ئەگەر حكومەتی هەرێم لەڕووی ئەمنییەوە سنورەكانی خۆی قایم نەكات‌و كەمتەرخەمەكان لەكاتی رودانی خەرقی ئەمنیدا سزانەدات. 

سێ رێكخراوی نێودەوڵەتی نیگەرانی خۆیان دەردەبڕن لە بڕیاری دادگای تاوانەكانی هەولێر بۆ سزادانی ژمارەیەك رۆژنامەنوس و چالاكوانانی مەدەنی بە زیندانیكردنیان بۆ ماوەی شەش ساڵ و داواش لە بەرپرسانی هەرێمی كوردستان دەكەن پشتگیری لە رۆژنامەنووسان بكەن  ئەو سێ رێكخراوە نێودەوڵەتییە، رێكخراوی رۆژنامەوانی ئازادی بێسنور (Free Press Unlimited)، رێكخراوی پاڵپشتی میدیای نێودەڵەتی (IMS) و راگەیاندن لە هەماهەنگیی و گواستنەوە (MICT)، لە بەیاننامەیەكی هاوبەشدا بە زمانی ئینگلیزی، كە چوارشه‌ممه‌ 24ی شوبات بڵاویانكردۆتەوە، جەختدەكەنەوە لەوەی "زیادەڕۆییکردن لە بەکارهێنانی دەسەڵاتە یاساییەكان دەبێتەهۆی کەمبونەوەی خواستی خەڵك بۆ بەشداریكردن لە گفتوگۆی گشتییدا". دادگای تاوانه‌كانی هەولێر، 16ی شوبات سزای شەش ساڵ زیندانی بۆ هه‌ریه‌ك له‌ رۆژنامەنوسان و چالاکوانانی مەدەنی (شێروان شێروانی، گۆهدار محەمەد، ئەیاز کەرەم، شڤان سەعید و هاریوان عیسا) ده‌ركرد، کە پێنج مانگ لەمەوبەر بە تۆمەتی "سیخوڕیی و هەوڵدان بۆ كودەتا و ئاژاوەگێڕی" دەستگیركرابون. بڕیارەكە ناڕەزایی رۆنامه‌نوسان، پارێزەران، چالاكوانانی مەدەنیی و پەرلەمانتارانی بەدواداهات.   دەقی بەیاننامەی ئەو سێ رێكخراوە نێودەوڵەتییە: رێكخراوەكانی گەشەپێدانی میدیای نێودەوڵەتی، نیگەرانی قوڵی خۆیان دەردەبڕن سەبارەت بەوەی هەڕەشەی سەر ئازادی رۆژنامەگەری لەهەرێمی كوردستانی عیراق لە هەڵکشاندایە.   بڕیاری دادگا لە 16ی شوباتی 2021 بەزیندانیكردنی ژمارەیەك رۆژنامەنوس و چالاكوانی مەدەنی بۆ ماوەی شەش ساڵ بەتۆمەتی زیانگەیاندن بەئاسایشی نەتەوەیی، نیگەرانییەكی گەورەی لێكەوتەوە سەبارەت بەو پانتاییه‌ فەراهەمكراوه‌ی بۆ گفتوگۆی گشتی لە هەرێمی كوردستانی عیراقدا هه‌یه‌. وەك رێكخراوە نێودەوڵەتییەكانی گەشەپێدانی میدیایی كه‌ كاردەكەن بۆ پاڵپشتیكردنی رۆژنامەگەریی باش لە هەرێمی كوردستانی عیراق، نیگەرانی خۆمان له‌ پێشهاته‌كانی ئه‌و بڕیاره‌ ده‌رده‌بڕین. رۆژنامەگەریی سەربەخۆ بەشداری لە گفتوگۆی گشتیی بونیاتنەردا ده‌كات. هاوكات، ژمارەیه‌ك رۆژنامەنوسی ناوخۆ ترسی خۆیان نیشانداوە لەوەی ئەم بڕیارەی دادگا كاریگەری لەسەر كاری رۆژنامەنوسان دەبێت لە داهاتوودا، "ئامانجی پشت بڕیارەكە بە تەنیا سزادانی ئەو پێنج كەسە نییە، بەڵكو پەیامێكە بۆ هەموو رۆژنامەنوسان و چالاكوانان کە لەمەودوا لەسەر نوسینی كۆمێنتێک یان پۆستێکی فەیسبوك یان دەربڕینی بۆچونێك راپێچی دادگا دەكرێن"، (مەعاز فەرحان، رۆژنامەنوسی سەربەخۆ). رێزگرتن لە سەروەری یاسا و مافی ئازادی رادەربڕینی هاوڵاتیان له‌ خه‌سڵه‌ته‌ گرنگه‌كانی وڵاتە گەش و زیندووەكانن. گفتوگۆیی گشتیی کراوە، کە تیایدا بیروڕای بە بەها ئاڵوگۆڕ دەكرێت بێ لەترسی سەركوتكاری له‌ ئاماژەکانی حكومەتە بەهێز و تەندروستەکانە. زیادەڕۆییکردن لە بەکارهێنانی دەسەڵاتە یاساییەكان دەبێتە هۆی کەمبونەوەی خواستی خەڵك بۆ بەشداریكردن لە گفتوگۆی گشتییدا كە بۆ بەدیهێنانی یەكگرتویی، ئاشتی و سەقامگیری گرنگە. به‌وته‌ی ئاسۆس هەردی، نوسەر و رۆژنامەنوس "كوردستان ئەمڕۆ لەبەردەم چركەساتێكی چارەنوسسازدایە و لەهەمووكات زیاتر پێویستی بەپشتیوانی ئازادیخوازانی جیهانه‌". تا ئەوپەڕی ئومێدەوارین لێپرسراوانی كورد بڕیاری پشتگیریكردنی رۆڵی گرنگی رۆژنامەنوسان بدەن تا لەم ساتە گرنگەدا بتوانن بەشداریبکەن لەكۆمەڵگەی هەرێمی كوردستانی عیراقدا. Free Press Unlimited  – IMS – MiCT

