د. یاسین تەها-  پسپۆڕ لە مێژووی ئاینزا ئیسلامییەکان و شارەزا لە کاروباری عێراق

دەسپێك
بڕیارە لە 11ی تشرینی دووەم/ نۆڤەمبەری 2025، هەڵبژاردنی گشتیی لە عێراق بەڕێوەبچێت؛ ئەم وێستگە گرنگەش كە هۆكارێكە بۆ داڕشتنەوەی هاوكێشەی سیاسی، لە كاتێكدایە كە تارماییی دانوستانەكانی ئەمریكاو ئێران و هەڕەشەكانی ئیسرائیل لەلایەك، مشتومڕی چۆنێتیی مامەڵەكردن لەگەڵ سوریای نوێ لە لاكەی تر؛ باڵی بەسەر عێراقدا كێشاوە. ئەم شرۆڤەیە هەوڵدەدات لە گۆشەنیگای ماڵی شیعەوە لەبارەی هەڵبژاردن و بارگۆڕانە هەرێمایەتییەكان هەندێك پێدراو و گریمانە بخاتەڕوو؛ ئەوەش لێكەوتەی لەسەر هەردوو گۆڕەپانەكەی تر هەیە: كوردو پارێزگا سوننەكان.

یەكەم: بارودۆخە نێوخۆیییەكانی شیعەی عێراق
هەموو هەڵبژاردنەكان لە عێراقدا تاڕاددەیەكی زۆر هەستیارو جومگەیین؛ بەو پێیەی هۆكارێكن بۆ داڕشتنەوەی نەخشەی سیاسی لەنێو جەنجاڵی و فرەیی جەمسەرەكانی هێزدا. بەڵام دەشێت هەڵبژاردنی چاوەڕوانكراوی 11/11/2025، كە بە سیسته‌می ڕێژەیی تاكەكەسی بەڕێوە دەچێت و، لە پرۆسەكەدا 28 ملیۆن دەنگدەر لە كۆی 46 ملیۆن دانیشتووان، 329 پەرلەمانتار هەڵدەبژێرن، هەندێك لە هەڵبژاردنەكانی دیكەی پێش خۆی جیاوازترو تایبەتمەندتر بێت، چونكە لەگەڵ كۆمەڵێك دۆخدا یەكانگیرە؛ گرنگترینیشیان ئەمانەن:

