(دره‌و):  سه‌ردانی ئه‌ردۆغان بۆ به‌غداد پرسی ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستانی به‌ره‌و پێش نه‌برد، حكومه‌تی فیدراڵ سوره‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كۆمپانیا نه‌وتییه‌كان له‌بری حكومه‌تی هه‌رێم ده‌بێت مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراقدا بكه‌ن، تا یه‌كلابونه‌وه‌ی ئه‌م پرسه‌ به‌غداد ئاماده‌ نییه‌ هیچ واده‌یه‌ك بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم دیاری بكات. باسم عه‌وادی وته‌بێژی حكومه‌تی عێراق له‌ كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا سه‌باره‌ت به‌ سه‌ردانی ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغانی سه‌رۆكی توركیا بۆ به‌غدادو كرۆكی كۆبونه‌وه‌كانی له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی عیراق قسه‌ی بۆ رۆژنامه‌نوسان كرد.  له‌ وه‌ڵامی پرسیارێكدا سه‌باره‌ت به‌ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان، وته‌بێژی حكومه‌ت رایگه‌یاند" ماوه‌یه‌كی كه‌مه‌ كه‌ كێشه‌ی نێوان حكومه‌تی عێراق و توركیا سه‌باره‌ت به‌ بۆری گواستنه‌وه‌ی نه‌وتی عێراق بۆ توركیا چاره‌سه‌ر بووه‌".  "لایه‌نی توركی باسی له‌وه‌ ده‌كرد پێویستی به‌ ماوه‌یه‌ك هه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ی پشكنین بۆ بۆرییه‌كان بكات و دڵنیا ببێت له‌وه‌ی هیچ شكانێك له‌ دوای بومه‌له‌رزه‌كه‌وه‌ له‌ بۆرییه‌كه‌دا نییه‌ كه‌ ببێته‌ هۆی به‌هه‌ده‌رچوونی سوته‌مه‌نی، ماوه‌یه‌كیان وه‌رگرت و چه‌ندین دیدار ئه‌نجامدرا له‌نێوان وه‌زاره‌تی نه‌وتی فیدراڵ و سۆمۆو دامه‌زراوه‌ نه‌وتییه‌كان، له‌ كۆتایدا رێككه‌وتن كرا له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی توركیا ئاماده‌یه‌و بۆری نه‌وته‌كه‌ش ئاماده‌یه‌"  عه‌وادی وای وت.  توركیا له‌ 25ی ئازاری 2023دا به‌هۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریسه‌وه‌ هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستانی بۆ به‌نده‌ری جه‌یهانی توركیا راگرت، به‌وهۆیه‌وه‌ حكومه‌تی هه‌رێم نزیكه‌ی 80%ی داهاتی خۆی له‌ده‌ستدا، بۆ دابینكردنی موچه‌ی فه‌رمانبه‌ران و خه‌رجییه‌كانی تری، حكومه‌تی مه‌سرور بارزانی له‌ یاسای بودجه‌ی سێ ساڵه‌ی عیراقدا (2023-2024-2025) قایل بوو به‌وه‌ی فرۆشی نه‌وت و داهاته‌كه‌ی راده‌ستی به‌غداد بكات ته‌نیا له‌پێناو ئه‌وه‌ی پپشكی خۆی له‌ بودجه‌ی گشتی عێراق وه‌ربگرێت، سه‌رباری ئه‌مه‌ش تائێستا هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم كه‌ به‌پێی یاسای بودجه‌ رۆژانه‌ (400 هه‌زار) به‌رمیله‌، ده‌ستی پێ نه‌كردوه‌ته‌وه‌.  به‌پێی قسه‌ی وته‌بێژی حكومه‌تی عێراق" ئه‌وه‌ی ئێستا ماوه‌ته‌وه‌ ئه‌وه‌یه‌ چۆن په‌یوه‌ندی نێوان حكومه‌تی فیدراڵی عێراق و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی به‌ كۆمپانیا به‌رهه‌مهێنه‌كانی نه‌وته‌وه‌ هه‌یه‌ رێكده‌خرێته‌وه‌". عه‌واده‌ ده‌ڵێ: وه‌كو ده‌زانن ئه‌و كۆمپانیایانه‌ پێشتر گرێبه‌ستیان له‌گه‌ڵ هه‌رێمدا هه‌یه‌و ئێستا ده‌بێت مامه‌ڵه‌یان بگۆڕن بۆ وه‌زاره‌تی نه‌وتی فیدراڵی و كۆمپانیای سۆمۆ، ئێمه‌ له‌ كۆمپانیای سۆمۆ ده‌وڵه‌تین و نرخی دیاریكراومان هه‌یه‌ به‌گوێره‌ی بازاڕی جیهانی و رێككه‌وتنی جیهانیمان هه‌یه‌و ناتوانین پێشێلی بكه‌ین و ئه‌و ستایلێكی یه‌كگرتووه‌، بۆیه‌ پێویستی به‌ دانوستانی زۆر قوڵ هه‌یه سه‌باره‌ت به‌‌ مافی كۆمپانیاكان و بڕی هه‌نارده‌كراو و نرخی به‌رمیل و پشكی ئه‌وان و پشكی ئێمه‌و ئه‌مه‌ پێویستی به‌ كاته‌.   له‌ سه‌ردانی ئه‌مدواییه‌ی محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراقدا بۆ واشنتۆن، جۆ بایدنی سه‌رۆكی ئه‌مریكا ته‌ئكیدی لێ كرده‌وه‌ هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم ده‌ستپێبكاته‌وه‌، بۆ ئه‌مه‌ وه‌زیری نه‌وتی عێراق هه‌ر له‌ ئه‌مریكاوه‌ داوای له‌ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان كرد گرێبه‌سته‌كانی نه‌وت له‌گه‌ل كۆمپانیا بیانییه‌كان راده‌ست بكات به‌مه‌به‌ستی گونجاندنی ئه‌و گرێبه‌ستانه‌ له‌گه‌ڵ یاساكانی عێراق، ئه‌مه‌ داواكارییه‌ك بوو كه‌ پێشتر چه‌ندیجار حكومه‌تی هه‌رێم ره‌تیكردوه‌ته‌وه‌، به‌وهۆیه‌وه‌ پێناچێت به‌مزوانه‌ هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم بۆ توركیا ده‌ستپیبكاته‌وه‌، به‌تایبه‌تیش له‌كاتێكدا دوێنێ وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق دواین پشكینینی بۆ هێڵی بۆری كه‌ركوك- جه‌یهان كردووه‌و ده‌یه‌وێت ده‌ست به‌ هه‌نارده‌ی نه‌وتی كه‌ركوك بكات له‌رێگه‌ی ئه‌م هێڵه‌وه‌، به‌مه‌ش چاره‌نوسی نه‌وت و بۆری نه‌وتی هه‌رێم بۆ ماوه‌یه‌كی تر به‌ نادیاری ده‌مێنێته‌وه‌و ره‌نگه‌ وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق نه‌وتی كێڵگه‌ی (خورمه‌ڵه‌) كه‌ گه‌وره‌ترین كێڵگه‌ی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستانه‌ تێكه‌ڵ به‌ نه‌وتی كه‌ركوك بكات و له‌رێگه‌ی بۆری كه‌ركوك- جه‌یهانه‌وه‌ ره‌وانه‌ی به‌نده‌ری جه‌یهانی بكات.   

(دره‌و): عێراق و توركیاو ئیمارات و قه‌ته‌ر له‌ به‌غداد یاداشتێكی لێكتێگه‌یشتنیان له‌باره‌ی پرۆژه‌ی "رێگای گه‌شه‌" ئیمزا كرد، به‌پێی یاداشته‌كه‌ ده‌بێت هه‌رچوار وڵات چوارچێوه‌ی پێویست دابنێن بۆ جێبه‌جێكردنی پرۆژه‌ ستراتیژییه‌كه‌. محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق و ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغانی سه‌رۆكی توركیا له‌ به‌غداد سه‌رپه‌ره‌شتی ئیمزاكردنی یاداشتێكی لێكتێگه‌یشتنی چوارقاڵییان كرد له‌نێوان (عێراق و توركیاو قه‌ته‌رو ئیمارات) بۆ هاریكاری له‌ پرۆژه‌ی ستراتیژی "رێگای گه‌شه‌". له‌لایه‌نی عێراقه‌وه (ره‌زاق محێبس) وه‌زیری گواستنه‌وه‌و له‌ لایه‌نی توركی (عه‌بدولقادر ئۆرال ئۆغلۆ) وه‌زیری گواستنه‌وه‌و ژێرخانی توركیا ئیمزایان له‌سه‌ر یاداشته‌كه‌ كرد، له‌لایه‌نی قه‌ته‌ری (جاسم بن سه‌یف سلێتی) وه‌زیری ‌ گواستنه‌وه‌ی گه‌یاندنی قه‌ته‌رو و له‌ ئیماراتی عه‌ره‌بیش (سوهێل محه‌مه‌د مه‌زروعی) وه‌زیری وزه‌و ژێرخانی ئیمارات ئیمازایان كرد.  به‌گوێره‌ی ئه‌و یاداشته‌ی كه‌ هه‌رچوار وڵات ئیمزایان كردووه‌، ده‌بێت عێراق و توركیاو قه‌ته‌رو ئیمارات چوارچێوه‌ی پێویست دابنێن بۆ جێبه‌جێكردنی پرۆژه‌ی "هێڵی گه‌شه‌"، ئه‌مه‌ش به‌واتای ده‌ستپێكردنی پرۆژه‌ی رێگاكه‌یه‌ به‌شێوه‌یه‌كی كرداریی. هێڵی گه‌شه‌ پرۆژه‌ی هێڵێكی شه‌مه‌نده‌فه‌ره‌ كه‌ توركیا به‌ كه‌نداوی عه‌ره‌بییه‌وه‌و ده‌به‌ستێته‌وه‌و كه‌نداوی عه‌ره‌بیش به‌ وڵاتانی ئه‌وروپاوه‌، ئه‌م پرۆژه‌یه‌ به‌پێی دیزاینی به‌رایی به‌ناو هه‌رێمی كوردستاندا تێناپه‌ڕێت و مه‌ترسی گه‌وره‌ له‌سه‌ر ده‌روازه‌ی (ئیبراهیم خه‌لیل) دروست ده‌كات كه‌ به‌ر له‌ دۆزینه‌وه‌و هه‌نارده‌ی نه‌وت شاده‌ماری گه‌وره‌ی ئابوری هه‌رێمی كوردستان بوو.   

راپۆرتی: درەو 🔻 پاڵپشت بە چاودێری کردن (رصد)ی خشتەی رۆژانەی گەشتەکانی فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی لە چارەکی یەکەمی (2024)؛ 🔹 (6) کۆمپانیای فڕۆکەوانی (مەلەکی ئوردنی، عێراق ئێروەیس، قەتەر ئێروەیس، فلای دوبەی، ماهان ئێر و فلای بەغداد) گەشتەکانیان ئەنجامداوە. 🔹 ئەو کۆمپانیا فرۆکەوانیانە (972) گەشتیان تۆمار کردووە، بە جۆرێک (487) گەشتی (هاتن) و (485) گەشتی (رۆشتن)یان ئەنجام داوە. 🔻 بەڵام لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2023)؛ 🔹 (8) کۆمپانیای فڕۆکەوانی (مەلەکی ئوردنی، عێراق ئێروەیس، قەتەر ئێروەیس، تورکش ئێرلاین، فلای دوبەی، ماهان ئێر، فلای بەغداد و کۆندۆر ئێر) گەشتەکانیان ئەنجامداوە. 🔹 ئەو کۆمپانیا فرۆکەوانیانە (هەزار و 170) گەشتیان تۆمار کردووە، بە جۆرێک (588) گەشتی (هاتن) و (582) گەشتی (رۆشتن)یان ئەنجام داوە. 🔻 کەواتە بەهۆی گەمارۆکانی تورکیا تەنها لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵ بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی رابردوو (198) و بە رێژەی (17%) گەشتەکانی فرۆکەخانەی سلێمانی کەمی کردووە، کە (101) گەشتی (هاتن) و (97) گەشتی (رۆشتن) بووە. سەرەتا لە سەرەتای مانگی نیسانی ساڵی 2023 لە دەسەڵاتی فرۆکەوانی تورکیاوە، ئیمێڵێک ئاراستەی فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی دەکرێت، بە بیانووی "پرسێکی ئەمنی"یەوە، گەشتەکانی نێوان تورکیاو فرۆکەخانەی سلێمانی رادەگیرێن، وەک ئەوەی لە ئیمێڵەکەدا هاتووە، تەنها گەشتەکانی نێوان تورکیا و فڕۆکەخانەی سلێمانی نییە، بەڵکو ئاسمانی تورکیا بەڕووی هەموو ئەو گەشتانەشدا دادەخرێت کە لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانییەوە بە ئاسمانی تورکیادا دەفڕن بۆ ئەورپاو وڵاتانی تر، یان لە ئەوروپاوە گەشت دەکەن بۆ فڕۆکەخانەی سلێمانی و لە تورکیادا ترانزێتیان هەیە. بەو هۆیەوە سەرجەم ئەو گەشتانەشی پلان وابوو لە مانگی نیساندا ئەنجام بدرێن هەڵوەشێندرانەوە. زیاتر لەوەش لە ئیمێڵەکەی دەسەڵاتی فرۆکەوانی تورکیا ئاماژە دراوە بەوەی، ئەو گەشتانەی کتوپڕ و پزیشکین پێویستیان بە مۆڵەتی فەرمی دەسەڵاتی فڕۆکەوانیی تورکیا دەبێت. لە سەرەتادا وا بڕیار بوو راگرتنی گەشتەکان تاوەکو (3ی تەمموزی 2023) بخایەنێت، رۆژی (18ی حوزەیرانی 2023) )هەڤاڵ ئەبوبەکر پارێزگاری سلێمانی( رایگەیاند، ئەگەر هیچ بارودۆخێکی نەخوازراو نەیەتە پێشەوە مانگی تەمموز، کێشەی داخستنی ئاسمانی تورکیا بە رووی فڕۆکەخانەی سلێمانی چارەسەر دەبێت. بەڵام دواتر )هەندرێن موفتی بەڕێوەبەری فڕۆکەخانەی سلێمانی( ئاماژەی بەوەکرد، لەلایەن حکومەتی تورکیاوە بە فەرمی ئاگادار کراونەتەوە کە تا سەرەتای ساڵی 2024 راگرتنی گەشتەکانی نێوان تورکیا و فرۆکەخانەی سلێمانی بۆ تورکیا بەردەوام دەبێت. رۆژی (29ی ئەیلولی 2023) )سەفین دزەیی بەرپرسی فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی حکومەتی ھەرێم( لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، لە میانی سەردانەکەی ھاکان فیدان وەزیری دەرەوەی تورکیا بۆ ھەرێمی کوردستان، داوایان لێکردووە گەشتەکانی نێوان سلێمانی و تورکیا دەستپێبکاتەوە، بەڵام ئەو وڵاتە ھۆکاری خۆی ھەیە بۆ راگرتنی گەشتەکان تا ئێستا داخستی ئاسمانی تورکیان بەڕووی گەشتەکانی هەرێمی کوردستاندا