کاوە شێخ عەبدوڵڵا هەروەک مێژووە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکەی، مێژووی بوومەلەرزە لە کوردستان تاڕادەیەکی زۆر گومناوەو زۆر کەم ئەو کارەساتە سروشتییانە نووسراونەتەوە کە بەهۆی بوومەلەرزەوە ڕوویانداوە. گەڕیدەو رۆژهەڵاتی فەرەنسی (هێنری بایەندەر) لەو گەشتەیدا کە ساڵی ١٨٦٥ ئەنجامیداوە و بە باکوورو بەشێکی باشووری کوردستاندا تێپەڕیوە، ئاماژەیەکی کورت دەدا بەوەی کە لە ناوچەی (وان) ئاسەواری وێرانەی بومەلەرزەی بینیوە. بەڵام نەیزانیوە گوڕی ئەو بوومەلەرزەیە چەندبووەو چەند کەسی کوشتووە. مێژوویەکی نزیک و نووسراو ناوەڕاستی مانگی ئایاری ساڵی ١٩٣٠ شارۆچکەی (سەڵماس) لە پارێزگای ورمێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان، بەهۆی بوومەلەرزەیەکەوە تەختی زەوی بوو. دەگوترێ لەو کارەساتەدا نزیکەی سێ هەزار کەس گیانیانلەدەستدوە و هەزارانی تر برینداربوون. تا ساڵانێکی زۆرتر سەڵماس بە وێرانەیی مایەوەو دواتر دانیشتووانەکەی دەستیانکردەوە بە ئاوەدانکردنەوەی. پێنجوێنی وێرانبوو تائێستا تەنیا بوومەلەرزەیەک لەباشووری کوردستان کە زۆر کاریگەری هەبووەو چیرۆکی کارەساتەکەی نووسراوەتەوە یان گێڕدراوەتەوە، ئەو بوومەلەرزەیەبوو کە نیوەڕۆی رۆژی ١٩٤٦/٨/٨ شارۆچکەی پێنجوێنی لەراندەوە. ــ گوڕی ئەو بوومەلەرزەیە ٥ پلەبووە، بەهۆی ئەوەی خەڵک لە دەشتودەر و ئیشوکاربوون، چەند کەسێک برینداربوون. بەڵام چونکە خانووەکانی ئەو کاتە بە بەرد و قوڕ و دار دروستکراون، بەرگەی ئەو لەرینەوەیان نەگرتووەو زۆربەی زۆریان تەختبوون. کارەساتی بوومەلەرزەکەی پێنجوێن بە رادەیەک دەنگی دایەوە کە لە سلێمانی و چەند ناوچەیەکی تر، پیتاک و یارمەتی بۆ خەڵکە لێقەوماوەکە کۆکراوەتەوەو، شاعیر و نووسەران و هونەرمەندان بە شیعر و شانۆ و چیرۆک بەشداری هاوبەشی خەم و ژانی خەڵکی لێقەوماویان کردووە. هەروەها حکومەتی بەریتانی کە ئەوکات عێراق لەژێر ئینتدابی ئەواندابوو، بە پێشکەشکردنی چەندین بەتانی و کەلوپەلی ناوماڵ، یارمەتی خەڵکی لێقەوماو و ئاوارەبووی پێنجوێنی داوە. وان.. کۆسکەوتووی بوومەلەرزە بەدرێژایی دووسەد ساڵی رابردوو پارێزگای وان لە باکووری کوردستان، زۆرترین ریانی پێگەیشتووە بەهۆی کارەساتی بوومەلەرزەوە. ــ مانگی ئۆکتۆبەری ٢٠١١ شاری وان و ئەردیشی دراوسێی، بوومەلەرزەیەکی بەهێز رایتەکاندن. کاریگەری ئەم بوومەلەرزەیە بەجۆرێک بوو کە بەشێکی زۆری خانوو و باڵەخانەکانی ئەم دوو شارە داڕمان و سەدان کەس بوونە قوربانی. ــ وان، بینگۆل، ئەرزنجان و خارپێت لە باکووری کوردستان، لەسەر ئەو هێڵە هەمیشەییەن کە ئەگەری روودانی بوومەلەرزەی بەهێزیان لێدەکرێ. ئەم ناوچانە چەند ساڵ جارێک بوومەلەرزە تێیاندا روو دەدات. سەرپێڵی زەهاو.. سەرپێڵی زام درەنگانێکی شەوی ٢٠١٧/۱۱/١۲بوومەلەرزەیەکی بەهێز کە لە سەد ساڵی پێشوودا وێنەی نەبووە، شارۆچکەی سەرپێڵی زەهاو لە پارێزگای کرماشانی لەراندەوەو بەشی زۆری باڵەخانەو خانووەکانی ئەو ناوچەیە تەختی زەوی بوون. ــ لە کارەساتی بوومەلەرزەی سەرپێڵی زەهاو و دەوروبەریدا، سەدان کەس گیانیان لەدەستدا و هەزارانی تر بێ ماڵ و حاڵ مانەوە. ــ کاریگەری ئەو بوومەلەرزەیە وایکرد لە کەلار و دەربەندیخانی باشووری کوردستان ٥ کەس گیانلەدەست بدەن و چەند بینا و خانوویەکیش داڕمان. هەروەها گوڕی ئەو زەوی لەرینەوەیە تا پارێزگاکانی کەرکوک و هەولێریش رۆیشت بێ ئەوەی زیان بەو شارانە بگەیەنێ. خارپێت و مەڵاتیە شەوی ٢٠٢٠/١/٢٤ خارپێت و مەڵاتییە لە باکووری کوردستان، بوومەلەرزەیەکی بەهێز لەراندنییەوەو تێیدا نزیکەی سێ سەد کەس مردن و هەزار کەسی تر برینداربوون. دوایین بوومەلەرزە.. کارەساتێکی گەورە دەمەوبەیانی ٢٠٢٣/٢/٦ هەردوو بەشی باکوور و ڕۆژئاوای کوردستان بە بوومەلەرەزیەکی وێرانکەر لەرینەوە کە هێشتا دوایین ژمارەی قوربانییەکان ڕوو نەبووەتەوە. ــ بەڵام بەپێی هێزی زۆری لەرینەوەکە و کاتەکەی کە زۆرینەی هەرەزۆری دانیشتووانی ئەو ناوچانە لە شیرینی خەودابوون، پێشبینی دەکرێ ژمارەی قوربانیان هەزاران کەس تێپەڕێنێ. ئەمە سەرەڕای وێرانبوون و تەختبوونی هەزاران حانوو و باڵاخانەی نیشتەجێبوون. ئەمانە هەمووکارەساتەکانی بوومەلەرزە نین لەکوردستان، بەدڵنیاییەوە چەندین کارەساتی تری بوومەلەرزە ڕوویداوە، بەڵام چونکە کورد دامەزراوەی خۆی نەبووە، قوربانییەکان و ڕادەی ماڵوێرانییەکانی، وەکو دەیان کارەساتی تری ناو مێژووەکەی ون بوون و لەبیرچوونەتەوە. ساڵی ٢٠٢٠ ئەم زانیارییانەم لەناو ڕاپۆرتێکدا ئامادەکرد بۆ ماڵپەڕی پەیسەرپرێس و لێرەدا کورتکراوەتەوەو کارەساتەکەی دەمەوبەیانی ئەمڕۆم بۆ زیادکردووە.
ڕێبوار سیوەیلی پێشەكی: ئەوەی لە باكووری كوردستان و لە ڕۆژاڤا ڕوویدا، هەر تەنیا قەدەرێكی خوایی و كارەساتێكی سرووشتی نەبوو. بەڵكو شێوەژیانێكیشە كە ئێوە بەسەر هەموو خەڵكی كوردستاندا سەپاندووتانە. مژدەكەتان خۆشە كە دەتانەوێت مرۆڤ بەرزكەنەوە بۆ ئاسمان، بەڵام هەقە پێشیان بڵێن: كەوتنەخوارەوەتان مسۆگەرە. كاتی خۆی لە 2011 كە شاری وان بوومەلەرزە لێیدا، ئەم وتارە كورتەم نووسی و هەر ئەوساش هۆشداریم بە حوكوومەتی هەرێم دا، ئەوەی لە توركیا ڕوویدا، لێرەش بەڕێوەیە. ئەمساڵیش وێنەی دوو سێ بینایەم بڵاو كردەوە و تەنیا نووسیم: دەترسم! بەداخەوە ئەم ترسە خەریكە ببێتە واقیع.. وتارەكە وەك خۆی بڵاو دەكەمەوە، تەنیا چەند وشەیەكی بیانیم تێدا كردنە كوردی و هیوام وایە هەر شووققەفرۆشێك و نەوتفرۆشێكی شەریكیان ئەم وتارە دەخوێننەوە، تاوێك شەرم بیانگرێ و تەریق ببنەوە و لە خۆیان بپرسن: ئەوە ژیانە من تێیدا دەژیم، كاتێك ئەوەی دروستمكردووە ئاوا دەبێتەوە خۆڵ و تیكەڵ بە خوێنی هاووڵاتیان دەبێت؟: شاری وان و قەیرانی بیناسازی ڕێبوار سیوەیلی 1. كارەساتی شاری (وان) ڕووداویكی ناخۆشە و ویژدانی مرۆییمان بیدار دەكاتەوە. هیوادارم بەزووترین كات قوربانییە زیندووەكان ڕزگار بكرێن و مردووەكانیش جێگەیان بەهەشت بێت. بەڵام نابێت ئەوەشمان لە بیر بچێت، كە ئەم كارەساتە چەندە سرووشتیی و لە دەرەوەی هێزی مرۆیە، ئەوەندەش كارەساتێكی دروستكراوی مرۆڤ خۆیەتی. ئەم كارەساتە لە هەمان كاتیشدا، كارەساتێكی تەلارسازیانە و پیشەسازییە. 2. توركیا، كە لەسەر هێڵی چەندین چالاكیی ژێرزەوی و بوومەلەرزەیە، مەرجەكانی بیناسازی بەپێی ئەو شوێنەی وڵاتەكەی تیایە، ڕەچاو ناكات. هۆش و هزری تەلارسازی لەو وڵاتەدا، لە قەیرانێكی گەورەدایە، كە ئەمەش بۆخۆی ڕەنگدانەوەی قەیرانی سیاسی و ئەخلاقی و كولتووری و زانستییە. ئەوان لە داهاتوودا چۆن ئەم قەیرانە چارەسەر دەكەن و گەلانی توركیا چۆن لەم مەرگەساتانە ڕزگار دەكەن، كە لە زۆر وڵاتی تر ڕێگەچارەی جێگرەوەی بۆ دۆزراوەتەوە، ئەوەیان ئەركی حوكوومەتی ئەو وڵاتەیە. 3. بەڵام ئەوەی بۆ ئێمە مەترسیدارە، ئەوەیە كە ئێمە لە ئەزموونی حوكوومەتی هەرێمدا، بەبێ ڕەچاوكردنی قەیرانی پیشەسازیی توركەكان و كێشەكانیان لە بیناسازی و نەوعییەتی كەرەستەكانیدا، بۆ ئەم لایەنە زۆر پشتمان پێبەستوون و بە بڕی ملیۆنان دۆلار پارەی ئەم وڵاتە دەچێتە گیرفانی ئەو كۆمپانیایانەوە، بەبێ ئەوەی هیچ فیلتەرێكی كۆنتڕۆڵ و دڵنیایی جۆرییمان لەسەر دانابن. جگە لەوەی ئەو كۆمپانیایانە كاریگەریی كولتووری خۆیان هەیە، لە ڕەواجدان بە توركەنەكردنی وڵاتەكەمان و بە شێوازی تر بڵاوكردنەوەی كولتووری خۆیان لە میانەی سەوداو بازاڕدا، ئاواش هیچ گەرانتێك و دڵنیاییەك نییە، كە پاش چەند ساڵێكی تر كارەساتی وان لە هەولێر و سلێمانی و شارەكانیتریش دووبارە نەبنەوە. 4. ئایا دەبێت چەندە چاوەڕوان بین، بۆ ئەوەی ڕووداوی داڕمانی بینای هەشت نهۆمی میعماریی توركەكان لە وڵاتی خۆماندا ببینین؟ ئەمە ئەو پرسیارەیە كە پێویستە حوكوومەت و بازرگانەگەورەكانی هەرێمی كوردستان و دەسەڵاتدارانی شەریك لەو ڕێكەوتنە بازرگانیانەدا، بیرێكی لێبكەنەوە. ئەوان كە نەیانتوانی فیلتەر بۆ نەهێنانی دەرمان و خۆراكیی قتووكراوی بەسەرچوو، دابنێن و دواجار هەموو هەڕەشەیەكیان تا سنووری سنوور بەزاندن قەبووڵ كرد، ئێستا دەبێت چاوەڕوانیی شتیی دیكەش لە حوكوومەتی توركیا بن. هیوادارم میللەتانی توركیا، هەرچی زووە لەم كارەساتە ڕزگاریان ببێت، بەڵام هیواداریشم ئەم كارەساتە ئەخلاقی سیاسیی حوكوومەت و هێزە دەمارگیرەكانیتری توركیا بگۆڕێت و دەرفەتێك بێت بۆ بە خۆداچوونەوە، چونكە وەك دانایەك گوتویەتی، هەموومان لەبەردەم خوادا یەكسانین. ئەم ڕووداوە وامان لێدەكات بڵێن: هەمووشمان لەبەردەم تراژیدیا و مەرگدا یەكسانین. 24/10/2011
