دانا حه‌مه‌عه‌زیز تایوان، دورگەیەکە ڕوبەرەکەی هێندەی پارێزگای هەولێرو سلێمانی یە. کۆی ڕوبەری تایوان بە ١٦٨ دورگە بچوکەکانی دەوروبەریشیەوە ٣٦ هەزارو ١٩٣ کیلۆمەتر چوارگۆشەیە، دانیشتوانەکەی نزیکەی ٢٤ ملیۆنە. تایوان دەکەوێتە نێوان ژاپۆن و چین و فلیپینەوە. کەنارەکانی تایوان لە باکوری خۆرهەڵاتەوە تەنها ٩٠ کم لە دورگەی یۆناگیونی ژاپۆنەوە دورە، کەنارەکانی تایوان لە باکورو خۆرئاواوە ١٨٠ کم لە کەنار ئاوییەکانی چین و لە باشوریشەوە ١٤٠ کم لە دورگەکانی فلیپین ەوە دورە. نزیکەی ٢٥ هەزار ساڵە، تایوان ژینگە و شوێنی نیشتەجێبونی مرۆڤە. دوو لەسەر سێی خاکی تایوان شاخ و بەرزایی و دارستانە، کشتوکاڵ ڕێژەیەکی زۆر کەم لە سامانی وڵات پێک دەهێنێت، زۆرینەی دانیشتوان شارنشینن و لە ئاستێکی بەرزی خوێندەواریدان. ئاستی هۆشیاری گشتی (تایوان)یەکان هاوشێوەی (ژاپۆن)یەکان هەمەلایەنەو تێڕوانینیان بۆ ژیان فراوان و پڕ لە لیبوردەیی یە. بەدرێژایی مێژوو، دورگەی تایوان مەیدانی ململانێ بووە لەنێوان ئیمپراتۆرێتییەکانی ژاپۆن و چین و هۆڵەنداو به‌ریتانیا. لە سەدەی حەڤدەهەمدا بۆ نزیکەی چل ساڵ کۆلۆنی هۆڵەندا بوو، ئەوکات بەهۆی بوژانەوەی باری ئابورییەوە، ژمارەیەکی زۆر لە خەڵکی چین کۆچیان کرد بۆ تایوان، بەڵام لەژێر گوشاری ئیمپراتۆرێتی نوێی چین، هۆڵەندییەکان بەجێیان هێشت. ساڵی ١٨٩٥ چین لە ڕێکكەوتنێکی ناڕۆشندا، سازشی لە دورگەکە کرد بۆ ژاپۆن. ساڵی ١٩١٢ کۆمارییەکان بە سەرکردایەتی حزبی (کۆمیوتانگ)ی نیشتیمانیی چین کۆتاییان بە ئیمپراتۆرێتی چین هێناو لە تایوانەوە کۆماری چینیان ڕاگەیاند. ساڵی ١٩٤٥ دوای کەوتنی ژاپۆن لە جەنگی جیهانی دووەمدا، کۆمیوتانگ دەستی گرت بەسەر تەواوی تایوان و هەرێمی مەنچۆریای خۆرهەڵاتی چین و تەواوی چین ی ئێستا، بەڵام زۆری نەخایاند کۆماری چین دوچاری شەڕی ناوخۆ و پەلاماری کۆمۆنیستەکان بووەوه‌، لە کۆتایی ١٩٤٩دا، پارتی کۆمۆنیست بە سەرکردایەتی ماودزیتۆنگ شەڕی ناوخۆی بردەوە، بەڵام سەرکردەکانی پارتی (کۆمێتانگ)و زۆربەی سەرکردە سەربازییەکان و بە هەزاران نوسەرو ڕۆژنامەنوس و خەڵکیی خوێندەواری ئەوکاتە لە دورگەی تایوان مانەوەو کۆماری چینیان لەوێ بوژاندنەوە، تا ئۆکتۆبەری ١٩٧١ کورسی هەمیشەیی چین لە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتوەکان لای تایوان مایەوە. لە شەستەکانی سەدەی ڕابردوودا ئەوکاتەی کە نزیکەی سەد ملیۆن کەس لە چین بەهۆی شۆڕشی کەلتوریی ماوزیدۆنگ و حزبی کۆمۆنیستەوە مردن، تایوان گەورەترین گەشەی ئابوری لە جیهاندا تۆمارکردو نازناوی موعجیزەی تایوانی پێبەخشرا. بەپێچەوانەی چینه‌وە، پێشکەوتنی تایوان گشتگیرەو هەموو بوارێکی گرتوه‌تەوە. کواڵیتی بەرهەمی تەکنۆلۆجیای تایوان هاوشێوەی کۆریای باشورەو مەرجەکانی پاکیی و سەلامەتی تێدایە. بەپێچەوانەی چین، تایوان پابەندە بە تەواوی یاساکانی ڕێکخراوی بازرگانی جیهانیی، لە کۆپیکردن و بەرهەمهێنانی کوالێتی خراپ بەدورەو متمانەی تەواوی نێودەوڵەتی هەیە. کۆمپانیای نیمچە گەیەنەری (TSMC)ی تایوان زیاتر لە ٦٠%ی کۆی مایکرۆچیپی جیهان دروست ئەکات و کۆمپانیای سامسۆنگی کۆریای باشوریش نزیکەی لە ٢٥%ی دروست ئەکات. بەگشتی زۆرینەی وڵاتانی جیهان بە ئەمریکاو ئەوروپاو ژاپۆن و چینیشەوە پشت بە کۆمپانیای TSMCو سامسۆنگ دەبەستن، بەڵام کۆمپانیای ئینتێڵی ئەمریکا زۆرینەی مادەی نیمچە گەیەنەری سلیکۆن بۆ هەردوو کۆمپانیایەکە دابین دەکات. لە ڕوی پێشکەوتنی تەکنۆلۆجیاوە، تایوان دەیان ساڵ لە پێش چینەوەیە، کۆی بەرهەمی ناوخۆی تایوان ئەمساڵ دەگاتە ٧٠٠ ملیار دۆلار. سیستەمی سیاسی تایوان، دیمۆکراسی فرە حزبی نیمچە سەرۆکایەتییە، کۆمیتانگ و دیمۆکرات گەورەترین دوو حزبی (تایوان)ن. دەزگاکانی دەوڵەت شەفاف و دورن لە گەندەڵیی. هاوڵاتیان لە ماف و ئازادیدا یەکسانن، ڕێژەی بێکاریی نزمە، هاوڵاتی تایوانیی بە پێچەوانەی هاوڵاتی چینییەوە، لێبوردەو کراوەو بڕوای تەواویان بەخۆیانە، کۆمەڵگەی تایوانیی بەپێچەوانەی چینەوە، لە هەمو بوارەکانی پێشکەوتندا کامڵن و لە ئاستێکی بەرزی هۆشیاریدان، لە کاتێکدا کەسایەتی چینی شەرمن و سەرکوتکراو و پێشکەوتنیان تەنها لە بواری تەکنۆلۆجیادا کورتکراوەتەوە. تایوانییەکان چیان دەوێت؟ زیاتر لە ٩٠%ی خەڵکی تایوان خۆیان بە نەتەوەیەکی جیاوز دەزانن و پێیانوایە هیچ ڕیشەیەکی مێژویی و نەژادییان بە چینی یەکانەوە نیە، زۆرینەی ڕەهاش داوای سەربەخۆیی و دانپێدانانی نێودەوڵەتی دەکەن، لە ئێستا دا تەنها پانزە دەوڵەتی بچوك و بێکاریگەر دانیان بە سەربەخۆیی تایوان دا ناوە. ئەمریکا چی لە تایوان دەوێت؟ زیاتر لە ٤٠ ساڵە ئەمریکا پابەندە بە دەستەواژەی یەك چین، واتە تایوان بەشێکە لە چین بەڵام بەو ئۆتۆنۆمییە یان ئەم قەوارەی ئێستایەوە کە چین دەست بۆ سیستەمی تەکنۆلۆجیاو ئابوری شەفافی تایوان نەبات، دیمۆکراسی و فرە حزبی لە تایوان نە ڕوخێنێت و ئازادی خەڵکی تایوان لە قاڵب نەدات. ئەمریکا دژی بەزۆرەملێ لکاندنی تایوانە بە چینەوە، هەر پەلامارێکی سەربازیی چین بۆ سەر تایوان ڕەتدەکاتەوە و کاردانەوەی دەبێت. لەلایەکی ترەوە داگیرکردنی تایوان لەلایەن چینەوە، دەبێتە هۆی کۆتایی هێنان بە کۆمپانیای مایکرۆچیپی تایوان کە دوور نیە زۆرینەی تەکنۆلۆجیای سەر زەوی لە مۆبایلی دەستییەوە هەتا فڕۆکە سەربازیی و مەدەنییەکان دوچاری کێشە بکاتەوە. هەرچەندە دەسەڵاتدارانی چین بە نافەرمی ئاماژە بە دۆخێکی تایبەت دەکەن لە تایوان، بەڵام ئامانجی دەوڵەتی چین کۆتایی هێنانە بە کۆی سیستەمی سیاسی ئێستای تایوان بە شێوازی کارکردنی دامەزراوە ئابوری و زانستییەکانیشەوە. حکومەتی چین بە ئاشکرا دەڵێ، دەبێ تەواوی دامەزراوە هەڵبژێردراوەکانی تایوان هەڵبوەشێنەوە، لەڕووی سیاسییەوە چین بڕوای بە شتێك نیە بەناوی هەڵبژاردن و فرەحزبیەوە، هەروەها دەبێت تەکنۆلۆجیای پاك و بە متمانەی تایوان لە ناو تەکنۆلۆجیای ناڕۆشنی چین دا بتوێنەوە کە لەسەر بنەمای کۆپیکردن و کواڵێتی نزم دامەزراوە. توانای سەربازی چین لە چەندایەتیدا یان لە ڕووی ژمارەوە لەگەڵ تایوان بەروارد ناکرێت، بەڵام لە ڕوی چۆنایەتییەوە، سیستەمی بەرگری تایوان لە ئاستێکی زۆر بەرزتردایە بەبەراورد لەگەڵ چین، تایوان ٣٠٠ هەزار سەربازی مەشقپێکراوی ئامادەی هەیە، خاوەنی سەدان فڕۆکەی پێشکەوتووی دروستکراوی ئەمریکاو کۆریای باشورە، سەدان سەکۆی موشەکی بەرگری ئاسمانیی و زەمینی و دەریایی هەیە کە بەبێ پاڵپشتی ئەمریکاش، دەتوانێ بەرگری گەورە بکات، ئیرادەو مۆراڵی تایوانییەکان زۆر بەرزەو دەڵێن دەمرین بەڵام تەسلیمی چین نابین، لەبەرئەوە چین ئامادەی ئەو شەڕە نیە کە پێشبینی دەکرێت قوربانییەکانی بگاتە چەندین ملیۆن ئەمە لەکاتێکدا ئەگەر ئەمریکا بێدەنگیی هەڵبژێرێت. بەڵام هەرکاردانەوەیەك یان هەر پشتیوانییەکی سەربازی ئەمریکا بۆ تایوان، کارەساتێکی زۆر گەورەتری لێدەکەوێتەوە، لە ڕووی ئابوریشەوە ئەمریکا دەتوانێ گەمارۆی چین بدات و سنوری دەریایی لە ژاپۆنەوە تا ئێندۆنیزیا لێ دابخات، چین نایەوێت هەڵەی ١٩٤١ی ژاپۆن دوبارە بکاتەوە چونکە تا ئێستاش زۆرینەی سوتەمەنی چین لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستەوە بە تەنگەی مەلاکای ئێندۆنیزیادا دەگاتە چین کە لەژێر کۆنترۆڵی تەواوی ئەمریکا دایە!

دڵسۆز حەمە-  ئەندازیاری تەلارسازی وێنەیەكی خۆت لە پاڵ بورجی (ئیڤڵ)دا بەسە كە نیشانی بدەیت  لە پاریس بویت، وێنەیەك لەپاڵ (قەوسی سەركەوتن)  دابنێیت  ئەوە  دەزانرێت  كە لە پاریس  بویت  لە شەقامی شانزلیزیە، لە مەیدانی شارل دیگول!!  لەپاڵ پەیكەرە بەرزو زەبەللاحەكەی (سەركەوتندا) وێنەیەك بگرە دەزانن لە ئەمێركایت، وێنەیەك لە تەنیشتی كەعبەی پیرۆزدا مانای تۆ لە حەج‌و عەمرەیت لەشاری مەككە، لە سعودیە، وێنەیەك لە تەنیشت  (ئەیا سۆفیا) ئاماژەیە تۆ لە ئێستانبوڵیت لە توركیا، وێنەیەك بەسەر (بورجی خەلیفە)دا بڕوانێت مانای تۆ هایت لە دوبەی، وێنە لە پاڵ  پەرستگای (ئەنگۆر فات) مانای لە كامبۆدیایت، وێنەی خۆت لەنزیك  ئەخانەی ئۆپرایە كە لەسەر شێوەی بەلەمی چارۆكەدار دیزاینكراوە دەزانرێت  لە ئوسترالیایت، وێنەیەك لە پاڵ كڵێسای (سەگرادە فامیلیا) دەزانرێت تۆ لە بەرشلۆنەیت لە ئیسپانیا.. هەتا دوایی ئەو تەلارو كاتدراڵ‌و مزگەوت‌و مەیدان‌و  سەنتەرو پەیكەرو گۆڕستان‌و تاوەرو تەلارانەی كە بونەتە ناسنامەی وڵات‌و كۆمەڵگاو كەلتورو نیشتمانێك. تەلارسازی‌و هونەری تەلارسازی تەنها ڕەهەندێكی فیزیكی ئەندازەیی نیە، بەتەنها دروستكردنی فەزایەك نیە بۆ ژیان‌و بەكارهێنانی تایبەت‌و گشتی، فەزایەك نیە بۆ پاراستنی مرۆڤ‌و بەكارهێنانی بۆ وەزیفە جیاوازەكانی ژیانی گشتی، بەڵكو تەلارسازی هەڵگری ڕەهەندی كەلتوری‌و ئابوری‌و مێژوویی‌و فەرهەنگی‌و ئینسانی زۆر گرنگە، تەلارسازی یەكەمین بەریەككەوتنی غەریبەكانە بەكۆمەڵگایەك، یەكەمین خۆنمایشكردنی فەرهەنگ‌و كەلتورو دۆخی ئینسانی كۆمەڵگاكانە بەڕووی دەرەوە. فۆرم‌و شێوازە ئەندازەییەكان، ئەستون‌و قوببەو دیوار منارەكان، هەموو ئەو پێكهاتە فیزیكی‌و ئەبستراكتانە دەشێت زمانێكی  ژیاری‌و فەرهەنگی تایبەت بێت لە ژینگەو كەلتورو شێوازی بیركردنەوەو شێوازی ژیانی كۆمەڵگایەكی تایبەت، تەلارسازی پەیوەندییەكی راستەوخۆی بە مرۆڤ‌و قۆناغەكانی گەشەكردنی ژیانی مرۆڤەوە هەیە، بۆیە ئەمیش وەكو هەموو پێدراوێكی فەرهەنگی‌و ئابوری‌و ئینسانی بە قۆناغی جیاوازدا تێپەڕیوە، هیچ پێدراوێكی فەرهەنگی وەكو تەلارسازی كاردانەوەی ڕاستەوخۆی نیە بۆ گۆڕانی فەرهەنگی‌و ئابوری كۆمەڵگا، هەربۆیە ئەم هونەرە لە سەرەتاكانی دروستبونی  كۆمەڵگای مرۆڤ، لە سەرەتای دۆزینەوەی كشتوكاڵ‌و دروستبوونی تیرەو كۆمەڵگەی بچوكی مرۆڤ، لە سەردەمی پێش مەسیح‌و پاشان هاتنی ئایینەكان، سەردەمی ڕێنسیانس‌و قۆناغی شۆڕشی ئابوری، مۆدێرن‌و پۆست مۆدێرن‌و هەتا ئێستا كە قسە لەسەر دروستكردنی تەلاری دێجیتاڵ‌و شارو گوندی دیجیتاڵیە، لەهەموو ئەو قۆناغانەدا هونەری تەلارسازی  بەر گۆڕانەكانی سەردەمی  خۆی كەوتووەو  وەڵامی بە پێداویستییە ئینسانی‌و ئابوری‌و فەرهەنگی‌و فیزیكییەكانی سەردەمەكەی خۆی داوەتەوە. تەلارسازی ئەگەر لەسادەترین مانادا، دیزاینكردنی فەزایەك كە وەزیفەی ماڵ‌و شوێنی ژیان ببینێت لە ئاستی  تاك‌و خێزاندا، ئەوا لە ئاستی گشتی كۆمەڵگاو لەئاستی فەرهەنگ‌و كەلتورەكاندا ڕۆڵیكی سیاسی‌و فەرهەنگی‌و ئابوری‌و تەندروستی‌و ژینگەیی گرنگ دەبینێت لە فۆرمۆلەكردنی خۆشگوزەرانی‌و ئاوەدانی‌و سەلامەتی‌و فەراهەمكردنی ژینگەیەكی فیزیكی‌و ئینسانی، هەمان كات فەزایەكی گشتی بۆ پێكەوە ژیان‌و پیادەكردنی فەرهەنگی كۆمەڵگا. هونەری تەلارسازی وەكو هەموو زانستەكانی تر لەگەڵ گۆڕانە ئابوری‌و زانستی‌و ژینگەیی‌و كۆمەڵایەتییەكاندا گۆڕانی بەسەردا دێت، چەمكی نوێ، بەشی نوێ‌و تێڕوانینی نوێ بەرهەم دێنێت، چی وەكو دیزاین، چی وەكو تێگەیشتن بۆ چەمكی  شارو كۆمەڵگاو گەشەكردن‌و بیناكردن‌و خێزان‌و پێكەوەژیان. یەكێك لە بەشە هەرە گرنگ‌و فراوانەكانی زانستی تەلارسازی، نەخشەسازی شارەكانە،  شار وەكو پێدراوێكی ئاركۆلۆژی‌و ئابوری‌و كۆمەڵایەتی‌و مێژوویی‌و ئینسانی، شار وەكو جێگایەك بۆ كۆبونەوەو پێكەوەژیانی كۆمەڵێك هاوشاری بەجیاوازی فەرهەنگ‌و كەلتورو ئایین‌و شێوازی ژیانەوە، بەجیاوازی  ئاستی ئابوری‌و كۆمەڵایەتی مرۆڤەكانەوە، لە دۆخێكی تەناهی‌و هارمۆنی‌و پێكەوەژیان‌و لێبوردەییدا، شارەكانیش جگە لەشێوازو هەڵكەوتەی تۆپۆگرافی (هێشویی، هێڵی ڕاست، بازنەیی، سەنتەر و دەوروبەرەكەی ..)و سروشتی ژینگە سروشتییەكەی، چەند فاكتەرێكی تر هەیە كە ناسنامەی شار  فۆرمۆلە دەكەن‌و دواجار هونەری تەلارسازی‌و شێوازی ئاوەدانكردنەوەی شارەكە ڕەنگدانەوەی ئەو ناسنامە تایبەتە   بەرجەستە دەكات‌و بەهێزتری دەكات، دەشێت شارەكان گەشتوگوزاری، ڕۆشنبیری، ئایینی، شاری ئابوری، سیاسی، یان چەند دانەیەك لەم ڕەهەندانە لەشارێكدا كۆببێتەوە، ئەنقەرە پایتەختی توركیایە، بەڵام ئێستانبوڵ پایتەختی فەرهەنگی‌و گەشتوگوزاری‌و ناسنامەی كەلتوری توركیایە، ئەمستەردام پایتەختی ئابوری‌و فەرهەنگی‌و ڕەمزی هۆڵەندایە، بەڵام لاهای پایتەختی سیاسییە. نەخشەسازی شارەكان، گرنگی دەدات بە فەراهەمكردنی گونجاوترین شێوازی بەكارهێنانی زەوی بۆ مەبەستە جیاوازەكانی نیشتەجێبون، خزمەتگوزاری گشتییەكان (فەرمانگە، نەخۆشخانە، قوتابخانە، ڕێگاوبان، باخچەو سەوزایی‌و ناوچەی كراوە ...