داخراوە. لەم ڕاپۆرتەدا پاڵپشت بە چاودێری کردن (رصد)ی خشتەی رۆژانەی گەشتەکانی فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی لە هەردوو چارەکی یەکەمی ساڵی (2023 و 2024)، تیشک دەخەینە سەر ژمارەی ئەو گەشتانەی لە فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی ئەنجام دراون، پاشان بەراوردی دەکەین بە ژمارەی ئەو گەشتانەی کە لە هەمان ماوەی ساڵی رابردوو ئەنجام دراون، پاشان قەبارەی دابەزینی ژمارەی گەشتەکان روندەکەینەوە. یەکەم؛ گەشتەکانی فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی لە چارەکی یەکەمی (2024) پاڵپشت بە چاودێریکردن (رصد)ی خشتەی رۆژانەی گەشتەکانی فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی لە (1/1/2024– 31/3/2024)، (6) کۆمپانیای فڕۆکەوانی (مەلەکی ئوردنی، عێراق ئێروەیس، قەتەر ئێروەیس، فلای دوبەی، ماهان ئێر و فلای بەغداد) گەشتەکانیان ئەنجامداوە، ئەو کۆمپانیا فرۆکەوانیانە (972) گەشتیان تۆمار کردووە، کە (487) گەشتی (هاتن) و (458) گەشتی (رۆشتن)یان ئەنجام داوە. بە جۆرێک؛ -    کۆمپانیای فڕۆکەوانی مەلەکی ئوردنی (52) گەشتی هاتن و (53) گەشتی رۆشتنی تۆمار کردووە. -    کۆمپانیای فڕۆکەوانی عێراق ئێروەیس (278) گەشتی هاتن و (276) گەشتی رۆشتنی تۆمار کردووە. -    کۆمپانیای فڕۆکەوانی قەتەر ئێروەیس (85) گەشتی هاتن و (84) گەشتی رۆشتنی تۆمار کردووە. -    کۆمپانیای فڕۆکەوانی فلای دوبەی (39) گەشتی هاتن و (39) گەشتی رۆشتنی تۆمار کردووە. -    کۆمپانیای فڕۆکەوانی ماهان ئێر (25) گەشتی هاتن و (25) گەشتی رۆشتنی تۆمار کردووە. -    کۆمپانیای فڕۆکەوانی فلای بەغداد (8) گەشتی هاتن و (8) گەشتی رۆشتنی تۆمار کردووە. -    هەریەک لە کۆمپانیا فرۆکەوانییەکانی (تورکش ئێرلاینس، کۆنۆدۆر ئێر، فلای ئەربیل) هیچ گەشتێکیان تۆمار نەکردووە، بەهۆی گەمارۆکانی تورکیا بۆ سەر فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی. بۆ وردەکاری گەشتەکانی (هاتن و رۆشتن) لە فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی بەپێی کۆمپانیا و لە (1/1/2024 – 31/3/2024) بڕوانە خشتەکانی (1 و 2). خشتەکانی ژمارە (1 و 2)   دووەم؛ گەشتەکانی فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی لە چارەکی یەکەمی (2024) پاڵپشت بە چاودێریکردن (رصد)ی خشتەی رۆژانەی گەشتەکانی فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی لە (1/1/2023 – 31/3/2023)، (8) کۆمپانیای فڕۆکەوانی (مەلەکی ئوردنی، عێراق ئێروەیس، قەتەر ئێروەیس، تورکش ئێرلاین، فلای دوبەی، ماهان ئێر، فلای بەغداد و کۆندۆر ئێر) گەشتەکانیان ئەنجامداوە، ئەو کۆمپانیا فرۆکەوانیانە (هەزار و 170) گەشتیان تۆمار کردووە، کە (588) گەشتی (هاتن) و (582) گەشتی (رۆشتن)یان ئەنجام داوە. بە جۆرێک؛ -    کۆمپانیای فڕۆکەوانی مەلەکی ئوردنی (41) گەشتی هاتن و (41) گەشتی رۆشتنی تۆمار کردووە. -    کۆمپانیای فڕۆکەوانی عێراق ئێروەیس (261) گەشتی هاتن و (261) گەشتی رۆشتنی تۆمار کردووە. -    کۆمپانیای فڕۆکەوانی قەتەر ئێروەیس (57) گەشتی هاتن و (57) گەشتی رۆشتنی تۆمار کردووە. -    کۆمپانیای فڕۆکەوانی تورکش ئێرلاینس (81) گەشتی هاتن و (77) گەشتی رۆشتنی تۆمار کردووە. -    کۆمپانیای فڕۆکەوانی فلای دوبەی (40) گەشتی هاتن و (38) گەشتی رۆشتنی تۆمار کردووە. -    کۆمپانیای فڕۆکەوانی ماهان ئێر (39) گەشتی هاتن و (38) گەشتی رۆشتنی تۆمار کردووە. -    کۆمپانیای فڕۆکەوانی فلای بەغداد (54) گەشتی هاتن و (55) گەشتی رۆشتنی تۆمار کردووە. -    کۆمپانیای فڕۆکەوانی کۆنۆدۆر ئێر (15) گەشتی هاتن و (15) گەشتی رۆشتنی تۆمار کردووە. بۆ وردەکاری گەشتەکانی (هاتن و رۆشتن) لە فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی بەپێی کۆمپانیا و لە چارەکی یەکەمی (2023) بڕوانە خشتەکانی (3 و 4). خشتەکانی ژمارە (3 و 4)   سێیەم؛ گەشتەکانی فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی لە چارەکی یەکەمی (2024) بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی رابردوو بەپێی ئەو داتایانەی لە بەشەکانی (یەکەم و دووەم) رونمان کردەوە، لە چارەکی یەکەمی (2024)، (487) گەشتی هاتن و (485) گەشتی رۆشتن لە لەلایەن (6) کۆمپانیای فرۆکەوانییەوە ئەنجامدراوە. ئەمە لە کاتێکدایە بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی رابردوو، (588) گەشتی (هاتن) و (582) گەشتی (رۆشتن) لە لایەن (8) کۆمپانیای فڕۆکەوانییەوە ئەنجام دراوە. بەو مانایەی لە کاتی گەمارۆکانی تورکیا بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی رابردوو (198) و بە رێژەی (17%) گەشتەکانی فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی کەمی کردووە، کە (101) گەشتی (هاتن) و (97) گەشتی (رۆشتن) بووە. بۆ وردەکاری بۆ وردەکاری گەشتەکانی (هاتن و رۆشتن) لە فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی بەپێی کۆمپانیا و لە (1/1/2024 – 31/3/2024) بەراورد بە (1/1/2023 – 31/3/2023) بڕوانە (خشتە (5) و چارتەکانی (1 و 2 و 3).      

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو)   لە کۆتاییەکانی چارەکی یەکەمی سەدەی بیست و یەکەمدا، کۆمەڵگای ئێمە، بە کۆمەڵێک دیواری قەبە و ئەستور گرێدراوە، کە ھەرە بەھێزەکانیان دوو دیوارن: دیواری سیاسیەت و دیواری دین. ئەم دوو دیوارە فشار و گەمارۆیەکی قورس و ھەمەلایەنیان خستۆتە سەر کۆمەڵگاکە و دەرگاکانی گۆڕانکاریی و تازەبوونەیان بەڕووی کۆمەڵگاکەدا داخستوە. بۆشیانبکرێت ناھێڵن ھیچ گۆڕانکاریی و تازەبوونەوەیەکی مانادار و پێویست، لەناویدا دروستببێت، گەر مۆڵەت لەو چاوساغە سیاسیی و دینییانە وەرنەگرن. ئەو چاوساغانەی کە کایەی سیاسەت و کایەی دینیان کۆنترۆڵ  و دیسپلین، کردوە.   دیوارە دینییەکە، کە بەرەو ئەوە دەچێت ببێت بە دیوارێکی تەواو سەلەفیی، خەریکی ئەوەیە کۆی مۆڵەت و رەوایەتی ھەر ھەوڵێک بۆ گۆڕانکاریی و تازەبوونەوە بباتەوە ناو ئەمر و نەھییەکانی دین، بە تایبەتی ناو ئەو کەلەپورە دینییە سەلەفییە کە لە سی ساڵی ڕابردوودا بۆ سەر زمانی کوردیی وەرگێڕدراوە و بڵاوکراوەتەوە و چەندان دەزگاش بۆ پەرەپێدانی چالاکانە کاردەکەن. کە لەپورێک  کۆمەڵێک بکەری دینیی بەڕێوەیدەبەن، کە زۆرجار خۆیشیان، ناکۆک و دژبەیەک و توڕە و جنێوفرۆشن. ھەرچی دیوارە سیاسییەکەیە، لە راستیدا ئەمەیان دیوار نییە و شورایە. شورایەکی گەورەیە هەموو کۆمەڵگاکەی، بە دینیی و نادینیی و خوێندەوار و نەخوێندەوارەوە، گەمارۆداوە و دەستی لەناو ورد و درشتی ژیانی رۆژانەی ملیۆنەھا مرۆڤدایە. ئەم دیوارە سیاسیەش لەسەر کۆمەڵێک خێزان و بنەماڵەی سیاسیی تاپۆکراوە و ویستی ئەوان بەرز و نزمی دەکاتەوە.  کۆمەڵێک خێزان و بنەماڵەی سیاسیی کە کاری ھەرەسەرەکیی و بنەرەتییان، سەرقاڵبوون و کارکردنە بۆ بەئەبەدیکردنی تاپۆکردنی ئەم دیوارە لەدەستی خۆیاندا. ھەردوو دیوارەکە لە هەوڵێکی رۆژانەدان بۆ دەسکاریکردنی زمان و زەوق و خواست و بیرکردنەوە و هەلّوێستی بەشێکی گەورەی کۆمەڵگاکە. دەیانەوێت دەستنیشانی ئەوەبکەن ئەم کۆمەڵگایە چۆن بیربکاتەوە و چۆن بجوڵێت و چۆن بدوێت و لەناو کام سیستمی حەڵاڵ و حەرامی دینیی و کام سیستمی سیاسەتی ھەقیقەتدا، بژیی و بمرێت. ھەردوو دیوارەکە پێگەی خۆیان  لەسەر جۆری تایبەت لە موقەدەسبوون بونیادناوە، ئەمیان موقەدەسێکی دینیی کە بەناوی نوێنەرایەتی خوداوە قسەدەکات.  ئەویتریان موقەدەسێکی سیاسیی کە  بەناوی نوێنەرایەتی گەل و نەتەوە و نیشتیمانەوە، دەدوێت و خۆی نمایشدەکات. ئەوەی لە ھەردووکیاندا غائیبە ئەو عەقڵیەتەیە کە لەو دیو موقەدەسەوە دەدوێت و پێ لەسەر ئەوە دادەگرێت داخۆ دەتوانێت بەناوی خودا یان نەتەوە و نیشتیمانەوە، چ خزمەت و دەستکەوتێکی مێژوویی گرنگ بۆ کۆمەڵگاکە دەستەبەربکەن . واتە مامەڵەکردنی خودا و نیشتیمان وەک دوو ھێز بۆ ئازادیی و ماف و بەختەوەریی زیاتر، نەک بۆ دروستکردنی دیوار لەبەردەم ھەریەکێک لەو شتانەدا. ئەو وێنەیەی ئەم بکەرە دینیانە لەسەر دین ھەیانە، وێنەی دینە لە دونیایەکی کۆن و تێپەریودا. وێنەیەکە ئیبن حەنبەل و ئیبن تەیمیە و ئیبن جەوزی و شافیعی و بوخاری و ئەوانیتری وەک ئەوان، کێشاویانە. کە بەسەریەکەوە لە دونیای ئەمرۆدا وەک زینداندێک کاردەکەن. زیندانێک کە بکەرە دینییەکان ھەم خۆیان و ھەمو ئەو کەسانەی قسەیان بۆدەکەن، تیایدا بەنددەکەن. تێگەیشتنی زیندانیانە بۆ دین، تێگەیشتنێک کە ئازادیی و ئیرادە و بیرکردنەوە لە مرۆڤ دەسێنێتەوە، تێگەیشتنی بەر لەدایکبوونی دونیای مۆدێرنە. ئەو وێنەیەش کە بکەرە سیاسییەکان بۆ سیاسەت و لە ڕێگای سیاسەتەوە بۆ مرۆڤ و کۆمەڵگای دروستدەکەن، بە ھەمانشێوە، وێنەیەکە سەر بە دونیای بەر لە دونیای ئەمڕۆ. بکەرە سیاسییەکان، بە تایبەتی بکەرە سیاسییە دەسەڵاتدارەکان، سیاسەت وەک چالاکی بەرگریکردن لە خۆیان وەک دەسەڵاتدارێکی ئەبەدیی و مامەڵەکردنی کۆمەڵگاش وەک رەعیەتێکی بێئیرادە و بێڕا، دەبینن و مامەڵەدەکەن. ھەم دیدگا دینییەکە و ھەم دیدگا سیاسییەکە دوو دیدگای بەر لە مۆدێرنەن، بەڵام کێشە سەرەکییەکە لەوەدایە ھەر دوو دیدگاکە لەناو کۆمەڵگایەکی ھاوچەرخ و لەناو سەرجەمی رەگەزە سەرەکییەکانی مۆدێرنە خۆیدا، ئامادەن. ئیتر ھەر لە بوونی حیزبی سیاسیی و دەزگای پۆلیس و ئاسایش و سوپا و میدیا و ئابورییەکی مۆدێرنەوە بیگرە، بۆ ئامادەگیی میکرۆفۆن و کامیێرای تۆمارکردن و تۆری گەورەی ناو دونیای دیگیتالی، کە بەسەر یەکەوە دەتوانن دەنگ و رەنگ و سەدای ھەر مرۆڤێک بە ھەموو دونیادا بڵاوبکەنەوە. ئەمە جگە لە بوونی زیاد لە کەرت و بەشێکی کۆمەڵایەتیی ناو کۆمەڵگاکە کە نە ئەو تێگەیشتنەی بۆ دین و نە ئەو وێناکردنەی بۆ سیاسەت قبووڵە. بەڵام ئەم دۆخە چۆن چارەسەر دەکرێت؟ چۆن دەکرێت ئینتیما بۆ سەردەمەکە و بۆ ئەو زەمەنە جیهانییەی مرۆڤایەتی تیایدا سەرقاڵی داهێنان و تازەکردنەوە  و گەشەدانە بە ژیان، بەرجەستەبکرێت؟ بەر لە ھەمووشتێک ئەم جۆرە ئینتیمایە پێویستی بە کرانەوەیەکی تەواو هەیە بەسەر کۆی ئەو پێشکەوتن و داهێنان و تازەکردنەوانەدا کە بوون بە بەشێک لە مێژووی مرۆڤایەتی وەک گشتێک لە دونیای ئەمڕۆدا، ئەو پێشکەوتن و داهێنان و تازەکردنەوانەی ژیانی مرۆڤیان لەسەر ئەم هەسارەیە باشتر و ئاسانتر و ئینسانیتر و پێشکەوتوتر، کردوە و دەکەن. بە بۆچونی من ھەنگاوی ھەرەسەرەکیی و ھەرەبنەرەتیی لە ھەر گۆڕانکارییەکی بەسەمەردا، بە ڕوخاندنی دیوارە سیاسییەکە، دەستپێدەکات. واتە بە دروستکردن و جێگیرکردنی مۆدێلێک لە حوکمڕانیی دەستپێدەکات کە سەر بەم سەردەمە بێت. مرۆڤەکان وەک ھاوڵاتی خاوەن ماف و خاوەن ڕێز کۆمەڵگاکەش وەک دەرەنجامی گرێبەستێکی ئازادی مرۆڤەکان، ببینێت و مامەڵەبکات.  