1 _ بایكۆتی سەدر:
تائێستا بڕیاری كۆتایی سەدرو رەوتەكەی، بایكۆتكردنی هەڵبژاردنە؛ پاساوەكەش بەشدارینەكردنە لەگەڵ “خەڵكانی گەندەڵ “[1]. نەك هەر ئەوە بەڵكو سەدرییەكان بەنیازن كاری جددی بۆ زیاتركردنی رێژەی بایكۆت بكەن؛ ئەمەش لەڕێگەی وەرگرتنەوەی كارتی بایۆمەتری و پاشان بایكۆتكردنی پرۆسەكە بۆ ئەوەی بەشدارینەكردنەكە هەژمار بكرێت[2].
ئەم دوو هەنگاوەی سەدریش، لە لایەك دەبێتە لاسەنگبوونی تەرازووی هێز لەنێو شیعەو لاوازبوونی شەرعییەتی نوێنەرەكانیان، لەلایەكی تر، مەترسی لەسەر رێژەی بەشداریكردن دروستدەكات، بەتایبەت رێژەكە خۆی هەر لە بنەڕەتدا سست و لاوازە؛ بۆ نمونە لە كۆتا هەڵبژاردنی گشتیی پێشوودا (2021)، بەفەرمی رێژەی بەشداریكردن 41% بووە بۆ ئەوانەی تۆماری خۆیان نوێ كردووەتەوە؛ ئەمەش دەكاتە بایكۆتكردنی 59%[3]ی دەنگدەران. ئەگەر رێژەی ئەو هاوڵاتیانەش ئەژمار بكرێت كە مافی دەنگدانیان هەیە، ئەوە بەپێی خەمڵاندنەكان ڕێژەی بەشداریكردنی گشتیی كەمترە لە 30%ە؛ ئەمەش دەكاتە 70% بایكۆت و بەشدارینەكردن[4]. بەهۆی ئەوەش سەدرییەكان گروپێك دەنگدەری گەورەو عەقیدەیی و چالاكن، مەترسیی ئەوە هەیە بەهۆی بایكۆتكردنی ئەوانەوە رێژەی بەشداریكردن زۆر زیاتر لە جاران دابەزێت؛ ئەمەش بەواتای ئەوە دێت نوێنەرایەتیی داهاتوو گوزارشتێكی ڕاستەقینە نابێت لە شەقامی شیعی، هاوشێوەی ئەم خولەی ئێستا كە پاش هەڵبژاردن كشانەوە[5]. هەروەها ئەگەر بەشداریكردنی جەماوەری لە هەڵبژاردندا کەم بێت و ڕێژەی بایکۆت بەرز بێتەوە، ئەوە ئەگەری هەیە لیستە براوەكان، كە زۆرو پەرتەوازەن، نەتوانن هاوپەیمانییەکی یەکگرتوو پێکبهێنن. ئەمەش لەهەندێك سیناریۆی گریمانكراودا، عێراق دەگێڕێتەوە بۆ ئەو چەقبەستنە سیاسییەی کە بۆ ماوەی زیاتر لە ساڵێک دوای هەڵبژاردنەکانی 2021 رێگریی لە پێکهێنانی حکومەت کرد.
لە سایەی ئەم سیناریۆ گریمانكراوەدا دامەزراوەکانی دەوڵەت لاواز دەبن و ئەگەری دەستوەردانی دەرەکی زیاتر دەبێت؛ هەروەها ئەگەری پشێویی ئەمنی یان ناڕەزایەتیی جەماوەریش زیاتر دەبێت، بەتایبەت لەلایەن ئەوانەی لە پرۆسەكە بەشدار نەبوون[6]. سەبارەت بە بایكۆتی سەدریش ڕاستە لە بەرژەوەندیی هەندێك لە هێزە شیعەكانە و كورسییەكانیان زیاتر دەبێت و، بەهۆی ئەم بڕیارەیشەوە دەشێت زۆرترین كورسیی شیعەكان بچننەوە، بەڵام بەهۆی ئەوەی سەدر خۆی وەك بەدیل و جێگرەوەی سیسته‌می سیاسی دەبینێت و كار بۆ ئەوە دەكات لە ڕێگه‌ی دووركەوتنەوەوە پێگە  جەماوەرییەكەی هەڵكشێت، ئەوە مایەی نیگەرانییە بۆ ڕكابەرە شیعەكانی كە بەهۆی بەشدارییان لە دەسەڵاتدا متمانەی جەماوەرییان لاوازترە؛ ئەمە جگە لەوەی سەدر لە كاتێكدا هێزە شیعەكان بەتەنیا جێدەهێڵێت، كە ئەوان دەربارەی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەمریكاو سوریای نوێ، دەبێت بچنە ژێرباری بەرپرسیارێتیی هەندێك بڕیار كە دەشێت بەئازار بێت بۆ جەماوەری شیعەو بەدڵیان نەبێت، یان دواتر سەدر بیقۆزێتەوە بۆ سەركۆنەكردن و رەخنەلێگرتنیان.

