شیكاری: درەو   🔻 بەپێی نوسراوەكەی وەزارەتی دارایی عێراق پاڵپشت بە ڕاپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی: 🔹 كۆی داهاتی نەوتی هەرێم لە ساڵی (2023 - 2024) زیاتر لە (9 ترلیۆن و 415 ملیار 18 ملیۆن) دینار بووە، بە ڕێژەی (47%) ی كۆی داهات. 🔹 كۆی داهاتی نانەوتی هەرێم لە ساڵی (2023 - 2025) زیاتر لە (10 ترلیۆن و 522 ملیار 690 ملیۆن) دینار بووە، بە ڕێژەی (53%) ی كۆی داهات. 🔹 كۆی داهاتی نەوتی و نانەوتی هەرێم نزیكەی (19 ترلیۆن و 938 ملیار) دینار بووە، بڕی (598 ملیار و 515 ملیۆن و 137 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (3%) گەڕیندراوەتەوە بۆ حكومەتی فیدڕاڵی و زۆرتر لە (19 ترلیۆن و 339 ملیار و 193 ملیۆن) دیناری لای حكومەتی هەرێم ماوەتەوە. داهاتی نەوتی و نانەوتی هەرێم لە ماوەی (2023 - 2025) ڕۆژی (28/5/2025) وەزارەتی دارایی عێراق بە نوسراوی ژمارە (14502) لە (28/5/2025) نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان/ لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، تایبەت بە موچەی موچەخۆرانی هەرێم بۆ مانگی ئایاری 2025 ئاگادار كردووە، كە هەرێمی كوردستان تەجاوزی پشكی (12.7%)ی خۆی كردووە كە بە (13.547) ترلیۆن دینار دەخەمڵیندرێت لە كۆی خەرجی فعلی بە پێی ماددەكانی یاسای بودجەی ئیتحادی ژمارە (13)ی ساڵانی (2023/2024/2025)، بۆیە بەپێی بڕیاری دادگای باڵای ئیتحادی ژمارە (4/ئیتحادی/2025/203)، وەزارەتی دارایی بەپێی یاسا ناتوانێت بەردەوام بێت بە خەرجكردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم، سەرەڕای ئەوەی حكومەتی هەرێم هەڵنەساوە بە تەوتین كردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم، بەپێی نوسراوەكەی وەزارەتی دارایی عێراق كە پشتی بە ڕاپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی بەستووە، داهاتی نەوتی و نانەوتی هەرێمی لە ماوەی (2023 - 2025) بەم جۆرە خستووەتەڕوو كە لە خشتەكەو تەوەرەكانی دواتردا ڕونكراوەتەوە. خشتە 1.    داهاتی نەوتی هەرێم (2023 - 2024) نوسراوەكەی وەزارەتی دارایی عێراق ئاماژەی بە داهاتی نەوتی هەرێم بۆ ساڵی (2025) نەكردووە، بەڵام بۆ ساڵانی (2023 - 2024) بە بڕی (9 ترلیۆن و 415 ملیار و 18 ملیۆن و 245 هەزار) دینار خەمڵاندراوە، بە جۆرێك لە ساڵی (2023) داهاتی نەوتی هەرێم بڕی (4 ترلیۆن و 708 ملیار و 587 ملیۆن و 855 هەزار) دینار بووە، لە ساڵی (2024) بڕی (4 ترلیۆن و 706 ملیار و 430 ملیۆن و 390 هەزار) دینار بووە، وەك لە چارتی ژمارە (1)دا هاتووە. چارتی ژمارە (1) 2.    داهاتی نانەوتی هەرێم (2023 - 2025) نوسراوەكەی وەزارەتی دارایی عێراق ئاماژەی بە داهاتی نانەوتی هەرێم بۆ ساڵانی (2023 - 2025) كردووەو بە بڕی (10 ترلیۆن و 522 ملیار و 690 ملیۆن و 367 هەزار) دیناری خەمڵاندووە، بە جۆرێك لە ساڵی (2023) داهاتی نانەوتی هەرێم بڕی (4 ترلیۆن و 656 ملیار و 554 ملیۆن و 483 هەزار) دینار بووە، لە ساڵی (2024) بڕی (4 ترلیۆن و 700 ملیار و 9 ملیۆن و 926 هەزار) دینار بووە، لە ساڵی (2025) بڕی (ترلیۆنێك و 166 ملیار و 125 ملیۆن و 957 هەزار) دینار بووە، وەك لە چارتی ژمارە (2)دا هاتووە. چارتی ژمارە (2) 3.    داهاتی نەوتی و نانەوتی هەرێم (2023 - 2025) نوسراوەكەی وەزارەتی دارایی عێراق ئاماژەی بە داهاتی نەوتی و نانەوتی هەرێم بۆ ساڵانی (2023 - 2025) كردووەو بە بڕی (19 ترلیۆن و 937 ملیار و 708 ملیۆن و 613 هەزار) دیناری خەمڵاندووە، بە جۆرێك لە ساڵی (2023) داهاتی نەوتی و نانەوتی هەرێم بڕی (9 ترلیۆن و 365 ملیار و 142 ملیۆن و 338 هەزار) دینار بووە، لە ساڵی (2024) بڕی (9 ترلیۆن و 406 ملیار و 440 ملیۆن و 316 هەزار) دینار بووە، لە ساڵی (2025) بڕی (ترلیۆنێك و 166 ملیار و 125 ملیۆن و 957 هەزار) دینار بووەو ئاماژەی بە داهاتی نەوتی نەكردووە لە ساڵی (2025)دا، وەك لە چارتی ژمارە (3)دا هاتووە. چارتی ژمارە (3) 4.    داهاتی گەڕاوەی هەرێم بۆ حكومەتی فیدراڵ (2024 - 2025) نوسراوەكەی وەزارەتی دارایی عێراق ئاماژەی بەوە كردووە كە هەرێمی كوردستان لە ساڵی (2023) هیچ داهاتێكی خۆی ڕادەستی بەغدا نەكردووە، بەڵام هەرێم بۆ ساڵانی (2024 - 2025) بڕی (598 ملیار و 515 ملیۆن و 137 هەزار) دیناری گەڕاندووەتەوە بۆ حكومەتی فیدراڵ كە ئەمەش تەنها (3%)ی ئەو داهاتەیە كە حكومەتی هەرێم لە ماوەی (2023 - 2025) لە ڕێگەی داهاتی نەوتی و نانەوتییەوە دەستی كەوتووە، بە جۆرێك لە ساڵی (2024) بڕی (399 ملیار و 168 ملیۆن و 961 هەزار) دینار بووە، لە ساڵی (2025) بڕی (199 ملیار و 346 ملیۆن و 211 هەزار) دیناری گەڕاندووەتەوە بۆ حكومەتی فیدرڵ، وەك لە چارتی ژمارە (4)دا هاتووە. چارتی ژمارە (4) 5.    داهاتی ماوە لای هەرێمی كوردستان (2023 - 2025) نوسراوەكەی وەزارەتی دارایی عێراق ئاماژەی بەوە كردووە، لە ساڵانی (2023 - 2025) لە كۆی ئەو داهاتە نەوتی و نانەوتییەی كۆی كردووەتەوە (97%)ی لاماوەتەوە كە بڕەكەی (19 ترلیۆن و 339 ملیار و 193 ملیۆن و 440 هەزار) دینار بووە، بە جۆرێك لە ساڵی (2023) داهاتی ماوەی هەرێم بڕی (9 ترلیۆن و 365 ملیار و 142 ملیۆن و 338 هەزار) دینار بووە هیچی لێ نەگەڕیندراوەتەوە بۆ حكومەتی فیدراڵ لە ساڵی (2023)دا، لە ساڵی (2024) بڕی (9 ترلیۆن و 7 ملیار و 271 ملیۆن و 355 هەزار) دیناری ماوەتەوە، لە ساڵی (2025) بڕی (966 ملیار و 779 ملیۆن و 766 هەزار) دیناری ماوەتەوە، وەك لە چارتی ژمارە (5)دا هاتووە. چارتی ژمارە (5)      

درەو: نوری مالیكی، سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا هۆشداریدا لە گەیشتنی کاندیدە لاوازەکان بۆ پەرلەمانی داهاتوو، تا ئەنجومەنی نوێنەران لەم دۆخەی ئێستادا نەمێنێتەوە، كە جێی بەزەییە. دەشڵێت: ئەو پارە زۆرەی ئەمڕۆ دەیبینێت، هەر گیز لە هەڵبژاردنەکانی پێشوودا نەیبینیوەو، وڵاتێک دەناسێت کە دەیەوێت (100) کورسی بکڕێت و بۆ هەر پەرلەمانتارێك یەک ملیۆن دۆلار دەدات. مالیكی، لە میانی چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی حزبەكەی (ئافاق) وتی:  ئومێدم بە هاوڵاتیانە کە دەنگەکانیان بە (٥٠) یان (١٠٠) دۆلار نەفرۆشن، هیوادارم خاوەن لیستەکان خۆیان لەم شێوازەی جەمسەرگیرییە بەدوور بگرن، چونکە بەو کارە تاکی لاواز دەهێننە ناو پێگەی سەرکردایەتیكردنی میللەتەوە، ئەمە بە شەرع قەدەغەیەو ئەو پارەیەش بە ناڕەوا بە دەستهاتووە. وتیشی: دەمانەوێت ئەوانەی دەگەنە پەرلەمان، لەوە تێبگەن کە ئەنجومەنی نوێنەران دامەزراوەیەکی چاودێری یاساییە، نەک دامەزراوەیەکی سیاسی جێبەجێکار،  ئەوەش بۆ ئەوەی جارێکی تر پەرلەمان نەگاتە ئەو دۆخەى ئەمڕۆ پێی گەیشتووەو جێى بەزییە، چونکە ئەوانەی تێیدا خزمەتیان کردووە پێیان وابوو رکابەری دەسەڵاتی جێبەجێکردنن. مالیكی، لە بەشێكی تری قسەكانیدا ئاماژەی بەوەكرد: وڵاتێکی دیاریکراو دەناسم کە پەیوەندی بە هێزێکی سیاسییەوە کردووە و، رێنمایی کردون کە هەر پەرلەمانتارێك بە یەک ملیۆن دۆلار بکڕن،  بە (١٠٠) ملیۆن دۆلار  (١٠٠) پەرلەمانتار بکڕن، بەم کارە ئیرادەی میللەت دەکڕن، هەموو وڵاتێک هەوڵی کۆنترۆڵکردنی پەرلەمان دەدات چونکە گیانی پڕۆسەی سیاسییە. جەختیشكرد لەوەی، هەڵبژاردنی داهاتوو بە پارە كۆنتڕۆڵ دەكرێت، کێبڕکێەكەش دارایی دەبێت، کە بە درێژایی هەموو هەڵبژاردنەکانی پێشووهەرگیز شاهیدی ئەوە نەبووین پارەیەکی وەها گەورە بۆ کاندیدەکان دابین بکرێت، لەوانەیە ئەم پارەیە لە گەندەڵی یان پارەی دەرەکی بێت. باسى لەوەشكرد: ئیرادەی ئەوانەی نایانەوێت یاسای هەڵبژاردن بگۆڕێت،  یەكیگرت لەگەڵ ئیرادەی ئەوانەی نایانەوێت یاسای حەشدی شەعبی پەسەند بكرێت، ئەنجامەکەی پەکخستنی دانیشتنەکانی پەرلەمان بوو، بە ئاشکرا بایکۆتی دانیشتنەکانیان کرد، نەدەبوو ئیدارەی پەرلەمان ملکەچی ئەم فشارە بێت، چونکە بەرژەوەندی گشتی پێسپێردراوە، سەرۆکایەتی پەرلەمان بەرپرسیارێتی پەککەوتنەکەی لە ئەستۆیە، لەگەڵ ئەو هێزە سیاسییانەی کە بەرپرسن لە شكاندنی نیسابی یاسایی.

  درەو: كەناڵی "فۆكس نیوز"ی ئەمریكی، نامەی دوو كۆنگرێسمانی كۆمارییەكانی بڵاوكردووەتەوە، كە تیایدا داوا لە مارکۆ ڕوبیۆ، وەزیری دەرەوە دەکەن، سزا بەسەر عێراقدا بسەپێنێت، بەهۆی ملكەچبونی تەواوەتی بۆ ئێران، لە چوارچێوەی سیاسەتی سەپاندنی زۆرترین فشاری ئەمریکا بەرامبەر بە تاران. جۆ ویڵسن و گرێگ ستیوب، لە نامەکەیاندا بۆ وەزیری دەرەوە و راوێژکاری بە وەكالەتی ئاسایشی نیشتمانی، نوسیویانە: لە سەرەتای شەڕی عێراقەوە، زیاتر لە چوار هەزار و 400 سەربازی ئەمریکی گیانی خۆیان بەخت کردووە، بەڵام عێراق ئەمڕۆ هیچ نیە جگە لە بوکەڵەیەک بەدەستی تارانەوە. لە نامەکەدا، لۆمەی ئیدارەی ئۆباما کراوە ، باس لەوە کراوە باراک ئۆباما سەرۆکی پێشوتری ئەمریكا و، برێت مەکگۆرکی نێردراوی بۆ عێراق، پشتیوانی نوری مالیکی، سەرۆک وەزیرانی عێراقیان كردووە، کە هەڵمەتە سەركوتكارییە دڕندانەكانی، بووە هۆی سەرهەڵدانی دەوڵەتی ئیسلامی. لە نامەکەدا ئەوەش هاتووە، ئیدارەی ئۆباما هەڵەکانی زیاتر کرد، كاتێك پشتی بە میلیشیاکانی سەر بە ئێران بەست بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش، ئاكامەكانی ئەو بڕیارە شکستخواردووەش هیچ گومانێكی تێدانیە، سەرەنجام هێزە پاڵپشتیكراوەكانی ئێران بوونە خاوەنی دەسەڵاتی رەها بەسەر حکومەت و هێزە ئەمنییەکانی عێراقەوە. ئیدارەی ترەمپ، کۆتایی بەو لێخۆشبونانە هێنا کە رێگەی بە عێراق دەدا کارەبای لە ئێران بکڕێت، لە چوارچێوەی هەڵمەتی زۆرترین فشار. راشیانگەیاندووە: لە ساڵی (2015)وە ئەمەریکا بڕی یەک ملیار و (250)ملیۆن دۆلاری وەک هاوكاری سەربازی دەرەکی پێشکەش بە هێزە عێراقییەکان کردووە، وێڕای ملیارەها دۆلاری دیکە بۆ وەزارەتی ناوخۆ و وەزارەتی بەرگری. کاریگەری هەژمونی ئێران لەسەر عێراق بە تەواوی دەرکەوت، کاتێک عێراق فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ سەرۆک دۆناڵد ترەمپ دەرکرد لە ساڵی  (٢٠٢١)، بەتۆمەتی کوشتنی قاسم سولەیمانی، تەنانەت لە کاتێکدا  كە (٢٥٠٠) سەربازی ئەمریکی لەسەر زەوی لە عێراقدا بوون و هاوبەشن لەگەڵ هێزە ناوخۆییەکان و روبەڕوبونەوەی داعش. ئەو دوو كۆنگرێسمانە داوایان کردووە، هێزەکانی حەشدی شەعبی، کە گروپێکی نیمچە سەربازییەو لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەکرێن و لە عێراق كاردەكەن،  وەک گروپێكی تیرۆریستی بیانی بناسرێن و، سزا بخرێتە سەر بانکە حكومیەكانی عێراق، کە لە ڕووی داراییەوە پاڵپشتی ئێران دەکەن، هاوكات سزاش بخرێته سەر ئەو کەسایەتیه سیاسییه عێراقیانەی که ئاسانكاری بۆ بەهێزبونی هەژمونی ئێران دەكەن. داواشیان كردووە بەپەلە هەنگاو بنێن بۆ گرتنەبەری دەستبەجێی ئەم سیاسەتە پێویستانە و، زامنكردنی بەكارنەهێنانی سەرچاوەکانی ئەمریکا لە ئێستا بەدواوە، بۆ کۆنترۆڵکردنی عێراق لەلایەن ئێرانەوە.    