یەکێک لە کێشە گەورەکانی دونیای ئێمە لەوەدایە کە بەبێ بوونی دەوڵەت، یان حوکمڕانییەکی مۆدێرن، ناتوانین بیر لە بوونی کۆمەڵگایەکی مۆدێرن بکەینەوە. هاوکێشەکە هەر لە بنەرەتەوە بەم جۆرەیە: ”دەوڵەت و حوکمرانییەکی مۆدێرن کۆمەڵگایەکی مۆدێرن دروستدەکەن“، یان ”دەوڵەت و حوکمڕانییەکی تەقلیدیی و گەندەڵ و نابەرپرس، ڕێ لە هەر تازەبوونەوە و گۆڕانکاییەکی سودبەخش  دەگرن“. لەم خاڵەدا من هیگڵییەکی تەواوم کە پێموایە ھێز و توانای دەوڵەت دەکەوێتە پێش ھێز و توانای کۆمەڵگاوە. لە ئاستە کردەییەکەیدا بۆئەوەی کۆمەڵگایەکی تازە و پێگەیشتوت هەبێت پێویستە دەزگای تازە و پێگەیشتوت هەبێت. هەموو تازەبوونەوەیەک بەبێ ئامرازیی تازەبوونەوەی گونجاو، نە ڕووئەدات و نە جێبەجێدەبێت. ئامرازی تازەبوونەوەش لە دونیای ئەمڕۆدا دەزگایە، دەزگای مۆدێرن و چالاک و یاسایی کە سێ بەها هەرە گرنگ و سەرەکییەکەی ناو دونیای مۆدێرن ئاراستەی بکات، واتە بەھاکانی ئازادیی و دادپەروەریی و پێشکەوتن. لای ئێمە یەکێک لە کارە هەرەسەرەکیی و بنەرتییەکانی دەسەڵاتی سیاسیی و دەسەڵاتی دینیی، بووە بە ڕێگریکردن و پەکخستنی دروستبوونی دەزگا لەسەر بنەمای بەھاکانی ئازادیی و دادپەروەریی و پێشکەوتن. واتە بووە بە رێگرتن لە گۆڕینی مرۆڤی ئێمە لە ڕەعیەت و دیندارێکی ترساو و تۆقێنراوەوە، بۆ ھاوڵاتییەکی ئازادیی خاوەن ماف و خاوەن ئیرادە و خاوەن خەونی گۆڕانکاریی. بەشی ھەرەزۆری دەزگاکانی دونیای ئێمە گۆڕاون بۆ دەزگای ئازاردان و شکاندن و ترسناندنی مرۆڤ و سنووردارکردنی ماف و خەون و چاوەڕوانییەکانی. بێگومان بەرامبەر بەم دوو دیوارە گەورەیە، دیواری سیاسەت و دیواری دین، بەرگرییەکی رۆژانەیش لای زیاد لە بەشێکی کۆمەڵگاکە لە ئاردایە، بەرگرییەک وایکردوە چەندان کەرتی کۆمەڵایەتیی نە تەسلیمی هێزە دینییەکان و نە تەسلیمی هێزە سیاسییەکان، ببن. مێژووی ڕاستەقینەی کۆمەڵگای ئێمەش، مێژوویەکە ئەو بەشانەی کۆمەڵگاکە دروستیدەکەن کە تەسلیمی ئەم دوو دیوارە نابن و لەناو ئەو تاریکییە گەورەیەدا ھەندێک ئاسۆی دوور دەبینن و دروستدەکەن

(دره‌و):  تاقیكردنه‌وه‌ی دووه‌می هێڵی بۆری نه‌وتی كه‌ركوك- موسڵ- توركیا سه‌ركه‌وتوو بوو، هێڵه‌كه‌ له‌سه‌ره‌تای مانگه‌وه‌ ئاماده‌یه‌ بۆ هه‌نارده‌ی نه‌وت، به‌گه‌ڕخستنه‌وه‌ی ئه‌م بۆرییه‌ چاره‌نوسی بۆری نه‌وتی كوردستان ده‌خاته‌ تونێلێكی نادیاره‌وه‌.  سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌ وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق به‌ (دره‌و)ی رایگه‌یاند، تیمه‌كانی وه‌زاره‌ت ئه‌مڕۆ جارێكی تر هێڵی بۆری نه‌وتی كه‌ركوك- جه‌یهان تێست كردووه‌و له‌ سه‌ره‌تای مانگی پێنجه‌وه‌ هێڵه‌كه‌ ئاماده‌یه‌ بۆ هه‌نارده‌كردنی نه‌وت.  سه‌رچاوه‌كه‌ وتی: ئه‌مه‌ دووه‌م تاقیكردنه‌وه‌ بووه‌ بۆ زانینی سه‌لامه‌تی بۆرییه‌كه‌، له‌ كه‌ركوكه‌وه‌ تا زاخۆ نه‌وت به‌ بۆرییه‌كه‌دا ره‌وانه‌ كراوه‌و هێڵه‌كه‌ كێشه‌ی تێدا نییه‌.  به‌ كه‌وتنه‌وه‌ گه‌ڕی ئه‌م هێڵه‌، چیتر نه‌وتی كه‌ركوك پێویستی به‌وه‌ نامێنێت له‌رێگه‌ی بۆری نه‌وتی كوردستانه‌وه‌ تا سنوری توركیا بگوازرێته‌وه‌و له‌وێوه‌ بچێته‌ سه‌ر هێڵی بۆری نه‌وتی عێراق- توركیا تاوه‌كو به‌نده‌ری جه‌یهان، به‌پێی به‌دواداچونێكی پێشتری (دره‌و)، له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراقه‌وه‌ هه‌وڵێك هه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستانیش له‌رێگه‌ی كه‌ركوكه‌وه‌ ره‌وانه‌ی توركیا بكرێت، ئه‌گه‌ر هه‌نگاوێكی له‌م جۆره‌ هه‌بێت، بۆری نه‌وتی كوردستان كۆتایی پێ دێت كه‌ رێژه‌ی 60%ی بۆرییه‌كه‌ پشكی كۆمپانیای (رۆسنه‌فتی) روسی و 40%ی پشكی كۆمپانیای (كار)ه‌.  له‌باره‌ی بۆری كه‌ركوك- جه‌یهانه‌وه‌ بۆری نەوتی (كەركوك - موسڵ - توركیا ) دوو بۆریە، بۆری یەكەم (40) ئینجەو بۆری دووەم (46) ئینجە، بەرهەدووكیان توانای رەوانەكردنی (ملیۆنێك و 600) هەزار بەرمیل نەوتیان هەیە. ئەو بۆریە لەناو كێلگەی نەوتی كەركوك  (K1)ەوە دەردەچێت، لە (تەلوەرد)ەوە بۆ ناحیەی ریازی سەربە حەویجەو لەوێشەوە بۆ بێجی، پاشان بۆ فەتحە لە موسڵ تا وێستگەی (MS)  لە رۆژئاوای زاخۆ، لەوێ فەرمانبەری كۆمپانیای نەوتی باكور هه‌یه‌و رۆژانە دووجار پێوانەی نەوتی رەوانەكراو دەكەن. بۆری كه‌ركوك- موسڵ- توركیا لە سەردەمی حوكمی پاشایەتیەوە، كاربەدەستانی حكومەتی عێراق هەوڵدەدەن جگە لە هێڵی سوریا، ڕێڕەوێكی تر بۆ فرۆشتنی نەوتی كەركوك بدۆزنەوە، بەڵام له‌و سه‌رده‌مه‌دا هۆكارە سیاسییەكان ڕێگرده‌بن لە بەدیهێنانی ئەو ئامانجە، تا ئەو كاتەی بەعسییەكان دەسەڵات ده‌گرتە دەست.  به‌عسییه‌كان سەرەتا لە ساڵی 1972 نەوتی كەركوك لە دەست ئینگلیزەكان دەرهێنن و خۆماڵیی ده‌كه‌ن، دواتر لە 26/12/1974دا رێككەوتنامەی دامەزراندنی هێڵی عێراق – توركیا لەنێوان هەردوو حكومەتدا ئیمزاكرا، لە 7ی نیسانی 1975 دەستكرا بە كاركردن لەم هێڵە لەلایەن كۆمپانیای (مانسمان)ی ئەڵمانییەوە، پرۆژەكە بریتی بوو لەراكێشانی لولەیەكی 40 ئینجی بەتوانای 750 هەزار بەرمیل لەرۆژێكدا، ئەمە جگە لەدانانی چەند ویستگەیەكی پاڵنان لەهەردوو بەری عێراق و توركیا، لەگەڵ دانانی ویستگەیەكی (ژماردن) لە نزیك زاخۆ، درێژی هێڵەكە 985.3 كم لە ویستگەی IT1 كە دەكەوێتە دووری 26كم لە رۆژئاوای كەركوكەوە دەست پێ دەكات، ماوەی  345كم پرۆژەكە دەكەوێتە ناو خاكی عێراقەوە واتە لە كەركوكەوە تا زاخۆ، 640.3 كیلۆمەتریشی دەكەوێتە خاكی توركیاوە، هێڵەكە بە تەریبی لەگەڵ هێڵی عێراقی سوری دەروات لە رووباری دجلەو زێی خاپوور دەپەڕێتەوە دەچێتە خاكی توركیاوە. لە كانونی دووەمی 1977 (محێدین مه‌عروف) جێگری سەرۆك كۆماری ئەوكاتی عێراق، پرۆژەی بۆری نەوتی عێراق توركیای كردەوە، لەكاتی كردنەوەكە دا ئاهەنگێكی گەورە سازكرا كە سلێمان دیمریل سەرۆك وەزیرانی ئەوسای توركیاو ژمارەیەك وەزیری تری لەگەڵدا بوو. لە ساڵی 1986 هێڵەكە فراوانییەكی تری بەخۆوە بنیوه‌و لولەیەكی تری 46 ئینجی بۆ راكێشراوه‌، كە توانای هەناردنی هەردوو لولەكە گەیشتە 1.600.000 بەرمیل لە رۆژێكدا. لەبەری عێراقه‌وه‌ هێڵەكە سێ ویستگەی پاڵنان هەیە، لەبەری توركیاش سێ ویستگەی پاڵنانی سەرەكی هەیە ps3 جەزیره‌- ps4  ماردین- ps-5  (غازی عەنتەب)، دواجار دەگاتە بەندەری (جەیهان)ی توركی لە ناوچەی (ئەدەنە). ساڵانی هەشتاكانی سەدەی رابردوو سەردەمی زێرینی ئەم هێڵە بوو، لە توانایدا بوو (ملیۆنێك و 600 هه‌زار) بەرمیل لە رۆژێكدا هەناردە بكات. عێراق بەرانبەر هەر بەرمیلێك نەوتی هەناردەكراو بڕێك پارە باجی بە توركیا دەدات، لە سەرەتادا ڕێككەوتن بە (42) سەنت بەرانبەر هەر بەرمیلێك ئەگەر بڕی هەناردەكردن لە سەرووی  (1,5) ملیۆن بەرمیل بێت، (75) سەنت ئەگەر بڕی هەناردەكردن لەخوار (750) هەزار بەرمیلەوە بێت. لە دوای ساڵی 2003 ئەم رێكەوتنە دەستكاری كراو بەم چەشنەی لێهاتووه‌: (70) سەنت ئەگەر بڕی هەناردەكراو لە 400 هەزار بەرمیل زیاتر بێت، (112) سەنت ئەگەر بڕەكە لە 200 هەزار كەمتر بێت.  له‌ 25ی ئازاری 2023وه‌ توركیا به‌هۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریسه‌وه‌ هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستانی راگرت، له‌وكاته‌وه‌ وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق چه‌ند هه‌وڵێكی داوه‌ بۆ ئه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی كه‌ركوك ده‌ستپێبكاته‌وه‌ به‌بێ پشتبه‌ستن به‌ بۆری نه‌وتی هه‌رێم، هه‌وڵی یه‌كه‌م بۆ به‌گه‌ڕخستنه‌وه‌ی هێڵی بانیاس بوو، به‌ڵام به‌هۆی ئه‌و زیانه‌ گه‌وره‌ی به‌ر هێڵه‌كه‌ كه‌وتووه‌ له‌ناو خاكی عێراق و سوریا، هه‌وڵه‌كه‌ شكستی هێنا، دواجار وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق په‌نای برد بۆ به‌گه‌ڕخستنه‌وه‌ی هێڵی بۆری كه‌ركوك- جه‌یهان.   

  د.شوان كریم - ستۆكهۆڵم، سوید بەپێی ئامارێكی رێكخراوی خۆراك و كشتوكاڵی جیهانی، عێراق یەكێكە لەو وڵاتانەی كە لەسەر ئاستی جیهاندا بڕێكی زۆر برنج هاوردە دەكات، هەر تاكێكی عێراق ساڵانە زیاتر لە 37 كیلۆ برنج دەخوات. ئامارەكان دەریدەخەن كە ساڵی رابردوودانیشتوانی عێراق لە زۆر برنج خواردندا لە پلەی شەشەمی جیهاندا بوون.  خۆم لە نزیكەوە ئاگادارم كە لەم دواییانەدا زیاتر و زیاتر برنج (برنجی بەسمەتی) لە هیندستان و پاكستانەوە ڕەتدەكرایەوە هاوردە بكرێت بۆ وڵاتانی ئەوروپا، لەنێویاندا فینلاند و سوید. ئەمەش بەهۆی بوونی ئاستی بەرزی قڕكەرەكان(pesticides) و ماددە كیمیاییە نایاساییەكان كە بە تایبەتمەندی ژەهراویكردنی دەمار و ئەگەری شێرپەنجەیی ناسراون، كە كاریگەرییان لەسەر سیستەمی دەماری ناوەندی و جگەر و گورچیلە هەیە. دەركەوتنی زیانەتەندروستیەكان ماوەیەك كاتی ئەوێت كە پەیوەستە بە ڕێژەی بەكارهێنانی ئەوبرنجە كە ئاستی زۆری مادە قڕكەران (pesticides) و ماددە كیمیاییە زیانبەخشەكان تێدایە. بەپێی سەرچاوەكان، ئەگەری ئەوە هەیە ئەو بڕە برنجە ڕەتكراوەی ووڵاتانی ئەروپا، كە بە ئەگەرێكی زۆرەوە بگاتە هەزاران تۆن، بەبێ كۆنترۆڵی ورد لە بازاڕەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بفرۆشرێت، بە كوردستان/عێراقیشەوە. هەرچەندە بەرهەمهێنەرانی برنج لە هیندستان و پاكستان بانگەشەی ئەوە دەكەن كە هەموو برنجێك كە هەناردە دەكرێت بۆ وڵاتانی ئەوروپا ڕێكاری توندی بەرهەمهێنان پەیڕەو دەكات، لە هەڵبژاردنی زەوی و كوالیتی ئاوەوە تا شێوازی چاندن و پرۆسەی پاكەتكردن، بەڵام هێشتا قڕكەرەكان و ماددە كیمیاییەكان هەن كە لە سنوورە ڕێگەپێدراوەكان تێپەڕێنن بەپێی یاساكانی یەكێتی ئەوروپا ( ڕێسای EC 396/2005 بەها سنووردارەكان بۆ پاشماوەی قڕكەر لە خۆراكدا..) پرسیارەكە ئەوەیە كە ڕەنگە چەندها مادەی قڕكەر(pesticides) و مادەی كیمیایی لە برنجی بەرهەم هێنراودا هەبێت بە مەبەستی هەناردەكردن و بەم شێوەیە بگاتە ئەو بازاڕانەی كە ڕەنگە كۆنتڕۆڵكردنیان بەپێی پێویست نەبێت یان هەرنەبێت، وەك بازاڕەكانی عێراق/كوردستان..    