هتد). ماستەرپلانی  شارەكان لەسەر بنەمای  زانستی ئاماری دانیشتوان، ڕێژەو ئاستی  گەشەكردنی ساڵانەی  دانیشتوان، دۆخی ئابوری‌و ستراتیژی ئابوری دەوڵەت لەو شارەدا هەروەها ئەگەری فەرامكردنی خزمەتگوزاری‌و ڕێژەی بەكارهێنانی زەوی،  بەرچاوگرتنی ستانداردە  جیهانییەكانی ژینگەپارێزی‌و فەراهەمكردنی  ژینگەیەكی  تەندروست‌و سەلامەت بۆ دانیشتوان، دیزاین دەكرێت. بەپێی ستانداردە جیهانییەكان تەنها 42٪تا 45٪ لەشارەكاندا بۆ نیشتەجێبون تەرخان دەكرێت، دیدو بۆچونی جیاواز هەیە لەسەر شێوازی بەكارهێنانی زەوی‌و  بەرچاوگرتنی ژینگەو هەمان كات فەراهەمكردنی شوێنی نیشتەجێبون بۆ هەموو تاكێك، تەلارسازی بەناوبانگی ئەمێركا (فرانك لوید ڕایت)، لایەنگری دروستكردنی  باڵاخانەی بەرز و هەوربڕەكان بوو هەتا زۆرترین پانتایی سەوزی لە سروشتدا بمێنێتەوەو كەمترین بینا لەسەر زەوی دروست بكرێت  !  دابینكردنی خزمەتگوزاری‌و ئامڕازەكانی خۆشگوزەرانی‌و حەوانەوە بۆ هاوڵاتیان‌و بەستنەوەی گەڕەكەكە جیاوازەكان بە خزمەتگوزاریەكان‌و بەیەكترەوە لە ڕێگای تۆڕی هاتوچۆی ئاسان‌و سەلامەت‌و بەردەست، تۆڕەكانی هاتوچۆ یەكێكن لەهەرە گرنگترین فاكتەرەكانی بوژانەوەو گەشەكردنی ئابوری‌و خۆشگوزەرانی لە شارەكاندا، دەستەبەركردنی هێڵی هاتوچۆ یەكێكە لەو فاكتەرانەی كە قەرەباڵغی شارەكان كەمدەكەنەوە، دەتوانرێت چالاكی‌و خزمەتگوزارییەكانیش دابەش بكرێن بە  قورنەی جیاوازی شار. ئەگەرچی تەلارسازی‌و نەخشەسازی شارەكان وەكو هەموو بوارەكانی تری ژیان، وەكو هەر یەك لە زانستەكان بەر ئەو گۆڕانكاریە خێراكان، بەر كرانەوەی كەلتورەكان‌و بەر جیهانگیری دەكەوێت، بەڵام هێشتا هەر شارێك پابەندە بە كەشوهەوای جوگرافی‌و سروشتی تۆپۆگرافی‌و دۆخی ئابوری‌و فەرهەنگی‌و كۆمەڵایەتی خۆیەوەو لە جێكەوتەی جوگرافی‌و فەرهەنگی‌و ئابوری خۆیدا  دەتوانێت  ناسنامەی  خۆی پارێزگاری لێبكات. ناپۆڵی شارێكی ئیتالییە، سان تۆرینی دورگەیەكی یۆنانییە، بەڵام دوبەی شارێكی   جیهانییە، شارێكە ناكرێت ڕەنگدانەوەی فەرهەنگ‌و كەلتورو شێوازی ژیانێكی تایبەت بێت بە ناسنامەیەكی تایبەتەوە بەڵكو شارێكە بە ناسنامەیەكی جیهانی، گوزارشت لە جیهان دەكات لەسەر زەمینێكی عەرەبیدا ! شارەكانیش  وەكو مرۆڤ‌و مێژوو و یادەوەریان هەیە، مرۆڤی بێ مێژوو، مرۆڤێكی بێئەسڵ‌و فەسڵە، بێ ڕەگوڕیشەیە، ڕۆحێكی شپرزەو بێمتمانەیە، دەستگرتن بە یادەوەری شارەكانەوە، بە  میراتی ئاركۆلۆژی‌و میعماری شارەكانەوە، بەو دیوار‌و بەردو خانوو تەلارو شەقام‌و پێدراوە فیزیكیانەوە كە مێژوو و یادەوەری شارێك‌و  كۆمەڵگایەك دەگێڕنەوە یەكێكە لە ئەركە ئەخلاقی‌و مێژویی‌و ئیدارییەكانی  دەسەڵاتی شار، یەكێكە لەو خاڵانەی كە لە ماستەرپلان‌و نەخشەسازی شارەكاندا دەبێت  زۆر بە گرنگییەوە لە بەرچاو بگیرێت‌و پارێزگاری لێبكرێت‌و دەشێت ئەم میراتییە كەلتوریانە ببنە سەرچاوەیەكی ئابوری‌و فەرهەنگی ڕاكێشان بۆ شارەكە، ئەوەی لە شارەكانی ئێمەدا ڕودەدات، خۆكوژییەكی فەرهەنگی‌و گەندەڵی‌و  پاشاگەردانی‌و بێباكی مرۆڤی كوردە بە دەسەڵات‌و كۆمەڵگاوە، جێگای نیگەرانییە ! بەدرێژایی ئەم ساڵانەی ئاوەدانی‌و ئەو ملیارەها دۆلارەی ڕژاوەتە كەرتی  بیناسازی‌و ئاوەدانكردنەوەی شارەكانەوە، دەتوانم بڵێم بەرەنجامی دیدێكی ستراتیژی‌و زانستی‌و ئابوری‌و تەنانەت ئەخلاقیشی نەبووەو نیەو ئامانج تەنها  كەڵەكەكردنی پارەی خەیاڵیە بە ئاسانترین، تاوانێكی مێژویی گەورەیە دەرهەق  بە ژینگەو بە پاشەڕۆژی  نەوەكانی داهاتوو. زەوی لە نەوت‌و گاز  زیاتر ڕەهەندی  نیشتمانی‌و نەتەوەیی‌و ئابوری خەتەرناكی هەیە لەسەر پاشەڕۆژی كۆمەڵگا، كە پێناچێت دەسەڵات دەركی بەم ڕاستییە كردبێت !

نەوزادی موهەندیس •    ئەم عێراقەی ئێستا كاتێك لەساڵی 1921وە دامەزرا لەلایەن دەوڵەتی ئینگلیزی داگیركەری ئەوكاتە و دەستڕۆیشتوی ئێستاشەوە وەك بڵێیت بەهەڵە دەستیپێكرد و هەر ئەم هەڵەیەشە كە تاكو ئێستا بەردەوامە و ئەم وڵاتەی كەناویلێنرا عێراق لە دەوامە و بازنەیەكی بۆشی مێژوویدا دەسوڕێتەوە و ناتوانێت هەنگاوێك بەرەو پێشەوە بنێت،بەهۆی لەلایەك دەستتێوەردانی دەرەكی ناوچەیی و دونیایی و لەلایەكی تریشەوە بەهۆی ململانێ‌ نەبڕاوە و ناڕەوا ناوخۆییەكانی نێوان نەتەوە و ئاین و مەزهەبەكانیەوە بەدرێژایی ئەم 100ساڵەی ڕابووردوو.بۆیە تائێستاش هیچ دەیە ساڵێك نەبوە كە جەنگێكی خوێناوی ماڵوێرانیكەر یان كودەتای سەربازی بەناوی شۆڕشەوە یەخەی گەلانی عێراق نەگرێت و بە خوێناویترین شێوازیش حومكڕانی نەكەن. •    ئەوەتا عێراق سەرەڕای دەوڵەمەندی لە سەروەت و سامانە سروشتی و مرۆییەكانی كەچی هێشتا لەڕیزی وڵاتانی هەژار و تازەگەشەكردوودایە كە لانی كەم دەبوایە ئێستا یەكێك بوایە لەوڵاتانی پیشەسازی  ناوچەیی و جیهانی وەكو توركیا و ئێران ،بەهۆی زەنگینی لەنەوت و غازی سروشتی وەكو دوو سەرچاوەی گرنگی وزە و خاك و ئاوی بەپیتیەوە.بەڵام بەهۆی سیاسەت و سەركردە سیاسیەكانیەوە و جۆری حومكڕانیە تاكڕەو و خۆسەپێنە ئاینی و مەزهەبیەكانەوە بۆتە یەكێك لە هەژارترین و بێكارترین و گەندەڵترین وڵاتی ئەم  سەردەمە. •    لەماوەی ئەم 100 ساڵەی ڕابووردوودا و هەر لەسەرەتاوە عێراق بەو هەموو نەتەوە و ئاین و مەزهەبە جیاوازانەوە  نەیانتوانیوە كە حوكمڕانی خۆیان بكەن،ئەوەتا نە پادشاكانی خەڵكی ئەم وڵاتە بوون و نە كاربەدەستە دەستڕۆیشتوەكانیشی خەڵكی عێراق بوون، بەڵكو هەموانیان لەدەرەوەی سنورەكانی عێراقەوە هاتوون و هەژموون و دەسەڵاتی خۆیان بەكارهێناوە بەباش و خراپ حوكمڕانی ئەم گەل و وڵاتەیان كردوە . ئەوەتا هەر لەسەرەتاوە عێراق لەلایەن خاتونێكەوە براوە بەڕێوە یان نەخشەدانەر و هەڵسوڕێنەری كاروبارەكانی بوە و ڕۆڵی گەورەی هەبوە لەدامەزراندنی ئەم دەوڵەتە و دواتریش دروستكردنی دامودەزگای دەستوری و یاسایی و حوكڕانیەكانی  دروستكردوون كە تائێستاش باسو خواسی زۆری  دەربارەی دەكرێت و مشتومڕی گەرمی لەسەرە.ئەویش خاتوو ((گێر ترود بێڵ))ی بەریتانیە 1868-1926 وەك لێكۆڵەر و گەڕیدە و زانای شوێنەوارناسی و شاخەوان هاتۆتە عێراق لەساڵی 1914وە لەگەڵ دەستپێكی جەنگی جیهانی یەكەمەوە و دواتر وەك ڕاوێژكاری مەندوبی سامی بەریتانی سێر بێرسی كوكس كاری كردوە لەساڵانی بیستەكانی سەدەی بیستدا و ڕۆڵی بەرچاوی هەبوە لەدوای جەنگەكەوە لە عێراقدا و بەڕادەیەك لای عێراقیەكان بە ((خاتوون)) ناوی براوە و زۆرێكیش وەك جاسوسێكی بەریتانی لێیان ڕوانیوە.ئەو خاتوونە ڕۆڵ و كاریگەری گەورەی هەبوە لەسەر سیاسەت و پلان و بڕیارەكانی بەریتانیای عوزمای ئەوكاتە و لەسەر داڕشتنی سیاسەت  بۆ ئایندەی عێراق لەناوچەكەدا.ئەم خاتونە پێشنیازی دامەزراندنی مەجلیسی تەئسیسی دەوڵەتی عێراقی كردوە((پەڕلەمان)) بۆئەوەی شا فەیسەڵ بێنن و بیكەنە مەلیكی عێراق.بۆخۆشی وەك زانایەكی شوێنەوار ناس ڕۆڵی گەورەی هەبوە لە دامەزراندنی ((مۆزەخانەی عێراقی))  كەتاكو ئێستاش هەرماوە.ئەم خاتونە هەرچەندە ڕۆڵی نێگەتیفی هەبوە بەرامبەر كورد و دەسەڵات و حوكمڕانی مەلیك مەحمود و ڕێگریش بوە لە دامەزراندنی حوكمڕانیەكی كوردی لەم هەرێمی كوردستانەدا و گەلێك كێشەی بۆ دەسەڵات و حوكمڕانیەكەی مەلیك مەحمود دروستكردوە.بەڵام لە مێژووی عێراقدا ناو و ناونیشانێكی گەورە و دیارە و كەس ناتوانێت پشتگوێی بخات.ئەم خاتونە هەر لەعێراقدا كۆچی دوایی كردوە و لە گۆڕستانی باب المعڤم لەناوەڕاستی شاری بەغداد نێژراوە و ڕێوڕسمی بەخاكسپاردن و ناشتن و پرسەكەی زۆر شكۆمەندانە بوە و تەنانەت مەلیك فەیسەڵ بۆخۆی بەشداری تیادا كردوە. •    وەك بڵێی مێژوو خۆی دووپات دەكاتەوە،ئەوەتا دوای 100ساڵی ڕێك خاتونێكی بیانی تر هاتۆتە عێراق و بەچالاكی و كار و كردەوەكانی و جموجۆڵ و چالاكیەكانی سەرنجی هەموانی بۆلای خۆی ڕاكێشاوە  و وەك مسز بێڵ بۆتە ناوێك و كارەكتەرێكی سەرەكی لەسەر گۆڕەپانی سیاسی عێراقدا و هەموان بەسەركردە سیاسی و حوكمڕانیەكانەوە لە بەغداد و هەرێمی كوردستانیش گوێی بۆدەگرن و ئامادەی كۆبونەوەكانی دەبن و پرس و ڕاوێژیشی پێدەكەن.ئەو خاتونەش  مسز((جەنین هێنیس بلاسخارت))ی تەمەن 49 ساڵی هۆڵەندەیە كە لەدایكبووی 7/4/1973 و خێزاندارە لەساڵی 2003وە و لەژیانی سیاسی خۆیدا گەلێك پلە و پۆستی باڵای وەرگرتوە لەهۆڵەندا وەك ئەندامی پەڕلەمانی هۆڵەندا لە ساڵانی 2010-2012 و2017-2018 و وەزیری بەرگریش بوە لە 2012-2017 كەسەر بەحیزبی گەل لەپێناو ئازادی و دیموكراسیدایە و پێشتریش بۆتە ئەندامی پەڕلەمانی ئەوروپا لەساڵانی 2004-2009 و 2009-2010 و لەساڵی 2018شەوە لەلایەن ئەمینداری گشتی نەتەوە یەكگرتوەكانەوە  ئەنتۆنیۆ گوانتێرێسەوە دیاریكراوە بەنوێنەری نەتەوە یەكگرتوەكان لە عێراق. لە ئێستادا ئەم خاتونە ڕۆڵی گەورەو بەرچاو دەگێڕێت لەپێناو چارەسەركردن و كەمكردنەوەی كێشە و گرفتە سیاسیەكان و ململانێ‌ ناوخۆییەكانی عێراق و ڕۆژ نیە سەردانی سەركردە و لایەنێك نەكات و وەك دەڵێن قاچێكی لەهەرێمی كوردستانە و قاچەكەی تری لە بەغدادە و لەنێوان هەردوولادا هاتوچۆی گەرموگوڕ دەكات بۆ نەهێشتن و كەمكردنەوەی ناكۆكی و گرفت و كێشە قورسەكانی نێوانیان و تاڕادەكیەكی باشیش سەركەوتوو بوە. لەناو عێراق خۆشیدا  هاتوچۆی مەكوكی دەكات لە نێوان هەموواندا  هەر لە مەرجەعە باڵاكانی شیعەوە لەنەجەف و سەركردە سیاسەیەكان لە حەنانە و بەغداد و  وەك دەڵێن بۆتە داشە هارەی یاری و گەمە سیاسیە نەبڕاوەكانی عێراق. لەنێوان عێراق و وڵاتانی ناوچەكەشدا كە كاریگەری و دەستێوەردانیان هەیە لە عێراقدا لە ئێران و توركیا و كەنداویەكاندا بەبەردەەوام سەردانی مەكوكی دەكات بۆ كەمكردنەوەی هەژموون و كاریگەریان لەسەر عێراق و عێراقیەكان. •    ئاشكرایە ئەوەی لەسەر كاری نوێنەری نەتەوە یەكگرتوەكان یان تەواوی ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكان زانراوە كە هیچ كێشە و گرفتێكی دونیایی چارەسەرنەكردوە و هەمیشە لەپێناو پاراستن و چەسپاندنی ئاشتیدا كاتی زۆری خایاندوە و لەبەرئەوەی بڕیارەكانیشی مولزەم نین زۆرجاران بەگوێشیان نەكردوە.بەڵام بەهەق ئەم خاتونە هۆڵەندیە لەماوەی 2018وە تاكو ئێستا بە كار و چالاكیە بەردەوام و بەرچاوەكانی، خۆی كردۆتە كاراكتەرێكی دیاری سەر شانۆی سیاسی عێراق و لەكاتی تەنگژە و گرفتەكاندا سەردانی هەموان دەكات و دۆخەكان هێوردەكاتەوە و پێشنیاز و ڕای گونجاویش پێشكەش دەكات و بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ و بوێرانەش هەموان بەزمانی دایك ((كوردی و عەرەبی)) ئاگاداردەكاتەوە لەمەترسیەكان و ئاڵنگاریەكانی ئێستا و ئایندە بۆسەر عێراق و هەرێمی كوردستان لەسایەی گۆڕانكاری و ململانێ‌ سیاسیەكانی ناوچەكە و دونیاشەوە. •    بەم شێوەیە عێراق بە كوردستانیشەوە،لەئێستادا و دوای 100ساڵ خاتونێكی بیانی هاوشێوەی مسز بێڵی بەریتانی  كاروبارەكانی بەڕێوەدەبرێت و ڕۆڵی گەورە دەگێڕێت. خۆشبەختانەش ئەم خاتونە بەپێچەوانەی مسز بێڵەوە نێوان و پەیوەندی و دۆستایەتی  لەگەڵ كورد زۆر باشە و حەزدەكات ئەم ئەزمون و حوكمڕانیە درێژە و بەردەوامی هەبێت  بەوەی كە حوكمڕانیەكی ساغڵەم و تەندروستی دیموكراسی و پڕاوپڕ لە ئازادیەكان و دادپەروەری  بێت دوور لەگەندەڵی و ململانێی ناڕەوا و هەمیشە ئامۆژگاری هەموان دەكات بۆكەمكردنەوەی كێشەكان و چارەسەركردنیان لەنێوخۆیاندا و پاراستنی هەموو ئەو دەسكەوتانە وەدەستهاتوون و دووربكەونەوە لەمملانێ‌ ناوخۆییەكان . بۆیە بەهەق ئەم خاتونە بۆتە كاراكتەرێكی دیاری ئەم قۆناغە هەرچەندە وەك مسز بێڵ نمایندەی گەورەترین وڵاتی سەردەمیش ناكات و پاڵپشت و پشتیوانی بەهێزیشی نیە وەكو ئەو.بەڵام بەكاروكردەوەكانی خۆی كردۆتە خاتونێكی دیار و گەشاوەی عێراق.بەهیوای ئەوەی دوای 100ساڵ لەسەر دەستی ئەم خاتونەدا عێراقێكی نوێ‌ و كۆمارێكی نوێی ئازادی و دیموكراتی و هاوڵاتیبوون بچەسپێنرێت و عێراق بەهەرێمی كوردستانیشەوە گەشە و ئاوەدانی بەخۆوە ببینێت و چیتر ڕووباری خوێن و فرمێسكی 100ساڵەی ڕابووردوو بەردەوام نەبێت.و هەموان لەو گێژاوە نەبڕاوەیە و لەو هەڵە سیاسیەی سەرەتا ڕزگاریان ببێت.  

