درەو:
بەشی یەكەم
راپۆرتی ووردبینی دیوانی چاودێری هەرێم و عێراق
🔻 ڕاپۆرتەکە دەیان کەموکورتی ئاماژە پێداوە و چەندین پێشنیاری وردی تێدا کراوە؛
 کۆپی ئەو گرێبەستانەمان بۆ دابین نەکرا کە لە نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و ئەو کۆمپانیایانەدا کە لە بواری گەڕان و پەرەپێدان و بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی خاو و غازی سروشتی کاردەکەن.
 تەرازووی پێداچوونەوە بۆ داهات و خەرجییە نەوتی و نانەوتییەکان، کە لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە بۆ وەزارەتی دارایی ئیتحادی نێردراوە بەپێی ڕاپۆرتەکە کورتهێنانی تێدا دەرکەوتووە.
 ئەو بڕە داهاتانەی لە فرۆشتنی نەوتی خاو بۆ چارەکی دووەمی ساڵی 2024 بەدەست هاتوون، نەخراونەتە ئەو هەژمارە بانکییەی ژمارە (300900) کە لە بانکی ناوەندی کراوەتەوە، بەپێچەوانەی مادەی (13- یەکەم – أ)ی یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی بۆ ساڵی 2023.
 لیستی بڕی بەرهەمهێنانی نەوتی خاو و کۆندێنسات بۆ ئەو ماوەیەی کە پەیوەستە بە ڕاپۆرتەکەوە دەریخستووە کە کۆمپانیای دانا غازی ئیماراتی، بەڕێوەبەری کێڵگەی کۆرمۆر، ڕاستەوخۆ بە بڕی (1,314,295) بەرمیل کۆندێنساتی فرۆشتووە، و لە ڕەسیدی حسابی داهاتی بەدەست هاتوو لەو فرۆشتنە تۆمار نەکراوە.
 ئەو گرێبەستەی لە نێوان وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و کۆمپانیای Black WOLF کراوە، کە ماوەی گرێبەستەکە لە 1/2/2022 تا 31/12/2024 ە، لە کاتێکدا بەرواری واژۆکردنی گرێبەستەکە بە 8/6/2022 لەلایەن لایەنی یەکەمەوە دیاریکراوە، کە لەلایەن وەزارەتی سامانە سروشتییەکانەوە نوێنەرایەتی دەکرێت، بەرواری 8/6/2024 لەلایەن لایەنی دووەمەوە دیاریکراوە.

بەشی یەکەم
تیمی وردبینی هاوبەشی نێوان دیوانی چاودێری دارایی ئیتحادی دیوانی چاودێری دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان
ب/ دەرئەنجامی کاری چاودێری و وردبینی لەسەر داهات و خەرجییەکانی هەرێمی کوردستان بەدەست لە ماوەی (1/4 - 30/6/2024)
ئێمە کاری چاودێری و وردبینیمان لەسەر یەکەکانی خەرجکردن لە هەرێمی کوردستان ئەنجامداوە بۆ ئەو داهات و خەرجیانەی بەدەست هاتوون لە ماوەی (1/4 تا 30/6/2024) لە جێبەجێکردنی بڕگەکانی مادەکانی (12- دووەم- أ، د، هـ) و (13 دووەم)ی یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی ژمارە (13)ی ساڵی 2023، و بە پشتبەستن بە ڕێو شوێن و میکانیزمەکانی هەماهەنگی هاوبەشی نێوان دیوانی چاودێری دارایی ئیتحادی و دیوانی چاودێری دارایی هەرێمی کوردستان و بڕگەکانی یاسای دیوانی چاودێری دارایی ئیتحادی ژمارە (31)ی ساڵی 2011 (هەموارکراو) و یاسای دیوانی چاودێری دارایی هەرێمی کوردستانی عێراق ژمارە (2)ی ساڵی 2008، و بەپێی ئەو پەیڕەو و ئادابانەی کە لەم بوارەدا پەسەندکراون، ئەمانەی خوارەوەمان هەیە لەم بارەیەوە: -

ڕوونکردنەوەکان:
1-    بەپێی فەرمانی دیوانی ژمارە (21787/1/1/1) لە 12/8/2024 کە لەلایەن دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵی دەرچووە و فەرمانی دیوانی ژمارە (113/1/1) لە 18/8/2024 لەلایەن دیوانی چاودێری دارایی هەرێمی کوردستان دەرچووە، تیمێکی چاودێری هاوبەش پێکهێنرا. تیمی کاری هاوبەش لە 19/8/2024 دەستی بە کارەکانی کرد.
2-    پشت بەستراوە بە تەرازووی پێداچوونەوە (میزان المراجعة) دۆزینەوەکان و شیکاری و ئەو زانیاریانەی کە لەلایەن وەزارەتی دارایی ئیتحادی فەرمانگەی ژمێریاری پێشکەشمان کردوون، بە نوسراوی ژمارە (20698) لە 8/14/2024.
3-    تەرازووی پێداچوونەوە بۆ داهات و خەرجییە نەوتی و نانەوتییەکان، کە لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە بۆ وەزارەتی دارایی ئیتحادی نێردراوە بۆ ماوەی ناوبراو بەپێی ڕاپۆرتەکە کورتهێنانی تێدا دەرکەوتووە، وەک لە خشتەی (1)دا دیارە:
خشتەی (1)

4-    تەمویلی چارەکی دووەم، بەپێی نووسراوەکانی وەزارەتی دارایی ئیتحادی، بۆ ماوەی لە 1/4/2024 تا 30/6/2024، بڕی (2,475,304,847) دینار دوو ترلیۆن و چوار سەد و حەفتا و پێنج ملیار و سێ سەد و چوار ملیۆن و هەشت سەد و چل و حەوت هەزار دینار بووە.
5-    یاداشتی ژمارە (ف 6/2) لە (21ی ئابی 2024) ئاراستەی وەزارەتی دارایی و ئابووری - بەڕێوەبەرایەتی گشتی ژمێریاری کرا سەبارەت بە ڕێکارەکانیان بۆ چارەسەرکردنی تێبینییەکان لەسەر ڕاپۆرتەکانی تیمی هاوبەش، کە پێویستی بە چارەسەرکردنی ئەو سەرپێچییانە هەیە کە تێیدا دەرکەوتوون، بەم شێوەیەی لە خشەتی (2)دا هاتووە:
خشتەی (2)