(درەو): لەسەر گرێبەستەكانی مەسرور بارزانی لە ئەمریكا، وەزارەتی نەوتی عێراق؛ هەرێمی كوردستان دەداتە دادگا. ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) لەزاری سێ سەرچاوەوە ئاشكرایكرد، وەزارەتی نەوتی عێراق سكاڵایەكی یاسایی لەسەر حكومەتی هەرێمی كوردستان بەرزكردوەتەوە سەبارەت بە ئەو گرێبەستانەی نەوت و غاز كە لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان ئیمزای كردووە.  سەرچاوەكان باسیان لەوەكردووە، ئەم ئاڵنگارییە یاساییە نوێترین بەربەستە كە روبەڕووی هەوڵەكانی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان دەبیتەوە لەرێگەی بۆری عێراق- توركیاوە، كە لە 25ی ئازاری 2023وە راگیراوەو سەرباری فشارەكانی ئیدارەی سەرۆكی ئەمریكا دۆناڵد ترەمپ هیشتا دەستی پێنەكردوەتەوە.   هەفتەی رابردوو، لەچوارچێوەی سەردانەكەیدا بۆ ئەمریكا، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان گرێبەستی لەگەڵ هەردوو کۆمپانیای ئەمەریکی HKN و WesternZagrosئیمزاكرد بۆ بۆ كێڵگەكانی (میران)و (تۆپخانەو كوردەمیر).   ئەم گرێبەستانە هەرزوو ناڕەزایەتیی وەزارەتی نەوتی عێراقی بەدوای خۆیدا هێنا، رۆژی 20ی ئەم مانگە وەزارەتی نەوت رایگەیاند" ئەم ڕێکارانە پێشێلکردنی ئەو بڕیارانەیە کە لەلایەن دادگای پێداچوونەوەی فیدراڵییەوە دەرچوون، کە ئاماژەی بە نایاساییبوونی ئەو گرێبەستانە کردووە لەدوای دەرچوونی بڕیاری دادگای فیدراڵی ژمارە (59/ فیدراڵی 2012و یەكخراوەكەی 110/ فیدراڵی 2019) ئیمزا كراون".  وەزارەت نەوت ئاماژە بەوە كردبوو" سەرەڕای پێویستیی عێراق بۆ زۆركردنی وەبەرهێنانی غازو دابینکردنی خواستی ناوخۆیی بۆ وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا، ئەو رێوشوێنانەی حکومەتی هەرێم گرتوویەتیەبەر، پێشێلکارییەکی ئاشکرای یاسای عێراقەو سامانی نەوت هی هەموو عێراقییەکانەو هەر وەبەرهێنانێک لەم سامانەدا دەبێت لە ڕێگەی حکومەتی فیدراڵیەوە ئەنجام بدرێت. بەم پێیە وەزارەت بە پشتبەستن بە دەستوری عێراق و بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی پووچەڵبوونەوەی ئەو گرێبەستانە دووپاتدەکاتەوە". هێندەی نەخایاندو هەر لە رۆژی 20ی ئەم مانگەدا، وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم وەڵامی وەزارەتی نەوتی فیدراڵی دایەوەو رایگەیاند" حکومەتی هەرێمی کوردستان لە کاتێکدا جەخت لە هەموو ماف و دەسەڵاتە دەستورییەکانی خۆی دەکاتەوە وەک قەوارەیەکی فیدراڵی لە چوارچێوەی دەستوری هەمیشەیی عێراق کە بە ڕوونی ماف و تایبەتمەندییەکانی هەرێمی کوردستانی دەستنیشانکردووە، لە هەمانکاتدا دووپاتی دەکەینەوە کە ئەو دوو ڕێککەوتننامەیەی وەزارەتەکەمان لەگەڵ هەردوو کۆمپانیای ئەمەریکی HKN و WesternZagrosکردوویەتی، ڕێککەوتننامەو گرێبەستی نوێ نین بەڵکو پێش چەندین ساڵە هەن و دادگاکانی عێراقیش دانی بە یاسایی و ڕەواییان دا ناوەو هیچ کێشەیەکی یاساییان نییە و تەنیا کۆمپانیای ئەنجامدەری گرێبەستەکان گۆڕاون لە چوارچێوەی ڕێکارە یاسایی وگرێبەستییەکانی هاتوو لە ڕێکەوتننامەکان و هەردوو کۆمپانیا ئەمەریکییەکەش، چەندین ساڵە پەرە بە وەبەرهێنان دەدەن لە بواری نەوت وگاز و لە بەرهەمهێنەرە سەرەکییەکانی نەوتی هەرێمی کوردستانن و وەبەرهێنەری نوێ نین.  ئامانج لەو ڕێککەوتننامە و  گرێبەستانەش، پڕکردنەوەی پێداویستی ناوخۆییە لە ڕێگای زیادکردنی بەرهەمی گازی سروشتیی بۆ دابینکردنی سووتەمەنی وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا بە ئامانجی پێشکەشکردنی خزمەتگوزاریی کارەبای بەردەوام بۆ هەموو ناوچەکانی عێراق .  سەرباری ئەمەش، هێشتا حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق جەخت لەوە دەكاتەوە كە هەرێمی كوردستان مافی ئەوەی نییە گرێبەستی نەوتیی ئیمزا بكات، ئەمە لەكاتێكدایە كە هێشتا یاسای نەوت و غاز لە عێراق دەرنەچووە، كە دەبوو ساڵی 2005و دوای پەسەندكردنی دەستوریی هەمیشەیی عێراق ئەم یاسایە دەربچوێندرایەو تێیدا دەسەڵاتی هەرێم و حكومەتی فیدراڵ بەسەر سامانی نەوت و غازدا یەكلابكرایەتەوە.   

د. یاسین تەها- پسپۆڕ لە مێژووی ئاینزا ئیسلامییەکان و شارەزا لە کاروباری عێراق لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا بڕیارێكی فەرمی دەزگای "ئاسایشی نیشتمانی عێراق" دژ بە ڕەوتی " سەلەفیی  مەدخەلی" ئاشكرا كرا. بڕیارە ئەمنییەكەی كە گشتاندنی بۆ كراوە "بزووتنەوەی مەدخەلی" وەك ڕەوتێكی "زۆر مەترسیدار لەسەر ئاسایشی كۆمەڵگا" لە عێراقدا دەناسێنێت، ئەمەش كاردانەوەی "سەلەفییە مەدخەلییەكان" و هەندێك لایەنی دیكەی سیاسی سوننەی بەدوای خۆیدا هێناوە و بووەتە جێگەی مشتومڕ. ئەم شرۆڤەیەی بەردەست لەسەر پاشخان و وردەكاری و لێكەوتەكانی ئەم بڕیارە هەڵوێستە دەكات.   بڕیارەكەی ئاسایشی نیشتمانی بەپێی نووسراوێكی فەرمی كە لە 27ی نیسانی 2025 دا دەرچووە، دەزگای ڕاوێژكاریی ئاسایشی نەتەوەیی عێراق، لە ڕێگای "لیژنەی بەرەنگاربوونەوەی توندڕەوی توند"ـەوە، فەرمانیكردووە بە ڕووبەڕووبوونەوەی "بزووتنەوەی مەدخەلی"، بەو پێیەی ڕەوتێكی "زۆر مەترسیدارە لەسەر ئاشتەوایی كۆمەڵگە" بەپێی نووسراوەكە. ئەم دامەزراوە ئەمنییەی عێراق كە تایبەتە بە ئاسایشی كۆمەڵگایی گشتیگر، بۆ بڕیارەكەی دژی "سەلەفییە مەدخەلییەكان" پاساوی بە ڕاسپاردەی دەزگا ئەمنییە پەیوەندیدارەكان هێناوەتەوە، باسی لەوەشكردووە فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عێراق (محەمەد شیاع سوودانی) لەسەر بڕیاری بەرەنگاربوونەوەكە ڕازی بووە، ئەمەش لە میانەی كۆبوونەوە لەگەڵ نوێنەرانی پارێزگاكانی: كەركوك، نەینەوا، دیالە، ئەنبار، سەلاحەدین لەگەڵ دەزگا ئەمنی و هەواڵگرییەكانی وەزارەتەكانی ناوخۆ و بەرگری. بەم پێیەش بڕیاری ڕووبەڕووبوونەوەی مەدخەلییەكان لەسەر ئاستی حكومەت و دەزگا ئەمنییەكانی دەوڵەت دەركراوە، بازنەی بە ئامانجگیراویش جوگرافیا سوننە نشینەكەی ناوەڕاست و باكووری عێراقە كە گۆڕەپانی كاری ئەم ڕەوتە ئایینییە سوننەیە بەبێ ئەوەی هیچ ئاماژەیەك بە هەرێمی كوردستان بكرێت كە یەكێكە لە گۆڕەپانەكانی كاروچالاكی بانگەوازی سەلەفی و لە نێویشیاندا "ڕەوتی مەدخەلی".     بزوتنەوەی مەدخەلی چییە؟ بڕیارە ئەمنییەكەی عێراق "بزوتنەوەی مەدخەلی" بەكارهێناوە بەبێ ئاماژەكردن بە بنكە بنەڕەتییەكە كە ڕەوتی سەلەفییە، ئەم زاراوەیەش (مەدخەلی) ساڵانێكە وەك ناوی ڕەوتێكی بەرفراوانی سەلەفی بەكاردەهێنرێت بۆ جیاكردنەوە لە ڕەوتی سەلەفی كلاسیك و تەقلیدی سعودی یان سەلەفیەتی ئیسلامی گشتی. مەدخەلییەكان بازنەی لایەنگری تێگەیشتن و بۆچوونەكانی شەرعزان و فەرموودەناسی سعودی "ڕەبیع بن هادی ئەلمەدخەلی"ن، بەڵام ئەوانەی ئەمەیان پێدەگوترێت زیاتر خۆیان بە "سەلەفی مەدینە" یان هەر تەنیا "قوتابخانەی سەلەفی" دەناسێنن و ئەو ناوزەدكردنەیان بەناوی مامۆستاكەیان ڕەتدەكەنەوە و بە تانە و تەشەری دەزانن. ڕەوتی مەدخەلی، لقێكی نوێكراوەیە لە ڕەوتی سەلەفی سعودی بە ڕیشە نەجدی كە لە سەدەی 18 سەریهەڵداوە، سەرنمای ئەم ڕەوتە " ڕەبیع مەدخەلی" (93 ساڵ) خۆی خەڵكی شاری جازانی باشووری سعودیەیە لە باشوور، هەڵگری بڕوانامەی دكتۆرایە لەزانستی فەرموودەناسی، لەزانكۆی ئیسلامی شاری مەدینە یەكێك بووە لەخوێندكارە دەركەوتووەكانی شێخ "محمد بن ئەمان ئەلجامی" بەرەگەز ئەسیوبی (1931_ 1996)، هەر ئەمیش بناغەدانەری ڕەوتەكەیە و بەم هۆیەشەوە جارجار پێیان دەوترێت "سەلەفیەتی جامی" یان " مەدخەلییە جامییەكان". هەریەك لە "محەمەد جامی" و "ڕەبیع مەدخەلی" خوێندكاریشی، بە ڕەخنە توندەكانیان لە نەیارەكانیان دەناسرێنەوە، هەردووكیشیان لەتان و پۆی گشتیدا وەك هەر بانگخوازێكیتری سەلەفی كار بۆ ساغكردنەوە و پەرەپێدانی ئەو تەرزە ئیسلامەتییە دەكەن كە ڕاستەوخۆ بە دەقەكانی قورئان و فەرموودەوە پەیوەستە؛ بەتێگەیشتنی پێشینە یەكەمەكانی ئیسلام كە پابەندییە بە واتا ڕواڵەتییەكانی دەقەكانی قورئان و فەرموودە، ئەمەش بەشێكی دانەبڕاو و یەكێك لە دەرهاویشتەكانی ڕەوتی سەلەفیی "محەمەد عەبدولوەهاب"ـە (مردن: 1792ز)، كە ئەویش لە تان و پۆدا دەچێتەوە سەر میرات و كولتووری شەرعزانی ناوداری شام "ئیبن تەیمیە"، لەگەڵ فەتوا عەقیدەییەكانی، "ئیمام ئەحمەدی كوڕی حەنبەل" كە سەر مەزهەبی چوارەمی سوننەیە، بەبێ ئەوەی لە شەرعزانی و فقیهدا خۆیان بە ئایینزاكەیەوە ببەستنەوە.   سەلەفییە مەدخەلییەكان لەبەرەنگارییەكی تونددان لەگەڵ گروپە ئیسلامییە "حەرەكی" و "جیهادی" و تەنانەت مەدەنییەكانییەكانیش، لە ئەدەبیاتی ئەواندا ئەو حیزبە ئیسلامییانە "سەرچاوەی بە حیزب حیزبكردنی ئیسلامن و پەرتكردنینی"، لەگەڵ شیعەكانیش بەریەككەوتنیان زۆرە و لەمەشدا بەركەوتنە مێژوییەكەی سعودیە و ئێرانی پاش 1979 كاریگەریی هەیە، لەكێشمەكێشی قووڵیشدان لەگەڵ سۆفی و دەروێشەكان و تەریقەتەكان وەك "سەرچاوەی شیرك و بیدعەو خورافیات" تەماشا دەكەن. بەهۆی ئەوەشی ڕەوتی مەدخەلی، لەسەر هەمان دەستوری قوتابخانەی سەلەفی بەتەواوی خۆیان نابەستنەوە بە چوار ئایینزا فیقهییە بەربڵاوەكەی سوننە (ئەبو حەنیفە، مالیك، شافیعی، ئەحمەد)، لەزۆر جێگا  تووشی بەریەككەوتن و مشتومڕ دەبن و لە پەنا دژە حیزبی بووندا دژە مەزهەبگەراییشن و پەیڕەوی لە دەقەكان دەكەن، لە كاتێكدا لە زۆر جێگەی جیهانی ئیسلامیدا تەقلید بە پێویست دەزانرێت بۆ ئایینداری، یان لەپەرستشدا پەیوەستن بەنێوانگرەوە بۆ گەیاندنی نزاو رازو نیازی خۆیان بەخودا.   