راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت قەرزی كۆمپانیاكان.. ئەمە یەكێكی ترە لەو دۆسیە چارەسەرنەكراوانەی كە بە میرات لە كابینەكەی نێچرڤان بارزانییەوە بۆ كابینەی مەسرور بارزانی بەجێماوە، بەهای ئەم قەرزانە ئێستا گەیشتوەتە (751 ملیار) دینار، بەپێی یاسای چاكسازی دەبێت حكومەت ئەم پارەیە لە كۆمپانیاكان وەرگرێتەوە، كێن ئەو كۆمپانیا‌و سەرمایەدارانەی كە سودمەندبوون لە قەرزی حكومەت، (درەو) لەم راپۆرتەدا وردەكاری زیاتر بڵاودەكاتەوە. چاكسازی‌و قەرزی كۆمپانیاكان لەگەڵ پەسەندكردنی یاسای چاكسازیدا لە پەرلەمانی كوردستان، پەرلەمانتارانی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕان بابەتی وەرگرتنەوەی قەرزە حكومییەكانیان لە كۆمپانیاكان وروژاند، هەندێك ئەمەیان وەكو هەوڵی دەمكوتكردنی پەرلەمانتارانی جوڵانەوەی نەوەی نوێ لەناو پەرلەمان ناوبرد، كە دژی یاساكە وەستانەوە، بەوپێیەی شاسوار عەبدولواحید سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێ سودمەندبووە لە قەرزەكانی حكومەت. لەناو پرۆژەی چاكسازیدا كە ئێستا پەرلەمان ئاڕاستەی سەرۆكی هەرێمی كوردستانی كردووە بۆ ئەوەی پەسەندی بكات‌و بكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە، بەبڕگەیەك حكومەت ناچاركراوە قەرزەكانی لە كۆمپانیاكان وەرگرێتەوە. لەبارەی قەرزی كۆمپانیاكانەوە لەنێوان ساڵانی (۲٠٠۷ بۆ ۲٠۱۱) كاتێك ئابوری كوردستان بوژانەوەی بەخۆوە دەبینی، واتە بەرلەوەی بەغداد بەشەبودجەی هەرێم ببڕێت، كۆمپانیاو بازرگانەكان لەڕێگەی بانكە بازرگانییەكانەوە قەرزیان لە حكومەتی هەرێم وەرگرت. بەپێی زانیارییەكانی (درەو) كە لەچەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە دەستی كەوتووە، نزیكەی (150) كۆمپانیا‌و سەرمایەدار سودمەندبوون لە وەرگرتنی ئەو قەرزەی حكومەت كە لەبنەڕەتەوە بۆ مەبەستی پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری بووە بە هاوڵاتیان. لەبارەی كۆی بڕی ئەو پارەیەی كە حكومەت بە قەرز بە كۆمپانیا‌و سەرمایەدارەكانی داوە قسەی جیاواز هەیە، هەندێك لە سەرچاوەكان دەڵێن كۆی قەرزەكە (800 ملیار) دینار بووە، هەندێكی تر دەڵێن نزیكەی (ترلیۆنێك) دینار بووە.  (درەو) زانیویەتی، ئەو قەرزانە بەرێژەیەك سود دراون بە كۆمپانیا‌و بازرگانەكان، بەڵام رێژەی سودەكە بۆ هەریەكێك لەوانەی قەرزەكەیان وەرگرتووە جیاوازە‌و وەكو یەك نییە، بەگوێرەی زانیارییەك كە لەسەرچاوەیەكی باڵاوە دەست (درەو) كەوتووە، زۆرترین بڕی قەرزەكە سەرمایەدارێكی هەولێر بردویەتی كە بڕەكەی (240 ملیار) دیناربووە، بەڵام سەرباری زۆری رێژەی قەرزەكەی، حكومەت رێژەی 3%ی سودی لەسەر قەرزەكە بۆ داناوە، ئەوە لەكاتێكدایە هەندێك لە كۆمپانیا‌و بازرگانەكانی تر كە بەبڕێكی كەمتر سودمەندبوون لە قەرزەكە، بەرێژەی 7% بۆ 11%ی سود لەسەر قەرزەكانیان دانراوە. بەپێی گرێبەستی پێدانی قەرزەكە، دەبوو ئەو كۆمپانیایانە ساڵانە سودی قەرزەكە بگەڕێننەوە بۆ حكومەت، بەڵام لە ساڵی 2014وە زۆربەی كۆمپانیاكان نە سودو نە قەرزەكەشیان بۆ حكومەت نەگەڕاندوەتەوە. لەبەرامبەر وەرگرتنی ئەو قەرزە لە حكومەت، هەریەكێك لەو كۆمپانیاو بازرگانانەی كە قەرزەكەیان وەرگرتووە، موڵكێك یان زیاتریان وەكو بارمتە لای حكومەت داناوە، ئەمە وەكو زەمانەت بۆ گەڕاندنەوەی قەرزەكانیان، بەڵام بەپێی زانیارییەكان ئێستا زۆرێك لەوانەی كە قەرزەكانیان لە حكومەت وەرگرتووە، ئەو موڵكانەیان بە خەڵكانی تر فرۆشتوەتەوە كە وەكو بارمتە لای حكومەت دایانناوە، هەندێك لەوانە یەكەی نیشتەجێبوونی خەڵكیان وەكو بارمتە داناوە، سەرباری ئەمە، هەندێك لەوانەی كە قەرزەكەیان وەرگرتووە، بەهای ئەو موڵكانەی كە وەكو بارمتە لای حكومەت دایانناوە كەمترە لە بڕی ئەو قەرزەی كە وەریانگرتووە، ئەمەش لە بنەڕەتەوە گومانی لەسەر كاری ئەو لیژنەیە دروستكردووە كە قەرزەكانی داوە بە كۆمپانیا‌و سەرمایەدارەكان. بەپێی دواین زانیارییەكان، ئێستا كۆی ئەو قەرزەی حكومەتی هەرێم لای كۆمپانیاو بازرگانەكان، بە سودەكەشییەوە رێژەكەی گەیشتووەتە (751 ملیار) دینار. بڕیارێك كە جێبەجێ نەكرا ! ساڵی 2014 بەهۆی بڕینی بەشەبودجەی هەرێمی كوردستان‌و دابەزینی نرخی نەوت‌و خەرجییەكانی شەڕی "داعش"ەوە، حكومەتی هەرێم دوچاری قەیرانی دارایی هات، بەر لە كۆتایی ساڵی 2015 حكومەت بیری لەوەكردەوە قەرزەكانی لە كۆمپانیاكان وەرگرێتەوە، ئەوكات حكومەت بڕیاریدا لەماوەی مانگێكدا قەرزەكان لە كۆمپانیاكان وەرگرێتەوە، بەپێچەوانەوە حكومەت موڵكە بارمتەكراوەكانیان دەفرۆشێت. وادەكە تێپەڕی‌و كۆمپانیا‌و بازرگانەكان قەرزەكانیان بۆ حكومەت نەگەڕاندەوە، هەندێك لە كۆمپانیاكان باسیان لەوەكرد، ئەوانیش پارەیان لای حكومەتەو دەبێت حكومەت قەرزەكانیان بۆ بگەڕێنێتەوە. كۆتایی مانگی سێی ساڵی 2016 حكومەت لە بڕیارەكەی بۆ وەرگرتنەوەی قەرزەكانی لە كۆمپانیا‌و بازرگانەكان پاشگەزبووەوە، حكومەت كە ئەوكات نێچیرڤان بارزانی سەرۆكایەتی دەكرد، بڕیارێكی نوێی دەركرد، كرۆكی بڕیارەكە ئەوەبوو كۆمپانیاكان ئەو پارانە لە قەرزەكانیان دەربكەن كە لەسەر حكومەت هەیانە‌و پاشماوەكەی بگەڕێننەوە، واتە بۆ نمونە ئەگەر كۆمپانیایەك بڕی 30 ملیار دیناری لای حكومەتە‌و لەبەرامبەردا بڕی 40 ملیار دیناری لە حكومەت بەقەرز وەرگرتووە، ئەوكات دەبێت بڕی 30 ملیار قەرزەكەی خۆی لە 40 ملیار قەرزەكەی حكومەت دەربكات‌و تەنیا بڕی 10 ملیار دینار بۆ حكومەت بگەڕێنێتەوە، بەڵام ئەمەش بەتەواوەتی جێبەجێ نەكرا. یەكێتی وەبەرهێنەران چی دەڵێ ؟ لە لێدوانێكدا بۆ (درەو)، یاسین مەحمود رەشید وتەبێژی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان رایگەیاند، زۆرینەی ئەو قەرزانەی كە حكومەت بە كۆمپانیا‌و وەبەرهێنەرانی داوە دەكەوێتە سنوری پارێزگاری هەولێرەوە. یاسین مەحمود كە بە "مەلا یاسین" ناسراوە، وتی:" ئەگەر ئێستا حكومەت‌و كۆمپانیاكان ساقی‌و باقی بكەن، حكومەت نزیكەی 700 ملیار دیناری لای كۆمپانیاكانە، بەڵام لەبەرامبەردا حكومەت خۆی نزیكەی ترلیۆنێك دیناری وەبەرهێنەرو بەڵێندەرەكان قەرزارە، واتە حكومەت زیاتر قەرزارە". مەلا یاسین لەمە زیاتر حكومەتی قەرزاربار كردو باسی لەوەكرد، حكومەت زیاتر لە (10 ترلیۆن) دینار قەرزاری پارەی پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەرانە، ئەو پارەیەش بڕێكی هی كۆمپانیاكانە، چونكە بەوتەی ئەو هەر كۆمپانیایەك بەهۆی قیستی پرۆژەكانییەوە 10 بۆ 15 ملیار دیناری لای هاوڵاتیانە، بەڵام بەهۆی پاشەكەوتی موچەوە هاوڵاتیان ئەو پارانە بۆ كۆمپانیاكان ناگەڕێننەوە. وتەبێژی یەكێتی وەبەرهێنەران پشتڕاستیكردەوە، هەندێك لەو كۆمپانیایانەی كە موڵكیان وەكو بارمتە (رەهن) لای حكومەت داناوە لەبەرامبەر وەرگرتنی قەرزەكەدا، ئێستا بەهای موڵكەكانیان یەك لەسەر چواری ئەو پارەیەیە كە بەقەرز لە حكومەتیان وەرگرتووە، بۆیە ئەگەر حكومەت دەستبەسەر موڵكە بارمتەكراوەكانیشیاندا بگرێت، هێشتا حكومەت زەرەرمەند دەبێت نەك كۆمپانیا‌و بازرگانەكان، لەلایەكی تریشەوە بەوتەی ئەو بەپێی یاسا ئەگەر حكومەت موڵكە بارمتەكراوەكانی فرۆشت‌و بەهای قەرزەكانی خۆی دەرنەهێنایەوە، دەبێت موڵكەكان بكات بەناوی وەزارەتی داراییەوە. مەلا یاسین كە وتەبێژی یەكێتی وەبەرهێنەرانە هاوكات خۆی خاوەنی كۆمپانیایەكە بەناوی "بەڕێز"، ئەم كۆمپانیایە یەكێكە لەوانەی كە سودمەند بووە لە قەرزەكەی حكومەت، مەلا یاسین ئامادە نەبوو رێژەی ئەو قەرزە ئاشكرابكات كە كۆمپانیاكەی وەرگرتووە، بەڵام باسی لەوەكرد، كۆمپانیای بەڕێز بڕی (23 ملیارو 500 ملیۆن) دیناری لای حكومەتە، ئەو پارەیەی كە لە حكومەت وەریگرتووە كەمترە لەو پارەیەی كە هی خۆیەتی‌و بە قەرز لای حكومەتە. وتەبێژی یەكێتی بەڵێندەران نكولی لەوە نەكرد هەندێك كۆمپانیا هەن كە نە ئامادەن قەرزەكەی حكومەت بگەڕێننەوە‌و نە ئامادەشن سودی قەرزەكە بدەن، بەڵام ناوی ئەو كۆمپانیایانەی نەهێنا، بەپێی قسەی ئەو ئێستا كۆمپانیاكان رێژەی 35%ی كۆی ئەو قەرزانەیان بۆ حكومەت گەڕاندوەتەوە.    كێشەی یاسایی لە لێدوانێكدا بۆ (درەو) سۆران عومەر ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی كوردستان لەبارەی قەرزی كۆمپانیاكانەوە رایگەیاند، ساڵی 2019 ماوەی شەش مانگ دیاریكرابوو بۆئەوەی كۆمپانیاكان قەرزەكانیان بۆ حكومەت بگێڕنەوە، بەڵام شەش مانگەكە كۆتایی هات‌و كۆمپانیا‌و بازرگانەكان قەرزەكانیان نەگەڕاندەوە. ئەم قەرزانە لەلایەن لیژنەیەكی لە وەزارەتی دارایی لەكابینەی پێشووتری حكومەت دراوە بە كۆمپانیاو بازرگانەكان، لەڕووی یاساییەوە بەلای پەرلەمانتارانەوە پێدانی قەرزەكان لە بنەڕەتەوە كێشەی تێدایە، چونكە وەكو باسدەكرێت حكومەت پێدانی قەرزەكانی ئیعلان نەكردووە، سەرباری ئەوەش ئەو موڵكانەی كە وەكو رەهن لە كۆمپانیاو بازرگانەكان وەرگیراون، موڵكی (صرف) نین، واتە پشكایەتییان تێدایە، ئەمەش كێشەیەكی تری یاساییە كە حكومەتی دەستەوسانكردووە لە وەرگرتنەوەی ئەو قەرزانە، ئەمە كێشەیەكی تری كابینەكەی نێچیرڤان بارزانییە كە بە میرات بۆ كابینەی مەسرور بارزانی ماوەتەوە. قەرزارەكان كێن ؟ ئەمە ناوی هەندێك لەو كۆمپانیا‌و بازرگانانەیە كە سودمەندبوون لە قەرزەكەی حكومەت، هەندێكیان بڕێك لە قەرزەكەیان گەڕاندوەتەوە، بەڵام بەكۆی گشتی (751 ملیار) دیناری حكومەت لای كۆمپانیاكانەو تائێستا نەگەڕاوەتەوە‌و روون نییە كابینەكەی مەسرور بارزانی چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم دۆسیەیەدا دەكات، (درەو) چەندینجار پەیوەندی بە جوتیار عادل وتەبێژی حكومەتەوە كرد، بەڵام وەڵامی پەیوەندییەكانی نەدایەوە، بەهەمان شێوە پەیوەندی بە ئاوات شێخ جەناب وەزیری داراییەوە كرا، وەزیری دارایی پاش چەندین پەیوەندی‌و هەوڵ وەڵامی نەدایەوە. لیستی ئەوانەی سودمەندبوون لە قەرزەكەی حكومەت: •    كۆمپانیای (عەبدولباقی) كە عەبدولباقی عەبدوڵا خاوەندارێتی دەكات‌و ناسراوە بە "سەید باقی"، ئەم پیاوە كە لە هەولێر دادەنیشێت، بەچەند گوژمەیەك سودمەند بووە لە قەرزەكە، گوژمەیەكیان بڕەكەی (8 ملیار) دیناربووە، گوژمەیەكی