درەو: ئەمڕۆ دامەزراوەی میدیایی درەو،  سەنتەری بەیان بۆ لێكۆڵینەوەو پلاندانان گفتوگۆكرا لەسەر (پەیوەندییە ئابوورییەكانی نێوان هەولێر و بەغداد، شاییستە داواكراوەكان، بڕیارە یەكلاكەرەوەكان) گفتوگۆكە لەلایەن د. عەلی تاهیر حەمود بەرێوەبەری جێبەجێكاری سەنتەری بەیان بۆ لێكۆڵینەوەو پلاندانان د. مستەفا سەڕای بەرێوەبەری توێژینەوەكان لە سەنتەری بەیان بۆ لێكۆڵینەوەو پلاندانان لە گفتوگۆكەدا كرا لەسەر پەیوەندییە ئابوورییەكانی نێوان هەرێم و بەغداد و كاریگەریی بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی لەوبارەیەوە.

(دره‌و):  "سۆمۆ" گرێبه‌ستی له‌گه‌ڵ كۆمپانیاكان كردووه‌ بۆ فرۆشتنی نه‌وتی هه‌رێم، به‌ر له‌ دوو رۆژ وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق سه‌رله‌نوێ داوای له‌ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان كردووه‌ گرێبه‌سته‌ نه‌وتییه‌كانی راده‌ست بكات و ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی به‌ستوه‌ته‌وه‌ به‌چاره‌سه‌ر ئه‌م گرێبه‌ستانه‌وه‌، له‌پاڵ ئه‌مه‌دا وه‌زیری نه‌وتی فیدراڵ ئاشكرای ده‌كات سورن له‌سه‌ر هێنانی غازی كێڵگه‌ی كۆرمۆر.  حه‌یان  عه‌بدولغه‌نی وه‌زیری نه‌وتی عێراق كه‌ هاوسه‌فه‌ری محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانه‌ له‌ گه‌یشته‌كه‌یدا بۆ ئه‌مریكا، له‌چاوپێككه‌وتنێكدا له‌گه‌ڵ كه‌ناڵی (الحره‌)ی ئه‌مریكی رایگه‌یاند، هه‌نارده‌ی نه‌وتی عێراق (مه‌به‌ستی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستانه‌) بۆ به‌نده‌ری جه‌یهان، به‌بڕیارێكی توركی راگیراوه‌، ئه‌مه‌ش له‌سه‌ر بنه‌مای بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریس، ئه‌و دادگایه‌ سزای دارایی به‌سه‌ر توركیادا سه‌پاند، به‌هۆی ئه‌وه‌ی بۆرییه‌كان و به‌نده‌ره‌كه‌ی به‌شێوه‌یه‌ك به‌كارهێنابوو كه‌ دوور بوو له‌ رێككه‌وتنه‌كه‌ی له‌گه‌ڵ حكومه‌تی فیدراڵی عێراقدا.  "به‌هۆی راگرتنی هه‌نارده‌ی نه‌وت له‌لایه‌ن توركیاوه‌، به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت له‌و كێڵگانه‌ راوه‌ستا كه‌ ده‌كه‌ونه‌ هه‌رێمی كوردستان و له‌لایه‌ن كۆمپانیا ئه‌مریكی و نا ئه‌مریكییه‌كانه‌وه‌ به‌ڕێوه‌ده‌برێن" وه‌زیری نه‌وتی عێراق كه‌ هاوكات جێگری سه‌رۆك وه‌زیرانیشه‌ بۆ كاروباری وزه‌ وای وت.  حه‌یان عه‌بدولغه‌نی ده‌ڵێ:" چه‌ندین دانوستانی جۆراوجۆر له‌گه‌ڵ برایان له‌ هه‌رێمی كوردستان كراوه‌ به‌ ئامانجی ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی به‌رهه‌مهێنان و هه‌نارده‌ی نه‌وت له‌ به‌نده‌ری جه‌یهانی توركییه‌وه‌، سه‌ره‌تا لایه‌نی توركی ئاگاداریكردین زیان به‌ر بۆرییه‌كه‌ كه‌وتووه‌ به‌هۆی ئه‌و بومه‌رله‌زه‌ی كه‌ هاوكات له‌گه‌ڵ راگرتنی هه‌نارده‌ی نه‌وت روویدا، په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ لایه‌نی توركی به‌رده‌وام بوو، هه‌وڵماندا پشكنین بۆ بۆرییه‌كه‌ بكه‌ین، به‌ڵام برایانی توركیا ره‌تیانكرده‌وه‌، دوای چه‌ند مانگێك ره‌زامه‌ندییان نیشاندا له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی وه‌فدێكی وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق پشكنین بۆ شوێنی زیانه‌كه‌ بكات، وه‌فده‌كه‌ی عێراق بۆیان ده‌ركه‌وت شوێنی زیانی بۆرییه‌كه‌ دیار نییه‌، دوای سێ بۆ چوار مانگ برایانی توركیا ئاگاداریان كردین له‌وه‌ی بۆرییه‌كه‌ ئاماده‌یه‌ بۆ هه‌نارده‌كردن و لایه‌نی عێراقی ده‌توانێت نه‌وتی خاو له‌رێگه‌ی به‌نده‌ری جه‌یهانه‌وه‌ هه‌نارده‌ بكات".  ئاماژه‌ی به‌وه‌كرد" لایه‌نی توركیمان ئاگاداركرده‌وه‌ له‌وه‌ی له‌لایه‌نی سێیه‌مه‌وه‌ پشكنینمان بۆ بكه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی دڵنیابین له‌ سه‌لامه‌تی بۆرییه‌كه‌، بۆ ئه‌وه‌ی به‌گوێره‌ی پێوه‌ره‌ جیهانییه‌كان بێت، به‌ڵام تائێستا بڕوانامه‌یه‌كی پشكنینمان بۆ بۆرییه‌كه‌ به‌ده‌ست نه‌گه‌یشتووه‌و لایه‌نی توركیش داوای لێنه‌كردووین به‌شداربین له‌ نۆژه‌نكردنه‌وه‌ی بۆرییه‌كه‌دا".  "ئێمه‌ داوامان له‌ برایان له‌ هه‌رێمی كوردستان كردووه‌ ده‌ست به‌ به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت بكه‌نه‌وه‌، به‌ڵام وه‌به‌رهێنان ده‌بێت له‌چوارچێوه‌ی یاسای بودجه‌دا بێت، كۆمپانیا بیانییه‌كان نه‌وت به‌رهه‌م بهێنن و راده‌ستی كۆمپانیای به‌بازاڕخستنی نه‌وتی عێراق سۆمۆ بكه‌ن و له‌ به‌نده‌ری جه‌یهان سۆمۆ گرێبه‌ستی فرۆشتنی ئه‌و نه‌وته‌ بكات، ئه‌م بابه‌تانه‌ له‌گه‌ڵ برایان له‌ هه‌رێم رێككه‌وتنیان له‌سه‌ر كراوه‌، به‌ڵام ئه‌و خاڵه‌ی كه‌ تائێستا رێككه‌وتنی له‌سه‌ر نه‌كراوه بریتییه‌ له‌ خه‌رجی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت له‌ هه‌رێم، ئه‌و خه‌رجییه‌ی كه‌ به‌پێی گرێبه‌سته‌كان داوا ده‌كرێت و له‌لایه‌ن برایانی هه‌رێمه‌وه‌ ئاگاداركراوینه‌ته‌وه‌ له‌ ده‌وروبه‌ری 26 دۆلاردایه‌ بۆ هه‌ر به‌رمیلێك، ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ له‌ یاسای بودجه‌ی فیدراڵیدا ئه‌و خه‌رجییه‌ی دیاریكراوه‌ 7 دۆلار بۆ هه‌ر به‌رمیلێك تێپه‌ڕ ناكات، بۆیه‌ ده‌بێت رێككه‌وتن هه‌بێت له‌سه‌ر میكانیزمی ئه‌ژماركردنی خه‌رجی، داوامان له‌ برایانی هه‌رێم كردووه‌ گرێبه‌سته‌كانمان بۆ بنێرێت بۆ دیراسه‌كردنی ئه‌و خه‌رجیانه‌و مه‌رجی گرێبه‌سته‌كان، بۆئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ یاسای عێراقیدا بگونجێنرێن، به‌ڵام تائێستا ئه‌و گرێبه‌ستانه‌یان راده‌ست نه‌كردووین".  سه‌باره‌ت به‌ زیانه‌كانی راوه‌ستانی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم له‌ 25ی ئازاری 2023وه‌، وه‌زیری نه‌وتی عێراق پێیوایه‌" راوه‌ستانی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم ناكرێت وه‌كو زیان ئه‌ژمار بكرێت، چونكه‌ وه‌زاره‌تی نه‌وتی فیدراڵ توانیویه‌تی له‌ كێڵگه‌كانی باشور قه‌ره‌بووی ئه‌و بڕه‌ نه‌وته‌ بكاته‌وه‌ كه‌ له‌ هه‌رێم به‌رهه‌مده‌هات،‌ كێڵگه‌كانی باشور گه‌وره‌ن و به‌وپه‌ڕی توانای خۆیان به‌رهه‌مهێنان ناكه‌ن، بۆیه‌ به‌رهه‌مهێنان له‌و كێڵگانه‌ زیادكراوه‌ هه‌روه‌ها نه‌وتی هه‌نارده‌كراو زیادكراوه‌ بۆ قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی ئه‌و بڕه‌ نه‌وته‌ی كه‌ عێراق له‌ هه‌رێمی كوردستان له‌ده‌ستیداوه‌".  سه‌باره‌ت به‌ ئه‌گه‌ری ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم، وه‌زیری نه‌وتی عێراق وتی: ته‌نانه‌ت له‌لایه‌نی ئه‌مریكیشه‌وه‌ ده‌ستوه‌ردان هه‌یه‌ بۆ بۆ كاراكردنه‌وه‌ی گرێبه‌سته‌ نه‌وتییه‌كانی هه‌رێم، به‌ر له‌ دوو رۆژ نامه‌یه‌كمان بۆ برایانی هه‌رێم نارد بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و گرێبه‌ستانه‌مان بۆ بنێرن بۆ دانیشتن به‌شێوه‌یه‌كی هاوبه‌ش له‌پێناو چاره‌سه‌ركردنی میكانیزمی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت و ئه‌ژماركردنی خه‌رجی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت و ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وت.  به‌پێی قسه‌ی وه‌زیر، كۆمپانیای به‌بازاڕخستنی نه‌وتی عێراق ته‌نانه‌ت بۆ فرۆشتنی نه‌وتی هه‌رێم گرێبه‌ستی كردووه‌و گرێبه‌سته‌كان ماوه‌یان ته‌واو بووه‌، چونكه‌ بۆ شه‌ش مانگ بوون، بۆیه‌ گرێبه‌سته‌كان له‌گه‌ڵ كۆمپانیاكان نوێكراونه‌ته‌وه‌و ئه‌وان‌ ئاماده‌ین بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وت له‌رێگه‌ی به‌نده‌ری جه‌یهانه‌وه‌.  سه‌باره‌ت به‌ پشتبه‌ستن به‌ غازی هه‌رێمی كوردستان له‌لایه‌ن عێراقه‌وه‌، حه‌یان عه‌بدولغه‌نی ده‌ڵێ: ئه‌و غازه‌ی كه‌ له‌ هه‌رێم به‌رهه‌مده‌هێنرێت له‌ كێڵگه‌ی نه‌وتی (كۆرمۆر)ه‌، گرێبه‌ست له‌گه‌ڵ كۆمپانیای كاركه‌ر له‌و كێڵگه‌یه‌ كراوه‌ كه‌ كۆمپانیای (كریسێنت)ه بۆ هێنانی (100 ملیۆن) پێ سێجا غاز، به‌ڵام ناكۆكی هه‌یه‌ له‌نێوان كۆمپانیاكه‌و ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێم له‌سه‌ر راده‌ستكردنی ئه‌و بڕه‌ له‌ غاز، خاڵه‌كانی به‌ستنه‌وه‌ی بۆری جێبه‌جێ كراوه‌و ته‌نیا چاوه‌ڕێی هێنانی ئه‌و غازه‌ین، ته‌نانه‌ت رێككه‌وتن له‌سه‌ر تێچووی غازه‌كه‌ش كراوه‌، تێچووه‌كه‌ی به‌رێژه‌ی 30% كه‌متره‌ له‌ غازی ئێران. راكێشانی غازی كێڵگه‌ی كۆرمۆر له‌ چه‌مچه‌ماڵ بۆ وێستگه‌ی كاره‌بای كه‌ركوك، ناكۆكی له‌نێوان پارتی و یه‌كێتیی لێكه‌وته‌وه‌، وه‌زاره‌تی سامانه‌ سروشتییه‌كانی هه‌رێم بێ ئاگایی خۆی له‌ گرێبه‌ستێكی له‌وشێوه‌یه‌ راگه‌یاند، یه‌كێتیشی نیشتمانیش كه‌ ده‌سه‌ڵاتی به‌سه‌ر كێڵگه‌كه‌دا هه‌یه‌ ره‌تیكرده‌وه‌ هیچ مامه‌ڵه‌یه‌كی له‌و جۆره‌ له‌گه‌ڵ عێراق كردبێت. 