مێژووی سەرهەڵدان: بە پێی پێدراوە بەردەستەكان، مێژووی دەركەوتن و بڵاوبوونەوەی بۆچوونەكانی "جامی"  و خوێندكارەكەی كە "مەدخەلی" یە دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای ساڵانی نەوەدەكان و شەڕی ئازادكردنی كوەیت (گەردەلولی بیابان). لەو دەمەدا زانای ئایینی ناسراو (ابن باز) و زانا ئایینییەكانی دیكەی ئەندام لە "دەستەی گەورە زانایانی سعودی" (العثیمین بە نموونە)، ڕێگایاندا بە پشتبەستن بەسوپای ئەمەریكا بۆ بەرەنگاربونەوەی ڕژێمی سەدام، پاساوی شەرعییان لە شێوەی فەتوادا لە نێو سەرچاوەكانی كولتووری ئیسلامیدا بۆ هێنایەوە (11/ 9/ 1990). بەرامبەر بەمەش هەندێك لەكەسەیاتی و بانگخوازە سەلەفییەكانی دیكەی سعودیە و دەرەوەی ئەو وڵاتەش، هاوپەیمانیكردنی ئەمەریكا و میوانداریكردنی سوپاكەیان لە سعودیە (بلاد الحرمین)، بەحەرام و قەدەغەشكاندن لەقەڵەمدا (ئەلبانی و حەوالی بە نموونە)، لای خۆشییانەوە "جامی" و "مەدخەلی"، هەڵمەتێكیان بەڕێوەدەبرد بۆ بەرگرییكردن لە هەڵوێستی زانا ئاینییەكانی "دەستەی گەورە زانایان" ی سعودی، لەهەمان كاتیشدا بەگژ ئەوانەدا چوونەوە كە لەگەڵ فەتواكەدا نەبوون. "مەدخەلی" لە مبارەیەوە كتێبێكی نووسیوە بۆ بەرگریكردن لە فەتواكە و پاساو هێنانەوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی بەعسی سەدام بە هەر ڕێگایەك بووە لە سۆنگەی ئەوەی حیزبێكی بێباوەڕ و دژە ئیسلامە، ئەمەش بەشێكبوو لە دەرهاویشتەكانی داگیركردنی گوەیت و ئەگەرنا لە ساڵانی هەشتاكاندا سعودییەكان لە بەرەی عێراقدا بوون دژی ئێران لە جەنگی هەشت ساڵە. لەسەر ئەم هەڵوێست و بەرگریكردنەش "مەدخەلی" و بازنەكەی چواردەوری لەلایەن دەسەڵاتدارانی سعودیەوە ستایش و پاداشتكران و لە زانكۆ ئیسلامییەكان و  مزگەوتەكاندا ئەو بۆشاییانەیان پێ پڕكرایەوە، كە بەهۆی زیندانیكردن و دورخستنەوە و پەراوێزخستنی ڕەوتە ئایینییە سەلەفییە حەرەكی و ناڕازییەكانەوە دروستبوو، بەم هۆیەشەوە جامی و مەدخەلییەكان توانیان باڵ بەسەر زۆر لە دامەزراوە ئاینییەكانی سعودیەدا بكێشن.   شێوازی كاری مەدخەلییەكان: هەرچەندە مەدخەلییەكان لە سایەی گەورە زانا سەلەفییە ناسراوەكانی سعودیەدا كاریانكردووە و لە قوتابخانەی ئەوانەوە دەركەوتوون (ئیبن باز و عوسەیمین بە نموونە)، بەڵام لەمیكانیزمی بەرەنگاربوونەوە و شێوازی كاردا تایبەتمەندی خۆیان هەیە، بەوە ناسراون كە ڕووشكێنن لە ڕەخنەگرتنی ئایینی، لە هەڵسەنگاندنی كەسایەتی و گروپەكانیشدا بڕێك جەخت لە زەقكردنەوەی ڕەخنەكان دەكەنەوە و كەمتر بە لای باسكردنی لایەنی باشەی ڕەخنەلێگیراوەكاندا دەچن، لەم كایەشدا "مەدخەلی" وەك پێشەوای "الجرح والتعدیل" ئاماژەی بۆ دەكرێت و هەر لە ناو سەلەفییەكانیشدا هەن پێیانوایە زیادەڕۆیی دەكەن لە ڕەخنەگرتن و دەرخستنی لایەنە نەرێنییەكانی كارەكتەرە ئایینییەكان و ئەمەش وەك مۆركێكی سەرەكی ئەوان ئاماژەی پێدەكرێت. لە بیری سیاسیدا سەلەفییە جامی و مەدخەلییەكان بەوە تۆمەتبار دەكرێن كە ڕەوتی هاندەری گوێڕایەڵیكردنی دەسەڵاتەكانن لە ڕێگەی وابەستەیی كتومت بە چەمكی "ولي الأمر" كە لە قورئاندا هاتووە، ئەمەش بەسەر حوكمڕانە زاڵبووەكانی جیهانی ئیسلامیدا جێبەجێدەكەن بەبێ هەڵوێستە لەسەر كارنامەیان، لەم سۆنگەیەشەوە ئەم ڕەوتە وەك سەلەفییەكانی دیكەی هاوتایان  ڕێگە بە بەرهەڵستیكردنی دەسەڵات و بەرەنگاربوونەوەی نادەن، لەمەشدا لەگەڵ زۆربەی ڕەوتە دێرینەكانی ناو ئاینزای سوننەدا كۆكن، كە تا ڕادەی زۆر یاخیبوون و شۆڕشكردن دژی فرمانڕەوا پەسەند ناكات، بەڵام "ڕەبیع مەدخەلی" تۆمەتباركردنیان بە دۆستایەتی دەسەڵات ڕەتدەكاتەوە و  جەختدەكاتەوە ئەوان لە سنووری توانای خۆیاندا بە دڵ و زمان و پێنووس بەرەنگاری خراپەی فرمانڕەوایان دەبنەوە، هەر شتیشیان نەتوانی؛ ئەوە  بە دڵ نكولی لێدەكەن. ئەوەش ڕەتدەكاتەوە ئەوان پشتگیری هەموو فرمانڕەوایان بكەن و جەخت لەوە دەكاتەوە جێبەجێكاری شەریعەتیان خۆش دەوێت و ڕقیان لە سەرپێچی و شتی خراپی حوكمڕانەكانە. سەلەفییەكان بە گشتی و  جەخت لە دوورەپەرێزی لە سیاسەت دەكەنەوە، لە بری ئەوەش زیاتر جەخت لە چەمكی "پاڵفتەكردنی عەقیدەو پەرستشەكان لە زیادكراوەكان" دەكەنەوە (بیدعە)، هاوكات لەگەڵ ئەمەشدا پێیانوایە خۆ سەرقاڵكردن بەسیاسەتەوە پەیوەندیی ئەوتۆی بەدینەوە نییە. هەر لەبەر ئەمەش زیاتر لە بانگەوازی ئایینیدا چالاكن و بەشداریكردنیان لە كایەی سیاسیدا بەمانا باوەكەی نییە كە خۆ پاڵاوتن و دروستكردنی ئۆرگانی سیاسییە، بەڵام ئەمە بەسەر ئەزموونی كۆمەڵێك لە سەلەفییەكانی میسر (حیزبی نوور) و بەشێك لە سەلەفییەكانی كوەیتدا جێبەجێ نابێت كە بەشداری و رێكخستنی سیاسییان هەیە.   نموونە عێراقییەكەی ڕەوتی مەدخەلی بە پێی كارنامەی ناودارە ئیسلامییە سوننەكان، مێژووی گەیشتنی ڕەوتی سەلەفی نەجدی (سعودی) بە عێراق دەگەڕێتەوە بۆ دوو سەدە بەر لە ئێستا، بەڵام دەشێت ئەمە زیاتر لە ئاستێكی بەرتەسك و لە شێوەی كەسایەتییە ئایینییەكاندا بێت، چونكە بەپێی پێدراوە مێژوییەكان، سەلەفییەكان پاش ئەزموونێكی بچڕ بچڕی چالاكی و كاری بانگخوازیی سەردەمی بەعس، زیاتر لە پاش 2003 لە شێوەی تەوژمێكی ڕێكخراودا لە مزگەوتەكانی پشتێنەی بەغدای پایتەخت و پارێزگا سوننەكان، ئازادانە كەوتوونەتە چالاكی و كاری بانگەوازكردن و دەركەوتن. لە 2007 دا ڕێبەرێكی دیاری ئەم ڕەوتە لە عێراق كە "شێخ محەمەد خوزەیر" كە بە  "ئەبو مەناری عەلەمی" بەناوبانگە، شەڕكردنی دژی سوپای ئەمەریكا حەرامكردووە، چونكە بە گوتەی ئەو: "مەرجەكانی جیهادی تێدا نییە"، هەروەها جەختی لەوە كردووەتەوە كە "گوێڕایەڵیكردنی دەسەڵاتی زاڵبوو لە پێناو دوورخستنەوەی گۆبەن پێویستە"، بەوەش پاساوی هێناوەتەوە بۆ فەتواكەی كە تەقەكردن لە سوپای ئەمەریكا لە شارەكاندا؛ گیانی خەڵكی سڤیل دەخاتە بەر مەترسی. ئەم بۆچوونەی "ئەبو مەنار" كە خەڵكی قەزای عەلەمی سەر بە پارێزگای سەلاحەدینە، دەچێتە چوارچێوەی هەڵكردن لەگەڵ حوكمڕان و ڕەتكردنەوەی میكانیزمی چەكداری بۆ دروستكردنی گۆڕانكاری سیاسی لە كاتی لاوازی. هەروەها ئەم ڕێبەرە سەلەفییە هانی خەڵكی سوننەی داوە كە بچنە ڕیزەكانی سوپا و پۆلیسی عێراق و بایكۆتی سیاسی بشكێنن و بەشداری پرۆسەی سیاسی بكەن، كە لە سایەی دەسەڵاتی ئەمەریكییەكان و شیعە باڵادەستەكاندا كەوتبووە سەرپێ، لەمبارەیەشەوە كتێبێكی بڵاوكردووەتەوە كە بەڵگەی شەرعی بۆ بۆچوونەكەی لەبارەی بەشداریكردن لە جومگەكانی دەوڵەت دەهێنێتەوە (2004) بە ناونیشانی " دحر المثلب على جواز تولية المسلم على المسلم من كافر متغلب"، شێخێكی سعودییش بەناوی "موحسن ئەلعوبەیكان" كە ئەندامی دەستەی گەورە زانایانە، پێشەكی و پشتیوانی بۆ نووسیوە. كورت و پوختیش كتێبەكەی ڕابەرە سەلەفییە عێراقییەكە، جەخت لەوە دەكاتەوە، مامەڵەكردن لەگەڵ فرمانڕەواییكردنی دانراو لەلایەن كافرانەوە (ئەمەریكا) درووستە و دەڵێت "ئەوەم لە پێناو پاراستنی دەوڵەتدا كردووە". لە میانەی جێبەجێكردنی بۆچوونەكانیشیدا  "ئەبو مەناری عەلەمی" خۆی پۆستی لە ئەوقافی سەلاحەدین وەرگرتووە، لە دەمی خۆپیشاندان و مانگرتنی پارێزگا سوننەكانیشدا دژی نوری مالیكی سەرۆكوەزیرانی پێشووتر (2012)، ناڕەزاییەتییەكانی ڕەتكردووەتەوە بەو پێیەی دژی "وەلی ئەمر"ی وڵاتە. بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە ئەم ڕێبەرە سەلەفییە دواتر پەیوەندی لەگەڵ "ڕەبیع مەدخەلی" دا تێكچووە و لە تۆمارێكی دەنگیدا لەلایەن "ڕەبیع مەدخەلی" یەوە بە "ئەهلی فیتنە و گۆبەن" تۆمەتباركراوە، هەروەها هۆشداری ئەوەشی داوە بە سەلەفییەكان كە دوای نەكەون، بەبێ ئەوەی وردەكاری زیاتر لە بارەی لادانەكانی لە ڕەوتەكە بخاتەڕوو لە كاتێكدا كە ناوبراو ساڵانێك نوێنەرایەتی بۆچوونەكانی ڕەوتەكەی مەدخەلی كردووە. "ئەبو مەنار" باس لەوە دەكات سەرەتا لە لایەن "ڕەبیع مەدخەلی" یەوە كراوە بە مەرجەعی سەلەفییەكان لە كاروباری عێراق، بەڵام دواتر بە تۆمەتی ئەوەی شوێنكەوتەی خەڵكی دیكەیە، "رەبیع مەدخەلی" هێرشی كردووەتە سەری. ئەوەشی دەردەكەوێت ناكۆكییەكەی هەردوولا زیاتر كەسێنی و ڕواڵەتییە، لە دوای ئەوەشی كە ڕاگەیەنرا "ئەبو مەنار" سەر بە ڕەوتی سەلەفییەتی تەقلیدی سعودییە و نێوانی لەگەڵ مەدخەلییەكان تێكچووە، پێگەكەی لە ناو مەدخەلییەكاندا لاوازبوو، ئەمەش دەرگای بۆ دەركەوتنی چەند كەسایەتییەكی دیكەی ئایینی كردەوە وەك ڕێبەری سەلەفی یەكێك لەوانەش لە ئێستادا شێخ "سەعد ئەلنایف"ـە لە ئەبوغرێبی پشتێنەی بەغدای پایتەخت.   پاڵنەری بڕیاری قەدەغەكردنی مەدخەلی بەپێی هەندێك زانیاریی بەردەست هۆكاری سەرەكی كەوتنە تەقەی دەزگا ئەمنییەكانی عێراق، لە "سەلەفییە مەدخەلییەكان" سەرباری ڕێبازی كەنارگیریی و خۆگونجاندنیان لەگەڵ ڕەوشی سیاسی و قبوڵكردنی حوكمڕانان، پەیوەندی بە حیساباتی كارەكتەری سیاسی شیعی و لە پشت ئەویشەوە ئەجێندای ئێرانییەوە هەیە. بەپێی پێدراوە بەردەستەكان خواستی شیعەی دەسەڵات ئەوەیە لە ناوچەكانی چالاكی "سەلەفییە مەدخەلییەكان"دا گرووپێكی دیكەی سوننەی سەر بە تەریقەتی قادری؛ چالاكبن و جێگەیان بگرنەوە كە هاوپەیمان و نزیكی شیعەكانن. ئەم گرووپە دەروێشییە بنكەیان پارێزگای ئەنبار و فەلوجەیە و زیاتر لە پاش كەوتنی بەعس (2003) بە شێوەیەكی ڕێكخراو لە ناوچە سوننەكان دەركەوتوون . هەر بەپێی ئاماژە بەردەستەكان ئەم گرووپە دەروێشە كە ساڵانێكە لەگەڵ حەوزەی شیعەدا كاری هاوبەشیان هەیە، خێزانێك بەناوی "ئالوسی" سەروكارییان دەكەن و ئێستا "عەبدولقادر ئالوسی" كەسی یەكەمیانە، ئەنجوومەنێكیشیان بەناوی «مجلس علماء الرباط المحمدي» پێكهێناوە (2015)، بە ئاشكراش پشتیوانی لە گرووپە چەكدارە شیعەكان دەكەن. هەروەها لە گوتاری خۆیاندا دژی "بەنی ئومەیە"ن، ئەمەش بە دڵی شیعەكانی هێڵی ئێرانە و لە ئێستادا لە ڕێگای ڕاوێژكاری ئاسایشی نیشتمانییەوە كە لە دەستی ڕێكخراوی بەدری "هادی عامری" دایە پشتیوانی دەكرێن، بەتایبەت كە ئەم كۆمەڵە دەروێشییە لەگەڵ بە جەژنكردنی غەدیردا كۆكن و لارییان لەوە نییە "ئیمام عەلی" پێش بخەن بەسەر خەلیفەكانی دیكە بە پێچەوانەی باوەڕی سوننەكانەوە. ئەم گرووپە ڕكابەرەی سەلەفییە مەدخەلییەكان (الرباط المحمدي) لە كەناڵی فەرمی دەوڵەت (العراقیة) بەرنامەیەكیان پێدراوە بە ناونیشانی "وأنا من الحسین"، یەكێك لە شێخەكانیشیان كراوەتە ئەندامی ئەنجوومەنی باڵای ئەوقاف و لەگەڵ فەرمانگەی "بەگژاچوونەوەی تیرۆر" ی سەر بە "حەشدی شەعبی" دا پرۆژەی هاوبەشیان هەیە و سەردانی هێزەكانی حەشد دەكەن و ستایشی كارەكانیان دەكەن، نەك هەر ئەوە بەڵكو لە پێشهات و چالاكییەكانی "بەرەی موقاوەمە"ی ئێرانیدا بەیاننامەی و پشتیوانییان هەیە. بەڵام ڕێبەری پێشووی مەدخەلییەكان و كەسایەتی دیاری سەلەفی عێراق، "ئەبو مەناری عەلەمی" ڕایەكی دیكەی هەیە و جەختدەكاتەوە كە بڕیارەكەی حكومەتی عێراق دژی "سەلەفییە میانڕەوەكان" نییە، چونكە "حكومەت عاقڵە و دەزانێت ئەبو مەنار لەگەڵ هێڵی حكومەتدایە". باس لەوەش دەكات حكومەت تەنیا "مەدخەلییەكان" بە ئامانج دەگرێت و لەمەشدا دەشێت زانیاری تایبەتی خۆی هەبێت یان بەهەڵەدا برابێت. باس لەوەش دەكات ئەم ڕەوتەی مەدخەلی "كاری سەرەكییان ڕەخنەگرتن و برینداركردنی خەڵكە و لەوەدا زیادەڕۆییانكردووە". ئەم لێدوانانەش لێكترازانی ئاشكرای سەلەفییەكانی عێراق دەردەخات و ڕەوتی مەدخەلییەكانیان بەرامبەر بڕیارەكەی حكومەت تەنیا دەكاتەوە.     