1-    داهات و خەرجییەکانی نەوت
‌أ.    یاسای بودجە و گرێبەستەکان
یەکەم: کۆپی ئەو گرێبەستانەمان بۆ دابین نەکرا کە لە نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و ئەو کۆمپانیایانەدا کە لە بواری گەڕان و پەرەپێدان و بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی خاو و غازی سروشتی کاردەکەن. وەزارەتی سامانە سروشتییەکان، بەرێوەبەرایەتی گشتی کاروباری ئابووری و گرێبەستەکان، لە نوسراوی ژمارە (2548 ت) لە ڕێکەوتی 21/8/2024 ئاماژەی بەوە کردووە، بەهۆی ڕەتکردنەوەی کۆمپانیا بیانییەکان بۆ پێشکەشکردنی ئەو گرێبەستانە نەتوانرا ئەو گرێبەستانە پێشکەش بکەن. ئەمەش لە میانەی ئەو کۆبوونەوەیەدا ڕوونکرایەوە کە وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و کۆمپانیاکانی گرێبەست لەگەڵ وەزارەتی نەوت ئەنجامیاندا و پێشنیازەکەیان بۆ خستنەڕووی ئەو گرێبەستانە بۆ کۆمپانیاکانی ڕاوێژکاری وەک لایەنی سێیەمی بێلایەن. هێشتا بابەتەکە تا بەرواری ئامادەکردنی ئەم ڕاپۆرتە هەڵپەسێردراوە، ئەمەش وایکرد کە نەتوانین پشتڕاستکردنەوەی پابەندبوونە دارایی و گرێبەستییەکانی لایەنە گرێبەستکارەکان و ڕادەی پابەندبوون بە جێبەجێکردن و بنەما پەسەندکراوەکان بۆ جێگیرکردنی خەرجییەکان، داهات، تێچووی بەرهەمهێنان، دابەشکردنی قازانج و بڕی بەرهەمی بازرگانی.
پێشنیار دەکەین کۆپی ئەم گرێبەستانە پێشکەش بکرێت بۆ دڵنیابوون لەوەی هەردوو لایەن پابەندن بەو پابەندبوونانەی کە لە کاتی پرۆسەکەدا جێبەجێ بکرێن و ڕێوشوێنی پێویست بگرنەبەر.
دووەم: بەردەوامبوون لە پێنەدانی بەڵگەنامە و تۆمار و تەرازووی پێداچوونەوە و مەرج و پێویستییەکانی وردبینی بۆ ساڵانی (2004) تاکو (2022)، بەپێچەوانەی مادەی (12/یەکەم) لە یاسای بودجەی گشتی ئیحادی ژمارە (13)ی ساڵی 2023، سەرەڕای چەند نوسراوێکی دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵی و هاوپێچەکانی نوسراوی ژمارە (32301/3/1/1) لە بەرواری 12/4/2023 بۆ ئەمینداریەتی گشتی ئەنجومەنی وەزیران/نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێم لە بەغدا.
پێشنیار دەکەین پابەندبن بە دەقی ئەو مادەیەی سەرەوەی یاسای بودجەی گشتی ئیتحادی.
‌ب.    سیستەمی ژمێریاری
یەکەم: وەزارەتی سامانە سروشتییەکان/بەڕێوەبەرایەتی گشتی کاروباری ئابووری و گرێبەستە پەیوەندیدارەکان بە مامەڵە داراییەکان لەسەر داهات و خەرجییەکانی بەرهەمهێنانی نەوتی خاو و بەرهەمە نەوتییەکان و کارەکانی بەردەوامە بەبێ بوونی بەڵگەنامە و نواسراوی تەواو بەپێی سیستمێکی ژمێریاری پەسەندکراو، بەو پێیەی ڕێکارەکانی بۆ تۆمارکردنی کارە داراییەکانی سنووردار بوو بە بەرنامەی EXCEL  و پێشکەشکردنی تەزازووی پێداچوونەوە کە یەکەکی ژمێریاری ڕەسیدەکان و پیشان دەدا بەپێی سیستەمی ژمێریاری یەکگرتوو و لامەرکەزی حکومی ئامادەکراون، بە پێچەوانەی سیستەمی ژمێریاری پەسەندکراو کە پێویستی بە پەسەندکردنی سیستەمێکی ژمێریاری تایبەت و کۆمەڵە بەڵگەنامە و تیانووسی سەرەکی و لاوەکی هەیە لە هەموو یەکە ژمێریارییەکان بە ئامانجی ئاسانکاری بۆ شێوازی بەکارهێنانیان و دابینکردنی داتای یەکگرتوو لەسەر ئەنجامی مامەڵە داراییەکان. وەزارەتی سامانە سروشتییەکان/بەڕێوەبەرایەتی گشتی کاروباری ئابوری و گرێبەستەکان لە نوسراوی ژمارە (2567 ت لە 22/8/2024 لەسەر یاداشتەکەمان ژمارە (1/ف2) لە 20/8/2024 ئاماژەی بەوە کردووە، کە لە چارەکی سێیەمی ئەمساڵەوە، ئەم سیستەمە لەگەڵ سەرجەم پرۆسەکان و هاوپێچەکانی پەیوەست بەوەوە بەکاردەهێنرێت، بەو پێیەی ئەم داتایانە ناتوانرێت متمانەیان پێ بکرێت.
دووەم: بەپێی ئەوەی لە بڕگەی سەرەوەدا هاتووە، بەڵگەنامەکانی خەرجکردن و کۆکردنەوە و تۆمارکردن بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە هەرێمی کوردستان بۆ چارەکی یەکەم و دووەمی ساڵی 2024 ڕێکنەخرابوو، پاڵپشتی بەرارییەکانی پشتیوانیکردن لە ڕەوایی و دروستی ڕێکارەکانیان، سەرەڕای داواکارییەکەمان بۆ ئەوە بە پێی یاداشتەکەمان بە ژمارە (1/ف2 بڕگەی 1 لە 20/8/2024)، کە وایکرد نەتوانین پشتڕاستکردنەوەو ڕەوایی و دروستی کارە داراییەکان بۆ ماوەی سەرەوە بدەین.
سەبارەت بە بڕگەکانی (یەکەم، دووەم)ی سەرەوە، پێشنیار دەکەین سیستەمێکی تایبەت و کۆمەڵە بەڵگەنامە و تۆمارێکی یەکگرتوو و تەندروست پەسەند بکرێت، کە بەهێزتر بکرێت بەو شتانەی کە پشتگیری لە ڕەوایی و یەکپارچەیی کارەکانی خەرجکردن و تۆمارکردن دەکەن.
سێیەم: ڕاپۆرتی کۆمپانیای وردبینی نێودەوڵەتی (دیلۆیت) بۆ ساڵی 2023 و ڕاپۆرتی وەرزی تا ڕۆژی 30/6/2024 پێمان نەدرا، کە وەزارەتی سامانە سروشتییەکان/بەڕێوەبەرایەتی گشتی کاروباری ئابووری و گرێبەستەکان لە نوسراوی ژمارە (2516 ت)ی خۆیدا لە 21/8/2024 لەسەر یاداشتەکەی ژمارە (1/ف2) مان ئاشکرا کردبوو کە ئەنجومەنی هەرێم بۆ کاروباری نەوت و غازی حکومەتی هەرێمی کوردستان لایەنی بەڵێندەرە لەگەڵ کۆمپانیای (دیلۆیت) لەسەری. نەمانتوانی دەرئەنجامی پێداچوونەوەی بەرهەمهێنانی نەوت، هەناردەکردن، بەکاربردن و داهاتەکانی پەسەندکراوی چاودێر نێودەوڵەتی ببینین.
پێشنیار دەکەین هەماهەنگی لەگەڵ ئەنجومەنی نەوت و غازی هەرێم بکرێت و ڕاپۆرتی کۆمپانیای وردبینی نێودەوڵەتی کە پێشتر باسمان کرد پێشکەش بە ئێمە بکرێت.
چوارەم: ئەو ڕاپۆرتانەی بەشی وردبینی نەوت و گاز کە پێشکەشی کارگێڕی باڵا کرابوون بۆ دەستنیشانکردنی ئەو تێبینیانەی لە کاتی کاری وردبینیدا دۆزرایەوە، ئەوەمان پێنەدرا، بە پێی یاداشتەکەمان بە ژمارە (1/ف2) لە 20/8/2024، بەو پێیەی تەنها ئەو ڕێکارانەمان بۆ دابینکرا کە لەلایەن بەشی وردبینی نەوت و گازەوە ئەنجامدرا بەپێی وەڵامەکەی کە ژمارەی (2517 ت)یان لەسەرە  لە 21/8/2024.
پێشنیار دەکەین ڕاپۆرتی بەشی ئاماژەپێکراو و ئەنجامەکانی وردبینی پێشکەش بکرێت.
‌ج.    بەرهەمهێنان و داهات
یەکەم: هاوکێشەی بەرهەمهێنانی نەوتی خاو:
هاوکێشەی بەرهەمهێنانی نەوتی خاو و بەرهەمە نەوتییەکانی دەرهاویشتوو بۆ ئێمە دابین نەکرا بۆ ئەوەی بتوانین وردبینی لە بڕی بەرهەمە نەوتییەکان بکەین، وەک وەزارەتی سامانە سروشتییەکان/بەڕێوەبەرایەتی گشتی کاروباری ئابووری و گرێبەستەکان لە نوسراوی ژمارە (2525 ت)ی خۆیدا لە 21/8/2024 لەسەر یاداشتنامەی ژمارە (9/ف2ی بەرواری 20/8/2024)مان ئاماژەی پێکردووە، هیچ هاوکێشەیەکی بەرهەمهێنانی جێگیر نییە کە لە ڕێگەیەوە بەرهەمە نەوتییەکان بە وردی دیاری بکرێت بەهۆی گۆڕانکاری لە کوالیتی نەوتی خاو کە دەگوازرێتەوە بۆ پاڵاوگەکان، پلەی گەرمی و هۆکارەکانی کارکردنی پاڵاوگەکە، و پشت بە بڕی ڕاستەقینەی بەرهەم هێنراو بۆ هەر مانگێک دەبەسترێت، وەک چۆن بڕی نەوتی خاومان بۆ دابینکرا کە دەگەیەنرێتە پاڵاوگەکانی (لاناز و کار) و پاڵاوگەکان ئەو بڕە کە بە وردەکاری بەرهەمە نەوتییەکان لە دەرەوەی پاڵاوگەکە بە مەتر سێجا پاڵاوتراون و بە بەرمیل نەبوون، هاوکێشەی بەرهەمهێنانیان تێدا نییە، بەپێی وەڵامی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان ژمارە (4290 لە 9/3/2024).
پێشنیار دەکەین هاوکێشەی بەرهەمهێنانی ستاندارد بۆ پاڵاوگەکان بە نەوتی خاو و بەراوردکردنی لەگەڵ بڕی ڕاستەقینەی بەرهەمهێنان پشتی پێ ببەسترێت بۆ مەبەستی چاودێری و کۆنترۆڵکردن و دەستنیشانکردنی هۆکارەکانی لادانەکان.
دووەم: بڕی غازی هاوەڵ:
بڕی غازی هاوەڵ پەیوەست بە پرۆسەی بەرهەمهێنانی نەوتی خاو بۆ ئەو ماوەیەی لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە، (17 هەزار و 557) مەتر سێجا بووە و بەم شێوەیەی لە خشتەی ژمارە (3)دا هاتووە سوودیان لێوەرگیراوە:
خشتەی ژمارە (3)