(دره‌و): كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق به‌نیازه‌ رۆژی 10ی مانگی داهاتوو هه‌ڵمه‌تی بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن له‌ كوردستان ده‌ستپێبكات، به‌ڵام بارزانی باسله‌ هه‌ندێك به‌ره‌وپێشچوون ده‌كات له‌نێوان لایه‌نه‌كان بۆ دواخستنی هه‌ڵبژاردن بۆ ماوه‌ی چه‌ند مانگێك.  به‌گوێره‌ی ئه‌و رۆژژمێره‌ی دایناوه‌، كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق به‌نیازه‌ له‌ رۆژی 10ی ئایاره‌وه‌ هه‌ڵمه‌تی بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می په‌رله‌مانی كوردستان ده‌ستپێبكات. ئه‌گه‌ر بڕیار له‌سه‌ر دواخستنی هه‌ڵبژاردن نه‌درێت، ده‌بێت رۆژی 6ی حوزه‌یران هه‌ڵمه‌تی بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن كۆتایی بێت و له‌ رۆژی 10ی حوزه‌یراندا هه‌ڵبژاردن به‌ڕێوه‌بچێت.  پارتی دیموكراتی كوردستان هێشتا سوره‌ له‌سه‌ر بڕیاری خۆی بۆ به‌شدارنه‌بوون له‌ هه‌ڵبژاردن، ئه‌مه‌ش به‌ربه‌ستی دروستكردووه‌، دوێنێ مه‌سعود بارزانی سه‌رۆكی پارتی له‌ پیرمام باڵیۆزی یه‌كێتیی ئه‌وروپای بینی، له‌م دیداره‌دا بارزانی وتی:" ناكرێ لەو وادەیەی بۆ هەڵبژاردن دیاریكراوە هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد بەڕێوەبچێت. بەڵام هەندێك بەرەوپێشچوون هەیە لەوەی لایەنەكان پێكەوە كار لەسەر نەهێشتنی گیروگرفتەكان بكەن، چارەسەركردنی ئەو گرفتانە پێویستی بە دەرفەتی زیاتر هەیە، بۆیە دواخستنی هەڵبژاردن بۆ چەند مانگێك زۆر گرنگترە لەوەی هەڵبژاردنێك بەڕێوەبچێت كە تێیدا مافی دەنگدەران و پێكهاتەكان پێشێل كرابێت". ئاماژه‌دان بۆ دواخستنی هه‌ڵبژاردن بۆ ماوه‌ی چه‌ند مانگێك له‌لایه‌ن بارزانییه‌وه‌، ره‌نگه‌ له‌ باشترین دۆخدا هه‌ڵبژاردنی كوردستان بۆ مانگی ئۆكتۆبه‌ری ئه‌مساڵ دوابخات، له‌ خراپترین دۆخیشدا ره‌نگه‌ هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ بۆ ساڵی داهاتوو دوابخات.  پارتی به‌ پله‌ی یه‌كه‌م نیگه‌رانه‌ له‌ شێوازه‌ ده‌ستكاریكردنی یاسای هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان له‌لایه‌ن دادگای باڵای فیدراڵی عێراقه‌وه‌ له‌سه‌ر سكاڵای یه‌كێتیی نیشتمانی، به‌دیاریكراویش ناڕازییه‌ له‌ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی (11) كورسی "كۆتا"ی پێكهاته‌كان له‌ په‌رله‌مان و شێوازی دابه‌شكردنی كورسییه‌كانی په‌رله‌مان به‌سه‌ر بازنه‌كانی هه‌ڵبژاردن، به‌ تایبه‌ت له‌ بازنه‌ی پارێزگای هه‌ڵه‌بجه‌، هه‌روه‌ها ناڕازییه‌ له‌ شێوازی به‌ڕێوه‌بردنی هه‌ڵبژاردن و ته‌ماشاكردنی تانه‌كانی هه‌ڵبژاردن له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ریی عێراقه‌وه‌ له‌بری ده‌سته‌ی دادوه‌رانی هه‌رێمی كوردستان، هه‌روه‌ها ده‌ستكاریكردنی تۆماری ده‌نگده‌ران.  قسه‌كانی دوێنێی بارزانی له‌باره‌ی پێكه‌وه‌كاركردنی لایه‌نه‌كانی بۆ لابردنی كێشه‌كان و دواخستنی هه‌ڵبژاردن بۆ ماوه‌ی چه‌ند مانگێك، ئاماژه‌یه‌ به‌وه‌ی پارتی و یه‌كێتیی له‌ پشتی په‌رده‌وه‌ گفتوگۆیان هه‌یه‌ بۆ دواخستنی هه‌ڵبژاردن، به‌ڵام یه‌كێتیی نیشتمانی و سه‌رۆكه‌كه‌ی (بافڵ تاڵه‌بانی) په‌یتا په‌یتا لێدوان ده‌ده‌ن و ره‌تیده‌كه‌نه‌وه‌ی هیچ رێككه‌وتنێكیان بۆ دواخستنی هه‌ڵبژاردن كردبێت، جه‌خت له‌ به‌ڕێوه‌چوونی هه‌ڵبژاردن له‌ واده‌ی خۆیدا (10ی حوزه‌یران) ده‌كه‌ن.  كۆمسیۆنی باڵای هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق كه‌ سه‌رپه‌ره‌شتی هه‌ڵبژاردنی كوردستان ده‌كات، بێ گوێدانه‌ گفتوگۆكان له‌باره‌ی دواخستنی هه‌ڵبژاردن، به‌رده‌وامه‌ له‌سه‌ر ئاماده‌كارییه‌كانی بۆ پرۆسه‌كه‌، لیستی كاندیدی لایه‌نه‌ به‌شداره‌كانی وه‌رگرتووه‌و تیروپشكی بۆ ژماره‌ی لیست و حزب و هاوپه‌یمانێتی و كاندیده‌ تاكه‌كه‌سییه‌كان كردووه‌و رۆژی 16ی ئه‌م مانگه‌ش یه‌كه‌م تاقیكردنه‌وه‌ی بۆ ئامێره‌ ئه‌لیكترۆنییه‌كانی تایبه‌ت به‌ هه‌ڵبژاردنی كوردستان كرد، به‌ڵام ئه‌گه‌ر تا رۆژی 10ی مانگی داهاتوو لایه‌نه‌كان به‌دیاریكراویش پارتی و یه‌كێتیی له‌سه‌ردواخستنی هه‌ڵبژاردن بگه‌نه‌ رێككه‌وتن، كۆمسیۆن ناچار ده‌بێت ده‌ستپێكردنی پرۆسه‌ی بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن رابگرێت و پابه‌ند بێت به‌و واده‌ نوێیه‌ی كه‌ له‌لایه‌ن سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستانه‌وه‌ سه‌باره‌ت به‌ هه‌ڵبژاردن بۆی دیاری ده‌كرێت.  یه‌كێك له‌ گرفته‌كانی به‌رده‌م دواخستنی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان بۆ مانگی ئۆكتۆبه‌ری داهاتوو، به‌سه‌رچوونی ته‌مه‌نی درێژكراوه‌ی كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراقه‌ له‌ 7ی ته‌موزی ئه‌مساڵدا، بۆ ئه‌مه‌ ده‌بێت به‌دیاریكراوی پارتی لایه‌نه‌كانی عێراق قایل بكات و له‌ په‌رله‌مانه‌وه‌ جارێكی تری ته‌مه‌نی كۆمسیۆن درێژبكه‌نه‌وه‌.   

(دره‌و): سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له‌ واشنتۆن سه‌رپه‌ره‌شتی ئیمزاكردنی (18) یاداشتی لێكتێگه‌یشتنی كرد له‌نێوان كه‌رتی حكومی و تایبه‌تی عێراق و كۆمپانیا ئه‌مریكییه‌كان، زۆرینه‌ی یاداشته‌كان له‌بواری په‌ره‌پێدانی كه‌رتی نه‌وت و غازدان،  كۆمپانیای (كار) كه‌ كۆمپانیایه‌كی كوردییه‌و خاوه‌نی 40%ی بۆری نه‌وتی كوردستانه، له‌م سه‌ردانه‌دا هاوڕێیه‌تی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراقی كردووه‌و‌ (4) یاداشتی له‌گه‌ڵ كۆمپانیا ئه‌مریكییه‌كان له‌بواری په‌ره‌پێدانی كێڵگه‌كانی نه‌وت ئیمزا كردووه‌.  نوسینگه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق رایگه‌یاند، له‌ واشنتۆن 18 یاداشتی لێكتێگه‌یشتن له‌گه‌ڵ كۆمپانیا ئه‌مریكییه‌كان ئیمزا كراوه‌، ئه‌مه‌ له‌چوارچێوه‌ی سه‌ردانی محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق بۆ ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان.  ئه‌مانه‌ یاداشته‌كانی لێكتێگه‌یشتنه‌ له‌نێوان عێراق و ئه‌مریكا:  یه‌كه‌م: ئه‌و یاداشتانه‌ی كه‌ كه‌رتی حكومی عێراق ئیمزای كردووه‌: * یاداشتی لێكتێگه‌یشتن له‌نێوان وه‌زاره‌تی كاره‌باو كۆمپانیای (ژه‌نه‌راڵ ئه‌لیكتریك GE) له‌ بواری په‌ره‌پێدانی كه‌رتی وزه‌.  * یاداشتی لێكتێگه‌یشتن له‌نێوان وه‌زاره‌تی نه‌وت و كۆمپانیای (هانویل) بۆ گرێدانی شه‌راكه‌ت له‌ بواری په‌ره‌پێدانی پلانی ستراتیژی تایبه‌ت به‌ كێڵگه‌كانی نه‌وت و غازی هاوه‌ڵ.  * یاداشتی لێكتێگه‌یشتن له‌نێوان وه‌زاره‌تی نه‌وت و كۆمپانیای (ژه‌نه‌رال ئه‌لیكتریك) له‌بواری په‌ره‌پێدانی كێڵگه‌ نه‌وتییه‌كانو غازی هاوه‌ڵ. * یاداشتی لێكتێگه‌یشتن له‌نێوان سندوقی عێراق بۆ گه‌شه‌پێدان و كۆمپانیای (ماك MACK)ی ئه‌مریكی بۆ بزوێنه‌رو ئامێره‌كان، له‌ بواری دروستكردنی ئۆتۆمبیلی تایبه‌تمه‌ند.  ئه‌و یاداشتانه‌ی كه‌ كه‌رتی تایبه‌تی عێراق له‌گه‌ڵ كۆمپانیا ئه‌مریكییه‌كان ئیمزای كردووه‌:  * یاداشتی لێكتێگه‌یشتن له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (باكسته‌ر)ی نێوده‌وڵه‌تیی له‌ بواری پێداویستییه‌كانی شتنه‌وه‌ی گورچیله‌. * یاداشتی لێكتێگه‌یشتن له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (KBR)ی ئه‌مریكی بۆ په‌ره‌پێدانی كێڵگه‌ نه‌وتییه‌كان.  * یاداشتی لێكتێگه‌یشتن له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (KBR)ی ئه‌مریكی له‌بواری پرۆسێسكردنی غازی سه‌ره‌تایی و گۆڕینی بۆ غازی شل و هاوه‌ڵ. * یاداشتی لێكتێگه‌یشتن له‌نێوان بانكی نیشتمانی عێراق NBIو دامه‌زراوه‌ی په‌ره‌پێدانی دارایی نێوده‌وڵه‌تی ئه‌مریكیی.  * رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (ترانس ئه‌تلانتیك پترلیۆم) له‌ بواری په‌ره‌پێدان و به‌ڕێوه‌بردنی كێڵگه‌ نه‌وتییه‌كان.  * یاداشتی لێكتێگه‌یشتن له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (هانویل)ی ئه‌مریكی له‌ بواری په‌ره‌پێدانی كێڵگه‌كانی غازی هاوه‌ڵ و راگرتنی سوتانی غاز.  * یاداشتی لێكتێگه‌یشتن له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (هانویل)ی ئه‌مریكی بۆ په‌ره‌پێدان و به‌ ئۆتۆماتیكیكردن و خزمه‌تگوزارییه‌كانی كۆنترۆڵكردن له‌ دووره‌وه‌. * یاداشتی لێكتێگه‌یشتن له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (بیكه‌ر هیوز)ی ئه‌مریكی له‌ بواری به‌كارهێنانی چاره‌سه‌ری زیره‌ك، بۆ راگرتنی سوتانی غازو په‌ره‌پێدان و نۆژه‌نكردنه‌وه‌ی كێڵگه‌ نه‌وتییه‌كان.  * یاداشتی لێكتێگه‌یشتن له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (ئیمرسۆن) له‌بواری ته‌كنه‌لۆژیاو به‌ئه‌لیكترۆنیكردن له‌ كێڵگه‌كانی نه‌وتدا.  * یاداشتی لێكتێگه‌یشتن له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (GE) له‌بواری پاڵپشتی پیشه‌سازی نه‌وت.  * یاداشتی لێكتێگه‌یشتن له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (ئارك) بۆ وزه‌، له‌بواری به‌رهه‌مهێنانی غازی هاوه‌ڵ.  * یاداشتی لێكتێگه‌یشتن له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (ئیمرسۆن) له‌بواری په‌ره‌پێدان و دابینكردنی كه‌لوپه‌ل و پێداویستی.  * یاداشتی لێكتێگه‌یشتن له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (GE) له‌بواری دابینكردنی كه‌لوپه‌ل و پێداویستی بۆ پرۆسێسی غازی هاوه‌ڵ له‌ به‌رهه‌مهێنانی وزه‌ی كاره‌بادا.  * رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ كۆمپانیای (هانویل) له‌ بواری په‌ره‌پێدان و نۆژه‌نكردنه‌وه‌ی كێڵگه‌ نه‌وتییه‌كان و راگرتنی سوتانی غاز.   

(درەو): وەزیری نەوتی عێراق رایدەگەیەنێت داوامان لە حكومەتی هرەێمی كوردستان كردووە نەوت رادەستی كۆمپانیای سۆمۆ بكات بۆ رەوانەكردنی لە رێگەی بەندەری جەیهانەوە. حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق بۆ رووداو:  - بەم نزیکانە دەست بە هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان دەکرێتەوە. گوتیشی، بە نووسراو داوایان لە حکومەتی هەرێمی کوردستان کردووە نەوت رادەستی کۆمپانیای سۆمۆ بکەن بۆ ئەوەی بە بۆریی نەوتی عێراق-تورکیا، هەناردەی بەندەری جەیهانی بکەن. -  پەیوەندیی راستەوخۆیان لەگەڵ کۆمپانیاکانی نەوت لە هەرێمی کوردستان نییە، بۆیە داوایان کردووە گرێبەستی کۆمپانیا نەوتییەکان رادەستی بەغدا بکەن.

درەو: ئەو پارچە زەویەی بەكرەجۆ ئەحمەد حەسەن بەكر (52) ساڵ لەمەوبەر لەسەر پەروەردەی تاپۆكرد مانگی رابردوو لەسەر كۆمپانیای بەڕێز تاپۆكرا، رووبەری (182) دۆنم زەوی ئامادەیی كشتوكاڵی بەكرەجۆ لەسەر كۆمپانیای بەڕێز تاپۆكراوە بۆ پرۆژەی نیشتەجێبوون، بەرپرسانی پەرەروەردە نیگەرانن و لە دەستەی نەزاهە سكاڵایان تۆماركردووە، پێشتر بەڕێوەبەری گشتی پەرەروەردەی سلێمانی وتی ئەگەر بدرێتە كۆمپانیای ئەهلی بۆ پرۆژەی نیشتەجێبوون دەستلەكاردەكێشێتەوە. بەپێی (سورەت قەیدی) زەویەكە كە دەست (درەو) كەوتووە  رۆژی 25ی ئازاری 2024 ، (182) دۆنم زەوی ئامادەیی كشتوكاڵی بەكرەجۆ لە ناحیەی بەكرەجۆی شاری سلێمانی تاپۆكراوە لەسەر كۆمپانیای بەڕێز بۆ مەبەستی پرۆژەی نیشتەجێبوون. ئەو پارچە زەویە بە پێی بڕیاری (796)ی ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆڕش لە 18/7/1970 بە واژۆی ئەحمەد حەسەن بەكر تەرخانكراوە بۆ وەزارەتی پەروەردە. نیسانی رابردوو دڵشاد عومەر، بەڕێوەبەری پەروەردەی سلێمانی لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، وەبەرهێنەرێك دەیەوێت 182 دۆنم زەوی ئامادەیی كشتوكاڵی بەكرەجۆ بكاتە شوێنی نیشتەجێبوون بەڵام ئەوان رەتیانكردووەتەوە،  وتی دڵنیام ئەو وەبەرهێنەرە پشت‌ وپەنای هەیە. بە وتەی  بەرێوەبەری گشتی پەروەردەی سلێمانی زەوییەكە وەك خۆی ماوە و دەیكەنە كۆمەڵگەیەكی پیشەیی تا خزمەتی خوێندكاران بكات، هەروەها دیزاینی پرۆژەكەش تەواو بووە بەڵام بەهۆی قەیرانی داراییەوە تا ئێستا نەتوانراوە بكرێتە بینا. دڵشاد عومەر بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی سلێمانی ئەوكات رایگەیاند ئەگەر ئەو زەویەی پەرورەدە بدرێتە وەبەرهێنەرو كۆمپانیای ئەهلی و پرۆژەی ئەهلی تیادرووست بكرێت، دەستلەكار دەكێشێتەوە، سەرچاوەیەك لە پەروەردەی سلێمانی بە (درەو)ی راگەیاند بەرێوەبەری پەرەوەردە لە دەستەی نەزاهە سكاڵای تۆماركردووە، ئەگەر دادوەر لەبەرژەوەندی پەروەردە ئەو كەیسە یەكلا نەكاتەوە ئەوا دەستلەكار دەكێشێتەوە. سەرچاوەیەك لە وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە (درەو)ی راگەیاند چەند جارێك فەرەیدوون عەبدولقادر ئەندامی پێشووتری مەكتەبی سیاسی یەكێتی و یاسین مەحمود بەریوەبەری كۆمپانیا بەرێز هاتوونەتە وەزارەتی پەروەردە بۆ وەرگرتنی ئەو پارچە زەویە. بە پێی ئەو نوسراوانەی دەست (درەو) كەوتووە بەڕێوەبەرایەتی خانوبەرەی میری سەربە وەزارەتی دارایی دەڵێت ئەو پارچە زەویە موڵكی وەزارەتی پەروەردەیەو ئەوان وەك خاوەن موڵك رەفتار دەكەن پێیەوە. بەڵام نوسراوێكی دەستەی وەبەرهێنان بە واژۆی د. محەمەد شوكری سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنان دان بەوەدا دەنێت كە ئەو پارچە زەویە دراوە بە كۆمپانیای بەڕێزو پێویستە سەرجەم پێكهاتەكانی وەزارەتی پەروەردە درووست بكات. بە پێی (سورەت قەید)ی ئەو زەوییە كە لەبەردەستی (درەو)دایە ئەو موڵكە تاپۆكراوە لەسەر كۆمپانیای بەرێز بۆ پرۆژەی نیشتەجێبوونی ئاسوودە.      