تر بڕەكەی (ملیارێك‌و 500 ملیۆن) دینار بووە، بارمتەی قەرزەكە پرۆژەی "هۆتێلی سۆما"یە لە بەكرەجۆ، قەرزەكانی ئەم پیاوە كەمترین سودیان لەسەر دانراوە بەبەراورد بە قەرزی كۆمپانیاكانی تر، رێژەی سودی قەرزەكەی تەنیا 3%ە. •    كۆمپانیای نالیا بە دوو گوژمە قەرزی وەرگرتووە، گوژمەی یەكەم بڕەكەی (20 ملیار) دینارە، گوژمەی دووەم بڕكەی (24 ملیار) دینارە، سودی هەردوو گوژمەكە بەرێژەی 7,5% دانراوە، رەهنی وەرگرتنی ئەم قەرزە (131) شوقەیە لەهەردوو پرۆژەی گوندی ئەڵمانی یەك و دوو، بەڵام بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كۆمپانیای نالیا ئەم رەهنەی گواستوەتەوە بۆسەر پرۆژەی "چاڤیلاند". •    كۆمپانیای (بەڕێز) كە مەلا یاسین خاوەندارێتی دەكات، ئەم كۆمپانیایە بە دوو گوژمە سودمەند بووە لە قەرزەكە، گوژمەی یەكەم بڕەكەی (20 ملیار) دینارە، رەهنی وەرگرتنی ئەم قەرزە موڵكەكانی زەرگەتە‌و كێلە سپی-یە، سودی قەرزەكە 8,5%ە، گوژمەی دووەم بڕەكەی (8 ملیۆن‌و 500 هەزار) دۆلارە، رەهنی ئەم قەرزە هەمان موڵكەكانی زەرگەتە‌و كێلە سپی-یە، سودی قەرزەكە 4%ە. •    كۆمپانیای (نۆكان) كە سەربە ئیدارەی گشتی یەكێتی نیشتمانی كوردستانە، ئەم كۆمپانیایە بە گوژمەی (25 ملیار) دینار سودمەند بووە لە قەرزەكە، رەهنی وەرگرتنی قەرزەكە، موڵكێكی چوارباخە لە سلێمانی، سودی قەرزەكە 7,5%ە. •    كۆمپانیای السرد، خاوەنی ئەم كۆمپانیایە (فریا محەمەد بامۆكی)یە، بە گوژمەی (10 ملیار) دینار سودمەند بووە لە قەرزەكە، رەهنی قەرزەكە موڵكێكە لە ناوچەی زێڕینۆك-ی سلێمانی، سودی قەرزەكە بەرێژەی 8% دانراوە. •    كۆمپانیای والی عوسمان حەمەنەجم، بە گوژمەی (8 ملیار) دینار سودمەند بووە لە قەرزەكە، رەهنی وەرگرتنی ئەم قەرزە مەڵكی مەڵكەندی- دەباشانە لە سلێمانی، رێژەی سودی قەرزەكە 9%ە. •    كۆمپانیای هەڵەبجە كە ئاسۆ محەمەد بامۆكی خاوەندارێتی دەكات، ئەم كۆمپانیایە گوژمەی (30 ملیار) دینار سودمەند بووە لە قەرزەكە، بەپێی ئەو نوسراوەی لەبەردەستی (درەو)دایە، رەهنی وەرگرتنی قەرزەكە دیار نییە، سودی قەرزەكە 8,5%ە. •    شێخ تاهیر شێخ عەبدولقادر چوێسە، ئەم پیاوە بەگوژمەی (2 ملیار) دینار سودمەندبووە لە قەرزەكە، رەهنی وەرگرتنی قەرزەكە موڵكی مەڵكەندی- دەباشان-ە، سودی قەرزەكە 10%ە. •    هۆگر ئەسعەد ئەحمەد بە گوژمەی (60 ملیار) دینار سودمەند بووە لە قەرزەكە، سودی قەرزەكە 11%ە. •    زكری مەجید مەلا، بەگوژمەی (31 ملیار) دینار سودمەندبووە لە قەرزەكە، سودی قەرزەكە 11%ە. •    پۆشۆ جەوهەر جەلال، بەگوژمەی (31 ملیار) دینار سودمەند بووە لە قەرزەكە، سودی قەرزەكە 11%ە. •    بۆتان سەلیم عەوڵا، بەگوژمەی (22 ملیار) دینار سودمەندبووە لە قەرزەكە، سودی قەرزەكە 11%ە. •    كۆمپانیای زاگرۆس، بەگوژمەی (20 ملیار) دینار سودمەند بووە لە قەرزەكە، سودی قەرزەكە 11%ە. •    كۆمپانیای رۆژهەڵات، بەگوژمەی (22 ملیار) دینار سودمەندبووە لە قەرزەكە، سودی قەرزەكە 11%ە. •    كۆمپانیای دیار، بە گوژمەی (20 ملیار) دینار سودمەندبووە لە قەرزەكە، سودی قەرزەكە 11%ە. •    (درەو) لیستی ناوەی قەرزوەرگرەكانی لایە، بەڵام بەهۆی زۆری ناوەكانەوە هەموو لێرەدا بڵاوناكاتەوە‌و ئەوەی بڵاوكراوەتەوە ئەوانەی كە زۆرترین بڕیان وەرگرتووە. حكومەت چەند قەرزارە ؟ حكومەتی هەرێم كە قەرزی بە كۆمپانیاكانداوە، خۆشی لەدوای قەیرانی داراییەوە قەرزار بووە، قەرزی لە كۆمپانیا‌و بانكە ئەهلییەكان‌و سەرمایەداران كردووە، قەرزەكانی حكومەتی هەرێم دووجۆرن: •    قەرزی دەرەكی واتە ئەو قەرزانەی لە دامەزراوەكانی دەرەوەی وڵات وەرگیراون •    قەرزی ناوخۆیی واتە ئەو قەرزانەی كە لە دامەزراوە داراییەكانی ناوخۆی هەرێم وەرگیراون بەپێی زانیارییەكانی (درەو) لەسەردەمی قەیرانی دارایدا حكومەتی هەرێم ئەم قەرزانە لە بانكەكانی ناوخۆ كردووە:  •    (5 ترلیۆن‌و 648 ملیار) دینار پارەی بانكە ئەهلییەكان لای بانكی ناوەندی لقی هەولێر. •    (2 ترلیۆن‌و 447 ملیار) دینار پارەی بانكە ئەهلییەكان لای بانكی ناوەندی لقی سلێمانی. •    (4 ترلیۆن‌و 900 ملیار) دینار پارەی بانكە بازرگانیەكان. بەكۆی گشتی تەنیا لە بانكە ئەهلییەكانی ناوخۆی هەرێم، حكومەت بڕی (12 ترلیۆن‌و 761 ملیارو 897 ملیۆن) دیناری قەرزكردووە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، حكومەتی هەرێم بەشێوەی قیست بەشێكی زۆری قەرزی بانكە ئەهلییەكان گەڕاندوەتەوە، ئێستا لە قەرزی ناوخۆیدا حكومەت تەنیا بڕی (6 ترلیۆن) دیناری لەسەرماوە، لە قەرزی دەرەكیشدا لەكۆی (2 ملیارو 500 ملیۆن) دۆلار، بڕی (ملیارێك‌و 500 ملیۆن) دۆلار گەڕێندراوەتەوە. حكومەتی هەرێم بڕیاریداوە تاوەكو ساڵی 2022 كۆی قەرزە ناوخۆیی‌و دەرەكییەكان بۆ خاوەنەكان بگەڕێنێتەوە، جگە لە قەرزی پاشكەوتی موچەی فەرمانبەران كە بڕەكەی بەكۆی گشتی زیاتر لە (10 ملیار) دۆلارە‌و لە یاسای چاكسازیدا چارەنوسی ئەو پاشەكەوتە سپێردراوە بەژمارەیەكی بانكی‌و دەبێت بەغداد پارەكەی بخاتە سەر ژمارە بانكییەكە.  