2_ لیستەكەی سودانی و خۆپاڵاوتنی:
سەرۆك وەزیرانی ئێستا “محەمەد شیاع سودانی” لە “دیداری سلێمانی”یەوە بەفەرمی ئەوەی یەكلایی كردەوە كە لە هەڵبژاردندا بەشداری دەكات و خۆیشی بۆ پۆستەكەی كاندید دەكاتەوە[7]. ئەم پێشهاتە كۆتایی بە مشتومڕێكی نێوخۆیی شیعیی درێژخایەن هێنا لەبارەی رەوایەتیی كەڵكوەرگرتنی ناوبراو لە پۆست و پێگەكەی بۆ هەڵبژاردن، هەروەها هەوڵی رێگەلێگرتنی لەلایەن هەندێك هێزی ركابەرەوە لەناوبرد، لەوانەش نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووتر، كە جەختی لەوە دەكردەوە ئەگەر سودانی نیازی خۆپاڵاوتنی هەیە، دەبێت دەستلەكاربكێشێتەوە، بۆ ئەوەی وەك پارێزگارەكان پۆستەكەی بۆ كۆكردنەوەی دەنگ بەكار نەهێنێت[8].
خۆپاڵاوتنی سودانی لەكاتێكدا كە بودجە، دەسەڵات، بڕیارو میدیای لەبەردەستە، دەشێت گۆڕانكاری لە هاوكێشەی نێوخۆیی شیعەدا دروستبكات و، سیناریۆی پارێزگارەكانی بەسرەو كەربەلاو واست لەدوا هەڵبژاردن، دووبارە بكاتەوە. ئەم سێ پارێزگارە بەهۆی پۆستەكانیانەوە لەكۆتایی 2023 پێشڕەویی زۆریان لە هەڵبژاردنی پارێزگاكاندا كردو لیستەكانیان یەكەمی ئاستی بازنەكانی خۆیان بوون. هەروەها ئەگەرێكی كراوەش هەیە “سودانی” جگە لە كۆمەڵێك پەرلەمانتارو وردە هێزی سیاسی و مەدەنی، لەگەڵ پارێزگارە براوەكاندا هاوپەیمانێتی بكات (سێ بەهێزەكە). ئەوەشی ئەم ئەگەر زیاتر دەكات، دەركەوتنی سودانی و پارێزگارەكانی نسەیف خەتابی (كەربەلا)، ئەسعەد عیدانی (بەسرە)، جەمیل مەیاحی (واست) بوو پێكەوە لە فۆتۆیەكدا (ئابی 2024)؛ ئەمەش بە ئامادەكاریی ئەو هاوپەیمانییەی سەرۆك وەزیران لێكدرایەوە كە كاری بۆ دەكات و مایەی نیگەرانیی هێزە شیعە ڕكابەرەكانە، چونكە كۆی كورسییەكانی ئەو سێ پارێزگایە، بە نمونە لە ئەنجومەنی نوێنەران، نزیكەی 50 كورسییه‌؛ ئەم پارێزگارانەش نیوەی دەنگەكانیان بەدەستهێناوە[9]. كورسییەكانیش ژمارەیەكی گەورەن لە كۆی كورسییەكانی پارێزگا شیعەنشینەكان كە دەوروبەری 180 كورسین. چوارچێوەی شیعی لە بەدواداچوونێكدا بۆی دەركەوتووە، سودانی خۆی بەتەنیا چانسی هەیە 10 كورسی ببات؛ لەگەڵ هێزە هاوپەیمانەكانیشی دەشێت بگاتە 60 كورسی، كە دەكاتە سێیەك (1/3)ی كورسییەكانی شیعە[10].

جگە لە پارێزگارە بەهێزە براوەكانی شیعە، ئەو هێزانەشی تائێستا لە سودانییەوە نزیكن، بەپێی ئاماژەو دزەپێكردنەكان بریتین لە: رەوتی حیكمەی حەكیم، حەیدەر عەبادی، فالح فەیازی سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی، ئەحمەد ئەلئەسەدی وەزیری كار، ئەمە جگە لە رێكخراو و هێزی دیكەی تازە دامەزراو[11]. هەندێك هەواڵ و دزەپێكردنیش هادی عامری و ڕێكخراوی بەدر لە ڕیزی هاوپەیمانەكانی داهاتووی سودانیدا ئەژمار دەكەن و هەندێك ئاماژە لەو بارەیەوە هەن.