.gif)
ئاسۆ عەبدوللەتیف یادی سەردەمێکی نوێ لە هاتنە ئارای تەرزێک لە خەباتی سیاسی و ئاینی و ئیسلامێکی نەرم و میانڕەو دەکەینەوە. یادی گۆڕینی دیدە نۆستالیژیاکەی دەنگ و کەلتوری تفەنگ و چەکدارکردن، بەرەو گوتارو نەزمێکی هێواش و هێوری بێچەکی مەدەنی، یادی سەردەمی ئاڵنگارییەکی قورس و پەیڕەوکارانی ناتوندوتیژ دەکەینەوە، کە ئێستاش خەڵکانێک هەن باوەڕ بەو میتۆدو ڕێگایە ناکەن لە کاری حیزبی و ئایدۆلۆژی هێشتا باوەڕیان بە ڕێگەچارەی توندوتیژیی هەیە، وادەزانن خاک و مێرگی شەرقیی تەنها بۆ سوارچاکی و جەنگ و گلان و مەچەکشکان و گەوزان و تەحقیرکردن دروست بووەو جێگای لێبوردەیی تێدا نابێتەوە. ئەو ڕۆژگارە یەکگرتوو هات دنیا تاریک بوو بەدەست شەڕی ناوخۆوە، تاڕادەیەک ئەم کۆمەڵە پەروەرشکارە ئیسلامدۆست و ڕاڤەکارە هاوچەرخانە دەستکاری نەهج و تەمی تاریکیەکەیان کردو فەزای مەدەنیەتیان بە کۆمەڵێک دەقی ئاینیی چێکردو دەستی خێری رابیتەی ئاوەدانیان درێژکرد بۆلای پاشماوەی ڕەبیەو گردۆڵکەکانی دوای جەنگ کە گڵکۆی دایکانی جگەرسووتاو بوون، ئەوکات هێشتا خودەو مەتارەو مەخزەنە ژەنگاویەکان منداڵان یاریان پێدەکرد، پەڵەی دوکەڵی سوتماکی درەخت و کاریتەی هەیوانی گوندەکان بە ئاسمانەوە بوو، یەکگرتوو ئیرادەسازییەکی نەرم و مۆدێلی ناتوندوتیژیی و مانیفێستێکی دینی و شۆڕشگێڕانەی خستەڕوو لەبری هەراوهوریاکانی جەنگ و بەربەرەکانێکردنی شۆڕشگێڕە تووڕەکان بۆ جڵەوی دەسەڵات. یەکگرتوو دەستکاری مەنتیقی توندوتیژیی کردو گەلی کوردی تەکفیرو تەحقیر نەکرد بەرەو جیهاد ،ئارامی و سەبری یەکگرتوو ستراتیژ بوو، بەشدارێکی کارای حوکمڕانی بوون، ئۆپۆزسیۆنێکی مەدەنی بوون، ژنیان هێنایەپێش و کردە سەرکردەو سەنتەر بۆ چالاکی حیزبی، نەیان وت هەر دەبێ پیاوی چەکدارو ئازات هەبێ ئینجا تۆ دەتوانی بژیت و دەروەس بێیت، ئەوە سەرەتای جەنگێکی تازە بوو لە دنیای ئێمەدا، جەنگێک ھەر دەبوو بکرێت و داخڵی ئەو مۆدێرنێتەو سەبکە مەدەنییە بین ، کە ئەستەم بوو خەوبینین بە دنیایەکی بێ چەک و باروت و شەوێک ڕۆژبکەینەوە سەرینەکەمان تاقم تفەنگێکی لەژێردا نەبێت. ئەو مێژووە پێکدادانێکی جەوھەری عەقڵی و فکریی و ئایدۆلۆژیی بوو لەنێوان دوکامپ و دوو ئاراستەو دوو ڕوخساردا، ئاراستەیەکیان کامپێکی کۆنی کلاسیک و ئایدۆلۆژی حیزبی بوو بە لۆژیکی تفەنگ و یادەوەرییەکی بریندارو شۆڕشگێڕی تۆڵەسێن و توڕەوە ئاراستەکەی تریش کامپێکی نوێی ئیسڵاحتەڵەبی مزگەوت و ئاکاربەرزو ڕابیتەیەکی دینی و ئیسلامی و بانگخوازانی سوننەیەکی کوردیی بوو بەدەستی نوخبەیەک لە ئیسلامی میانڕەو، کە ھەر بەڕاستی ڕێچکەیەکی نوێیان خوڵقاند و دەتوانین بڵێین ئیسلامیان لەو قاڵبی توندوتیژیی و قیتال و جیهادو دەقانەوە گۆڕی بەرەو ئاراستەی ئینسانناسی و کتێبناسی و دام و دەزگایی و ھەناسەیەکی تازەشیان کردە گەرووی خەڵکی بێئومێدو درێژەپێدان بە تەریقەتی زانایان و پێشەنگانی وەک ئیبن خەلەکان و ئیبن سەڵاح و شەمسی شارەزوری و مەولانا خالیدی نەقشبەندیی و کاک ئەحمەدی شێخ و مەلای گەورەی کۆیە و شێخ حسامەدینی باخە کۆن و شێخ عوسمانی سیراجەدینی تەوێڵە و شێخ عومەری زیائەدینی بیارەو شێخ محمدی خاڵ و مەلا عەبدولکەریمی مودەڕیس و مەلا محمدی ئیبن ئادەمی باڵەکی و شێخ اسماعیلی وڵیانی و دەیان ڕابەری یتر. ئێستا هاوسەنگی ڕەگی حەیات و بەردەوامیی ئەم پارتەیە، نابێت یەکگرتوو خۆی تێکەڵی ئەویتر بکات بۆ گەورەبوونی ساختە بەناوی هاوپەیمانێتیەوە، درەختەکەی یەکگرتوو بەو بچوکییەوە جوان و بەهادارە، با هەر ڕەشەبا چڵ و پۆپی بشکێنن دەبێ خۆڕاگربن، دەبێت توند دەست بگرن بە میتۆدەکەیانەوە لەبری شەڕکردن لەسەر پۆست و پرۆسەی هەڵبژاردن و ململانێی ئایدۆلۆژیی و حیزبی و کەوتنە بەرەی خەڵکانی بێ پڕۆژەو بێ ڕوئیاوە، بازنەی بانگەوازو میتۆدەکەیان کە خەباتی فەرهەنگی کاریگەری ناتوندوتیژییە فراوانتر بکەن، گاندی پێی وابوو لایەنگرانی ناتوندوتیژیی شکست ناخۆن، هەرگیز حیزبی ناتوندوتیژو خاوەن پەیامی مەدەنی لە هەڵبژاردندا نادۆڕێت ئەگەر خۆی نەچێتە گەمەی نزم بۆ دۆڕاندن، دۆڕانی گەورە بۆ یەکگرتوو بریتییە لە ؛ * وازهێنان لەمەنتیقی میانڕەویی و دەستبەرداربوون لەو ڕێبازەو بەسۆشیاڵمیدیاکردنی تەواوی چالاکی حیزبی و پڕۆژە فیکریەکەی. * جنێودان و توندوتیژی و دنەدان بۆ شۆڕشی توڕەو ڕقپەسەندو گرتنەبەری شەقام بەرەو توندوتیژیی . * هەڵوێست وەرنەگرتنی جددی لە تاوانکاری و ستەمکاریەکانی دەوڵەتانی دینی تۆتالیتاری ناوچەکە. * نەبوونی پڕۆژەی گشتگیرو بەدیل بۆ ئیسڵاح و گۆڕانکاریی لە کوردستان. * وەستان لەناو ئەو بازنە بەرتەسک و هەیکەلە ڕێکخراوەییە کلاسیکیەو کارکردن بەو میتۆدە کۆنە، کە تاکڕەهەندیی لە بڕیاردانی سیاسی بەرهەمدەهێنێت. یەکگرتوو دەبێ بانگەوازی هێمن و خەباتی ناتوندوتیژی بکاتە موڵکی خۆی وەک پلاتفۆڕمی گشتی، ئەو نەهجە زەنگی مەترسیە بۆ ئەوانەی لەم زمان و لۆژیکە تێناگەن، ئەوە میتۆدێکی پەروەردەیی کاریگەرو گوتارێکی ڕاقیی و پرەنسیپێکی ئەخلاقی فیکریی و کۆمەڵناسییە بۆ تاک، نابێت یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان گوتاری ئۆپۆزسیۆنی تەندروست و هێڵی میانەڕەوی خۆی تێکەڵ بە ئەجێندای ئۆپۆزسیۆنی ساختەو پۆپۆلیزمی نوێ بکات بۆ یەک دووکورسی زیادە، کورسی دەردی یەکگرتوو تیمار ناکات بگرە دەیخاتە ناو کەندەڵانێکی هەڵە. لەکاتێکدا جیهان لەسەردەمێکی بەربەری و تاریک و ستەمکاریدایە دژی پەیڕەوکارانی بەرەی ناتوندووتیژیی و شۆڕشی نەرم، مۆدێلە ئیسڵاخوازو نەرمەهێزەکان بە تۆپزیی پاشەکشە پێدەکات و دووریان دەخاتەوەو دەیانخاتە بەردەم قەدەری تاریک و بە هێزی سەربازو حەشدو سەرایاو لیواکان و دیدی سوپایی و مەنتیقی چەک و کوشتن و توندوتیژیی جێگایان پڕدەکاتەوە، ئەوەی بەسەر محمد مورسی و ڕاشد غەنوشیی و فەتحوڵا گویلەندا هات دەرەنجامی ئەو بەربەریزمەیە. جیهان ئێستا مەنزومەیەکی سەرمایەداری فاشیستانە بەڕێوەی دەبات کە دیموکراسیەت و ئازادی ناوێت، شۆڕشی ژینا ئەمینی و ژن ژیان ئازادی ناوێت، مۆدێلی وەک سەڵاحەددین بەهادین و محمد مورسی و گویلەن و ڕاشید غەننوشی و مەهاتیر محمدو میرحوسەین موسەویەکانی ناوێت و ئەسڵەن ترسی لێیان هەیە، بەڵکو مالیکی و خەزعەلی و موقتەداکان و ئاخوند و سیسیەکان و بنسەلمان و شازادەو ئەمیرەکان و عەبدولغەنیەکان و تاڵیبانڕەفتارەکانی دەوێت. دوورو نزیک ئەو مەنزومە جیهانییە سەرمایەدارییە ئیسلامی نەرم و ڕاقیی و میانڕەوی ناوێت کە پەروەردەو بانگەوازو چاکسازیی نەرم و ناتوندوتیژ ئەجێنداکەیان بێت بەڵکو ئیسلامی ئوسوڵی و فۆبیست و ترسهاوەریان دەوێت تا سبەی وێنای دوژمنی لێدروست بکەن. بینیمان گەل و نەتەوەی ئەفغانی و پەشتۆو تاجیکی و هەزارەو ئۆزبەکی موسوڵمانیان چیلێکردو چۆن بەجێیان هێشتن ساڵانی پێشوو، بیست ساڵە چۆن پەروەردەیان دەکەن بە برسێتی و توندوتیژیی و ئیرهاب، لەولاشەوە لەژێر پەرچەمی تاڵیبانی توندڕەودا دەیان ڕێکخراوی توندئاژۆی پەڕگیرو ئوسوڵییان دروستکرد، هەر ئەو سیستم و مەنزومەیە دەیانخاتە زیندان و ئازادیان دەکات و تاڵیبان و حەشدو داعشیان لێ دروست دەکات بۆ فەرمانڕەواییکردن، مۆدێلە ئیسڵاخوازەکانیش بە تۆپزیی پاشەکشە پێدەکات و دووریان دەخاتەوەو دەیانخاتە بەردەم قەدەری تاریک. بۆیە گرنگە ئەم دەسووخەتە درێژەی هەبێت بۆ ئایندەی تۆلێرانس و لێبوردەیی لە کوردستان و بێتە بنەما بۆ کارو پڕۆژەی جددی. غاندی وەک ئەفسانەی شۆڕشی نەرم و ناتوندوتیژیی لە ٢ ی ئۆکتۆبەری ١٨٦٩ لەدایک بووەو لە ٣٠ی کانونی دوەمی ١٩٤٨ تیرۆرکراوەو ژیانی خۆی لەسەر یەک نەهج و میتۆدی مەدەنی بنیادناو هیندستانی پاککردەوە لە پاشماوەی ڕەگەزپەرستی و داگیرکاریی. کەچی دوای شەست ساڵ و لە ٢٠٠٨ کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتوەکان وەخەبەرهات و دووی ئۆکتۆبەری دیاریکرد وەک ڕۆژی خەباتی ناتوندوتیژیی جیهانیی کە ڕۆژی لەدایک بوونی غاندیە.