راپۆرتی: سەرتیپ وەیسی كەریم  یه‌كێتیی نیشتمانی كوردستان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی كۆنگره‌ی چواره‌می خۆی ئه‌نجامدا و یه‌كه‌م كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی سه‌كردایه‌تی گشتیشی له‌ هه‌فته‌ی رابردوو به‌ڕێوه‌برد، به‌ڵام هێشتا كێشه‌ گه‌لێكی زۆری ناوخۆیی ماون، كه‌ دووباره‌ ئه‌و حزبه‌یان رووبه‌ڕووی قه‌یرانێكی دیكه‌ كردۆته‌وه‌، ئه‌گه‌ر به‌جۆرێك له‌ جۆره‌كان هه‌ریه‌ك له‌ لایه‌نه‌كان سازش بۆیه‌ك نه‌كه‌ن، ئه‌سته‌مه‌ بتوانرێت به‌م زووانه‌ ئه‌و قه‌یرانه‌ تێپه‌ڕبكرێت. مانگێك به‌سه‌ر ئه‌نجامدانی كۆنگره‌ تێپه‌ڕده‌بێت، ئه‌نجومه‌نی گشتییی ئه‌و حزبه‌ هێشتا له‌ قۆناغی هه‌مواركردنه‌وه‌ی په‌یڕه‌ودایه، له‌ دوای په‌یڕه‌ و قه‌یرانی دووباره‌ ته‌شكیلكردنه‌وه‌ی ئه‌و حزبه‌ و دابه‌شكردنی ده‌سه‌ڵات دێته‌ گۆڕێ، ئاماژه‌ سه‌ره‌تاییه‌كان ئه‌وه‌ ده‌رده‌خه‌ن، پێناچێت باڵ و گروپه‌كان وا به‌ ئاسانی رێكبكه‌ون، ئه‌وه‌ش به‌پێی ئه‌و دانوستاندنه‌ سه‌ره‌تاییانه‌ی له‌وباره‌یه‌وه‌ ده‌ستیانپێكردوه‌. جارێ تاوه‌كو سه‌رۆك و جێگر و ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی به‌ڕێوه‌بردن هه‌ڵده‌بژێردرێت، كۆسره‌ت ره‌سوڵ هه‌روه‌ك كه‌سی یه‌كه‌می ئه‌و حزبه‌ مامه‌ڵه‌ ده‌كات( ئه‌گه‌ری هه‌یه‌ تا ماوه‌یه‌كی زۆر به‌م شێوه‌یه‌ بێت)، له‌ ئه‌گه‌ری به‌رده‌وامبوونی ئه‌و دۆخه‌ش، ئه‌نجومه‌نی باڵای سیاسی و به‌رژه‌وه‌ندی سیاسی ئه‌و حزبه‌ ڕۆڵی مه‌كته‌بی سیاسی كۆنی ئه‌و حزبه‌ ده‌گێڕێت، هه‌موو شته‌كان ده‌چنه‌وه‌ ئه‌و ئه‌نجومه‌نه‌. هاوكێشه‌كان و سیناریۆكان وه‌ك ئه‌وه‌ی به‌ر له‌ كۆنگره‌ له‌باره‌ی پۆستی سه‌رۆك و جێگر و ئه‌نجومه‌نی به‌ڕێوه‌بردن قسه‌ی له‌سه‌ر ده‌كرا، له‌ ئێستادا گۆڕاوه‌، ئه‌مه‌ش وایكردووه‌، هه‌ندێ باڵ و گروپ، كه‌ به‌ر له‌ كۆنگره‌ هاوپه‌یمان و نزیكی یه‌ك بوون لێك دووربكه‌ونه‌وه‌. به‌رهه‌م ساڵح كه‌ به‌ر له‌ كۆنگره‌ به‌ڵێنی پێدرابوو ژماره‌یه‌ك كه‌سی نزیكی بچێته‌ سه‌ركردایه‌تی، بۆئه‌مه‌ش 18 كه‌س له‌سه‌ر داوای ناوبراو خۆیان كاندیدكرد، هیچیان ده‌رنه‌چوون، ئێستا جگه‌ له‌ پۆستی سه‌رۆك و سكرتێری ئه‌و حزبه‌، هیچ شتێكی دیكه‌ی قبوڵ نییه‌، ره‌نگه‌ له‌ خراپترین حاڵه‌تدا هاوسه‌رۆكایه‌تی قبوڵ بكات له‌گه‌ڵ كه‌سێكی ماڵی مام جه‌لال، به‌ڵام ئایه‌ ماڵی كۆسره‌ت ره‌سول ئه‌وه‌ی قبوڵه‌؟ هاوشێوه‌ی به‌رهه‌م ساڵح، هه‌ریه‌ك له‌ (لاهور شێخ جه‌نگی و باڤڵ تاڵه‌بانی) ئه‌وانیش هه‌مان تموح و خواستیان هه‌یه‌ بۆئه‌وه‌ ببن به‌ كه‌سی یه‌كه‌م، ئه‌وانیش ئه‌گه‌ر له‌ حاڵه‌تێكدا بیانه‌وێ سازش بكه‌ن، ده‌یانه‌وێ هه‌رخۆیان به‌ ته‌نها جێگری سكرتێری گشتیی بن، یاخود هه‌ردووكیان وه‌ك جێگری یه‌كه‌م و دووه‌می سكرتێری گشتیی بن. ره‌نگه‌ ئه‌م سیناریۆیه‌ش له‌ لایه‌ن باڵه‌كانی دیكه‌ی وه‌كو (كۆسره‌ت ره‌سوڵ و كه‌ركووكییه‌كان و دلێری سه‌ید مه‌جید) قبوڵ نه‌كرێت. لاهور شێخ جه‌نگیش ئه‌گه‌ر به‌مه‌ رازیبێت خۆی به‌ته‌نها، یان ئامۆزاكه‌ی به‌ ته‌نها ببنه‌ جێگر، گروپ و باڵه‌كانی دیكه‌ی نێو ئه‌و حزبه‌ لێی دوورده‌كه‌ونه‌وه‌، ره‌نگه‌ له‌ ئێستاشدا ناوبراو ئه‌وه‌ی نه‌وێت، چونكه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ی لێی دوورده‌كه‌ونه‌وه‌، تاوه‌كو ئێستا ماڵی خۆیان له‌گه‌ڵ لاهور نه‌كردوه‌. كۆسره‌ت ره‌سوڵیش هاوشێوه‌ی باڵه‌كانی دیكه‌، جگه‌ له‌وه‌ی ده‌یه‌وێ ده‌سه‌ڵاتێكی باش بۆ خۆی له‌ نێو ئه‌نجومه‌نه‌كه‌، له‌ رێگه‌ی په‌یڕه‌وی ناوخۆ گه‌ره‌نتی بكات، له‌ هه‌مانكاتیشدا قبوڵی نییه‌ كه‌ یه‌كێك له‌ كوڕه‌كانی به‌ تایبه‌ت ( شاڵاو كۆسره‌ت ره‌سوڵ) نه‌كرێته‌ جێگر، یاخود یاریده‌ده‌ری سه‌رۆك هاوشێوه‌ی ماڵی مام جه‌لال. ئێستا دلێری سه‌ید مه‌جید و هه‌ندێ له‌سه‌ركرده‌كانی ئه‌و حزبه‌ش له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ن ( عیماد ئه‌حمه‌د) یه‌كێك بێت له‌و پێنچ تا شه‌ش كه‌سه‌ی كه‌ ده‌یانه‌وێ ببنه‌ جێگر. بۆ گروپی كه‌ركووكییه‌كانی ئه‌و حزبه‌ش به‌ هه‌مان شێوه‌یه‌، له‌ پێدانی پۆستی جێگری سكرتێر، یاخود سه‌رۆك كه‌متر رازی نابن بۆ (ره‌فعه‌ت عبدالله‌)، به‌ مافی خۆیانی ده‌زانن، به‌هۆی ئه‌وه‌ی به‌شێكی زۆر له‌ ئه‌ندامانی سه‌ركردایه‌تی ئه‌و حزبه‌ سه‌ر به‌و پارێزگایه‌ن ، زۆرترین نفوزی جه‌ماوه‌ری یه‌كێتییان هه‌یه‌. ئه‌گه‌ر ئه‌و داواكاریه‌ی كه‌ركووكییه‌كان جێبه‌جێنه‌كرێت، ئه‌وا به‌ دڵنیایه‌وه‌ دۆستایه‌تی و هاوپه‌یمانیان له‌گه‌ڵ ماڵی مام جه‌لال و لاهور شێخ جه‌نگی نامێنێـت، به‌لای كۆسره‌ت ره‌سوڵ گروپه‌كانی دیكه‌دا ده‌چن و له‌ داهاتوو به‌یه‌كه‌وه‌ كارده‌كه‌ن، به‌ربه‌ست بۆ هه‌یكه‌لی نوێ دروست ده‌كه‌ن. باشترین سیناریۆ بۆ دۆخی ئێستای یه‌كێتیی نیشتمانی كوردستان، هه‌ڵبژاردنی سكرتێر و هه‌بوونی پێنج بۆ شه‌ش جێگره‌، به‌شێوه‌یه‌ك كه‌ هه‌ریه‌كه‌یان به‌رپرسی دۆسیه‌ك بێت، له‌ پاڵ ئه‌و سه‌رۆك و جێگرانه‌ش 13 كه‌سی دیكه‌، وه‌كو سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی ده‌ڤه‌ره‌كان و به‌رپرسی ژماره‌یه‌ك ئۆڕگان به‌یه‌كه‌وه‌ ئه‌و حزبه‌ به‌ڕێوه‌ببه‌ن. جگه‌ له‌ قه‌یرانی ته‌شكیلكردنه‌وه‌ی سه‌رۆكایه‌تی یه‌كێتیی، ئه‌نجومه‌نی باڵای سیاسی ئه‌و حزبه‌ش، دوای ئه‌وه‌ی سێ كه‌سیان چووه‌ ناو لیژنه‌ی هه‌مواركردنه‌وه‌ی په‌یڕه‌وی ناوخۆ، به‌ ئامانجی ئه‌وه‌بوو پێگه‌ی خۆیان له‌ رێگه‌ی په‌یڕه‌و به‌هێز بكه‌ن، به‌ تایبه‌ت حاكم قادر كه‌ دوای ئه‌وه‌ی كوڕه‌كه‌ی ده‌رنه‌چوو، ده‌یه‌وێ ده‌سه‌ڵاتی بۆ بگه‌ڕێته‌وه‌ ، مه‌لا به‌ختیاریش كه‌ پۆستی جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی سیاسی قبوڵ كردووه‌، نایه‌وێ ده‌سه‌ڵاتی نه‌بێت، دلێری سه‌ید مه‌جیدیش هه‌مان خواستی هه‌یه‌. چه‌ند سیناریۆیه‌ك بۆ سه‌رۆكایه‌تیكردنی یه‌كێتیی هه‌یه‌ كه‌ گرینكترینیان: سیناریۆی یەكەم: سیسته‌می هاوسه‌رۆكایه‌تی په‌یڕه‌ و بكرێت له‌ نێوان ماڵی مام جه‌لال و به‌رهه‌م ساڵح، به‌ڵام له‌و حاڵه‌تدا باڤڵ تاڵه‌بانی، یاخود لاهور شێخ جه‌نگی یه‌كێكیان قبوڵی بێت له‌گه‌ڵ چوار بۆ پێنج كه‌سی دیكه‌ جێگر، یاخود یاریده‌ده‌ر بن. ئه‌م سیناریۆیه‌ قوڕسه‌ چونكه‌ باڤڵ و لاهور تاوه‌كو ئێستا سازش بۆیه‌ك ناكه‌ن.   