جەعفەر عەلی    کۆمەڵگەی ئێمە پڕیەتی لە وەهم، وەهمی دینی، وەهمی سیاسی و حیزبی، وەهمی ئاغای گەورە، شێخی پیرۆز، باوکی ڕۆحی، سەرکردەی فریادڕەس و بێهاوتا. وەهم جگە لەوەی بەشێکی گرنگ لە ژیانی ئینسانی ئێمەی داپۆشیوە، هەندێجاریش مرۆڤ بە ڕۆچوون لە ناو وەهمەکانیدا خۆی لێدەگۆڕێ بە سوکرات و ئەفلاتون و ئەرستۆ، هەندێکی دی، چ لە ناو سیاسییەکان، چ لە ناو ڕۆشنبیران و نووسەراندا، وەهم توشی ئیگۆیەکی کوشندەی کردوون و پێیانوایە لە بەرزیدا جێگەیان گرتووە و سەیرکردنیان بۆ دامێن وەک خڵتەی کۆمەڵگە نەبێت هیچی دیکە نییە.     وەهم بریتی نییە لە خەیاڵ، وەهم ماسکێکی ساختەی حەقیقەت و ئەنجامەکەیشی هەمیشە نائومێدکەرە، هەرچی خەیاڵە لە ڕێی بیرکردنەوە و ڕامانەوە، دەشێ بەرەو داهێنان و قوڵبوونەوە لە دونیای نوێ و سەرکەوتنمان بەرێت. وەهم سەرابێکە پەیوەندییەکی گرنگی بە واقیعەوە نییە، هەر خەون و خەیاڵێکیش لەسەر وەهم هەڵبچنرێت، جگە لە بەخشینی دەستکەوت و ئومێدی وەهمی، هیچی دیکەی لێسەوز نابێت. وەهم کۆی ئەو بینین و بیرۆکە و خورافاتانەیە، کە مرۆڤ بەبێ هیچ بنەمایەکی واقیعی، لۆژیکی، عەقڵی و زانستی، باوەڕ بە ڕاستیبوونیان دێنێت. کێشەی وەهم ئەوەیە، توانای بینینی دیوی دووەمی جیهانی نییە، هەوڵدەدات تەنیا یەک دیو و یەک ڕووی جیهانمان پێشانبدات، جیهانێک کە دەیخوازین، دەمانەوێت و دڵخوازی خۆمانە.     یەکێک لە ترسناکترین جۆرەکانی وەهم، وەهمی سیاسییە. وەهمی سیاسی، بریتییە لەوەی گروپێک لە خەڵک پێیانوایە، بەبێ گەڕانەوە بۆ واقیع و مەرجە بابەتییەکان، بەبێ لەبەرچاوگرتنی بەها مرۆییەکان، هێزی ئەوەیان دەبێت واقیع لەسەر بنەمای ئارەزوو و خواستی خۆیان، یان بەگوێرەی هۆشیاری ساختەی خۆیان بە مێژوو، دروستبکەنەوە. لە دوای ڕاپەڕینەوە بۆ ئێستا، دەتوانین دەیان نموونەی ناو کایەی سیاسی و ڕۆشنبیری، بەشی هەرە گەورەی ئەو یادداشتە سیاسییانەش بهێنینەوە، کە لە ناو ڕووبەرێکی بەرینی دۆزەخی و ناشیریندا، سەرڕێژن لە وەهمی دروستکردنی مرۆڤی پاک، ئاشتیخواز، نیشتیمانی و فریشتەیی.  گرفتی سەرەکی کەسانی ئاڵوودە بە وەهم، دابڕانە لە بیرکردنەوە و خەیاڵ، بیرنەکردنەوە و بێ خەیاڵیش مرۆڤ بەرەو بەرگری لە بەردەوامێتی وەهم و درێژەدان بە ژیان لە ناو وەهمدا دەبات.            وەهمی مرۆڤی ئێمە بابەتێکی سیاسی، کۆمەڵایەتی و سایکۆلۆژی سادە و ئاسایی نییە، وەهمێکە لە سەردەمی جیاواز و لە سیاقی کۆمەڵایەتی جیاوازدا بە زمانێکی تازەترەوە دێت و گوتارێکی دیکەی ئیگۆسازی پێشکەش دەکاتەوە. وەهمی ئێمە لە هیچ سەرچاوەیەکی راستەقینەی بوونەوە سەرچاوەی نەگرتووە، وەهمێکە لە نەبوون و بەتاڵییەوە هاتووە، لە خەیاڵێکی ئیگۆساز و مێشکێکی بەتاڵ و پوچەوە خۆی لێبووە بە بوونێکی ڕاستەقینە. لەم سەرزەمینی وەهم و خەیاڵە شێواوەدا، مرۆڤی نائاگا بە سیاسەت و زانستی سیاسی، مرۆڤی ناهۆشیار بە ململانێ و دۆخی کۆمەڵایەتی، خۆی لێدەگۆڕێت بە مەکیاڤیللی و رۆسۆ و کیسنجەر، کۆلکە خوێندەواریش خۆی لێدەبێت بە هیگڵ و مارکس و نیتشە، سیاسییە خێڵەکی و پۆپۆلیستەکانیش، هنتگتن و فۆکۆ و گاندی و ماندێلا بە شاگرد ناگرن.     ترسناکی عەقڵی مرۆڤی ئێمە بە تەنیا لەوەوە نایەت، کە لە وەهمێکی قوڵدا دەژی، بەڵکو لەوەشەوە دێت کە وەهمی لێگۆڕاوە بە حەقیقەتێک و ژیانی ڕاستەقینە. گوتاری حەماسی و میلیتاریستی حیزب و سەرۆکی حیزب لە شێوەی پسولەی لێخوشبوونی پاپاکانی سەدەکانی ناوەڕاست وەک تێپەڕاندنی دۆزەخ بەرەو بەهەشت دەبینێت. گوتاری ڕۆژانەی بەتاڵ، زبر، بێ ناوەرۆکی سیاسی و قۆڵبادانی یەکدی، لێدەبێت بە پەیام و کارنامەی سیاسی و ستراتیژی پیرۆز، بێئاگا لەوەی بەشێکی گرنگی هاوار هاوار و قڕەقڕ، بە قڕەقڕەکانی ناو دامەزراوەی پەرلەمانیشەوە، بۆ داپۆشین و پینەکردنی بابەتێکی دیکەیە، بابەتێک وەک پاڵنەرێکی کۆمەڵایەتی و سایکۆلۆژی، لە ناو قوڵایی و ناوەوەی کەسی قڕەقڕکەردا ناچار بە هاوار هاوار و دەنگەدەنگی دەکات، بابەتێک لە نەبوونیدا، جەوهەری بوونە ڕاستەقینەکە، حەقیقەتی بوونە ئەسڵییەکە، بە ڕووتی دەکەوێتە بەر ڕوناکی. لێرەوە بۆ شاردنەوە و داپۆشینی بێهێزی پێگەی کەسی قڕەقڕکەر، پێویستدەکات تەمێکی ئەستور بەسەر ڕووی ڕوناکییەکەدا دروستبکرێت، تەمێک بۆ ئەوەی ڕوناکییەکە لێڵ و تەماوی بکات و گروپە کۆمەڵایەتییە سادەکان هێزی بینینی جەوهەر و ناوەرۆکی کەسی قسەکەر لە دەست بدەن، چونکە هەموو ئەوانەی هاوار هاوار و قڕەقڕیان وەک بنەما و پرەنسیپ وەرگرتووە، لە ڕێی سادەگۆیی و شۆڕبوونەوە بۆ ناو عەقڵی عەوام نەبێت، مەترسی سفربوونەوەیان لە ڕووی سیاسی و کۆمەڵایەتییەوە لەسەر گەورەتر دەبێت.     بابەتێک گرنگە بۆ هەمووان ڕوون بێت، دەنگەدەنگی بێ فیکر، هاوار هاواری پۆپۆلیستانە، قڕەقڕی بێ مەعریفەی سیاسی و مێژوویی، لە هیچ پنتێکییەوە نامانباتەوە ناو دونیای گۆڕانکاری سیاسی و کۆمەڵایەتی و تێپەڕاندنی دۆخی باو، لە هیچ شوێنێکی دونیاشدا هاوار هاواری بێ زانیاری و بەتاڵی مەعریفی، بەرهەمێکی گرنگی بۆ ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتی کۆمەڵگە و بەرینکردنەوەی ئازادی و مافی ئینسان نەهێناوە. ئەگەر دەسەڵاتی سیاسی نەخۆش لە ڕێی بێدادی کۆمەڵایەتی، بێبەهاکردنی پیرۆزییەکانی نیشتیمان، گەورەترکردنەوەی ڕووبەرەکانی گەندەڵی و سەپاندنی هەژموون بەسەر کۆی کایە جیاوازەکانی ژیاندا، زەبری کوشندە لە کۆمەڵگە، بەهای مرۆیی و نەتەوەیی دەدات، ئەوا ئۆپۆزیسیۆنی قڕەقڕکەر، بێ فیکر و خەیاڵیش دیوی دووەمی هاوکێشە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکە تەواو دەکات، لە شێواندن و هەڵوەشاندنەوەی مرۆڤ و خراپ بەکارهێنانی بێزاری و ناڕەزایەتی کۆمەڵایەتیدا، لە ڕووی ستراتیژی سیاسی و نەتەوەییەوە، کۆمەڵگە بەرەو وێرانەیەکی دی و فۆرمێکی دیکە لە نائومێدی و هەڵوەشان دەگوازێتەوە.    کاتێک سەرۆکی حیزب قسە دەکات، بەیاننامە دەردەکات، ڕێنمایی سیاسی، کۆمەڵایەتی و ئیداری بڵاودەکاتەوە، لەو کاتەدا سەرۆک هەر خۆی لە وەهمی گەورە و ئیگۆی قوڵی خۆیدا ناژی، بەڵکو مێگەلیش بە باوەشێکی تەواو کراوەوە پێشوازی لە وەهمی سەرۆکی پیرۆز دەکات، لە ملکەچی و خۆونکردندا دەچێتەوە ناو هەمان وەهم و، بێ ئەوەی بیربکاتەوە لە ناو ڕووبەرەکانی وەهمی باڵادا وەک مرۆڤێکی بێ ئیرادە و چەماوە دەردەکەوێت، بە مانا وەهمێک لە بڵندییەوە دیالۆگ لەگەڵ ڕووبەرێکی گەورەتری وەهم لە دامێندا دەکات، ئەوەیش وا دەکات وەهمی باڵا بژی و بەردەوام بێت لە بەرهەمهێنانی وەهمی تازە و شۆڕکردنەوەی بۆ خوارەوە، ڕووبەرە کۆمەڵایەتییە گەورەکەی وەستانەوە لە پشت وەهمی باڵایە.      سەرۆک بڕیاردەدات گەندەڵی بنبڕ بکات، گەندەڵکاران سزای سیاسی و یاسایی بدات، بێگومان ئەمانە ئەگەر بکرێن کاری باش و قسەی جوان و جێگەی دەستخۆشین، بەڵام دەزانین دروشمی کۆن و سواون. دوای پەیامەکەی سەرۆک، مێگەلی ئاڵوودە بە وەهمی باڵا بۆ تەنیا یەک چرکەساتیش ئامادەیی تێدا نییە چاوێک بە باڵای خودی سەرۆک، خێزان و بنەماڵەی سەرۆک و دەوروبەریدا بگێڕێت، کەمترین ئامادەیی ئەوەی تێدا نییە، تەنانەت سەرنجێکی شەرمنانەش لە مرۆڤە رۆبۆتییەکانی چواردەوری مێزی کۆبوونەوەی سەرۆک بدەن و بپرسن: سەرۆکی هێژا، بنبڕکردنی گەندەڵی لە کورسی هەرەباڵای دەوری ئەم مێزە ڕاقییەوە تا دوا کورسی دەوروبەرت دەست پێدەکات، سەرۆک هیچ کەسێک بێ پشتیوانی ڕاستەوخۆی ئێوە و ئەو دەوروبەرەت، هێزی نە تەنیا سەرپێچی یاسایی و زیادەڕەوی بۆ سەر ژیان و موڵکی گشتی نییە، بەڵکو توانای بیرکردنەوە لە وەها بابەتێکیشی نابێت. سەرۆک، ئیدی جیاوازی نییە، سەرۆک قاتی ئیتاڵی و ریبات دەپۆشێ، یان قاتی کوردی و جامانە، هیچ مەکە، تەنیا بۆ یەکجار بە دەروونێکی ئارام و ویژدانێکی نیشتیمانی  زیندووەوە چاوێک بە جەستەی ڕوشاوی خۆت، خێزان و بنەماڵە سیاسییەکەت و چواردەوری مێزەکەتدا بخشێنەوە و وەک وردبینێکی بە پەرۆش بۆ پرسی کۆمەڵگە و نەتەوەکەی، دەستێک بە نێو گیرفان و موڵک و سامانەکانیاندا بگێڕە، بزانە هیچ موچەیەک لە توانایدا دەبێت گیرفانی هێندە قوڵ و موڵک و سامانی هێندە گەورە کۆبکاتەوە، بزانن هیچ کەسێک بە تەنیا موچەیەکی دیاریکراوی مەکتەب سیاسی و سەرکردایەتی، وەزیری و پەرلەمانتاری، پارێزگار، سەرۆک شارەوانی، قائیمقام و بەڕێوەبەری ناحیە و ئاوەدانکردنەوە و هەر پۆستێکی دیکە، دەتوانێت موڵکی هێندە گەورە و سامانی زەبەللاح کۆبکاتەوە. بزانن بە درێژایی مێژوو، هیچ مافیایەک، هێندەی حیزبی کوردی و کاستە سیاسییەکانی، لەسەر حیسابی گیرفانی گشتیدا، گیرفانی تایبەتی خۆیان و خێزانەکانیان پڕ کردووە.     سەرۆکەکانی ئێمە پێدەچێ بە هەمان میتۆد و چیرۆکی ئەو مامۆستا ئاینییە کاربکەن، دەڵێن، ڕۆژێک لە مینبەری مزگەوتەوە مامۆستایەکی ئاینی بە حەماسێکی زۆرەوە ئامۆژگاری خەڵک دەکات، ئەوەی دوو نانی هەیە یەکی بکاتە خێر، ئەوەی دوو کراسی هەیە دانەیەکی ببەخشێت... . کاتێک ژنی مەلا گوێی لەم قسانەی هاوسەرەکەی دەبێت، لە هەر شتێکی دوو دانەیی مەلادا، دانەیەکی دەبەخشێت. دوای ئەوەی مامۆستا دەگەڕێتەوە بۆ ماڵەوە، کاتێک داوای کراسێکی خۆی دەکات، مەلاژن دەڵێت گوێم لە ئامۆژگارییەکانی تۆ بوو مامۆستا، بۆیە لە هەر شتێکی دوو دانەت هەبووبێ، دانەیەکیم بەخشیوە، واتە ئەو کراسەی داوای دەکەیت بەخشیومە. مەلا توڕە دەبێت و دەڵێت؛ ئافرەت  خۆ من قسەم بۆ خۆمان نەکردووە، لەگەڵ ماڵی خۆم نەبووە، ئامۆژگاری خەڵکم کردووە و قسەم بۆ ئەوان کردووە. دیارە سیاسییەکانی ئێمەیش بەگوێرەی میتۆدی ئەم مەلایە دەیانەوێت گەندەڵی و دەستدرێژی بۆ سەر موڵک و سامانی گشتی ڕابگرن. سەرۆک، لە هەر ڕەنگێکی، لە هەر دەنگێکی، لە هەر ئاستێکی بەرپرسیارێتیدایت، ئەگەر بڕیارتدا گەندەڵی بنبڕ بکەیت، تکایە موڵک و سامانەکەی خۆت، خێزان، بنەماڵە و مافیاکانی دەوروبەرت بیرنەچێت.     دیڤید هیلبرت دەڵێت: "ژیان بەبێ تێپەڕاندن و جێهێشتن بەردەوام نابێت". ئەگەر سەرۆکەکانی ئێمە بڕیارە چاکسازی بکەن و سزای گەندەڵکاران بدەن، بە دڵنیاییەوە کارێکی یاسایی، نیشتیمانی و ئەخلاقی گەورە دەکەن، بەڵام کار و هەنگاوێکی لەم جۆرە بەبێ جێهێشتن و تێپەڕاندنی ئەم گاڵتەجاڕی و وەهمە ناشیرینە نابێت، کە فیگەرە سیاسی و حیزبییەکانی ئێمە (٣٠) ساڵی تەواوە لە پوچێتی ئەم دروشمە وەهمییەدا، دروشمی دژایەتی گەندەڵی و لێپرسینەوە و سزادانی گەندەڵکاران، مێگەلێک بەرەو وەهمی قوڵتر و گەورەتر دەبەن. مێگەلێک وەک نیتشە دەڵێت: "لە ترسی ئەوەی لە ژیانێکی تەواو خاڵی لە هەر مانایەک بژین، دەستیان بە هەندێ مانای بۆشەوە گرتووە".                                 