بەم شێوەیە، ڕێژەی سەدی غازی سووتاو بۆ کۆی بڕی غازی هاوەڵ (34%) پێکدەهێنێت بۆ ئەو ماوەیەی کە کەوتۆتە ژێر وردبینی ڕاپۆرتەکەوە، بەپێی وەڵامی وەزارەتی سامانەکان لە نوسراوی ژمارە (2586 ت لە 25/8/2024) بۆ یاداشتەکەمان ژمارە (15/ف2 لە 24/8/2024).
پێشنیار دەکەین لێکۆڵینەوە لە دەرفەتەکانی قۆستنەوەی غازی سووتاو لە پیشەسازی نەوتدا بکرێت.
سێیەم: داهاتەکان:
خشتەی ژمارە (4)ی خوارەوە داهاتی نەوتی خاو، غاز، بەرهەمە نەوتییەکان و داهاتی کارپێکردنی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان دەردەخات بۆ ئەو ماوەیەی کە ڕاپۆرتەکە دەیگرێتەوە:
خشتەی ژمارە (4)

لەم ڕووەوە ئەم  پێشنیارانەی خوارەوەمان هەیە:
1)    داهاتی بەرهەمهێنانی نەوتی خاو
کۆی گشتی بڕی نەوتی خاو و کۆندێنسێتی بەرهەم هێنراو بۆ ماوەی 1/4/2024 تا 30/6/2024 لە کێڵگەکانی هەڵکەوتوو لە هەرێمی کوردستان بڕی (27,694,529) بەرمیل بووە، بەگوێرەی وەڵامی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە نوسراوی ژمارە (2555 ت لە 21/8/2024) بۆ یاداشتەکەمان ژمارە (6/ف 2 لە 20/8/2024، و وەک لەم خشتەی ژمارە (5)ی خوارەوەدا دیارە.
خشتەی ژمارە (5)

سەبارەت بەم بابەتە ئەمانەی خوارەوەمان هەیە:
‌أ.    لیستی بڕی بەرهەمهێنانی نەوتی خاو و کۆندێنسێت بۆ ئەو ماوەیەی کە لەم ڕاپۆرتەدا وردبینی کراوە ڕەسیدی بەرهەمهێنانی لە سەرەتای ئەو ماوەیەدا نیشان نەداوە کە بڕی (585,124) بەرمیل لە ساڵی پێشووەوە گواستراوەتەوە بەپێی ئەو ڕاپۆرتەی هاوپێچ کراوە لە نوسراوی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان ژمارە (2554 ت لە بەرواری 21/8/2024) لەسەر یاداشتەکەمان ژمارە (7/ف2 لە ڕێكەوتی 20/8/2024)
پێشنیار دەکەین کە ڕەسیدی سەرەتایی تۆمار بکرێت بۆ تۆمارکردنی گۆڕانکاری لە کۆگاکانی بەرهەمهێنان لە کۆتایی ئەو ماوەیەدا لە 31/12/2024.
‌ب.    جیاوازی نێوان کۆی بڕی بەرهەمهێنانی نەوتی خاو و ئەوانەی فرۆشراون و گواستراونەتەوە بۆ پاڵاوگەکان بڕی (233,830) بەرمیل بووە. وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان لە هەرێم لە نوسراوی ژمارە (2578 ت لە ڕێکەوتی 25/8/2024) لەسەر یاداشتەکەمان (18/ف2 لە ڕێکەوتی 24/8/2024)، پاساوی بۆ ئەوە هێنایەوە، هۆکارەکانی ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ (ئەو بڕە بەکارهێنراوانەی لەناو کێڵگەکەدا بۆ بەرهەمهێنانی وزەی کارپێکردن و گۆڕانکاری لە عەمبارکردن لە چارەکی دووەم و بڕی زیانەکان کە نوێنەرایەتی دەکەن بەڕێژەی 0.02% لە کۆی بڕی بەرهەمهێنان و ئەوەش لەنێو جیاوازییەکان بڕی (58,951) بەرمیل کە نوێنەرایەتی بەکارهێنانی ناوخۆیی کێڵگەکە دەکات بۆ ئەو ماوەیەی کە کەوتۆتە ژێر ڕاپۆرتەکەوە و کە کۆمپانیای کارپێکردن مافی فڕێدانی نەوتی خاوی هەیە بۆ بەڕێوەبردنی کێڵگەکە بەپێی بڕگەی (16/4) لە مەرجەکانی گرێبەستی بەشداریکردن بەبێ ئەوەی زۆرترین سەقف بۆ فڕێدانی بڕی نەوتی خاو دیاری بکات بۆ مەبەستی کارکردن بۆ ئەوەی بە پێی بنەماو پێوەر و چاودێرییەوە حسابی بۆ بکرێت.
‌ج.    ڕاپۆرتی بەرهەمهێنانی نەوتی خاو کە لە وەڵامی وەزارەتی سامانە سروشتییەکاندا لە نوسراوی ژمارە (2519 ت لە 21/8/2024) بۆ یاداشتی ژمارە (1/ ف2 مان لە 20/8/2024) پێی داوین، دەریخستووە کە هیچ بڕی بەرهەمهێنانێک بۆ کێڵگەکانی Harirbejil - Sarta -Baeshiqa Chiasurkh-Taqtaq بەدەست نەهاتووە، کە لەلایەن کۆمپانیاکانی Rosnefit, Genel Dno Petoil, Ttopco بەڕێوە دەبرێن. وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان لە وەڵامەکەیدا لە نوسراوی ژمارە (2558 ت لە 22/8/2024) بۆ یاداشتی ژمارە (11)مان لە 22/8/2024 ئاماژەی بەوەکردووە، ئەو کێڵگانەی پێشتر ئاماژەیان پێکراوە بەرلەوەی هەناردەکردنیان لە ڕێگەی بۆری کوردستان-جەیهانەوە ڕابگیرێت، بەرهەمهێنانیان بە ڕێژەیەکی کەم بووە، بۆیە دوای ڕاگرتنی هەناردەکردن، جەدوای ئابوری نەبووە بۆ ئەم کۆمپانیایانە تا دەست بە بەرهەمهێنان بکەنەوە بڕێکی کەم.
پێشنیار دەکەین هۆکارەکانی ئەمە دەستنیشان بکرێت و چارەسەری گونجاوی بۆ بدۆزرێتەوە لە ژێر ڕۆشنایی ئەو گرێبەستانەی کە ئەنجام دراون.
‌د.    (د) کۆی داهاتی بەدەست هاتوو لە فرۆشتنی بڕی نەوتی خاو (22,000,312) بەرمیل بە پاڵاوگە ناوخۆییەکان و کەرتی تایبەت، بڕی (709,115,901) دۆلار (حەوت سەد و نۆ ملیۆن و سەد و پانزە هەزار و نۆ سەد و یەک دۆلار) بووە، کە یەکسانە بە (921,850,671) هەزار دینار، نۆ سەد و بیست و یەک ملیارو هەشت سەد و پەنجا ملیۆن و شەش سەد و حەفتا و یەک هەزار دینار بۆ ئەو ماوەیەی کە پابەندە بە ڕاپۆرتی هەموارکراوەوە.
نرخی فرۆشتنی (32) دۆلارە بە دابەشکردنی کۆی داهاتی ئەو ماوەیە بەسەر کۆی بڕی فرۆشراوەکان، بەپێی وەڵامی وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێم لە نوسراوی ژمارە (2555 ت لە 21/8/2024) بۆ یاداشتەکەمان ژمارە (6/ ف 2 لە 21/8/2024)، و ئەمانەی خوارەوەمان هەیە سەبارەت بەوەی:
(یەکەم) نرخی فرۆشتنی ڕاستەقینەمان بۆ دابین نەکرا کە لەلایەن وەزارەتی سامانەوە.
(دووەم) وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان لە هەرێم حیسابی ئەو داهاتانەی کە دەبێ و وەرنەگیراون پاک کردووەتەوە (مەقاسە) بە کەمکردنەوەی ڕەسیدی ئەو حیسابەی سەرەوە لەگەڵ چارەسەرە ژمێریارییەکانی دواتر و نیشاندانی ئەو حیساباتانەی کە لە خشتەی ژمارە (6) ئاماژەیان پێکراوە لە لایەنی خەرجیی ئەو چارەسەرانە بەبێ دانانی سنووردارکردنی پابەندبوونەکان یان کۆکردنەوە و پارەدان کە بەسەریاندا هاتووە، بەپێچەوانەی ئەو بنەما ژمێریارییانەی کە پێویستە نیشاندانی مامەڵە داراییەکان وەک خۆیان بەبێ پاکتاوکردنیان، و وەزارەت پشتگیری لەوە کردووە بە نوسراوی ژمارە (2555 ت لە 21/8/2024 لەسەر یاداشتەکەمان ژمارە (6/ ف2 لە 20/8/2024)
خشتەی ژمارە (6)