سیناریۆی دووه‌م: ئه‌وه‌یه‌ به‌رهه‌م ساڵح سكرتێر بێت و هه‌ریه‌ك له‌ باڤڵ تاڵه‌بانی و لاهور شێخ جه‌نگی و شاڵاو كۆسره‌ت ره‌سوڵ و ره‌فعه‌ت عبدالله‌ جێگر بن و هه‌ریه‌كه‌یان به‌رپرسی دۆسیه‌ی ئه‌منی و پێشمه‌رگه‌ و ئابووری و كارگێری و رێكخستن بگرنه‌ ئه‌ستۆ، ئه‌مه‌ باشترین سیناریۆیه‌، ئه‌گه‌ر ماڵی مام جه‌لال پێی رازیبن، به‌رهه‌م ساڵح به‌ ته‌نها سكرتێر بێت و ماڵی كۆسره‌ت ره‌سوڵ و كه‌ركووكییه‌كان هاوشێوه‌ی ماڵی مام جه‌لال بن. سیناریۆی سێه‌هه‌م:  هاوشێوه‌ی سیناریۆی دووه‌مه‌ و ته‌نها عیماد ئه‌حمه‌دیش بۆ پۆستی جێگر زیادبكرێت، له‌سه‌ر داواكاری گروپێكی نێو ئه‌و حزبه‌، زۆرجاریش ده‌وترێت ژنێك وه‌كو كۆتا بۆ پۆستی جێگر زیادبكرێت، بۆئه‌مه‌ش باسی (شاناز ئیبراهیم ئه‌حمه‌)د ده‌كرێت، ئه‌م داواكاریه‌ی كۆتایی خواستی به‌شێك له‌ باڵه‌كانه‌ وه‌كو كارتێك بۆ تێكدانی هه‌ندێ یاری سیاسی.  سیناریۆی چواره‌م: ماڵی مام جه‌لال پۆستی سه‌رۆك و سكرتێر وه‌رگرن، ئه‌م سیناریۆیه‌ له‌دوو رووه‌وه‌ كێشه‌ی هه‌یه‌، یه‌كێكیان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ماڵی مام جه‌لال ناتوانن لاهور شێخ جه‌نگی و باڤڵ تاڵه‌بانی یه‌كلابكه‌نه‌وه‌ كامیان بكرێته‌ سكرتێر، له‌ هه‌مانكاتیشدا به‌رهه‌م ساڵح و ته‌واوی گروپه‌كانی دیكه‌ دژی ئه‌و سیناریۆیه‌ ده‌بن. تێگه‌یشتن له‌و هاوكێشانه‌ی سه‌ره‌وه‌ بۆ هه‌ندێ كه‌سی ئاسایی، یاخود دوور له‌ رووداوه‌ ناوخۆییه‌كانی یه‌كێتیی قوڕسه‌، به‌ڵام ئه‌وانه‌ی له‌ جه‌رگه‌ی رووداوه‌كانن، ده‌زانن چی نوسراوه‌؟ چی ده‌گوزه‌رێ؟ ته‌نها وێنه‌گرتنه‌كانی سه‌ركرده‌كان به‌یه‌كه‌وه‌ مه‌بینه‌، به‌ڵكو بزانه‌ حه‌قیقه‌تی ململانێكان چۆنه‌؟

راپۆرتی: درەو وەرزێكی تری توندتیژی لە عێراق دەستیپێكردەوە، میدیاكانی عێراق پڕبونەوە لەوێنەی كوژراو و بریندار، ڕووداوەكانی ئەم دواییەی عێراق  هێزە دەسەڵاتدارە شیعییەكانی بەتەواوی خستۆتە دۆلێك و خۆپیشاندەرانیش كەوتونەتە دۆلێكی تر، ئێستا لە عێراق هیچ شتێك دەسەڵات و خەڵك پێكەوە كۆناكاتەوە تەنها وشەی خۆپیشاندان نەبێت، خۆپیشاندان وەك كردەو پرۆسە نەك ئامانج و خواستی هاوبەش. دیمەنی سیاسی لە عێراق بەجۆرێك شێواوە دەسەڵات و خەڵك هەردووكیان بوون بە خۆپیشاندەر، دووەمیان یەكەمیان بە سەبەبكارو خولقێنەری ئەو دۆخە دەزانێت و داوای ڕۆیشتنی دەكات، یەكەمیشیان ئەمریكا تۆمەتباردەكات بەداگیركردنی عێراق و داوای ڕۆیشتنی دەكات، بەمشێوەیە عێراق ڕۆژانە خوێن و سامانی لێدەچۆڕێ‌  لەبازنەیەكی بەتاڵدا دەسوڕێتەوە، ئاماژەكانیش نەك هیوای كرانەوەو بەرەوپێشچوونێكی تێدا بەدیناكرێت، بەڵكو ترسی ڕۆچوون بەرەو ئاڵۆزی و نەهامەتی زیاتر ئەگەرێكی كراوەو چاوەڕوانكراوە. دواین پێشهاتەكانی خۆپیشاندان بەپێی تازەترین ئامار، 4 كەس لەخۆپیشاندانەكانی ئەمڕۆی بەغدادو شارەكانی تری عێراقدا كوژراون‌و 100 كەسی دیكەش برینداربوون،  هێزە ئەمنییەكانی عێراق گوللەی زیندوو و گازی فرمێسك ڕێژیان بەشێوەیەكی بەربڵاو بۆ بڵاوەپێكردنی خۆپیشاندەران لە گۆڕەپانی "تەیەران" و ڕێگای "محەمەد قاسم"ی نزیكی  بەكارهێناوە، بەو هۆیەشەوە 3 خۆپیشاندەر كوژراون‌و 80ی دیكەش برینداربوون، زۆرینەی بەركەوتووەكانیش دووچاری تەنگەنەفەسی و خنكاندن بوون لە ئاكامی هەڵمژینی گازی فرمێسك ڕێژ، هاوكات لە باشوری عێراقیش كەسێك كوژراوەو 20 كەسی دیكەش برینداربوون.   بەگوێرەی چالاكانی خۆپیشاندانەكان، پێشتر خۆپیشاندەران لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە ناچاركرابوون ڕێگای "محەمەد قاسم" لە شاری بەغداد چۆڵبكەن، ئێوارەی ئەمڕۆ جارێكی توانیویانە ئەو ڕێگایە دابخەنەوەو، هەزاران خۆپیشاندەری تریش گەیشتونەتە گۆڕەپانەكە بۆ بەشداریكردن لەخۆپیشاندانەكان. لەشاری بەسرەش، چەند چەكدارێكی نەناسراو چالاكێكی خۆپیشاندانەكانی ئەو شارەیان داوەتە بەر دەستڕێژی گوللەو كوشتویانە، ئەوەش لەكاتێكدایە ڕووبەڕووبونەوەی خۆپیشاندەران لەگەڵ هێزە ئەمنییەكان لەو شارە گەیشتۆتە قۆناغێكی توندو ئاڵۆز. لەوچوارچێوەیەدا هەزاران خۆپیشاندەر لە ناوچەی "جونەینە" لەشاری بەسرە گردبونەوەو  ڕێگای "ئەندەلوس"یان بەشێوەیەكی تەواوەتی داخست ‌و تایەی ئۆتۆمبیلیان لەشەقامەكان سوتاند، هاوكات تایەی سوتاویش شەقامی بازرگانی بەسرەی داپۆشی، خۆپیشاندەران دروشمی توندیان دژی "ئەسعد عیدانی" پارێزگاری بەسرەو فەرماندە ئەمنییەكانی شارەكە بەرزكردەوە، بەهۆی هەڕەشە بەردەوامەكانیان و دەركردنی فەرمانی دەستگیركردن بۆ چەندین خۆپیشاندەر. "قاسم نەزال" فەرماندەی پرۆسە سەربازییەكان لە بەسرە لەبەیاننامەیەكدا، چەند لایەنێكی تۆمەتباركرد بە هاندانی خۆپیشاندەران بۆ تێكدانی دۆخەكە و هەوڵدان بۆ دروستكردنی كەلێن لە نێوان خۆپیشاندەران و هێزە ئەمنییەكان، ڕاشیگەیاند: هێزە ئەمنییەكان كاردەكەن بۆ پاراستنی خۆپیشاندەران، داواشی لێكردن پەنا نەبەنە بەر توندوتیژی و گرتنی ڕێگاو پەلاماردانی دامەزراوە حكومییەكان. بەگوێرەی سەرچاوە ئاگادارەكانیش، دەزگا ئەمنییەكانی بەسرە فەرمانیان پێكراوە بە دەستگیركردنی هەر خۆپیشاندەرێك كە هەوڵی داخستنی دامەزراوەكانی دەوڵەت و گرتنی ڕێگاكان بدات، لە دوێنیەوە، هێزی "شۆك" لەشاری بەسرە لەڕێی هێزەوە دەیەوێت خۆپیشاندانەكان سەركوت بكات و دەیان كەسیش دەستیگركراون.     