سیروان حەمەڕەشید  سەرەتا گرنگە چەند پرسیارێک لەسەر ڕۆڵ و ئەدای کاری حیزبایەتی  بکەین بڵێین .. ئایا لەکوێ و لەکام سیستمی دیموکراسی  و خاوەن دامەزراوەی دەستووری  و دەوڵەتداریدا هەبووە حیزب هەرچی  داهات و سەروەت و سامانی گشتی هەیە  دەستی بەسەردا گرت یبێت و بەمنەت و خێری خۆی بەشێکی کەم بداتەوە خەڵک و موچەخۆرەکانی؟ یان  ئەوە هەر حیزبە و لەنێو حیزبشدا ئەشخاسی سیاسی خاوەن میلشیا و هێزی چەکداری بن و هێزەکانی ئاسایش و پۆلیس لەژێر و فەرمان و کۆنترۆڵی حیزبدا بێت؟ یان ئەندامانی مەکتەب سیاسی و سەرکرداییەتی خۆیان لەسەروی حکومەت و یاساوە ببنێتەوە و دەزگای زانیاری  و پاراستنی تایبەت بەخۆیان هەبێت و بۆ ترساندنی خەڵک و نەیارەکانی شەقاوە و چەقۆکێش بەربدەنە گیانی هاوڵاتییەکانی؟ یان لەکوێ دونیادا هەبوو  بەرپرسی باڵای سەربازی حیزبی تەعدا و دەستدڕێژی بکاتە سەر زەوی وزاری دەوڵەت و موڵکی گشتی وەک موڵکی تایبەتی و شەخسی مامەڵەی پێوە بکات و تەرکیزی لەسەر  ئەو جۆرە بەد ڕەفتارانە بێت؟ ، 30 ساڵە خەڵکی کوردستان گیرۆدە و دەرگیری دەست ئەو فۆڕمە لە کاری حیزبایەتییە...!!!!  ئاشکرایە  حیزبی سیاسی   بەرهەمی ڕۆشنگەری و  مۆدێرنە و خەباتی پەرلەمانییە٫  هەڵبەتە  ڕەگەز و خەسڵەتەکانی حیزبی سیاسی لەکۆمەڵێک پڕەنسیپ و ڕەگەزی بنەڕەتی پێکهاتووە.. دەپرسین لەکوردستاندا  شتێکمان هەیە حیزب بێت و  تایبەتمەندییەکانی حیزبی تێدا بێت یان ئەوەی کەهەیە تەنها کەڵتی سیاسیە؟ لێرەدا گرنگە  پێناسەی حیزب و کەڵتی سیاسی بکەین  بزانن سەرهەڵدانی حیزب سەر بەکام پارادایمە و لەچ  ژینگەیەکی سیاسی و کۆمەڵایەتی لەدایک بووە؟   ئایا تا ئەم ساتەوەختە لەکوردستاندا   بەمانا دروستەکە حیزبی سیاسی ئامادەگی هەیە؟  یان ئەوەی هەیە هیچ نییە جگە لەکەڵتی سیاسی..!!!؟؟  (جەیمس مادیسون) پێناسەی حیزب دەکات و دەڵێت:"  بریتیە لەکۆمەڵێک هاوڵاتی چ زۆرینە یان کەمینە، ئامانجێکی هاوبەش ، یان بەرژەوەندی هاوبەش یەکیخستوون لەبەرامبەر مافەکانی هاوڵاتییانی تردا، یان بەرامبەر کۆی بەرژەوەندیییە هەمیشەییەکانی کۆمەڵگە"  هەروەها حیزبی سیاسی هەیە لەسەر ڕێباز و بەرنامەیەکی تەکتیکی و ستراتیژی نیشتمانی ئامانجداری  دادەمەزرێت و کاری ڕێکخراوەی دەکات..   ئەی کەڵت چییە؟ بریتیە "لەگرووپی بچوکی ئاینی داخراو.." ئایا فۆرم و چەشنی و مۆدیلی ئەحزابی کوردی دەرهاویشتەی کەلەپور و فەزای مۆدێرنە و دیموکراسییە، یان ئەو پارادایمە نزیکەی (100)ساڵێکە  خۆی  وەک حیزبی کوردی بەیان کردوە؟  لەچ جیهانبینی هەلومەرجێک و لەکام  و فەرهەنگ و عەقڵ و مینتەمیتاڵێکەوە هاتۆتەدەرێ؟!!!     دەتوانین بڵێین هێشتا  لەجڤاتی کوردیدا شتگەلێکمان نەبووە بەمانا دروستەکەی حیزبی سیاسی بێت ، بۆیە  لەبۆشایی نەبوونی  حیزبی هاوچەرخ و مەدەنیداین،  ڕاستە چەند گرووپ و کۆمەڵەیەک هەن  لەژێر ناونیشان و فۆڕمی  جیادا خۆی ناوناوە حیزب ، بەڵام گەر هەڵسەنگاندنی بابەتیانەیان بۆ بکرێت ئەوا کەم و زۆر پەیوەندی  بەکەلتور و فەرهەنگ و چەمکی حیزبەوە نییە ، ئەوە مۆدێلەی لەکوردستاندا پێدەڵێن حیزب  وەک پێداویستی و پڕەنسپی  سیستمی دیموکراسی و سیاسی  تێدا لەدایک نەبووە ، کەواتە دەتوانین  بڵێین  بەرمەبنای ئەوەش بوو کەسیاسەت بۆ چاکەی گشتی و بەرژەوەندی نیشتیمانی و هاوڵاتییان کاری نەکردوە و هیچ مانا و مەغزایەکی دروستی نەبووە و نییه، حیزب  خۆی تەحویل کردوە بەکەڵتی سیاسی ..  بۆ ئەوەی کوردستان لەو مۆدیلە ترسناکەی لە کەڵتی سیاسییەوە بگوازرێتەوە بۆ حیزب ، لەو نێوەندا پێویستمان بە زەمینەی  دیموکراسی و مەدەنیەتە  چ لەسەرئاستی پانتای جڤات و ڕووبەری گشتی و چ لەسەر ئاستی سیاسی و ژینگەی کۆمەڵایەتی  پەرەی پێبدرێت و لەناو کەلتور و عەقڵییەت و پەروەردەیماندا ڕەنگبداتەوە،   بۆ ئەوەی  کردار و هەنگاوەکانی دیموکراسی و دەوڵەتداری سەڕپێبخرێت ، گرنگە  بکەری مەدەنیخواز و دیموکرات لەسەرجەم ئاستەکانی جڤاتی ئێمەدا  دروست بکرێت.  دواجار   تا کوردستان خاوەنی ئەو چشنە لەحیزب بێت ، ئەوا  دۆخی سیاسی و  ئابووری و کۆمەڵایەتی  لەمە ئێستا  کەهەیە  باشتر نابێت و ناتوانرێت لەکەڵتی سیاسی ببەڕێتەوە بۆ حیزبی هاوچەرح .. ئەوکات تادێت پڕۆسەی سیاسی و حکومداری و  کۆی ئازادییەکانی تاک و جڤات و دۆخ و ژیانی خەڵک  لەوپەڕی مەترسیدا خۆی دەبینتەوە....

ساڵح ژاژڵەیی لە ئێستادا شاری سلێمانی بە تەنهاو كۆی دەڤەری سەوز بە پێی لێدوانەكانی  بەرپرسانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بێت ، لە لایەن پارتییەوە گەمارۆی خراوەتە سەرو سزادراوە  .  ئەمە لە كاتێكدایە  كە هەردوحیزب  دوو  لایەنی سەرەكی پێكهاتەی حكومەتی هەرێمی كوردستانن لە ئێستادا  .  هۆكاری سەرەكی ئەم ناكۆكیانە مێژوەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو دوو بەرەكی و لێكترازانەی  ناو پارتی  لە ساڵی 1964 كە دواجار بەرەی جەلالی و مەلایی بەرهەم هێناو ئاگری ئەو دوو بەرەكیە تا ئێستاش بەردەوامە . كاتێكیش یەكێتی نیشتمانی شۆڕشی نوێی دەست پێكردەوە ، جارێكی تریش ناكۆكی و دوژمنایەتی نێوان ئەو دوو بەرەیە دەستی پێكردەوە و هەزران كەس بونە قوربانی و داستانە خوێناویەكەی هەكاری ساڵی 1979 كە بوو بە هۆكاری لەناوچونی نزیكەی 700 پێشمەرگەی یەكێتی  بەرهەمی ئەو ناكۆكیە بەدناوە بوو .  شەڕی نێوان یەكێتی و پارتی لە ساڵی 1996 و كارەساتی خوێناوی و شومی 31 ئابیش بە هەمان شێوە بەرهەمی ئەو ناكۆكی و لێكترازانەی ساڵی 1964 بوو .  ئێستا كە بەناو هەرێمی كوردستان خاوەنی  جۆرێك لە سەر بەخۆیی و خاوەنی سەرۆكایەتی هەرێم و پەڕلەمان و حكومەت و دام و دەزگاو هێزی پێشمەرگەیە ، بەڵام  لە ڕاستیدا دوو ئیدارەیی تەواوەو دوو حكومەتن لەناو یەك حكومەتدا . بە حوكمی ئەوەی كە پارتی زۆرینەیەو دەتوانین بڵێین بڕیاردەری سەرەكی ناوحكومەتن لە هەمان كاتێشدا  ناكۆكیەكانی  نێوان ئەو دوو لایەنە هەر بەردەوامە و لە ئێستادا لەو پەڕی خراپیدایە  بەتایبەتی  لەسەر پۆستی سەرۆك كۆمار بەو هۆیەوە یەكێتی پارتی تۆمەتبار دەكات بەوەی كەزونی سەوزیان پشت گوێ‌ خستوەو بە ئاشكرا سزای دەدەن و  لە ئێستادا هیچ پڕۆژەیەكی خزمەت گوزاری  لە دەڤەری سەوز ئەنجام نادرێت و موچەی موچەخۆرانی  سلێمانی لە كاتی خۆیدا نادرێت و خەستەخانەكان دەرمانیان تێدا نییەو  زۆر جار بەنزین  نییە بۆ ئەمبوڵانسەكان . ئەوەتا لە هەولێر شەقامی شەستی و سەدی و سەدو بیستی و سەدو پەنجایی هەیە ، بەڵام لە سلێمانی تەنها شەقامی 60 مەتری هەیە ئەویش لە سەردەمی سەدامدا دروست كراوە.  ئەوەتا بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی كۆیە دەستی لە كار كێشایەوە و دەڵێت وەزارەتی تەندروستی وەڵامی داواكاریەكانمان ناداتەوە ، ئەمە لە كاتێكدایە كۆیە لەڕوی ئیداریەوە لەسەر هەولێرە ، بەڵام لە ڕوی سیاسیەوە سەر بە زونی سەوزە .  گومانی تێدا نییە پارتیش وەڵامی هەیە بۆ ئەم تۆمەتانەی یەكێتی .  بەڵام ئەوەی گرنگە ئاماژەی بۆ بكەم ئەوەیە كە سلێمانی و دەڤەری سەوز  بونە قوربانی ناكۆكیەكانی نێوان یەكێتی و پارتی  و هاوڵاتیان باجەكەی دەدەن .  یەكێتی و پارتی ناكۆكی و دوژمنایەتی  كۆنیان هەیە  بەڵام خانە نشینێك  تاوانی چییە 40 ساڵ خزمەتی ئەم وڵاتەی  كردوەو  موچەی خانە نشینیەكەی 300 هەزار دینارەو  لە سەرەی  وەرگرتنی موچەدا گیان لە دەست دەدات . لێرەدا دەمەوێت ئاماژە بە هەندێك بابەتی مێژویی زۆر گرنك بدەم  كە زۆر گرنگە هەموان بیزانن بە تایبەتی   ئەوانەی ئاگاداری ڕابوردو نین . یەكەم : شاری سلێمانی هەموو كوردی باشور قەرزداربارنی چونكەزۆر لە كۆنەوە شاری بەرخودان و خەبات و قوربانیدان بوە . پایتەختی حكومەتەكەی شێخ محمودی نەمر بووە . خاوەنی  خۆپیشاندانەكانی  حوزەیرانی ڕەشی ساڵی  1930 بوە . خاوەنی ئەو هەموو قوربانیانەی سەردەمی یەعس بوە . سەدام حوسەین شاری سلێمانی بە شارە یاخیەكەو سەری مارەكەی شۆڕشی  كوردی  دەزانی و دەیگوت ئەگەر سلێمانی بە تەواوی كۆنتڕۆڵ بكرێت ، شۆڕشی كوردیش كۆنتڕۆڵ دەكرێت  ، بۆیە هەمیشە سلێمانی لەلایەن بەعسەوە  گەمارۆ درابوو . سلێمانی بە شاری شۆڕش و شاری ڕۆشنبیری  ناسراوەو لێرەوە  كوردایەتی گڕی ساندوە .   دووەم :مامجەلال كە دواجار بوو بەسەرۆكی كۆماری عێراق  هەر لە ڕێگای ئەم شارەو زونی سەوزەوە پشتیوانی لێكراو دواجار بوو بە كەسێكی سیاسی گەورە لە ئاستی نێودەوڵەتیشدا . خەڵكی ئەم شارە بون كە دوای  دوو بەرەكیەكەی  ساڵی 1964 گەورەترین پشتیوانیان لێكرد. لە دەست پێكردنەوەی شۆڕشی نوێشدا بەهەمان شێوە گەورەترین پشتیوانی بون و هاوكاری گەورەی بون . مامجەلال كەسێكی زۆر خۆشەویست بوو  لە لای خەڵكی سلێمانی و زۆرشانازییان پێوە دەكرد و هەمیشە هاوخەمی بون .   كەواتە دەكرێت بڵێین : مامجەلال  هەم بە شەخسی وەكو خۆیی و هەم وەكو سەركردەیەكی  سیاسی  لە قۆناغی خەباتی ڕزگاری نیشتمانیدا  زۆر قەرزداری شاری سلێمانی  بوەو خەڵكی ئەم شارە زۆریان حەق بەسەریەوە هەبوە . كەواتە خزمەت كردنی شاری سلێمانی  بە پلەی یەكەم  لەسەر شانی ئەو  خۆی بوەو نابێ چاوەڕوانی پارتی بكات لەو زیاتر خزمەتی سلێمانی بكەن .  ئەو باجەی ئێستا سلێمانی دەیدات و  پشت گوێ‌ خراوە زیاتر هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە  بۆ ئەو پشتیوانیە زۆرەی خەڵكی ئەم شارە  لە مامجەلال  خۆیی و حیزبەكەی  لە ساڵی 1964 وە .  با بە ویژدانیشەوە  قسە بكەین تا مەمجەلال خۆی لە ژیاندا مابوو  بارودۆخی سلێمانی زۆر لە ئێستا باشتر بوو ، هەوڵی  زۆری داوە  خزمەتی ئەم شارە بكات ، بەڵام ئەگەر حسابی ڕابوردوو بكەین هێشتا ئەوەی مامجەلال بۆ ئەم شارەی كردوە ، نە لە ئاستی  مێژوی خەباتی ئەم شارەو نە لە ئاستی پشتیوانیەكانی  هاوڵاتیانی ئەم شارەو ئەم دەڤەرە بوە  بۆ شەخسی مامجەلال خۆی . كەواتە مامجەل هەمیشە قەرزداری سلێمانی بوە و ئەوەی ئێستاش بەرامبەر بە سلێمانی دەكرێت ، هەر بە هۆی مامجەلال و حیزبەكەیەوەبوە .  سێیەم : دوای وەفاتی مامجەلال بارودۆخی ناو ڕێزەكانی یەكێتی نیشتمانی گۆڕانی گەورەی بەسەردا هات . دوای كۆنگرەی  چوار یەكێتی كەوتە ژێر دەستی كوڕەكانی مامجەلال و  نەوەی ئیبَراهیم  ئەحمەد و نەوەی شێخ جەنگی و هەموو سەركردە كۆنەكانی یەكێتی لە ناوەندی بڕیار دوورخرانەوەو یەكێتی چووە قۆناغێكی تازەی مەترسیدارەوە . زۆر لەوەش خرابتر دوای ماوەیەكی كورت لاهوری شێخ جەنگی  كە بە هاوسەرۆكی یەكێتی هەڵبژێرا لەگەڵ براكانی لە ناوەندی  بڕیار دوورخرانەوە . واتە لاهوری شێخ جەنگی  ئێستا لەدەرەوەی یەكێتییە و هیچ دەسەڵاتێكی نەماوە.  گومانی تێدا نییە لاهوری شێخ چەنگی بەشی خۆی لایەنگر لەناو یەكێتیدا هەیەو  بەردەوام هەوڵی خۆی دەدات و بەو هۆیەوە ڕێزەكانی یەكێتی جۆرێك لە كێشەو گرفت و لێكترازان و ناكۆكی پێوە دیارەو یەكێتی وەكو جاران بە تۆكمەیی نابینرێت و خەڵكیش زۆر ئومێدیان بە یەكێتی نەماوە چونكە پێیان وایە ئەوانەی ئێستا یەكێتی بەڕێوەدەبەن لە ئاستی  ڕۆڵ و مێژو و گەورەیی یەكێتیدا نین و ئەوانەی ئێستا لە دوری كوڕەكانی مامجەلال و شانازی ئیبڕاهیم ئەحمەدن  كە خۆیان بە خاوەنی یەكێتی دەزانن  كەسانێكن  عەرەقیان نەكردوەو هاتونە سەر حازری و  ئەوەی بیری لێ ناكەنەوە خەڵكی شارەو هەمیشە خەریكی بەدەست هێنانی  بەرژەوەندیەكانی خۆیانن لە پاڵ  كوڕەكانی مامجەلالدا .. كەواتە لەم قۆناغەی ئێستادا  دەبینین  هاوكێشەی نێوان یەكێتی و پارتی زۆر گۆڕاوەو تەرازوەكە بەلای پارتیدا كەوتوە .  پارتی زۆر بەهێزتر بوەو یەكێتی زۆر لاواز . پارتی بۆتە خاوەن بڕیاری یەكەم و  یەكێتی بێدەسەڵات . پارتی هەموو جومگە سەرەكیەكانی دەسەڵات و بڕیاردانی لەدەستدایە و یەكێتی  تەنها بەشداری دەسەڵاتە نەك شەرێك . پارتی كۆی دۆسیەی نەوت و داهاتی نەوتی لایەو یەكێتی دەستی گرتۆتەوە . سنووری زەرد پشكی شێری هەیە لە خزمەت گوزاری وزونی سەوزیش  بێ بەش و گەمارۆ دراو .  كەواتە دەتونین بڵێن  لە ئێستادا  زونی سەوز بەگشتی و شاری سلێمانی بە تایبەتی  لە لایەن پارتییەوە  پەڕاوێز خراوە.  ئەگەر بڵێن  ئاساییە كە سلێمانی و زونی سەوز لە لایەن پارتییەوە گەمارۆ دراوە  چونكە ئەم دوو حیزبە ناكۆكی و دوژمنایەتی كۆنیان هەیە .   ئێستا پارتی فرسەتی بۆ هەڵكەوتوەو دەیەوێت تۆڵەی خۆی هەم لە بناماڵەی تاڵەبانی و یەكێتی  هەم لە  خەڵكانی سەر بە ئەوان بكاتەوە ، هەرچەندە نەدەبوو ئاوابێت ، بەڵام تا ڕادەیەكیش ئاساییە  بۆ ئەو كێشە كۆنانەی  كە لەناو ئەم دوو بەرەیەدا  .  كارەساتە گەورەكە لێرەدایە  ئەگەر بۆ پارتی ئاسایی بێت  گەمارۆبخاتە سەر شاری سلێمانی و بیەوێت تۆڵەی خۆی لە خەڵك بكاتەوە چونكە هەمیشە پشتیوانی بنەماڵەی تاڵەبانی بون ، بەڵام بۆ بنەماڵەی تاڵەبانی هەم تاوانەو هەم بێ وەفاییەو هەم خیانەتە كە بەم شێوەیەی ئێستا ڕەفتار لەگەڵ خەڵكی سلێمانی دەكەن و دەیان چەوسێننەوە . دەستیان كردوە بەتەخشان و پەخشانی موڵك و ماڵی  گشتی  بۆخۆیان و نزیكەكانی خۆیان . لەگەڵاَ ئەوەی باجێكی زۆریان خستۆتە سەر خەڵكی ، بەڵام خۆیان دەستیان گرتوە بەسەر داهاتی گومرگەكان و ناوخۆدا.  