د. موئمین زەڵمی
 

هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە کۆتایی ٢٠٢٥ وەک خاڵێکی گرنگ و چارەنووسساز بۆ داهاتووی پرۆژەی سیاسی کوردستان دادەنرێت، لە هەمانکاتدا یاسای هەڵبژاردنەکە بەدەستهێنانی کورسی زەحمەت کردووە، بۆیەش حیزبەکانی دەرەوەی پارتی و یەکێتی هەوڵی دروستکردنی هاوپەیمانیەتییەکی یەکگرتوویان دەستپێکردووە بەرامبەر بەو دوو حزبە. ئەم هەوڵانە وێنەی هەوڵەکانی پێشووترن کە سەرکەوتوو نەبوون، بۆیەش دۆخەکە پرسیار دروست دەکات ئایا ئەمجارە دەرئەنجامی جیاواز دەبێت یان رووبەڕووی هەمان بەربەستەکان دەبێتەوە کە بەردەوام هۆکاری سەرنەکەوتنی یەکلیستیی بوون، بەڵام ئەگەری بەهێز ئەوەیە ئەمجارەش سەرکەوتوو نابن و دواجار بێهیوایی زیاتر بڵاودەکەنەوە کە کاریگەری راستەوخۆی لەسەر بەشداری هاوڵاتیان لە هەڵبژاردنەکەدا دەبێت.

هەوڵی حزبەکان بۆ یەکلیستی
 
هێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی هەرێمی کوردستان بە بەردەوامی هەوڵی پێکهێنانی هاوپەیمانێتی و یەکلیستییان داوە بەرامبەر دوو حیزبە باڵادەستەکەی هەرێم. کە پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتمانی کوردستان بۆ چەندین ساڵە هێزی سەرەکین و لە هەولێر و سلێمانی زۆرینەی کورسییەکان دەبەن، جا  بەهۆی ئەو مێژوو و پێکهاتە و سەرچاوانەوەیە لەبەردەستیاندایە و یان هۆکارەکە لاوازی و پەرتەوازەیی هێزەکانی ئۆپۆزسیۆنە.

بۆ هەڵبژاردنەکانی پێشوو هەمان جموجوڵی پێش هەڵبژاردنی لە نێوان ڕەوت و کەسایەتییەکانی ئۆپۆزسیۆندا بینراون لە ئاستی جیاواز و فۆڕمی جیاواز، کە سەرەتا بە گەشبینیەوە دەست پێدەکات و پاشان بە لیستی هەڵبژاردنی سەربەخۆ کۆتاییان دێت. نمونەی ئەم جموجوڵانە دەرئەنجامێکی دووبارەیە. دەستپێدەکەن بە کۆبوونەوەی گەشبینانە و هەڵای میدیایی، بەڵام ناکۆکییە ناوخۆییەکان دەردەکەون و دەبنە دوا هەواڵی شکستی لیستەکە بە تایبەت کاتێک هەڵبژاردن نزیک دەبێتەوە.

لە ساڵی ٢٠٠٩ەوە، دوای سەرهەڵدانی بزووتنەوەی گۆڕان، چەندین شێوازی هاوپەیمانێتی ئۆپۆزسیۆن هەوڵی بۆ دراوە. هەرچەندە هەندێکیان سەرکەوتنی سنوورداریان بەدەستهێنا، بەڵام هیچ کامێکیان بە شێوەیەکی بنەڕەتی باڵانسی هێزی نەگۆڕی. خولەکانی هەڵبژاردنی ٢٠١٨ و ٢٠٢١ بە هەمان شێوە گفتوگۆی سەرەتایی هاوپەیمانێتیان تێدا بوو کە دواجار هەڵوەشایەوە.