لەپارێزگاكانی (زیقارو كەربلا و نەجەف و واست و بابل) یش خۆپیشاندەران بەگرتنی ڕێگاو سوتاندنی تایەی ئۆتۆمبیل درێژەیان بە خۆپیشانداو هەڕەشەی گرتنەبەری ڕێوشوێنی توندتریش ئەگەر دەسەڵاتدارانی عێراق بەشێوەیەكە پەلە وەڵامی داواكارییەكان نەدەنەوە. پێشهاتە سیاسییەكان بەگوێرەی هەوالێك كە ئێوارەی ئەمڕۆ میدیا عێراقییەکان بڵاویانکردەوە: "بەرهەم ساڵح" سەرۆک کۆماری عێراق لەگەڵ "هادی عامری" سەرۆکی هاوپەیمانی بونیاتنان یەکلاکردنەوەی پرسی دیاریکردنی کاندیدی سەرۆک وەزیرانی داهاتوویان تاتوێکردووە، ئەوەش هاوکاتە لەگەڵ توندبونەوەی خۆپیشاندانەکان لەزۆرێک لە شارەکانی عێراق دوای کۆتایهاتنی ئەو مۆڵەتەی بۆ دەسەڵاتیان دیاریکردبوو بۆ وەڵامدانەوەی داواکارییەکانیان. زانیارییەکان ئاماژە بەوەشدەکەن، ژماریەک لە هێزە شیعییەکان و لەنێویاندا هاوپەیمانی بونیاتنان و کوتلەی سائیرون، ڕێککەوتوون لەسەر پێویستی یەکلاکردنەوەی کەسێک بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران بەشێوەیەکی پەلە کە بەلای خۆپیشاندەرانەوە پەسەند بێت. بەوتەی سەرچاوە ئاگادارەکانیش، ئەگەر زۆرە پێش ئەوەی "بەرهەم ساڵح" سبەی سێ شەممە گەشتی سویسرا بکات بۆ بەشداریکردن لە کۆنگرەی دافۆس کاندیدێک بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران ڕابسپێرێت.   بەپێی ئەوزانیارییەی (درەو) لەسەرچاوەیەكی تایبەتەوە دەستیكەتووە، سێ كەس  كاندیدین بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق - عه‌لی شوکری  -محه‌مه‌د تۆفیق عه‌لاوی -مسته‌فاكازمی بەوتەی سەرچاوەكە، "محەمەد عەلاوی" بەهێزترین كاندیدە، "عەلی شوكری" تا ئێستا رەتیكردۆتەوە ئەو پۆستە وەربگرێت مستەفا كازمی لەلایەن شیعەكانی لایەنگرانی ئێرانیەوە رەتدەكرێتەوە. بەتۆمەت و خۆپیشاندان وەڵامی خۆپیشاندەران دەدەنەوە پێدەچێت كردنە ئامانجی بنكەو بارەگاكانی گروپەكانی حەشدی شەعبی و كوشتنی "قاسم سولەیمانی و ئەبومەهدی موهەندیس"لەلایەن ئەمریكاوە هێزە شیعییەكانی عێراقی بەتەواوی تووشی شڵەژان كردبێت، ئەوان لەبری وەڵامدانەوەی داواكاری خۆپیشاندەران و دامركانەوەی خۆپیشاندانەكان ، بەزمانێكی توندتر لە جاران هەڕەشە دەكەن و بێتەموومژ خۆپیشاندەران بەجوڵاندیان لەلایەن دەستی دەرەكییەوە تۆمەتباردەكەن، بە ئاشكرا لێرەو لەوێ‌ هەڕەشەی سەركوتكردنی خۆپیشاندانەكان دەكەن، ئەو توندوتیژییەی بەربڵاوەی هێزە ئەمنییەكانی عێراق  لەم چەند ڕۆژەی ڕابردوشدا دژ بە خۆپیشاندەران لەبەغدادو شارەكانی تر بەكاریانهێناوە، ئاماژەیەكی ڕوونە بەوەی خواستێكی بەهێزیان هەیە تا لەڕێی هێزەوە كۆتایی بەو خۆپیشاندانانە بهێنن. "كەریم علیوی" پەرلەمانتاری هاوپەیمانی (فەتح) لەلێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا دەڵێت: پارەی كەنداو دەڕژێتە عێراق بە ئامانجی لێدان لە سەقامگیری و ئاشتیبوونی خۆپیشاندانەكان، تەئكیدیش دەكات، زانیاری وردیان لەبەردەستدایە كە پارەی  وڵاتانی كەنداو لەوانەش "سعودییە" ڕژاوەتە ناو هەندێ‌ پارێزگای باشور بۆ شێواندنی داواكارییە ڕەواكانی خۆپیشاندەران. لەگەڵ ئەوەی ئەم تۆمەتانە شتێكی تازەنین، بەڵام پرسیاری چاودێران و بەشێك لە خۆپیشاندەرانی عێراق ئەوەیە، بۆچی لەماوەی زیاتر لە سێ‌ مانگی ڕابردووداو دوای ڕژانی ئەو هەموو خوێن و زیانە ماڵییە، دەسەڵاتدارانی عێراق تائێستا چارەسەرێكیان بۆ ئەودۆخە نەدۆزیوەتەوەو ڕێگەش لەدەستوەردانی دەرەكی بگرن؟. ئەم تۆمەتانەی هێزە دەسەڵاتدارەكان لەكاتێكدایە، چەند ڕۆژێكە زۆرێك لە هێزە شیعییەكانی عێراق بەهەموو توانیانەوە سەرقاڵی كۆكردنەوەی خەڵكن بۆ ئەنجامدانی خۆپیشاندانێكی ملیۆنی گەورە لە بەغدادی پایتەخت و شارو شارۆچكەكانی ناوەڕاست و باشور دژی بوونی سوپای ئەمریكا لە عێراق، كە بەوتەی سەرچاوە ئاگادارەكان جگە لەوەی ڕیكلامێكی گەورەی لە تۆڕە كۆمەڵایەتیەكانو و هەندێك لەمیدیا حزبییەكانەوە بۆ دەكرێت، سەرجەم تواناكانی دەوڵەتیشیان بۆ خراوەتەسەرپشت تا خۆپیشاندانەكە دەنگدانەوەیەكی گەورەی هەبێت و ببێتەجۆرێ لەپشتیوانی بۆ بڕیارەكەی پەرلەمانی عێراق و هەوڵەكانی سەرۆكی حكومەتی كاربەڕێكەر لەوبارەیەوە. هێزە شیعییەكان كە لەگەڵ بەشێكی بەرچاوی شەقامی شیعی_دا كەوتونەتە ململانێیەكی سەختەوەو، ئەو خۆپیشاندانانەی زیاتر لە سێ‌ مانگە زۆرێك لەناوچەكانی عێراقی گرتۆتەوە بە هەڕەشەیەكی جدی دەزانن بۆ سەرپێگەی خۆیان، بە بایەخەوە لەو خۆپیشاندانەی بڕیارە ڕۆژی هەینی بەڕێوەبچێت دەڕوانن، ئەوان هەر بەو چاوە تەماشای ناكەن كە دژی ئەمریكاو هێزە بیانییەكان ڕێكدەخرێت، گەرچی ئامانجەكە سەرەكییەكەیان ئەوەیە، بەڵكو وەك جۆرێك لەبەیعەت و هەژموونی خۆیان تەماشای دەكەن لە عێراقی دوای خۆپیشاندانەكانی خەڵك، دەیانەوێت لەوڕێیەوە نمایشی بازووی خۆیان بكەن و ئەوپەیامە بگەیەننە شەقامی عێراقی و وڵاتانی دەرەوەش، كە هێشتا بەشێكی بەرچاوی خەڵك پشتیوانیان دەكات و ئامادەییان تێدایە لەسەر قسەی ئەوان بێنە سەرشەقام. 