پێشنیار دەکەین کە حیساباتی مەقاسەی دارایی نەکرێت بۆ ئەوەی ڕەنگداوەی دەرکەوتنی ڕاستییە داراییەکان.
(سێیەم) بەپێی ئەوەی لە بڕگەی (ب)ی سەرەوەدا هاتووە، ئەو بڕە داهاتانەی لە فرۆشتنی نەوتی خاو بۆ چارەکی دووەمی ساڵی 2024 بەدەست هاتوون، نەخراونەتە ئەو هەژمارە بانکییەی ژمارە (300900) کە لە بانکی ناوەندی کراوەتەوە، بەپێچەوانەی مادەی (13- یەکەم – أ)ی یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی بۆ ساڵی 2023، کە تێیدا هاتووە کە کۆی گشتیی داهاتی ئەو نەوتە هەناردەکراو و فرۆشراوانەی کە لە ناوخۆدا بەرهەم دەهێنرێن لەو کێڵگانەی کە لە هەرێمدان، دەخرێنە یەک هەژماری بانکی کە لەلایەن وەزارەتی دارایی فیدراڵی لە بانکی ناوەندی عێراق دەکرێتەوە، کە تێیدا سەرجەم داهاتەکانی دەرئەنجامی هەناردەکردن یان فرۆشتنی نەوتی خاو و وەرگیراوەکانی بەبێ هیچ لێبڕینێک دەخرێنە بازاڕەوە، هەروەها سەرجەم هەژمارە هاوشێوەکانی دیکە دادەخرێن.
پێشنیار دەکەین پابەندبن بە دەقی مادەی یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی بۆ ساڵی ٢٠٢٣ کە لە سەرەوە ئاماژەی پێکراوە.
(چوارەم) لیستی بڕی بەرهەمهێنانی نەوتی خاو و کۆندێنسات بۆ ئەو ماوەیەی کە پەیوەستە بە ڕاپۆرتەکەوە دەریخستووە کە کۆمپانیای دانا غازی ئیماراتی، بەڕێوەبەری کێڵگەی کۆرمۆر، ڕاستەوخۆ بە بڕی (1,314,295) بەرمیل کۆندێنساتی فرۆشتووە، و لە ڕەسیدی حسابی داهاتی بەدەست هاتوو لەو فرۆشتنە تۆمار نەکراوە. وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان، لە وەڵامەکەیدا لە نوسراوی ژمارە (2581 ت لە 25/8/2024) بۆ یاداشتەکەمان ژمارە (17/ف2  لە 24/8/2024)، ئاماژەی بەوەکردووە، کە ئەو کارە بەپێی گرێبەستەکە ئەنجامدراوە، و مافیان هەیە ڕاستەوخۆ کۆندێنسات بە حکومەت یان لایەنی سێیەم بفرۆشن بەبێ ئەوەی بەڵگەی ئەوەمان بۆ دابین بکەن.
پێشنیار دەکەین بڕگەی گرێبەست پێشکەش بکرێت کە پشتگیری لە وەڵامی وەزارەت دەکات و هۆکارەکانی نیشان نەدانیان لە حسابی داهاتدا بخرێتەڕوو.
(پێنجەم) حساباتی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان هێشتا پشکی حکومەتی هەرێم لە داهات نیشان نادات لەسەر گرێبەستەکان کە لەگەڵ کۆمپانیا بیانییەکان کردوویەتی لەو کێڵگە نەوتییانەی بەڕێوەی دەبەن، بەپێی وەڵامی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە نوسراوە ژمارە (816 ت لە 10/3/2024) بۆ یاداشتنامەکەمان ژمارە (1/ ف2 لە 20/8/2024)، کە پێشتر لە ڕاپۆرتەکانی پێشووماندا ئاماژەمان پێکرد، دوایینیان ڕاپۆرتی ژمارە (18323/3/1/1)مان بوو لە بەرواری 14/7/2024 سەبارەت بە ئەنجامی کاری چاودێری و وردبینی لەسەر داهات و خەرجییەکانی هەرێمی کوردستان بۆ ماوەی  (1/1/2024 تا 31/3/2024)، کە لە ئەنجامدا داهاتەکان وەک خۆیان نیشان نەدران.
پێشنیار دەکەین ئەم داهاتانە تۆمار و جێگیر بکرێت و هۆکارەکانی نیشان نەدانی لە ئەکاونتەکاندا بخرێتەڕوو.
(شەشەم) ڕادەستکردنی بڕی نەوتی خاو کە لە (400 هەزار) بەرمیل کەمتر نەبێت لە ڕۆژێکدا بۆ وەزارەتی نەوتی فیدراڵی ڕاگیرا، دوای ئەوەی هەرێمی کوردستان نەیتوانی لە ڕێگەی بەندەری جەیهانی تورکیاوە هەناردە بکات، ئەمەش بەپێچەوانەی مادەی (12 - دووەم ب) لە یاسای ژمارە (13)ی ساڵی 2023، کە مەرجی ئەوە بوو لە ئەگەری هەناردەکردنی لە ڕێگەی بەندەری جەیهانی تورکیاوە یان هەر بەندەرێکی تری فەرمی دیاریکراو لەلایەن وەزارەتی نەوتی فیدراڵیەوە مومکین نییە، حکومەتی هەرێمی کوردستان پابەندە بە ڕادەستکردنی ئەو بڕە نەوتەی کە لە بڕگەی (دووەم/أ)ی ئەم مادەیە ئاماژەی پێکراوە بۆ وەزارەتی نەوتی فیدراڵی بەمەبەستی بەکارهێنانی لە ناوخۆ و بەپێی ئەو پێویستییەی وەزارەتی نەوتی فیدراڵی دیارییکردووە، وەزارەتی سامانە سروشتییەکان/بەڕێوەبەرایەتی گشتی کاروباری ئابوری و گرێبەستەکان کە لە نوسراوی ژمارە (25 ت)ی خۆیدا ئاماژەی پێکراوە 19/1/2024 ئاڕاستەی وەزارەتی نەوتی فیدراڵی کرد کە پێشتر پاڵاوگەی کار (11,816,280) بەرمیل نەوتی خاوی پێدراوە لەسەر بنەمای داواکاری وەزارەتی نەوتی فیدراڵی، هەروەها باجی کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنەری ئەو بڕە پارەیە لەلایەن وەزارەتی دارایی فیدراڵیەوە خەرج نەکراوە. لەبەر ڕۆشنایی ئەمەش ئامادەکارییەکە تا ئەم بەروارە ڕاگیرا.
پێشنیار دەکەین هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی نەوتی فیدراڵی سەبارەت بە گەیاندن و خەرجکردنی ئەو بڕە پارانە بکرێت بۆ جێبەجێکردنی ئەوەی لە بابەتەکەی سەرەوەدا هاتووە.
2)    داهاتی فرۆشتنی بەرهەمە نەوتییەکان
داهاتی بەرهەمە نەوتییەکان بۆ چارەکی دووەمی ساڵی 2024 بڕی (86920220) دۆلار (هەشتا و شەش ملیۆن و نۆ سەد و بیست هەزار و دوو سەد و بیست دۆلار) هاوتای (112996286) هەزار دینار (سەد و دوانزە ملیار نۆ سەد و نەوەد و شەش ملیۆن و دوو سەد و هەشتا و شەش هەزار) دینار بووە، بۆ ئەو بەرهەمانەی لە خشتەی ژمارە (7)دا هاتووە.
خشتەی ژمارە (7)

لە ڕێگەی کاری وردبینییەوە، ئەو بەیاننامانەی کە لەلایەن وەزارەتی سامانە سروشتییەکان، بەڕێوەبەرایەتی گشتی کاروباری ئابووری و گرێبەستەکانەوە، لە نوسراوەکەیاندا بە ژمارە (2522 ت لە 21/8/2024)، لە یاداشتەکەمان بە ژمارە (6/ ف2 لە 20/8/2024)، پێشکەشی ئێمە کرا، دەرکەوت کە وەزارەتی کارەبا لە هەرێم لە پاڵاوگەی (کار و لاناز) بە (نەوتی سووتەمەنی و گازۆیل و غازی سروشتی) بێ بەرامبەر بەبێ ئەنجامدانی چارەسەری ژمێریاری بە نیشاندانی لە حسابی داهاتی غاز و بەرهەمەکان بەکاردەبات بەپێی وەڵامەکەی بە ژمارە (2568/ ت لە 22/8/2024) لەسەر یاداشتەکەمان بە ژمارە (12/ ف2 لە 22/8/2024)، وەک لە خشتەی ژمارە (8)ی خوارەوەدا هاتووە:
خشتەی ژمارە (8)