جموجوڵەکانی ئێستای ئۆپۆزسیۆن
هەوڵی ئەمڕۆی دروستکردنی هاوپەیمانێتی پێنج لایەنی سەرەکی ئۆپۆزسیۆن و کەسایەتیی و ڕەوتەکان لەخۆدەگرێت: یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان، کۆمەڵی دادگەری کوردستان، هەڵوێستی نیشتمانی، نەوەی نوێ، و بەرەی گەل، لەگەڵ ژمارەیەک کەسایەتی، کە هەریەکەیان هەڵوێستی جیاواز و بنکەی هەڵبژاردنی تایبەت بە خۆیان دەهێننە سەر مێزی گفتوگۆکان.

یەکگرتوو و کۆمەڵ وەک دوو حزبی ئیسلامی، ژێرخانێکی رێکخراوەیی دیاریکراویان هەیە بەڵام قەبارەی دەنگیان لە داکشاندایە. هەڵوێستی نیشتمانی، کە هێزێکی نوێیە، خۆی وەک بژاردەیەکی نەتەوەیی چاکسازیخوازی عەقڵانی و جیددی پێناسە دەکات. نەوەی نوێ، بە سەرکردایەتی شاسوار عەبدولواحید، بە پەیامی دژە گەندەڵی سەرنجی دەنگدەرانی گەنج راکێشاوە. هەرچی بەرەی گەلە نوێنەرایەتی کۆمەڵێک کەس دەکات کە نەیانتوانی لەسەر سفرەکەی یەکێتی جێگای خۆیان بگرن.
 
مەودای هەڵوێست و متمانە لە نێوان ئەم حیزبانەدا لە راستیدا گەورەترە لە مەودای نێوان هەندێکیان لەگەڵ پارتی و یەکێتی. بۆ نموونە، دیدگای ئابووری نەوەی نوێ بە شێوەیەکی بنەڕەتی جیاوازە لە دیدگاکانی حیزبە ئیسلامییەکان، لە کاتێکدا هەردوو هەڵوێستی نیشتمانی و بەرەی گەل بۆچوونی ناسازیان هەیە سەبارەت بە پەیوەندییەکانیان لەگەڵ بەغدا.

لە لایەکیترەوە هەر حیزبێک پەیوەندی ئاڵۆزی لەگەڵ پارتی و یەکێتی هەیە. هەندێکیان پێشتر بەشداری کابینەکانی حکومەتیان کردووە، کە کێشەی متمانەی بەردەوامی دروست کردووە. هەندێکیتریان پەیوەندی پشت پەردەیان لەگەڵ حیزبە دەسەڵاتدارەکان پاراستووە لە کاتێکدا بە ئاشکرا خۆیان وەک هێزی ئۆپۆزسیۆن دەخەنەروو.

رێگرە بنەڕەتییەکانی بەردەم یەکلیستی حزبەکانی ئۆپۆزسیۆن

چەندین بەربەستی بنەڕەتی لە رێگای هاوپەیمانێتییەکی جیددی ئۆپۆزسیۆندا هەن. یەکەم، سەرچاوە داراییەکان بە شێوەیەکی چڕ لە دەستی حیزبە دەسەڵاتدارەکاندا کۆبووەتەوە، ئەمەش پەیوەستبوونی ناڕاستەوخۆی تەنانەت لەنێو ئەو گروپە ئۆپۆزسیۆنانەشدا دروست دەکات کە بە رواڵەت سەربەخۆن، جا لە ئاستی حزب و یان مەکتەبی سیاسی حزبەکاندا کە پەیوەندییەکی قووڵیان لەگەڵ دامەزراوەی دارایی پارتی و یەکێتی بۆ دروستکردوون.
دووەم، ناکۆکی شەخسی و خواستەکانی سەرۆکایەتی هەوڵەکانی یەکگرتن لاواز دەکەن. سەرەڕای پابەندبوونی گشتی بۆ دروستکردنی هاوپەیمانێتی، گفتوگۆی ناوخۆیی لەسەر بنەمای ئەو مەرجانە دەوەستێت کاتێک پۆستەکانی سەرکردایەتی لیستەکان و ریزبەندی کاندیدەکان دیاری دەکرێت. پرسی ئەوەی کە کێ سەرکردایەتی لیستێکی هاوبەش بکات بەتایبەتی دۆخەکەی ئاڵۆز کردووە. هەندێک لە حزبە ئۆپۆزسیۆنەکان بەشداریکردن لەم هەوڵانەدا زیاتر وەک کارتی فشار بەکاردەهێنن نەک بژاردەیەکی راستەقینە بۆ سیستمی دەسەڵاتدار. هەڵای میدیایی گەورەی لەسەر دروستدەکەن و لە کۆتاییدا شکست بە هەوڵەکان دەهێنن.
سێیەم، پەیوەندییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان ئاڵۆزی زیاتر دروست دەکەن. حزبە ئۆپۆزسیۆنەکان پەیوەندییان لەگەڵ کارەکتەرە دەرەکییە جیاوازەکان پاراستووە، لەوانە تورکیا، ئێران، بەغدا و وڵاتانی رۆژئاوا. ئەم پەیوەندییە دەرەکیانە زۆرجار لەگەڵ یەکتردا ناکۆکن، کە هەماهەنگی بەردەوامی نێوانیان دژوار دەکات.