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت بەرپرسانی ئەمریكا لە عێراق خۆیان هەواڵەكەیان دزەپێكردووە، لەڕێگەی دزەپێكردنی ئەم هەواڵەوە دەیانەوێت هۆشداری بەو كەسانە بدەن كە ناویان هێنراوە، واشنتۆن لەڕێگەی یاسای ماگنتسكی-یەوە دەیەوێت لایەنگرانی ئێران لە عێراق راوبكات، ماگنتسكی چییە ؟ سزاكانی چین ؟ لەم راپۆرتەدا (درەو) زانیاری زیاتر بڵاودەكاتەوە. هەواڵێكی دزەپێكراو ئەمڕۆ لە چەند سەرچاوەیەكی ناڕوونەوە هەواڵێك بڵاوكرایەوە لەبارەی ئەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پێنج سەركردەی عێراقی خستوەتەناو لیستی سزاكانییەوە، بەڵام تائێستا هیچ بەرپرسێكی ئەمریكی هەواڵەكەی پشتڕاستنەكردوەتەوە. (درەو) لەڕێگەی چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە لە بەغداد، بەدواداچوونی بۆ راستی‌و ناڕاستی هەواڵەكە كرد. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، بەرپرسانی ئەمریكی لە عێراق خۆیان دزەیان بە هەواڵەكە كردووە، ئەمەش وەكو هۆشداریدانێك بۆ ئەو كەسانەی كە لە هەواڵە دزەپێكراوەكەدا ناویان هاتووە. ئەو كەسانەی كە ناویان هاتووە‌و هۆشدارییان پێدەدرێت لەبارەی ئەوەی ناویان دەخرێتە لیستی سزاكانی ئەمریكاوە بریتین لە هەریەكە لە: •    هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی فەتح‌و یەكێك لە دۆستە نزیكەكانی ئێران لە عێراق. •    نوری مالیكی سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا •    حاكم زاملی سەركردەی میلیشیای سوپای مەهدی •    فالح فەیاز سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی •    شبل زەیدی ئەمینداری كەتیبەكانی ئیمام عەلی بڵاوبوونەوەی ئەم هەواڵە دوای ئەوەدێت ژمارەیەك لە سەركردە سەربازییەكانی حەشدی شەعبی هەڕەشەی هێرشكردنیان كرد بۆسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە تۆڵەی كوژرانی ئەبومەهدی موهەندیس جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی لە هێرشێكی ئەمریكادا لەگەڵ قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سەربە سوپای پاسدارانی ئێران. سزاكەی ئەمریكا چییە ؟ ئەو سزایەی كە واشنتۆن بەسەر بەرپرسانی عێراقدا دەسەپێنێت، لە ئەمریكای پێدەوترێت یاسای (ماگنتسكی جیهانی بۆ مافەكانی مرۆڤ و لێپرسینەوە)، ئەمە بۆ سزادانی ئەو كەسانەیە كە ئەمریكا تۆمەتباریان دەكات بە پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ ‌و گەندەڵی. یاسای ماگنتسكی چییە ؟ ئەمە پرۆژەیاسایەكی هاوبەش بوو كە هەردوو پارتی دیموكرات‌و كۆمارییەكان لە كۆنگرێس پێشكەشیانكردو دێسەمبەری 2012 باراك ئۆبامای سەرۆكی پێشووی ئەمریكا پەسەندی كرد. یاساكە بۆ سزادانی ژمارەیەك كەسایەتی روسی بوو كە واشنتۆن تۆمەتباريكردبوون بە تێوەگلان لە مردنی سێرگی ماگنتسكی لە زیندانەكەیدا لە مۆسكۆ لە ساڵی 2009دا. سێرگی ماگنتسكی ژمێریاری باج بوو، ئەو پیاوە لێكۆڵینەوەیەكی كردبوو، تێیدا رایگەیاندبوو، ژمێریارانی باج لە روسیا بڕی (230) ملیۆن دۆلاریان لە خەزێنەی دەوڵەت دزیوە، بەڵام دەسەڵاتدارانی روسیا لەبەرامبەردا ئەم قسەیەدا ماگنتسكی-یان دەستگیركردو رەوانەی زیندانیان كرد، راپۆرتەكان باسیان لەوەدەكرد لە زینداندا ئەشكەنجەی زۆر دراوە، هاوڕێیەكی ئەمریكی ماگنیتسكی بابەتەكە لە ئەمریكا وروژاند، لەسەر ئەو بنەمایە ئیدارەی ئەمریكا رێوشوێنی گرتەبەر. لە ساڵی 2016وە یاسای ماگنیتسكی كەوتوەتە بواری جێبەجێكردنەوە لە ئەمریكا، یاساكە تەنیا بەرپرسانی روسیا ناگرێتەوە، بەڵگو گشتگیركراوە بۆ هەموو جیهانیش، یاساكە ئیدارەی ئەمریكای دەستكراوە كردووە لەسەرتاسەری جیهان سزا بەسەر هەر كەسێكدا بسەپێنێت كە تێوەگلابێت لە پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ. سزاكانی ماگنتسكی چین ؟ ئەو سزایانەی كە لەچوارچێوەی یاسای ماگنتسكی-دا دیاریكراون ئەمانە لەخۆدەگرن:  •    لیستی رەشی بانكەكان ئەوانەی كە بەیاسای ماگنتسكی سزادەدرێن، ناویان دەخرێتە لیستی ئەو كەسانەی كە ملكەچكراون بۆ چاودێریكردنی نوسینگەی چاودێری دارایی بیانی لە ئەمریكا كە سەربە وەزارەتی خەزێنەیە، ئەم كەسانە دەستدەگیرێت بەسەر سەروەت‌و سامانیاندا لە ئەمریكا، هەروەها ناویان دەخرێتە سیستمی سڕینەوەی ئۆتۆماتیكییەوە كە بەتایبەتی لە بانكەكانی ئەمریكا‌و وڵاتانی خۆرئاوادا ئەم سیستمە بەكاردەهێنرێت، ئەمە وادەكات كەسی سزادراو نەتوانێت حسابی بانكی بكاتەوە یان پارە حەواڵە بكات یاخود مامەڵەی تایبەت بە خاوەندارێتی لە دەرەوەی وڵاتەكەی خۆی بكات. •    وەبەرهێنەران مامەڵەیان لەگەڵدا ناكەن سزایەكی تر كە لەیاسای ماگنتسكی-دا هاتووە، ئەوەیە وەبەرهێنەران مامەڵە لەگەڵ ئەو كەسانەدا ناكەن كە ملكەچن بۆ سزاكانی ئەمریكا‌و هاوبەشەكانی، ئەمەش وادەكات كاروباری بازرگانی ئەو كەسانە دوچاری داڕمان ببێت، هەروەك ئەم رێوشوێنە وادەكات ئەو كەسانە بەئاسانی نەتوانن بەشداری لە پرۆژە گەورە ئابورییە قازانجدارەكاندا بكەن، بەهۆی ئەوەی ناتوانن مۆڵەتی كاركردن وەربگرن. •    كۆتوبەندی گەشتكردن یاسای ماگنتسكی رێگری لەوە دەكات سزادراوان گەشتی ئەمریكا بكەن، هەروەها لەتوانایدایە گرێوگۆڵ بۆ ئەو كەسانە دروستبكات لە پێدانی ڤیزا بۆ گەشتكردنیان بۆ وڵاتانی تریش، سیستمی سڕینەوە لە هێڵی ئاسمانیدا، وادەكات ئەو كەسانە نەناسرێنەوە، ئەمەش كێشەیان بۆ دروستدەكات. •    پەراوێزخستن لەلایەن ئیدارەی ئەمریكاوە ئەوانەی ناویان دەچێتە لیستی سزای ماگنتسكی-یەوە، لەلایەن ئیدارەو بەرپرسانی ئەمریكاوە بەتەواوەتی پەراوێز دەخرێن‌و كەس دیداری سیاسییان لەگەڵدا ناكات، سەرباری ئەمە، ئەوانەی دەچنە لیستی سزاكەوە، لە وڵاتەكانی خۆیان ناتوانن پۆستی وەزیر یاخود پارێزگار‌و پۆستی باڵا وەرگرن.  