هەڵوێستی مەدخەلی و هێزە سوننەكان   لە پاش دەرچوونی بڕیاری قەدەغەكردنیان، یەكێك لە شێخ و مامۆستا ئایینییە دەركەوتووەكانی "سەلەفی مەدخەلی" بەناوی "سەعد ئەلنایف" كە وتاربێژی مزگەوتی "المصطفی" ی ناوچەی "خان زاری" ی قەزای ئەبو غرێبە لە لێدوانێكدا، جەختی كردەوە: ئەوان نە "جامی" و نە "مەدخەلی"ن، بەڵكو شوێن سوننەت دەكەون و كەسی تر نا. لە ناوچەكانی دەوروبەری بەغدا و لە پارێزگای سەلاحەدینیش بەوە ناسراون دەرچوون لە فرمانی "وەلی ئەمر" ڕەتدەكەنەوە و بەرهەڵستی دەسەڵات ناكەن، ئەمەش وایكردووە ببنە ئامانجی تۆمەتباركردن بەوەی پەیوەندی دەرەكییان هەیە بە هەندێك ڕەوتەوە. ناوبراو جەختی لەوەش كردووەتەوە ئەوان لەگەڵ سیاسەتكردندا نین، سەر بە هیچ دەوڵەتێكیش نین و داوای پێداچوونەوە بەو بڕیارەدا دەكەن كە لە دژیان دەرچووە.     بڕیارەكەی ئاسایشی نیشتمانی نەك تەنیا سەلەفییەكان، بەڵكو جێگەی سەرسوڕمانی هەندێك لایەنی دیكەیە، بەو پێیەی سەلەفییەكان بە مەدخەلییەكانیشەوە لەگەڵ دەوڵەتدا تەبا بوون، دژ بە ئەلقاعیدە و داعش وەستاونەتەوە و لەسەر ئەمەش دووچاری مەترسی و هەڕەشە بوونەتەوە. دووریش نییە جگە لە ؤاپۆرتی ئەمنی، ململانێی هەڵبژاردن لە پشت ئەم بڕیارەوە بێت بە تایبەت كە ڕەوتی مەدخەلی كاریگەرییان لەسەر هەندێك بنكەی جەماوەریی ناوچە سوننەكان هەیە، ئەو گرووپە سووننەشی دژ بەمانن (الرباط المحمدي) زیاتر لە هێزە شیعەكانی وەك رێكخراوی بەدر و بزووتنەوەی عەسایبەوە نزیكن. لەسەر ئاستی سیاسییش، ئەو لایەنەی بە ئاشكرا و بە زەقی پشتیوانی سەلەفییەكان دەكات، "هاوپەیمانی سیادەی" سوننەیە بە سەرۆكایەتی "خەمیس خەنجەر". ئەم بەرە سوننەیە كە لە جەمسەری قەتەر _ توركیاوە نزیكە لە ڕاگەیەنراوێكدا بڕیارەكەی ئاسایشی نیشتمانی عێراق بە "پێشێلكاریی مەترسیدار" لەسەر بنەماكانی ئازادی ڕادەربڕین و مەترسی بۆ سەر "فرەیی فیكری ئیسلامی" دەداتە قەڵەم لە عێراق. جەخت لەوەش دەكاتەوە بەرەنگاربوونەوەی ڕەوتە هزرییە عەقیدەییەكان بە بڕیاری ئەمنی ناكرێت، قەدەغەكردنیشیان هانیان دەدا بۆ توندڕەوی، هەروەها باس لەوە دەكات بڕیارەكە دەرگا دەكاتەوە بۆ بە ئامانجگرتنی ڕەوتی دیكەی عەقیدەیی لە داهاتوودا، ئەمەش درزی گەورە دەخاتە نێو متمانەی كۆمەڵگا و دەوڵەتەوە. هەر لەم میانەیەشدا "خەمیس خەنجەر"ی سەرۆكی هاوپەیمانییەكە ڕۆژی هەینی ڕابردوو (23ی ئایار) نوێژی جومعەی بردە مزگەوتی "سەلەفییە مەدخەلییەكان" لە خان زاریی ئەبو غرێب (المصطفی)، لە وتاری جومعەشدا، "شێخ سەعد ئەلنایف" ی مامۆستای ئایینی دەركەوتووی سەلەفییەكان پاش بەرگریكردن لە بۆچوونەكانیان و بیرهێنانەوەی هەڵوێستەكانیان بۆ پاراستنی بەرژەوەندی گشتی، ستایشی "خەمیس خەنجەر" ی كرد لە "پشتیوانیكردنی گوتاری میانڕەو". بەم پێیەش لە ئێستادا ڕەوتەكەی خەنجەر بووەتە دەمڕاستی سیاسی سەلەفییەكان بە تایبەت لە عێراقدا هەم هێزی سیاسی سوننی نزیك لە سعودیە نین و هەم ڕوون نییە ئاخۆ سعودیەی بن سەلەمان لەسەر سەلەفییەكان دێتەسەر هێڵ یاخود نا، بەتایبەت كە تێهەڵچوون لەگەڵ ئاڵۆزییەكانی عێراق ئاسان نییە، لە سعوددیەشدا چەند ساڵێكە كاركردن بۆ كاڵكردنەوەی سیمای ئایینی سەلەفیانەی دەوڵەت دەستیپێكردووە و هەندێك قۆناغیشی بڕیوە.    چارەنوسی بڕیارەكە كۆتایی هەفتەی ڕابردوو، مامۆستای دەركەوتووی "سەلەفییە مەدخەلییەكان" "سەعد ئەلنایف" و كۆمەڵێكی تری هاوكار و هاوڕێی لەگەڵ "قاسم ئەعرەجی" ڕاوێژكاری ئاسایشی عێراقدا، دەركەوتن، بەپێی ڕاگەیانراوی پاش دیدارەكە هەردوولا باسیان لە "بتەوكردنی ئاسایشی میللی" و "ڕۆڵی زانایانی ئایینی لە پشتیوانیكردنی ئاسایش و ئۆقرەیی لە ڕێگای هاریكاریكردن لەگەڵ هێزە ئەمنییەكان"دا كردووە، بەڵام هیچ ئاماژەیەك بە هەڵوەشاندنەوەی بڕیاری قەدەغكردن یان چارەنووسی گشتاندنەكەی "ئاسایشی نیشتمانی" نەكراوە، كە وا دیارە تەنیا لە دەسەڵاتی "قاسم ئەعرەجی" دا نییە، بەوپێیەی لە ئاماژەكردنەكاندا گەڕێنراوەتەوە بۆ سەرۆكوەزیران و هێزە ئەمنییە عێراقییە جیاجیاكان و نوێنەرانی پارێزگا سوننەكان. لە لایەكی دیكەوە ماڵپەرێكی ئیماراتی لە زاری سەرچاوەیەكی ئەمنیی عێراقییەوە باسی لەوە كردووە: بڕیاری قەدەغەكردنی "سەلەفییە مەدخەلییەكان" لەسەر بنەمای هەڵسەنگاندنی ئەمنی نێوخۆیی نەبووە، بەڵكە زادەی گوشاری سپای پاسدارانی ئێرانە لەسەر ڕاوێژكاریی ئاسایشی نەتەوەیی عێراق، مەبەستیشیان لەم بڕیارە لاوازكردنی ڕەوتی سەلەفی مەدخەلییە لە بەرژەوەندی گرووپێكی دیكەی سوننی نزیك لە هێڵی تاران. كۆبەند بڕیاری قەدەغەكردنی ڕەوتی "سەلەفی مەدخەلی" و ڕاگەیاندنی بەرەنگاربوونەوەی، لە ڕواڵەتدا پاساوەكەی ئەمنییە و پەیوەستكراوە بە پاراستنی ئاشتەوایی كۆمەڵایەتی و ڕاپۆرتە ئەمنییەكان، بەڵام لە پشت پەردەوە بەشێكە لە دەستوەردانی زۆرینەی شیعەی باڵادەست لە نەخشەی ئایینی و مەزهەبی نێو كۆمەڵگا سوننییەكانی عێراق و شارۆچكەكانی پشتێنەی بەغدا، ئەمەش لە پێناو زاڵكردنی ئەوانەی لە بەرەی شیعییەوە نزیكن و لاوازكردنی ئەوانەی ڕیشەیان سعودییە. لە بڕیارەكەدا هیچ میكانیزمێك بۆ جێبەجێكردنی بەرەنگاربوونەوەی سەلەفییەكان دیارینەكراوە كە جگە لە پارێزگا سوننەكانی عێراق؛ لە هەرێمی كوردستانیش ئامادەییان هەیە و خاوەن مزگەوت و دامەزراوەی بانگخوازین. بەهۆی ئەم ناڕوونییەشەوە ئێستا پرسیاری سەرەكی ئەوەیە: ئاخۆ دەزگا ئەمنییەكانی عێراق بە گرتن و هەراسانكردنی ئەمنی بەرەنگاری سەلەفییە مەدخەلییەكان دەبنەوە یان گوشاركردن و بەرتەسككردنەوەی چالاكییە بانگخوازییەكانیان؟ لە پاش دیداری هەردوولا و گوشارەكانی نێو شەقامی سوننەش ئەگەرێك هەیە بۆ هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەكە بە تایبەت كە عێراق لە ساڵی هەڵبژاردندایە و هەندێك لایەنی سیاسی سوننە، لەسەر هێڵن بۆ هاتنە دەنگ لەسەر سەلەفییەكان و كارنامەی سیاسی ڕەوتەكەش پاڵپشت و پشتیوانیانە لە بەرگریكردن لێیان.  

درەو: (ئاییندەی ژینگە) گۆشەیەكی هەفتانیە مەعروف مەجید سەرۆكی رێكخراوی ئاییندە بۆ پاراستنی ژینگە رۆژانی شەممە بۆ (درەو) دەینوسێت بە پێی ئامار و لێکۆڵینەوە زانستییە نێودەوڵەتییەکان، لە ئێستادا ماددەپلاستیکییەکان یەکێکە لە هۆکارەسەرەکییەکانی زیانگەیاندن بە ژینگە.  ڕاپۆرتە زانستییەکان ئاماژە بەوە دەکەن ماددە پلاستیکییەکان زیانی بۆ ژینگە هەیە، بەتایبەتی بەهۆی کەڵەکەبوونی کە شیبوونەوەی قورسە، هۆکارە بۆ پیسبوونی زەوی و ئاو و کاریگەری لەسەر ژیانی دەریایی و گیانلەبەرە کێوییەکان. داتاکانی نەتەوە یەکگرتوەکان چیمان پێدەڵێن. -ئامارە سەرەکییەکان -نزیکەی ٥٠٠ ملیار بوتڵی ئاو ساڵانە لە جیهاندا دەفرۆشرێت، کە دەکاتە نزیکەی ٤١ ملیار بوتڵی ئاو مانگانە، ١٫٣ ملیار بوتڵی ئاو ڕۆژانە، و نزیکەی ٢٢ ملیۆن بوتڵی ئاو لە خولەکێکدا. - بەڵام هەندێک سەرچاوە ڕاستەوخۆتر ئاماژە بە ١ ملیۆن بوتڵی ئاو لە خولەکێکدا دەکەن، کە دەکاتە نزیکەی ٥٢٬٥٦٠ ملیۆن بوتڵی ئاو لە ساڵێکدا. بەکارهێنانی کیسە پلاستیکیەکان دەگاتە (٥ترلیۆن) لە ساڵێکدا. -نیوەی بەرهەمە پلاستیکیەکان بۆ بەکارهێنانی یەک جار دروست کراون. لە ئێستادا ساڵانە (٣٠٠ ملیۆن) تەن پاشماوەی پلاستیکی بەرهەم دەهێنرێت.  ٪٩٩ی پلاستیکی بەرهەمهێنراو لەو مادە کیمیاویانە دروسکراون کە لە نەوت و گازی سروشتی و خەڵووز بەرهەمهاتوون، ئەگەر بەم شێوەیە بەردەوام بێت ئەوە لە ساڵی ٢٠٥٠ بەرهەمهێنانی پلاستیک دەگاتە ٪٢٠ی پیشەسازیی پشتبەستوو بە نەوت. پلاستیک بە ئاسانی شینابێتەوە و لە ژینگەدا کۆدەبێتەوە و دەبێتە هۆی پیسبوونی خاک و ئاو، ئەمەش لە وڵاتی خۆمان بەڕوونی بەدەر کەوتووە، کە ماددە پلاستیکییەکان چۆن بوونەتە هۆی شێواندن و پیسکردنی زەوی و سەرچاوە ئاوییەکان و تەنانەت پیسکردنی هەوا لە دوای سوتاندنیان. کاریگەرییە نەرێنییەکانی لەسەر ژینگە. پیسبوونی خاک: یەکێک لەو ماددانەی کە ڕۆژانە فڕێدەدرێتە ناو خاک و سرووشتەوە، کە تێکەڵ دەکرێت لەگەڵ پاشماوەکان ماددە پلاستیکییەکانە کە یەکێکە لە گەورەترین مەترسییەکان بۆ ناو خاک کە کاریگەری دەبێت لەسەر لە دەستدانی سیفەتی زەوی کشتوکاڵی.‌ پیسبوونی دەریا: پلاستیک مەترسی لەسەر ژیانی دەریایی دروست دەکات، چونکە ئاژەڵە دەریاییەکان لەوانەیە بیخۆن یان تێیدا تێکەڵ ببن و ببێتە هۆی برینداربوون یان مردن. کاریگەری لەسەر کەشوهەوا: بەرهەمهێنانی پلاستیک بەشدارە لە دەردانی گازی گەرمخانەیی، ئەمەش گەرمبوونی جیهان توندتر دەکات. مایکرۆپلاستیک: پلاستیک دوای ورد بوون و شکاندنی بۆ گەردیلەی بچووک (مایکرۆپلاستیک) کە ژینگە پیس دەکات و دەچێتە ناو زنجیرە خۆراکییەکان و کاریگەری لەسەر تەندروستی مرۆڤ و ئاژەڵەکان دەبێت. هەرێمی کوردستان و ماددەی پلاستیک. بەپێی ئامارەکان، لە هەرێمی کوردستان، ڕۆژانە نزیکەی (۷ هەزار تەن) پاشماوەی ماڵان و شوێنە گشتییەکان کۆدەکرێتەوە، لەناو ئەو ژمارەیە، نزیکەی(۳٥%) زۆرینەی لەو پاشماوانە پلاستیکن، ئەو پلاستیکانەی کە یەکجار بەکاردەهێنرێن و دواتر فڕێدەدرێن. کە ئەمەش مەترسییەکی گەورە لەسەر ئایندەی ژینگەی هەرێمی کوردستان درووست دەکات، بە پێی ئامارە نافەڕمییەکان، لە هەرێمی کوردستان، نزیکەی (۱۲ کارگەی دروستکردنی کیسی نایلۆن)، بوونیان هەیە کە بەشێکیان یا مۆڵەتیان نیە یا مەرجە ژینگەییەکانیان تێدا نیە. یەکێک لە مەترسییەکان، تاوەکو ئێستا ڕێژەی بەرهەمهێنان و بەکارهێنانی کیسی پلاستیک و نایلۆن ساڵ لە دوای ساڵ لە زیادبووندایە بەڵام نەتوانراوە کارگەی دووبارە  بەکارهێنانەوە(ڕیسایکڵین) بونیاد بنرێت کە ئەمەش لە ڕووی ئابووری و ژینگەیی و تەندروستییەوە هاوڵاتیان لێی سوودمەند دەبن. لە هەرێمی کوردستان، ڕێژەی پلاستیکی فڕێدراو لە ڕۆژانە بەپێی شوێن و دانیشتوان جیاوازە، بەڵام بە گشتی لە شارە گەورەکان وەک هەولێر، سلێمانی، و دهۆک ڕێژەیەکی بەرچاوە.   