نووری بێخاڵی ساڵانێکە نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان شانی داوەتە بن بارێکی قورسی بەرپرسیارێتیی نیشتمانی، ئەویش کاڵکردنەوەی هەموو هێڵە ڕەش و سنوورە تاریکەکانی ناکۆکیی سیاسیی ناو ماڵی کوردستان، کۆتاییهێنان بە گرژی و ئاڵۆزییەکان و چارەسەری کێشە نێوخۆییەکانە. هەموو ئەمانەش بە ئامانجی چەسپاندن و بەرقەرارکردنی ئاشتەوایی سیاسی دەکات، کە دواجار لە ڕێگایەوە ئارامیی سیاسی و ئاسایشی کۆمەڵایەتی ببێتە بەشێک لە ژیانی هەرێمی کوردستان. سەرۆکی هەرێمی کوردستان زۆر باش لەو مەترسییە گەیشتووە، کە ئەگەر هێزە سیاسییەکان ئاوا پەرتەوازە و ناکۆک بن، نەک هەر لەناوخۆدا دەبنە مایەی سەرئێشەی گەورە بۆ گەلی کوردستان، بەڵکوو لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەکەشدا دەبنە هۆکاری ئەوەی بە ئاسانی زەفەر بەم ئەزموونەمان ببردرێ و یەکپارچە وەک گەل و خاک، لەناو تۆڕی پیلانەکاندا ببینە پۆڕی خوراو! ئەوەی لەو پێناوەدا نێچیرڤان بارزانی ماندوویینەناسانە کردوویەتی و دەیکات، جگە لەوەی باوەڕی نەگۆڕی خۆیانە بە یەکڕیزی و بەیەکەوە کارکردن، هاوکات درێژکردنەوە و زیندووکردنەوەی هەوڵ و هەنگاو و هەڵوێستە هاوبەشەکانی چەند ساڵی ڕابردووی هەردوو سەرۆک (بارزانی و تاڵەبانی)یە. هەردوو سەرۆک (بارزانی و ڕەوانشاد مام جەلال) هەموو هەوڵێکیان دا تا کۆتایی بە شەڕی ناوخۆ و خوێنڕێژیی نێوان پارتی و یەکێتی هێنرا و ڕێک دوای سەد و یازدە کۆبوونەوەی بەردەوام و چڕ و جیددیی مەکتەبی سیاسیی هەردوولا (بە سەرپەرشتیی هەردوو سەرۆک) و پاش ڕێککەوتنەکەی واشنتۆن، ئاگربەست و هودنەکان بوونە ئاشتیی هەمیشەیی. دوای ڕووخاندنی ڕژێمی بەعسیش، بەمەبەستی ئامادەیی کارا و کاریگەر و سەنگینی کورد لە بەغدا، هەروەها بۆ ئەوەی کورد ببێتە هاوبەشی ڕاستەقینە لە حوکمڕانیکردنی عێراقی دوای بەعس و زۆرترین ماف و دەسکەوتی سیاسی و یاسایی بۆ هەرێمی کوردستان وەدەست بێنن، دیسان هەردوو سەرۆک هەوڵ نەما نەیدەن بۆ پتەوکردنی یەکڕیزیی و یەکگوتاریی پارتی و یەکێتی، هەر لە ڕێککەوتنی ستراتیژییەوە بگرە، تا دەگاتە یەکخستنەوەی هەردوو ئیدارە. خەون و ئامانجی ئەم دوو سەرکردەیە کۆتاییهێنان بوو بە هەموو بەدحاڵیبوونێک، ڕێگرتن لە بچووکترین گرژی و ئاڵۆزیی، کردنەوەی لاپەڕەیەکی سپی و دەستپێکردنەوە لە سفری برایەتی و تەبایی و بەجێهێشتنی ڕابردووی ڕەشی نێوان هەردوو لا. مرۆڤ کە بەردەوامیی ئەم دۆخە نەخوازراوەی ناکۆکی و پەرتەوازەیی نێوان پارتی و یەکێتی دەبینێت، هەر ئەوەی لەدەست دێ بپرسێت: ئەرێ کەی ڕەوای هەقە ئەم هەموو هەوڵ و کۆشش و شەونخوونی و خەمخۆرییەی ئەوکاتی ئەم دوو سەرکردەیە و ئێستای سەرۆکی هەرێم بۆ ئاشتبوونەوە و بەیەکەوە کارکردن، بەفیڕۆ بدرێت؟ کەی ڕاستە، ئەو ڕیسی ئاشتەواییەی کە ئەو دوو سەرکردەیە تەواویان کرد و ئێستاش نێچیرڤان بارزانی هەموو هەوڵێک دەدات تا هەڵنەوەشێتەوە، هەنووکە بەبێ هیچ پاساوێک بکرێتەوە بە خوری؟ لێدانەوەی قەوانی سواوی تۆمەتبارکردنی یەکتر و ئەوەی تا قامی قیامەت کەس بە دۆی خۆی نەڵێ ترشە، چارەسەری دەردەکورد ناکەن. چارەسەری دەردەکورد، تێپەڕاندنی کورتبینیی سیاسی، بیرتەسکیی حزبایەتی و شکاندنی دۆگمی ئایدیۆلۆژییە. چارەسەری دەردەکورد، یەکترخوێندنەوە و دانوستاندنە، توڕدانی عەقڵیەتی خۆبەفریشتەزانین و بەشەیتانکردنی بەرامبەرە، بیرکردنەوەی نەتەوەیی سەروو حزب و ئینتیمای نیشتمانیی سەروو خەونی بچووکی لۆکاڵییە! سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە بۆنەیەکدا گوتی: “پێویستە هەموومان ددان بە هەڵەکانماندا بنێین و کار بۆ ڕاستکردنەوەیان بکەین.” کەوایە ئەگەر ئامانج ئاییندە و چارەنووسی گەل و هەرێمی کوردستانە، پارتی و یەکێتی لە مامەڵە لەگەڵ یەکتردا جا لەسەر هەر پرسێک بێت (بە دەسەڵات و داهاتیشەوە!)، نابێت بە لۆژیکی دوو ڕاوچییەکە لەگەڵ دۆخەکەدا بکەن! دەگێڕنەوە، دوو هاوڕێ بەیەکەوە چوونەتە ڕاو و لە بەیانییەوە تا ئێوارە، تەنیا (کۆتر)ێک و (کەروێشک)ێکیان ڕاو کردووە. لە گەڕانەوەیاندا بەرەو ماڵ و بەر لەوەی بگەنە ئاوایی، ویستویانە نێچیرەکان بەش بکەن و یەکێکیان کە نێچیرەکانی لا بووە، بەوەی تری گوتووە: فەرموو، (کۆتر)ت دەوێ، ئەوە (کۆتر). (کەروێشک)ت دەوێ ، ئەوە (کۆتر!). ڕاستییەکەی ئەگەر ئێستا و لە داهاتووشدا هەڕەشەی جیددی و مەترسیی گەورە لەسەر هەرێمی کوردستان هەبن، ئەوا بەدڵنیاییەوە هەڕەشە و مەترسیی دەرەکی نین، بەڵکوو ناوخۆیین! بەردەوامیی ململانێی سەقەت و ناتەندروستی حیزبی… تۆخبوونەوەی ناکۆکیی سیاسی تا ئاستی ئێسقان شکاندنی یەکتر (بەداخەوە، وەک ڕکابەری سیاسی نا، بەڵکوو خەریکە وەک دژ و دوژمن مامەڵە لەگەڵ یەکتر دەکەن)… زۆری و بۆریی هێزگەلی چەکدار بە ناو و ناونیشانی جیاواز… نەبوونی هیچ ئاسۆیەک بۆ یەکخستنەوە و ڕێکخستنەوەی هێزی پێشمەرگە و دەزگا ئەمنی و هەواڵگرییەکان و کردنیان بە هێز و دامەزراوەی نیشتمانی… ئاوکردن لە ئاشی بەرژەوەندییەکانی بەغدا، ئەمیش بە فرەگوتاری و هەر یەکە و بەسەری خۆ مامەڵەکردن لەگەڵیدا… پاشەکشەکردن لە پرەنسیپەکانی کرانەوە و پێشکەوتنی کۆمەڵایەتی، ئەویش بە پشی پشیکردن بۆ هێز و کاراکتەرگەلی سەلەفی و ئیخوانی و ڕازیکردنیان وەک بەشێک لە دەستەوارەی سیاسی بۆ پاراستنی دەسەڵات و…هتد. ئەمانە و زۆر هۆکاری دیکە، سەرچاوەی هەڕەشە جیددی و مەترسییە گەورەکانی سەر هەرێمی کوردستانن، کە دوور و نزیک دەستی دەرەکیان تێدا نییە و سەت لە سەت خۆماڵی و خۆکردن!
سەلام عەبدوڵڵا كه ده‌ڵێین دادگه ده‌بێت دوور بێت له هه‌موو ده‌ستێوه‌ردان و پێویسته سه‌ربه‌خۆ بێت و ده‌سه‌ڵات به‌هیچ جۆرێك كاریگه‌ری له‌سه‌ری نه‌بێت و بێلایه‌نانه كاروباری خۆی به‌پێی یاسا جێبه‌جێ بكات و كه‌سیش- له هه‌ر پله‌و پۆستێكدا بێت، له‌سه‌روی یاساوه نه‌بێت و دۆخی سیاسی و په‌یوه‌ندی نێوان لایه‌نه سیاسییه‌كانی گۆڕه‌پانی سیاسی و ململانێی ناوخۆیان نابێت ڕه‌نگدانه‌وه‌ی له‌سه‌ر بڕیاره‌كانی هه‌بێت، ئه‌مه پره‌نسیپێكه كه له هه‌موو وڵاته دیموكراتیه‌كان په‌یڕه‌و ده‌كرێت و هه‌مووانیش ڕێز له بڕیاره‌كانی ده‌گرن و به‌خۆشحاڵیه‌وه جێبه‌جێی ده‌كه‌ن و پاساو بۆ دژایه‌تی ناهێننه‌وه، به‌ڵام به‌داخه‌وه، له وڵاتی ئێمه، كاتێك بڕیارێكی دادگا كه به دڵی لایه‌نێك یان چه‌ند لایه‌نێك نابێت، ئه‌وا لێشاوی پاساوی بێ جێ بۆ جێبه‌جێنه‌كردنی ده‌هێننه‌وه‌و دادگا تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن كه بێلایه‌ن نییه كه له ڕاستیشدا وانییه، بڕیاره‌كانی دادگا نابێت به دیدی حزبی و به‌رژه‌وه‌ندی لایه‌نێك هه‌ڵبسه‌نگێندرێت و گه‌ر بڕیارێكیان به دڵ نه‌بوو ئیدی نابێت جێ به‌جێ بكرێت و ده‌بێ ره‌فز بكرێت. بارودۆخی سیاسی هه‌رێم به چركه‌ساتێكی زۆر هه‌ستیاردا تێده‌په‌ڕێت و هه‌موو هه‌ست به‌وه ده‌كه‌ن كه له ده‌یان لاوه داو بۆ ئه‌م هه‌رێمه ده‌نرێته‌وه كه زۆرجاریش به‌داخه‌وه ته‌نانه‌ت هاووڵاتی ئاساییش تێوه ده‌گلێنن و پێ بزانن یان نه‌زانن له خشته ده‌برێن و دژ به هه‌رێم و قه‌واره‌كه‌ی چه‌واشه ده‌كرێن. ئه‌وه‌تا له هه‌ندێك راپرسیدا، سه‌باره‌ت به قه‌واره‌ی هه‌رێم و ده‌سه‌ڵاته‌كانی به ئاشكرا هه‌ست به‌وه ده‌كرێت كه خودی دانیشتووانی هه‌رێم له هه‌ندێك شوێن داوای نه‌مانی قه‌واره‌ی هه‌رێم بكه‌ن كه به دوور نازانرێ هۆكاری سه‌ره‌كی ئه‌و ناته‌بایی و نا یه‌كڕیزییه‌ی نێو هه‌رێم نه‌بێت كه یه‌كێك له‌وانه جێ به‌جێنه‌كردنی بڕیاره‌كانی دادگاكان بێت و ناحه‌زانی هه‌رێمیش به سوودی خۆیان و بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان ده‌یقۆزنه‌وه‌و هه‌رێم له‌به‌ر چاوی هاووڵاتیان ڕه‌شده‌كه‌ن. لێگه‌ڕێن با یاساو دادگا رۆڵی شیاوی خۆی وه‌كو پێویست بگێڕێ و خزمه‌تی ئه‌م بارودۆخه‌ی هه‌رێم بكات و بڕیاره‌كانی ببێته مایه‌ی كۆكردنه‌وه‌و یه‌كڕیزی گه‌له‌كه‌مان، به‌رامبه‌ر به نه‌یاران و ناحه‌زان و دوژمنانی كه كه‌م نین و هه‌میشه له كه‌مینن بۆ دژایه‌تی ئه‌م هه‌رێمه‌ی كه به خوێنی شه‌هیدان و بازووی پێشمه‌رگه قاره‌مانه‌كان و خه‌باتی بێ وچان و به‌رده‌وامی گه‌له‌كه‌مان ڕۆنراوه.