راپۆرتی: یادگار سدیق گەڵاڵی  سەرەڕای بەرزبوونەوەی نرخی نەوت داهاتی نەوتی هەرێم لەمانگی کانونی دووەمەوە چاوەڕێ ناکرێت زۆر زیاد بکات، چونکە دەبێت حکومەت لەگەڵ شایستەی مانگانەی کۆمپانیا بەرهەم هێنەکانی نەوتدا بڕێک لەو شایستانە بداتەوە کە لە مانگەکانی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ تا شوباتی ٢٠٢٠ دواخراوە بۆ ئەوکاتەی نرخی نەوت دەگاتە سەروو ٥٠$ دۆلار( بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە لە ساڵی ڕابوردودا حکومەتی هەرێم شایستەی چوار مانگی کۆمپانیا نەوتییەکانی نەداوە و دوای خستووە بۆ ئەوکاتەی نرخی نەوتی برێنت دەگاتە سەروو ٥٠ دۆلار). بەپێی راگەیەندراوی کۆمپانیاکانی نەوت حکومەتی هەرێم لە مانگی کانوونی یەکەم دا بەنامەیەک میکانیزمی دانەوەی قەرزەکانی   پێی ڕاگەیاندون.  میکانیزمەکە بەم شێوەیە:کاتێک نرخی نەوت لەسەرووی ٥٠ دۆلارەوە دەبێت حکومەت دەست دەکات بەپێدانەوەی قەرزەکان بەڕێژەی ٥٠/٥٠ بۆ هەربڕێکی زیادە واتە لە هەر دۆلارێکی زیادە لەسەر وو ٥٠ دۆلارەوە بڕی ٥٠ سەنتی بۆ حکومەت و بڕی ٥٠ سەنتیشی بۆ کۆمپانیاکانی بەرهەم هێنی نەوت دەبێت.  تێکڕای نرخی نەوتی برێنت لە کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ دا ٤٩٫٩٩ دۆلار بووە ولە کانوونی دووەمی ٢٠٢١ بریتی بووە لە ٥٤٫٧٧ دۆلار بەپێی زانیارییەکانی eia و Statista. کەواتە بۆ هەربەرمیلێک نەوتی بەرهەم هاتوو لە مانگی کانوونی دووەم دا کۆمپانیاکان بڕی ٢ دۆلار و ٣٩ سەنت وەردەگرنەوە لەبری قەرز. کۆمپانیای HKN وەک نمونە وەردەگرین کە لە کێڵگەی سەر سەنگ خاوەن پشکە. بەرهەمی کێڵگەکە لە مانگی کانونی دووەمدا ٣١٫٥ هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە بووە واتە مانگی کانوونی دووەم کە ٣١ ڕۆژە بەرهەم بریتی بووە لە ٩٧٦ هەزار و ٥٠٠ بەرمیل نەوت . لەم بڕە تەنها ٦٢٪ی پشکی کۆمپانیای HKN ە و دەکاتە ٦٠٥ هەزار و ٤٣٠ بەرمیل. ئەوەی جێی تێبینییە شایستەی کانوونی یەکەم( مانگی دوانزە) ٢٠٢٠ ی کۆمپانیای HKN لە کێڵگەی سەرسەنگ بریتی بووە  لە ١٦٫٤ ملیۆن دۆلار وە ئەو بڕە پارەیەی کە لە مانگی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ دا نەدراوە بەکۆمپانیاکە( قەرزە لای حکومەت) بریتییە لە١٩٫٣ ملیۆن دۆلار و کۆ مپانیاکە دەڵێت بڕی ١٦٫٣ملیۆنی لە گەڵ شایستەی مانگی کانونی یەکەم دا وەرگرتووەتەوە لە کاتێکدا نرخی نەوتی برێنت لە کانوونی یەکەمدا بەتێکڕا لەژێر ٥٠ دۆلارەوە بووە واتە دەبوایە بەپێی ڕاگەیانراوەکانی کۆمپانیاکان هیچ بڕە پارەیەکی قەرز وەرنەگیرایەتەوە. بەڵام لەو مانگەدا بەئەندازەی شایستەی دوو مانگ دراوە بە کۆمپانیاکە!  بەڵام لە  مانگی پاشتر ( کانوونی دووەم) بەپێی ڕاگەیاندنەکەی کۆمپانیا نەوتییەکان چونکە نرخی نەوت لە سەروو پەنجا دۆلارەوە بووە و بە دیاری کراوی تێکرای نرخی برێنت  ٥٤٫٧٧ دۆلار بووە   دەبێت ئەو بڕەی کە دەچێتە بری قەرز  لە  مانگی کانوونی دووەم دا  لە هەر بەرمیلێک بڕی ٢٫٣٩ دۆلاری بۆ قەرز لێبدرێتەوە  و کۆی ئەو پارەیەی دەبێت بدرێت بە HKN  بریتی دەبێت لە ١ ملیۆن و ٤٤٧ هەزار دۆلار کە زیادەی ئەو نرخی نەوتەیە لەسەروو ٥٠ دۆلارەوە بووە. بە لێکدانەوەی ئێمە ئەو پارەی بۆ قەرزی  هەموو کۆمپانیاکانی بەرهەم هێنی نەوت  لە کانوونی دووەم دا دەدرێتەوە نابێت لە ٣٤ ملیۆن دۆلار زیاتر بێت، هەروەها دەبوایە لە مانگی کانوونی یەکەمدا هیچ بڕە پارەیەک بۆ قەرزی ئەو ماوەیە نەدرایەتەوە،چونکە تێکرای نرخی برێنت لەژێر  پەنجا دۆلار بووە، ئەمەش لەسەر بنەمای ئەو میکانیزمەی حکومەتی هەرێم بۆ کۆمپانیا نەوتییەکانی دیاری کردووە . بڕیارە کۆمپانیای HKN لەم چەند ڕۆژەدا بڕی ١٨٫٧ ملیۆن دۆلار وەکو شایستەی مانگی کانوونی دووەم وەربگرێت، لەهەمان کاتدا کۆمپانیاکانی تریش بەهەمان شێوە شایستەکانیان وەر دەگرن . پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە گەر لەمانگی پێشوودا ئەوەندە قەرز درابێتەوە لەکاتێکدا نرخی نەوت نەکەشتبووە ٥٠ دۆلار ئەی ئێستا کە نرخی نەوت لە سەرو ٦٠ دۆلارەوەیە چەند دەدرێتەوە؟ بۆیە گەر بەو شێوەیەی کە مانگی پێشو قەرزی کۆمپانیای HKN دراوەتەوە کۆمپانیاکانی تریش بەهەمان شێوە مامەڵەیان لەگەڵ بکرێت ئەوا داهات نەک زیاد ناکات بەڵکو زۆر کەمیش دەکات. لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٩ و سەرەتای ٢٠٢٠ دا بەرهەمی کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ تەنها ٢٤٫٧ هەزار بەرمیلی ڕۆژانەبووە و ئێستا ئاستی بەرهەمی ئەو کێڵگەیە ٣١ هەزار و ٥٠٠ بەرمیلە و پشکی HKN بریتییە لە ٦٢٪ دەکاتە ١٩٫٥ هەزار بەرمیلی ڕۆژانە و ١٨٪ ی پشکەکانیش بۆ  کۆمپانیای توتاڵ دەگەڕێتەوە و ٢٠٪ ی پشکەکانیش  بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستانە. بەرهەمی ئەم کێڵگەیە  تەنها ڕێژەی ٤٪ ی کۆی بەرهەمی هەرێم پێک دەهێنێت.