وەزارەتى سامانە سرووشتییەکان لە وەڵامى سەرەوەدا پشتگیرى ئەوەى کرد و ڕایگەیاند، وەزارەتى کارەبا لە مانگى ئابەوە تۆمار نرخى ئەو سووتەمەنییە دەکات کە گواستراوەتەوە بۆ وێستگەکانى کارەبا.
پێشنیار دەکەین کە ڕێکارەکانی ژمێریاری ئەنجام بدرێت بۆ دامەزراندنی بەهاکانی ئەم ڕێژانە بۆ ماوەی ڕاپۆرتکردن و ماوەی پێشوو.
3)    داهاتی کارکردن:
خشتەی ژمارە (9) داهاتی کارکردن بۆ ئەو ماوەیەی کە کەوتووەتە ژێر وردبینی ڕاپۆرتەکەوە، بە ڕەسیدی (483,253) دۆلار (چوار سەد و هەشتا و سێ هەزار و دوو سەد و پەنجا و سێ دۆلار، بەرامبەر بە (628,228) هەزار دینار (شەش سەد و بیست و هەشت ملیۆن، دوو سەد و بیست و هەشت هەزار) دەخەمڵێنێت.
خشتەی ژمارە (9)

لەم ڕووەوە ئەمانەی خوارەوەمان هەیە:
‌أ.    ئەو گرێبەستە ئەولەویەتدارانەمان بۆ دابین نەکرا کە بۆ بەکرێدانی وێستگەکان ئەنجامدرابوون، کە داهاتەکانی لە ماوەی ڕاپۆرتەکەدا بڕی (231,462) دۆلار بووە (دوو هەزار و سی و یەک هەزار و چوار سەد و شەست و دوو هەزار دۆلار)، کە بەرامبەرە بە (300,900) هەزار دینار (سێ سەد ملیۆن و نۆ سەد هەزار دینار)، سەرەڕای داواکارییەکەمان بۆ ئەوە، بە پێی یاداشتەکەمان بە ژمارە (16/ف2 لە 24/8/2024).
‌ب.    داهاتی کرێی PORTAL کە لە خشتەی ژمارەی (9)ی سەرەوەدا نیشان دراوە، بڕی (23,712) دۆلار (دوو و سی و حەوت هەزار و دوانزە دۆلارە کە بەرامبەرە بە (30,825) هەزار دینار (سی ملیۆن و هەشت سەد و بیست و پێنج هەزار دینار) بۆ کۆمپانیای DNO بۆ ئەو پارەیەی لە کۆمپانیاکانی کارپێکردن PSC  وەرگیراوە بۆ بەرهەمهێنان ساڵانە گرێبەستە هاوبەشەکان بۆ بەدەستهێنانی خزمەتگوزارییەکانی چالاکیی بازرگانی کە نوێنەرایەتی دەکرێن لە بەشداریکردن لە تەندەر و گرێبەستەکان و بەدەستهێنانی ڤیزەی چوونە ژوورەوە.
پێشنیار دەکەین بەردەوام بن لە کۆکردنەوەی ئەم کرێیانە لە کۆمپانیاکانی ماوەتەوە کە بەپێی ڕێکەوتنەکانی هاوبەشی بەرهەمهێنان گرێبەستیان لەگەڵ کراوە.

‌د.    خەرجییەکان
کۆی خەرجییەکانی بەرهەمهێنانی نەوتی خاو و گاز و بەرهەمە نەوتییەکان و خەرجییەکانی کارکردن لە وەزارەتی سامانە سروشتییەکان بڕی (846,454,652) دۆلار بووە (هەشت سەد و چل و شەش ملیۆن و چوار سەد و پەنجا و چوار هەزار و شەش سەد و پەنجا و دوو دۆلار بەرامبەر بە (1,100,391,047) هەزار ( تریلیۆنێک و سەد ملیار و سێ سەد و نەوەد و یەک ملیۆن و چل و حەوت هەزار) دینار بۆ ئەو ماوەیەی کە پابەندە بەو ڕاپۆرتەی لە خشتەی ژمارە (10) دا هاتووە.
خشتەی ژمارە (10)

ئەمانەی خوارەوەمان هەیە سەبارەت بە:
یەکەم: وەزارەت بەردەوامە لە پێنەدانی فاکتورە یان بەیاننامەی تایبەت بە حیسابکردنی تێچووی بەرهەمهێنانی نەوتی خاو و غاز، سەرەڕای ئەوەی یاداشتی ژمارە (6/ ف2 مان لە 20/8/2024) ئاڕاستە کردبوو، ئەمەش وایکرد کە نەتوانین دڵنیابین لە دروستی حیسابکردنی تێچووی وەرگیراو یان قازانجی نەوت.
پێشنیار دەکەین فاکتورە و بەیاننامەی پەیوەست بە حیسابکردنی تێچوون و قازانجەکان پێشکەش بکرێت بۆ دڵنیابوون لە وردی حیسابکردنیان.
دووەم: خەرجییەکانی کۆمپانیای بۆری کوردستان
خەرجییەکانی کۆمپانیای KPC بۆ دروستکردنی بۆری نەوتی خاو بەم شێوەیەن:
1) لە چوارچێوەی خەرجی بەرهەمهێنانی نەوت و غاز بۆ ئەو ماوەیەی کە پەیوەستە بە ڕاپۆرتەکە، بڕی (176,918,256) دۆلار (سەد و حەفتا و شەش ملیۆن و نۆ سەد و هەژدە هەزار و دوو سەد و پەنجا و شەش) دۆلار بەرامبەر بە (229,993,732) هەزار دینار (دوو سەد و بیست و نۆ ملیار و نۆ سەد و نەوەد و سێ ملیۆن و حەوت سەد و سی و دوو هەزار) دینار بۆ خەرجی خەرجییەکان کۆمپانیای KPC، کە لەو بڕە (165) ملیۆن دۆلار، سەد و شەست و پێنج ملیۆن دۆلار بەرامبەر بە (214,500,000) هەزار دینار (دوو سەد و چواردە ملیار و پێنج سەد ملیۆن دینار) خەرجی سەرمایەن، بەپێی وەڵامی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە نوسراوەکەی ژمارە (2515/ ت لە 21/8/2024) بۆ یاداشتمان ژمارە (4/ف 2 لە 20/8/2024).
2) لەبەر ڕۆشنایی بڕگەی (1)ی سەرەوە، پێویستە خەرجییە سەرمایەییەکان لەناو حیسابی خەرجی نەوت و گازدا بە بڕی (3,630) ملیۆن دۆلار (سێ ملیار و شەش سەد و سی ملیۆن) دۆلار لە کانوونی یەکەمی 2018 تا 30ی حوزەیرانی 2024) لە تۆمارەکانی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان تۆمار بکرێت، هەروەها لە خشتەی ژمارە (11)ی خوارەوەدا ئەمانەی خوارەوە نیشان دەدرێت:
 خشتەی ژمارە (11)