خالد سلێمان کۆمپانیای دوبەی هاوس Dubai House دوبەی هاوس لەڕێگەی پەیجی خۆیەوە لەسەر تۆڕی فەیسبوک ڕێکلامی بۆ ڤێلایەکی جیاواز لە پارێزگای سلێمانی لە سەر شاخی پیرەمەگرون کردووە. کۆمپانیاکە نووسیویەتی کە بۆ یەکەمجارە لەسەر ئاستی کوردستان ڤێلایەک بەم شێوەیە دیزاین بکرێت. (هەڵبەتە پێچەوانەکەشی ڕاستە بۆ یەکەمجارە وێرانکاریی لە کوردستانداو، بەم شێوەیە دیزاین بکرێت) با جارێ، پێش هەموو شتێک بزانین ئەم پرۆژەیە چیەو چۆن جێبەجێ دەکرێت و بۆ لەسەر شاخی پیرەمەگروون؟ بەگوێرەی ئەوەی لەسەر پەیجی کۆمپانیاکە نووسراوە، هۆکاری هەڵبژاردنی شوێنەکە دەگەرێنەوە بۆ تایبەتمەندێتی شاخی پیرەمەگرون لە رووی کەش و هەوا و فۆرمەکەیەوە، کە بەسەر سلێمانیدا دەڕوانێت. پرۆژەکە لەسەر ڕووبەری ( 14,000مەتر دووجا ) دیزاین کراوە. کۆمپانیاکە نووسیوەتی کە: هەموو بەشەکانی دیزاینەکە ژیانێکی شاهانە و ئاسودە دابیندەکات (هەموو وێرانکارییەکیش لە شاهانە بوونەوە دەست پێدەکات). کارەبای پرۆژەکە بە وزەی هەتاو دابین دەکرێت، هاتوچۆ تەنها لەرێگەی کۆپتەرەوە ئەنجام دەدرێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، جگە لە شوێنی نیشتنەوەی کۆپتەر، گەراجی ئۆتۆمبێل لە دیزاینەکەدا هەیە. کۆمپانیاکە بەشانازییەوە نووسیویەتی: سیاجی پڕۆژەکە بە جۆرێک دیزاین دەکرێت کە هیچ ئاژەڵێک ناتوانێت نزیک ببێتەوە بەهۆی بوونی تەزویەکی کەمی کارەبایی کە دەبێتە هۆکاری دوور خستنەوەی گیانداران. جگە لەوە باسی دروست کردنی سیاجێکی کۆنکرێتی بەهێز دەکات لە پشت پڕۆژەکەوەو بە بەرزیەکی گونجاو بۆ پاراستنی لە هەر ڕووداوێکی نەخوازراو وەک (داڕمان بەهۆی بوومەلەرزەو باران)ەوە. لە خاڵێکی تریشدا نووسراوە کە لە پڕۆژەکەدا ڕێژەیەکی زۆری سەوزایی بەکار هێنراوە بەهۆی نەبوونی سەوزایی لە سەر شاخی پیرەمەگرون. وەک لە ڕێکلامەکەدا هاتووە، کۆمپانیاکە لەسەر کۆنسێپتی هەڵوەشانەوە واتە Deconstructivism کار لەپرۆژەکەدا دەکات، چونکە ئەمجۆرە دیزانە بەتێگەیشتنی ئەوان، شێوەی ڤێلاکە لە هەموو دیزاینەکانی تر جیاواز دەکات، چونکە فۆڕمی ڤێلاکە گونجاوە لەگەڵ سروشتداو هەروەها ئەو کەرەستانەی کە تێیدا بەکار دەهێنرێن لەگەڵ سروشتی ناوچەکەدا هاوشێوەن. لەهەر خاڵێکەوە قسە لەسەر ئەم پرۆژەیە بکەین لە وێرانکاری زیاتر هیچی ترمان بۆ نامێنێتەوە. لێرەدا لەهەڵبژاردنی شێوازی دیزاینەکەوە دەست پێدەکەم کە شێوازی هەڵوەشاندنەوەیە واتە Deconstructivism، چونکە ئەم ڕێبازە فەلسەفەیەکی قوڵی تەلارسازیی لەپشتەوە نیەو شێوازێکە بۆ یارکردن بەو شوێنەی کاری تیادەکرێت و بەئارەزووی ئەندیازیارەکە بەبێ ڕەچاوی هیچ پرانسیپێکی ژینگەیی. ئەوەش بەناوی هەڵوەشاندنەوەو نوێخوازییەوە. بۆ نموونە دانانی تۆڕێکی کارەباو تەزوویەکی بەهێز لەسەر ڕووبەری 14 هەزار مەتری سێجا، ئەمە خۆی لە خۆیدا بەشێکە لەو خەیاڵە تاوانکارییەی ئەندیازارانی کۆمپانیا کاری لەسەر دەکەن، چونکە دژی هەموو پرانسیپێکی هونەری تەلارسازیی نوێیە کە تیایدا سیستمی ژینگەیی ڕەچاودەکرێت. لێرەدا بەبێ داتاشینی هیچ بوختان و تومەتێک، پشت دەبەستین بە خەسڵەتەکانی خۆدی پرۆژەکە کە جگە لەوەی 14 هەزار مەتری سێجا لە جۆرەکانی ڕووەک و ئاژەڵ مەحروم دەکات، بەچواردەوری ئەو ڕووبەرەشدا، بە تەزووی کارەبا هەموو جۆرەکانی لە ژینگەی سروشتیی خۆیان دوور دەخاتەوە، یان دەیانکوژێت و لەناویان دەبات. جگە لەوانەش ڕووبەری 14 هەزار مەتری سێجا لە خاک کە لە 25%ی جۆرەکان لە خۆی دەگرێت لەناو دەبات. دەتوانین باس لەناوبردنی دەیان هەزار جۆر بکەین. بۆیە دەکرێ وەک ڕێکلامێکی بکووژی دژی سروشت و هەمە-چەشنی و مرۆڤایەتی تەماشای ئەم پرۆژەیە بکەین و هیچی تر. ئەم پرۆژەیە نەک تەنها پێوەری ژینگەیی ڕەچاو نەکردوە، بەڵکو دژی هەموو پرانسیپێک کاردەکات کە زیان بەژینگە دەگەیەنێت. بۆ نموونە یەکێک لە پێوەرەکانی گەشتوگوزاری ژینگەیی Ecotourism دەستکاری نەکردنی سروشتە، هەروەها نەکردنەوەی رێگەی پێشکەوتووی وەک جادەو بان لەسەر زەوی و لە ئاسمان، ئەویش لەپێناو تێکنەدان سروشتی شوێنەکەو پیس نەکردنی ژینگەکەی و پاراستنی ژیانی هەمە-چەشنی تیایدا. خاڵێکی تری گەشتوگوزاری ژینگەیی بریتییە لە بەشداریکردنی دانیشتوانی لۆکالیی ناوچەکەدا، ئەویش لەپێناو ئەوەی پرۆژەکە لە ڕووی ژینکۆمەڵایەتی Ecosocial پتەو بێت، هەروەها لە ڕووو ئابوورییەوە بۆ دانیشتوانی ناوچەکە. لە خاڵێکی تردا کۆمپانیا باسی سەوزکردنی پیرەمەگروون دەکات، بەڕاستی ئەم جێگەی گاڵتەجاڕی و پێکەنینە، چونکە پیرمەگروون شاخێکی ڕووتەڵە نیەو ئیکۆ-سیستمێکی خۆی هەیە، چەندە جۆری ڕووەک و گیانەوەری تیایە، ئێوە بەچی پێوەرێکی زانستی و ئەخلاقییەوە قسەی وا دەکەن؟ بەگشتی پرۆژەکە نەک تەنها ئەو خاڵانەی سەرەوەی تیانیە، بەڵکو زیان بە سیستمی ژینگەیی، خاک، هەمە-چەشنی و دانیشتوانیش دەگەیەنێت. بەکورتییەکەی، پرۆژەکە دەرگای دۆزەخ بەسەر شاخی پیرەمەگرووندا دەکاتەوە. ئەو پیرەمەگروونەی کەشتیەکەی (نوح)ی لێجگیر بوو، ئەو پیرەمەگروونەی هەموو جۆرەکانی ناو کەشتییەکە، لافاوی گەورە بێهوای نەکردن و چاوەڕوانی وشکانیان دەکرد، ئەمڕۆ دەکەوێتە دەستی هەندێ چاوچنۆک و بێڕەحمانە ژینگەی هەزاران ساڵی تێک ئەدەن. لێرەوە داوا لە ئەکادیمی و چالاکوان و شاخەوانان و مرۆڤدۆستان و ژن و پیاوان و گەنجانی وڵاتەکەم ئەکەم، رێگە نەدەن، خەڵکانێکی چاوچنۆک کە هەموو کوردستان دەکەنە قوربانیی پارەو سەرمایە، وڵاتەکەمان لەوە زیاتر وێران بکەن، با ببینە دیوارێکی ئەستوورو پیرەمەگروون بپارێزین، ئەگەر وا نەکەین نەوەکانی داهاتوومان نەفرەتمان لێدەکەن. ئەگەر حکومەتی هەرێم و خۆجێیی سلێمانیش لەبەرامبەر ئەم تاوانە ژینگەییەدا بێدەنگ بن، ئەوا بەبێ شک بەشدارن لەم تاوانە ژینگەییدا. زۆر گرنگە ناوی ئەو کەسە چاوچنۆکانە ئاشکرا بکرێت کە لە پشت ئەم پرۆژە وێرانکارییەوە وەستاون.
شێركۆ وەهبی لە پەراوێزی سوتاندنی کتێبی قورئان لە سوید بەر لە هەموو شتێک دەبێت پرسیار لەخۆت بکەیت ئاین بۆچی هاتووە؟ خودا بۆچی پەیامبەری ناردووە؟ وەڵامەکەی ڕونوئاشکرایە: پەرستنی خودای دلۆڤان، چاککردنی دڵوگیانی مرۆڤ، هێنانە کایەی عەدالەتی کۆمەڵایەتی، نەهێشتنی زوڵم و زۆر، فەراهەمکردنی یەکسانی، برایەتی و تەبایی و ڕێز لە نێو مرۆڤەکاندا هەروەها بەهەدەرنەدانی سامانی نیشتیمانی. بەندە ئەنتی ئیسلامی نیە، من باوکم ئیماندارێکی بێوێنە بوو ئاخر باوکی من یەکەم کوردە کتێبێک لەسەر تەجویدی قورئان بنوسێت. مەلاعەزیزی باپیرە گەورەمان یەکەمین کەسە لە شاری سلێمانی حوجرە دانێت. چی ڕەوشتی بەرزە لە باوکمدا هەبوو، ئەو بە هێمنی دەدوا، دەستپاک و داوێنپاک بوو، پەرداخێک ئاوت بدایە بە باوکم بە سێ قوم دەیخواردەوە چونکی ئەو دەیویست هەموو سونەتەکانی پەیامبەر جێبەجێ بکات. سوپاس بۆ خودا، باوکم موسوڵمانێکی تونڕەو نەبوو ئەو دەیگوت "أگلب العلم و لو کان فی الصین" بۆیە هەموو منداڵەکانی بە کچ و کوڕەوە ناردە بەر خوێندن، شوکور بۆ خودا خوێندەوارین و هەر کەسەمان بە گوێرەی توانا خزمەتی کۆمەڵگامان کردووە. ئاین باش تینەگەیت جگە لەوەی چاوت کوێر دەکات، کەڕو لاڵیشت دەکات. کاتێک تۆ ئاینێک پەسەند دەکەیت مانای وایە تۆ باوەڕ بە خودا و پایامبەرەکەی دەهێنیت و ئەرکە ئاینیەکانت بەجێدەهێنیت. دەبێت خودای خۆت خۆشبوێت، دەشێت کاتێک سوجدەت دەبەیت و چاوت دادەخەیت، خودای خۆت بێتە بەر چاو، داوا بکەیت لە گوناهەکانت خۆش بێت. باوکم خواپەرستێکی ڕاستەقینە بوو، هەردەم خەریکی ویردو سەڵاوات بوو، بەڵام دەشیگوت "هەچ کەسە و دەچێتە گۆڕی خۆی، دەیگوت ئەگەر ئاینت کرد بە سیاسەت ئەوا مەبەست و ناواخنەکەی لەدەست دەدەیت". موسوڵمانی ڕاستەقینە خودای خۆی دەپەرستێت و موزایەدە بەسەر کەسانی تردا ناکات، موسوڵمانی ڕاستەقینە ڕیا ناکات بۆ ئەوەی پێی بڵێن لە هەموو کەس موسوڵمانترە. من ٣٨ ساڵە لە سوید دەژیم. لە ناو میللەتێکی ڕەوشت بەرزی، میهرەبانی مرۆڤدۆستدا ژیان دەگوزەرێنم. سوید یەکەمین وڵاتە لە وەرگرتنی زۆرترین ژمارەی پەنابەردا، جگە لە بەسەرکردنەوەی کەسانی داماو، پیر و پەککەوتە، کەم ئەندام، تەنانەت شێت و وێتیش. سویدیەکان جیاوازی لە نێوان هەژار و دەوڵەمەندا ناکەن، لەم ووڵاتە جیاوزی لە نێوان وەزیر و گزیردا نیە، تەنانەت پاشای سویدیش بە ناوی خۆیەوە بانگ دەکەن نەک بە کاک یان گەورەم، نە سەرۆک هەیە نە ڕێزدار! لێرە میللەت باوکی نیە، لێرە دەسەڵات هێز لە میللەتەوە بەدەست دەهێنێت. مرۆڤی سویدی ڕێز لە پیاو، ژن، منداڵ و پیر وەک یەک دەگرن. خانەی پەککەوتە و پیرانیان دەڵێیت ئوتێلی پێنج ئەستێرەیە. کەس نیە لە سوید بێلانە بێت مەگەر خۆی بیەوێت لەسەر جادە بژی. هەموو هەوڵوتوانای دەسەڵاتدارانی سوید بۆ فەراهەمکردنی خۆشگوزەرانیە. ساڵانە سوید بە ملیارەها کرۆنی سوید دەدات بە پڕۆژەی خزمەتگوزاری بۆ ووڵاتە هەژارەکان . ئەوان ڕێز لە هەموو بیروباوەڕێک دەگرن بەبێ جیاوازی. ئیمامی ئەزهەر (شێخ محمد عبده) ساڵی ١٨٨١ی میلادی دەچیت بۆ پاریس ئاوا باسی وولاتە ڕۆژئاواییەکان دەکات "ژهبت للغرب فوجدت إسلاماً ولم أجد مسلمین ولما عدت للشرق وجدت مسلمین ولكن لم أجد إسلاماً". منیش کاتێک ساڵی ١٩٨٥ هاتمە سوید تەنها ٢ مزگەوتی تێدا بوو ئێستا ٣١٨ مزگەوت لە سویددا هەیە. ئایا ئەمانە هەمووی نیشانەی ئەوە نیە کە دەوڵەتی سوید و ووڵاتانی ڕۆژئاوا ڕێزی تایبەتی لە ئاینی ئیسلام و هەموو ئاینەکانی تر دەگرن؟ بە بێ جیاوازی؟ ئەمەش زادەی ئەو عەلمانیەتەیە کە هەموو ڕۆژێک لە مزگەوتەکانمانەوە دوای نوێژکردن هیوای ژێرکەوتنیان بۆ دەخوازین " الهم أنصرنا علی قوم الکافرین". هەموومان دەزانین ئەوانەی ئێمە بە کافریان دەزانین لە ئێمە زیاتر ڕێز لە مافی مرۆڤ دەگرن، ئەوان خۆیان بەدوور دەگرن لە جەنگ، لە بەکارهێنانی توندوتیژی، هەمیشە کاری خێرو خێرخوازی دەکەن، نەک تەنها لە بۆنەکاندا! تەنانەت ڕێزی ئاژەڵیشیان لایە. سەرباری ئەوەش زوربەی ووڵاتانی ڕۆژاوا خاوەنی چەکی ئەتۆمین، ئەگەر ڕقیان لە ئیسلام و لەناوبردنی موسوڵمانان بوایە بە یەک ڕۆژ بە بۆمبی ئەتۆمی دنیای ئیسلامیان ژێرەوژوور دەکرد، ئەمە لە کاتێکدا ئێران کە توانی چەند موشەکە شڕێک دروستکا لە سەردەمی ئەحمەدی نەژاددا هەڕەشەی سڕینەوەی ئیسرائیلی لەسەر نەخشە دەکرد، ڕووداوەکانی ئەم دواییەی ئێرانیش دەریانخست ئەو ڕژێمە بەناو ئیسلامیە چەند دڕندەیە، ئەردوگانیش تا ئێستە فریاکەوتووە تەنها نزیکەی نیو ملیۆن کەس بخزێنێتە بەندیخانەوە! کە زوربەیان مرۆڤی سادە و خۆشەویست و ڕۆشنبیرن، هەروەها لوتی لە کاروباری چەندین ووڵاتیش ژەنیوە و ناهێڵێت بە ئیسراحەت دانیشن، سوریا بە نمونە، ئا ئەوەیە ئیسلامچێتیەکەیان.. لە نێو دەستوری سویدیدا چوار یاسای سەرەکی هەیە کە پێیان دەگوترێت یاسا بنەڕەتیەکان. شایەنی باسە، بۆ گۆڕینی هەر بڕگەیەک لەو چوار یاسایە، پێشنیارێکی پەرلەمانی گەرەکە، کە پێویستە دولەسەرسێی پەرلەمانتاران دەنگی بۆ بدەن، جا کە دەنگی بۆ درا پێشنیارە