پارتی هۆكاری دواكەوتنی موچەی بەشێك لە موچە خۆرانی  دەڤەری سەوز بۆ ئەوە دەگێرێتەوە كە بە پیی ڕێكەوتنی نێوانیان دەبێ  موچەی بەشێك لە موچە خۆران لە داهاتی ناوخۆ و خاڵە سنووریەكانی  دەڤەری سەوز خۆی  بدرێت . بەڵام یەكێتی  بەشێكی زۆری ئەو داهاتانە  ناخاتە بانكەكانەوەو بۆخۆیانی دەبەن . لەولاشەوە بافێڵ تاڵەبانی دەڵێت :  ئەگەر هیچی تر ئاوا مامەلە لەگەڵ زونی سەوز بكەن ، ئێمە لە حكومەت دەكشێینەوە . بەڵام تا ئێستا ئەوە هەر قسەیەو نە وەڵامێكی قەناعەت پێكراویان هەیە  بۆ پارتی و خەڵك كە دەڵێن یەكێتی بەشێك لە داهاتی ناوخۆ  بۆ خۆی دەبات  و نە لە حكومەتیش دەكشێنەوە . كەواتە  زونی سەوز كەوتۆتە نێوان بەرداشی پارتی و یەكێتییەوەو هێواش هێواش بە هەردوكیان خەڵكەكە دەهاڕن لە پێناوی ناكۆكیەكانی خۆیاندا .  لە كاتێكدا  بەرپرسانی یەكێتی هاوار دەكەن  پارتی گەمارۆی خستۆتە سەر دەڤەری سەوز و ئەوەتا  پارەی كۆكردنەوەی خۆڵ و خاشاكیش نادەن و شار بۆگەنی كردوەو دەرمان لە خەستەخانەكاندا نەماوەو  شەقامەكان وێران بون و شەقامی كەلار سلێمانی وێرانەو بۆتە شەقامی مەرگ و پارە نییە بۆ تەواو كردنی شەقامی سەدمەتری و بە سەدان پڕۆژە هەیە چەندین سالە بە تەواو نەكراوی ماونەوە لەبەر بێ پارەیی و  لە زونی زەردیش خزمەت گوزاری و تەواوكردنی پڕۆژەكان  بەردەوامە. لە كاتێكدا سەركردەكانی یەكێتی پارتی تۆمەت بار دەكەن  و دەڵێن  پارتی گەمارۆی خستۆتە سەر زونی سەوز پارەی بۆ خەرج ناكات مەترسییە گەورەكە لێرەدا ئەوەیە كە خۆشیان بە هەمان شێوەی پارتی سزای سلێمانی دەدەن . لە پار ساڵەوە بایی 100 ملیۆن دۆلار  زەوی لە باشترین شوێنی سلێمانی و لەسەر شەقامی 60 مەتری  بە ناوی وەبەر هێناوە  لە لایەن خودی بنەماڵەی تاڵەبانی و  یەكێتی و نزیكەكانی خۆیان داگیر كراوە . بۆ نمونە  لەسەر شەقامی 60 مەتری نێوان هۆتێل تایتانیك و خەستەخانەی هەرێم . لە نێوان  گاردن ستی و بەنزینخانەی  هەڵگورد ، لە پردی كۆبانی  بەرەو هەواری شار  هەردوو بەری شەقامەكە داگیر كراوە ،  لە لای پەیمانگای  وەرزشی سەروی خەستەخانەی ئەنوەر شێَخە ، دوڕیانی سەرچنار و شوێنی مەسڵەحەی كۆن و دەیان شوێنی تر . باشە ئەگەر ئەوانە لە خەمی شاری سلێمانین  بۆچی ئەو زەویانە نافرۆشن و بە پارەكەی خزمەت گوزاری بۆ شارەكە پێ ئەنجام نادەن و بە خۆرایی دەیدەن بە نزیكوكانی خۆیان و لەولاشەوە گلەیی لە پارتی دەكەن . دیارە ئەمە بۆ چەواشە كردنی خەڵكی سلێمانییە . بۆ ئەوەیە بڵێن ئەوە ئێمە نین سزای سلێمانی دەدەین  ئەوە پارتییە .  بەڵام ئێستا هەموو شتێك ئاشكرابوەو چیتر خەڵك بەو بەیت و بالۆرانە ناخەڵە تێنرێت .  لە هەموو ئەوانە گاڵتەجاریتر ئەوەیە ماوەی چەند ساڵێكە بە بەردەوامی  بەرپرسانی حیزبی و ئاسایش و دژەتیرۆرو  پێشمەرگە  بە ئارەزوی خۆیان كەوتونەتە  داگیر كردن و دەست بەسەراگرتنی  موڵك و ماڵی گشتی و  تەنانەت هاوڵاتیانیش . بە سەدان دۆنم زەوییان  بەش بەش كردوەو فرۆشتویانە  بەبی ئاگاداری شارەوانی . دەستیان گرتوە بەسەر شوێنی  باخچەو گۆڕەپانی یاری و  خزمەت گوزاری تر  بێ ئەوەی كەسێك ڕێگریان لی َبكات و  پرسینەوەیان  لەگەَڵا بكات .  تەنانەت چەند كەسێكی دزو مافیا پڕۆژەیەكیان بردبوە شارەوانی سلێمانی كە شوێنی باخی گشتیش بكەنە  شوێنی بازرگانی . كاتێك پێیان  زانی و و زانییان بۆیان ناچێتەسەر ، لە شارەوانی  نەخشەی پڕۆژەكەیان شاردەوە .  دوای ئەوەی  ئەم تاڵانكاریە هەموو سنوورەكانی تێپەڕاندو  خەرێك بوو زەوی نەمێنێت ، دەنگی ناڕەزایی  لەلایەن  هەندێك دڵسۆز بەرزبۆوەو بەناچاری و لە ترسی خەڵك ، خودی بافێڵ تاڵەبانی  سەرۆكی یەكێتی  هاتە سەرخەت و  بڕیاریدا ڕێگری  لەو زیادەڕەویانەبگرێت و  هێزی تایبەتی نارد  بۆ شارەوانی كە ئەوانەی زیادەەو ڕەویان  كردوە بیانگرن و سزایان بدەن .  هەرچەندە زۆر درەنگەو  دەبوایە زوتر ئەو كارە بكەن ، بەڵام ئێستاش هەر باشەو دەتوانن هەموو ئەو زەویانە بگێڕنەوە  بۆ وەزارەتی دارایی و كۆتایی بەم داگیر كاریە بهێنن . بەڵام دەبێ ئەو ڕاستییە بزانن بافێڵ تاڵەبانی  بەناچاری و لە ژێر گوشاری خەڵكدا ئەو بڕیارەی دا  چونكە پێشتریش باش خۆی ئاگاداری ئەو تاڵانیە بوە چونكە هەموو ئەوانەی بەو كارە هەستاون  كەسانی حیزبی خاوەن دەسەڵات و پلەوپایە بون  وكەس بڕوای بەوە نییە تا ئێستا ئەوەی نەزانیبێت . ئەی باشە بۆ داگیر كردنی ئەو زەویەی دانرابوو بۆ گۆڕەپانی  یاری  فتبۆَڵێن  و پارچە پارچە كردنی  و فرۆشتنی بۆچی نەهاتە سەرخەت و قسەی نەكرد .   بەڵام یەكێك لە خرابترین  تاوان و سوكایەتی بە شاری سلێمانی ئەوەیە  كە  بڕیار دراوە گەراجی  بەغدا لە ناوچەی پیشەسازیەوە  بگوێزنەوە بۆ تاسڵوجە . لە هەموو دنیادا  محەتەی قیتار و  گەراجی پاس و ئوتومبێل  بۆ گواستنەوەی خەڵك  دەكەوێتە ناوەڕاستی شارەوە بۆ ئەوەی بە ئاسانی خەڵك بتوانێت هاتوچۆ بكات .  ئەگەر چی ئێستاش گەراجی بەغدا دوورە  لە ناوەندی شارەوە ،  بە چ عەقَل و بە چ مەنتقێك  گەراجی بەغدا بگوێزیتەوە بۆ تاسڵوجە .  ئەم كارە لە پێناوی دوو كەسدا  كراوە . یەكەم ئەوەی شوێنی گەراجەكە دەكاتە پیشانگا و ئەوەی لە تاسڵوجە گەراجەكەی دەكەوێتە گەڕ . ئەگەر ئەمە بەناوی وەبەر هێنانیشەوە كرابێت ، بێ شك ئەوە بە مەبەستی دزی كراوەو ژێر بە ژێر  ڕێكەوتنی لەسەر كراوە . سەیر كەن  بنەماڵەی تاَڵەبانی  كە خۆیان بە خاوەنی یەكێتی و  سلێمانیش بە تاپۆی خۆیان دەزانن . ئەو هەموو بەرپرسە حیزبی و حكومیانەی كە سەر بە یەكێتین بە هەمویان  بەرژەوەندی شارێكیان خستە ژێر قۆندەرەكانیان  لە پێناوی ئەوەی دوو دزوو مافیای سەر بەخۆیان  دەوڵەمەند بكەن و لە بەرامبەردا  گیرفانی هەزاران هاوڵاتی فەقیر كەم دەرامەت  خاڵی بكەنەوە . ئەگەر جاران لە گەراجی بەغداوە  كەسێك سەفەری كردبێت بۆ چەمچەماڵ  بە 4000 چوار هەزار دینار ، ئەگەر ئێستا لە تاسڵوجەوە ئەو سەفەرە بكات ، دەبێ بەلانی كەمەوە  10  دەهەزار  دیناری  تر بدات  تەكسی ناوشار لە سلێمانییەوە بۆ تاسڵوجەو لە تاسڵوجەوە بۆ ناو شار , واتە سەفەرەكەی بۆ چەمچەماڵ  دەكاتە 14  چواردە هەزار دینار . بیر بكەنەوە  لە ڕۆژێكدا چەند كەس لە تاسڵوجەوە  بۆ بەغداو هەولێر و دهۆك و قەڵادزەو ڕانیەو كۆیەو شارەكانی تر هاتوچۆ دەكەن .   ئەمە بۆ ساڵێك حسابە بكەن و بزانن  ئەم پارە زیادەیەی  لە گیرفانی خەڵكانی كەم دەرامەت  دەردەچێت  دەكاتە چەن . ئەمە هەمووی لە پێناوی دوو كەسدایە .  لە بافێڵ تاَلەبانی  دەپرسم ئەمەشیان  خەتای پارتییە ؟.  ئەگەر جنابیان لە خەمی خەڵكن با یەكسەر ئەو  بڕیارە هەڵوەشێنێتەوەو با گەراجەكە هەر لە شوێنی خۆی بێت و سزای ئەوانەش بدات كە ئەم كارەیان كردوە .  خۆ ئەگەر  ئەو ئەمە نەكات و خەڵكی سلێمانی و  هەموو ئەوانەی ڕۆژانەش لە تاسڵوجەوە سەفەر دەكەن دەنگ بە یەكێتی بدەن ، ئەوە  ئەم بارودۆخەیان پیرۆزبێت و خەڵكی گەمژە دەبێ حاكمی لەم جۆرەی هەبێت .  مەریوان وریا قانع دەڵێت : با هەموومان چاوەڕوانی فریاد ڕەس نەبین  بەڵكۆ خۆمان ببێنە  فرید ڕەسی خۆمان . تۆ  خۆت ئامادە نەبێت لە خۆت بپرسیتەوەو لەسەر حەقی خۆت بییتە دەنگ ، چۆن چاوەڕوانی لە كەسانی تر دەكەی داوای حەقت بۆ بكەن .  ئەگەر خاوەنی ئەو تەكسیانەی لە گەراجی بەغدا كاریان كردوە كەمێك خاوەنی ئیرادەو پیاوەتی و ئازایەتی بونایە ، هەر تەكسیەكانیان  لە دووڕیانی سەرچنار ڕاگرتایەو بۆ دوو رۆِژ  بە جێیان بهێشتنایە ، حكومەت ناچار دەبوو لەو بڕیارە پەشیمان ببێتەوە . بەڵام ئەم دەسەڵاتە لە مێژە  ئەم خەڵكەی ناسیوەو هەموو شتێكیان بۆ چۆتە سەر چونكە دەزانن كەس نییە قسە بكات . 18/8/2022             

  شوان داودی « ئێوە سایتی ڕەسمی یەکێتی نیشتمانی کوردستانن ، هیچ ڕیکلامی بازرگانی مەکەن و هەرچیتان پێویست بوو خۆم بۆتان دابین دەکەم » ئەمە قسەی هەمیشە زیندوو جەنابی مام جەلال بوو ئاراستەی  ستافی سایتی puk میدیا کرد کاتێک لە 2003/1/22 دامەزرا . پێگەی فەرمی واتە زمانحاڵ ، لەو کاتەوە هەرچی هەواڵ و رای فەرمی یەکێتی نیشتمانی کوردستان هەیە لەو پێگەیەوە بڵاو دەکرێتەوە بەپێچەوانەوە هەر بابەتێک لە هەر کەناڵێکی تری ڕاگەیاندن بڵاو کرابێتەوە گوزارشت نەبووە لە ڕای فەرمی یەکێتی گەر لە puk میدیا بڵاو نەکرابێتەوە . تا ساڵی 2009  زنجیرەکەی یەکەم سایتی کوردی بووە لە جیهاندا ، لە 2018 کاتێک یەکەم پێگەی کوردی بوو خاوەنی1600000  لایەک و زۆرترین خوێنەر بوو کەوتە بەر هێرشی ئەلکترۆنی و پەلاماری نەیارانی یەکێتی بلۆکیان کرد .  ئەم پێگەیە بەشی زمانەکانی کوردی هەردوو زاراوەی سۆرانی و کرمانجی ، عەرەبی ، ئینگلیزی ، ڕوسی ، تورکی ، فارسی  هەبوو ، جگە لە سایتێکی تایبەت بە وەرزش خاوەنی شەش پەیچی فەرمی بووە و هەرزمانێکی ئەم پێگەیە پەیجی خۆی و تویتی تایبەتی بەخۆی هەبووە . بە هۆی کاریگەریەکانیەوە هەردوو بەشی تورکی و فارسی لە سەر داوای فەرمی تورکیا و ئێران لە کاتی خۆیدا ڕاگیراوە ،چەندین ساڵ لە کۆماری ئیسلامی ئێران ئەم پێگەیە بلۆک کرابوو ، ماوەی پێنج ساڵە بە ئێستاشەوە لە سەرانسەری تورکیا بلۆک کراوە .  ئەم پێگەیە بەردەوام  زۆرترین هێڕش و پەلاماری نەیارانی یەکێتی لەسەر بووە ، دەیان پەیجی داخراوە و فەوتاوە دەیان ئەکاونتی یوتوبی لێدراوە و کۆتایی پێهێنراوە . سەرباری ئەرکەکانی خۆی خوێندنگەیەک بووە بۆ پێگەیاندنی کادری پیشەیی بۆ یەکێتی  و چەندین کادر دەرچووی ئەو پێگەیەن لە شوێنی تر خزمەت بە یەکێتی نیشتمانی کوردستان و گەلی کورد دەکەن لە وانە سکرتێری ڕۆژنامەوانی جێگری سەرۆکی حکومەت ،  سکرتێری لقی سلێمانی سەندیکای ڕۆژنامەنوسان ، سەرپەرشتیاری دەزگای بادینان  سات ، سەرنوسەری المسری و دەیان کادری تر لە دەزگاکانی تری ڕاگەیاندنی یەکێتی کار دەکەن ، و چەندین کادری تری بونە خاوەنی بڕوانامەی باڵا ماجستێر و دکتۆرا لە بواری ڕاگەیاندن . لەگەڵ ئەوەشدا ئەم پێگە سەنگەینە کەمترین کادر و کەمترین موچە و کەمترین بودجەی بۆ دابین کراوە بەرامبەر بە ناوەندەکانی تری ڕاگەیاندنی یەکێتی ، لە کاتی قەیرانی ئابوریدا ھاوکاریم کردوون و لە نزیکەوە ئاگادار بووم کە ئەم کەناڵەو کەناڵەکانی تریش بە چ قۆناغێکی سەختدا ئەو قەیرانەیان تێپەڕاند چۆن موچەیان لە 60 تا 90 رۆژ  دواکەوتوەو ئەمان یەک رۆژ کارکردنیان نەوەستاندوە کەچی ئێستا بەو شێوازە دادەخرێت . من خۆم بۆ ماوەی سێ ساڵ وتەبێژی ،  فراکسیۆنی یەکێتی بووم لە بەغدا و دە مانگ ئەندامی مەکتەبی ڕاگەیاندن وسەرپەشتیاری دەزگای میدیایی کەرکوک بوومە لە نزیکەوە مامەڵەم لە گەڵ کردوە ئاگاداری هەموو کێشەو ئاستنەگەکانیان بووم و سودێکی زۆرم لەم پێگەیە بینیوە . لە 2022/8/6 هەواڵێک بڵاو کرایەوە کە میدیایەکی یەکێتی لەبەرامبەر بەکارنەھێنانی زاراوەی سەرۆک بۆ  بارزانی داخراوە ، وەک زۆر جار بۆ بە دوادا چوونی ئەو هەواڵە سەردانی پێگەی puk میدیام کرد تابزانم کام میدیای یەکێتیە کە داخراوە ، بینیم پێگەکە ناکرێتەوە ، بۆیە زیاتر بە دوادا چوونم کرد بە داخەوە دەرکەوت دوای سەردانەکەی بافڵ تاڵەبانی و  قوباد تاڵەبانی بۆ لای بارزانی و بڵاوبونەوەی ھەواڵەکە لە بەرامبەر بەکارھێنانی وشەی سەرۆک بۆ بافڵ تاڵەبانی و تەنھا بەکارھێنانی ووشەی مەسعود بارزانی بەبێ پێشگری سەرۆک  ماڵپەڕی فەرمی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان لەلایەن باڤڵ جەلال تاڵەبانی و قوباد تاڵەبانیەوە  داخراوە وەکو سزایەک . لەو ڕۆژە ڕۆژانە چەند جارێک سەردانی ئەو پێگەیە دەکەم بۆ ئەوەی بزانم کەوتۆتەوە کار یان سزاکە هەر بەردەوامە ..ئەمڕۆش جارێکی تر سەردانم کرد بەداخەوە هەر داخرابوو ، بۆیە بڕیارم دا قسەیەکی لە سەر بکەم لە کاتێکدا دەبوایە سکرتێری ڕۆژنامەوانی جێگری سەرۆکی حکومەت و سکرتێری لقی سلێمانی سەندیکای ڕۆژنامەنوسان کە پێش هەموو کەس قەرزاری ئەو پێگەیەن قسەیان هەبوایە لەو بارەیەوە .. ئەمڕۆ زیاتر لە دە ڕۆژە زمانی یەکێتی بە بڕین سزا دراوە  کەس نقەی لێوە نایەت  ، پرسیارێک لام دروست بووە کە بە پێویستم زانی ئاراستەی هەریەک لە بەڕێزان باڤڵ تاڵەبانی و قوباد تاڵەبانی بکەم و خوازیارم وەڵامێکم لێیان دەستکەوێ : ئێوە  لە سەر هەواڵێک کە پێشگری سەرۆکی بۆ بارزانی دا نەناوە ، زمانی یەکێتیان بڕیوە puk میدیاتان داخستوە .. ئەی دەبێ بارزانی کێ و چۆن سزا بدات لە سەر نیگەرانییەکانی  یەکێتی نیشتمانی کوردستان  لە سەر ئەو هەموو چەواشەکارییەی بەرگی پێنجەمی کتێبەکەی خۆی (بارزانی و بزوتنەوەی ڕزگاری خوازی کورد) کە لە یادی 76 ساڵەی دامەزارندنی پارتیدا بڵاوی کردۆتەوە ؟ لە ڕاستیدا من خۆم پێم وانیە نە ئەو ڕاگرتنە  سزا بێت و نە هۆکارەکەشی نیگەرانی بارزانی بێت ،  چونکە گەر وابایە ئەوە چەند ڕۆژێک و سزاکە کۆتایی پێ دەهات و کارەکان ئاسایی دەبونەوە نەک حزبەکە لەوە زیاتر بێ زمان بکەن ، بەڵکو پێم وایە وا داخراوە ئیتر نەکرێتەوە هۆکارە کەڵەکەبوەکانیش زۆرن سەرەکی ترینیان ئەوەیە ئەم پێگەیە پێگەی یەکێتی بووە نەک هی کەسەکان و هەرواش دەمێنێتەوە نابێتە هی کەس .