درەو: رانانی: سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئاییندەی  - سەبارەت بە پرسە گشتییەکان لە عێراق: یەکێک لە گۆڕاوە کاریگەرەکان لەسەر سیاسەتەکانی ئەمریکای سەردەمی بایدن، دۆسێی درێژخایەنی ئێران ئەمریکایە، هەر جۆرە مامەڵەیەکی توند یان نەرم لەگەڵ ئێراندا ڕاستەوخۆ کاریگەریی دەبێت لەسەر سیاسەتەکانی ئەمریکا لە عێراق و ناوچەکەدا، ئەزموونی بایدن (جیا لە سەردەمی سیناتۆری و سیاسەتکردنی دوورمەودا) و مامەڵەی "نە شیش بسووتێ نە کەباب"ی لەگەڵ ئێراندا لە کۆشکی سپییەوە دەگەڕێتەوە بۆ ٢٠٠٩، ئەوکاتەی کە جێگری سەرۆکی ئەمریکا (ئۆباما) بوو، کە دۆسێی عیراق درایە دەستی، هەر ئەو دەم زانی ئەوە تەنها ئەمریکا و هاوپەیمانانی نین کە پرسی دەوڵەتداریی و بەڕیوەبردنی هاوکێشە ئاڵۆزەکانی عێراق بەڕێوەدەبەن، بەڵکو هاوبەشێکی ناچاریی هەیە کە ئێرانە و ڕکابەرێکیشی هەیە کە قاسمی سولەیمانی بوو، بەهەمانشێوە ئەویش پرسی بەڕێوەبردنی دۆسێی عێراقی لە لایەن وڵاتەکەیەوە پێسپێردرابوو. هەر ئەوکاتیش جۆرێک لە ڕێگەی دبلۆماسییەتی نهێنی و مامەڵەی واقیعگەرایانەوە، تاڕادەیەک ستوونی و ئاسۆیی بەیناوبەین لە کێکی دەوڵەتەوە تا پانتایی تایەفییان پێکەوە تا هاتنی ترەمپ بۆ کۆشکی سپی ئیدارەدا. هەرچەند جیهان و عێراقی ئێستا و دۆخی پاش کۆرۆنا و بایدنی هەنووکەیی گۆڕاوون و ناتوانرێ هەمان کەسێتی و دەوڵەت و سیاسەتی ٤ساڵی پێشووتر ببینرێنەوە. بەگریمانەکردنی ئەوەش کە هیچ یەک لە واشنتۆن و تاران (بە سەردەمی ترەمپ و قاسم سولەیمانیشەوە) نەیانوویستووە جەنگی دەستەویەخە و گەرم و ڕووبەڕوو هەڵبگیرسێنن، ئەوە ڕوون دەبێتەوە کە هێشتا عێراق، حەوشەی پشتەوەی هەریەک لە واشنتۆن و  تارانە، هەر نزیکبوونەوە و دوورکەوتنەوەیەک کاردەکاتە سەر ئارامی، سەروەریی، گەشەی عێراق بە سەرجەم پێکهاتەکانییەوە، هەردوولا، عێراق کارتى نەرم و توند و سێبەری دەستییانە. ئەگەرچی هەم خۆیی و هەم ئەندامانی تیمە پەیوەندیدارەکی بە پرسەکانی عێراقەوە، باش ئاگاداریی پرسەکانی ئەم وڵاتەن، بەڵام هەنووکە سیاسەتی نوێی بایدن لەبارەی عێراقەوە ڕوون و تەرجەمەکراو نییە، لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەکانیشیدا ئاماژەیەکی سەراپاگیر و ڕوونی بۆ سیاسەتی خۆی لە عێراقدا نەکرد.  دیارە ئەو ڕاستییەیان چاک دەرک کردووە، کە داڕشتنی سیاسەتی نوێ بەرامبەر بەغدا بە بێ یەکلاکردنەوە و داڕشتنی سیاسەت بەرامبەر تاران لۆژیکی و واقیعی نابێت. لە پرسی عێراقدا سێ فاکتەری "کۆنی نوێ" کاریگەریی تەواویان لەسەر مامەڵەی ئیدارەکەى بایدن لە عێراقدا دەبێت: ١. پرسی میلیشا کۆن و نوێکانی لایەنگری ئێران لە عێراق: هەر لە سەردەمی ئۆبامادا، لە ساڵی ٢٠١٤ بەدواوە و خۆڕێکخستنەوەی "میلیشیا ئێرانییەکان"ی عێراق بە بیانووی بەرەنگاری داعشەوە، دوایین ئەو تەگەرانە بوون کە هاتنە پێشی ئیدارەی ئۆباما و تیمەکەی، هەم ئێران و هەم میلیشیاکانی لەوکاتەدا بە سیاسەتی هەڵکشان و داکشانییان بەرامبەر کۆشکی سپی، توانییان هەلێکی نوێی ئابووریی و سیاسیی بدەنەوە خاوەنەکانیان(ئێران)، بە هێنانەسەرخەتی ئەمریکا و ئارەزووی کۆشکی سپی بۆ ڕێککەوتنی ٥+١. ئێستا هەم دیسانەوە هەم ئەو میلیشیایانە (حەشدی وەلائی و یاوەرانیان)و هەم میلیشیای نوێ لە مناڵدانی ئەمانەوە سەریان هەڵداوە (ئەسحابولکەهف، سەرایای عشرین، ئەولیائودەم و ڕەبعەڵلا و...تاد)، کە ئەمانەی دووەمیان هەم کارەکانی جارانی حەشد لە لێدانی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لە ناوچەکەدا ئەنجام دەدەن و هەم تەکنیکێکی نوێی دەستی قائانی جێنشینی قاسم سولەیمانییە بۆ نمایشی بازووی ئێران بەرامبەر ئەمریکا. بۆیە ئەرکی نوێی بایدن تەنها سنووردارکردنی حشدی وەلائی و ڕازیکردنی پێکهاتەکانی عێراق نییە، بەڵکو مامەڵەشە لەگەڵ نەوەی دووەمی حەشدی وەلائی و نوێ. ٢. پرسی ڕێککەوتنی ٥+١: یەکێک لەو پرسانەی دیکە کە ڕاستەوخۆ کاریگەر دەبێت لەسەر  سیاسەتی هەرێمی و عیراقی کۆشکی سپی، گەڕانەوە یان نەگەڕانەوەیە بۆ ڕێککەوتنی ٢٠١٧ی ٥+١ی پەیوەست بە ئێرانەوە، لە ئەگەری نزیکبوونەوەدا، ئەوا ئێران لە ڕووەکانی: سپیکردنەوەی پارە و گرفتی بانکی و دراوی، هەناردەکردنی نەوت، کڕینی پیداویستییە پیشەسازی و جەنگییەکانی و ..