هەڵدەگیرێت بۆ خولی پەرلەمانی ئایندە و گۆڕانی حکومەت. خۆ ئەگەر لە پەرلەمانی ئایندەی نێوان دوو حکومەتدا دەنگی لەسەر درایەوە و دوولەسەر سێی دەنگی ئەندامانی بەدەست هێنا، ئەوجا یاساکە دێتە گۆڕان، واتە دوو لەسەر سێی دەنگی ئەندامانی دوو حکومەتی جیاوازی گەرەکە، کە ئەمەش وا دەکات گۆڕینی ئەو یاسایانە لە مەحاڵ مەحاڵتر بێت. چوار یاساکە بریتین لە: یاساکانی: ١. شێوازی حوکومڕانی،٢. ئازادی چاپەمەنی ، ٣. ئازادی ڕادەربڕین، ٤. یاسای پشتاوپشتکردنی پاشایەتی. سوید بۆ بەدەستهێنانی ئەم مافانە بۆ هاووڵاتیەکانی بە ڕاستی خەباتی سەخت و بێوچانی کردووە. ئازادی دەربڕینی بیروڕا و ئازادی چاپەمەنی واتای ئەوە دەگەیەنن کە مرۆڤ ئازادە لە دەربڕینی هەچ بیروڕایەک کە بیەوت لە ڕیگای بڵاوکردنەوەی لە ڕادیۆ، تەلەفزیۆن، فیلم، ڤیدیۆ و تۆماری دەنگی یان بە ئاشکرا، هەروەها لە ماڵپەڕ و ئینتەرنێتیشدا. من شەخسی خۆم بەداخەوەم بۆ کردەوەی کەسێکی وەک(ڕاسمۆس پالودان) و سوتاندنی قورئان، بەڵام ئەوە یاسایە دەرفەتی بۆ ڕەخساندوە کە قورئانێک بسووتێنێ وە کەسیش ناتوانێت ئەوەی لێ قەدەغە کات، بەداخەوە ئەم شتە بۆ بۆتە بابەتی غەوغا لە ووڵاتە ئیسلامیاکاندا و پەیتا پەیتا کۆبوونەوە و خۆپیشاندان لەبەردەم سەفارەتەکانی سویددا دەکرێت... لەم هەفتەیەدا کۆمەڵێک کورد لەبەردەم سەفارەتی سویددا لە لەندەن بڵندگۆیان دانا و دەستیان کرد بە قورئان خوێندن و قرئان بەرزکردنەوە... بێ ئەوەی بزانن ئەم کارەیان لە خزمەتی کێدایە. ڕاستتان دەوێت گەر بەدەست حکومەتی سوید بوایە، لەم کاتە ناسکەدا کە دەخوازن بچنە ناو ناتۆوە، هەرگیز ڕێگایان نەدەدا ڕاسمۆس شتی وا بکات، بەڵام هەچ کەسێک هەر بیروڕایەکی هەبوو بۆی هەیە بە چ شێوەیەک دەیخوازێت دەریبڕێت. بۆ زانیاریتان لە کۆتایی نەوەدەکانی سەدەی ڕابردوودا هونەرمەندێکی سویدی چەندین وێنەی ڕوتی حەزرەتی عیسای کێشا و وەک کەسێکی هاوڕەگەزخواز ناوزەدی کرد، تەنانەت لە ناو کڵێسەیەکیشدا نمایشی کرد، دەوڵەتی سوید و یاسای سویدی نەیانتوانی ڕێگەی لێبگرن و کەسیش نەهاتە سەر جارە بۆ سوتاندنی تەڕو ووشک پێکەوە. هەتا یاسای ئازادی دەربڕینی بیروڕا لە ووڵاتای ڕۆژاوادا کارا بێت، ڕێگا دەدرێت چی دەخوازیت بیکەیت.... ئیترخۆ پیشاندان بێت، کتێب سوتاندن بێت یان..هتد. ئەو شتانە دەچێتە خانەی ئازادی دەربڕینی بیروڕاوە و تەنها یاسا دەتوانێت ڕێگەی لێبگرێت، نەک پۆلیس و جەندەرمە وەک ئەوەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەندا هەیە. لە ڕاستیدا کردارەکەش دەوڵەتی سوید ئەنجامی نەداوە بەڵکو تاکە کەسێکی ڕەگەزپەرستی دانیمارکی ئەوەی کردووە! بۆیە سوتانی ئاڵای سویدی گەمژەییە و خۆپیشاندان بەرامبەر سەفارەتی سوید گەوجیە. بۆ ئاگاداری، ئێمەی کورد بە پێی هەمان یاسا سەدان خۆپیشاندان و مانیفێستمان سازداوە دژ بە چەوساندنەوەی کورد لە عیراق، تورکیا، ئێران، سوریا ..هتد. هیودارم لەم کاتەدا لانی کەم مرۆڤی کورد بە دەهۆڵوزوڕنای ئەردۆگان و ئیسلامیە توندڕەوەکان هەڵنەپەڕن. ئەو خۆپیشاندانانە تەنها لە خزمەتی ئەردۆگاندایە نەک ئیسلام!! کەسێکی وەک ئەردوگان هەروەک چۆن حەزی دەکرد داعش دراوسێی بێت نەک کورد، ئاواش حەز دەکات بە پڕوپاگەندەی نادروست یاسای ئازادی ڕادەربڕین و ئازادی چاپەمەنی لە ئەوروپادا نەمێنێت. دوژمنی باوەکوشتەی ئەردوگان و ووڵاتە تۆتالیتارە ئیسلامیەکان ئازادی ڕادەربڕینە. نازانم تا چ ڕادەیەک ئاگادارن لەوەی کە ئەوە (عوسمانی کوڕی عەفان) بوو یەکەمین جار قورئانی سوتاند وە قورئانێکی تری لە جێگای ئەسڵیەکە نوسیوە وناوی نا (مصحف عپمان) کەسیش لە گوڵ پاکتری پێنەگووت. (صدام حسین) لە ئەنجامدانی تاوانی ئەنفالدا ٤٥٠٠ گوندی تەخت کرد و قورئانەکانی ناو مزگەوتەکانی گڕتێبەردا ، هیچ ووڵاتێکی ئیسلامیش لەسەر کوردی موسوڵمان! نەهاتنە دەنگ. تورکیا کە ئەفرینی گرت هەزاران قورئانی نایە ژێر پێ و سوتانی، کەچی هیچ ڕژێمێکی ئیسلامی توندرەو یان میانڕەو نقەیان لێوە نەهات ، لە پاکستانیش لە تەقینەوەی مزگەوتەکەی هەفتەی ڕابردوودا سەدان کتێبی قورئان سوتا کەسیش خۆپیشاندانی نەکرد. بە کوردی و بە کورتی ئەوەی دەرهەق بە سوید دەکرێت کارێکی ناڕەوایە و مەرامێکی سیاسی چەپەڵی لە پشتەوەیە، ئەویش لەناوبردنی ئازادی بیروڕایە و هیچی تر. تکایە چاو و گوێت باش بکەرەوە و بزانە چی دەگوزەرێت، بۆ ئەوەی هەتا دنیا دنیایە گەمژەیی حەڵاڵ نەکەیت.
فازڵ كوردى زۆر لەمێژ بوو هەستمان بە داڕمانی سیستەمی دارایی و ئابوری لە عیراق و کوردستان کرد! بەڵام کەس گوێی نەگرت! ستی بانک یەکێکە لە بانکە گەورەکانی ئەمریکاو جیهان لە ساڵی ٢٠٠٧ ئامادەبوو بەهاوکاری مایکرۆسۆفت سیستەمی دارایی بە ئەلیکترۆنی بکات بۆ ڕێگرتن لە دزی و ڕاوڕوت و سپیکردنەوەی پارە بەقاجاغ! ڕێک وەک ئەوەی ئێستا دەگوزەرێ لە عێراق و کوردستان کە ڕۆژانە بە دەیان ملیۆن دۆلار بە قاچاغ دەبردرێتە دەرەوەی سنورەکان. تەنها لە ساڵی ڕابردوودا زیاتر لە (٤٠ ملیار) دۆلار دزراوەو بە قاچاغ ڕەوانەی وڵاتان کراوە! ئەمەی خوارەوە یەکیکە لە بیرەوەرییەکانم کە کاتی خۆی لە خەمی بە سیستەمکردنی سیستەمی دارایی و دراو بووم لە عێراق بەگشتی و لە کوردستان بەتایبەتی. کوردستان و مایکرۆسۆفت و ستی بانک و فەرگەسۆن لە گەرمەی بایکۆتی سوننە لە حوکمڕانی عێراق و چالاکی چەکداری ڕۆژانەی گروپە چەکدارە تیرۆریستەکان لەدژی حکومەتی خۆجێیی و ناوەندو هێزەکانی ئەمریکا، بۆ ماوەی زیاتر لە دوو ساڵ (کۆتا چارەگی ساڵی ٢٠٠٥ هەتا چارەگی یەکەمی ٢٠٠٧) بەڵێندەری حکومەتی ئەمریکا بووم لە موسڵ لەگەڵ (پی ئاڕ تی) وەک نوێنەری (یو ئێس ئەی ئای دی) بۆ کارکردن لەسەر تواناسازی حکومەتی خۆجێیی و جێبەجێکردنی پڕۆژەکانی ئاوەدانکردنەوە لە هەموو بوارەکانی ژیان کە لەلایەن ئەمریکاوە بودجەی بۆ تەرخان کرابوو! بۆ زانیاری و بەرچاوڕوونی (پی ئاڕ تی نەینەوا) بەشێک بوو لە قونسوڵگەری موسڵ بۆ سەرپەرشتی پڕۆژەکانی هەر سێ پارێزگای نەینەواو دهۆک و هەولێر. (پی ئاڕ تی کەرکوک) بەشێک بوو لە قونسوڵگەری کەرکوک بۆ سەرپەرشتی پڕۆژەکانی هەر سێ پارێزگای کەرکوک و تکریت و سلێمانی. ئەوکات نە قونسوڵگەری هەولێر، نە (ئاڕ ئاڕ تی) بوونی نەبوو و دەستبەکار نەبوون، هەرێمی کوردستان سەر بە پی ئاڕ تی نەینەوا بوو. ئەوکات باری ئەمن و ئاسایش لە نەینەوا بەگشتی و ناو شاری موسڵ بەتایبەتی زۆر خراپ و ناجێگیر بوو، هەفتە نەبوو هاوەنباران نەکرێین یان مین و بۆمب نەچێندرێ لەسەر ڕێگامان لەلایەن چەکدارە توندڕەوە تیرۆریستە ئیسلامییەکان! ئەمریکا بە هەموو توانای هەوڵی بەرقەراری ئەمن و ئاسایشی دەدا لە موسڵ لەڕێگای پڕۆژەی خزمەتگوزاری و وەبەرهێنان لە شارەکە، بەجۆرێک داوا لە مایکرۆسۆفت و ستی بانک و کۆمپانیای تراکتۆری فارگەسۆن کرا وەک سێ وەبەرهێنەری زەبەلاح پڕۆژەی وەبەرهێنان بە چەندین ملیۆن دۆلار وەبەرهێنان بکەن لە موسڵ! لە بەغدا تیمەکە ڕەوانه‌ی موسڵ کران، پێشوازیم لە هەرسێ نوێنەرەکە کرد لە فڕۆکەخانی سەربازی کە بە فڕۆکەیەکی سەربازی لە بەغدا بۆ موسڵ نێردرابوون. لەماوەی مانەوە لە موسڵ و بۆ شارەزابوون لەباری ئەمنی و پڕۆژەکان لە کۆبوونەوەی ڕۆژانەی (پی ئاڕ تی) بەشدار بوون، سەردانی پارێزگارو ئەنجومەنی پارێزگامان کردو چەندینجار کۆبوونەوەمان ئەنجام دا، پێویستە بگوترێ کە لایەنی حکومی خۆجێی موسڵ زۆر هاوکاربوون بۆ ئەنجامدانی پڕۆژەکان! سەرئەنجام هەموومان گەیشتن بەوەی کە لەم بارودۆخە ئەمنیە خراپ و ناجێگیرە پڕۆژەکانی ئەوان لە موسڵ جێبەجێ ناکرێ و تیمەکە بڕیاری گەڕانەوەیان دا بۆ بەغدا! بەڵام من هەولێرم پێشنیار کرد وەک شارێکی ئارام و ئەلتەرناتیڤێک بۆ موسڵ هەتا بارودۆخی شارەکە چاک دەبێ! بیرۆکەکەی منیان پەسەند کردو دەستمان کرد بە ئامادەکاری و پلاندانان بە تەنسیق لەگەڵ ئۆفیسی (یو ئێس ئەی ئای دی) هەولێرو پەیوندیکردن لەگەڵ حکومەتی خۆجێی و پارێزگارو وەزارەتە پەیوەندیدارەکان. لە ئۆفیسی هەولێر پێیان ڕاگەیانین کە هەموو ئامادەکارییەک کراوەو حکومەتی هەرێم چاوەڕێی سەردانی سێ نوێنەرەکەن بۆ هەولێر! بە کاروانێکی سێ ئوتومبێلی سەربازی و سترایکەرێک بەیانی زوو بەڕێکەوتین بەڵام لە ناوچەی پیشەسازی کەوتینە بەر دەستڕێژی گولەو (ئاڕ پی جی)! بڕیاری سەربازی گەڕانەوە بوو بۆ ناوشار بۆ ئەوەی ئەمجارەیان لە دەروازەی ڕۆژهەڵاتی موسڵ دەرچین، بەهەمانشێوە لەناو تاقی دەروازەکەش کە پێکهاتبوو لە دوو تاق بۆمبیان چاندبوو پێمان تەقیەوە. "لە ڕوداوێکی هاوشێوە، جارێکی تر لەنیوان موسڵ و تەلەعفەر بۆمبێکی تریش لەژێر کاروانە هەمڤیەکەمان تەقیەوە"!! بەهەرچی چۆنێک بێ گەیشتینە ئۆفیسی هەولێر، بۆ پاشنیوەڕۆ بڕیار بوو کۆبوونەوە بکەین لەگەڵ لایەنی حکومی بەڵام بەبێ ئاگادارکردنەوە نەهاتن! بۆ بەیانی بڕیاردرا کە ئێمە بچین بۆ لای ئەوان، ئەویشیان هەڵوەشاندەوە! دەستی دەستیان پێکردین بۆ ماوەی پێنج ڕۆژ بەبێ ئەوەی هیچ بەرپرسێک ببینین! لە دوایین ڕۆژ نوێنەری پەیوەندییەکان لە حکومەتی هەرێم پەیوەندیان کرد بە ئۆفیسی هەولێرو پێیانوتن بە قسەی خۆیان کە ئەو پارەیەی تەرخان کراوە بۆ ئەم پرۆژانە پێویستە بدرێ بە وەزارەتەکانی پەیوەندیدار بۆ ئەوەی خۆیان پڕۆژەکان جێبەجێ بکەن، هەر لەلایەن خۆیان چەند کەسێکی سەرپەرشتیاری کارگێڕیش دادەنێن بۆ ئەوەی نوێنەرایەتی وەبەرهێنەرەکان بکەن!! ئەم داوایە لەلایەن هەرسێ کۆمپانیا ڕەتکرایەوەو ئەو پڕۆژە خزمەتگوزارییە باشانە لەدەستچوو، چونکە لە بنەڕەتدا پڕۆژەکان بۆ تواناسازی و بوژاندنەوەی کەرتی تایبەت بوو بە هاوکاری حکومەت!!