3_ پەرتەوازەبوونی لیستە شیعەكان:
لە هەڵبژاردنی داهاتوودا، چوارچێوەی شیعی دابەشدەبن بەسەر 5_6 لیستی جیاجیای سەربەخۆداو بە یەك لیست بەشدار نابن. لەم به‌ینه‌شدا لە دەرەوەی لیستەكەی سودانی، ئەوانەی سەرقاڵی كاری پێكەوەیین، حەیدەر عەبادی و عەممار حەكیمن؛ قەیس خەزعەلی و حزبەكەی (بزوتنەوەی عەسائیب) بەتەنیا بەشدار دەبن، دەوڵەتی یاسای مالیكی بەتەنیایە، هێزە چەكدارەكانی شیعەش لەنێو حەشد جەمسەرێكن و نزیك لە هێزە سیاسییەكانی هاوشێوەی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی و، دەشێت ئەوانیش یەك یان دوو هاوپەیمانی پێكبهێنن[12].
هەرچەندە پەرتەوازەبوونی هێزە شیعەكان لە هەڵبژاردندا، بە ئەگەری زۆر، كاتییەو پاش هەڵبژاردن بەنیازن هاوپەیمانی هاوشێوەی “چوارچێوەی شیعی” پێكبهێنن، بەڵام دابەشبوونەكەیان بۆ هەڵبژاردن لە كاتێكی هەستیاردایە كە شیعەكان رووبەڕووی پێشهاتە هەرێمایەتییەكان بوونەتەوەو بارودۆخیان بۆ ململانێ و كێبڕكێی نێوخۆیی هەڵبژاردن، ساز و ئامادە نییە.

4_ بەشداریكردنی گروپە چەكدارەكان:
هێزە چەكدارە شیعەكانی ئەندام لە “بەرەی موقاوەمە” لەشێوەی “كەتیبەكانی حزبوڵڵا”، بانگەشە بۆ بەشداریكردن لە هەڵبژاردن و “جیهادی سیاسەت” دەكەن[13]. ئەمەش وەك بەرەنجامی تێكشكانە سەربازییەكانی میحوەرە ئێرانییەكە لێكدەدرێتەوە؛ هەروەها ئاماژەیەكیشە لەسەر پاڵپاڵێنی باڵە چەكدارەكانی هاوپەیمان و تەواوكەری ئێران لەسەر بەشداریكردن لە هەڵبژاردنی 2025.

5_ پاشەكشه‌ی گوتاری سیاسی
لە پاش ڕووخانی ئەسەدو سەركەوتنی گروپە چەكدارە سوننەكان، لە هەموو كات زیاتر لە عێراق دروشمی پێكهێنانی هەرێمی سوننە بەرز دەكرێتەوە؛ خاوەنەكانی ئەم دروشمانەیش چاویان لە دووبارەكردنەوەی ئەزموونی سوریایە. ئەمەش سەرچاوەی بێزاریی و تووڕەییە بۆ شیعەكان و لە پەرچەكرداری ئەمەشدا هەندێك لە هێزە شیعەكان باس لە “دەوڵەتی شیعە”و دروشمی “نەوتی شیعە بۆ شیعە”، دەكەن[14]. ئەم گوتارە سەرەڕای ئەوەی گەڕانەوەیە بۆ كەشی تائیفی، ئاماژەیەكیشە بۆ لاوازیی دۆخی سیاسیی شیعە، چونكە لە گوتاری یەكپارچەیی عێراق و پاراستنی یەكێتیی خاكەكەیەوە، دابەزیون بۆ گوتاری دابەشكردن و قبوڵكردنی “شیعستان”، كە بەشێكی بچوكترە لە عێراق و ناوچە سوننەكان و، هەرێمی كوردستانی لەسەر نابێت و زیاتریش لە 9 پارێزگای شیعی پێكدێت.