تاد، فشاری خۆی لەسەر بەغدا و هەولێر کەمتر دەکاتەوە، چونکە ئەوکات ڕاستەوخۆ بەشێک لە سپیکردنەوە و "پێچپێلێدانی سزاکان"ی لەسەر هەڵدەگیرێت و بارگرانی بۆ عێراق کەمتر سازدەکات. بەڵام لە سیناریۆی نەگەڕانەوە بۆ ٥+١ یان لانیکەم هەمووارکردنەوەی ڕێککەوتنەکەیە، ئەوا فشاری ئێران ڕاستەوخۆ لە عێراقەوە دەبێت و پانتایی ئەم وڵاتە باشترین هەل دەبێت هەم بۆ بازرگانی و کەمکردنەوەی کاریگەریی سزاکانی، هەم نمایشکردنی بازووی توندی خۆی، کە ناچاری دەکەن پەنابەرێتە بەر توندەهێز و نەرمەهێزی خۆی لە عێراق و سەرئێشەسازیی بۆ ئیدارەی کۆشکی سپی لە عێراقدا. دیارە هەر لە کۆتاییەکانی ئیدارەی ئۆبامادا، گرفتە تەکنیکی و سیاسییەکانی ٥+١ دەرکەوت و خودی کۆشکی سپی و ئسوڵییەکانی نێو ئێرانیش کەوتنە ڕەخنەکاریی ڕێککەوتنەکە، هەرچی ڕەخنەگرانی ئەمریکایە، پێیانوابوو کە ڕێککەوتنەکە کەمووکوڕی هەیە، لەسەر ئەو بنەمایەی کە دەبوو تێیدا موشەکی کیشوەربڕ و دوورهاوێژی ئێرانیش سنووردار بکرێت بەوپێیەی لەواقێعدا ئەوە مووشەکەکانن هەڕەشەی ڕاستەقینەن بۆ بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانانی بەر لە ئەتۆم، ئەوەتا ئێران بەو مووشەکانە توانیوویەتی بەرژەوەندی واشنتۆن و هاوپەیمانانی لە یەمەن، لوبنان، سوریا و عێراق و هەرێمی خستووەتە مەترسییەوە. ئێستا ئێران ئەوە هیچ کە دەستی لە موشەکناردن و پشتیوانی پرۆکانی لەو وڵاتانە هەڵنەگرتووە، بەڵکو بە پرۆژە یاسایەک ٢٠٪ کورە و پیشەسازییە ئەتۆمییەکانی خستووەتەوەکار کە پێچەوانەی بەندەکانی ڕێککەوتنەکەیە.  هەردوو کۆشکی سپی و پاستۆریش، یەکتر تۆمەتبار دەکەن بە پێشێلی ڕێککەوتنەکە و هیچکامیان نایانەوێت دەسپێشخەربێت بۆ نەرمی نواندن، لە کاردانەوەیەکیشیدا، بایدن بە وەڵامی "نەخێر"ی قاتیع، دووپاتی کردەوە گەر ئێران نەگەڕێتەوە بۆ ٥+١، هیچ جۆرە مەیلێکی بۆ دووبارەکردنەوەی سەردەمی ٥+١ نییە، گەرچی لە کۆنگرەی میونیخی ئاسایشیی ڕۆژی هەینیدا دەرگایەکی نوێی بۆ ئێران ئاوەڵا کرد، بەڵام بە تێبینی و تەحەفوزاتەکانی پێشترییەوە. جیا لەمانەش ئاکامەکانی هەڵبژاردنی پێشوەختی سەرۆکایەتی ئێرانیش کاریگەر دەبێت لە کەمکردنەوە و زیاترکردنەوەی ئەو مەودایەی تاران و واشنتۆن. ٣. پرسی کورد لە ئێران و عێراق: دیسانەوە ئەم گۆڕاوەش کارتێکەر و کارتێکراوی نێوسیاسەتی بایدن دەبێت لەناوچەکەدا، گەرچی مێژووی سیاسیی بایدن زیاتر لەگەڵ کوردانی عێراقدا سازوکاری هەبووە، پرسی کوردی ئێران کەمتر لەئەجێندا سیاسییەکەیدا جێکردووەتەوە، بەڵام لە گریمانەی دوورکەتنەوەی زیاتری تاران و واشنتۆن، بێگومان پرسی کورد هەم لە ئێران وەک کارتی فشار لەسەر تاران و هەم لە عێراقیش کوردەکان دوایەمین پەناگەی ئارامی سەرباز و سیاسەتی واشنتۆن دەبن لە بەکارهێنانی خاکەکەیەوە بیگرە تا نینۆککردنی تاران و باڵانسڕاگرتنی هێزی ئەمریکا بەرامبەر پرۆئێرانیەکان لە عێراقدا. لە ئاماژەکانی ئەم دواییەی نمایشی ئێران و پرۆکانی، چ لە هەرێمی کوردستان بە بۆردوومانکردنی بنکە و بەرژەوەندییە ئەمریکییەکان و هاوپەیمانانی، چ لە نێوەڕاست و باشووری عێراق لە بەئامانجگرتنی باڵیۆزخانەی واشنتۆن، کاروانە سەربازییەکانی هاوپەیمانان، لێدانی هێز و لایەنە سیاسییەکانی نزیک لە ئەمریکا و تیرۆرکردنی چالاکوانان، دەرخەری ئەو ڕاستییەن کە سیاسەتی هەنووکەیی تاران و واشنتۆن هەواڵی خۆشی بۆ عێراقییەکان پێنابێت و ڕێگایەکی خوارووخێچ چاوەڕوانی عێراقە لە سێبەری گرژییەکانی ئەو دوو وڵاتەدا. - سەبارەت بە گروپه‌ چه‌كداره‌كان له‌ عێراق: سياسه‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مريكا به‌رامبه‌ر گروپه‌ چه‌كداره‌كانی عێراق، دەکرێت له‌ سه‌ر سێ  ئاست بخوێنرێته‌وە: ئاستى يه‌كه‌م: تاراده‌يه‌كى زۆر په‌يوه‌ست و گرێدراوى سياسه‌تى ده‌ره‌كى ئه‌مريكايه‌ به‌رامبه‌ر به‌ ئێران و ئه‌و گروپانه‌ى له‌ لايه‌ن ئێرانه‌وه‌ پشتگيرى ده‌كرێن، کە ئه‌مريكا وه‌ك  نوێنه‌رى ئێران مامه‌ڵه‌يان له‌گه‌ڵدا ده‌كات. ئه‌م گروپانه‌ له‌ عێراقدا له‌پێش كۆتايهاتنى داعش وه‌ك هێز و قه‌باره‌يان، كه‌ زياتر وه‌ك نه‌وه‌ى يه‌كه‌مى تازه‌ى گه‌شه‌كردوى مۆدێلى لوبنانى له‌ عێراق، جۆرێك پارێزگار و شه‌رمنانەتر ئاراسته‌كراو بوون به‌رامبه‌ر به‌ هەبوونى هێزه‌كانى ئه‌مريكا له‌عێراقدا، له‌مه‌ش به‌شێك له‌و هێزانه‌ كه‌ بانگهێشتى هاوپه‌يمانى نێو ده‌وڵه‌تيیان كرد بۆ عێراق و شه‌ڕی دژبه‌تيرۆر و پاراستنى ئاسايشى عێراق چه‌كه‌ره‌يان كردبوو. به‌شه‌كه‌ى تريان كه‌ نه‌وه‌ى دووه‌مى گرووپه‌كانن، زياتر ڕاشكاو و راديكاڵن له‌ ڕووى ئينتيماوە گوتارێكى ئاشكرا و مانيفێستێكى ڕوونيان هه‌يه‌ و ئه‌مريكا وه‌ك داگيركه‌ر سه‌يرده‌كه‌ن، چه‌ندين گرووپى به‌رگرى چه‌كدارييان دروستكردوه‌، ئه‌م گروپانه‌ زياتر له‌دواى كوژرانى قاسم سوله‌يمانى و ئه‌بومه‌هدى موهه‌نديس به‌ده‌ركه‌وتن. له‌ڕوى هێز و لۆژيكى سه‌ربازى پێگه ‌و قورسایيان  هە‌يه‌، تا راده‌يه‌كى زۆریش قسه‌ى يه‌كلاكه‌ره‌وه‌يان لايه‌. ئاستى دووه‌م: مامه‌ڵه‌ى ئه‌مريكایە له‌ گفتوگۆى ستراتيژیى عێراق-ئه‌مريكا، كه‌ به‌ ناوى گفتوگۆى ستراتيژیى ناسراوه‌، بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و دۆسيه‌ گرنگانه‌ى گه‌نگه‌شه‌ ده‌كرێن، پاشان وه‌ك ڕێكکه‌وتننامه‌ى ستراتيژى واژوو بكرێت، يه‌كێك له‌ ته‌وه‌ره‌ زيندووه‌كانى ئه‌م ڕێکكه‌وتننامه‌يه‌، كه‌ دڵى ڕێكکه‌وتنامه‌که‌شه‌ دۆسيه‌ى ئاسايش و چۆنێتى ڕێكکه‌وتنه‌ له‌سه‌ر بابه‌تى كه‌مكردنه‌وه‌ى هێزه‌كانى ئه‌مريكا، بابه‌تى مه‌ترسى تيرۆر، چۆنێتى به‌هێزكردنى سوپاى عێراق، هه‌ڵوه‌شاندنه‌وەى گرووپ و ميليشا چه‌كدارييه‌كانه.‌ ئاستى سێيه‌م: مامه‌ڵه‌ى ئه‌مريكایە له‌گه‌ڵ هه‌رێمى كوردستاندا به‌ گشتى و دۆسێى ئاسايشى كوردستان و مامه‌ڵه‌كردنە له‌گه‌ڵيدا به‌تایبەتى، سەبارەت بەوەى کە ئه‌مريكا چۆن مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ ئاسايشى هه‌رێمى كوردستاندا ده‌كات، بايه‌خى ستراتيژى هه‌رێمى كوردستان بۆ ئه‌مريكا چييه‌، شوێنى هه‌رێمى كوردستان له‌ ڕێكه‌وتنى ستراتيژى ئاسايشدا چى ده‌بێت. سه‌باره‌ت به‌ ئاستى يه‌كه‌م: ئه‌مريكا سياسه‌تى ئاراسته‌كراوى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌وه‌يه‌ كه‌ له‌گه‌ڵ به‌كارهێنانى هێز نييه‌ دژی ئێران و به‌داى گۆراوى تازه‌ و جێگره‌وه‌ى سياسیى نوێدا ده‌گه‌ڕێت،  مۆدێلى هاوپه‌يمانى سعودى بۆ عێراق ره‌تده‌كاته‌وه‌. بۆيه‌ گوتارى فه‌رمى ئێران و گروپه‌كانى كه‌ نوێنه‌رايه‌تى ده‌كه‌ن، به‌ ڕاشكاوى ئه‌وه‌يه‌ هاوسه‌نگى ڕابگرن له‌ نێوان فشاركردن و دژايه‌تیكردنى راسته‌وخۆ. ئه‌مه‌ش ئه‌و دوو مۆدێله‌ نوێنه‌رايه‌تى ده‌كه‌ن كه ‌له‌ ئاستى دووه‌مدا باسکرا‌. واته‌ نه‌وه‌ى يه‌كه‌م و نه‌وه‌ى دووه‌م. بۆ ئاستى دووه‌م: پابه‌ندى ئه‌مريكا و عێراقە به‌درێژه‌دان به‌ پلانى درێژه‌دان به‌گفتۆگۆ و گه‌يشتن به‌ ڕێكه‌وتنامه‌ى ستراتيژى عێراقى-ئه‌مريكى، كاتێك له‌ وێنه‌ گشتيه‌كه‌دا، ڕاڤه‌ى هه‌ڵوێسته‌كان و ڕه‌فتارى سياسى بكه‌ين، بۆ نموونە ده‌ستنيشانكردنى ماكگۆرك بۆ رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست، ئه‌وه‌ى لێده‌خوێنرێته‌وه‌ کە زياتر به‌ ئاراسته‌ى سياسه‌تى ناجێگردا هه‌نگاو ده‌نرێت، ره‌نگه‌ كه‌مكردنه‌وه‌ى هێزه‌كانى ئه‌مريكا بژارده‌ نزيكه‌كه‌ بێت و رۆڵى ميليشاكانیش زياتربێت. بەڵام سەبارەت بە ئاستى سێيه‌م: کە هه‌رێمى كوردستان و ئاسايشى هه‌رێمى كوردستانه‌، هێرشه‌ موشه‌كيه‌كه‌ى شه‌وى (١٤ى شوبات) و كاردانه‌وه‌ خێراكانى ئه‌مريكا به‌رامبه‌ر به‌و هێرشانه‌ و په‌نجه‌ ڕاكێشان بۆ گروپه‌ چه‌كدارييه‌كانى شيعه‌ كه‌ ناويان له‌خۆيان ناوه‌ هێزه‌كانى به‌رگرى، ده‌رفه‌تێكى تازه‌ و سه‌ره‌تاى ده‌ركه‌وتنى پاڵپشتيیه‌كى رانه‌گه‌يەنراوى ئه‌مريكا بوو، له‌دواى چوار ساڵ له ‌سياسه‌تى ته‌ماشاكه‌رێكى لايه‌نگرى عێراق له‌سه‌ر حسێبى كوردستان.  ئه‌م ده‌روازەیە‌ دوو ئامانجى سه‌ره‌كى تيا ده‌ستنيشانكراوه‌، ئامانجێكى فشاریى به‌رجه‌سته‌ كه‌ ئاشكراى كرد ده‌توانرێت هه‌ولێر بكرێته‌ ئامانج و پێگه‌يه‌كى پارێزراو نييه‌ بۆ ئه‌مريكا. ئامانجى دووه‌ميش ئه‌وه‌بوو ئه‌مريكا له‌ڕێگه‌ى ئه‌م فشاره‌وه‌ توانى خۆى مانيفێست بكات و دووریش نيه‌، له‌ ده‌رفه‌تى نزيكدا، گروپه‌ چه‌كدارييه‌كان بكاتەوە به‌ ئامانج.   - ڕانانی ئایندەیی ژمارە (9) - توێژەران:  د.هەردی مهدی میکە، د.یوسف گۆران، د.ئومێد رفیق فتاح، د.عابد خالد رسول،

 راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت مەسرور بارزانی دەیەوێت لەچوارچێوەی بودجەی ٢٠٢١دا لامەرکەزیەتی ئیداری و دارایی پارێزگاکان بچەسپێنێت، رەنگە یەکێتی بەمە قایل بێت، هاوسەرۆکەکانی یەکێتی بەر لە جێگیرکردنی لامەرکەزیەتی دارایی دەسەڵاتی دارایی و سیاسییان لەنێوان خۆیان دابەشکرد. لامەرکەزی لەنێوان مەسرور بارزانی و بافڵ تاڵەبانیدا لامەرکەزیەتی دارایی و ئیداری بۆ پارێزگاکان، داواکاری یەکێتییە لە پارتی، مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەت پێشتر رایگەیاند هیچ پرۆژەیەک بۆ لامەرکەزیەت لە دەرەوەی حکومەت قبوڵ ناکەن، یەکێتیش چەندجارێک هەڕەشەی هەڵگرتنی هەنگاوی سەربەخۆی کردووە ئەگەر لامەرکەزیەتی دارایی و ئیداری پارێزگاکان نەچەسپێندرێت. چەند رۆژی رابردوو بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆکی یەکێتی لەگەڵ کونسوڵ و نوێنەری وڵاتان لە هەولێر کۆبووەو، بەپێی زانیارییەکانی (درەو)، لەو کۆبونەوەیەدا بافڵ تاڵەبانی وتویەتی:" مەسرور بارزانی تاكلایەنە بڕیار لەسەر پرسە چارەنوسسازەكان دەدات و حیساب بۆ لایەنەكانی تر ناكات، بۆیە تەحەمولی ئەو عەقڵیەتەی سەرۆكی حكومەتی هەرێم ناكەن"، لەبارەی لامەرکەزیەتەوە، هاوسەرۆکی یەکێتی باسی لەوەکردووە" یەكێتی سوورە لەسەر پرسی لامەركەزییەت و لامەركەزیشیان تەنیا بۆ سلێمانی ناوێت، بەڵكو بۆ تەواوی پارێزگاكانی هەرێم داوای دەكەن، لەگەڵ دووئیدارەییدا نین، بەڵام لەگەڵ ئەوەن دەسەڵاتەكان شۆڕ بكرێتەوە بۆ پارێزگاكان". چیرۆکی لامەرکەزیی ساڵی رابردوو لەسەر داوای یەکێتی، پارتی و یەکێتی و بزوتنەوەی گۆڕان وەکو سێ لایەنی پێکهێنەری حکومەت چوونە ناو چەند کۆبونەوەیەک بۆ رێککەوتن لەبارەی چۆنیەتی جێبەجێکردنی لامەرکەزیەتی ئیداریی و دارایی لە پارێزگاکاندا. ئەم سێ لایەنە هەریەکەیان پرۆژەی خۆیان بۆ لامەرکەزیەت پێشکەشی حکومەت کرد، بڕیاربوو، پرۆژەی هەرسێکیان لەناو یەک پرۆژەدا کۆبکرێتەوەو بخرێتە بەردەم پەرلەمان بۆ پەسەندکردنی، بەڵام ئەمە شکستی هێنا. لە قۆناغێکی تردا، لەچوارچێوەی دانوستانەکانیدا لەگەڵ یەکێتی، پارتی ئامادەبوو لامەرکەزیەتی دارایی لە چەند بوارێک بدات بە پارێزگاکان، بەڵام مەرجی ئەوە بوو بڕیارەکانی تایبەت بە کەرتەکانی (كشتوكاڵ، شارەوانی، وەبەرهێنان) هەر مەرکەزی بێت و لە هەولێر بێت، یەکێتی بەمە قایل نەبوو، دەیوت ئەو سێ بوارە سێ بواری گرنگی بوژانەوەو ئاوەدانین و دەبێت ئەوانیش بکرێن بە لامەرکەزی، ئیتر لێرەدا دانوستانەکان راوەستان. رێککەوتنێکی نوێ بەپێی زانیارییەکانی (درەو)، ئێستا پارتی بۆ قایلکردنی یەکێتی، پێشنیازێکی نوێی هێناوەتە ئاراوە، پێشنیازە نوێیەکە بۆ لامەرکەزیەتی ئیداریی و دارایی پارێزگاکان بەمشێوەیە دەبێت: 🔹 لامەركەزیەتی ئیداری وەك ئەوەی لە كارنامەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا هاتووە، دەخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە. 🔹    لامەركەزیەتی دارایی لەچوارچێوەی پرۆژە بودجەی ٢٠٢١ی هەرێمی كوردستاندا رێكدەخرێتەوە، بەمشێوەیە: بودجەی ٢٠٢١ی هەرێم دابەش دەبێت بەسەر بودجەی بەكاربردن و وەبەرهێنان، ئەوەی پەیوەندی بە بودجەی بەكاربردنەوە هەیە (موچەو خەرجی وەزارەتەكان)، ئەوە مەركەزییەو لەچوارچێوەی پرۆژەیاسای بودجەدا رێكدەخرێتەوە. ئەوەی پەیوەندی بە خەرجی وەبەرهێنانەوە هەیە، لەچوارچێوەی پرۆژەی پەرەپێدانی پارێزگاكاندا جێبەجێ دەکرێت و هەندێک لامەرکەزیەتی دارایی لە خەرجکردنی پارەی پرۆژەکان بە پارێگاکان دەدرێت. چەند رۆژی رابردوو مەسرور بارزانی و قوباد تاڵەبانی لەگەڵ پارێزگارەکاندا کۆبووەوە، لە کۆبونەوەکەدا خەرجی وەبەرهێنانی بۆ ساڵی ٢٠٢١ تایبەت بە پەرەپێدانی پارێزگاکان لە سێکتەرەکانی (شارەوانی، کارەبا، تەندروستی، کشتوکاڵ، پەروەردە، رێگاوبان) پەسەندکرا، ئەمە هەنگاوی حکومەت بوو بە ئاڕاستەی جێبەجێکردنی لامەرکەزیەتی دارایی. حکومەت گوژمەی (٣٤٩ ملیارو ٧٠٢ ملیۆن) دینار دیاریکرد بۆ پەرەپێدانی پارێزگاکان و پارەکەشی بەمشێوەیە بەسەر پارێزگاکاندا دابەشکرد: 🔹 پارێزگای سلێمانی:  114,350,000,000 سەد و چواردە ملیار  و سێسەد و پەنجا ملیۆن دینار. 