له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج پارتی و یه‌كێتی دۆخی هه‌رێمیان گه‌یاندوه‌ته ئاستێكی زۆر مه‌ترسیدار ، شێوازی مامه‌ڵه كردنی پارتی له گه‌ڵ یه‌كێتی له ئێستادا كوشتنه به‌شیرینی ، له‌لایه‌كه‌وه دێنه مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی و ده‌ستی یه‌كێتیه‌كان ده‌گوشن ، له‌لایه‌كی دیكه‌شه‌وه ده‌یانه‌وێ به هه‌رجۆرێك بێت ئاگر له ماڵی یه‌كێتی به‌ربده‌ن ، تا هه‌شتی ته‌موزی هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی یه‌كێتی "8ی ته‌موزی 2021"پارتی زۆر سه‌رسه‌ختانه‌و له هه‌موو رێگه‌یه‌كه‌وه دژایه‌تی لاهوری شێخ جه‌نگی ده‌كرد ، ئه‌و پیاوه‌ی له یه‌كدووجارداو له ئه‌گه‌ری نزیكی كه‌وتنی هه‌ولێردا فریای پارتی كه‌وت و هه‌رئه‌ویش كاتی خۆی مه‌خموری له داعش پاككرده‌وه ، به‌ڵام هیچ یه‌ك له‌و كارانه به‌س نه‌بوون بۆ ئه‌وه‌ی پارتی له ڕێگه‌ی فه‌ڕمی و نافه‌ڕمیه‌وه لێینه‌دات ، له دوای ئه‌و دیرۆكه‌وه پارتی به شێوه‌یه‌ك لوله‌ی هێرشه میدیاییه مه‌ترسیداره‌كه‌ی له سه‌ر لاهوری شێخ جه‌نگی و نزیكه‌كانی ئه‌و گوازته‌وه بۆ سه‌ر ئامۆزاكه‌ی ،ئه‌مه له كاتێكا هه‌رگیز ئامۆزاكان نه‌یانتوانی لۆژیكیانه‌و به ئاوه‌زه‌وه ئه‌و گیرو گرفتانه‌ی نێوانیان چاره‌سه‌ر بكه‌ن ،له‌و كاته‌وه پارتی له هه‌وڵی كه‌وی كردنی لایه‌نگرانی لاهوری شێخ جه‌نگیدایه‌و له‌و كاته‌وه ده‌یان سیناریۆ به‌ڕێخراوه‌و له‌ولاشه‌وه داوای دانوستان و گفت و گۆ ده‌كرێت ، كوشتنه ته‌موومژاوی و نائاكاریه‌كانی هه‌ر یه‌ك له موراد كانیكورده‌ی ، هاوكار جاف و روداوه‌كانی ئه‌م دوایانه هیچیان له‌وه ناچن هه‌ڕه‌مه‌كی و بێبه‌رنامه بن ، هه‌ڵبه‌ت به‌شێكی گرنگی ئه‌و كارانه‌ش بۆ شێواندن و هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی نێو ماڵی یه‌كێتیه ، ئێ ئه‌وه‌شمان بیر نه‌چێت به نه‌دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌رو نه‌گه‌ڕانه‌وه بۆ ئاوه‌ز یه‌كێتی خۆیشی به‌شداره له‌و وێرانكاره خودیه‌دا . مامه‌ڵه‌ی پارتی له‌گه‌ڵ یه‌كێتی مامه‌ڵه‌یه‌كی رون و راشكاو نیه و رێك له‌و كاته‌دا كه له گه‌ڵ یه‌كێتی داده‌نیشێت بیر له پلانێكی تری تێكدان ده‌كاته‌وه ، ئه‌مه یان به به‌رنامه‌و گشتیه ، یان له راستیدا له ناو پارتیدا ناكۆكیه‌كی قوڵ له سه‌ر مامه‌ڵه كردن له گه‌ڵ یه‌كێتی هه‌یه‌و هه‌موو هه‌نگاوێكی ئه‌و باڵه‌ی پلانه‌كان به‌ڕێوه ده‌بات ، به‌ر له‌وه‌ی دژی یه‌كێتی بێت ، دژی باڵێكی تری نێو پارتیه ، ئه‌مه راستیه‌كه‌و كه‌س ناتوانێ نكوڵی لیێبكات ،مه‌گه‌ر ئه‌وانه‌ی له‌بنه‌ڕه‌تا بۆ په‌ره پێدانی شێواندنه‌كه دانرابن ،هه‌موو ئه‌وانه‌ی له دوو ساڵی رابردودا له ناو یه‌كێتیدا رویداوه ، جگه له خۆ ده‌ستی، ده‌ستی دیكه‌شی تیابووه، دورخستنه‌وه‌ی لاهور و به گژا چوونه‌وه‌ی ئه‌نجامه‌كانی كۆنگره‌ی چوارو هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی یه‌كێتی به‌و جۆره‌ی كه كاریگه‌ریه‌كه‌ی له دوركه‌وتنه‌وه‌ی نه‌وشیروان مسته‌فاو هاوڕێكانی زیاتر بێت ،ئه‌مه به ته‌نها له ناو یه‌كێتیدا به‌ڕێوه نه‌چووه‌و ده‌ستی ده‌ره‌كی و ناوخۆیشی تیابووه ، هه‌موو ئه‌وه ده‌زانین كه توركیا زۆر سه‌رسه‌ختانه له هه‌وڵی خستنی لاهوری شێخ جه‌نگیدا بوو ، ئه‌و ده‌م ده‌نگێكی ناوخۆی ده‌یگوت یه‌كێتی هی مام جه‌لاله‌و هه‌قی كوڕه‌كانی مام جه‌لالی له هه‌ر كه‌س زیاتر به‌سه‌ره‌وه‌یه ، ته‌نانه‌ت به لاقرتیه‌وه گاڵته‌یان به سیستمی هاوسه‌رۆكی ده‌هات و له ناو یه‌كێتیشدا ده‌گه‌ڕان بۆ ئه‌وه‌ی له‌و شێوه سیستمه بدرێت، له كاتێكا ده‌كرا و من كاتی خۆیشی ئه‌وه‌م نووسی كه له هاوسه‌رۆكیدا كاره‌كان به جۆرێك دابه‌شبكرێت كه به‌ریه‌ككه‌وتن نه‌بێت ، ئێستای سیستمی دوو جێگر سه‌رۆكی پارتی دوای كۆنگره‌ی 14 هه‌مان سیستمی هاوسه‌رۆكیه به‌ڵام به دابه‌شكردنی كاره‌كانه‌وه ، له كاتێكا له ناو پارتیشاله دابه‌شكردنی كاره‌كاندا ناهه‌قی ئاشكرا به دیده‌كرێت . پارتی و یه‌كێتی له ئێستادا له بری هێزو توانست بن بۆ هه‌رێمی كوردستان بوونه‌ته جۆرێك له بێهێزی و شكست ، ئه‌مه‌ش به‌شێكی بۆ ئه‌و ده‌ستوه‌ردانه به‌رده‌وامانه‌ی پارتی له ناو یه‌كێتیدا ده‌گه‌ڕێته‌وه ، گرتنه خۆو گه‌وره كردنی هه‌موو ئه‌وانه‌ی به هه‌ر هۆیه‌ك له یه‌كێتی دور ده‌كه‌ونه‌وه ، یان كار بۆ دوركه‌وتنه‌وه‌یان ده‌كرێت وه‌ك له رابردودا كراوه ، به‌شێكه له درێژه‌دان به دژایه‌تی و دوژمنایه‌تی ، پارتی هیچ بوارێكی نه‌هێشتوه‌ته‌وه كه یه‌كێتی كێشه‌كانی خۆی له ڕێی ئاوه‌ز لۆژیكه‌وه چاره‌سه‌ر بكات ،من بڕواناكه‌م ته‌نانه‌ت كێشه‌كانی نێوان لاهوری شێخ جه‌نگی و بافڵ تاڵه‌بانیش چاره‌سه‌ری نه‌بێت ، بابه‌ته‌كه به‌شی زۆری ده‌ستوه‌ردانه، جا ئه‌و ده‌ستوه‌ردانه ناوخۆی بێت یان ده‌ره‌كی ، هه‌ڵبه‌ت وڵاتانی دراوسێ رۆڵیان له‌م پرسه‌دا هه‌بووه‌و بۆ ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌و ده‌كۆمێنت هه‌ن ، له شێوازی مامه‌ڵه‌كردن له گه‌ڵ دۆخی یه‌كێتیدا . ئاگادار كردنه‌وه‌كانی ماكگۆرك ، بلاسخارت ، خه‌ڵكانی دیكه‌و ، به‌رده‌وام جه‌خت كردنه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكاو به‌ریتانیاو فه‌ڕه‌نساو وڵاتانی دیكه له دروستكردنی هێزی پێشمه‌رگه‌ی دوور له ده‌ستوه‌ردانی حزبی و چاره‌سه‌ركردنی گیرو گرفته‌كان به‌شێكی كه‌من له هه‌وڵه بێوچانه‌كان بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كان ، پێده‌چێت له به‌رانبه‌ر ئه‌م هه‌وڵانه‌دا نه‌یاریه‌كی ناوخۆی و ده‌ره‌كیش هه‌بێت و نه‌هێڵێت پێكهاتن دروست بێت ، پرسی یه‌كخستنی پێشمه‌رگه به پله‌ی یه‌كه‌م پارتی نایه‌وێت ئه‌وه ڕووبدات و یه‌كێتیش به‌شی خۆی له‌مپه‌ری هه‌یه ، كێشه‌كان له شێوازی رێكخستنه‌كه ، ژماره‌ی هێزه چه‌كداره‌كه‌و چۆنێتی پله به‌ندی و زۆر بابه‌تی دیكه‌دان كه‌هه‌موو وه‌زیره‌كانی پێشوی پێشمه‌رگه زۆر باش ده‌زانن كێشه‌كان چین و نایانه‌وێ ببنه به‌شێك له‌و ناكۆكیه ، با بۆ خۆیشیان حزبی بن . ئێستا گه‌وره‌ترین له‌مپه‌ری به‌رده‌م چاره‌سه‌ری كۆی كێشه‌كان ،له ناو پارتی و یه‌كێتیدان ،نه‌ك له ده‌ره‌وه‌ی ئه‌وان ، لایه‌نه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌وان به‌رده‌وام داكۆكی له ئاشته‌وایی و پێكه‌وه‌بوون ده‌كه‌نه‌وه .
.gif)
رێبوار کەریم وەلی بڕیاری دادگای هەولێر میلادە. کۆتایی هێنانە بە رەوشێکی ناقانونی و دەرهاوێشتەکانی کودتای هەشتی تەمموز.حکومەت و دەزگای دادوەری لە پایتەخت هەموو ئیجرائاتی جووت برایان هەڵوەشاندەوە و ئیتر پێشگری (سەرۆک) لە بافڵ تاڵەبانی و رەنگبێ لە داهاتوودا، جێگری سەرۆک وەزیرانیش لە قوبادی برای بکرێتەوە. * بە رێگەی قانونی دور لە تەزویری کتاب، هەڕەشە و تەنانەت تەسفیەش، لاهور شێخ جەنگی لێرە بەدواوە دەتوانێ مومارەسەی دەستەڵات و پێگەی خۆی لەناو یەکێتیدا بکات. لانیکەمیشی ئەوەیە کە ئەگەر نەتوانێ لە سلێمانیش ئەوە بکات، وەک هاوسەرۆکی شەرعی و قانونی، دەتوانێ لە هەولێر بیکات. * ئەگەر هەڕەشە و گوڕەشەکانی جووت برا لە کۆمیسیۆن و لایەنە شیعەکان(کە تەنانەت هەڕەشەی کشانەوە لە حکومەتی بەغداشیان کردووە ئەگەر کۆمیسیۆن لە قازانجی لاهور شێخ جەنگی بڕیار بدات) ئەمجارە سەرنەگرێ و، بڕیاری دادگای هەولێر ئیستینادی لەسەر بکرێت، بە هەموو پێوەرێک ئیشی جوت برا لە بەغداش کۆتایی دێت. * لە بارودۆخێکی وەهادا، لە جووت برا لە هەولێر وەک میوانی رەزا قورسیان لێهاتووە و لە بەغداش هەر عەگال بەسەرێک ببینن باوەشی پێدا دەکەن و وا دوزانن هەموو سمێڵ سوورێک هەمزائاغایەو، خەڵکی کوردستان لە سایەی ئەوانەوە ناوی حزب و جەماعەتی وای بیستووە کە لە قتوی هیچ عەتتارێکدا نەبوونە، دەروازەکانی پایتەخت بۆ جوڵەی سیاسی و دیپلۆماسی بەسەر لاهور شێخ جەنگیدا دەکرێنەوە. * جووت برا تاکوێ بەرگەی ئینعزالی سیاسی دەگرن مەعلوم نییە، بەڵام لێرە بەدواوە بە خۆشی بێت یان بە ناخۆشی ئیتر ناتوانن لە ئێرانەوە ئەو پەیامە بدەنە لاهور کە تەنها مافی ژیانی لە سلێمانی هەیە و دەستبردن بۆ دەسەڵاتەکانی بافڵ هێڵی سوورە!