بۆ هەموو ئەو شتانەی لە بڕگەی (1 و 2)ی سەرەوەدا هاتووە، کە دەبێتە هۆی زیادبوونی تێچووی بەرهەمهێنانی بەرمیلێک نەوتی خاو بۆ ساڵانی پێشوو و ئەو شەش ساڵەی کە کەوتۆتە ژێر وردبینییەوە، پێشنیار دەکەین خەرجییەکانی کارکردن لە خەرجییە سەرمایەییەکان جیابکرێنەوە بۆ ئەوەی تێچووی بەرمیلێک وەک ئەوەی بەڕاستی هەیە و بەپێی گەڕانەوەی ساڵانەی خۆی نیشان بدرێت.
3) کۆپییەکی ئەو گرێبەستەی لەگەڵ کۆمپانیای KPC ئەنجامدراوە و میکانیزمی حیسابکردنی خەرجییەکانی کارکردن بە بڕی (11,918,256) دۆلار و یازدە ملیۆن و نۆ سەد و هەژدە هەزار و دوو سەد و پەنجا و شەش دۆلارە بەرامبەر بە (15,493,732) هەزار دینار (پانزە ملیار و چوار سەد و نەوەد و سێ ملیۆن و حەوت سەد و سی و دوو هەزار) دینار )مان بۆ دابین نەکرا و لیستی خەرجییەکانی ئەو ماوەیەی کە پەیوەستە بە ڕاپۆرتەکەوە، سەرەڕای داواکارییەکەمان بۆ ئەوە بەپێی یاداشتەکەمان بە ژمارە (2/ ف2 لە 20/8/2024).
پێشنیار دەکەین کە کۆپییەکی لیستی گرێبەستەکە و خەرجییەکانی کارکردن پێشکەش بکرێت.
4) وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان، لە نوسراوی ژمارە (2731/ ت لە 3/9/2024)، ئاماژەی بەوەکردووە، کە کۆمپانیای KPC پابەندە بە بیمەکردنی بۆرییەکە بەپێی بڕگەی (37- بیمە)ی ئەو گرێبەستەی کە لە نێوان وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و کۆمپانیای ئاماژەپێکراودا ئەنجامدراوە، بەبێ ئەوەی بەڵگەنامەی بیمە و تەواوی گرێبەستەکەمان بۆ دابین بکات کە ئەنجامدراوە بۆ ئەوەی بتوانین پشتڕاستی بکەینەوە ڕەوایەتی ئەو بڕگەیەی کە لە گرێبەستەکەدا هاتووە.
پێشنیار دەکەین کە بەڵگەنامە پەیوەندیدارەکانی بیمە پێشکەش بکرێت.
سێیەم: خەرجی بەرهەمی نەوت
خشتەی ژمارە (12)ی خوارەوە کۆی خەرجییەکانی بەرهەمە نەوتییەکان بۆ ئەو ماوەیەی کە لە ژێر پێداچوونەوەدایە نیشان دەدات.
خشتەی ژمارە (12)

سەبارەت بە خشتەی ژمارە (12)، ئەمانەی خوارەوەمان هەیە:
1) ئەو گرێبەستانەمان بۆ دابین نەکرا کە لەگەڵ کۆمپانیاکانی پاڵاوتن، کۆمپانیاکانی دابینکردنی بەرهەمە نەوتییەکان، سەرەڕای داواکاریمان بۆ ئەوە لە یاداشتەکەمان ژمارە (22/ ف2 لە 24/8/2024.
پێشنیار دەکەین هەموو ئەو گرێبەستانە پێشکەش بکرێت کە لەگەڵ کۆمپانیاکانی سەرەوە ئەنجام دراون.
2) لەناو ئەو خەرجییانەی سەرەوەدا بڕی (39,949,103) دۆلار (سی و نۆ ملیۆن دۆلار و نۆ سەد و چل و نۆ هەزار و سەد و سێ دۆلار) هەیە، کە بەرامبەرە بە (51,933) ملیۆن دینار (پەنجا و یەک ملیار و نۆ سەد و سی و سێ ملیۆن دینار)، کە نوێنەرایەتی خەرجی سەرمایە دەکات بۆ دامەزراندنی کۆگاکان کە نەبوون لە خەرجییە سەرمایەییەکاندا نیشان دەدرێت، کە کاریگەری لەسەر واقیعی خەرجییەکانی بەرهەمی نەوت هەیە. وەزارەتی سامانە سروشتیەکان لە نوسراوی ژمارە (2607 ت لە 27/8/2024) لەسەر یاداشتەکەمان ژمارە (26/ف2 لە 24/8/2024) (کە ئەو بڕە پارەیەی پێشتر ئاماژەی پێکراوە نوێنەرایەتی مافی ئەو کۆمپانیایە دەکات کە گرێبەست لەگەڵ وەزارەت دەکات وەک پابەندبوونێکی پەیوەست بەو خەرجیانەی کە لە پەرەپێدانی ئەو ئیمکاناتانەی دیاریکراون بۆ هەڵگرتنی نەوت و بەرهەمەکان، لەوانەش ستراتیژی تانکی و کۆگاکان، بەپێی ئەو گرێبەستەی کە لە نێوان هەردوو لایەنەکەدا کراوە). بەبێ ئەوەی ناوی کۆمپانیای بەڵێندەرمان بۆ دابین بکات، گرێبەستەکە کۆتایی هات، و بازنەی کارەکە تەواو بوو.
پێشنیار دەکەین خەرجییە سەرمایەییەکان لە خەرجییەکانی بەرهەمی نەوت جیا بکرێتەوە و خەرجییە پێویستەکان لە پێشینەدا دابنێن.
چوارەم: تێچووی کارکردن:
کۆی خەرجییەکانی کارکردن بڕی (5023566) دۆلار (پێنج ملیۆن و بیست و سێ هەزار و پێنج سەد و شەست و شەش دۆلار)، کە بەرامبەرە بە (6530635) هەزار دینار (شەش ملیار و پێنج سەد و سی ملیۆن و شەش سەد و سی و پێنج هەزار دینار)، وەک لە خوارەوەو خشتەی ژمارە (13)دا وردەکارییەکانی هاتووە:
خشتەی ژمارە (13)

ئێمە ئەمانەی خوارەوەمان هەیە سەبارەت بەم بابەتە:
1) تێچووی پشکنینی تاقیگەیی بە بڕی (291,509) دۆلار (دوو سەد و نەوەد و یەک هەزار و پێنج سەد و نۆ دۆلار) هاوتای (378,961) هەزار دینار (سێ سەد و حەفتا و هەشت ملیۆن نۆ سەد و شەست و یەک هەزار دینار)ە کە دراوە بە کۆمپانیای Saybolt ، پشکنەری سێیەم، بۆ پشکنینی هەناردەکراوی نەوتی خاو بۆ مانگەکانی شوبات و ئاداری 2023، بەپێی وەڵامی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان/بەڕێوەبەرایەتی گشتی کاروباری ئابوری و گرێبەستەکان لە نوسراوی ژمارە (2556/ ت لە 22/8/2024) بۆ یاداشتی ژمارە (10)مان لە 2024/8/21، کە ئاماژەیە بۆ ئەوەی خەرجیەکانی تۆمارنەکردووە کە لەساڵی خۆیدا دەبوو بیدات و ساڵەکەی لێوەرگیراوە 2024 بەم خەرجییانە. وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە نوسراوی ژمارە (2575/ت لە 2024/8/25 بۆ یاداشتەکەمان ژمارە (19/ ف2 لە 24/8/2024)، خەرجکردنەکە بەپێی ئەو گرێبەستەی لە نێوان خۆی و فەرمانگەکەدا کراوە، و گرێبەستە واژۆکراوەکە نەخراوەتە بەردەم ئێمە سەرەڕای داواکارییەکەمان بۆ ئەوە لە یاداشتەکەمان ژمارە (28/ ف2 لە 27/8/2024، بۆ ئەوەی بتوانین وردبینی ئەو بڕە پارانەی کە خەرجکراون پشتڕاست بکەینەوە.
پێشنیار دەکەین ئەو گرێبەستە پێشکەش بکرێت کە لەگەڵ کۆمپانیاکە کراوە.
2) لە چوارچێوەی خەرجی کارکردندا بڕی (2,632,204) دۆلار (دوو ملیۆن و شەش سەد و سی و دوو هەزار و دوو سەد و چوار دۆلار) هەیە، کە بەرامبەرە بە (3,421,865) هەزار دینار (سێ ملیار و چوار سەد و بیست و یەک ملیۆن و هەشت سەد و شەست و پێنج هەزار دینار) بۆ جیاوازی ئاڵوگۆڕی دراو لە ماوەی پەیوەست بە ڕاپۆرتەکە. وەزارەت لە وەڵامەکەیدا بە ژمارە (2556/ت لە 22/8/2024 بۆ یاداشتەکەمان بە ژمارە (10/ ف2 لە 21/8/2024)، واتە جیاوازی نرخی ئاڵوگۆڕی فەرمی بە بڕی (1300) دینار بۆ هەر دۆلارێک، کە پەسەندکراوە لە جێگیرکردنی ئەو بڕە پارانەی بە دینار لە تەرازووی پێداچوونەوە تا 30/6/2024 پێشکەشمان کراوە، و وەرگرتنی نرخی دۆلار بەپێی بازاڕ لە پێدانی باج لە کاتی گواستنەوەیان لە بانکی پەیوەندیدار، کە لە نێوان (1470 - 1518) دیناردا بووە بۆ هەر دۆلارێک بۆ ئەو ماوەیەی کە ڕاپۆرتەکە پێوەی پابەندە.
پێشنیار دەکرێت ئەو نرخە فەرمیانەی ئاڵوگۆڕکردن کە لەلایەن بانکی ناوەندییەوە ڕاگەیەندراوە پەسەند بکرێت.
3) موچە و خەرجی ڕاوێژکاران بۆ ماوەی پابەندی ڕاپۆرتەکە بڕی (251420) دۆلار (دووسەدو و پەنجا و یەک هەزار و چوار سەد و بیست) دۆلار بووە، کە بەرامبەرە بە (326846) دینار (سێ سەد و بیست و شەش ملیۆن و هەشت سەد و چل و شەش هەزار دینار). گرێبەستەکانی ڕاوێژکارانمان بۆ دابین نەکرا سەرەڕای داواکاریمان بۆ ئەوە بەپێی یاداشتەکەمان بە ژمارە (10/ ف2 لە 21/8/2024).
4) لە چوارچێوەی خەرجی کارکردن (1,579,200) دۆلار (یەک ملیۆن و پێنج سەد و حەفتا و نۆ هەزار و دوو سەد دۆلار) بۆ کرێی پاراستنی دامەزراوە نەوتییەکان کە نوێنەرایەتی دەکرێت بە گرێبەست لەگەڵ ئەو دوو کۆمپانیایەی لە خشتەی ژمارە (14)ی خوارەوە ئاماژەیان پێکراوە:
خشتەی ژمارە (14)