بە پێی ئامارەکان  تەنها ١٠-٢٠٪ ی پلاستیکی فڕێدراو ڕیسایکڵ دەکرێت (لە کارگەکانی وەک هەولێر و سلێمانی)، ٨٠٪ی ماوە دەچێتە زەبڵەخانەکان و زەوی و سەرچاوەکانی ئاوەوە. هۆکارەکانی بەرزی ڕێژەی بەکارهێنانی پلاستیک:  نەبوونی سیستەمی کاریگەری کۆکردنەوە و ڕیسایکڵین.    کەمی ڕێوشوێنی بەئاگاھێنانەوەی خەڵک.    بەکارهێنانی زۆری پاکێتی پلاستیکی لە بازاڕەکان.   هەرزانی نرخ و ئاسان گەیشتن بە دەست هاوڵاتیان. بڵاونەکردنەوەی هۆشیاری تایبەت لەسەر مەترسییە ژینگەیی و تەندروستی و ئابورییەکان  بۆ هاوڵاتیان.  %۲۷ی زبڵ و خاشاک لە هەولێر پاشماوەی پلاستیکییە.   بەپێی ئامارێکی تۆڕی میدیایی رووداو تەنها لە پارێزگای هەولێر رۆژانە زیاتر لە 2100 تۆن زبڵ و خاشاک لە سنووری پارێزگای هەولێر کۆدەکرێتەوە، کە 27٪ـی پاشماوە پلاستیکییەکانن.   ئامارەکان نیشانی دەدەن لە ساڵێکدا زیاتر لە 204 هەزار تۆن پاشماوەی پلاستیکی لە هەولێر فڕێدەدرێت؛ زۆربەی هەرە زۆریشی دەبەی پلاستیکیی ئاو و کوپی سەفەرییە.   لە هەرێمی کوردستان ڕۆژانە زیاتر لە شەش هەزار و 500 تۆن زبڵ و خاشاک کۆدەکرێتەوە کە زیاتر لە هەزار و 500 تۆنی پاشماوەی پلاستیکییە و بەشی زۆری ئەمەش دەبەی ئاوی پلاستیکییە.   لەگەڵ ئەوەی لە سەرجەم کابینەکانی حکومەتی هەرێم وەزارەتێک هەیە بەناوی شارەوانی و گەشت و گوزار، ماوەی چەند ساڵێکە کۆکردنەوەی خۆڵ و خاشاک دراوە بە کۆمپانیاکانی کەرتی تایبەت تێچووی لەسەر حکومەت سەر  ساڵانە نزیکەی( ۱۰ ملیار دینار) دەکەوێت.   فڕێدانی زبڵ و پاشماوە و رێژەی پلاستیک.   - پارێزگای هەولێر رۆژانە زیاتر لە( ۲۱۰۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۲۷٪ـی  پاشماوە پلاستیکییەکانن. - پارێزگای سلێمانی زیاتر لە( ۱۲۰۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۱٦٪ـی  پاشماوەی پلاستیکییەکانن. - پارێزگای دهۆک زیاتر لە( ٨٥۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۱٦٪ـی  پاشماوەی پلاستیکییەکانن. - پارێزگای هەڵەبجە زیاتر لە (۱۰۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۱٤٪ پاشماوەی پلاستیکییەکانن. - ئیدارەی سەربەخۆی سۆران زیاتر لە (٤۰۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۳۲٪ـی پاشماوەی پلاستیکییەکانن. - ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان زیاتر لە (٤٥۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۱۰٪ـی پاشماوەی پلاستیکییەکانن. - ئیدارەی سەربەخۆی راپەڕین زیاتر لە (۳۰۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۱۰٪ـی پاشماوەی پلاستیکییەکانن. لە هەرێمێکی (٤) پارێزگایی و کەمتر لە( ۷ ملیۆن) کەس بە هەموو تەمەنەکانەوە، بە پێی ئامارە نافەڕمییەکان زیاد لە ( ۳۰) کۆمپانیای تایبەت بە بەرهەمهێنانی ئاو هەن کە زۆرینەیان دەکەونەسنوری پارێزگای سلێمانییەوە بوونیان هەیە، ئەگەر ڕۆژانە تەنها یەک لەسەر چواری هاوڵاتیان ئاوی بوتڵی پلاستیک بەکاربهێنن دەکات( ۱،٥ ملیۆن دەبە). تەنیا یەک کۆمپانیاش لەو (۳۰) کۆمپانیایە رۆژانە زیاتر لە( ١٠ ملیۆن) دەبەی پلاستیکی ئاو بەرهەمدەهێنێت، لە هەمووشی مەترسیدارتر،  سەرجەم بوتڵ و دەبەکان لە دەرەوەی هەرێمی کوردستان هاوردە دەکرێت، دوای پڕکردنیان بەشێکی زۆری ئاوەکان بە شارەکانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق دەفرۆشرێن، کە  جگە لە قازانجی بازرگانی بۆ چەند سەرمایەدارێک هیچ سوودی بۆ هەرێمی کوردستان نیە. هەرێمی کوردستان و سفرەی سەفەری.. بەپێی چەند ڕاپرسییەک لە کاتی ووتنەوەی وانە ژینگەییەکان لە ناوەندەکانی خوێندن و لە خولە جۆراو جۆرەکانمان و هەندێ جار وەرگرتنی بۆ چوونی هاوڵاتیان لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان دەرکەوتووە کە زۆرینەی هاوڵاتیان ڕۆژانە ئەو ماددەیە بە کاردەهێنن. بە کورتی، ڕۆژانە، بە درێژایی، (۲۳۰۰ کیلۆمەتر) سفرە فڕێدەدرێتە ناو سرووشتەوە، ئەمە تەنها خێزانەکان، جگە لە چێشتخانە و فەرمانگە حکومییەکان و نەخۆشخانەکان و زیندانەکان و دەیان شوێنی تر.....   بەپێی ئاماری دەستەی ئاماری هەرێم  دانیشتوانی کوردستان، یەک ملیۆن و سەدوو پەنجا هەزار خێزانن، ئەگەر ڕۆژانە هەر خێزانێک تەنها دوو مەتر سفرەی سەفەری بەکاربهێنن، کە دڵنیاین زۆر زیاترە، دەکاتە،(دوو هەزار و سێسەد کیلۆمەتر ) سفرەی سەفەری. کاریگەری ماددە پلاستیکییەکان لەسەر زەریاکان. ساڵی ۱۹٥۰ جیهان ساڵانە زیاتر لە دوو ملیۆن تۆن پلاستیکی بەرهەم دەهێنا، تا ساڵی ۲۰۱٥ ئەم بەرهەمە ساڵانە بۆ( ٤۱۹ ملیۆن تۆن) بەرزبۆتەوە و بڕی پاشماوەی پلاستیکی لە ژینگەدا زیاتر بووە. لە راپۆرتێکی گۆڤاری زانستی (Nature)دا ئاماژە بەوە دراوە کە ساڵانە نزیکەی( ۱٤ ملیۆن تۆن) پاشماوەی پلاستیکی دەچنە دەریا و زەریاکانەوە، ئەمەش زیان بە ژینگەی ژیانی گیانلەبەرە ئاوییەکان و کێوییەکانیش دەگەیەنێت. لە توێژینەوەکەدا دەرکەوتووە ئەگەر هیچ رێوشوێنێک نەگیرێتەبەر، ئەوا قەیرانی پاشماوەی پلاستیک زیاتر دەبێت، ئەگەر تا ساڵی ۲۰٤۰ ساڵانە (یەک ملیۆن تۆن)یش بێت، ئەگەر مایکرۆپلاستیکەکان لەم بابەتەدا جێگیر بکەین، ئەوا بڕی کۆی پلاستیک لە زەریاکاندا دەتوانێت تا ساڵی ۲۰٤۰ بگاتە (٦۰۰ ملیۆن تۆن). ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانە، ناشناڵ جیۆگـــــرافیک بۆی دەرکەوتووە کە ۹۱ %ی هەموو پلاستیکێک کە تا ئێستا دروستکراوە، ریسایکل نەکراوە، ئەمەش نەک تەنها یەکێکە لە گەورەترین کێشە ژینگەییەکان، بەڵکو شکستێکی گەورەی دیکەی بازاڕە، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە پلاستیک( ٤۰۰ ساڵ)ی دەوێت بۆئەوەی شی ببێتەوە، ئەوە چەندین نەوە دەخایەنێت تا بەتەواوەتی نامێنێت. بە پێی ئامارەکان، پیسبوونی پلاستیکی دەریایی کاریگەریی لەسەر ٨٠٠ جۆری  گیانلەبەر دروستدەکات لە ئەنجامی قووتدان، برسی بوون، خنکان، ئاڵۆسکان و نقومبوون -ساڵانە پاشماوە پلاستیکیەکان نزیکەی (ملیۆنێک باڵندەی دەریایی) و (١٠٠ هەزار )ماسی و ئاژەڵی تر دەکوژێت. پلاستیک کاریگەری نەرێنی لەسەر تەندروستی مرۆڤ هەیە بەهۆی ئەو ماددە کیمیاییە زیانبەخشانەی کە لە بەرهەمهێنانیدا بەکاردەهێنرێن و ئەو پیسبوونە پلاستیکییەی کە لە ئەنجامی بەکارهێنان و فڕێدانیدا دروست دەبێت. مەترسی پلاستیک لەسەر تەندرووستی مرۆڤ. پیسبوونی پلاستیک بەشدارە لە گرفتە تەندروستییە جیاوازەکان، وەک کێشەی هەناسەدان، تێکچوونی هۆرمۆنەکان و زیادبوونی مەترسی تووشبوون بە شێرپەنجە. هێماکانی سەر ماددە پلاستیکییەکان.  دەبێت ئاگاداری بەکارهێنانی دەفری پلاستیکی بیت کە بۆ خواردن دیاری کراوە کە ئەم هێمایەیان تێدایە. - هێمای 'ژمارە ۱ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکان': بەو مانایەیە کە پاکەتەکە سەلامەتە تەنها بۆ یەکجار بەکارهێنان، و نابێت دووبارە بەکاربهێنرێتەوە، چونکە لە دەفرەکاندا بەکاردەهێنرێت (ئاو، شەربەت، خواردنەوە خۆراکیەکان، و هەندێک مادەی خۆراکی). - هێمای 'ژمارە ٤ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکان': بەو مانایەیە کە پاکەتەکە لە جۆرێکی تاڕادەیەک سەلامەتە بۆ تەندروستی، لە کیسە نایلۆنەکاندا بەکاردێت کە بۆ هەڵگرتنی کەلوپەل و بازاڕکردن بەکاردێت، هەروەها هەندێک پلاستیک بۆ هەڵگرتنی خۆراکی بەستوو بەکاردێت، و تایبەتمەندە بەوەی کە ئاسانە بۆ چەمانەوەی. - هێمای 'ژمارە ۲ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیر': واتە پاکەتەکە لە جۆرێک لە پلاستیک دروستکراوە کە سەلامەتە بۆ تەندروستی مرۆڤ بەتایبەت جۆری شەفاف، و لە دەفری شیر و هەندێک دەفری شەربەتدا بەکاردێت. - هێمای 'ژمارە ٥ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکان': واتە پاکەتەکە لە باشترین و سەلامەتترین جۆریە بۆ تەندروستی. لە دەفری خۆراکدا بەکاردێت بەتایبەتی ئەوانەی بۆ منداڵان دانراون، هەروەها بۆ شلەمەنی و خواردنە گەرم و ساردەکان گونجاوە. - هێمای 'Crossbones': واتە دەتوانرێت پاکەتەکە بۆ ساردکردنەوە یان بەستن بەکاربهێنرێت. - هێمای 'ژمارە ۳ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکان': واتە پاکەتەکە زیانبەخشە و ژەهراوی دەبێت ئەگەر بۆ ماوەیەکی زۆر بەکاربهێنرێت. لە هەندێک جۆری پلاستیکی ڕوون بەکاردێت کە بۆ پاکەتکردنی گۆشت و پەنیر و هەندێک یاری منداڵان بەکاردێت. پێویستە لە کاتی بەکارهێنانیدا وریا بیت چونکە جۆرێکە بە شێوەیەکی بەرفراوان بەکاردێت بەهۆی کەمی نرخەکەیەوە. - هێمای 'ژمارە ٦ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکان': بەو مانایەیە کە پاکەتەکە مەترسیدارە و سەلامەت نییە و پێویستە بە وریاییەوە بەکاربهێنرێت. لە چێشتخانە خێراکاندا بە شێوەیەکی بەرفراوان بەکاردەهێنرێت، وەکو سندوقی بەرگر، سندوقی پیتزا و کوپەکانی خواردنەوە گەرمەکان. - هێمای 'ژمارە ۷ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکاندا': واتە تا دەتوانرێت ئەم مادەیە دوور بخرێتەوە، مەگەر لەسەری نووسرابێت کە بێ BPA بێت، و لە شووشەی منداڵاندا بەکاردەهێنرێت. پێویستە دڵنیا بیت لەوەی پاکەتەکە شەفافە و دەستەواژەی (بوتڵی بێ BPA) لەسەری نووسراوە.   چی بکرێت بۆ کەمکردنەوەی ئەو مەترسییە؟ -تا پێمان دەکرێ بە هیچ شێوەیەک بەکاری نەهێنین، ئەگەر بەکارمانهێنا کەم بەکاربهێنین، یا ڕیسایکڵی بکەینەوە.  جیاکردنەوەی پلاستیک لە ماڵەوە یارمەتی کارگە ڕیسایکڵینەکان دەدات.   - کۆمپانیاکان دەتوانن پلاستیکی ڕیسایکڵکراو بەکاربێنن بۆ دروستکردنی بەرهەمی نوێ. کەمکردنەوەی بەکارهێنانی پلاستیک: ئەو بەرهەمانە بەکاربهێنە کە دەتوانرێت دووبارە بەکاربهێنرێتەوە، دوور بکەوەرەوە لە کیسی نایلۆن و دوور بکەرەوە لەو بەرهەمانەی کە پلاستیکیان تێدایە. بەکارهێنانی بەدیلی سروشتی وەک ئەو بەرهەمانەی کە لە ڕیشاڵی سروشتی یان بایۆپلاستیک دروستکراون. ڕۆژێک بەبێ پلاستیک. لەبەرامبەر ئەو مەترسییە گەورەیە بەرامبەر بە ژینگە هەیەتی، ساڵانە لەسەر ئاستی جیهان ( ٢٥ی ئایار ڕۆژی جیهانی بێ پلاستیک)،  دیاری کراوە.  ڕۆژێکە بۆ هۆشیارکردنەوەی خەڵک لە کاریگەرییە زیانبەخشەکانی پلاستیک لەسەر ژینگە، ئامانجی ئەم ڕۆژە هاندانی تاک و کۆمەڵگایە بۆ کەمکردنەوەی بەکارهێنانی پلاستیک و گۆڕینی بۆ بەدیلەکانی ژینگەدۆست. گرنگی ڕۆژی جیهانی بێ پلاستیک. راپۆرتی پەیوەندیدار ئاگر کەوتنەوە و مەترسییەکانی لەسەر ژینگە.