راپۆرت: دره‌و دوو شه‌ممه‌ی داهاتوو، ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغانی سه‌رۆكی توركیا ده‌گاته‌ به‌غداد، دواتر سه‌ردانی هه‌ولێر ده‌كات، ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم بۆ توركیا ته‌وه‌ری سه‌ره‌كی گفتوگۆكانه‌، به‌هۆی راوه‌ستانی هه‌نارده‌ی نه‌وتی كوردستانه‌وه‌ له‌ماوه‌ی یه‌ك ساڵی رابردوودا توركیا بڕی زیاتر له‌ (ملیارێك و 216 ملیۆن) دۆلار زیانی به‌ركه‌وتووه، به‌ڵام ئه‌ردۆغان زیاتریش ده‌ڕوات، دوای نه‌وت، داوای غازی سروشتی كوردستان ده‌كات، بۆ ئه‌مه‌ش له‌لایه‌ك چه‌كی (ئاو) به‌كارده‌هێنێت و له‌لایه‌كی تره‌وه‌ گڵۆپی سه‌وزی ئه‌مریكای بینیوه‌. ئایا چاره‌نوسی رێككه‌وتنی 50 ساڵه‌ی نێچیرڤان بارزانی و ئه‌ردۆغان به‌ كوێ ده‌گات؟ ئێران رێگا به‌ هه‌نارده‌كردنی غازی كوردستان ده‌دات؟ هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم چۆن ده‌ستپێده‌كاته‌وه‌؟ ورده‌كاری زیاتر له‌م راپۆرته‌دا.  نه‌وت و غاز له‌ سه‌ردانی ئه‌ردۆغاندا بڕیاری رۆژی 22ی ئه‌م مانگه‌ ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆكی توركیا، بۆ یه‌كه‌مجارو دوای 12ی ساڵ، سه‌ردانی عێراق بكات. وه‌كو خۆی ده‌ڵێ، به‌رنامه‌ی كاری سه‌رۆكی توركیا له‌ سه‌ردانه‌كه‌یدا بۆ به‌غداد بریتی ده‌بێت له‌ دۆسیه‌كانی:  •    به‌ردانه‌وه‌ی ئاو بۆ عێراق  •    پرسی هه‌نارده‌كردنی نه‌وت و غازی سروشتی عێراق بۆ توركیا توركیا به‌مدواییه‌ كارتی ئاو به‌رامبه‌ر به‌ نه‌وت و غاز له‌دژی عێراق به‌كارده‌هێنێت، به‌ردانه‌وه‌ی ئاوی به‌ستوه‌ته‌وه‌ به‌كارخستنه‌وه‌ی بۆرییه‌كانی نه‌وته‌وه‌. له‌ 25ی ئازاری 2023وه‌، به‌هۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێوده‌وڵه‌تی پاریسه‌وه‌، توركیا هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستانی بۆ به‌نده‌ری جه‌یهانی توركیا راگرت. له‌سه‌ر سكاڵای حكومه‌تی عێراق، دادگای نێوده‌وڵه‌تی له‌ پرسی به‌كارهێنانی بۆری نه‌وتی عێراق- توركیا بۆ هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم به‌بێ ره‌زامه‌ندی حكومه‌تی به‌غداد، بڕی نزیكه‌ی (ملیارێك و 500 ملیۆن) دۆلار قه‌ره‌بووی به‌سه‌ر توركیادا سه‌پاند، ئه‌مه‌ توركیای ناچار به‌ راگرتنی نه‌وتی هه‌رێم كرد، راگرتنێك كه‌ تائێستاو دوای زیاتر له‌ ساڵێك هێشتا ده‌ستی پێ نه‌كردوه‌ته‌وه‌، سه‌رباری ئه‌وه‌ی له‌ ئۆكتۆبه‌ری رابردووه‌وه‌ توركیا ئاماده‌یی خۆی بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وت نیشانداوه‌. كردنه‌وه‌ی بابه‌تی ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم له‌ سه‌ردانی ئه‌ردۆغاندا بۆ به‌غداد ره‌نگه‌ له‌ كاتێكی گونجاودا بێت، به‌تایبه‌تیش كه‌ محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له‌ واشنتۆن ده‌گه‌ڕێته‌وه‌و سه‌رۆكی ئه‌مریكا داوای لێكردووه‌ هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم ده‌ستپێبكاته‌وه‌و كۆمپانیا بیانییه‌كانی كه‌رتی نه‌وتی هه‌رێمیش نامه‌یان بۆ ئیداره‌ی ئه‌مریكا نوسیوه‌و داوای ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وت ده‌كه‌ن.  به‌ر له‌ سه‌ردانی سودانی بۆ ئه‌مریكا، وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق رێوشوێنه‌كانی گرتوه‌ته‌به‌ر بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی كه‌ركوك له‌رێگای بۆری كه‌ركوك- جه‌یهان، به‌ڵام ره‌نگه‌ ئه‌م هێڵه‌ دڵی توركیا ئاو نه‌دات و ئه‌نكه‌ره‌ خوازیاری ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان بێت.  ئه‌ردۆغان له‌ هه‌ولێر "ره‌نگه‌ دوای كۆتایهاتنی سه‌ردانه‌كه‌م بۆ به‌غداد، سه‌ردانی هه‌ولێریش بكه‌م" ئه‌ردۆغان وای وت. له‌نێوان توركیاو هه‌رێمی كوردستاندا رێككه‌وتنێكی (50 ساڵه‌) له‌ بواری وزه‌دا هه‌یه‌، به‌ڵام ورده‌كاری ئه‌م رێككه‌وتنه‌ بۆ رایگشتی له‌‌ هه‌رێم و له‌ توركیاش هێشتا زانراو نییه‌، نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆكی ئێستای هه‌رێم كه‌ ماوه‌ی 17 ساڵ پۆستی سه‌رۆك وه‌زیرانی به‌ده‌سته‌وه‌ بوو، ئه‌ندازیاری رێككه‌وتنه‌كه‌یه‌، له‌چوارچێوه‌ی ئه‌م رێككه‌وتنه‌دا بوو حكومه‌تی پێشووی نێچیرڤان بارزانی پرۆسه‌ی "ئابوری سه‌ربه‌خۆ"ی راگه‌یاند، پرۆسه‌یه‌ك كه‌ له‌ فرۆشتنی نه‌وتدا كورتبووه‌وه‌و به‌ر له‌ راگرتنی بۆرییه‌كه‌ش، له‌ دابینكردنی سه‌رچاوه‌ی ته‌واوه‌تی دارایی بۆ هه‌رێمی كوردستان، شكستی هێنا. راگرتنی بۆری هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم بۆ توركیا، ماوه‌ی ساڵێكه‌ دۆخێكی نوێی هێناوه‌ته‌ كایه‌وه‌، كه‌ ره‌نگه‌ كاریگه‌ریی له‌سه‌ر بڕگه‌كانی رێككه‌وتنی (50 ساڵه‌)ی نێوان هه‌ولێرو ئه‌نكه‌ره‌ هه‌بێت.   نزیكه‌ی 11 ساڵ به‌سه‌ر رێككه‌وتنه‌ 50 ساڵییه‌كه‌دا تێپه‌ڕ ده‌بێت (رێككه‌وتنه‌كه‌ له‌ 2013دا كراوه‌)، نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆك وه‌زیرانی ئه‌وكاتی هه‌رێم له‌گه‌ڵ ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان ئیمزای كردوه‌و (ئاشتی هه‌ورامی) وه‌زیری سامانه‌ سروشتییه‌كانی ئه‌وكات ئاماده‌ی بووه‌، له‌وكاته‌وه‌ تائێستا ورده‌كاری ئه‌م رێككه‌وتنه‌ نه‌خراوه‌ته‌ به‌رده‌م په‌رله‌مانی كوردستان، به‌ڵام كانونی یه‌كه‌می 2020، هۆشیار زێباری ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی پارتی رایگه‌یاند" پارتی و یه‌كێتیی و بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان ئاگاداری رێككه‌وتنی 50 ساڵه‌ی نه‌وتن له‌گه‌ڵ توركیا"، ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ یه‌كێتیی نیشتمانی كه‌ لایه‌نێكی سه‌ره‌كی ده‌سه‌ڵاته‌ له‌ هه‌رێم، چه‌ندینجار باسی له‌وه‌ كردووه‌ ئاگاداری ورده‌كاری رێككه‌وتنه‌كه‌ نییه‌، ئه‌مه‌ له‌ حاڵێكدایه‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی كه‌ رێككه‌وتنه‌كه‌ كراوه‌ (عیماد ئه‌حمه‌د) له‌ پشكی یه‌كێتیی جێگری سه‌رۆك وه‌زیران بووه‌.  رۆژی 18ی تشرینی دووه‌می 2020 ژماره‌یه‌ك ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردستان له‌ فراكسیۆنه‌ جیاوازه‌كان كه‌ ژماره‌یان 32 په‌رله‌مانتار بوو (په‌رله‌مانتارانی پارتی و نه‌وه‌ی نوێ ئیمزایان نه‌كرد)، نوسراوێكیان ئیمزاكردو داوایان له‌ كابینه‌ی نۆیه‌می حكومه‌ت به‌ سه‌رۆكایه‌تی مه‌سرور بارزانی كرد بێته‌ به‌رده‌م په‌رله‌مان و زانیارییان پێبدات سه‌باره‌ت به‌ رێككه‌وتنه‌ 50 ساڵییه‌كه‌، به‌ڵام حكومه‌ت وه‌ڵامی نه‌دایه‌وه‌.  بەگوێرەی بەدواداچونەكانی (درەو)، لە خولی چواره‌می پەرلەمانی كوردستانیشدا، جارێك نێچیرڤان بارزانی كە ئەوكات سەرۆكی حكومەت بووە، بەڵێنی بە سەرۆكایەتی پەرلەمان داوە لە كۆبونەوەیەكدا لەگەڵ سەرۆكی فراكسیۆنەكان باسی ناوەڕۆكی رێككەوتنی 50 ساڵەی نێوان هەرێم‌و توركیا بكات، بەڵام رووداوی داخستنی پەرلەمانی كوردستان له‌و خوله‌دا له‌لایه‌ن پارتییه‌وه‌، ئەو نهێنیەشی تاوەكو ئەمڕۆ لەگەڵ خۆیدا ون كرد. بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە دەست (درەو) كەوتوون، ئەوەی تائێستا لەبارەی ناوەڕۆكی رێككەوتنەكەوە دەزانرێت، بەمشێوەیە: •    ئەولەویەتی نەوتی هەرێم دەدرێت بە كۆمپانیا توركییەكان كە لە هەرێمی كوردستان كاردەكەن. •    تا پەنجا ساڵی تر هەر بەرمیلێك نەوتی هەرێم بڕی (1) دۆلاری بۆ توركیا دەبێت (له‌دوای بڕیاری دادگای پاریس و كۆنترۆڵكردنه‌وه‌ی بڕیاری به‌كارهێنانی بۆری نه‌وتی عێراق- توركیا له‌لایه‌ن حكومه‌تی به‌غداده‌وه‌، ئه‌م بڕگه‌یه‌ش كێشه‌ی بۆ دروست ده‌بێت).  •    پارەی نەوتی هەرێمی كوردستان لە (هاڵك بانك)ی توركیا دادەنرێت‌و ئاڵۆگۆڕی پێوە دەكرێت (دوای په‌سه‌ندكردنی یاسای بودجه‌ی سێ ساڵه‌ی عێراق كه‌ ئێستا له‌ بواری جێبه‌جێكردندایه‌، داهاتی نه‌وتی هه‌رێم ده‌بێت راسته‌وخۆ بگه‌ڕێته‌وه‌ بۆسه‌ر ژماره‌ی حسابی وه‌زاره‌تی دارایی عێراق له‌ بانكی ناوه‌ندیی عێراق، واتا ئه‌م خاڵه‌ی رێككه‌وتنی 50 ساڵه‌ ئێستا ئیتر به‌ هه‌ڵوه‌شاوه‌ داده‌نرێت).  •    بۆری نەوتی هەرێم لەلایەن توركیاوە پاسەوانی دەكرێت‌و كرێی پاسەوانی لە پارەی نەوتی هەرێم دەدرێت (بۆری نه‌وتی هه‌رێم چاره‌نوسی به‌ نادیاری ده‌مێنێته‌وه‌، به‌تایبه‌تیش له‌ ئه‌گه‌ری به‌كارخستنی بۆری نه‌وتی كه‌ركوك- جه‌یهان له‌لایه‌ن حكومه‌تی عێراقه‌وه‌ له‌ چه‌ند مانگی داهاتوو و ئه‌گه‌ری هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم له‌رێگه‌ی ئه‌م بۆرییه‌وه‌، ئه‌مه‌ نه‌ك بۆ توركیا، بۆ روسیاش بابه‌تێكی جێگه‌ی بایه‌خه‌، چونكه‌ كۆمپانیای روسنه‌فتی روسی خاوه‌ندارێتی 60%ی بۆری نه‌وتی كوردستان ده‌كات).  •    (7) خەزانی گەورەی نەوت لە بەندەری جەیهانی توركی بە كرێ دەدرێت بە حكومەتی هەرێم‌و دەبێت لە پارەی نەوتی هەرێم كرێكەی بدرێت (به‌پێی یاسای بودجه‌ی سێ ساڵه‌ی عێراق كه‌ ئێستا به‌ركاره‌، چیتر هه‌رێمی كوردستان نه‌وت نافرۆشێت، ده‌بێت نه‌وته‌كه‌ی راده‌ستی كۆمپانیای به‌بازاڕخستنی نه‌وتی عێراق "سۆمۆ" بكات له‌ به‌نده‌ری جه‌یهانی توركیاو سۆمۆ بیفرۆشێت، واتا ئه‌م خاڵه‌ی رێككه‌وتنی 50 ساڵه‌ كێشه‌ی بۆ دروستبووه‌).  •    لەڕووی ئەمنییەوە دەوترێت رێككەوتنەكە چوارچێوەی داناوە بۆ پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ رۆژئاوای كوردستان‌و پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە). •    ئەوانەی رەخنەیان لە رێككەوتنەكە هەیە دەڵێن رەهەندی سیاسی ئەم رێككەوتنە پەنجا ساڵییە، بۆ پاراستنی دەسەڵاتی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و درێژەدانە بە حوكمڕانی سەركردەكانی لە هەرێمی كوردستان بە پاڵپشتی ئەنكەرە (به‌ڵام رێككه‌وتنی ئه‌مدواییه‌ی توركیا له‌گه‌ڵ حكومه‌تی عێراق بۆ به‌ستنه‌وه‌ی توركیا به‌ كه‌نداوی عه‌ره‌بییه‌وه‌ له‌رێگه‌ی پرۆژه‌یه‌كی شه‌مه‌نده‌فه‌ره‌وه‌ كه‌ ناوی لێنراوه‌ هێڵی گه‌شه‌، مه‌ترسی له‌سه‌ر ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌ ستراتیژییه‌ی نێوان پارتی و توركیا دروستكردووه‌، توركه‌كان زۆر به‌جددی كار له‌سه‌ر ئه‌م پرۆژه‌یه‌ ده‌كه‌ن، به‌ڵام به‌ده‌مه‌وه‌چوونی عێراق وه‌كو پێویست نییه‌، ره‌نگه‌ ئێران زۆر خۆشحاڵ نه‌بێت به‌م رێگایه‌، به‌تایبه‌تیش كه‌ ده‌بێت به‌ شاده‌مارێكی به‌هێزی ئابوری بۆ توركیا).  •    زانیاری نافەرمی هەیە لەبارەی ئەوەی خێزانی ئەردۆغان سودمەندی یەكەمن لە داهاتەكانی ئەم رێككەوتنە لە توركیا، پێشترو له‌ به‌دواداچوونه‌كانی (دره‌و)دا بۆ رێككه‌وتنی 50 ساڵه‌، بەرپرسێكی باڵای هەرێمی كوردستان وتی: جارێك لەگەڵ (جەنگیز چاندار) گەورە نوسەرو رۆژنامەنوسی توركیا باسی ئەم بابەتەم كرد، لە چاندارم پرسی ئایا ئێوە لە توركیا هیچ لەبارەی رێككەوتنی پەنجا ساڵییەوە دەزانن؟ چاندار وتی:" لە توركیا تەنیا نەفەرو نیوێك ناوەڕۆكی ئەو رێككەوتنە دەزانن، یەكەمیان ئەردۆغانە‌و نیو نەفەرەكەش تەنەر یەڵدز وەزیری پێشووی وزەی توركیایە". ده‌ستی توركیا له‌ نه‌وتی هه‌رێمدا ئه‌م گرافیكه‌ ده‌ستی توركیا له‌ نه‌وتی هه‌رێمدا روون ده‌كاته‌وه‌و ده‌ریده‌خات ته‌نیا له‌ماوه‌ی یه‌ك ساڵی رابردوودا كه‌ هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم بۆ به‌نده‌ری جه‌یهان راوه‌ستاوه‌، توركیا بڕی زیاتر له‌ (ملیارێك و 216 ملیۆن) دۆلار ده‌ستكه‌وتی له‌ نه‌وتی هه‌رێم له‌ده‌ستداوه‌.  ئه‌ردۆغان چاوی له‌ غازی كوردستانه‌! وه‌كو خۆی ده‌ڵێ: هه‌نارده‌كردنی غازی سروشتی عێراق بۆ توركیا" یه‌كێك له‌ ته‌وه‌ره‌كانی سه‌ردانه‌كه‌ی ئه‌ردۆغانه‌ بۆ به‌غداد. تاكه‌ كێڵگه‌یه‌ك كه‌ بتوانرێت غازی عێراقی لێوه‌ هه‌نارده‌ی توركیا بكرێت، كێڵگه‌ی كۆرمۆره‌ له‌ ناوچه‌ی ژێر ده‌سه‌ڵاتی یه‌كێتیی نیشتمانی كوردستان.  ئه‌ردۆغانه ده‌مێكه‌ چاوی له‌ غازه‌كه‌ی كوردستانه‌، شوباتی 2022 نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێم به‌شێوه‌یه‌كی كتوپڕ بانگهێشتی ئه‌نكه‌ره‌ كرا، له‌وێ ئه‌ردۆغان داوای لێكرد هاوشێوه‌ی نه‌وت، غازی سروشتی كوردستان ره‌وانه‌ی توركیا بكات، هه‌ر له‌و رۆژگاره‌دا بوو كه‌ بەڕێوەبەری كۆمپانیای (دانەغاز) كه‌ به‌رهه‌مهێنان له‌ كێڵگه‌ی كۆرمۆر ده‌كات، لێدوانێكی داو وتی: دەتوانین بە غازی چەمچەماڵ سوتەمەنی بۆ عێراق‌و توركیاش دابین بكەین.   ئه‌وكات سه‌روبه‌ندی جه‌نگی روسیاو ئۆكراینا بوو، و‌زه‌ له‌ جیهان به‌شێوه‌یه‌كی گشتی مه‌ترسی له‌سه‌ر بوو، سه‌رۆكی توركیا به‌دوای سه‌رچاوه‌ی تردا ده‌گه‌ڕا، وه‌كو له‌ راگه‌یه‌ندراوی سه‌رۆكایه‌تی كۆماری توركیا له‌وكاته‌دا هاتبوو، له‌م دیداره‌دا نێچیرڤان بارزانی به‌ڵێنیدا بوو له‌باره‌م ئه‌م بابه‌ته‌وه‌ گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتدارانی به‌غداد بكات، هێشتا نێچیرڤان بارزانی ده‌رگای گفتوگۆی له‌باره‌ی غازه‌كه‌وه‌ نه‌كردبووه‌وه‌، له‌ 15ی شوباندا دادگای باڵای فیدراڵی عێراق له‌ بڕیارێكی بێ پێشینه‌دا، یاسای نه‌وت و غازی هه‌رێمی كوردستانی هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌و حكومه‌تی هه‌رێمی پابه‌ند كرد به‌ راده‌ستكردنی نه‌وت و غازه‌كه‌ی به‌ حكومه‌تی فیدراڵ، ئه‌م بڕیاره‌ تائێستاش وه‌كو خۆی به‌ركاره‌و كه‌رتی نه‌وت و غازی هه‌رێمی ئیفلیج كردووه‌.  پێده‌چێت توركیا ته‌نانه‌ت به‌ر له‌ 2002و جه‌نگی ئۆكرایناش هه‌ر چاوی له‌ غازی كوردستان بووبێت، به‌تایبه‌تیش كه‌ هەندێك سەرچاوە باسلەوە دەكەن رێككەوتنی 50 ساڵه‌ی نێوان هه‌رێم و توركیا له‌ یه‌كێك له‌ بڕگه‌كانیدا هەرێم ناچار دەكات، ئەگەر لە داهاتوودا غازی سروشتی هەناردەی دەرەوەی كرد، ئەو كارە بەتەنیا لەڕێگەی توركیاوە بكات.  ئێرانییه‌كان هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌ دژی فراوانكردنی كێڵگه‌ی (كۆرمۆر)و هه‌نارده‌ی غاز بوون له‌ هه‌رێمی كورستانه‌وه‌ بۆ توركیا، له‌مه‌شدا به‌پله‌ی یه‌كه‌م هۆكاره‌كه‌ بۆ ئه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێندرێته‌وه ئێران خۆی غازی سروشتی به‌ توركیا ده‌فرۆشێت و له‌م سه‌رده‌مه‌دا كه‌ تاران له‌ژێر سزاكانی خۆرئاوادایه‌، نایه‌وێت توركیا سه‌رچاوه‌ی به‌دیلی غازی ده‌ستبكه‌وێت، هه‌روه‌ك هاوكات ئێران غاز به‌ عێراقیش ده‌فرۆشێت و له‌و رێگه‌یه‌وه‌ سه‌رچاوه‌یه‌كی دارایی ده‌ستده‌كه‌وێت.  به‌ڵگه‌ بۆ ناڕه‌زایه‌تی ئێران دژ به‌ هه‌نارده‌ی غازی سروشتی هه‌رێم بۆ توركیا ره‌نگه‌ ئه‌و هێرشه‌ موشه‌كییه‌ بێت كه‌ له‌ ئازاری 2022 كۆماری ئیسلامی كردیه‌ سه‌ر ماڵه‌كه‌ی (شێخ باز) به‌ڕێوه‌به‌ری جێبه‌جێكاری كۆمپانیای (كار) له‌ هه‌ولێر، دوای سه‌ردانه‌كه‌ی نێچیرڤان بارزانی بۆ توركیا، كۆمپانیای كار ده‌ستی به‌ كاركردن كردبوو بۆ هه‌نارده‌كردنی غازی كێڵگه‌ی (كۆرمۆر) بۆ توركیا، هێرشه‌ موشه‌كییه‌كه‌ی ئێران و دواتریش ناڕه‌زایه‌تی و رێگری توندی یه‌كێتیی نیشتمانی، رێگربوون له‌ ناردنی غازی سروشتی هه‌رێم بۆ توركیا.  سه‌رباری ئه‌مه‌، به‌ڵگه‌یه‌كی تر بۆ ناڕه‌زایه‌تی ئێران دژی هه‌نارده‌ی غازی كوردستان بۆ توركیا ره‌نگه‌ ئه‌و هێرشه‌ موشه‌كییانه‌ بن كه‌ ناو به‌ناو له‌لایه‌ن گروپه‌ چه‌كداره‌ شیعه‌كانی عێراقه‌وه‌ ده‌كرێنه‌ سه‌ر كێڵگه‌ی كۆرمۆر‌، ئه‌وه‌ی تێبینی كراوه‌، هه‌ر كاتێك به‌رپرسانی یه‌كێتیی سه‌ردانی توركیا بكه‌ن و هه‌وڵی نزیكبوونه‌وه‌ بده‌ن، كۆرمۆر ده‌كه‌وێته‌ به‌ر هێرشی موشه‌كیی.  كۆرمۆر دەكەوێتە خۆرئاوای ناحیەی (قادر كەرەم)و له‌ ناوچه‌ی ژێر ده‌سه‌ڵاتی یه‌كێتیدایه‌، ئه‌م كێڵگه‌یه‌ سه‌رچاوه‌ی سه‌ره‌كی غازی ماڵان و وێستگه‌كانی كاره‌بایه‌ له‌ هه‌رێمی كوردستان، به‌ڵام له‌ یه‌ك كاتدا هه‌م توركیاو هه‌م ئێران و هه‌م حكومه‌تی فیدراڵی عێراقیش چاویان له‌سه‌ر به‌ده‌ستهێنانی ئه‌م كێڵگه‌یه‌، كۆمپانیای نه‌وتی باكور كه‌ سه‌ربه‌ حكومه‌تی فیدراڵی عێراقه‌، له‌ دادگا سكاڵای تۆمار كردووه‌و داوای وه‌رگرتنه‌وه‌ی كێڵگه‌ی كۆرمۆر ده‌كات، ئه‌مه‌ش به‌به‌هانه‌ی ئه‌وه‌ی خاوه‌ندارێتیی كێڵگه‌كه‌ بۆ كۆمپانیای نه‌وتی باكور ده‌گه‌ڕێته‌وه‌.   