ھەورامان وریا قانع پێده‌چێت سوێندتان به‌گۆڕی ئه‌و هه‌مو شه‌هیده‌ی یه‌كێتی خواردبێت؛ كه‌ چی خراپه‌ به‌م شاره‌ی بكه‌ن! دیاره‌ ده‌تانه‌وێت ته‌نها سزای خه‌ڵكی سلێمانی بده‌ن و باكتان به‌ هیچ شتێكیش نییه‌. سیاسه‌تی ئێوه‌ ئه‌وه‌یه‌ چی له‌ به‌رژه‌وه‌ندی خه‌ڵكی هه‌ژار و ده‌ستكورتی شاره‌كه‌یه‌، نه‌یكه‌ن و ئه‌وه‌ی كۆمپانیا و داروده‌سته‌كه‌ی خۆتان ده‌یه‌وێت، ئۆكه‌ی بۆ بكه‌ن. ئێوه‌ ته‌نها له‌وه‌دا سه‌ركه‌وتوون كه‌ ڕۆژ به‌ ڕۆژ، خه‌ڵكی ئه‌م زۆنه‌، زیاتر و زۆرتر له‌خۆتان توڕه‌بكه‌ن و ڕقیان به‌رامبه‌رتان ئه‌ستورترببێت. له‌مه‌دا زۆر له‌ پێش پارتی و گۆڕان و حیزبه‌كانی دیكه‌وه‌ن. زۆر سه‌ركه‌وتوون له‌وه‌ی خه‌ڵك چی پێناخۆشه‌، ئێوه‌ له‌گه‌ڵ گۆڕینی قات و بۆینباغه‌ ڕه‌نگاو ڕه‌نگه‌كانتان و عه‌ینه‌كه‌ شه‌مسییه‌كانتان، فه‌رمانی جێبه‌جێكردنی بۆ ده‌ركه‌ن و میكزه‌مینی پڕ كۆماندۆی ده‌مامكدار، بنێرنه‌ سه‌ریان. وه‌ك ئه‌وه‌ی ناردبووتانه‌ سه‌ر شۆفێری هێڵه‌كانی گواستنه‌وه‌ له‌ گه‌راجه‌ كۆنه‌كه‌. یه‌كێك له‌ كاره‌ هه‌ره‌ سه‌قه‌ته‌كانی ئه‌م دواییه‌ی كه‌ ئه‌نجامدراوه‌ و دڵنیام ئاگاداری ئه‌نجامدانه‌كه‌ین، گواستنه‌وه‌ی گه‌راجی به‌غدا و هه‌ولێر  و شاره‌كانی دیكه‌ی كوردستانه‌، بۆ لای نزیك كه‌نه‌كه‌وه‌. به‌س یه‌ك سودی ئه‌م گواستنه‌وه‌یه‌م پێ بڵێن بۆ خه‌ڵكی كه‌م ده‌رامه‌ت و ئه‌وانه‌یان كه‌ هاتوچۆ ده‌كه‌ن؟ یه‌ك حیكمه‌تی مه‌عقول و لۆژیكی ئه‌م گواستنه‌وه‌یه‌م بۆ بنووسن. له‌ كوێی دونیادا بووه‌ گه‌راج كه‌وتووه‌ته‌ دوای فڕۆكه‌خانه‌وه‌! ئه‌مه‌ چ داهێنانێكه‌ كرێی نرخی ته‌كسی ناوشار بۆ گه‌راج، له‌ هه‌ندێك حاڵه‌تدا زیاتره‌ له‌ كرێی نرخی ڕۆشتن له‌ گه‌راجه‌كه‌وه‌ بۆ چه‌مچه‌ماڵ یان بازیان یا هه‌ر شوێنێكی دیكه‌ی ده‌وروبه‌ری پارێزگای سلێمانی. دوێنێ نزیك سه‌عات دوانزه‌ و نیو، به‌و قرچه‌ی گه‌رمایه‌ له‌ سه‌هۆڵه‌كه‌، ته‌كسییه‌كه‌م ڕاگرت بۆ گه‌راج، وتی هه‌شت هه‌زار!! وتم زۆره‌ و پێنج باشه‌، بێ ئه‌وه‌ی وه‌ڵامم بداته‌وه‌ ڕۆشت. یه‌كێكی دیكه‌م ڕاگرت و یه‌كسه‌ر وتم به‌ شه‌ش هه‌زار برۆین بۆ گه‌راج، وتی كه‌مه‌، وتم ئه‌ی چه‌ند باشه‌؟ وتی ده‌ هه‌زار!! وتم پێش تۆ به‌ هه‌شت هه‌زار ده‌ڕۆشت، وتی منیش به‌ هه‌شت هه‌زار ده‌ڕۆم، به‌ڵام ته‌برید داناگیرسێنم! به‌ ناچاری و بێ ته‌برید له‌گه‌ڵی رۆشتم. له‌و گه‌راجه‌ی گوایه‌ ده‌ڵێن زۆر مۆدێرنه‌ و تازه‌گه‌ری زۆری تێدا كراوه‌، هیچ وا نییه‌. سه‌یاره‌ی خه‌ته‌كان هه‌ر هه‌موی له‌ژێر جه‌مه‌لۆندایه‌ و یه‌ك هۆكاری فێنككه‌ره‌وه‌ له‌وناوه‌دا نییه‌ و ده‌بێ له‌ژێر سێبه‌ری جه‌مه‌لۆنه‌كان، هه‌ر خه‌ریكی باوه‌شێنكردن بێت.  من بۆ هه‌ولێر ده‌ڕۆشم، دوای من نه‌فه‌رێكی دیكه‌ هات، ئه‌و له‌ سه‌رچناره‌وه‌ هاتبوو، وتی ته‌كسییه‌كه‌ ده‌ هه‌زار دیناری لێوه‌رگرتووه‌ ئینجا ته‌بریدی بۆ داگیرساندووه‌. ئه‌وه‌ ده‌رئه‌نجامی كاره‌ جوانه‌كه‌تانه‌، ئه‌وه‌ سودی گواستنه‌وه‌ی گه‌راجه‌كه‌تانه‌. ئه‌وه‌ی له‌وێدا ڕاوه‌ستابوو، به‌ نه‌فه‌ر و شۆفێره‌وه‌، هه‌ر هه‌موی ناڕازی بوو، به‌شی هه‌ره‌ زۆریان ڕووی گله‌یی و قسه‌كانیان له‌ هه‌ردووكتان بوو، ئێوه‌یان به‌ به‌رپرسی یه‌كه‌م و كۆتایی ئه‌و چه‌ته‌گه‌ریی و مافیاگه‌رییه‌ داده‌نا كه‌ به‌ زه‌بری هێز و هه‌ڕه‌شه‌ و ده‌ركردن، گه‌راجه‌ كۆنه‌كه‌یان پێ چۆلكراوه‌.  پرساره‌كه‌ ئه‌مه‌یه‌: ئێوه‌ ئه‌م دوانه‌تان، بۆ وا به‌م شاره‌ و به‌ خه‌ڵكه‌ ماندووه‌كه‌ی ده‌كه‌ن؟ چ قازانجێك له‌وه‌ ده‌كه‌ن ڕۆژانه‌ له‌ ناو ته‌كسییه‌كان، ئه‌و هه‌مو قسه‌ ناخۆش و ناشرینه‌تان بۆ بێت؟ چ له‌زه‌تێك له‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌ ئازاری مرۆڤی ئه‌م شاره‌ بده‌ن؟ ئاخر ئێوه‌ هه‌تانه‌ و نیتانه‌ تۆزقاڵێكی ئه‌م شاره‌یه‌، لێره‌ بڕۆنه‌ ده‌ره‌وه‌، له‌ هیچ شارێكی دیكه‌ی كوردستان جێتان نابێته‌وه‌ و ناتوانن ئاوا به‌ كه‌یفی خۆتان چیتان بووێت بیكه‌ن!  تۆزیك رێز و حورمه‌ت بۆ خۆتان بگه‌ڕێننه‌وه‌ و ئه‌م كاره‌ سه‌فه‌ت و بێ مانایه‌تان ڕاگرن و ئه‌و گه‌راجه‌ بگه‌رێننه‌وه‌ بۆ شوێنه‌ كۆنه‌كه‌ی خۆی. سیاسه‌ت به‌وه‌ نابێت باوه‌ش به‌ هادی عامریدا بكه‌یت و رۆژێ له‌ به‌غدابیت و رۆژێ له‌ سه‌ری ڕه‌ش، هه‌ر هەمو ئه‌وه‌ تورێكی قوڕاوی ناهێنێت. سیاسه‌تی دروست ئه‌وه‌یه‌ خه‌ڵكی شاره‌كه‌ت، له‌ كاسبكار و دوكاندار و مامۆستا و فیته‌ر  و كارمه‌ند و خانه‌نشینه‌كان... هتد، لێت ڕازیبن، نه‌ك حه‌سه‌ن پلایس و خه‌زعه‌لی و جه‌ماعه‌تی زۆنی زه‌رد.

شادی نەوزاد  کاتێک هەرێمێک یاخود دەوڵەتێک دەیەوێت ڕووبەڕووی دیاردەیەکی کۆمەڵگا ببێتەوە، هەنگاوی یەکەمی ڕووبەڕووبونەوەکە ئەوەیە کە بەتەواوەتی و بە ڕاستی ئەو کێشەیە بخاتە ڕوو کە هەیەتی دواتر دەتوانێت لە چوارچێوەکانی کێشەکە تێبگات و کار بۆ ڕوبەڕوبونەوەی بکات. هەرێمی کوردستان تاکوو ئێستا و بە هەموو هەوڵەکانیەوە لە هەموو ئاستە جیاوازەکاندا شەرمنانە و لەبەر خاتری خاتران لە بەرامبەر کێشەی توندوتیژی دژ بە ژنان وەستاوەتەوە. کاربەدەستانی هەرێم (لە هەموو پلە و پۆستەکاندا) تا ئێستا نەیانتوانییوە تێگەیشتنێکی گشتگیریان هەبێت بۆ کێشەی توندوتیژی( جا توندوتیژی بێت بەرامبەر ژنان، خێزان یاخود منداڵان)، ئەمە وای کردووە کە ڕووبەڕووبونەوەی توندوتیژی ئەوەندە هێواش و سەرپێیی بێت هەندێک جار شەرمیش بکەین لە باسکردنی. توندوتیژی(بە تایبەت توندوتیژی دژی ژنان و منداڵان) هەموو چەند ساڵ جارێک دەبێت پێداچوونەوە بۆ یاسا و ڕێکارەکانی بکرێت، چونکە لەو جۆرە ئاکارانەیە کە چەند ساڵ جارێک خۆی دەگۆڕێت و لە جۆری نوێدا دێتەوە ناو کۆمەڵگا، هەموارکردنی یاساکان یەکێکن لەو کارانەی دەبێت بکرێت (کە ئێستا یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی لە پرۆسەی هەمواردایە لە پەرلەمانی کوردستان و بە دەیان جۆر تەگەرە و کۆسپدا تێپەڕیوە هەر لە بەکارهێنانی زاراوەکان و دانانی پێشنیارەکان و کۆبوونەوە لەگەڵ لایەنەکان و باوەڕ بوون و نەبوون بە چەمکە بەکارهاتووەکان لە ناو هەموارەکەدا)، بەڵام هەموو کارەکە تەنیا هەمواری یاساگەلێک نیین کە تا ئێستا بەشی زۆری جێبەجێ نەکراوە و بەرچاوڕون نین لەوەی چەند لە هەموارەکەش جێبەجێ دەکرێت، بەڵکو کاری سەرەکی لە پێکهاتەی ئەو لایەنانەدایە کە دەبێت یاساکە جێبەجێ بکەن. بەشی زۆری لایەنی جێبەجێکار دەکەوێتە ئەستۆی یەکەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی، کە تاکو ئێستا نە بودجەی پێویست کە بابەتی سەرەکییە لە دەستڕاگەیشتن بە هەموو ئەو کەیسانەی دەبێت بگەنە سەریان لە کاتی پێویستدا، نە ئیمکانیاتی مرۆیی پێویست کە زۆربەی جار کەیسەکان ئەوەندە کاتێکی زۆریان پێ دەچێت کار لە کار دەترازێت لە کێشەکاندا، نە ڕوئیایەکی ڕوون و ئاشکرا( لە دوای ڕێکارەکانی کەرەنتین لە هەرێمی کوردستان و چەند ڕۆژ دوای بڵاوبونەوەی ڕاپۆرتێکی هاوبەشی یوئێن ومێن و ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی کە تێیدا باس لەوە دەکەن هیچ جۆرە دیکۆمێنتکردنێک و بەداتا وەرگرتنێکی توندوتیژی پێش سەردەمی کۆرۆناڤایرۆس بۆ سەردەمی کۆرۆناڤایرۆس ناگونجێن و دەبێ بیر لە ڕێگەی نوێ بکەینەوە، بەوپێیەی ڕێژەکانی توندوتیژی ڕوویان لە زیادبوون کردوە و بەربەستی سەرەکی پێکەوە بوونی هەموو خێزان و کەسانی توندوتیژکارە لەگەڵ کەسی توندوتیژیلێکراو، دوان لە بەرپرسانی ئەو دەسەڵاتە جێبەجێکارەی هەرێم پێیان وابوو گەڕانەوەی پیاوان بۆ ناوخێزان و پێکەوەبوونی کاتێکی زۆری خێزان هۆکار بوون بۆ کەم بوونەوەی ڕێژەکانی توندوتیژی، کە بۆ من مایەی شۆک بوون بوو لەو کاتەدا و تا ئێستاش کە ئەو ڕوئیایە لە ترۆپکی ئەو دەسەڵاتە جێبەجێکارەدابن). یەکێکی دیکە لەو لایەنانەی دەسەڵاتی گەورەی هەیە لە ڕوبەڕوبونەوە لەگەڵ توندوتیژی دژ بە ژنان و خێزان دادگاکانن، کە ئەمانیش زۆر جاران نەیانتوانیوە وەڵامدەرەوەی ئەو داواکارییە زۆرانە بن کە لێیان دەکرێت بە یەکلاکردنەوەی چی زووە داواکانە، لە ساڵی ٢٠١٩ لە وتارێکدا ئاماژەم بە قۆناغێکی ترسناک کرد کە ڕەنگە هەرێمی کوردستان ڕوبەڕوی ببێتەوە، ئەویش زۆری داواکانی دادگای توندوتیژییە و لە بەرامبەردا کەمی یەکلابوونەوەی سکاڵاکانە، کە ئەمەش وادەکات لە دورمەودادا باوەڕ بە دادگاکان کەم ببنەوە وەک ئەو شوێنەی پارێزگاری کەسی توندوتیژلێکراو بێت و ڕێژەی نوسینی داواکان بەڕێژەیەکی بەرچاو ڕوو لە کەمبوونەوە دەکەن، ئەم کەمبونەوەیەش بە واتای تەواوبوون یاخود چارەسەری کێشەکان نایەت، بەڵکوو کێشەکە دەچێتەوە دۆخی متبوون و شاراوەیی لەنێو کۆمەڵگادا. لە ڕویەکی دیکەوە ئەنجومەنی دادوەری دەبێت زۆر بە وریایی مامەڵە لەگەڵ پەیمانگای دادوەری بکات بە بوونی پەیڕەوی تایبەت بە کارەکەیان و چوارچێوەی فراوانی توندوتیژی لەسەر هەموو ئاستەکان. هەموان نا، بەڵام لە چەند کەیسێکی دیاریکراودا چەند حاڵەتێکی نامۆ بینراوە لە باوەڕ نەبوون بە جۆری توندوتیژییەکان لەسەروو هەمویانەوە کوشتن و هەڕەشەی کوشتن (بەڕێوبەری یەک لە ماڵی داڵدەدانەکانی هەرێم بۆی گێڕامەوە و وتی کە یەک لە دادوەرەکان پێی وتوە کە ئەو کەیسە مەهێنە ژورەوە و وەرەقەی بەڵێندانی کەسوکارەکەی بێنە با ئیمزای بکەم و بابیبەنەوە، بە واتایەکی تر هیچ پرسیارێکی لە کەیسەکە نەکردووە کە ئایا هەست بە دڵنیایی دەکات بڕواتەوە ناو خێزانەکەی یاخود نا، ئەمە لە حاڵەتێکدایە کە چەند کەیسمان دوای ئەوەی چەند جار لە ماڵەکانی داڵدەدان بوون و دوای ئەو بەڵێننامەیە دراونەتەوە بە خێزانەکانیان و ژیانیان بە کۆتا گەیشتووە لەلایەن کەسی پلە یەکی خۆیانەوە، کەیسی دوو خوشکەکەی چەمچەماڵ بەنمونە) ئەمە دەرخەری ئەو ڕاستیەیە کە پێویستمان بە پێداچونەوەی گشتی هەیە بۆ تێگەیشتن لە مانای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی لە دادگاکاندا. یەکێکی دیکە لەو وێستگانەی ژنانی توندوتیژیلێکراوی پێدا تێپەڕ دەبێت، ماڵی داڵدەدانەکانە لە هەرێمی کوردستان، هەرچەندە لە ئێستادا حکومەتی هەرێمی کوردستان هەموو پابەندییەکی ئەم ماڵانەی خستۆتە ئەستۆی خۆی بەڵام ئەم ماڵانە تەواوی ئیمکانیاتیان نییە بۆ لەخۆگرتنی ئەو ژنانەی کە ڕووبەڕووی توندوتیژی دەبنەوە، زۆربەی جارەکان ئەم ماڵانە بەهۆی نەبوونی شوێنی پێویست و بینای گونجاو ناتوانن جۆری کەیسەکان جیابکەنەوە، بەدەر لەوەش توانای مرۆیی و دارایی ئەوتۆیان نییە بۆ پڕکردنەوەی بچوکترین پێداویستییەکان کە خۆی لە جل و بەرگ و دەرمانی پێویستدا دەبینێتەوە بۆ چارەسەری ئەو نەخۆشیانەی هەیانە، هەندێک کات ماڵی داڵدەدانەکان توانای دابینکردنی ئۆتۆمبێلی گونجاویان نییە بۆ گواستنەوەی کەیسەکان، لەگەڵ ئەوەشدا بەتەواوەتی نەتوانراوە ئەو کەسانەی لەو ماڵانە دادەنرێن بەتەواوەتی ڕابهێنرێن بۆ چۆنیەتی مامەڵە کردنیان لەگەڵ کەیسەکاندا (لە بەسەرکردنەوەیەکی دەوری لیژنەی پەرلەمانیدا یەک لە فەرمانبەرەکانی یەک لەو ماڵی داڵدەدانانە بە ئەندامێکی پەرلەمانی وتبوو لە وەڵامی پرسیارێکی ئەندامەکەدا کە ئەو کچە بە خێزانی خراپن، دایکیشی لای خۆمان بوو لێرە دوو ساڵ دەبێ دەرچووە). ئەم کێشانە و دەیانی تر کە تەنیا و تەنیا لەناو حزبە سیاسییە باڵادەستەکانەوە دەتوانرێت چارەسەر بکرێت، بەو پێیەی ئەو کەسانەی کە سەرۆکایەتی ترۆپکی هەڕەمەکەی دەسەڵات دەکەن بە هەموو بەشەکانییەوە لە حزبەکانەوە دێن، ئەوانەش کە لە حزبەکانەوە دێن بەدەگمەن دەنا بەدرێژایی کاری حزبی و سیاسییان خولێکی تێروتەسەلیان لەسەر کێشەکانی ژنان و یەکسانی جێندەری و شێوازەکانی ڕووبەڕووبونەوەی دیاردە باوەکانی کۆمەڵگا نەبینیوە، بێگومان کاتێک دێنە ناو دەسەڵاتی حکومی ناتوانن بە ماوەیەکی کەم ئەو ڕوئیایەیە دروست بکەن کە خولی بەردەوام و فێربوون لەسەر کرۆکی کێشەکە چەند پێویستە، بەڵام ئەم داوایە بۆ گۆڕانکارییەکی وەها گەورە لە کێ بکەین؟ (لە یەکێک لەو چالاکییە گەورانەی لەم ساڵانەدا لە هەرێم ئەنجام درا بۆ کێشەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی، یەکێک لە گەورەتین دەسەڵاتەکانی هەرێم لە وتارەکەیدا بە دەق وتی کە تەنیا پیاوان نیین کە توندوتیژی بەرامبەر ئافرەتان دەکەن، بەڵکوو بەشێک لە ئافرەتانیش توندوتیژی بەرامبەر ئافرەتان دەکەن، بێئاگا لەوەی بۆ ڕووبەڕووبونەوەی توندوتیژی دژی ژنان ئێمە لەسەنگەردا نیین بەرامبەر پیاوان بەڵکوو ئێمە دەبێ ڕووبەڕووی ئەو فکرە ببینەوە کە پێی وایە توندوتیژی دژی ژنان کارێکی ئاساییە، بێگومان ئەم فکرە کە ئێستاکە لەبەشێکی هەرێم و لەناو کۆمەڵگاکەی هەیە، چەندە پیاوان بەرکەوتەی بوون ئەوەندەش ژنان بەرکەوتەی بوون و کاریگەری لەسەریان داناوە، بۆیە ناکرێت دەسەڵاتدارێکی گەورەی هەرێم کە ناوێکی دیارە لە ڕوبەڕوبونەوەی توندوتیژیدا بکەوێتە هەڵەیەکی وا گەورەوە). چەکی گەورەی دەستی ئێمە لە ئێستا و داهاتوشدا بۆ ڕوبەڕوبونەوەی توندوتیژی دەبێت هۆشیاری بێت، هۆشداری دەربارەی جۆرەکان و ڕێژەکانی توندوتیژی لە کۆمەڵگادا و بە لەبەرچاوگرتنی پلە و پۆستە جیاوازەکان و ئەو شوێنانەی توندوتیژییە جیاوازەکانی تێدا ڕو دەدەن.  پرسیارێکی دیکە ئەوەیە کە هەمیشە ڕوبەڕومان دەبێتەوە کە ئایا هەڵمەتەکانی هۆشیاری بۆ کێ بکرێت؟ دەستپێکی هەرە گرنگ ئەوەیە کە حزبە سیاسییەکان بێ دوودڵی دەست بە هەڵمەتی هۆشیاری بکەن لەناو کادیران و ئۆرگانە جیاوازەکانیاندا، بە گرنگی دان بەوەی کە کێ هەڵمەتەکە بەڕێوە دەبات و تا کوێ دەتوانێت بۆ هەر ئۆرگانێک بەجیاواز لەوانی دیکە ئەو بابەتانە بوروژێنێت و باس بکات کە دەبێ باس بکرێن. دواتر دەسەڵاتە جیاوازەکان لە حکومەت و پەرلەمان و ئەنجومەنی دادوەری، بە لەبەرچاوگرتنی چۆنیەتی هەڵمەتەکان و چەندێتییان. بێگومان هەڵمەتەکان نابێ بەدەر بێت لە ڕێکخراوەکانی کۆمەڵکای مەدەنی و میدیا. هیچکات نەنگی نییە کە بەشداریکردن لە هەڵمەتێکی هۆشیاری گەورە و لەسەر ئاستی هەموو کۆمەڵگا لە سەرۆکایەتیەکانەوە تا دوا فەرمانبەری دەسەڵاتەکان تێیدا بەشدار بن، بەڵکوو سەربەرزییە چوونکە لە کۆتاییدا ئەوەی لە پێناوی بەدیهێنانی ژیانێکی شایستەیە بۆ مرۆڤ لە کۆمەڵگادا.  