درەو: دوای درووستبوونی گرژی كۆمسیۆن بە فەرمی كۆنفرانسەكەی بزووتنەوەی گۆڕانی دواخست. ئەمڕۆ بزووتنەوەی گۆڕان لە هۆڵی یانەی ئاشتی لە شاری سلێمانی بە ئامادەیی (860) ئەندام كۆنفرانسی خۆی بەست، بەڵام لە كاتی ژماردنی ئەندامانی كۆنفرانسەكە گرژی لە نێوان هەردولادا دروستبوو. بەپێی ژماردنی ئامادەبووان لە كۆی (860) ئەندامی ئامادەبوو (491) ئەندامی لە بزووتنەوەی گۆڕانی (كوردسات) و (369) ئەندامی لە بزووتنەوەی گۆڕانی (گردی زەرگەتە) بوو. وتەبێژی گۆڕان ( گردی زەرگەتە) لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا:  🔹ئێمە پارێزەری ئەو دەستورەین نەوشیروان مستەفا نوسیویەتی   🔹هەمواری دەستورمان كردووە خۆی دەبینێتەوە لە دوو پرسی سەرەكی: 🔹یەكێكیان دیاری كردنی ژمارەی ئەندامانی سەركردایەتی   🔹ئەوی تریان هەڵبژاردنی سەركردایەتییە لە ناو كۆنفرانس 🔹ئێمە خانەو رێكخەرمان وەك خۆی هێشتووەتەوە 🔹خانەو رێكخەر لە دوای كۆنفرانس هەڵدەبژێرین   بزوتنەوەی گۆڕان (کوردسات) لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا: 🔹دەمانەوێت رێكخەری گشتی لەناو هەموو ئەندامانی كۆنفرانس هەڵبژێردرێت 🔹یەك كاندیدمان هەیە بۆ رێكخەر ئەویش دانا ئەحمەد مەجیدە 🔹ئەمڕۆ كۆنفرانسەكە تەواو دەبێت 🔹هیچ رێككەوتنێك نەكراوەو دەنگدان بە زۆرینەو كەمینە دەبێت

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو)   (بەشی چوارهەم) تەمەنی مەسەلەی کورد لە ناو دەوڵەتی تورکیا لە باکوردا، بۆ ساڵانی دوای کەوتنی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و دروستبوونی دەوڵەت لە تورکیادا دەگەڕێتەوە. بوون بە کەمینیەکی ئەتنی لەناو دەوڵەتێکی دەسەڵاتگەریی مۆدێرنی توندوتیژ و توێنەرەوەدا، ژێرخانی دروستبوونی ئەم مەسەلەیەیە لە باکوردا. شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران لە ساڵی ١٩٢٥دا سەرەتای بەرگریکردنی کوردە لە کوردبوونی خۆی و لەو مافانەش کە بە پێداگرتن لەسەر شوناسی کوردبوونەوە، گرێدراون. بێگومان لەناو ئیمپراتۆریەتی عوسمانیدا، ئەرستۆکراتە کوردەکانی ناو ئیمارەتە کوردییەکان، سەرکردایەتی جۆرێک لە بەرگرییان کردوە کە سەر بە قۆناغی بەر لە دایکبوونی ناسیۆنالیزم و گرێدانی کوردبوونە بە خواست و مافی سیاسییەوە. لە بەرگریی و یاخیبوونەکانی ساڵانی بیستی سەدەی بیستەمدا پیاوانی دین و شێخانی تەریقەت سەرکردایەتیی ئەو بەرگریکردنانە دەگرنەدەست. لە ساڵانی سیدا، تێکەڵبوونی هەوڵی رۆشنبیرانی کورد، بە تایبەتی ئەوانەی لە ئەستەنبول دەژیان، بە هەوڵی نەوەکانی شێخ و ئەرستۆکراتەکان، رۆلی سەرکردایەتیکردن و ئاراستەکردنی یاخیبوونەکان دەبینن. هەموو ئەو هەوڵانەش بە ڕژانی خوێنێکی زۆر و بە کوشتاری گەورە لەلایەن دەوڵەتەوە وەلامدەدرێنەوە، بە دەیان هەزار کەس دەکوژرێن و دەگیرێن و بەسەدان هەزاریش بە نیازی توندنەوەیان لە زەوی و ژینگەی خۆیان هەلدەکندرێن و بەزۆر راگوێزی شونێنانی تر دەکرێن. سیاسەتی و تواندنەوە و نکوڵیکردن لە بوونی کورد و گرتن و کوشتن و بێماڵکردنی ژمارەیەکی گەورەی دانیشتوانی کوردستان بەشێوەیەکی سیستماتیکی دەبێتە کاردانەوەی سەرەکیی دەوڵەتی تازە دروستبووی تورکیا بەرامبەر بە کورد. ئەم فشار و چەوساندنەوە هەمەلایەن و سەختە، لە کۆتایی سییەکانەوە تا سەرەتای ساڵنی شەست جۆرێک لە بێدەنگبوون و تەسلیمبوونی ڕێژەیی بە فشارەکانی دەوڵەت و بە سیاسەتی تواندنەوە و نکوڵیکردن لە بوونی کورد، دروستدەکات. لێرە و لەوێ ئەم یان ئەو نووسەر، شتێک لە بەرگریی شەخسیی نیشانئەدەن، لەناویاندا بۆ نموونە موسا عەنتەر، بەڵام شتێک بەناوی بەرگرییەکی رێکخراو و سیستماتیکەوە بوونی نامێنێت. لە ساڵانی شەستەوە، بە تایبەتی لەناو ریزەکانی چەپی تورکیدا، مەسەلەی کورد جارێکی دیکە زیندوودەبێتەوە، بەڵام نەک وەک مەسەلەی بوونی میلەت و ئەتنییەکی جیاواز کە لەسەر ئەو بنەمایە خوازیاری مافی ئەتنیی و نەتەوەییە، بەڵکو وەک مەسەلەی دواکەوتن و پشتگوێخستنی ئابوریی بەئەنقەستی ناوچە کوردییەکان، کە پێشخستنیان لە رووی ئابورییەوە چارەسەری مەسەلەکەیان، دەکات. بە مانەیەکی دیکە چەپی تورکی مەسەلەی کورد مەسەلەی میلەتێکی جیاواز نابینێت و مامەڵەناکات، بەڵکو وەکو کێشەی پشتگوێخستن و دواکەوتنی ئابوریی و کۆمەڵایەتیی ناوچە کوردییەکان وێنایدەکات. ئەوەی لەم قۆناغەدا دەگۆڕێت گۆرانی بکەرە سیاسییە  بەرگریکارەکانە. لە ساڵانی شەستەوە سەرکردایەتیکردنی بەرگریکردنی کورد بەرامبەر بە دەوڵەتی تورکی دەکەوێتە دەستی هێزە چەپە شارییەکان. لە ساڵانی هەفتادا خوێندکارانی کورد لە زانکۆکانی تورکیادا هێدی هێدی دێنەپێشەوە و لە دوا دەرەنجامدا لە چەپە تورکەکان جیادەبنەوە. ئەم خوێندکارانە زیاتر پێ لەسەر شوناسی ئەتنیی و نەتەوەیی سەربەخۆی خۆیان دادەگرن و کوردساتان وەک خاکێکی داگیرکراو، نەک وەک بەشێک لە تورکیا، وێنادەکەن. لەگەڵ لەدایکبوونی تێزی «داگیرکردنی کوردستان» و مامەڵەکردنی کوردستاندا وەک دۆخی کۆلۆنیالکردنی خاکی میلەتێکی جیاواز، خواستە سیاسییەکانی ئەم نەوە تازەیە، لە داواکردنی ھاوڵاتیبوونی یەکسانەوە لەناو تورکیادا دەگوازرێتەوە بۆ مەسەلەی ”ڕزگاری نیشتیمانی“ و دروستکردنی دەوڵەتی سەربەخۆ. ئەم خۆجیاکردنەوەیەی چەپە کوردەکان، لە چەپی تورکیی و خۆرێکخستنیان لە ئۆرگانی سەربەخۆدا، ئەو کارەیە کە پەکەکە لە ساڵی ١٩٧٨دا بە کردەوە ئەنجامیئەدات. لەگەڵ دروستبوونی پەکەکەدا سەرکردایەتی خەباتکردن بۆ مەسەلەی کورد دەگوازرێتەوە بۆ قوتابیان و دەرچوانی زانکۆ، کە زۆرینەیان لە خێزانە ھەژارەکانەوە هاتوون.  لە ساڵی ١٩٨٤ ەوە پەکەکە بڕیاری خەباتی چەکداریی لە باکوردا دەدات و ئەم جۆرە خەباتە دەبێتە ئامرازی ژمارەیەک و ژمارە و دوو ژمارە سێی بەرگریکردن لە تێزی کوردستان وەک نیشتیمان و خاکێکی داگیرکراو. وێناکردنی کوردستان خۆیشی، بە هەر چوار پارچەکەیەوە وەک یەک نیشتیمانی کۆلۆنیاڵکراو کە پێویستە لە دەوڵەتێکی دیموکرات و سۆسیالیستی یەکگرتو و سەربەخۆدا یەکبگرێتەوە، دەبێتە وێناکردنی سەرەکیی. مانیڤێستی پەکەکە کە ئاپۆ لە ساڵی ١٩٧٨ دەینووسێت باسی ڕزگارکردنی کوردستان و دامەزراندنی دەوڵەتێکی دیموکراتی سەربەخۆ لە کوردستاندا دەکات بە یەکگرتنەوەی ھەموو پارچەکانەوە لەگەڵ یەکدا. خەباتی چەکداریش ئامرازی سەرەکی ئەم پرۆژەیە. ساڵانی نەوەدیش، ساڵانی دوای کۆتاییهتانی جەنگی سارد و هاتنەکایەی نەزمێکی جیهانی جیاوازە، ساڵانی دروستبوونی چەند گۆڕانکارییەکی گرنگیشە لەناو ستراتیژیەتی کارکردنی پەکەکەدا. دەکرێت لەم ساڵانەدا قسە لە هاتنەکایەی چوار ستراتیژی نوێ بکەین: یەکەم: دروستکردنی پارتی سیاسیی کوردیی فەرمی لەناو تورکیا خۆیدا و بەشداریکردنی ئەم پارتانە لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکانی تورکیادا. واتە کرانەوەیەکی رێژەیی کایەی سیاسیی لە تورکیادا، تا ئەو شوێنەی بکرێت پارتی کوردیی یان زۆر نزیک لە کوردەوە دروستبکرێت.   دووھەم: خۆ ڕێکخستن لەناو کوردانی ئەوروپادا و کارکردنی بەردەوام بۆ چالاککردنی کۆچبەرانی کورد لە شارە گەورەکانی ئەوروپادا. سێھەم: پەنابردنی زیاتر و شێلگیرانەتر بۆ بەکارهێنانی میدیای جەماوەریی، ماس میدیا، کە لە دروستکردنی مێد تی ڤی لە ساڵی ١٩٩٥دا یەکەمین دەرکەوتی جدیی دەردەکەوێت. دواتر ئەم دۆخە گەشەی زیاتر و زیاتر دەکات. چوارھەم: پەنابردن بۆ دانوسان لەگەڵ حکومەتی تورکیادا.   ئەم دۆخە تازەیە و هاتنەکایەی ئەم ئەگەرە تازانەی خەباتکردن وا لە پەکەکە دەکەن لە ساڵانی نەوەدەوە چەندانجار یەک لایەنە بڕیاری ئاگربەست بدات. پەکەکە لەم ساڵانەدا بەشێوەیەکی یەکلایەنە شەڕ رادەگرێت: ١٩٩٣، ١٩٩٥، ١٩٩٨، ١٩٩٩، ٢٠٠٤، ٢٠٠٩. گۆڕانێکی تری ساڵانی نەوەد لەوەدایە کە پەکەکە واز لە تێزی داگیرکردنی کوردستان و دروستکردنی دەولەتێکی سەربەخۆ لە هەر ٤ پارچەکەدا دەهێنێت و لەباتی ئەوە داوای چارەسەرکردنی مەسەلەی کورد لەناو تورکیا خۆیدا دەکات. ساڵانی نەوەدا هاوکات ساڵانی گۆرانی گەورەیە لە شوێنی خەباتکردندا. لەپاڵ خەباتی چەکداریی لە شاخەکانی کوردستاندا، هاوکات گرنگیدان بە خەبات لەناو شارە کوردەیەکان و شارە تورکییەکاندا دێتەکایەوە. بەھۆی ڕاگواستنەوەی ژمارەیەکی گەورە لە خەلکی کوردستانەوە بۆ شارە تورکییەکان، لەوانەش بۆ نموونە بۆ ئەستەنبوڵ، ئەم ئەگەرە بەهێز و گورێکی گەورەوە، دێتەکایەوە. ئەمە جگە لە شارەکانی ئەوروپاش، بە ھۆی ئامادەگیی ژمارەیەکی گەورەی کۆچبەرانی کورد لە ئەوروپادا. هەموو ئەمانە وادەکەن «مەسەلەی کورد» لە هەموو ئاستەکانیدا لە هەرکاتێک زیندووتر و ئامادەتربێت، بەڵام سەرجەمی ئەو کێشانەش هەر ئامادەبن کە ژێرخانی دروستبوونی «مەسەلەی کوردن» لە سەدەی بیستەمدا. بۆ نموونە، تا ئەم ساتەش  ناوچە جیاوازەکانی باکور لەڕووی ئابورییەوە دواکوتو و  پشتگوێخراون. ناوچە کوردییەکان زۆنێکی گەورەی شەڕ و پێکدادانی خوێناوین و رووبەرێکی گەورەی ئەو ناوچانە تەواو میلیتاریزە کراون و لەهەندێک رووەوە سەربازگەیەکی گەورەن. ئەوەی لە ئێستادا هەیە و ڕووئەدات درێژکراوەی هەمان ئەو ستراتیژییە سەربازییانەی مامەڵەکردنی مەسەلەی کوردە کە  لە ناوەڕاستی ساڵانی ھەشتاوە لەئارادایە، بەڵام بە تونایەکی گەورەتری تەکنۆلۆژیای کوشتن و وێرانکردنەوە. هاوکات لە ساڵانی نەوەدەوە تا ئەمڕۆ ھەزاران گوندی ناوچە کوردییەکان ڕوخێنراون و زیاد لە ٢ ملیۆن کەسیش ناچار بە ڕاگواستنی بەزۆر، کراون. لە دوای ساڵی ٢٠١١ەشەوە ژمارەیەکی زۆری پەناھەندەی سوریا، کە زۆربەی هەرەزۆریان عەرەبی سونەن، براونەتە ناوچە کوردییەکانەوە و لەوێدا نیشتەجێکراون. دواهەمین رووداوێکی گرنگ لە ساڵانی نەوەدا ڕووبدات فڕاندن و گرتنی ئۆچ ئالانە لە ساڵی ١٩٩دا. سەرەتا بڕیاری لە سێدارەدانی بۆ دەردەکرێت بەڵام لەژێر فشاری ئەوروپادا ئەو سزایە بۆ سزای زیندانی هەتاهەتایی، دەگۆڕێت. گیرانی ئۆچ ئالان سەرەتای دروستبوونی قۆناغێکی تازەیە کە بە گۆاڕنی ئایدیۆلۆژی ئۆچ ئالان خۆی دەستپێدەکات و لە ساڵی ٢٠٢٥دا بە بڕیاری کۆتاییهێنان بە خەباتی چەکداریی و خۆهەڵوەشاندنەوەی پەکەکە، دەگات. لەدوای دەستگیرکردنییەوە لە ساڵی ١٩٩دا ئۆچ ئالان لە زینداندا دیدگایەکی دژە دەوڵەت و دژە مۆدێرنیەتەی کاپیتالیستی و دژە دیموکراسیەتی نوێنەرایەتیی گەشە پێئەدات و لە شوێنی ئەوانەدا داوای رزگارکردنی جیهان لە کاپیتالیزم و لە سیستمی دەوڵەت نەتەوە و لە لیبرالیزمی سیاسیی دەکات. دروستکردنی شارستانیەتێکی تەواو تازەو جۆرێکی تەواو جیاواز لە مۆدێرنبوون، وەک جارەسەر نمایش دەکات. لەمەشدا ئەو تەنها بە دروستکردنی کۆمارێکی دیموکراتیی رازینابێت، بەڵکو داوای کۆنفیدرالیەتی دیموکراسیی دەکات. سادەترین ڕەخنەیەک بکرێت لەم دیدگا تازانەی ئۆچ ئالان بگیرێت ئەوەیە کە پەیوەندییان بە «مەسەلەی کورد» و «توانا ناوەکیی و دەرەکییەکانی» کۆمەڵگا و خەڵکی کوردستانەوە نییە. دامەزرادندنی «مۆدێرنەیەکی تازەی بێ کاپیتالیزم»، ئەرکێک نییە میلەتێکی بچووک و لاواز ئەنجامی بدات یەک سەدەیە نکوڵی لە بوونی دەکرێت. شەری کاپیتالیزم نە بە کورد دەکرێت و نە لە گوند و شارە تەریک و دواکەوتوەکانی کوردستانەوە ئەنجامئەدرێت. «مۆدێرنەی ناکاپیتالیسیتی» پرۆژەیەک نییە لە توانای میلەتی ئێمەدا بێت و ئەرکێکیش نییە بە خەڵکی کوردستان بسپێردرێت. کۆتاییهێنانیش بە «دەوڵەتی نەتەوە» و دۆزینەی ئەلتەرناتیڤ بۆ دەوڵەت نەتەوە، دیسانەوە کاری میلەتێک نییە سادەترن مافی نەتەوەیی و نیشتیمانی لێ زەوتکراوە، لەناویاندا بۆ نموونە تەنانەت مافی ناوانانی منداڵەکەت بەو ناوەی کە خۆت دەتەوێت، هتد...   لەسەردەمی هاتنەسەرحوکمی ئەردۆغان و ئاکاپەوە، بە تایبەتی لەنێوان سالانی ٢٠٠٢ بۆ ٢٠١٥دا، کۆمەڵێک گۆرانکاریی لە پەیوەندیدا بە مەسەلەی کوردەوە، هاتوونەتە کایەوە، کە قابیلی لەسەر راوەستاندن و باسکردنن. لە بەشی داهاتووی ئەم باسەدا لەسەر ئەم بابەتە دەوەستم.   بۆ ئێستا دەکرێت جارێکی دیکە ئەو خاڵە وەبیربهێنینەوە کە مەسەلەی کورد لە تورکیادا لە ساڵانی نەوەدەوە لەناو دوو کەلەپوردا کاردەکات. یەکەمیان، کەلەپوری خەباتی چەکدارییە. دووهەمیان، کەلەپوری خەباتی پەرلەمانی و مەدەنییە. پەکەکە لەچەند هەفتەی رابردوودا یەکەمیانی وەستاندوە و بەتەواوەتی  رووی لە دووهەمیانە. ئەمەش ئەگەری گۆرینی باکوری لە زۆنی شەڕەوە بۆ زۆنی ئاشتی تێدایە. لەبەشی داهاتوو و کۆتاییدا، لەسەر ئەم مەسەلەیەش دەوەستم.  