 پێگەی ئۆیڵ پرایس نیوز نوسینی: سیمۆن واتكینز وەرگێڕانی بەدەستكارییەوە: رێبوار محەمەد حکومەتی فیدراڵی عێراق فەرمانیكردووە بە شێوەیەكی خێرا  چاکسازیی بكرێت لە  بۆری هەناردەکردنی نەوتی عێراق لەگەڵ توركیا. هێشتا قەدەغەی سەپێندراو بەسەر نەوتی هەرێمی كوردستان وەك خۆی بەردەوامە. هەر لەو ساتەوەی قەدەغەی هەناردەکردنی نەوت بەسەر کوردستانی عێراقدا سەپێنرا لە 25ی ئازاری 2023، ئامانجی بەغدا هەمیشە کۆتایی هێنان بووە بە دۆخی نیمچە سەربەخۆیی هەرێم. نەوتی عێراق حکومەتی فیدراڵی عێراق کە ناوەندەکەی لە بەغدا چەند هەفتەیەک لەمەوبەر فەرمانی خێراکردنی چاکسازییە چارەنووس سازەکانی بۆری هەناردەکردنی نەوتی خۆی بۆ ناو تورکیا دەرکرد لە هەمان کاتدا گەمارۆی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستانی نیمچە سەربەخۆی عێراقی کە بنکەکەی لە  هەولێرە  سەرچاوەیەکی باڵا کە لە نزیکەوە لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق کاردەکات  هەفتەی ڕابردوو بە تایبەت بە پێگەی ئۆیڵ پرایس نیوزی ڕاگەیاند. هەروەهابەگوێرەی بەیاننامەیەکی دواتری بەسیم محەمەد بریکاری وەزیری نەوتی عێراق ، پێدەچێت بۆرییەکە بکرێتە کار و تا کۆتایی ئەم مانگە ئامادەبێت بۆ دەست پێکردنەوەی هەناردەی نەوت.  هەر لەو ساتەوەی کە گەمارۆی هەناردەکردنی نەوت بەسەر هەرێمێ کوردستان دا سەپێنرا لە 25ی ئازاری 2023، ئامانج بۆ بەغدا هەمیشە کۆتایی هێنان بوو بە نیمچە سەربەخۆیی هەرێم، ئەمەش بە واتای لەناوبردنی هەموو سەربەخۆیی داراییەکەی بوو، کە... بە واتای وەستاندنی هەموو فرۆشتنی سەربەخۆی نەوت بوو. تا ئەو شوێنەی پەیوەندی بە کۆمپانیا نەوتییە بیانییەکانەوە هەیە کە لە هەرێمی کوردستان  کاردەکەن،  سەرچاوەیەکی باڵای ئاسایشی وزەی یەکێتی ئەوروپا (یەکێتی ئەوروپا) بە تایبەتی بە پێگەی ئۆیڵ پراس نیوز ی ڕاگەیاندووە: "بەغدا  نیگەران نییە   لەوەی کە کۆمپانیا نەوتیەکان کاردەکەن هەرێم بەجێ بهێڵن." بەگوێرەی سەرچاوە ئەمنییەکانی نەوتی عێراق و یەکێتیی ئەورووپا، چەند هۆکارێک بۆ ئەم بۆچوونە لە بەغداوە هەیە. لە ڕووی داراییەوە، بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم سوودی بۆبەغدادنیە  ئاماژەی بەوەشکردووە،  ڕێکەوتنی نێوان بەغدا و هەولێر بۆ پێدانی بودجە لە لایەن بەغداد لە بەرامبەر نەوت بەهەرێمی کوردستان بە مەبەستی دابینکردنی سوودێک بوو بۆ هەردوولا، بەڵام هەرگیز بە باشی کاری نەکرد، بۆیە بەردەوامبوون لە ڕێگەدان بە کورد  بۆ بەردەوامبوون لە فرۆشتنی نەوت بە شێوەیەکی سەربەخۆ یەک دینار سوودی بۆ بەغدا نییە” سەرچاوە عێراقییەکە وای وت. بەشێوەیەکی دیاریکراوتر، گرێبەستەکە لە مانگی تشرینی دووەمی ٢٠١٤ ئەنجامدرا، و بریتی بوو لە هەناردەکردنی تا ٥٥٠ هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا (bpd) لە کێڵگەکانی هەرێم  و کەرکوک لە ڕێگەی ڕێکخراوی دەوڵەتی FGI بۆ بەبازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ). لەبەرامبەردا بەغدا لەسەدا ١٧ی بودجەی فیدراڵی دوای خەرجی سەروەری (لەو کاتەدا نزیکەی ٥٠٠ ملیۆن دۆلاری ئەمریکی) لە مانگێکدا وەک پارەی بودجە بۆ کورد دەنارد. تەنانەت پێش ئەوەی ڕووسیا بە شێوەیەکی کاریگەر کۆنترۆڵی کەرتی نەوتی هەرێم بکات لە کۆتاییەکانی ساڵی 2017 لە ڕێگەی سێ گرێبەستی سەرەکییەوە،  نە بەغداد  و نە هەرێم بە تەواوی لە پابەندنەبوون بەڕێکەوتنەکانیان. دوای ئەوەی ڕووسیا هاتەناو پرۆسەی نەوتی کوردستانەوە، ناکۆکییەکانی نێوان هەردوولا زیادیان کرد، مۆسکۆ هەوڵی دەدا ڕۆڵی نێوەندگیری بۆ خۆی دروست بکات بۆ ئەوەی بتوانێت کێشکردنی زیاتر بۆ گەشەپێدانەکانی نەوت و گاز لە باشووری عێراقیش بەدەست بهێنێت. دەشڵێت: “بەبێ ئەوەی ڕێککەوتنەکە کاربکات، بەغدا ساڵانە ملیارەها دۆلاری لە داهاتی فرۆشتنی نەوت کە کورد بەشێوەیەکی سەربەخۆ ئەنجامی دەدا لەدەست دەدا، کەواتە بۆچی بەردەوام دەبێت لە بەرگەگرتنی ئەمە؟”. سەرچاوەی نەوتی عێراق هەفتەی ڕابردوو ڕایگەیاند. لە ڕووی یاساییشەوە، بەغدا پێی وایە هیچ هۆکارێک نییە بۆ ئەوەی ئەو کارە بکات، بەو پێیەی پێی وایە هەناردەی نەوتی کوردستان نایاساییە و کۆمپانیا نەوتییە نێودەوڵەتییەکانیش کە لە هەرێم کاردەکەن، هاوبەشن لە شکاندنی یاساکە. ئەمەش لەسەر لێکدانەوەی دەستووری عێراق دامەزراوە، کە لە ساڵی ٢٠٠٥ بە ڕابرسی پەسەندی کردووە، لەمەشدا بە ڕوونی بە پێی مادەی ١١١ هاتووە کە نەوت و گاز لە ژێر خاوەندارێتی هەموو خەڵکی عێراقدایە لە هەموو ناوچەکان و پارێزگارەکان. لە ئەنجامدا، بەغدا دەڵێ، هەموو ئەو کۆمپانیا نەوتی یە بیانیانەی تا ئێستا ئەو گرێبەستانەیان پێشکەش نەکردووە کە لە بنەڕەتدا لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان واژۆکراون بۆ ئەوەی ئێستا لەلایەن وەزارەتی نەوتی عێراقەوە پێداچوونەوەیان بۆ بکرێت – بۆ ئەوەی بتوانن پێداچوونەوەیان بۆ بکرێت بەپێی… دەستووری عێراق – مافی ئەوەیان نییە ڕێگەی سەربەخۆی کوردی بەکاربهێنن بۆ هەناردەکردنی ئەو نەوتەی بەرهەمی دەهێنن. بەڵام حکومەتی هەرێمی کوردستان پێی وایە بەپێی مادەکانی 112 و 115ی دەستوور دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی نەوت و غازی لە هەرێمی کوردستان هەیە کە لەو کێڵگانە دەرهێنراون کە لە ساڵی 2005دا بەرهەمیان نەبووە نەوتی هەرێمی کوردستان هەناردەبکرێت یان ڕاگیرێت، حکومەتێ فیدراڵی بە هیچ شێوەیەک سوودی لێنابینێت”، سەرچاوە نەوتییەکەی عێراق وای وت. ئاماژەی بەوەشکردووە، “ئەگەر کۆمپانیا نێودەوڵەتی یەکان  لە کوردستانی  بیانەوێت بەردەوام بن لە کارکردن لەوێ ئەوا دەتوانن داوای هەمواری؟گرێبەستەکان   لە بەغدا بکەن بەڵام ئەگەر نا دەتوانن بچن، بەو پێیەی کۆمپانیا نەوتییەکانی دیکەی زۆر هەن کە دەتوانن جێگەیان بگرنەوە، و بە باشی کاربکەن لەگەڵ وەزارەتی [نەوت]” زیادی کرد. هەروەها لە ڕووی سیاسییەوە بەغدا پێی وایە هیچ سوودێکی نییە لە هەبوونی دەوڵەتێکی نیمچە سەربەخۆی کوردی لە باکووری وڵاتەکەی. بۆ دەستپێکردن، مەترسی بەردەوام دەمێنێتەوە کە ڕەنگە دووبارە پاڵ بە سەربەخۆیی تەواوەوە بنێت، کە لە ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠١٧دا لە سەدا ٩٢ دەنگی بەڵێی بۆ دا.  فەرمان . بۆ ئێرانی سپۆنسەری ناوچەیی سەرەکی عێراق و بۆ تورکیا و سوریاش، هەڵکشانی بزووتنەوە سەربەخۆییەکانی کورد، بە لەبەرچاوگرتنی قەبارەی ئەم دانیشتووانە لەم وڵاتانە، مەترسییەکی دیار بۆ سەر ڕژێمەکانی ئێستاش دروست دەکات. ژمارەی دانیشتووانی کوردانی ئێران نزیکەی لەسەدا ٩ی کۆی گشتی و لەسەدا ١٠ی سوریا و تورکیا نزیکەی لەسەدا ١٨یە. تێڕوانینی ڕاستەقینەی بەغدا بۆ ئەمە لە سەرکوتکردنی خێرای   کۆماری ئیسلامیی ئێراندا دەرکەوت دوای دەنگدانی بەرفراوانی ساڵی 2017 بۆ سەربەخۆیی تەواو. بۆ سپۆنسەری زلهێزی چین، هەرێمی کوردستانی عێراق کە پەیوەندییەکی پتەوی پێشووی لەگەڵ ئەمریکا هەیە، ئیدارەی کەرتی نەوت و غازی گەورەی عێراق زۆر قورستر دەکات. چین  کاریگەری خۆی  لە باشووری عێراقدا دروستکردووە، لەڕێگەی چەندین گرێبەستەوە کە لە کەرتی نەوت و گازدا ئەنجامدراوە و دواتر بەکارهێنراون بۆ گرێبەستی ژێرخانی گەورەتر لە سەرانسەری باشووردا. ئاپۆتیۆسی دیدگای پەکین بۆ عێراق هەموو شتێک لەخۆدەگرێت  'ڕێککەوتنی چوارچێوەی عێراق-چین'ی  ساڵی 2021. ئەمەش لە بەرامبەردا، درێژکراوەی قەبارە و پانتایی ڕێککەوتنی  'نەوت بۆ ئاوەدانکردنەوە و وەبەرهێنان' بوو  کە لەلایەن بەغدا و پەکین لە ئەیلوولی 2019 واژۆکرا ، کە ڕێگەی بە کۆمپانیا چینییەکان دا وەبەرهێنان لە پڕۆژەکانی ژێرخانی عێراق لە بەرامبەر نەوتدا بکەن. هەمان نیگەرانی سیاسی بۆ ڕوسیاش دەگونجێت، تەنانەت بە پێگەی بەهێزی لە کەرتی نەوتی کوردستان کە پێدەچێت هەرچۆنێک بێت بەردەوام بێت ئەگەر بەغدا سەرکەوتوو بێت لە لەناوبردنی سەربەخۆیی مانەوەی ناوچەکە. ئەوەی کە ئەمە وەک ئامانجێکی سەرەکی حکومەتی فیدراڵی عێراق دەمێنێتەوە، لە ٣ی ئابی ساڵی ڕابردوودا هێمای بۆ کرا کاتێک سەرۆکوەزیرانی عێراق، محەمەد ئەلسودانی، ڕایگەیاند کە یاسای نوێی نەوت وگازی یەکگرتووی فیدراڵی پەسەند دەکرێتغ، بە هەموو شێوەیەک کە گرنگە، لە بەغداوە دەربچێت هەموو بەرهەمهێنان و وەبەرهێنانەکانی نەوت و گاز لە هەردوو عێراق و هەرێمە کوردستانی خۆسەرەکەی بەڕێوەدەبەن و "فاکتەرێکی بەهێز بۆ یەکڕیزی عێراق" پێکدەهێنن. تەواوبوونی چاکسازییە بەردەوامەکانی بۆری هەناردەکردنی نەوتی بەغدا خۆی بۆ تورکیا - بەدەر لە هەر جۆرە زانیارییەک لە هەرێمی کوردستانی عێراقەوە بەهیچ شێوەیەک- بەڕوونی ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە یاریی کۆتایی بۆی لەبەرچاوە. بۆرییەکەی بەغدا بە درێژایی 600 میل بۆری ئەسڵی عێراق-تورکیا بوو، لە کەرکوک لە باکوری عێراقەوە تا جەیهان لە تورکیا، پێش ئەوەی لە ساڵی 2014 دابخرێت دوای هێرشی دووبارەی گروپە چەکدارە جیاوازەکانی ناوچەکە، لەنێویاندا دەوڵەتی ئیسلامی. لە دوو بۆری پێکهاتبوو، بە توانای تابلۆی ناوی 1.6 ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا بە یەکەوە (1.1 ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا بۆ بۆرییەکەی تیرەکەی 46 ئینج، و 0.5 ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا بۆ بۆرییەکەی 40 ئینج). تەنها دوای داخستنی بوو کە حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق سەرپەرشتی دروستکردنی بۆرییەکی نوێی تاکە لایەنی کرد، لە کێڵگەی تەق تەقەوە بەڕێگەی خورماڵەوە، کە دەچێتە ناو بۆری کەرکوک-جەیهان لە شارۆچکەی سنووری فیشخابور. سەرچاوەی نەوتی عێراق لە کۆتاییدا دەڵێت: "بە بڕینی کورد لە بۆرییە نوێیەکە و داخستنی بۆرییەکەی خۆی، یاسای نوێی نەوت دەتوانێت بەرەو پێشەوە بچێت، کەرتی نەوتی وڵات وەک ئەوەی لە سەرەتادا مەبەست بوو، یەکبخات". سەرچاوە: پێگەی ئۆیڵ پرایس نیوز

(دره‌و):  ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم، موچه‌ی فه‌رمانبه‌ران و سازدانی هه‌ڵبژاردن له‌ كوردستان و دۆخی هه‌رێم له‌ عێراقدا له‌ پرسه‌ سه‌ره‌كییه‌كانی گفتوگۆی نێوان سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق و سه‌رۆكی ئه‌مریكا بووه‌، بایدن و سودانی خواستی خۆیان بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم ده‌ربڕیوه‌.  محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له‌ كۆشكی سپی له‌گه‌ڵ جۆ بایدن سه‌رۆكی ئه‌مریكا كۆبووه‌وه‌، ته‌وه‌رێكی ئه‌م كۆبونه‌وه‌یه‌ پرسی وزه‌ بوو. به‌گوێره‌ی راگه‌یه‌ندراوی هاوبه‌شی كۆبونه‌وه‌كه‌، سه‌رۆكی ئه‌مریكا ستایشی ئه‌و پێشكه‌وتنه‌ی كردووه‌ كه‌ عێراق له‌ بواری خۆبژێوی كه‌رتی وزه‌دا به‌ده‌ستی هێناوه‌، له‌گه‌ڵ سودانی باسیان له‌ ده‌رفه‌ته‌كانی ئاینده‌ كردووه‌ له‌پێناو هاوكاری دووقۆڵی بۆ گه‌یشتن خۆبژێوی تاوه‌كو ساڵی 2030، ئه‌مه‌ش به‌ هاوكاری كۆمپانیا ئه‌مریكییه‌كان.  سه‌رۆكی ئه‌مریكا جه‌ختی له‌سه‌ر به‌رده‌وامی پاڵیشتی واشنتۆن كردووه‌ بۆ هه‌وڵه‌كانی عێراق له‌ بواری نۆێكردنه‌وه‌ی كه‌رتی وزه‌و كه‌مكردنه‌وه‌ی ده‌ردانی غازی میسان و باشكردنی ته‌ندروستی گشتیی و فه‌راهه‌مكردنی كاره‌با به‌شێوه‌یه‌كی باشتر بۆ گه‌لی عێراق هه‌روه‌ها ته‌واوكردنی پرۆژه‌ی به‌ستنه‌وه‌ی تۆڕی كاره‌بای عێراق به‌ وڵاتانی دراوسێوه‌، به‌تایبه‌تیش ئوردن و وڵاتانی هاریكاری كه‌نداو.  بایدن و سودانی له‌ باره‌ی پلانی ئاینده‌ بۆ گه‌شه‌پێدانی سه‌رچاوه‌كانی عێراق و گه‌ره‌نتیكردنی ئه‌وه‌ی هه‌موو عێراقییه‌كان سودمه‌ند ده‌بن له‌ سه‌رچاوه‌ سروشتییه‌كانی وڵاته‌كه‌یان به‌وشێوه‌یه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌ستوری عێراقدا گونجاوه‌، گفتوگۆیان كردووه‌.  سودانی و بایدن جه‌ختیان له‌سه‌ر بایه‌خی گه‌ره‌نتی گه‌یشتنی نه‌وتی عێراق بۆ بازاڕه‌كانی جیهان كردووه، هه‌ردووكیان خواستی خۆیان بۆ كردنه‌وه‌ی بۆری نێوان عێراق و توركیا نیشانداوه‌‌ (به‌هۆی داخستنی ئه‌م بۆرییه‌وه‌‌ له‌ 25ی ئازاری 2023وه‌ هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان بۆ توركیا راوه‌ستاوه‌و ئه‌مه‌ش نیگه‌رانی كۆمپانیا بیانییه‌كانی كه‌رتی نه‌وتی هه‌رێمی لێكه‌وته‌وه‌، به‌ر له‌ سه‌ردانی سودانی بۆ واشنتۆن، كۆمپانیاكان نامه‌یه‌كی ناڕه‌زایه‌تییان ئاڕاسته‌ی كۆنگرێسی ئه‌مریكا كرد‌).  له‌باره‌ی هه‌رێمی كوردستانه‌وه‌، سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق و سه‌رۆكی ئه‌مریكا سه‌باره‌ت به‌ تێڕوانینی هاوبه‌شی خۆیان گفتوگۆیان كردووه‌، جه‌ختیان كردووه‌ "هه‌رێمی كوردستان به‌شێكی دانه‌بڕاوی خۆشگوزه‌رانی و سه‌قامگیری هه‌مه‌لایه‌نه‌ی عێراقه‌".  بایدن ستایشی هه‌وڵه‌كانی هه‌ردوو سه‌رۆك وه‌زیرانی فیدراڵ و هه‌رێمی كوردستانی كردووه‌ بۆ گه‌یشتن به‌ چاره‌سه‌ری سه‌رجه‌م كێشه‌ هه‌ڵپه‌سێردراوه‌كان، له‌وانه‌ش رێوشوێنه‌كانی ئێستا بۆ پێدانی موچه‌ی دوو مانگی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی كوردستان. سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراقی هانداوه‌ بۆ به‌رده‌وامیدان به‌م هه‌نگاوانه‌.  سه‌رۆكی ئه‌مریكا پشتیوانی بۆ چه‌سپاندنی دیموكراتیه‌ت له‌ عێراق راگه‌یاندوه‌، له‌و چوارچێوه‌یه‌دا سازدانی هه‌ڵبژاردنێكی ئازادو دادپه‌روه‌رانه‌و شه‌فاف له‌ هه‌رێمی كوردستان.