پێشبینی داهاتوو و کاریگەرییەکانی هەڵبژاردن

هەوڵەکانی ئۆپۆزسیۆن رووبەڕووی وێستگەیەکیتری داخراو دەبنەوە کاتێک دوا وادەی تۆمارکردنی کاندیدەکان نزیک دەبێتەوە. بە پێی دۆخی ئێستا، وا دەردەکەوێت کە زۆرینەی حیزبەکانی ئۆپۆزسیۆن، ئەگەر نەڵێین هەموویان، دواجار لیستی هەڵبژاردنی سەربەخۆ پێشکەش دەکەن، سەرەڕای لێدوانە گشتییە بەردەوامەکان کە پشتگیری یەکلیستی دەکەن.

ئەم پەرتەوازەبوونە بە ئەگەری زۆر پارسەنگی هێز بەردەوامی پێدەدات، کە پارتی و یەکێتی باڵادەستی خۆیان لە زۆنی جوگرافی خۆیاندا دەپارێزن. دەرئەنجامەکانی ئەم هەوڵانە دەریدەخەن کە هێزە دابەشبووەکانی ئۆپۆزسیۆن ئەستەمە بتوانن لە ئاستی چاوەڕوانیی خۆیاندا نوێنەرەکانیان بنێرنە پەرلەمانی عێراق.

ئاستەنگی بنەڕەتی بۆ هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن تەنها هەماهەنگی هەڵبژاردن نییە بەڵکو گەشەپێدانی دیدگایەکی جێگرەوەیە بۆ بەڕێوەبردنی کوردستان و عێراق. بەبێ چارەسەرکردنی کێشەکانی سیستەمی حوکمڕانی وەک کۆنترۆڵی حیزبی بۆ سەرچاوە ئابوورییەکان و دابەشبوونی هێزە ئەمنییەکان، ستراتیژی هەڵبژاردن بە ناتەواوی دەمێنێتەوە.

لە کۆتاییدا، لەگەڵ نزیکبوونەوەی هەڵبژاردنەکە، دەنگدەرانی کورد بە گومانێکی پێشوەختەوە سەیری هەواڵەکانی ئۆپۆزسیۆن دەکەن کە سەردانی یەکتری دەکەن و بەیاننامە دەردەکەن دەربارەی لیستی هاوبەش. بەڵام ئایا ئەم خولەی هەڵبژاردن هەماهەنگی ئۆپۆزسیۆن بەرهەم دەهێنێت یان خولێکیتری کێبڕکێی پەرتەوازە، کە ئەمەش کاریگەری راستەوخۆی دەبێت لەسەر بەشداریکردنی هاوڵاتیان لە هەڵبژاردنەکەدا و چاوەڕوان ناکرێت رێژەی بەشداری هەڵبژاردن لە ئاستی پێشبینیکراودا بێت.