دووەم: بارودۆخە هەرێمایەتی و نێودەوڵەتییەكان:
1_ دانوستانەكانی ئێران و ئەمریكا:
دەستپێكردنی دانوستانی راستەوخۆی ئەمریكاو ئێران، پرسیارێكی گەورەی بەدوای خۆیدا هێناوە، ئەویش چارەنوسی هێزە شیعەكانی تەواوكەری ئێرانە لە عێراق لەو دانوستانانە و، پاش كۆتایهاتنیشی. بۆچوونێك هەیە پێیوایە عێراق، بەتایبەت هێزە شیعەكان و لەوانەش حەشدی شەعبی، لە لێكەوتەو كاریگەرییەكانی دانوستانی ئەمریكاو ئێران بەدەر نابن. ئەم بۆچوونە ئەوە دەكاتە بەڵگە، كە لەوەتەی ترەمپ گەڕاوەتەوە بۆ كۆشكی سپی، لە هەموو ئاماژەكاندا لە چوارچێوەی پاكێجی ئێراندا مامەڵەی لەگەڵ عێراقدا كردووە؛ ئەمە جگە لەوەی نوێنەرەكانی ترەمپ بۆ ناوچەكە بەردەوام جەخت لەوە دەكەنەوە، چی دیكە زەمینە بۆ هێزە ئێرانییەكان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لەبار نییە، كه‌ وەك جاران دەرفەتی جموجۆڵ و كاركردنی ئازادیان هەبێت[15].
هەر لەم نێوه‌شدا دەوترێت: ئەوەی ئێستا لەنێوان ئەمریكاو ئێراندا ڕوودەدات، تەنیا گفتوگۆی تایبەت بە دۆسیەی ئەتۆم نییە، بەڵکو بەشێکە لە پلانێکی گشتگیر بۆ دووبارە دیزاینکردنەوەی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست، کە لە غەززە دەستپێدەکات و، درێژ دەبێتەوە بۆ لوبنان، سوریا، عێراق و یەمەن[16]. لەم ئەگەرەدا شیعەی عێراق، بەتایبەت چەكدارەكانیان، بەر ئەو داڕشتنەوە گریمانكراوەی ئەمریكاو ئیسرائیل دەكەون. بەرامبەر بەمە هەندێك زانیاری باس لەوە دەكەن ئێران لە دانوستانەكاندا باڵە سەربازییەكانی لە ناوچەكە، كردووە بە كارت بۆ سوككردنی بارگرانییەكانی سەر تاران و گەیشتن بە لێكگەیشتنێكی گشتگیر لەبارەی بەرنامە ئەتۆمییەكەی و هەڵمژینی گوشارەكانی ترەمپ لەسەری؛ یەكێك لەو كارتانەش ڕێكخستنەوەی دۆخی حەشدی شەعبیی عێراقی و باڵە سەربازییەكانی دیكەیە[17]. ئەگەر ئەمانەش وردو دروست نەبن و زیاتر جه‌نگی دەروونی بن لەگەڵ هێزە شیعەكان، ئەوە ڕاستییەكی دیكە هەیە كە گۆڕانە جیۆسیاسییەكانی ناوچەكە لە باڵادەستبوونی ئیسرائیل، كەوتنی ئەسەد لە دیمەشق، دۆخی دژواری حزبوڵڵای لوبنان و تێكشكانی بەرامبەر ئیسرائیل، هێرشی ئەمریكا بۆ سەر حوسییەكانی یەمەن و لاوازبوونی پشتێنەی ئێران لە ڕۆژهەڵانی ناوەڕاست، شیعەی عێراقی خستووەتە دۆخێكی هەستیارو ئەگەری بەئامانجگرتنه‌وه‌، بەتایبەت كە بەشێك لە گروپە عێراقییەكان فەرمان لە ئێرانەوە وەردەگرن و هەندێكیان لەلایەن ئەمریكاوە سزایان لەسەرەو لە لیستی تیرۆردان، لەوانە: “حزبوڵڵا”، “بزوتنەوەی نوجەبا”، “بزوتنەوەی عەسائیب”. لە كۆتایی ساڵی پاریشدا (2024) ئیسرائیل بەفەرمی لە نامەیەكدا بۆ نەتەوە یەكگرتووەكان ئەم گروپە شیعانەی تۆمەتبار كردووە بە تێوەگلان لە جه‌نگی دژەئیسرائیل و، حكومەتی ڕاستڕەوی ئەو وڵاتەش لە سكاڵانامەكەیدا مافی كاردانەوەی بە خۆی داوە بەرامبەریان[18]. ئەمە بە واتای بەردەوامیی مەترسییەكان دێت، بەتایبەت ئەگەر دانوستانەكان شكستبهێنن.
بەرەنگاربوونەوەی مەترسییە ئەمنییەكانی سەر عێراق، بە پلەی یەكەم پرسێكی نێوخۆیی شیعییە؛ بەو پێیەی بەوان و هێزو باڵە چەكدارەكانیانەوە پەیوەستە. بەتایبەت لە ئەگەری شكستهێنانی ئەو دانوستانانەدا، دەشێت لێكەوتەی خراپ لەسەر عێراق هەبێت، چونكە لە هێرشی ئەمریكی و ئیسرائیلی گریمانكراودا بۆسەر ئێران، ناتوانرێت گه‌رەنتی دوورخستنەوەو پاراستنی عێراق بكرێت. هەموو ئەم دڵەخورتێ و ئەگەرانە لە كاتێكدایە كە شەقامی شیعی سەرقاڵی كێبركێكانی هەڵبژاردنن و بۆ بیركردنەوەو خۆكۆكردنەوەی دۆخێكی هاوشێوە بەباشی سازو ئامادە نین. 