  درەو: سبەینێ بەسەرپەرشتی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان، بزووتنەوەی گۆڕان(گۆڕانی گردی زەرگەتەو گۆڕانی كوردسات)  لە هۆڵی یانەی ئاشتی لە شاری سلێمانی كۆنفرانس دەكات. كۆنفرانسەكەی سبەینێی بزووتنەوەی گۆڕان، بەپێی رێنماییەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان (251) كەس ئامادەبێت نیساب تەواو دەبێت، بەپێی رێوشوێنەكان، سبەینێ كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان هەردوو دەستورەكە دەخاتە دەنگدانەوە  ئەوەی دوو ئاراستەكەی گۆڕان پێشكەشی كۆمسیۆنیانكردووە: -    دەستورێك لەلایەن یاسین حەمە عەلی رێگەپێدراوی بزووتنەوەی گۆڕان گردی زەرگەتەوە پێشكەشكراوە. -    دەستورێك لەلایەن زمناكۆ جەلال رێگەپێدراوی بزووتنەوەی گۆڕانی كوردساتەوە پێشكەشكراوە. هەركامیان دەنگی زۆرینەی بەدەستهێنا ئەوەیان لەناو كۆنفرانس كاری پێدەكرێت: -    ئەگەر دەستورەكەی یاسین حەمە عەلی رێگەپێدراوی بزووتنەوەی گۆڕان گردی زەرگەتە دەنگی زۆرینەی بەدەستهێنا ئەوا وەك پێشتر رێكخەر و ئەندامانی جڤات لەناو كۆنفرانس هەڵنابژێردرێت و دەستكاری ئاڵاو لۆگ و پەیڕەو ناكرێت، هەرچەندە كۆمسیۆن داوای كردووە سەركردایەتی لەناو كۆنفرانس هەڵبژێرێت. -     ئەگر دەستورەكەی زمناكۆ جەلال رێگەپێدراوی بزووتنەوەی گۆڕانی كوردسات، پەسەندكرا ئەوا بەپێی ئەو پەڕەوە نوێیەی ئامادەكراوە لەناو كۆنفرانس ( ئەندامانی جڤات و رێكخەر ) هەڵدەبژێردرێن. بزووتنەوەی گۆڕانی گری زەرگەتە بەشێكیان هەڵمەتێكیان دەستپێكردووەو دەڵێن بەهیچ شێوەیەك رێگە نادەین دەستورەكەی بزووتنەوەی گۆڕان كە كاك نەوشیروان مستەفا بەدەستی خۆی نوسیویەتی دەستكاری بكرێت، بزووتنەوەی گۆڕانی كوردسات، دەستورێكی نوێیان داناوەو سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسی لەخۆ دەگرێت و رێكخەر و سەركردایەتی لەناو كۆنفرانس هەڵدەبژێرێت.    

‎راپۆرتی: دانا نەقی ‎کۆمپانیای کرێسێنت ئینێرجی کۆمپانیایەکی پێشەنگی وزەی سەربەخۆی ئەمریکایە و گرنگی بە بەدەستهێنان و پەرەپێدان و بەڕێوەبردنی موڵک و ماڵی نەوت و گازی سروشتی دەدات. لێرەدا ئەو شتانە دەخەینەڕوو کە پێویستە بزانرێت  دەربارەی کارەکانیان لە ئەمەریکا ، ‎بارەگای سەرەکی کۆمپانیای کرێسێنت ئینێرجی لە شاری هیوستن لە ویلایەتی تەکساس دامەزراوە و گرنگی بە حەوزی ئیگل فۆرد و ئوینتا دەدات. ‎کارەکانی ئەوان پۆرتفۆلیۆیەکی سەروەت و سامانی  زەبەلاحە و خاوەن پشکی گەورە و ئاڕاستەکراوی ڕۆیشتنی پارەن، کە تەمەنی یەدەگی درێژ و ئینفۆنتۆری قووڵی شوێنەکانی گەشەپێدانە لە وڵاتی ئەمەریکا خاوەن داهاتیێکی زۆرە. سەروەت و سامانی ئیشەکانیان  زیاترە لە400 بەرهەمهێنەری ڕاست و ئاسۆیی بیرە نەوت، وە شوێنی کاریان زیاترە لە 145,000 دۆنمی یەک لە دوای یەک لە حەوزی ئوینتا لە ویلایەتی یوتا. ‎ستراتیژی گەشەکردنی کرێسێنت ئینێرجی بریتییە لە بەدەستهێنانی سەروەت و سامانی بەهای بەرز و زیادبوونی پارە لە هەمان کاتدا پاراستنی هێزی دارایی. ‎گرێبەستەکانی ‎هەیەو، وە گرێبەستەکانیان بەرچاوە، لەوانە بەدەستهێنانی سەروەت و سامانی بەرهەمهێنانی نەوت و گاز لە کۆمپانیای نەوتی ڤێردن بە بڕی 815 ملیۆن دۆلار و کڕینی کۆمپانیای SilverBow Resources بە بڕی 2.1 ملیار دۆلار بۆ یاریزانێکی سەرەکیە  لە پێکهاتەی پەترۆکیماوی  ئیگلفۆرد. ‎پابەندبوونی کرێسێنت ئینێرجی بە بەردەوامیی بریتییە لە بەڕێوەبردنی سەرمایەی وەبەرهێنەران، خۆشگوزەرانی کارمەندان، پاراستنی ژینگە و پەرەپێدانی کۆمەڵگا،  کۆمپانیای کرێسێنت کۆمپانیای نەوتی وێستەرنزاگرۆسی کڕیوە، وە ئێستا وەک ئەسێت  وێسترێن زاگرۆس خاوەنداری دەکرێت لەلایەن کرێسێنت ئینرێجی.   وردەکارییەکانی کڕینی کۆمپانیاکە-کۆمپانیای کرێست ئینێرجی ئینتەرناشناڵ و لقەکەی WZG Acquisition ڕێککەوتنێکی یەکلاکەرەوەیان واژۆکرد بۆ ئەوەی وێستەرنزاگرۆس ڕیسۆرس بە تایبەت بە گرێبەستێکی تەواو کاش بە بەهای 164 ملیۆن دۆلار. بەدەستهێنانی پشک/ کۆمپانیای کرێست ئەکوایرکۆ دەبێتە خاوەنی 100%ی کۆمپانیای وێستەرنزاگرۆس ڕیسۆرس بە بەدەستهێنانی هەموو پشکە باو و پەسەندکراوەکان بە بڕی 0.2 دۆلاری کانادا بۆ هەر پشکێک بە شێوەی کاش. تەواوبوو- پێشبینی دەکرا لە سەرەتای مانگی تەمموزی ٢٠١٧ مامەڵەکە دابخرێت، بە مەرجی ڕەزامەندی خاوەن پشکەکان. پاشانن وێستەرنزاگرۆس ماوەی 18 مانگ بوو بەدوای دارایی و بەدیلێکی ستراتیژیدا دەگەڕا بەهۆی تەحەدای بازاڕەکانی سەرمایە بۆ وەبەرهێنانی نەوت و گاز. کۆمپانیای وێستەرنزاگرۆس ڕیسۆرس کۆمپانیایەکی نێودەوڵەتیی سامانە سروشتییەکانە کە گرنگی بە بەدەستهێنانی موڵک و گەڕان و پەرەپێدان و بەرهەمهێنانی نەوتی خاو و غازی سروشتی لە عێراق دەدات. دوو گرێبەستی هاوبەشی بەرهەمهێنانیان لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان لە هەرێمی کوردستانی عێراق تێڕوانینی کرێسێنت ئینێرجی سەبارەت بە گرێبەستی ئەم دواییەی وێستەرنزاگرۆس لەگەڵ هەرێمی کوردستان ڕاستەوخۆ باس نەکراوە، بەڵام لێرەدا ئەوەی ڕوودەدات: پاشان  کۆمپانیای کرێست ئینێرجی  بە تەواوی خاوەنداری وێسترێن زاگرۆز دەکات. لەساڵی 2017 دا بە گرێبەستێکی 164ملیۆن دۆلاری وێستەرنزاگرۆس کڕیوە، وێستەرنزاگرۆس لە هەرێمی کوردستان کاردەکات، گرێبەستی هاوبەشی بەرهەمهێنانی بۆ گەڕان و بەرهەمهێنانی نەوت و گاز هەیە. گەشەسەندنی ئەم دواییە- حکومەتی هەرێمی کوردستان لەم دواییانەدا دوو ڕێککەوتنی گەورەی وزەی لەگەڵ کۆمپانیا ئەمریکییەکان واژۆکرد، کە یەکێکیان لەگەڵ کۆمپانیای وێستەرن زاگرۆسی سەر بە کۆمپانیای کرێست ئینێرجی ئینتەرناشناڵە، بۆ بەڕێوەبردنی کێڵگەی غازی تۆپخانە-کوردمیر. ئەم پڕۆژەیە بەهای 70 ملیار دۆلارە، لەکاتێکدا گرێبەستێکی دیکە لەگەڵ کۆمپانیای HKN Energy Ltd بە بەهای 40 ملیار دۆلارە. هەڵوێستی حکومەتی هەرێم-حکومەتی هەرێم ئەم هاوبەشییانە بە گرنگ دەزانێت بۆ بەردەوامیی وزە و بەرزکردنەوەی پیشەسازی وزەی ئەمریکا. مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، جەختی لە سوودی هاوبەشی ئەو هاوکارییانە کردەوە، تیشکی خستە سەر سامانە سروشتییە زۆرەکانی هەرێم. کۆنتێکستی پیشەسازی - وێستەرنزاگرۆس لە ساڵی 2005ەوە زیاتر لە یەک ملیار دۆلار وەبەرهێنانی لە گەڕان و بەرهەمهێنانی نەوت و گاز لە هەرێمی کوردستان کردووە، کۆمپانیاکە ئەندامی کۆمپانیای APIKUR، کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستانە، کە ئامانجی پێشخستنی پیشەسازی نەوت و غازی هەرێمە.

ئاسۆ فەرەیدون- پەرلەمانتاری عێراق   واژۆ کــــردنی گرێبەستی نێوان هــــەرێم و ئەمـــــریکا ناکۆکیەکانی نێوان هەرێم و بەغدا بەرەو کوێ دەبات؟ چەند رۆژێک لەمەوبەر ، وەفدێکی باڵای حکومەتی هەرێمی کوردستان بەسەرپەرشتی بەرێز  سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی حکومەتی هەرێم گەیشتنە ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکاو هەر لەوێش بڵاویان کردوە کە گرێبەستێکیان واژۆ کردوە بۆ وەبەرهێنان و دەرهێنانی غاز لە هەردوو کێڵگەی میران و تۆپخانە (گردەمێر) کە هەردوو کێڵگەکە دەکەونە سنوری پارێزگای سلێمانیەوە . دیارە کە کێڵگەی غازی میران درێژکراوەی کێڵگەی کۆرمۆرە کەلەم کێڵگەیە غازی وشک بەرهەم ئەهێنریت کەبۆ بەرهەم هێنانی وزەی کارەبای هەرێم بەکاردەبرێ ، لەگەڵ بەرهەم هێنانی غازی شل (LPG) و نەفتا ، وە داهاتەکەشی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان و کۆمپانیای (دانە غازە)  . توانای بەرهەم هێنانی ئەو غازە بەپێی لێکدانەوەکانی شارەزا بەرێز (فواد قاسم الأمير) کەلە کتێبەکەیدا بە ناونیشانی ( الجديد في عقود النفط والغاز، الموقعة من قبل حكومة إقليم كردستان ، والسياسة النفطية للإقليم ) ئاماژەی پێکردوە : غازی ئەم کێڵگەیە تەنها بەشی پڕکردنەوەی پێداویستیەکانی هەرێم خۆی دەکات  ، بەڵام دەکرا ئەو گرێبەستە کێڵگەی غازی میرانیشی تێدابێت کە ئێستا واژۆ کراوە کە ئەوکاتە تواناکەی دوو هێندەی بەرهەمهێنانی غازی ئێستای دەبوو لە کێڵگەی کۆرمۆر ، بەو واتایەی نەک تەنها بەتەواوی پێداویستی غازی هەرێمی کوردستان لە غازی وشکدا دابین ئەکات ، بەڵکو توانای هەناردەکردنی غازی وشکی بۆ دەرەوەی هەرێمیش ئەبێت . لەپاش ڕاگەیاندنی ئەو گرێبەستە لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە کە لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا واژۆی کرد ، دەست بەجێ حکومەتی ناوەند لە بەغدا لەسەر زاری وەزارەتی نەوت بەیاننامەیەکی ناڕەزایی بڵاوکردەوە کە : ئەو گرێبەستەی بە ناشەرعی و نایاسایی ناوهێنا لەسەر بنەمای دستور و بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی عێراقەوە ، پاشان هەریەک لە حکومەتی هەرێم و ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا وەڵامی بەغدایان دایەوە . بەرهەم هێنانی  غاز لە کێڵگەی میران و تۆپخانە کە دەکەوێتە ناو سنوری پارێزگای سلێمانی نەک تەنها کاریگەری ئابووری هەیە بەڵکو مانای سیاسی زۆری هەیە . هیچ گومانێکیش نیە کە بەرهەم هێنانی غاز لەو سنورەوە بەبێ رەزامەندی یەکێتی نیشتمانی کوردستان جێبەجێ ناکرێت ، دەبێت پرسیارێک بکرێت ، کە ئایا  بڕیاری ئەم گرێبەستە کۆڕانکاری جیۆپۆلەتیکی سیاسی و هەژموونی کاریگەرە لەم ناوچەیە کە ئەمرێکی واقعی نوێیە ، یان بەرێکەوتنە لەگەڵ وڵاتی دراوسێ  ؟ پرسیارێکی تریش لە ئێستادا ئەوەیە کە ئایا حکومەتی ناوەندی عێراق تەنها بە بەیاننامەیەک ڕادەوستێت ، یان واژۆکردنی ئەم کرێبەستە دەبێتە گرژیی و ناکۆکیەکی تر لە نێوان حکومەتی هەرێم و ناوەنددا ؟ یان ئەوەتا حکومەتی ناوەند دەکەوێتە ژێر کاریگەریی و گۆرانکاری ناوچەیی و رەزامەند دەبێت بەم گرێبەستە ؟ دەکرێت لە چەند مانگی داهاتوو وەڵامەکانمان دەست بکەوێت .   ئاسۆ فەرەیدوون علی ئەمین ئەندامی لیژنەی نەوت و غاز لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق

شیكاری: درەو   نەوتی هەرێم لە چارەکی یەکەمی (2025)دا 🔻 دی ئێن ئۆ: قازانجی کارکردنمان بڕی (28 ملیۆن) دۆلار بووە، لەکۆی داهاتی (188 ملیۆن) دۆلار، لە هەرێمی کوردستان بە تێکڕای رۆژانە بە ڕێژەی (11%) بەرهەم زیادی کردووە، تێکڕای بەرهەمی ڕۆژانەی ناوچەی گرێبەستی تاوکێ بریتی بووە لە (82 هەزار و 81) بەرميل نەوت، هەر بەرمیلێک بە (35) دۆلار فرۆشراوەو پارەی پێشوەختە وەرگیراوە. 🔹 کۆمپانیای گەنێڵ ئێنێرجی: کێڵگە نەوتییانەی کاری تێدا دەکات، بە تایبەتیش کێڵگەی نەوتی تاوکێ تێکڕای ئاستی بەرهەمی کێڵگەکە گەیشتووە بە (82 هەزار و 81) بەرمیل نەوتی رۆژانە، ئەمە لە کاتێکدایە ئاستی تێکڕای بەرهەمی ڕۆژانە لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2024)دا (71 هەزار و 140) بەرمیل بووە، نرخی فرۆشتنی بەرملێک نەوت لەگەڵ چارەکی پێشوودا یەکدەگرێتەوەو لە دەوروبەری (35) دۆلاربووە. 