ئاسۆ عەبدوللەتیف وەبەرهێنی کوردیی، ئەوەندە حەزی لە خۆنمایشکردن و خێرو سەدەقەیە لە شارەکانی تر بۆ ڕیاکاریی و خۆبەفریشتەکردن لای حکومەت و بەهاناوەچوونی هەژاران وەک دەرهێنەری سینەمایی لێهاتوەو خۆی لێ بوەتە پاشای کەلاوەکە بۆ نمایش و تەمسیل. کەچی لەو نزیکەی بەرقاچی ڕاستی خۆیەوە، کرێچییەکانی نابینێت لە سیتیە وێرانەکەی خۆیدا، خواخوایەتی حکومەت هەر باخبەڕەڵای لێبکات و هەرگیز بیر لە تاپۆکردن و یاسای توند نەکاتەوە بۆ ڕووبەرە بەتاڵ و سەوزاییەکان و خزمەتگوزاریەکان، چونکە گرێبەست و ڕسومات و تەخشان و پەخشانی زەویەکان هەر لای خۆیەتی بۆ ئەبەد، پاشای عەرشەکەیە ئیدی. حکومەت دەبێت عاقڵانە ئەم گەمەیە لەدەست ئەو پاشایانە دەربهێنێت چونکە کەلاوەکان سبەی مانای خراپ ئەدەن بەدەستەوە، دەبێت حکومەت ئەو عەرشە درۆینانە وەرگرێتەوە و سیستمی پێدانی ئەرازی و یاساکانی مۆڵەتی وەبەرهێنان و تاپۆ و خزمەتگوزاریی گشتی شارە نیشتەجێبوەکان دووبارە هەموارو ڕێک بخاتەوەو چیتر چاوپۆشی نەکات لە پڕۆژەی لارو سەقەتی هەندێک وەبەرھێن بۆ گەندەڵی بەردەوام و ئیختیلاسی زەوی وزارو سپیکردنەوەی پارەو دەستکاری نەخشەو سایت پلان و نوقورچدان لە زەوییە بۆش و گۆشەو سەوزایی ناو سیتیەکان. لەگەڵ هەنگاوە باشەکاندا دەپرسین باشە دەستەی وەبەرهێنان، چیکردوە بۆ خزمەتی هاوڵاتیانی ناو سیتیەکان و کەلاوەکان کە بوونەتە قوربانی و دیل و بارمتە بەدەست وەبەرهێنەری تەماحکارو زمانلووسەوە، هەر ڕۆژەو بیانوویەکیان پێدەگرن و شانۆیەکیان بۆ ڕێک دەخەن لەسەر ئەو ستەیجانە؟ تاکەی خەڵک گیرۆدەی یاسا خێڵەکی و شەعبیەکانی گیرفانی ئاغای وەبەرهێن بێت و ملکەچی بێت و یاسای وەبەرهێنەرانیش پشتگیری بکات؟ بە ڤێللایەک و دوان و ڕەشوەیەک و بەرتیلخۆرییەکی بێتام و ئاشکرا ئەوە سەدان جارە باری لاری وەبەرھێنەر ڕاست دەکەنەوەو خەڵک هەر بێدەنگەو ماوەیەکی تریش داوای دەنگیان لێدەکەن بۆ شەرعیەت و ئایندەی ئەم حوکمڕانییە؟ لە هەندێک سیتیدا نە بنکەی تەندروستی هەیەو نە گەراج و نە سەوزایی و نە قوتابخانەیەکی هاوچەرخ و نە جادەو پارک و جوانییەک، کەچی هێشتا نایەنەپێشەوە بۆ دەرکردنی یاسایەک کە سیولەو پارەی کاش بۆ حکومەت دەگەڕێنێتەوەو لە بەرژەوەندی گیرفانی حکومەتیشدایەو ڕێگە لەو نەزیفە ئابورییە دەگرێت. وەبەرهێنی شەیتان کراوە بە فریشتەو مەڕدۆش و چاکەخوازی نیشتیمانی و پاشا، بە یەک دوو چاوپێکەوتنی تیڤیی و سپۆنسەرکردن و پێدانی دیاریی سادەو ڕیابازانە، ئاسانکاری بۆ کراوەو لە سیتیەکان سەوزایی و باخچەو زەوی قوتابخانەو بنکەی تەندروستی فرۆشراوەو کراوە بە مارکێت و خانوو بەنزینخانەو پەیمانگای ئەهلی و دەجار سایت پلانیشیان بۆ گۆڕیوە، کەچی بۆیەک جار نەیانتوانیوە شەقام و ئەسانسۆرێک چاک بکەن و بگۆڕن، دەی ئەوە کێ لێی بەرپرسە؟ خەڵک تاوانی چییە یەکەو خانوەکەی بۆ تاپۆ ناکەن دوای تەواوبوونی قیست و ڕسوماتەکانی، بەڵام بۆ یەک ڕۆژ دواکەوتنی قیستەکەی دەجار تەلەفۆنی بۆدەکەن و بۆ هەر کڕین و فرۆشتنێکیش دەبێ وەکیلی ماڵ نەک خاوەن ماڵ! باجی خۆی بدات بە وەبەرهێنەر بە دۆلارو بەو بەها بەرزەشەوە؟ یاسای پاراستنی مافی خەڵکی ڕەش و ڕووت بێزەحمەت لە کوێی یاساکانی دەستەی وەبەرهێناندایە، مافی خەڵک نەک وەبەرهێنەر؟
.jpg)
پشکۆ ناکام ()..گەر "اسماعیل خەیات" بە فڵچەکەی خۆی ، بە ڕەنگەکانی ئەندێشەی خۆی چەن پۆرترێتێکی ئەم سەرکردە و ئەو بنکردە ، ئەم سەرۆک و ئەو هەڤاڵ بکێشایە ، هەڵبەتە لە کۆچی دواییا بە هەزاران کەس ڕێ ی گۆڕستانیان ئەگرتە بەر و وەک دروشمی مەراسیمەکان ئەیانووت:...حەیف کۆستمان کەوت !!.....بەڵام ئەو ئەیزانی بەکار هێنانی فڵچە بۆ تابلۆی بازرگانەکان وەک فڵچەی پێڵاو وایە ، هەر شەوقی هەیە و ئەرزشی نیە... ().. گەر "ئاسۆی سەلطە" کاتی خۆی لەبەر دەم حەدیقەی شەعب و لە "یوم المحافظة" ببوایە بە مایسترۆی ئەو ڕۆژە ، هەڵبەتە پێش کۆچی دوایی لە سێ چوار لاوە معاش و مەکرەمەی حیزبی ئەبوو ...بەڵام ئەو کەمانچەکەی لە دوو هەڵبژاردنا ئەبینی : كەمانچە وەک دەنگی خەڵکی چەوساوە و ئازار کێش یان کەمانچە وەک"لۆتی"یەک بۆ هەڵپەڕاننی ئەم یان ئەو..؟ بێ پەیام و دوور لە ئەخلاقیاتی هونەرمەند ؟..ئاسۆ یەکەمیانی هەڵبژارد و لە دوورە ووڵاتا جگە لە ئاو و هەوای غوربەت کەس ماڵ ئاوایی لێ نەکرد... () ...گەر" عمر چاوشین" بە دەهۆڵێکەوە لە "دوا ڕۆژی ئابا" قۆڵی بە قۆڵی "برا حرس جمهوری"یەکەی بکرادیە ، دیارە مەراسیمی پرسەکەی لە هۆڵێکی شایستە بەو و لە چەن مزگەوتێکەوە لە یەک کاتا ئەبوو ، بەڵام ئەو هەموو ساڵانی خزمەت کردنی خۆی لە هونەرا كردە "قەرەوێڵەیەک" تا شەوانە لە خەڵوەتخانەی پیرە بێ کەسەکان لەسەری ڕۆژ بکاتەوە.. () گەر "عوسمان چێوار ئەوەنە دوکەڵی جگەرەکەی نەکرایە بە ناخیا و لە جیاتی ئەحەی كڕنو "زێڕە"یەکی بنووسیایە ، بێ شک بە مستێک تاج و نەجمەەوە خانە نشین ئەکرا ..... بەڵام هەیهات،، دیدی چێوار وابوو کە ئەو خۆی جگە لە ئەحەی کڕنو شایەتی سەردەمێکی تەڵخی تێکەڵی کۆمیدیا و تراجیدیای میللەتەکەیەتی و بەهاکانی ئینسان لەوە شکۆمەن ترن کە بۆ ئەوەی "قەرزاری" چایخانەکەی تەلەفزیۆن نەبوایە ، خۆی بکردایە بە "قۆشمەچی" ئەم لا یان ئەولا ...بەڵام بازبازێنی ئەقڵ ئەنجامەکەی بەڵانس تێک یان و کەوتنە ، بۆیە ئەو کۆچی دوایی کرد لە مێژووی شانۆی کوردیا هەر بە پێوە وەستاوە.. میللەتێک حورمەتی کەسە بە توانا و ئەقڵ بە دونیا شکاوەکانی خۆی نەگرێ، میللەتێکی کەنەفت و ئیفلیجە ، هیچ گڵۆپێکی ڕۆشنایی ڤیللا و باغە تایبەتییەکان ناتوانێ ڕەنگی تار و تاریکی فەرهەنگەکەی ڕووناک کاتەوە ،،،تیایا ڕەش و سپی تێکەڵ ئەبێ ، سەرتاسەر یەک ڕەنگ ئەنوێنێ : خۆڵە مێشی..'..
فارس نەورۆڵی مایک پۆمپیۆ سەرۆکی دەزگای هەواڵگری ئەمریکاو وەزیری دەرەوەی پێشوی ئەمریکای سەردەمی ترامپ بیرەوەری و یاداشتەکانی لە کتێبێکدا بەناوی (هیچ کات ئینجێک مەبەخشە و بجەنگە بۆ ئەو ئەمەریکایەی کە خۆشت دەوێ ) بڵاوکردەوە. لەڕاستیدا یاداشت و بیرەوەری کەسایەتییە سیاسی و دبلۆماسییەکان گرنگە بۆ ئەو کەسانەی کە چاودێری و بەدواداچوون بۆ ڕوداوەکان دەکەن، شیکردنەوە بۆ هەڵوێستە سیاسیەکان دەکەن لەپێناو تێگەیشتن لە ئێستاو خوێندنەوە بۆ ئایندە. مایک پۆمپیۆ لە یاداشتەکانیدا باسی زۆر دۆسییەی گەرمی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی کردووە، زۆر بابەتی هەستیاری باسکردوە، کە هەتاکو ئێستا نەبیسراو نەزانراو بوون. بۆیە لە کاردانەوەکانی جیهانی ئیسلامی یاخود ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەر یەک لە سعودییەو ئێران و تورکیاقسەی خۆیان لەسەر کرد، بەتایبەتی میدیای عەرەبی گرنگییەکی تایبەتی پێدا لەناویاندا ڕۆژنامەی (شەرق ئەلئەوسەت) زۆر بە گرنگی باسی ئەم یاداشتەی مایک پۆمپیۆ دەکات. لە دیدی عەرەبەوە ئەم یاداشتە پوختەی دانایی تەمەنی سیاسی کەسێکە، کە خۆی بەشێکی گرنگ بووە لە دروستکردنی بڕیاری سیاسیدا و کتێبەکەی مایک پۆمپیۆ بە جیاواز دەزانن لە یاداشتی دیکەی سەرکردەکان ئەویش بەهۆی ناوەڕۆکەکەیەوە، کە پڕە لە زانیاری و هەڵوێست و یاداشتێکی سیاسییە نەک ئایدیۆلۆجی. لە بەرامبەر ئەم هەڵوێستەی میدیای عەرەبی دا میدیای تورکیا و ئێران وسیاسییەکانی قسەی دیکەوڕای جیاوزتریان هەیە، ڕەخنە لەم کتێبە دەگرن. وەزیری دەرەوەی تورکیا (چاوش ئۆغلۆ) لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا کە جێگری سەرۆکوەزیران و وەزیری دەرەوەی تایلەند ئامادەیی بوون ئۆغڵۆ وەڵامی کتێبەکەی مایک پۆمپیۆیی دایەوەو وتی: زانیاری ناو کتێبەکە درۆیەو پڕە لە پارادۆکس، کورد لە چەند جێگایەکی ناو کتێبی یاداشتەکانی پۆمپیۆدا ناوی هاتووە، ئەوەی گرنگە یارو نەیاری ئەم کتێبە قسەیان لەسەری هەیە. بۆیە بۆ ئێمەی کورد پێویستە ئەم کتێبە بکەینە کوردی و بەجدی بیخوێنینەوە. ئەم کتێبە ئێستا بووە بە گفتوگۆی ناوەندە سیاسیەکان هەتا ئێستا عەرەبی دڵخۆش کردوەو ئەوانی دیکە نیگەرانن.