2_ تارمایی سوریا لەسەر شیعەی عێراق
جگە لە هەڵبژاردن و چۆنێتیی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەمریكا، تەوەرەیەكی دیكەی ناكۆكیی نێوماڵی شیعی، چۆنێتیی مامەڵەكردنە لەگەڵ سوریای نوێ. سەرجەم هێزە شیعەكان- جگە لە سەدر- دردۆنگ و نیگەران بوون لە سەركەوتنی “دەستەی تەحریری شام” لە سوریا؛ بەو پێیەی ئەم هێزە، دوژمنی جۆریی هێزە سیاسییە شیعەكانە. جگە لە پاڵپشتییە توركییەكەیشی لقێكە لە “سەلەفییەتی جیهادی” كە دژی بیروباوەڕی شیعەن، كەچی سەرۆك وەزیران كە نوێنەرایەتیی  چوارچێوەی شیعی دەكات، بەنێوانگریی قەتەرو بەنهێنی لە دەوحە لەگەڵ ئەحمەد شەرع، سەرۆكی راگوزەری سوریاو “ئەبو محەمەد جۆلانی” دیداری هەبووە[19]. هەروەها سودانی لە سلێمانییەوە جەختی كردەوە: ئەحمەد شەرع بۆ لوتكەی عەرەبیی بەغدا لە مانگی ئایاردا بانگهێشتكراوە[20]، بەڵام لەنێو شەقامی سیاسیی شیعیدا ئەگەری هاتنی شەرع بۆ عێراق، بووەتە هەوێنی دابەشبوونێكی قوڵی نێوخۆیی و، بووەتە بەشێك لە هەڵمەتە پێشوەختەكانی هەڵبژاردن و هەوڵی قۆڵبادانی یەكتری.
دەوڵەتی یاسای مالیكی، حزبی دەعوە، قەیس خەزعەلی و عەسائیب، لەگەڵ كۆمەڵێك پەرلەمانتاری دیكەی ناسراوی شیعە، كەمپینێك بەڕێوە دەبه‌ن بۆ بەرگرتن لە هاتنی ئەحمەد شەرع بۆ بەغدا، بە پاساوی ئەوەی ئەو كاتەی لە ڕیزی گروپە جیهادییە سوننەكاندا بووە لە عێراق (2004_2011)، “لە كوشتنی عێراقییەكان تێوە گڵاوە”، هەروەها “لەلایەن سیسته‌می دادوەریی عێراقییەوە داوا كراوە”و لەسەر ئەمەش فەرمانی دەستگیركردنی هەیە[21]. كەمپینەكە بە واژۆی 50 پەرلەمانتار بۆ ڕێگەگرتن لە هاتنی ناوبراو بەڕێوە دەچێت. بەرامبەر بەوانە هێزی دیكەی شیعە هەن، پێیان وایە بانگهێشتكردنی شەرع، لەگەڵ بەرژەوەندییە باڵاكانی عێراقدا تەبایەو دەوڵەتداری ئەوە دەخوازێت[22].
لە دەرەوەی ململانێ نێوخۆیییەكانی ماڵی شیعی و هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن، دەشێت مشتومڕ لەسەر هاتنی شەرع ڕەهەندێكی هەرێمایەتیشی هەبێت؛ بەو پێیەی ناوبراو لەلایەن توركیاو وڵاتانی كەنداوەوە پشتیوانیی تەواوی هەیە. لە بەرامبەردا هیچ جۆرە پەیوەندی و كۆنتاكتێكی لەگەڵ ئێراندا نییە. لەو چەند مانگەی شەرع لە كۆشكی سەرۆكایەتیی سوریایە، پەیوەندییەكانی دیمەشق و تاران بەتەواوی بچڕاون، لە كاتێكدا پێشتر ئێران یەكێك