🔹 کۆمپانیای شاماران پترۆلیۆمی کەنەدی؛ داهاتی گشتی کۆمپانیاکە بریتی بووە لە (35 ملیۆن و 885 هەزار) دۆلار، تێکڕای بەرهەم لە هەردوو کێڵگەی (ئەتروش و سەرسەنگ) لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025) بریتی بووە لە (65 هەزار و 200) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە، واتا کۆی ئەو نەوتەی لە ماوەی چارەکی یەکەمی (2025) لەو دوو کێڵگەیە بەرهەم هاتووە (5 ملیۆن و 880 هەزار) بەرمیل بووە. یەکەم؛ بەرهەمی کاری کۆمپانیای کۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی لە چارەکی یەکەمی (2025) رۆژی (15/5/2025) کۆمپانیای کۆمپانیای (DNO)ی نەوت و غازی نەرویجی بەرهەمی خۆی بۆ چارەکی یەکەمی (2025) ڕاگەیاند، لە هەموو ئەو ناوچانەی کاری تێدا دەکات و بەپێی ڕاگەیەندراوەکە؛ قازانجی کارکردنی بۆ چارەکی یەکەمی ساڵی 2025ی بە بڕی (28 ملیۆن) دۆلار ڕاگەیاند، لەسەر داهاتی (188 ملیۆن) دۆلاری ئەمریکی. بەرهەمهێنانی گشتی لە ناوچەی گرێبەستی تاوکێ کە کۆمپانیای (DNO) پشکی (75%)ی تێدا هەیە، لە دوای ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم و داخستنی بۆری نەوتی کوردستان بۆ بەندەری جەیهان لە مانگی ئازاری (2023)ەوە تاڕادەیەکی زۆر کەوتووەتەوە سەر پێ. بەگوێرەی ڕاگەیەندراوی كۆمپانیاكە، لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بە تێکڕای رۆژانە لە چارەکی یەکەمی (2025) بە ڕێژەی (11%) بەرهەم زیادی کردووە، بەراورد بە چارەکی پێشتر، بەجۆرێک تێکرای بەرهەمی ناوچەی گرێبەستی تاوکێ بریتی بووە لە (82 هەزار و 81) بەرميل نەوتی خاوی ڕۆژانە، لە کاتێکدا لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2024) بەرهەمی کێڵگەکە بریتی بووە لە (74 هەزار و 143) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە، بە جۆرێک لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵ کێڵگەی تاوکێ بە (29 هەزار و 304) بەرمیل و کێڵگەی فیشخابور بە (52 هەزار و 778) بەرمیل بەشدار بووە لە کۆی بەرهەم، لە کاتێکدا هەمان ئەو کێڵگانە لە چارەکی چوارەمی (2024) تاوکێ تێکڕای بەرهەمی ڕۆژانەی (27 هەزار و 864) بەرمیل بووەو فیشخابور بەرهەمی ڕۆژانەی (46 هەزار و 279) بەرمیل نەوتی خاو بووە. کۆمپانیاکە ئەوەشی ئاشکرا کردووە، پشکی کۆمپانیای DNO لە بەرهەمهێنانی نەوت لە تێرمیناڵی فیشخابور بە کڕیارە ناوخۆییەکان بە نرخی (35) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک فرۆشراوەو پارەی پێشوەختە وەرگیراوە. دووەم؛ بەرهەمی کاری کۆمپانیای گەنێڵ ئێنێرجی لە کێڵگەی نەوتی (تاوکێ) لە چارەکی یەکەمی (2025) بەگوێرەی ڕاگەیەندراوی کۆمپانیای گەنێڵ ئێنێرجی: لەو کێڵگە نەوتییانەی کاری تێدا دەکات، بە تایبەتیش کێڵگەی نەوتی تاوکێ لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025)دا،  تێکڕای ئاستی بەرهەمی کێڵگەکە گەیشتووە بە (82 هەزار و 81) بەرمیل نەوتی رۆژانە، ئەمە لە کاتێکدایە ئاستی تێکڕای بەرهەمی ڕۆژانە لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2024)دا (71 هەزار و 140) بەرمیل بووە، بەم پێیەش بە نزیکەی (11%) و بە بڕی (7 هەزار و 941) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە بەرهەمهێنان زیادی کردووە. هەر بەپێی ڕاگەیەندراوی کۆمپانیاکە نرخی فرۆشتنی بەرملێک نەوت لە چارەکی یەکەمی (2025) لەگەڵ چارەکی پێشوودا یەکدەگرێتەوە لە دەوروبەری 35 دۆلاربووە. سێیەم؛ بەرهەمی کاری کۆمپانیای شاماران لە کێڵگەکانی (سەرسەنگ و ئەتروش) لە چارەکی یەکەمی (2025) بەگوێرەی ڕاگەیەندراوی کۆمپانیای شاماران پترۆلیۆمی کەنەدی: لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025)دا، داهاتی گشتی کۆمپانیاکە بریتی بووە لە (35 ملیۆن و 885 هەزار) دۆلار، لە کاتێکدا لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024) داهاتی کۆمپانیاکە (22 ملیۆن و 588 هەزار) دۆلار بووە، بەم پێیە داهاتەکەی بڕی (13 ملیۆن و 297 هەزار) دۆلار بە ڕێژەی (59%) زیادی کردووە. کۆمپانیای شامارانی پترۆلیۆمی کەندی کە پشکی لە هەردوو کێڵگەی نەوتی (سەرسەنگ و ئەتروش) هەیە، ڕاگەیاندووە؛ تێکڕای بەرهەم لە هەردوو کێڵگەی (ئەتروش و سەرسەنگ) لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025) بریتی بووە لە (65 هەزار و 200) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە، لە کاتێکدا لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024) تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکان (57 هەزار و 400) بەرمیل نەوت بووە، بەم پێیە بەرهەمی نەوتی کێڵگەکان بەتێکڕای ڕۆژانە (7 هەزار 800) بەرمیل بە ڕێژەی (13.6%) زیادی کردووە. بە مانایەکی دیکە، کۆی ئەو نەوتەی لە ماوەی چارەکی یەکەمی (2025) لە هەردوو کێڵگەی ئەتروش و سەرسەنگ بەرهەم هاتووە (5 ملیۆن و 880 هەزار) بەرمیل بووە، لە کاتێکدا لە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوودا کۆی بەرهەمی هەردوو کێڵگەکە (5 ملیۆن و 162 هەزار) بەرمیل نەوت بووە. کۆمپانیای شامارانی پترۆلیۆمی کەندی ئەوەشی ڕاگەیاندووە، لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025) (وەک لە خشتەی هاوپێچدا هاتووە) لە کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ، بە تێکڕای کاری رۆژانە (29 هەزار و 900) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، بەڵام بەرهەمی کێڵگەکە لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا (37 هەزار و 400) بەرمیل نەوت ڕۆژانە بەرهەم هێنراوە، بەم پێیە بەرهەمی نەوتی کێڵگەکە بە ڕێژەی (20%) و بڕی (7 هەزار و 500) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە پاشەکشەی کردووە. بەڵام بە گوێرەی ڕاگەیەندراوی کۆمپانیاکە لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025) لە کێڵگەی نەوتی ئەتروش، بە تێکڕای کاری رۆژانە (35 هەزار 300) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، لە کاتێکدا هەمان ماوەی ساڵی (2024)دا تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکە (20 هەزار) بەرمیل نەوت بووە، بەم پێیە بەرهەمی نەوتی کێڵگەکە بەتێکڕای ڕۆژانە (15 هەزار و 300) بەرمیل بە ڕێژەی (76.5%) زیادی کردووە. خشتە سەرچاوەکان؛ -    DNO Reports Solid First Quarter Results; Prepares Deeper Dive into Norwegian Waters; https://ml-eu.globenewswire.com/Resource/Download/8c72109a-67b9-457d-938c-2ad1a6c0f555 -    Genel Energy PLC: Trading and operations update Q1 2025, 08-May-2025; https://irpages2.eqs.com/websites/genel/English/1720/uk-news.html?airportNewsID=6cf9b1a0-55fb-43d9-ab8c-7bf34a93db2b -    ShaMaran Reports First Quarter 2025 Results, May 7, 2025; https://mma.prnewswire.com/media/2681745/ShaMaran_Petroleum_Corp__ShaMaran_Reports_First_Quarter_2025_Res.pdf  

 درەو: یەكێتی بەڕەسمی داوای پۆستی سەرۆكی هەرێم و وەزیری ناوخۆ و سامانەسروشتییەكانی كردووەو لەبەرامبەر داواكارییەكانی پارتی كە لە كۆبوونەوەی پێشتر پشكەكانی خۆی خستبووە بەردەم یەكێتی و سەرۆكی هەرێم و وەزیری ناوخۆی بۆخۆی دیاری كردبوو. لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆی نێوان وەفدی دانوستانكاری پارتی و یەكێتی یەكێتی لیستی پۆستەكانی لە كابینەی دەیەمی حكومەت رادەستی پارتی كرد: •    پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان •    پۆستی جێگری سەرۆكی پەرلەمان •    پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت •    پۆستی وەزیری ناوخۆ •    پۆستی وەزیری سامانەسروشتییەكان •    پۆستی وەزیری شارەوانی •    پۆستی وەزیری تەندروستی •    پۆستی وەزیری كشتوكاڵ واتا یەكێتی پێی باشە پارتی پۆستی سەرۆكی حكومەت و سەرۆكی پەرلەمانی جێگری سەرۆكی هەرێمی لابێت و پۆستی سەرۆكی هەرێم و جێگرانی پەرلەمان و حكومەت لای یەكێتی بێت. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) پارتی لە كۆبوونەوەكەی دوكان لیستی پۆستەكانی لە كابینەی داهاتوو خستووەتەڕو: •    پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان •    پۆستی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان •    پۆستی جێگری سەرۆكی پەرلەمان •    پۆستی وەزی ناوخۆ •    پۆستی وەزیری كارەبا •    پۆستی وەزیری سامانەسروشتییەكان •    پۆستی وەزیری پەروەردە •    پۆستی وەزیری كشتوكاڵ •    پۆستی وەزیری ئەوقاف پارتی پێی باشە یەكێتی پۆستەكانی (سەرۆكی پەرلەمان، جێگری سەرۆكی هەرێم، جێگری سەرۆكی حكومەت و هەشت وەزارەت وەربگرێت جگە لە وەزارەتەكان ناوخۆ، كارەبا، پەروەردەو تەندروستی) ئێستا پارتی و یەكێتی لیستی داواكارییەكانیان بۆ پۆستەكان خستووەتە بەردەستی یەكتر و لەمەودوا گفتوگۆی جدی لەسەر دابەشكردنی پۆستەكان لە نێوانیاندا دەستپێدەكات. لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان پارتی دیموكراتی كوردستان (812 هەزارو 794 ) دەنگ و (39) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێنا، یەكێتی (409 هەزارو 548 ) دەنگ و (23) كورسی بەدەستهێنا.   پۆستە باڵاكانی هەرێمی كوردستان   -    سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان -    جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان -    سكرتێری پەرلەمانی كوردستان   -    سەرۆكی هەرێمی كوردستان -    جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان -    جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان  سەرۆكی حكومەت -    جێگری سەرۆكی حكومەت -    وەزیری ناوخۆ -    وەزیری داد -    وەزیری پێشمەرگە -    وەزیری دارایی -    وەزیری تەندروستی -    وەزیری پەروەردە -    وەزیری ئاوەدانكردنەوە -    وەزیری شارەوانی -    وەزیری خوێندنی باڵا -    وەزیری پلاندانان -    وەزیری رۆشنبیری -    وەزیری كاروكاروباری كۆمەڵایەتی -    وەزیری گواستنەوە -    وەزیری ئەوقاف -    وەزیری كارەبا -    وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پەرلەمان -    وەزیری هەرێم بۆكاروباری پێكهاتەكان -    سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران -    سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران

  درەو: یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەرێگەی مەڵبەند و مەكتەبەكانیەوە سەرقاڵی یەكلاكردنەوەی كاندیدەكانیەتی بۆ پەرلەمانی عێراق، هەفتەی داهاتوو دەرگای تۆماركردنی لیستی كاندیدی حزبی و سەربەخۆكان دەكرێتەوە. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق كە بڕیارە لە 11/11/2025 بەڕێوەبچێت، لەناو یەكێتی باس لە دانانی چەند كەسێك دەكرێت بۆ كاندیدی پەرلەمانی عێراق: •    د. بڕیار رەشید •    د. نەرمین مەعروف    •    ئاسۆس عەلی •    كاروان یاروەیس •    سەرتیپ عەلی    •    رێزان شێخ دلێر •        شێخە مامەند ئاغا •    بێستون سابوراوەیی •        سروە محەمەد    •    چنار هاوسەری حسێن مەنسور   •    غەریب ئەحمەد   •    مامۆستا بەدرییە حسێن •    هەڵۆ پێنجوینی •    جەبار یاوەر -     -   سۆزان مەنسور لە سنوری (خانەنەقین) - هەرێم كەمال ئاغا لە سنوری بازنەی (هەولێر) - ئارێز عەبدوڵا لە سنوری بازنەی (هەولێر) - دیلان غەفور لە سنوری بازنەی (كەركوك) - شیلان فەتحی لە سنوری بازنەی (كەركوك) - رەوەند مەلا مەحمود لە سنوری بازنەی (كەركوك) -  حاكم ئەڵماس لە سنوری بازنەی (كەركوك) - مەلا كەریم لە سنوری بازنەی(سەڵاحەدین) ئەمە لە كاتێكدایە بە فەرمانی فەرمانی بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی، سەرپەرشتیاری ناوچەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دیاریكران، فەرمانەكە لە رۆژی 19/4/2025 دەرچووە بە واژۆی بافڵ تاڵەبانی بۆ سەرپەرشتیاری ناوچەكانی هەڵبژاردن دەرچووە بەم شێوەیە: •    قوباد تاڵەبانی بۆ سەرپەرشتیاری هەولێر •    رەفعەت عەبدوڵا بۆ سەرپەرشتیاری سلێمانی •    ئاسۆ مامەند بۆ سەرپەرشتیاری كەركوك •    شێخ ئەحمەد نۆكان بۆ سەرپەرشتیاری گەرمیان •    حەمەسور دووشیوانی بۆ سەرپەرشتیاری دهۆك •    د. میران محەمەد بۆ سەرپەرشتیاری راپەڕین •    وەهاب هەڵەبجەیی بۆ سەرپەرشتیاری هەڵەبجە •    یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كە لە 10ی تشرینی یەكەمی 2021 بەرێوەچوو خاوەنی (18) كورسیە، (2) كورسی لە هەولێر، (3) كورسی لە كەركوك، (2) لە موسڵ، (1) لە سەڵاحەدین، (1) لە دیالە، (8) لە سلێمانی و (1) كورسی لە دهۆك). •    یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كە لە 20ی ئۆكتۆبەری 2024 بەرێوەچوو خاوەنی (23) كورسیە، (6) كورسی لە هەولێر، (15) لە سلێمانی، دهۆك (1) كورسی، هەڵەبجە (1) كورسی.    

درەو: حزبەكان لەناو خۆیاندا لە هەوڵی یەكلاكردنەوەی كاندیدەكانیانن بۆ پەرلەمانی عێراق هەفتەی داهاتوو دەرگای تۆماركردنی كاندیدەكان دەگرێتەوە، لەناو یەكگرتووی ئیسلامی كوردستاندا ناوی چەند كەسێك دێت وەك كاندیدی بۆ پەرلەمانی عێراق. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە بازنەی سلێمانی چەند كەسێك كاندید دەكات لەوانە: -    د. عومەر محەمەد -    د. موسەنا ئەمین -    د. شێركۆ جەودەت -    د. رەئوف كەریم -    دارا سێكانیانی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە ئێستادا چوار پەرلەمانتاری هەیە لە پەرلەمانی عێراق كە (2)یان لە بازنەی سلێمانی و (2)یان لە بازنەی دهۆكن و بۆ پەرلەمانی كوردستانیش (7) پەرلەمانتاری هەیە (3) پەرلەمانتاری لە بازنەی سلێمانی و (1) پەرلەمانتاری لە بازنەی هەولێرو (2) پەرلەمانتار لە بازنەی دهۆك و (1) پەرلەمانتار لە بازنەی هەڵەبجە. -    یەكگرتوو لە هەڵبژاردنی 20ی ئۆكتۆبەری 2024ی پەرلەمانی كوردستان (117 هەزارو 444) دەنگی بەدەستهێنابوو. -    یەكگرتوو لە هەڵبژاردنی 10ی تشرینی یەكەمی 2021ی پەرلەمانی عێراق (108 هەزارو 10) دەنگی بەدەستهێنابوو.   -