له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج  روفاتی 171 ئه‌نفالكراوی كورد " كوردی بێكه‌س " ماوه‌ی چه‌ند ساڵێكه‌ له‌ به‌غدایه‌ ، به‌غدای ئێستای پڕ له‌ نادادی و سته‌م و ، رابردوی ئه‌نفال و كیمیاباران ، روفاته‌كان  وێڕای خه‌مساردی عێراق به‌رانبه‌ر هێنانه‌وه‌یان كوردیش هه‌ر یه‌ك به‌ ئاوازێك و هه‌ریه‌ك له‌ دۆڵێك له‌باره‌یانه‌وه‌ ده‌دوێن ، له‌ كوردستان ماوه‌یه‌كی زۆره‌ ناوه‌ندی مایكرۆجین بۆ پشكنینی" دی ئێن ئه‌ی" هه‌یه‌و دكتۆرێكی ناسراوی بنه‌ماڵه‌یه‌كی ناسراو خاوه‌ندارێتی ده‌كات ، دكتۆر فه‌رهاد به‌رزنجی ، كوری شێخ مارف به‌رزنجی ، شاره‌زاو پسپۆڕی ئه‌و بواره‌ له‌ رابردودا سه‌ره‌ڕای دروستكردنی كێشه‌و له‌مپه‌ر له‌به‌رده‌م كاره‌كانی، به‌ڵام چه‌ند ین پشكنینی" دی ئێن ئه‌ی " به‌ سه‌ركه‌وتوی ئه‌نجام داوه‌و روفاتی قوربانیه‌كانی به‌ كه‌س و كار یان گه‌یاندوه‌ته‌وه‌ ، بۆنمونه‌ قوربانیه‌كانی خه‌له‌كان . هه‌ڵبه‌ت پێویست بوو وه‌زاره‌تی شه‌هیدان و وه‌زاره‌تی دادو لایه‌نه‌ په‌یوه‌ندیداره‌كان پرسی پشكنینی" دی ئێن ئه‌ی"  ئه‌و 171 روفاته‌و قوربانیانی نێو گۆڕه‌ به‌ كۆمه‌ڵه‌كانی بیابانه‌كانی عێراقیان له‌ گه‌ڵ ئه‌و سه‌نته‌ره‌ به‌ ئامانج بگه‌یه‌ندایه‌وهاوپشكنینی كه‌س و كاری قوربانی و قوربانیه‌كانیان یه‌كلابكردایه‌ته‌وه‌و روفاته‌كانیان به‌رله‌ فه‌وتان و له‌ ناوچوونی یه‌كجاری بگێڕایه‌ته‌وه‌ بۆ كوردستان ، بۆ ئه‌مه‌ كوردستان پێویستی به‌ نه‌خۆشخانه‌یه‌كی تایبه‌ت و كه‌سانی پسپۆڕ هه‌یه‌ كه‌ له‌و بواره‌دا ئیش بكه‌ن و ره‌نگه‌ باشترین شوێنیش بۆ كردنه‌وه‌ی ئه‌و نه‌خۆشخانه‌ تایبه‌ته‌ چه‌مچه‌ماڵ یان كه‌لار بێت ،هه‌رچه‌ند ئه‌وه‌ زۆر گرنگ نیه‌ كوێبێت ، گرنگ ده‌رهێنان و هێنانه‌وه‌ی روفاته‌كانه‌ و دواتریش پرسی كنه‌و پشكنینی "دی ئێن ئه‌ی " . ناكرێت به‌ هیچ بیانویه‌ك ئێمه‌ لێبگه‌ڕێین ده‌یان ساڵی تر ئێسك و پروسكی قوربانیه‌كانمان له‌و بیابانانه‌ بن و له‌ گه‌ڵ لم و تۆزدا تێكه‌ڵ ببن وله‌ بیر بچنه‌وه‌ ، له‌ هیچ كوێی دونیا به‌و جۆره‌ روفاتی قوربانیه‌كان له‌ بیر نه‌كراوه‌و وازی لێنه‌هێنراوه‌ ، نه‌ رواندیه‌كان ، نه‌ئه‌رمینیاو نه‌ جوله‌كه‌ به‌و جۆره‌ خه‌مساردنه‌بوونه‌به‌رانبه‌ر قوربانیه‌كانیان ، بۆیه‌ پێویسته‌ سه‌باره‌ت به‌و بابه‌ته‌ بڕیاری ئاوه‌زیانه‌و بوێرانه‌ بدرێت و چی تر ئه‌و پرسه‌ پشتگوێ‌ نه‌خرێت . پشكنینی "دی ئێن ئه‌ی" كارێكی گرنگ و بایه‌خداره‌و وێڕای دۆزینه‌وه‌ی ناسنامه‌ی قوربانی ده‌كرێت وه‌ك كارتی قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌و دادوه‌ری گوێزه‌ره‌وه‌ سودی لێوه‌ربگیرێت ، ئێمه‌ ئێستا له‌ كوردستان و به‌ تایبه‌ت له‌ سلێمانی سه‌نته‌رێكی پشكنینی "دی ئێن ئه‌ی" مان هه‌یه‌ ، كه‌ ئه‌وه‌نده‌ی من ئاگاداربم له‌ ده‌ره‌وه‌ش دان به‌ كارو پشكنینه‌ ورده‌كانیدا نراوه‌و له‌ رابردودا چه‌ندین كاری ناوازه‌ی كردووه‌ ، گه‌رچی به‌ هۆی تێنه‌گه‌یشتن له‌و پرسه‌ گرنگه‌و به‌ هۆی پشتگیری نه‌كردن له‌و سه‌نته‌ره‌ به‌ هه‌ر هۆیه‌كه‌ زۆر جار كێشه‌ دێته‌ رێی كاره‌كانی ، بۆ ئه‌مه‌ش پێویسته‌ هه‌موو لایه‌نه‌په‌یوه‌ندیداره‌كان له‌ گه‌ڵ به‌رپرسانی ئه‌و سه‌نته‌ره‌و به‌ تایبه‌ت دكتۆر فه‌رهاد دابنیشن و له‌وه‌ بكۆڵنه‌وه‌ داخوا بۆ پرسی روفاته‌كانی ئه‌نفال و پشكنینی" دی ئێن ئه‌ی" ئه‌و سه‌نته‌ره‌ ده‌توانێت چی بكات ؟. به‌ باوه‌ڕی من پارله‌مان و حكومه‌تی هه‌رێم له‌و باره‌یه‌وه‌ به‌رپرسیاره‌تی گه‌وره‌  ده‌كه‌وێته‌ ئه‌ستۆیان و ناكرێت به‌رده‌وام پرسی هێنانه‌وه‌و پشكنینی روفاته‌كان پشتگوێ‌ بخرێت ،پارله‌مان و حكومه‌ت پێویسته‌ له‌و باره‌یه‌وه‌ بێنه‌ سه‌ر هێڵ و قسه‌ی یه‌كلاكه‌ره‌وه‌یان هه‌بێت ، بۆ ئه‌مه‌ وه‌زاره‌تی شه‌هیدان و ئه‌نفالكراوان له‌ هه‌موو لایه‌ك زیاتر ئه‌ركی ده‌كه‌وێته‌ سه‌رو ناكرێت له‌ بڕیاردان له‌و باره‌یه‌وه‌ دوو دڵ و نیگه‌ران بێت، باشتریشه‌ له‌و باره‌یه‌وه‌ پرس و ڕا به‌ ده‌سته‌بژێری كه‌س و كاری ئه‌نفاله‌كانیش بكرێت ، ئه‌وه‌شمان بیر نه‌چێت ئه‌نفالكراوانی كوردستان  موڵكی یه‌ك بنه‌ماڵه‌و یه‌ك شارو شارۆكه‌ نین و موڵكی ته‌واوی خه‌ڵكی كوردستانن، هه‌ر به‌وه‌ش كۆسته‌كه‌ ده‌كرێته‌ كۆستی گشتی و جینۆ سایدكراوان ده‌بنه‌ هی هه‌موومان ، یه‌كێك له‌ هاوڕێ‌ خه‌مخۆرو نوسه‌ره‌كانی بواری جینۆساید كه‌ له‌و باره‌یه‌وه‌ كه‌می نه‌كردووه‌ ، هه‌موو جار ده‌ڵێت ئه‌و كه‌سی نزیكی ئه‌نفالنه‌كراوه‌ ، به‌ڵام پرسه‌كه‌ به‌ پرسێكی ویژدانی و ئاكاری ده‌بینێ‌ و خۆی به‌ كه‌سێكی هه‌ره‌ نزیك به‌و بابه‌ته‌ ده‌بینێ‌ و ناتوانێ‌ هه‌ڵوه‌سته‌ی له‌ سه‌ر نه‌كات ، ئه‌مه‌ پرسێكی ئاكاری گرنگه‌و پێویسته‌ هه‌موومان هه‌مان بیركردنه‌وه‌مان هه‌بێت ، بۆ به‌ گشتی كردن و هه‌میشه‌ به‌رز هێشتنه‌وه‌ی ئه‌و پرسه‌ له‌ یاده‌وه‌ری و دیرۆكماندا. له‌ راستیدا من به‌ مه‌به‌ست و بۆ گفت و گۆیه‌كی لۆژیكی و به‌رهه‌م دار ئه‌م بابه‌ته‌ ده‌خه‌مه‌ به‌ردیده‌ی حكومه‌ت و وه‌زاره‌تی په‌یوه‌ندی دارو نوسه‌رانی بواری جینۆساید ، بۆ ئه‌وه‌ی له‌ دواجاردا به‌ بڕیارێكی ئاوه‌زیه‌وه‌ ده‌ربچین ، بۆ ئه‌مه‌ش چاوه‌ڕوانی گفت و گۆو به‌شداری ئێوه‌شم .

د. حیكمەت نامیق  فیكری خورافی لەم جۆرە كۆمەڵگایانە باوە كە لەقۆناغێكی سادەی مەعریفی ژیان دەگوزەرێنن ، بەتایبەتی كۆمەڵگا ڕاگوزەریەكان و بەدگۆڕاوەكان و تازە گەشەكردوەكان، لەكۆمەڵگای ئێمەدا بەتایبەتی لەچەند دەیەی ڕابردوودا كۆمەڵێك دیاردە و ڕووداوی سەیرو سەمەرە سەریانهەڵدا كە جێگەی توێژینەوەو  هەڵوەستە لەسەركردن بوو  بیرم دێت كاتێك خەڵك مقۆمقۆی ئەوەی بوو كچێك پەیدابووە دەفڕێ ئیدی خەڵكە سادەكە سرٍِەی دەگرت بۆ بینینی چەندین ڕیكلام و بانگەوازو نوسینی بۆ ئەنجامدرا بۆ ڕاكێشانی زیاتری سۆزو عاتیفەی خەڵكە سادەكە، چەندین نموونەی دیكە ی زیندوو بەردەستە وەك ئەو بەناو مەلایانەی كە  خۆیان لێ بووەتە پزیشك بەربوونەتە گیانی ئەو خەڵكانەی كە تووشی نەخۆشی دەروونی و كەم بینایی بوونەتەوە نۆرینگەیان داناوە بۆ چارەسەركردنی نەخۆش هەموو ئەوانە پێماندەڵێن هێشتا بەشێكی زۆری كۆمەڵی كوردی غەرقی ئەفسانەو خورافاتە، هێشتا بەشێكی خەڵك باوەڕی بە نوشتە و جادوە تەنانەت ئەو جۆرە خەڵكانە خاوەن بڕوانامەی بەرزن ، كەچی قەناعەتیان بەو مەعریفە كلاسیكیە نا زانستیە هەیە، كۆمەڵی كوردی  قەتیس ماوە لەناو ئەم  قۆناغە مەعریفیەی كە دەمێكە بەجێگری ماوەتەوە، بۆیە ڕزگاربوون لەو قۆناغە ڕاگووزەریەی كە بەشێكی زۆری ڕێگریەكانی تێپەڕینی دەگەڕێتەوە بۆ هۆگربوونی خەڵكەكە بۆ ئەو كەسێتیانەی كە مەعریفەیەكی ئێجگار نزمیان هەیە ئێمە لە كۆمەڵناسی ناوی لێدەنێین پێش مۆدێرنە تێیدا پیرۆزیی و ئەفسانەو سیحرو دەیان  دیاردەو خەسڵەتی دیكەی پەیوەست بە كۆمەڵگای سەرەتایی باوە مرۆڤەكان مومارەسەی دەكەن لەپێناو بەردەوامبوونی ئەو قۆناغەو ئاسودەگی ڕوحی و ترس لە دیاردە میتافیزیكیەكان. یەكێك لە هۆكارە هەرە گرنگ و سەرەكیەكانی تێپەڕاندنی ئەو قۆناغە زاڵبوونی زانستە بەسەر كۆی كایەو ڕەهەندەكانی كۆمەڵگا لەسەرووی هەموویانەوە قوتابخانەو زانكۆو دەزگاكانی بەكۆمەڵایەتیبوون و پێگەیاندنی تاك و گرووپەكانی نێو كۆمەڵگا، لێرەدا زانست دەبێتە پێوەری هەڵسەنگاندنی دیاردەو پێشبینی و ڕووداوەكانی ناو كۆمەڵگا هەر كاتێك ئەوە ڕووبدات ئەوا ناك پەروەردەیەكی تەندروستی دەبێت بۆ ژیانكردن،  بەڵام بۆدروستبوون و بەرهەمهێنانەوەی تاك بەم شێوەیە هاوشانە لەگەڵ دەسەڵاتی سیاسی و ڕفۆرمكردنی دامودەزگاكانی كۆمەڵگا ، چونكە دەسەڵات و كۆمەڵگا دواجار ڕەنگدانەوەی یەكترن، بۆیە پرۆسەكە دەبێتە كارێكی هەماهەنگی و پێكەوەیی بۆتێپەڕینی ئەو قۆناغە، لێرەدا هۆشیاری تاك و ئەپستیمی مرۆڤەكان ڕێگە خۆشكەر دەبێت بۆ زاڵبوونی زانست و ڕەتكردنەوەی هەموو ئەو بیرۆكەو ئایدیا دواكەوتووەی كە خەیاڵی مرۆڤەكانی داگیركردووە، هەر زانستیشە دەبێتە هۆی زاڵبوونی ئەقڵ و بیركردنەوەی ئەقلانەی كۆمەڵگا. كێشەی هەرەسەرەكی بەردەم دروستبوونی زانست بریتیە لە دووبارە بنیتنانەوەی هەمان كارەكتەر و بیركردنەوەیە لە كۆمەڵگادا لە سۆسیۆلۆژیادا پێی دەگوترێت دووبارە بەرهەمهێنانەوەی كۆمەڵگا لەنێو سیستمی كۆمەڵایەتیدا، دووبارە بنیاتنانەوەی ئەو جۆرە مەعریفە خورافیە لەغیابی پەروەردەیەكی زانستی قەتیس مانەوەی كۆمەڵگایە بەم شێوەیەی كە بوونی هەیە. لێرەدا كۆمەڵگاو كایەكانی  هەمیشە لەناو یەك بازنەی  داخراوی بۆشدا دەخولێنەوە نەوەیەكی ماندو و سەرلێشێواو  دروستدەكات  گیرۆدەی كۆمەڵێك كێشە دەبێت كاریگەری لەسەر كەسایەتی و هزرو بیركردنەوەی جێدێلێیت هەمیشە خۆی بەچەندین جۆری ناسنامەو كەسایەتی دەناسێنێ لەناو پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكاندا  هەروەها ئەم جۆرە دۆخەی كۆمەڵگا  كەڵێنێكی فراوان دروستدەكات لەنێوان نەوەی كۆن و تازەدا، لەنێوان بیرۆكەی تازەو كلاسیكیدا، لەنێوان زانست و ئایندا، لەنێوان فیكری خورافی و فیكری زانستدا  لەهەمبەر ژیان و كێشە كۆمەڵایەتی و دەرونی و ئابورییەكان و كۆی پێكهاتەو سترەكتوری كۆمەڵگادا. كۆمەڵی كوردی چەندین  فۆڕم و خەسڵەتی جیاجیای قۆناغەكانی پەرەسەندنی كۆمەڵایەتی  بەشێوەی دوالیزمی و دژبەری تێدایە بۆ دەربازبوون لەهەر فۆڕمێكی كلاسیكی پێویستە زانست بەسەر كۆی فیڵدەكانی كۆمەڵگا زاڵ بێت.  