لە یاریكەره‌ سەرەكییەكانی سوریا بوو. ئەو هێزە عێراقییە شیعانەی بەرژەوەندییان لە كرانەوەی عەرەبی هەیەو ئەو سوننانەیشی پشتیوانیی توركیایان هەیە، لەگەڵ هاتنی ئەحمەد شەرعدان بۆ بەغدا، یان بە كێشەی نابینن و پێشوازی لە بیرۆكەی هاتنی دەكەن یان بێدەنگن. لەبەرامبەردا ئەو هێزانەی كە لە بەرەی ئێرانن یان ركابەری سودانین، گوشار دەكەن بۆ ئەوەی شەرع نەیەتە بەغداو سودانی لەمەدا بشكێت. دورخستنەوەی ناوبراو لە لوتكەی عەرەبی لە بەغداد بە تۆمەتی تێوەگڵان لە كوشتن و كاری تیرۆریستی، بە سەركەوتن دەبینن. ئەمە لە ڕۆژانی ئایندەدا بەڕووی ئاڵۆزبوونی زیاتردا كراوەیە، بەتایبەت كە هەندێك لە شیعەكان لەگەڵ دۆسیەی تر تێكەڵی دەكەن و باس لەوە دەكەن هەواڵگریی توركیاو سامان و پارەی وڵاتانی كەنداو لە هەڵبژاردنی 2025ی عێراقدا ئامادەییان دەبێت. ئامانجەكەش دووبارەكردنەوەی ئەزمونی سوریایە لە عێراق بە كەڵكوەرگرتن لە لاوازیی ڕۆڵ و پێگەی ئێران[23]. بۆ سودانی قورسە ببێتە لەمپەر لە بەردەم میوانێكی لوتكەی عەرەبی لە بەغداد، لە كاتێكدا پشتیوانیی توركیاو كەنداوی هەیە. لە ئێستاشدا عێراق پێویستیی زۆری بەو وڵاتانە هەیە بۆ پڕكردنەوەی بۆشایی ئێرانی و، بەتایبەت سودانی چاوی لە هاوكاریی توركیاو كەنداوە لە دۆسیەی وزەو بەپایەگەیاندنی “ڕێگەی گەشە”.
ئەو هێزە شیعانەی كە دژی هاتنی شەرعن، باس لەوە دەكەن ناوبراو لە عێراقدا بە ناوی “ئەمجەد مزەفەر نعێمی” كاریكردووەو لە 2005 لەلایەن ئەمریكییەكانەوە دەستگیر كراوەو تا نیسانی 2010 لە گرتوخانەی بوكا بووە. لەم رێكه‌وته‌یشەوە تا ئاداری 2011 لە گرتوخانەكانی عێراقدا ماوەتەوە و داوا كراوە، بەڵام ئەو بەڵگەنامانەی بەردەست، ئەوە دەردەخەن ناوبراو دواتر ئازاد كراوە “چونكە هیچ لایەنێكی عێراقی، بەڵگەو داوای لەسەری نەبووە”. هەروەها شەرعیش جەخت لەوە دەكاتەوە بۆ “جیهادكردن لە دژی ئەمریكا” هاتووەتە عێراق و لە هیچ خوێنێكی عێراقیدا تێوەگڵاو نییە [24]. دەشێت ئەمە ببێتە پاساو بۆ هاتنەكەی یان لە كۆتاییدا به‌ناچاری وەك سەرۆكێكی خاوەن پارێزبەندی (الحصانە) بێتە عێراق و، سودانی دەرچەی یاسایی بۆ بدۆزێتەوە، بەڵام ئەو باجەی لەسەر ئەمە لە شەقامی شیعیدا دەیدات، جێگەی مشتومڕە، چونكە ئەو سوننانەی هانی دەدەن بۆ ئەم هەنگاوە، بەشێك نین لە بنكە شیعییەكەو نابنە دەنگدەری سودانی.  