🔹 پارێزگای هەڵەبجە: 30,000,000,000 سی ملیار دینار .  🔹 پارێزگای هەولێر: 000 ,128,352,000 سەدو بیست و هەشت ملیار و سێسەد و پەنجا و دوو ملیۆن دینار. 🔹    پارێزگای دهۆک: 77,000,000,000 حەفتا و حەفت ملیار دینار. مەسرور بارزانی بەشێوەی کرداریی دەستی کردووە بەجێبەجێکردنی ئەم پێشنیازەو پێناچیت لەمە زیاتر هیچ دەسەڵاتێکی زیاتر بە پارێزگاکان بدات. ئەگەر یەکێتی بەم پرۆژە نوێیە قایل ببێت، کە مەسرور بارزانی و قوباد تاڵەبانی لەچوارچێوەی حکومەت و لە دەرەوەی دانوستانی نێوان هەردوو حزب نەخشەیان بۆ کێشاوە، ئەوا قسەکەی مەسرور بارزانی دەچەسپێت کە وتی" پرۆژە بۆ لامەرکەزیەت لە دەرەوەی حکومەت قبوڵ ناکەین". هاوسەرۆکەکان دەسەڵات دابەشدەکەن لەکاتێکدا هێشتا پرۆژەی لامەرکەزیەتی دارایی و ئیداری لەنێوان پارتی و یەکێتی بەفەرمی یەکلانەکراوەتەوە، چەند رۆژێکە بەرپرسانی باڵای یەکێتی دەستیان کردووە بە کۆبونەوە لەگەڵ بەرپرسانی ئیداریی و فەرمانگەکانی سنوری پارێزگای سلێمانی. بەگوێرەی بەدواداچوونەکانی (درەو)، بافڵ تاڵەبانی و لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆکەکانی یەکێتی دەسەڵاتی دارایی و سیاسی و ئەمنییان لەنیوان خۆیادا دابەشکردووە بەمشێوەیە: 🔹 دەسەڵاتی دارایی بۆ بافڵ تاڵەبانی 🔹 دەسەڵاتی سیاسی و ئەمنی بۆ لاهور شێخ جەنگیی لەچوارچێوەی ئەم دابەشکارییە نوێیەی دەسەڵاتدا، لاهور شێخ جەنگی ئەمدواییە پۆستی بەڕێوەبەری گشتی ئاسایشی سلێمانی لەبەرژەوەندی خۆی یەکلاکردەوە. لەبەرامبەردا بافڵ تاڵەبانی دەستیکردووە بە جموجوڵی ئابوریی، (درەو) زانیویەتی، بافڵ تاڵەبانی هەندێک کارەکتەری پێشتری ئیدارەی گشتی گەڕاندوەتەوە بۆ ناو بواری دارایی و بارزگانی، هەندێک لەمانە پێشتر لەلایەن هاوسەرۆکەکانی یەکێتییەوە تۆمەتبار دەکران بەوەی پارەی یەکێتییان بردووە، بەوهۆیەوە لە کارکردن دورخرانەوە، بەڵام ئێستا جارێکی تر گەڕێنراونەتەوە بۆناو گۆڕەپانەکەو بافڵ تاڵەبانی وەکو نوێنەری خۆی بۆ بواری دارایی و بارزگانی بە سەرمایەداران و ژورە بازرگانییەکانیان دەناسێنێت. سەرەتای ساڵی ٢٠٢٠، دوای کۆنگرەی چوارەمی یەکێتی، هاوسەرۆکەکان لیژنەیەکی سێ کەسییان دروستکرد بۆ کۆکردنەوەی دارایی یەکێتی، داراییەک کە لەدوای نەخۆشکەوتن و پاشان کۆچی دوایی "مام جەلال" سکرتێری مێژویی حزبەکەوە، پەرش و بڵاوبووەوە، جڵەوەکەی لەدەستی کوڕانی ماڵباتی تاڵەبانیدا نەمابوو، ئەم لیژنەیە ئێستاش بەردەوامەو کاری خۆی دەکات، بەڵام بەگوێرەی ئەو زانیارییانە کە لە چەند بەرپرسێکی باڵای یەکێتییەوە دەست (درەو) کەوتوون، لیژنە سێ کەسییەکە ئێستا لە لێواری هەڵوەشانەوەدایە، چونکە ئەندامەکانی دابەشبوون بەسەر هاوسەرۆکەکانداو یەکێکیان کار بۆ بافڵ تاڵەبانی و ئەوی تر کار بۆ لاهور شێخ جەنگی دەکات، یەکلابوونەوەی کاروباری دارایی بۆ بافڵ تاڵەبانی رۆڵی بۆ لیژنەکە نەهێشتوەتەوە. ئەم لیژنەیە لە بنەڕەتەوە کاری ئەوە بوو داراییەکانی یەکێتی ساغبکاتەوە، بەتایبەتی ئەو داراییەی کە کەوتبووە لای ستافی پێشووی ئیدارەی گشتی حزبەکە، لەمەدا سەرکەوتوو نەبوو، بەڵام سەرکەوتوو بوو لەوەی کورتهێنانی خەرجی مانگانەی حزب پڕبکاتەوە، بەوهۆیەوە ئێستا ئۆرگانەکانی یەکێتی بوژاونەتەوەو مانگانە موچە لەکاتی خۆیدا وەردەگرن. لامەرکەزیەتی دارایی دەسەڵاتی یەکێتی بەسەر ئابوری ناوچەی سلێمانیدا بەهێز دەکات، بەڵام دیارنییە ئایا دۆخی داتەپیووی ئابوری سلێمانی هەڵدەسێنیتەوە یاخود خراپتری دەکات.