لەم ڕووەوە ئەمانەی خوارەوەمان هەیە:
‌أ.    ئەو گرێبەستەی لە نێوان وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و کۆمپانیای Black WOLF کراوە، کە ماوەی گرێبەستەکە لە 1/2/2022 تا 31/12/2024 ە، لە کاتێکدا بەرواری واژۆکردنی گرێبەستەکە بە 8/6/2022 لەلایەن لایەنی یەکەمەوە دیاریکراوە، کە لەلایەن وەزارەتی سامانە سروشتییەکانەوە نوێنەرایەتی دەکرێت، و بەرواری 8/6/2024 لەلایەن لایەنی دووەمەوە دیاریکراوە، واتە دوای ئەوەی گرێبەستەکە هەبووە بەسەرچووە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ فۆرماڵیزمی گرێبەستەکە و ناتەبایی لە بەرواری واژۆکردنی نێوان هەردوو لایەنەکەدا.
‌ب.    ئەو گرێبەستەی لەگەڵ کۆمپانیای Black WOLF ئەنجامدراوە ژمارەی کارمەندانی پاسەران کە گرێبەستەکە دەیگرێتەوە و ژمارەی ئەو شوێنە مەیدانیانەی کە پاراستن دەیگرێتەوە دیاری نەکردووە، لەکاتێکدا لیستەکانی ئەو داواکاریانەی کە لەلایەن کۆمپانیای Black WOLF دەرکراون، بەپێی نووسراوی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان ژمارە (2588/ت لە 25/8/2024، لەسەر یاداشتنامەی ژمارە (21/ف2)مان بۆ دابینکراوە. لە بەرواری 24/8/2024، بۆ مانگەکانی (کانونی دووەم، شوبات، ئازار)، ژمارەی (372) کارمەندی پاسەوان بۆ سێ شوێن لە کێڵگەکەدا دیاریکرد.
‌ج.    گرێبەستەکە بڕگەیەکی تێدا نەبووە کە لایەنی دووەم نامەی گەرەنتی بۆ بڕی گرێبەستەکە پێشکەش بکات وەک گەرەنتییەک بۆ ئەو مافە مەیدانیانەی کە کۆمپانیاکە دەیپارێزێت.
‌د.    وەڵامێکی قەناعەت پێکەرتان نەداینەوە سەبارەت بە هۆکارەکانی گرێبەستکردن لەگەڵ کۆمپانیاکانی پاراستن کە پێشتر ئاماژەیان پێکراوە بەبێ پەنابردن بۆ پاراستنی دامەزراوە نەوتییەکانی سەر بە وەزارەتی ناوخۆ، بەپێی یاداشتەکەمان ژمارە (21/ف2  لە 24/8/2024، بەو پێیەی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان ئاماژەی بەوە کردووە کە ئەمە لە چوارچێوەی دەسەڵاتی خۆیدا بووە بەبێ ئەوەی ئەمە لە وەڵامەکەیدا بەڵگە بکات، بەڵکو زیاتر پەنای بردە بەر بڕگەیەکی گرێبەستی تایبەت بە خولی پێنجەمی وەزارەتی نەوتی فیدراڵی، بەپێی نووسراوی ژمارە (2757/ ف2 لە 3/9/2024).
پێشنیار دەکەین هۆکارەکانی ئەوەی لە بڕگەکانی سەرەوەدا هاتووە بخرێتەڕوو، لەگەڵ پێشکەشکردنی بەرایی باوەڕپێکراو.

‌ه.    قەرزداران (مەدینیون)
یەکەم:  کۆی ڕەسیدی حیسابی بانکی قەرزدار (171,488,027) دۆلار (سەد و حەفتا و یەک ملیۆن و چوار سەد و هەشتا و هەشت هەزار و بیست و حەوت دۆلار) بووە، کە دەکاتە (222,934,431) هەزار دینار و (دوو سەد و بیست و دوو ملیار و نۆ سەد و سی و چوار ملیۆن و چوار سەد و سی و یەک هەزار) دینار، تا 30/6/2024، لە خشتەی ژمارە (15) نیشان دراوە، پێگەی ئەو ڕەسیدانە تا بەرواری ئامادەکردنی ئەم ڕاپۆرتە لەسەر بنەمای وەڵامی وەزارەتی سامانە سروشتیەکانە لە نوسراوی ژمارە (2566/ ت لە 22/8/2024 بۆ یاداشتی ژمارە (13/ ف 2)مان لە 22/8/2024؛
خشتەی ژمارە (15)

پێشنیار دەکەین بەردەوام بن لە کۆکردنەوەی ئەو ڕەسیدانە کە ماونەتەوە.
دووەم: ڕەسیدی حیسابی ئێستای نێوەندگیری (مەدین) بە بڕی (9,109,282,012) دۆلار (نۆ ملیار و سەد و نۆ ملیۆن دوو سەد و هەشتا و دوو هەزار و دوانزە) دۆلاری گواستراوەتەوە لە ساڵی پێشووەوە کە تێیدا سەرجەم ڕەسیدی داهات و خەرجییەکان و حیسابی ئێستای وەزارەتی کارەبا و وەزارەتی دارایی داخراوە و باڵانسی نەختینەی سەرمایەگوزاری بەسەردا کراوە بۆ ساڵی/2023، کە پێشتر ئاماژەمان پێدا لە ڕاپۆرتی وردبینیمان ژمارە (18323/3/1/1) لە 14/7/2024 سەبارەت بە ئەنجامی وردبینی و کاری کۆنتڕۆڵ لەسەر داهات و خەرجییەکانی هەرێمی کوردستان بۆ ماوەی لە (1/1/2024 تا 1/3/2024)، کە دەریدەخات ئەو حسابە بۆ ئەنجامدانی هاوسەنگی تەرازووی پێداچوونەوە بەکارهاتووە بە هۆکار لە جێبەجێنەکردنی سیستەمی ژمێریاری.
پێشنیار دەکەین چارەسەری ژمێریاری بکرێت بۆ ئەوەی ڕەسید کردنەوە وەک خۆی ڕەنگ بداتەوە.
سێیەم: ڕەسیدی پێشوەختە بە بڕی (209,322,466) دۆلار (دوو سەد و نۆ ملیۆن و سێ سەد و بیست و دوو هەزار و چوار سەد و شەست و شەش دۆلار) هاوتای (دوو سەد و حەفتا و دوو ملیار و سەد و نۆزدە ملیۆن دینار)ە، کە لە حیساباتی خەرجییەکان بۆ داهاتی بەرهەمەکانی نەوت دەردەکەوێت. گواستراوەتەوە و لە هەژماری پێشوەختەدا تۆمار کراوە بۆ سوودی کۆمپانیای کار. وەزارەتی سامانە سروسشتییەکان لە نوسراوی ژمارە (2570/ ت لە 28/8/2024 لەسەر یاداشتەکەمان ژمارە (23/ف 2 لە 24/8/2024) ئاماژەی بەوەکردووە، گرێبەستێک لەگەڵ کۆمپانیای کار واژۆ کراوە بۆ جێبەجێکردنی پڕۆژەیەک بۆ دروستکردنی بۆری غاز کە لە پارێزگای هەولێرەوە درێژدەبێتەوە بۆ پارێزگای دهۆک بە ئامانجی دەستەبەرکردنی پێداویستی غاز بۆ وێستگەی بەرهەمهێنانی کارەبا لە ساڵی 2024 لە پارێزگای دۆهوک. بۆ مەبەستی دابینکردنی دارایی ئەم پڕۆژەیە، حکومەت بڕیاریدا ئەو داهاتانەی کە لە ئەنجامی بەرهەمە پاڵاوتراوەکانی پاڵاوگەی کارەوە دێتە ئاراوە بۆ ئەم مەبەستە تەرخان بکات. گرێبەستی ئەنجامدراومان بۆ دابین نەکرا بۆ ئەوەی بتوانین بەردەوامین لە جێبەجێکردنی قۆناغەکانی تەواوکردن سەرەڕای داواکاریمان بۆ ئەوە لە یاداشتنامەی ژمارە (28/ف 2 لە 27/8/2024.
پێشنیار دەکەین ئەو گرێبەستە پێشکەش بکرێت کە بۆ دروستکردنی پڕۆژەی بۆرییەکەی پێشوو و قۆناغەکانی جێبەجێکردنی ئەنجامدراوە.