كۆبەند
هەڵبژاردنی تشرینی دووەمی 2025 یەكێك لە هەستیارترین وێستگە سیاسییەكانی عێراقە كە جارێكی دی لەنێو جەنجاڵی و فرەجەمسەرییەكی قەرەباڵغدا سەرلەنوێ نەخشەی هێز دابەشدەكاتەوە. بەهۆی ئەوەی ئەم پرۆسەیە لە دۆخێكی سیاسیی هەرێمایەتیی تایبەتدا بەڕێوە دەچێت كە بارگۆڕانە جیۆسیاسییەكانی ناوچەكەیە لە سوریاو لوبنان و یەمەن، بۆ ماڵی شیعی كەمێك دژوارە، چونكە لە لایەك راگرەكەیان، كە ئێرانه،‌ لاوازەو لە لایەكی دی خۆیشیان پەرتەوازەن. هەروەها ناچارن مامەڵە لەگەڵ پێشهاتەكانی پەیوەندیی ئەمریكا_ ئیسرائیل و ئێران، هەروەها سوریای نوێی سوننیدا بكەن، لە كاتێكدا ئەوان خۆیان لەنێو كەشێكی پڕ لە دروشمبازی و پۆپۆلیزمی سیاسیدان. جەمسەرێكی سەرەكیشیان كە سەدرە، مانی گرتووەو لەگەڵیان بەشدار نییە. ئەم دۆخە یارمەتیدەر نییە بۆ ئەوەی بتوانن هاوشێوەی جاران بڕیاری خۆیان یەكبخەن و بەهێزو یەكگرتوو دەركەون. ئەم دۆخەی ماڵی شیعە بۆ هێزە سیاسییە ڕكابەرەكانیان لە پێكهاتەكانی سوننەو كورد هەندێك دەرفەت دەڕەخسێنێت، بەمەرجێك ئەوانیش توانای بەڕێوەبردنی ململانێیان هەبێت و گیرۆدەی هەمان پەرتەوازەیی قوڵی گۆڕەپانی شیعی نەبن و؛ ئەوەش لە بارودۆخی هەڵبژاردندا ئاسان نییە.

سەرچاوە و پەراوێزەكان:

[1]  https://2h.ae/yHjG

[2]  https://2h.ae/cunm

[3]  https://2h.ae/gfur

[4]  https://2h.ae/YOoo

[5]  https://2h.ae/YOoo

[6]  https://2h.ae/uAvW

[7]  https://2h.ae/nfPR

[8]  https://2h.ae/jkLy

[9]  https://2h.ae/XwUf

[10]  https://2h.ae/nFqK

[11]  https://2h.ae/Anir

[12]  https://2h.ae/QilB

[13]  https://2h.ae/aDJD

[14]  https://2h.ae/UbMS

[15]  https://2h.ae/tbNW

[16]  https://2h.ae/vEOk

[17]  https://2h.ae/Tsox

[18]  https://2h.ae/FaiR

[19]  https://2h.ae/LwKW

[20]  https://2h.ae/jXqB

[21]  https://2h.ae/Hysy

[22]  https://2h.ae/jXqB

[23]  https://2h.ae/Gxco

[24]  https://2h.ae/IAAF

ئەم بابەتە بۆ (خانەی هزریی كوردستان) نوسراوە