(درەو): حكومەتی هەرێم موچەی مانگی دوو دابەشدەكات، بەپێی ئەو داهاتەی لەبەردەستدایە، ئاستی لێبڕینی موچە بۆ ئەم مانگە بەهەمان شێوە 21% دەبێت. رۆژی پێنج شەممەی ئەم هەفتەیە، حكومەتی هەرێمی كوردستان موچەی مانگی (2)ی ئەمساڵی موچەخۆران دابەشدەكات. وەزارەتی دارایی لیستی موچەی وەزارەتەكانی راگەیاند، بەڵام هیچ ئاماژەیەكی بەوە نەكرد، لێبڕینی موچەی بۆ ئەم مانگە بڕەكەی چەند دەبێت.  بەگوێرەی بەدواداچونەكانی (درەو)، بۆ موچەی ئەم مانگە، حكومەتی هەرێم بڕی (725 ملیار) دینار داهاتی لەبەردەستدایە، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت بەردەوام جەخت لەسەر ئەوە دەكات" بەپێی ئەو داهاتەی لەبەردەستی حكومەتدایە موچە دابەشدەكەن"، واتە لێبڕینی موچە بەگوێرەی ئاستی داهاتی حكومەت دیاری دەكەن.  داهاتی بەردەستی حكومەت هەرێم بۆ ئەم مانگە بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكەوە لەناو وەزارەتی دارایی دەست (درەو) كەوتوون، بەمشێوەیە: * داهاتی نەوت (ئەو بڕەی كە بۆ وەزارەتی دارایی گەڕاوەتەوە): 380 ملیار دینارە * داهاتی ناوخۆ: 320 ملیار دینارە * یارمەتی هاوپەیمانان بۆ پێشمەرگە: 25 ملیار دینار واتە تێكڕای داهاتی بەردەستی حكومەت بۆ ئەم مانگە بڕەكەی (725 ملیار) دینارە، خەرجی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان بەبێ لێبڕین مانگانە (894 ملیار) دینارە. بۆ ئەم مانگە، حكومەتی هەرێمی بەلێبڕینی 21% موچە دابەشدەكات‌و تێڕای خەرجی موچە دەبێت بە (710 ملیار) دینار بۆ مانگەكە.    

(درەو): سایتی (American Thinker) لە راپۆرتێکدا باسی لە پێگەی کورد کردووە لە سیاسەتی ئیدارەی نوێی ئەمریکادا بە سەرۆکایەتی جۆ بایدن. سایتەکە دەڵی، سەرباری ئەوەی جۆ بایدن کەسێکی وەکو (برێت مەکگۆرک)ی لە ئیدارەکەی خۆیدا داناوە، بەڵام هێشتا هەڵوێستی ئیدارەی بایدن لەبارەی کوردەوە روشن نییە، بەدیاریکراویش کوردەکانی سوریا. سایتەکە دانانی برێت مەکگۆرک بۆ کاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەناو ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا وەکو ئومێدێک بۆ کوردو سەرچاوەی نیگەرانبوونی تورکیا ناودەبات، بەوپێیەی مەکگۆرک ئەندازیاری هاوپەیمانێتی نێوان کوردەکانی سوریاو ئەمریکا بووە لە شەڕی داعشدا، بەردەوامیش پاڵپشتی کوردی کردووەو رەخنەی لە تورکیاو سیاسەتەکانی ئەنکەرە گرتووە لەناو سوریادا. سەرباری ئەم پەیوەندییە، سایتەکە لەزاری چەند بەرپرسێکی ئەمریکاوە ئاشکرایکردووە، سوریا لە ئەولەویەتی کاری ئیدارەی جۆ بایدندا نییەو بایدن هیچ مەیلێکی بۆ پارێزگاریکردن لە کورد بەتایبەتیش کوردی سوریا نییە بۆ ئەوەی بتوانن قەوارەیەکی سەربەخۆ بۆ خۆیان بنیاد بنێن. سایتە ئەمریکییەکە، هۆکاری ئەوەی ئیدارەی بایدن بایەخ بە کورد نادات بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە کوردی سوریاو عێراقدا یەکگرتوو نین لەنێوان خۆیانداو لە چەند گروپ و لایەنێکی جیاواز پێکهاتوون کە تەبا نین و لەناو یەک هاوپەیمانێتیدا کۆنابنەوە. سەرباری ئەمە، (American Thinker) دەڵێ، ئیدارەی بایدن سەرقاڵی قەیرانە ناوخۆیی و دەرەکییەکانیەتی و نایپەرژێتە سەر پرسی کورد، بەتایبەتیش کوردەکانی سوریا. بەگشتی سایتەکە ئاماژە بەوە دەکات، ئیدارەی نوێی ئەمریکا هێشتا سیاسەتی روون و دیاریکراوی بۆ زۆرێک لە پرسەکان نییە، بەتایبەتی پرسی کورد. ئەمە لەکاتێکدایە زۆربەی بەرپرسانی سیاسی کورد لە هەرێمی کوردستان بەهاتنی بایدن بۆ پۆستی سەرۆکایەتی ئەمریکا خۆشحاڵ بوون، بایدن لە دۆستە دێرینەکانی کوردە، چەندینجار سەردانی کوردستان کردووە، جارێکیش لە پەرلەمانی کوردستان قسەی کردووە. میدیای پارتی دیموکراتی کوردستان پاڵپشتی گەورەیان لە سەرکەوتنی بایدن کرد، ئەوان باسیان لەوە دەکرد، جارێک بایدن بە مەسعود بارزانی وتووە:" جەنابی سەرۆک، من و تۆ بەرلەوەی بمرین هەردووکمان بە چاوی خۆمان دەوڵەتی کوردی دەبینین".