کاوە محەمەد  ئێستا پرسیاری گرنگ لەبارەی دۆخی عیراق ئەوەیە کە؛ بۆچی سەدر و رەوتەکەی داوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان دەکەن، چواچێوەی هاوئاهەنگی-ش داوای هەڵوەشاندنەوەی حکومەت و ئینجا هەڵبژاردنی پێشوەخت دەکەن ؟.. چونکە (سەدر) دەیەوێت بە هەمان یاسای ئێستای هەڵبژاردن و هەمان ستافی کۆمسیۆنی هەڵبژاردن و لەسایەی حکومەتەکەی (مستەفا کازمی) هەڵبژاردنی پێشوەخت بکرێت، بەڵام (چوارچێوەی هاوئاهەنگی) بە ئاڕاستەیەکی تر کاردەکات و مەنەستیەتی پەرلەمان کارابکرێتەوە تا بە سوودوەرگرتن لەزۆرینە پەرلەمانیەکەی یاسای هەڵبژاردن لەبەرژەوەندیی خۆی هەموار بکاتەوە و ستافی کۆمسیۆن و حکومەتەکەی کازمی-ش بگۆڕێت و لەسایەی حکومەتێکی تر، کە لانیکەم وەک (کازمی) لایەنگیری سەدر نەبێت، هەڵبژاردنەکە بەڕێوەبچێت. بەڵام سەدر بەهیچ شێوەیەک نایەوێت ئەو دەرفەتە بۆ نەیارەکانی بڕەخسێت، بۆیە پێداگریی لەسەر هەڵوەشاندنەوەی بێ چەندوچوونی پەرلەمان دەکات و دەیەوێت لەرێگەی بەرفراوانکردنی خۆپیشاندانەکان و تۆمارکردنی سکاڵا لەدادگا، بەو ئامانجە بگات و بەڕەکە لەژێر پێی چوارچێوە دەربهێنێت، لەکاتێکدا بەپێی (مادەی ٦٤ی دەستور) هیج لایەن و دەسەڵاتێک، جگە لەپەرلەمان خۆی، ناتوانێت پەرلەمان هەڵوەشێنێتەوە..پێموایە سەرەنجام دەبێت هەردوولا لەسەر میکانیزم و ئامادەکارییەکانی هەڵبژاردن رێکبکەون کە هەر دەبێت بە پەرلەمان خۆی دا رەتببێت، ئینجا هەڵبژاردنێکی تری پێشوەختە بکرێتەوە کە رەنگە بکەوێتە پایزی ساڵی داهاتوو..   

شاسوار هەرشەمیی سەلمان ڕوشدی، تەنیا و تەنیا بە بڵاوکردنەوەی ڕۆمانی (ئایەتە شەیتانییەکان) لە دنیای ئیسلامدا، وەک فیگورێکی دژە ئیسلام ناسێندرا، کە بەهۆکاری نەخوێندنەوە و تێنەگەیشتن، سەدان هەزار نیمچەخوێندەوار و ئەو خوێندەوارانەش کە ناخوێننەوە، هەروا تێگەیشتوون ڕۆمانەکە دژی ئیسلام نوسراوە.  چیڕۆکی ئایەتە شەیتانییەکان، زووتر و بۆ پێش ڕۆمانەکە دەگەڕێتەوە. ڕوشدی، یەکەمین جار ڕۆمانی (منداڵەکانی نیوەشەو)ی بڵاوکردەوە، کە تێیدا ئاماژە بە شەوی لەدایک بوونی خۆی لە شاری زەبەللاحی (مۆمبای) دەکات، کە هاوکات بووە لەگەڵ شەوی سەربەخۆیی هیندستان. لەو ڕۆمانەدا، ڕوشدی، پەلاماری توند دەباتە سەر (خاتوو ئەندێرا گاندی)، کە لە ساڵانی حەفتا و هەشتای سەدەی ڕابردوو، سەرۆکی حکومەتی هیندستان بوو. ڕۆمانەکە لە هیندستان قەدەغە کرا، بەڵام لە پاکستان و ئێران بازاڕی باشی هەبوو.  دوای ئەمە، ڕۆمانی (شەرم)ی بڵاوکردەوە، کە پەلامار دەباتە سەر کۆمەڵگای پاکستان، لە کاتێکدا دایک و باوکی خۆی، تەنیا بەهۆی ئەوەی موسوڵمان بوون، بەناچاریی هیندستانیان بەجێهێشتبوو و ببوونە پاکستانی. ئەو لەو ڕۆمانەدا، زولفەقار عەلی بۆتۆ و کچەکەی کردۆتە پاڵەوانی ڕووداوەکان. تەنانەت بە (بێنەزیر بۆتۆ)ی سەرۆکی ئەو کاتی حکومەتی پاکستان دەڵێت، ژنە دەرپێ ئاسنەکە. ڕۆمانەکە لە پاکستان قەدەغە کرا، بەڵام لە هیندستان و ئێران، بازاڕی باشی هەبوو. تەنانەت دوای ئەمە، سەلمان ڕوشدی، خەڵاتی باشترین کتێبی ساڵی وەرگێڕدراوی لە ئێران پێدرا.  ئیدی دوای ئەم دوو ڕۆمانە، ڕۆمانی (ئایەتە شەیتانییەکان)، لە ساڵی ١٩٨٨ بڵاوکرایەوە، باشە دوای هیندستان و پاکستان، نۆرەی کامە دەوڵەت دێت؟ ڕۆمانەکە باسی دوو پاڵەوانی زۆر ناسراوی (بۆلیود) دەکات، کە ڕۆڵی خودا زۆرەکانی هیندییان دەبینی. دوو پاڵەوانەکە لە گەشتێکیان بۆ ئینگلستان، فڕۆکەکەیان لەسەر لەندەن دەکەوێتە خوارەوە، بەڵام ئەوان نامرن. ئیدی دوای ئەوە دەکەونە تەڵەی کێشە نەبڕاوەکانی نوسینگەی کۆچبەران و گشت ڕووداوەکانی دی ناو ڕۆمانەکە لێرەوە دەست پێدەکات.  خودی ناوی ڕۆمانەکەش، (ئایەتە شەیتانییەکان)، ئاماژەیە بۆ ڕووداوێکی دیاری ئیسلام بوونی ئیمام عومەر و گلەیی کردنی لە ئایەتێک کە پەسنی بتەکانی کەعبە دەکات. پێغەمبەریش دەڵێت ئەمە شەیتان بووە و لە شێوەی جوبرائیل، ئەم ئایەتەی بۆ هێناوم و لایدەدەم (تلك الغرانيق العلى وشفاعتهن ترتجى). ئەم بابەتە لە کتێبە کۆنەکانی ئیسلامیی هاتووە و هەموو مەلاکانیش دەیزانن.  جا خۆشیەکەی ئەوە بوو، کە ڕۆژنامەی (کیهان)ی تارانی، وەرگێڕدراوی فارسیی ئەم ڕۆمانەی بە زنجیرە بڵاودەکردەوە و هیچ سانسۆرێکیشی لەسەر نەبوو، چونکە دەستەڵاتدارانی ئاخوندی ئێران، لە دوو ڕۆمانەکەی دی ڕوشدی زۆر ڕازی بوون. ئەمە هەروا ڕۆیشت تا وەرگێڕانەکە گەیشتە ئەم بەشەی کە ناوی (عائیشە)یە. لێرەدا هەرایەکە دەستی پێکرد. دیارە هەر خودی ناوی عائیشە لە فەرهەنگی شیعەدا، قێزەونە و بە دژە عەلی و سەرکردایەتی کردنی جەنگی (جەمەل) دژی عەلی ناسراوە و سەدان ناو و ناتۆرەیان بۆی دروست کردووە. جا بە ئەنقەست و ڕێک لەژێر ئەم ناوەشدا، ڕوشدی بەبێ ناوهێنان و هەر بە ئیمام ناوبردن، دەکەوێتە گێڕانەوەی هەوڵەکانی ئایەتوللا خومەینی بۆ هاندانی خەڵکی دژی شا، لە نۆڤل لۆ شاتۆی پاریسەوە، تا دەگەڕێتەوە تاران و دەستەڵات دەگرێتە دەست. ڕادیۆی بی بی سی لەندەنی، هەموو ئێواران پەیامەکانی خومەینی، لە پاریسەوە بۆ خەڵکی بڵاو دەکردەوە و ڕوشدی لە ڕۆمانەکە، ناوی لە (بی بی سی) ناوە (بیلالی حەبەشی)، کە پەیامی ئیمامی لە نۆڤل لۆ شاتۆ ڕادەگەیاند.  ئیدی دوای ئەوە بڵاوکردنەوەی ڕۆمانەکە لە ئێران قەدەغە کرا. زۆریشی نەبرد، ئیمام خومەینی فتوا ناسراوەکەی دا، کە سەلمان ڕوشدی سوکایەتی بە ئیسلام کردووە، بۆیە هەر کەسێک بیکوژێت، خەڵاتێکی گەورەی پێدەدرێت و دەچێتە بەهەشتیش. جیهانی ئیسلامی و کاربەدەستان و ڕۆشنبیرانیشی، بێ ئەوەی لە ناوەرۆکی ڕۆمانەکە تێگەیشتبن، لە ترسی کاردانەوەی خەڵک، پاڵپشتیان لەو فتوایە کرد و کتێبەکانیشیان قەدەغە کرد.  بێگومان کاتێک کە بە شێنەیی (ئایەتەکانی شەیتانیی) دەخوێنیتەوە، زوو تێدەگەیت کە پتر دژی جمهوری ئیسلامی ئێران و خودی ئیمام خومەینییە نەک ئیسلام. هەر وەک نمونە، پێش ئەم ڕۆمانە و دوای ئەمەش، سەدان کتێب و بابەتی زۆر زەقتر، بە فارسیی، عارەبیی و دەیان زمانی دی، لە دژی ئیسلام نووسراون و لەسەر هیچیشیان فتوا دەرنەکراوە. کەواتە کاردانەوەی کاربەدەستانی ئێران و خودی خومەینیش بە فتواکەی، وەڵامدانەوەیەکی بێ هۆ نەبوو، بەڵام فریوخواردنی ملیۆنان مسوڵمان، بێ هۆ و تەنیا لە تێنەگەیشتن و کاردانەوەی خێراوە سەرچاوەی گرتووە.

ئارام سه‌عید یەکەم: بۆچی نەوەی نوێ داوای مۆڵەتی نەکرد بۆ خۆپیشاندانەکە نە لە وەزارەتی ناوخۆ نە حکومەتە خۆجێیەکان؟ دووەم: بۆچی لیژنەی ئەمنی پێش روداوەکە هیچ بڵاوکراوەو راگەیاندنێکی نەبوو لەسەر ئەو هەموو بانگەشەیەی دەکرا بۆ خۆپیشاندان و رەتی نەکردەوە؟ لەکاتێکدا پێش خۆپیشاندان بە چەند رۆژێک هێزە ئەمنییەکان ئامادەکاری تەواویان کردبوو، ژمارەیەکی زۆر لە بانگەشەکارانی خۆپیشاندان دەستگیرکران یان رفێنران؟ سێهەم: هەمیشە خۆپیشاندان دەستی پێکردووەو کاتی زۆری خایاندووە دواتر توندوتیژی رویداوە، بەس ئەمجارە یەکسەر بە توندوتیژی هیزە ئەمنییەکان دەستیپێکردو خۆپیشاندەران هەرزوو رایانکردو ئەوەی مایەوە دەستگیرکرا! چوارەم: دەرئەنجامی ئەم خۆپیشاندانە چی بوو؟ کێ سودمەند بوو دەسەڵات یان خۆپیشاندەران؟ پێنجەم: ئایا ئەوەی بە رەوتی سەدر دەکرێت نەوەی نوێ دەتوانێت بیکات؟ شەشەم: کۆپیکردنی خۆپیشاندانی بەغدا بۆ کوردستان گونجاوە؟ ئایا دەسه‌ڵااتی بەغدا دیموکراسییە کە خۆپیشاندانی رەوتی سەدر سەرکوت ناکات یان سەدر خاوەنی سەربازو چەکەو ناوێرن سەرکوتی بکەن؟ حەوتەم: بۆچی لایەنەکانی تری ئۆپۆزیسیۆن لەهەرێم نەچونە پاڵ بانگەشەی نەوەی نوێ؟ ئایا خۆپیشاندان دەتوانێت چی گۆرانکاریەک بکات لە کوردستان؟ کاتی ئەوە نەهاتووە پێداچونەوەیەک بکرێت بەو میکانیزمەو بیر لە شیوازی تر بکرێتەوە؟ هەشتەم: بۆچی کاردانەوە نێودەوڵەتییەکان لاواز بوون لەبەرامبەر ئەو ژمارە زۆرەی رۆژنامەنوس و چالاکوان کە دەستگیر کران؟ ئایا ئەوان چاوەڕێن کێشەکانی بەغدان چارەسەر بێت و نایانەوێت لە هەرێم کێشە هەبێت؟

    فوئاد سدیق    توندڕەوی ئایینی مێژوویەكی تازە نییە، بەڵام هەموویاساكانی جیهان نەیانتوانیوە ئەو توندڕەوە ئایینییە بپووكێننەوە، راستە بەرزی و نزمی بەخۆیەوە بینیوە، بەڵام هەمیشە وەك پشكۆی ژێر خۆڵەمێش وابووە، لەگەڵ نزمترین شنەبادا  پشكۆكان گەشاونەتەوە. ئەمە مەترسییەكەیە.     ئەگەر واز لە شەڕەكانی بە ئیسلامكردن بهێنین كە لە شەڕی بەدرەوە دەستپێدەكات، واز لە هەموو فتوحاتەكانیش بهێنین، ئەوا بێ سێ و دوو دەڵێین بە لانی كەم توندڕەوی ئایینی لەگەڵ سەرەتای جیابوونەوەی خەواریجەكان و سەرەتای ململانێی سەختی نێوان عەلی كوڕی ئەبی تالیب و معاویە زۆر بە زەقی دەركەوت. چونكە خەواریجەكان یەكەمین رێكخراوەیی توندڕەوی چەكدار بوون كە خۆی لە خۆیدا كودەتایەك بوو بەسەر رووخانی دەوڵەتی خەلافەتی راشدین.     ئەوەندەی من تێگەیشتبم، سەلمان روشدی  نە فەیلەسووفێك بووە، نە رۆشنبیرێكی زۆر گەورەش بوو،بەڵام  خاوەنی (19) كتێبەو، بە كتێبی پێنجەمیشی (ئایاتی شەیتانی) ناوبانگی زۆری دەركردو كەوتە بەر هەڕەشەی دەوڵەتی ئیسلامی ئێران و سەرجەم ئیسلامییە توندڕەوەكان، تەنانەت ئێران سێ(3) ملیۆن دۆلاریشی بۆ ئەو كەسە تەرخان كرد كە سەلمان روشدی بكوژێت. دوای ماوەیەك بڕی پارەكەشی زیاتر كرد، بۆئەوەی باشتر هانی تیرۆریستان بدات، خوێنی روشدی حەڵال بكەن.   هەموو ئەو هات و هاوارەش لەبەر ئەوە بوو، هەم ناوی كتێبەكە(ئایاتی شەیتانی) بوو، هەم لەناو كتێبەكەشیدا، ئاماژەی بۆ ئەو دوو ئایەتەی ناو سورەتی نەجم كردبوو كە باس لە لات و عوزا دەكات و دەڵێت( أَفَرَأَيْتُمُ اللَّاتَ وَالْعُزَّىٰ  وَمَنَاةَ الثَّالِثَةَ الْأُخْرَىٰ  19-20 ) ئینجا گوایا ئەو ئایەتەش هاتۆتە خوارەوە كە دەڵێت( تلك الغرانيق العُلى، وإن شفاعتهن لَتُرتَجَى) بەڵام ئەم ئایەتە لەناو قورئاندا لادراوە. زانایان بۆ ئایەتی (52) ی ناو سورەتی  حەج دەیگێڕنەوە كە دەڵێت(  وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَلَا نَبِيٍّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ فَيَنْسَخُ اللَّهُ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آيَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ )  ئەمەش  پاساوو نیشانەیەكی زەقە گوایا پێغەمبەرەكانیش هەندێ وشەی هەڵە بەسەر زمانیاندا هاتووە و ، ئیتر باس لەوە دەكات پێشتریش شەیتان ئەو كەتنەی بە پێغەمبەرەكان كردووە.    بەهەر حاڵ من ناچمە ناو وردەكاری ئەو ئایەتانەی سورەتی نەجم و ئایەتی (52) ی سورەتی حەج. با توندڕەوێكی ئیسلامی كە لە قورئانیش تێ نەگەیشتووە، فتوای كوشتنمان بۆ دەرنەكات و ئەو خەڵكە بەدبەختانەمان لێ هان نەدەن كە تەنانەت نازانن  قورئانیش بخوێننەوە !!. ئەوەی من مەبەستمە بیڵێم، دەوڵەتێك فتوا بۆ كوشتنی كەسێك دەربكات و پارەیەكی زۆر بۆ بكوژەكە دابین بكات تا خوێنی نووسەرێك حەڵاڵ بكات، پێویستە ئەنجومەنی ئاسایش و ئەو وڵاتانەی خۆیان بە پارێزەری مافی مرۆڤ دەزانن،  بە فەرمی ئەو دەوڵەتە بە تیرۆریست دابنێن و هەموو رێگایەكی مانەوەی لێ بگرن و نەهێڵن بەردەوام بێت. چۆن دەبێت بەهۆی چەند دێڕێك نووسین خوێنت حەڵاڵ بكرێت، لەكاتێكدا سەلمان روشدی داوای لێبووردنیشی لە سەرجەم موسڵمانانی جیهان كردووە. هەر دەڵێی كۆمەڵگای مرۆڤایەتی هێشتا لە سەردەمی جاهیلییەتدا دەژی.چۆن دەبێت لەم سەردەمەی ئێستا، بەتایبەتی لە پەیمانگایەكی بەناوبانگ لە نیویۆركدا بدرێیتە بەر چەقۆ، بەم كردەوانە مافی مرۆڤ چ مانایەكی پڕ لە شەرمەزاری دەبەخشێتەوە. بۆچی ئیسلامییەكان لە سەرتاسەری جیهان، هەرچی بكەن و هەر چی بیڵێن كەس پێیان ناڵێ لە پشت چاوت دوو برۆیە، بەڵام نووسەرێكی بە رەچەڵەك خەڵكی لای كشمیرو تەمەن  (75) ساڵ ، پەلاماری كوشتنی بدەیت تەنیا لەبەر چەند دێڕێك نووسین. دەیان ساڵیشە خۆی شاردۆتەوەو نەیوێراوە بە ئارەزووی خۆی دەربكەوێت.   بەداخەوە ! بۆ ئەو دەوڵەتانەی رۆژئاوا كە بەردەوام باس لە مافی مرۆڤ و ئازادییەكان دەكەن، بەڵام ئەوەتا لە نیویۆرك  چ كارەساتێك روویدا.  شەرمەزاری گەورە بۆ رۆژئاوایە، كە نەیانتوانی یەك تاقە مرۆڤ بپارێزن كە لەژێر هەڕەشەی كوشتندا بووە. ئەوەتا ئێستا سەلمان روشدی بە لەدەستدانی چاوێك و بە ئامێرێكی دەستكرد و جەستەو رۆحێكی پڕ لە ژان هەناسە دەدات...