پشکۆ نەجمەدین خوێندنەوەیەک بۆ خەبات، فیکر و کەسییەتیی سیاسیی شەهید شاسوارجەلال"ئارام"، لە دووتوێی کتێبی (کۆمەڵە لە سێدارەوە بۆ ڕاپەڕین.) قۆناغی دووەمی مێژووی خەباتی کۆمەڵە، سەردەمی گورزبەرکەوتنی ئەم ڕێکخراوە و، شیرازەگرتنەوەی ڕێکخستن و ئامادەکارییە بۆ سازدانەوەی بزووتنەوەی چەکداری و خەباتی چەکداریی کۆمەڵە و یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان. شەهید ئارام، کەساێتی و سیمبۆلێکە، لە ترۆپکی ئەم قۆناغەدا، دەدرەوشێتەوە. شەهید ئارام، گەرچی لە کۆبوونەوەی دامەزراندنی کۆمەڵەدا، وجودی نەبووە و ئەندامی نێوەندی کۆمەڵە نەبووە، بەڵام لە سازدانی زەوینەی فیکری و ڕۆشنبیریی کۆمەڵەدا، پێش دامەزراندن و پاشتریش، جێگای دیاری هەبووە. ئەو، وەکوو ڕۆشنبیر و نووسەرێکی چەپخواز، چ لە ڕۆژنامە فەرمییە ئاشکراکانی ئەو سەردەمەدا و چ لە پرۆسەی وەرگێڕانی فیکری چەپ و سۆسیالیستیدا، لەنێو ڕیکخستنی کۆمەڵەدا، کاری گەورە و بەرچاوی، ئەنجام داوە. (( ژمارەیەک لە ئەندامانی کۆمەڵە لەوێدا کاریان دەکرد. وەک شەهیدئارام. ئەگەر سەیری لاپەڕە دووی ژمارەیەکی ئەو ساڵانە بکەیت، هەست دەکەیت کە هاوکاری وەک بڵاوکراوەی کۆمەڵە وایە... یەکێک بوو لە لێپرسراوە زۆر هۆشیارەکانی کۆمەڵە، سەرەتا لە لیژنەی شاری بەغداد لەگەڵ شێخ دارۆ و کاک جەمیلی عەلی ناجیدا کاری دەکرد. کوردییەکی زۆرچاکی دەزانی. لەگەڵ کاک حیلمی عەلی شەریفدا، کتێبەکانی (کیم ئیل سۆنگ)یان وەردەگێرا کە ئەوکات سەرۆکی کۆریای باکور بوو... ماوەیەک سەرپەرشتیاری لاپەڕە دووی ڕۆژنامەی هاوکاری بوو. گۆشەیەکی هەفتانەی لەسەر (خەباتی گەلان) هەبوو... شەهید ئارام بەناوی (شاسوار) یان (جوامێر)ەوە شتی دەنووسی.))(فواد قەراخی، کۆمەڵە لە سیدارەوە بۆ ڕاپەڕین.) شەهید ئارام، لە قۆناغی سەرەتادا و لە زەوینەی دەرکەوتن و زەقبوونەوەی کێشەکانی دەروونی کۆمەڵەدا، بەرچاوڕوون و هێڵێکی فیکریی ڕۆشن و داساکاوی هەبووە. ئارام، لە ململانێ و کێشمەکێشی بینیندا بۆ ڕووبەری خەبات و ستراتیگی سیایی کۆمەڵە، کوردستانی بووە و بیرۆکەی ڕێکخستنێکی سەرتاسەری، بۆ کرێکارانی ئێراق، بە هزری ویدا، گوزەری نەکردووە. (( بە هیچ شێوەیەک شەهید ئارام لەگەڵ ڕێبازی ئێمە نەبوو، شەهیدئارام وەک کوردستانییەکان بیری ئەکردەوە و خاڵە شەهابیش زۆر بەتوندی کوردستانی بوو، شەهید چەعفەر عەبدولواحیدیش زۆر کوردستانی بوو هەروەها ئاوات عەبدولغەفور پیاوێکی ڕۆشنبیر بوو ئەو کاتی ڕۆڵێکی سەرەکی هەبوو لە بەرپەرچدانەوەی ئێمە...لەگەڵ شەهیدئارام زۆرمان یەکتر دەبینی و زۆرجار دادەنیشتین و بیروڕامان دەگۆڕییەوە لەسەر چۆنییەت ئیشکردن بۆ دواڕۆژ...))(ئەشرەف تاڵەبانی، هەمان سەرچاوە) شەهید ئارام، چ لە دەستپێکی کاردا و چ پاشتریش کە دەبێتە لێپرسراوی "کۆمیتەی هەرێمەکان" و سکرتێری کۆمەڵە، لە کردار و هەڵویست و نووسینەکانیدا، لە بواری فیکر و ڕوانینیدا، بۆ ڕێبازی فیکر و سیاسەتی کۆمەڵە، تەمومژێک بە ئاسۆی بیرکردنەوەیەوە نابینرێت. ئارام، نەک هەر لە بواری کاری ڕێبەریکردنی ڕێکخستندا، بگرە لە ڕێڕەوی داڕێشتنی سیاسەتی کۆمەڵە و یەکێتیی نیشتمانیدا، چ لە شار و چ لە شاخ، لێزان و بیرتیژ و کارامە بووە. شەهیدئارام، لە دەستپێکی سازدانەوەی مەفرەزە چەکدارە سەرەتاییەکان و شۆڕشی چەکداریدا، کەسێکی بیرفراوان و ڕاشیۆناڵ بووە. ئەو چوارچێوەی بزووتنەوە چەکدارییەکەی لە سنووری بینینەکانی کۆمەڵە، فراوانتر بینیوە و لە هەوڵی کۆکردنەوەی هێزە چەپەکاندا بووە، ئەگەر ئەو هێزانەش ئێراقی و نەیاری فیکری کۆمەڵەش بووبن. ئەو، ڕێبەرێکی دنیابین و دیموکرات بووە. (( لە پایزی 76 بینیم لە ماڵی دکتۆر سەردار مەحمود. لە جادەی برایم پاشابەدوی منی نارد و دەشیزانی کە من لە تەنزیمی کۆمەڵە نەماوم و لەگەڵ بیروباوەڕی کوردستانی نیم، وتی وەرە با چاوم پێت بکەوێت، لەو دانیشتنەدا کە سەعاتێکی خایاند و کاک ئەکبەر مەحمودیشمان لەگەڵ بوو، زۆر وتووێژمان کرد لەسەر مەسەلەی دەستپێکردنەوەی شۆڕش و ئایا ئەکرێت پێش ئەوەی حیزبی سیاسی گەشە بکات شۆڕش بکرێت... بەڵام کە هاتینە سەر مەسەلەی کوردستانی شەهیدئارام وتی: (لەو مەسەلەیە وتوێژ ناکەین، چونکە ئەو مەسەلەیە یەکلابووەتەوە و ئێمە وەکو کۆمەڵە و منیش وەکو خۆم من کوردستانیم و کۆمەڵەش بڕیاری کوردستانی بونی داوە، لەبەر ئەوە ئەو بابەتە بەسەرچووە و با باسی نەکەین و کاتمانی پێوە نەکوژین... بەڵام تۆ ئەتوانی بێیتە دەرەوەو ئەتوانی بیروباوەڕی خۆت ببێت و مەفاریز دروست بکەیت و ئێمە وەکو دۆست هاوکار دەبین و من پێم باشە ئێمە دۆست بین...ئەگەر ئێوە بێنە دەرەوەش بۆ پێشمەرگایەتی من پشتیوانیتان لێ دەکەم و هاوکارتان دەبم...))(ئەشرەف تاڵەبانی، هەمان سەرچاوە) ئارام، لە کۆتایی ساڵی "1975" وە و پاش شاڵاوی بەعس و دەستگیرکردنی ڕێبەران و هاوڕێیانی کۆمەڵە، بە هاوکاری و تێکۆشانی هاوڕێکانی، ڕێکخستەکانی کۆمەڵە، ڕێک دەخەنەوە و تەواوی ئەو پلان و بەرنامانەی بۆ سازدانەوەی شۆرش، لە لایەن سەرکردایەتی یەکێتییەوە "درەوە"ی وڵات داڕێژرابوون، لە واقیعی سەختی ئەوسەردەمی کوردستاندا، بە کۆمەڵێک دا‌هێنانی نوێوە، جێبەجێ دەکەن. ئەو کەس و کادرانەی، لە نزیکەوە، لەگەڵ ئارام هەڵسوکەوتیان کردووە و هاوکار و هاوخەباتی بوونە، بەجۆرێک باس لە بیر، ڕۆشنبیری، مامەڵە و ڕەوتاری ئەو دەکەن، وەک ئەوەی بڵێین: شاسوارێک لە تیشک و ئارامێک لە شنەبا، لە قۆناغی دووەمی مێژووی کۆمەڵەدا، تاجی ڕێبەریی لە سەر ناوە! پاش شەهیدبوونی ئارام، هیچ یەک لە هاوڕێ و شاگردەکانی، نەیانتوانی هەڵگری بیر و بەرنامەی سیاسی و خەسڵەتەکانی وی بن و ئیدی لەگەڵ زەمەندا، کۆمەڵەیان یەکسان بە یەکێتی کرد و پاشتریش کفنودفنیان کرد.
.jpg)
ئەبوكاروان [سیاسەت ھونەری تواناكانە]، دەبێ واقع و جوگرافیاو چەندین ھۆكاری تر بەھەند وەربگیرێ، ئەمەش بۆ ھەرێمی كوردستان لەسەدا سەد وایە، تێنەگەیشتن لەدونیاو بارودۆخی خۆت چ لە ڕابردوو و ئێستای ئەم ھەرێمەدا، دەیان كاراساتی بۆ دروستكردوین. هەڵکەوتەی جوگرافیای ھەرێمی كوردستان لەنێوان چەندین دەوڵەتی ناكۆك و دژ بە بەرژەوەندییەكانی گەلی كوردستاندایە، بۆیە دەبێ كاریگەری ئەو دەوڵەتانە لەبەرچاو بگرین و باشتر تێبگەین لە ململانێی دەوڵەتانی ئەقلیمی. تيم مارشال: لە كتێبی (زیندانیانی جوگرافیا)دا باسی ئەو نەتەوەو دەوڵەتانە دەكات كە كەوتونەتە شوێنێكی جیۆپۆلیتیكی ئاڵۆز كە ئەو ناویان دەبات بە (زیندانی جوگرافی)، یەكێك لەو نەتەوانەی کە لەنێو کتێبەکەی مارشاڵدا هەیە، نەتەوەی كوردە. بەڵێ كاتێ باسی مەترسییەكانی سەر ھەرێم دەكرێت بە مەترسی دەرەكی ناوزەند دەكرێت، ئەمە ڕاستە، ئەی باشە بەرانبەر ئەو مەترسیانە خۆمان چی دەكەین و بەرنامەمان چییە؟ ئایا مەترسییە ناوخۆییەكان زۆرترو زیاتر نین؟ بەداخەوە ئەوەندەی مەترسییەكان لە ھەولێرو سلێمانییەوە پەیدا دەبن ئەوەندە لە بەغداو تاران و ئەنقەرەو نین. كاتێك دەڵێم مەترسییەكان لە هەولێرو سلێمانییە سەرچاوە دەگرن، مەبەستم پەیوەندی بە قەیرانی بەڕێوەبردن و عه‌قڵیەتی سیاسی هەردوو پارتە فەرمانڕەواكەیە. سەرنج بدەن لەكاتێكدا ئێمە (بەناو) لە قۆناغی گواستنەوو بنیاتنانی پرۆسەی سیاسی و تەواوكردنی قۆناغی ڕزگاری نیشتمانین، بەڵام لەئاستی ناوەوە، نە لەڕووی ئابوریی، سیاسی، کۆمەڵایەتی، تەندروستی، پەروەردەو خوێندن، نەوت و تەنانەت ئاسایشی ئاویشەوە نەمانتوانی هیچ بنیاتبنێن كە لەسەر توانای ناوەخۆیی وەستابێت. مەترسییەكان لە ئاستی ناوەخۆیی تەنها پەیوەندی بە پەرتەوازەییەوە نییە، بەڵكو زیاتر بەرهەمی عه‌قڵیەت و نەهجی مەترسیدارو چەوتی سەرانی دوو حیزبەکەوە هەیە. هەر ئەوەش وایكردووە ئێمە بەردەوام لە دۆخێکی پڕ قەیراناوی هەمەلایەندا دەخولێینەوە، بێ ئەوەی ئاسۆیەک بۆ دەربازبوون لەم قەیرانانە بەدی بکەین، بەدڵنیاییەوە ئەم هەوڵومەرجە نالەبارە ڕەنگدانەوەی ھەیە لەسەر دۆخی ئەمنی و سیاسی و نائیستیقراری. لەم ڕۆژانەدا دیسان كێشەی چوار سەد ملیارەكە سەریهەڵدایەوە، ھەڵایەك دروستبوو بەرانبەر دادگای فیدراڵی کە بڕیاری ناردنی ئەو بڕە پاڕەیەی قەدەغەکرد. لە ڕابردوو و ئێستاو داھاتوویشدا ئەو دەزگایە لەلایەن دەسەڵاتی هەرێمەوە بەنادەستوری نایاسایی لەقەڵەمدراو دەزگاكانی حوكمڕانی و حیزبەكانیان لە دژی ھاواریان لێ ھەستا، ئەو دەزگایەی كە خودی خۆیان بەشدار بوون لە پێكھێنانیدا، بەتایبەت لەم كابینەیەداو لەژێر ناوی ھاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت کە شاباشی محەمەد شیاع سودانیان تێدا كرد. ئاخر ئێوە وەك دوو لایەنە حوكمڕانەكەی ھەرێم لەو دادگایەو لە پێكھێنانی ئەم كابینەیەدا بەشداربن، ئیتر ئەم ھەڵایە بۆچی ؟ تۆیەك تائێستا خوێندنەوەی دروستت نەبێت بۆ حوكمڕانانی بەغداو ماڵی خۆت قایم نەکردبێت تا بێمنەت بی بەرانبەر پارەی ئەوان، تۆیەک بەردەوام دەست پانبکەیتەوە، ئیتر ئەم ھەڵایەت لەچی؟ ئێ دەمێک ئێوەی دەسەڵاتداری فاشیلتان لە سیستەمی سۆشیالیستی دەدەن و پەیرەوی سیاسەتی لیبرالیەتی نوێ دەكەن، كە پشتبەستووە بە سندوقی دراوی نێودەوڵەتی، كە وەک ئەنجام دەرکەوت تادێت ڕێژەی ھەژاری و بێكاری زیاتر دەكات، ئیدی ئەم ھەراو ھاوارەت لەچی؟ بۆیە دەبێت لەڕووی بەرێوەبردنەوە له هەرێمی كوردستان گۆڕانكاری جەوهەری بكرێت (کە بە ئەستەمی دەزانم)، ناكرێت حزبە دەسەڵاتدارەكان بە عه‌قڵیەتی غەنیمە تەماشای سەروەت و سامانی نیشتمان بكەن، دەبێت دەستبەرداری ئیحتیكاركردنی كایەكان و دەستهەڵگرن لە بەتاڵانبردنی سامانی وڵات. ئەگەر چارەسەری قەیرانە ناوەخۆییەكانمان كرد، ئەو كەلێنەی لەنێوان دەسەڵات و حزبەكان و خەڵك هەیە چارەسەركرا، ئەودەمە بێگومان هەرێمی كوردستانیش لە ئاستی روبەڕووبوونەوەی مەترسییە دەرەكییەكانیشدا بەهێز دەبێت، بۆیە دەبێت بەم ئاراستەیە كار بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بكەین. ئەم كێشەو ململانێیانە لەگەل بەغدا هەیە بە عەقلیەتی دوو زۆنی و رێككەوتننامەی دوو قۆڵی لە بازنەی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی حزبی و لە سایەی بەردەوامبوونی دوو ئیدارەیی نایەتە دی. هەلومەرجی ئێستای كوردستان پێویستی بە دیالۆگی نیشتمانی كوردستانی هەیە، پێویستی بە یەک هەڵوێستی نیشتمانی كوردستانی لە بەغدا هەیە، پێویستمان بە دامەزراندنی كۆمسیونی دانوستان و سودوەرگرتن لە وزەو تواناو لێهاتووی پسپۆرانی كوردستان هەیە چ لەنێو حزبەكان و لە كەسانی ناحزبی، گرنگە لەکاتی دانیشتنەكانی دانوستان لەگەڵ حكومەتی عێراق، تیایدا جەخت لە پاراستنی بەشی حكومەتی هەرێم لە بودجەی عێراق و سەرجەم بابەتە دەستورییەكان بكرێتەوە وەك: ئەنجومەنی ئیتحادی و مافی پێشمەرگە، و پشكی كوردستان لە پێكهاتەی سوپای عێراق و، سەرجەم بابەتەكانی دیكەی دەستورو جەختكردنەوە لە ماددەی١٤٠ی دەستورو زیندووكردنەوەی پرۆسەی ئاسایكردنی وەزعی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوی ئیدارەی هەرێم، نەهێشتنی سەرجەم دیاردەی سەربازی حەشدو سوپای عێراق لەو ناوچە مەدەنییانە، كاركردن بۆ گەڕانەوەی ئاوارەكانی كه‌ركوك و دووزو كرستیان و ئێزییدەیەكانی دەشتی موسڵ و شنگال بۆ شوێنی خۆیان و قەرەبوكردنی ئەو زیانانەی لێیان كەوتووە. تەواوكردنی ئەم ئاڕاستەیە بە سیاسەتێكی دەرەكی سەربەخۆ دەبێت، كە (حكومەتی هەرێمی كوردستان ) نەك حزبی دەسەڵاتدار مامەڵە لەگەڵ دەوڵەتانی دراوسێ و جیهان بكات، ئەمەش پێویستی بە سیاسەتێكی نیشتمانی كوردستانی سەربەخۆ دوور لە جەمسەرگیری هەیە، هەر لەم ڕێگایەوە هەوڵ بۆ ئاسایكردنەوەی پەیوندی لەگەل وڵاتە دراوسێكان لە ڕوانگەی بەرژەوەندی نیشتمانی كوردستانییەوە، بدرێت. ئەمە ڕێگایەكی سیاسی ئەلتەرناتیفی پەیڕەوكراوە، لەگەڵ بەغداو وڵاتانی دەوروبەر، هاوکات خوێندنەوەیەكی واقع بینانەنەیە بۆ چارەسەركردنی قەیرانەكانی ھەرێم، بە ئومێدم ئەوانەی بەتەنگ ئایندەی میللەتەكەمانەوەن و خۆیان بە دڵسۆز دەزانن با ئەم نوسینە بە ھەند وەربگرن.
.png)
.png)
.png)
.jpg)
.jpg)