‌و.    قەرزدەرەکان (دائنون)
یەکەم: کۆی ڕەسیدی حیسابی قەرزدەرەکان (پارەی کۆمپانیاکان کە بە قەرزەکانی بەرھەمھێنان و گواستنەوەی نەوتی خاو و غاز نوێنەرایەتی دەکرێت و ئەو قەرزانەی کە بۆ کشانەوەی کۆمپانیای KNOC ی کۆری و پارەی نەختینەی پێشوەختە وەرگیراون) تا 30/6/2024 و بەپێی ئەوەی لە نوسراوی وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان هاتووە ژمارە (2590/ ت لە 25/8/2024 لە وەڵامی یاداشتەکەمان بە ژمارە (25 / ف2 لە 24/8/2024 بڕی (9250827110) دۆلار، نۆ ملیار دوو سەد و پەنجا ملیۆن و هەشت سەد و بیست و حەوت هەزار و سەد و دە دۆلارە بەرامبەر بە (12,026,075) ملیۆن دینار (دوانزە ترلیۆن وبیست و شەش ملیار و حەفتا و پێنج ملیۆن) دینار، لەوانەش باڵانسی گواستراو لە ساڵانی ڕابردوو بە بڕی (5,735,860,490) دۆلار ( پێنج ملیار و حەوت سەد و سی و پێنج ملیۆن و هەشت سەد و شەست هەزار و چوار سەد و نەوەد دۆلار، بەرامبەر بە (7,456,619) ملیۆن دینار (حەوت ترلیۆن و چوار سەد و پەنجا و شەش ملیار و شەش سەد و نۆزدە ملیۆن دینار)، وەک لە خشتەی ژمارە (16)دا دیارە.
خشتەی ژمارە (16)

پێشنیار دەکرێت بەدواداچوون بۆ پێدانی ئەم شایستانە بکرێت بۆ ئەوەی سوودی دواکەوتنی پارەدان نەبێت ئەگەر بڕگەی گرێبەستی هەبێت کە ئەمە دیاری بکات.
دووەم: ڕەسیدی حسابی وەبەرهێنراوی وەرگیراو بە بڕی (20,563,625) دۆلار (بیست ملیۆن و پێنج سەد و شەست و سێ هەزار و شەش سەد و بیست و پێنج دۆلار) یەکلایی کرایەوە، کە دەکاتە (2,683) ملیۆن دینار (دوو ملیار و شەش سەد و هەشتا و سێ ملیۆن) دینار بۆ نیوەی دووەمی ساڵ / 2024). وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە نوسراوی ژمارە (2606/ ت) لە 27/8/2024 لەسەر یاداشتمان ژمارە (23 / ف2 لە 24/8/2024) ئاماژەی بەوەکردووە، باڵانسی وەبەرهێنان بۆ ئەو بڕە پارانەیە کە لە بریکاری فرۆشتنەوە وەرگیراوە کە نەوتی سپی بەسەر هاووڵاتیاندا دابەش دەکەن و دواتر بڕە پارەکانیان دەگوازرێتەوە بۆ کۆمپانیاکانی کەرتی تایبەت، لەوانەش کۆمپانیای ساوث کوردستان، کە بە دابینکردنی پێداویستییەکان نەوتی سپی هەڵدەستێت، و هیچ شتێکمان بۆ دابین نەکرا بۆ پشتگیریکردن لە یەکلاکردنەوەی ڕەسیدی وەبەرهێنانەکان بە شایستەی ئەم کۆمپانیایانە
پێشنیار دەکەین کە بەراییەکانی بەرزکراوە، گرێبەستی واژۆکراو و بەڵگەی یەکلاکردنەوەی ڕەسیادی حیسابی ئەمانات لەگەڵ ئەم کۆمپانیایانە پێشکەش بکرێت.

‌ز.    پارەی کاش لە بانکەکان:
وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان لە هەرێم خاوەنی 5 هەژماری بانکییە وەک لە خشتەی ژمارە (17) خوارەوە دیارە:
خشتەی ژمارە (17)

ئێمە ئەمانەی خوارەوەمان هەیە سەبارەت بەم بابەتە:
وەزارەتی سامانە سروشتییەکان، بەڕێوەبەرایەتی گشتی کاروباری ئابووری و گرێبەستەکان- ژمێریاری نەوت و گاز بەردەوامە لە تۆمارکردنی ڕۆیشتنی پارە لە بانکەکاندا لە بەیاننامەکانی هاوپێچکراو بە تەرازووی پێداچوونەوە، پشتبەستن بە بەیاننامەی بانکی مانگانەی بۆ ئەو ژمێریارانەی سەرەوە، بەبێ ئامادەکردنی لە ژێر ڕۆشنایی ئەو تۆمارەی لە تۆمارە داراییە یەکگرتووەکاندا، لە ژێر ڕۆشنایی ئەو مامەڵە داراییانەی لەسەری بەدەست هاتووە. ڕەسیدەکانی تەرازووی پێداچوونەوەی مانگانە بەپێی بەیاننامەی بانکی و پشتڕاستکردنەوەی ڕەسیدەکان تا 30/6/2024 ڕاپۆرتکراون.
پێشنیار دەکەین کە جووڵەی پارە لە تۆمارە داراییەکاندا تۆمار بکرێت، کە پشتگیری بکرێت بە یەکەمایەتیدان، بۆ دڵنیابوون لە وردی و هاوتایی مانگانەی بانکی.

‌ح.    باج
یەکەم: وەزارەتی سامانە سروشتیەکان ڕوونی کردەوە کە ئەو کۆمپانیا نەوتیانەی گرێبەست دەکەن لە گرێبەستی بەشداریکردن و کرێکارانی بیانی بە پێی بڕگەی (31 – 4 و 5 لە بڕگەکانی ئەو گرێبەستانە لە باجی داهات بەخشراون و بە پێی وەڵامی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان/ بەرێوەبەرایەتی گشتی کاروباری ئابووری و گرێبەستەکانی ژمارە (2539 ت) لە ڕۆژی  (21/8/2024) بۆ یاداشتنامەکەمان ژمارە (8/ ف2 لە 20/8/2024 بەبێ بوونی بنەمایەکی یاسایی بۆ لێخۆشبوونی ئەو کۆمپانیایانە بەپێچەوانەی یاسای نەوت و غازی هەرێمی کوردستانی عێراق ژمارە (22)ی ساڵی 2007 مادەی چل - دووەم) کە تێیدا هاتووە (دەکرێت بەڵێندەر لە باج لە گرێبەستی نەوت بە پێی یاسا بەخشرابێت).
پێشنیار دەکەین پابەندبن بەو یاسایەی پێشتر باسمان کرد.
دووەم: هیچ شتێکمان بۆ دابین نەکرا بۆ پشتگیریکردن لە ملکەچکردنی ڕاوێژکارە گرێبەستکراوەکان بۆ باجی ڕاگرتنی ڕاستەوخۆ بە پێشێلکردنی یاسای باجی داهات ژمارە (113)ی ساڵی ١٩٨٢ (هەموارکراو). وەزارەتی سامانە سروشتییەکان، بەپێی وەڵامەکەی کە لە سەرەوە ئاماژەی پێکراوە سەبارەت بەو گرێبەستانەی لە نێوان وەزارەت و ڕاوێژکارەکاندا ئەنجامدراون، ڕایگەیاندووە (ڕاوێژکار تەنها بەرپرسیار دەبێت لە پێدانی باجی پێویست لە هەر وڵاتێکدا لەسەر ئەو بڕە پارانەی کە ڕاوێژکار بەپێی ئەم گرێبەستە وەریدەگرێت. وەزارەت هیچ بەرپرسیارێتییەک لە ئەستۆ ناگرێت بەهیچ شێوەیەک لە پێدانی باجەکان و هیچ پابەندبوونێکی قەرەبووکردنەوە یان زیادکردنی کۆی گشتی لەم بارەیەوە نابێت، لەگەڵ ئەو پێشکەشکردنەی کە کۆپی ئەم گرێبەستانەمان بۆ دابین نەکرا سەرەڕای داواکاریمان بۆ ئەوە بەپێی یاداشتنامەی ژمارە (10/ ف 2 لە 21/8/2024).
پێشنیاری پابەندبوون بە یاسای باجی داهاتی سەرەوە دەکەین.