كێن ئەوانەی تائێستا سزادراون ؟ بۆیەكەمجار دوای دەرچوونی، یاسای ماگنتسكی لەسەر عێراق جێبەجێكرا، رۆژی 18ی تەموزی 2019 نوسینگەی چاودێری دارایی بیانی كە سەربە وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكایە، بەپێی یاسای ماگنتسكی سزای بەسەر چوار بەرپرسی عێراقدا سەپاند. بەرپرسەكان بریتی بوون لە هەریەكە لە (رەیان كلدانی- وەعد قەدۆ- نەوفل حەمادی عاگوب- ئەحمەد جبوری). رەیان كلدانی‌و وەعد قەدۆ سەركردایەتی میلیشیایەكیان دەكرد، بەقسەی بەرپرسانی ئەمریكی ئەو دوو كەسە فەرمانی حكومەتی ناوەندی عێراقیان بۆ كشانەوە لە ناوچەی مەسیحینشینەكانی دەشتی نەینەوا رەتكردوەتەوە، ئەمەش بووەتە بەربەست لەبەردەم گەڕانەوەی خەڵكی ئاوارەی ناوچەكە بۆسەر ماڵوحاڵیان هەروەها كێشەی بۆ پرۆسەی ئاوەدانكردنەوەی ناوچەكە دوای نەمانی "داعش" دروستكردووە. نەوفل حەمادی عاگوب و ئەحمەد جبوری كە خرانە لیستی سزاكانەوە هەردووكیان پارێزگار بوون، هەردووكیان تۆمەتباركرابوون بە گەندەڵی، نەوفل عاگوب پارێزگاری نەینەوا بوو، تۆمەتباردەكرا لە پرۆسەی ئاوەدانكردنەوەی موسڵدا تێوەگلابێت لە گەندەڵی، ئەحمەد جبوریش پارێزگاری سەلاحەدین بوو، لەلایەن ئەمریكییەكانەوە تۆمەتبار دەكرا بە گەندەڵی‌و پاراستنی بەرژەوەندییە تایبەتییەكانی خۆی. لەدوای ئەم چواركەسە، هەر لە ساڵی 2019دا ئەمریكا بۆ جاری دووەم یاسای ماگنتسكی لەدژی ژمارەیەك كەسایەتی تری عێراقی بەكارهێنا. رۆژی 6ی دێسەمبەری 2019 ئەمریكا چوار كەسایەتی عێراقی خستە لیستی سزاكانییەوە كە بریتی بوون لە هەریەكە لە: •    قەیس خەزعەلی: سەرۆكی میلیشیای عەسائیب ئەهل حەق، ئەمریكا تۆمەتباری كرد بەوەی بەپشتیوانی سوپای پاسدارانی ئێران خۆپیشاندەرانی عێراقی سەركوتكردووە، خەزعەلی لەو سەركردە سەربازییانەی شیعە بوو لە عێراق كە پێشتر ئەمریكییەكان بەتۆمەتی كوشتنی پێنج سەرباز دەستگیركریان كردبوو، دواتر ئازادیان كردبوو. •    لەیس غەزعەلی: ئەمە برای قەیس غەزعەلی-یە، لەلایەن ئەمریكییەكانەوە تۆمەتباركرا بە سەركوتكردنی خۆپیشاندەران‌و بەشداریكردن لە پرۆسەی پاكتاوكردنی سوننەكان لە پارێزگای دیالە. •    ئەبو زەینەب لامی: ناوی راستەقینەی حسێن فالح لامی-یە، یەكێكە لە ئەندامانی كەتیبەی (حیزبوڵا)، ئەمریكا ئەم كەتیبەی خستوەتە لیستی تیرۆرەوە، بەرپرسی ئاسایشی ناوەندی هێزەكانی حەشدی شەعبی بوو، ئەمریكییەكان تۆمەتباریان كرد بەوەی لەپشت بەئامانجگرتن‌و كوشتنی خۆپیشاندەرانەوە بووە بە چەكی قەناسە. •    خەمیس خەنجەر: یەكێك لە روخسارە دیارەكانی پێكهاتەی سوننەیە لە عێراق‌و بەشدارە لە كوتلەی بنیادنان لە پەرلەمانی عێراق كە كوتلەی گەورەی پێكهاتەی شیعەیە لە عێراق، ئەمریكا تۆمەتباریكرد بە وەرگرتنی بەرتیل‌و گەندەڵی‌و پشتیوانیكردن لە ئێران. یەكەم سزای ئەمریكا رۆژی 5ی ئایاری ساڵی 2018 ئیدارەی ئەمریكا ناوی (ئاراس حەبیب) شارەزایی ئابوری خستە لیستی سزاكانییەوە، بانكی (البلاد الاسلامی) كە ئاراس حەبیب خاوەندارێتی دەكرد خرایە لیستی "تیرۆرر جیهانی"یەوە، ئەمریكییەكان ئاراس حەبیبیان تۆمەتباركرد بەوەی رۆڵی هەبووە لە حەواڵەكردنی پارەی سوپای پاسدارانی ئێران لە عێراقەوە بۆ حزبوڵای لوبنانی. ئەمە سەرەتای دەستپێكردنی سزاكانی ئەمریكا بوو لەدژی ئەو كەسایەتییە سیاسییانەی عێراق كە پشتیوانییان لە ئێران دەركرد، لەكاتی خۆیدا سزاكەی ئاراس حەبیب جۆرێك لە شۆكی لەناو توێژی سیاسەتمەدارانی عێراقدا دروستكرد، ئەوە سەرەتای ئەو مەترسییە بوو كە ئێستا هەڕەشە لە زۆرێك لەوانە دەكات لە چینی دەستڕۆیشتووی سیاسەتن لە عێراق.

راپۆرتی: درەو هەندێك دەڵێن "تنینی چینی" عێراقیش هاوشێوەی زۆرێك لەوڵاتانی باشوری خۆرئاوای ئاسیاو ئەفریكاو ئەمریكا لاتین قوتدەدات، ئەمانە ڕێككەوتنەكەی (عێراق_ چین)  بە داگیركاری سێیەم ناودەبەن، دەستی تۆمەتیش بۆ ئێران درێژدەكەن بەوەی ڕۆلێكی باڵای هەیە لە ئەنجامدانی ئەم ڕێككەوتنە بەوپێیەی سودی ئابوری گەورەی پێدەگەیەنێت.  هەندێكی تریش پێیانوایە، ئەم ڕێككەوتنە بەرەكەتی خوایەو لەدەرگای عێراقی داوە، ئەمانە چاویان لەوەیە چینییەكان لەبەرامبەر هەناردەكردنی 100 هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە، لەماوەی چەند ساڵێكدا عێراق بكات بەیەكێك لەو وڵاتانەی خاوەنی ژێرخانێكی ئابوری پتەو بەهێزە. دوای چوار مانگ لەئیمزاكردنی، مشتومڕەكان سەبارەت بە ڕێككەوتنی ئابوری  نێوان "عێراق‌و چین" گەرموگوڕتربووە، ئەوەی زیاتر ئەم ڕێككەوتنەی تەمومژاوی كردووە ئەوەیە، تائێستا حكومەتی عێراق بڕگەو وردەكاری ڕێككەوتنەكەو، ئەو پڕۆژانەی ڕانەگەیاندووە كە كۆمپانیا چینییەكەكان  بەنیازن لەعێراق جێبەجێی بكەن. ڕۆژی 23 ئەیلولی ساڵی 2019 "عادل عەبدولمەهدی" سەرۆك وەزیرانی دەستلەكاركێشاوەی عێراق، 8 ڕێككەوتن و یاداشتی لێكگەیشتنی لەبوارەكانی ژێرخانی ئابوری‌و پەیوەندی‌و پیشەسازی‌و ئاسایش‌و ووزە لەگەڵ حكومەتی چین ئیمزاكرد.    (هەیبەت حەلبوسی)سەرۆكی لیژنەی نەوت و ووزە لەپەرلەمانی عێراق لەبەیاننامەیەكدا دەلێت:" زانیاری هەیە كە حكومەت زیاتر لە 8 ڕێككەوتن‌و یاداشتی لێكگەیشتنی لەگەڵ چین ئیمزاكردووە كە بەهاكەی سەروی  500 ملیار دۆلارە بۆ 10 ساڵی داهاتوو. "بەپێی ئەو ڕێككەوتنەكە حكومەتی چین سەدان ملیار دۆلار قەرز دەدات بە عێراق بەمەرجی ڕەهن كردنی نەوتی عێراق بۆ ماوەی 50 ساڵی داهاتوو بۆ دانەوەی قەرزەكان‌و ئەوسودەی دەچێتە سەری".  لای خۆیەوە "وەلید ئەلسەهلانی" سەرۆكی لیژنەی خزمەتگوزرای‌و ئاوەدانكردنەوە لەپەرلەمانی عێراق لەكۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیدا  قسەیەكی تەواو پێچەوانەی سەرۆكی لیژنەی ووزە دەكات، بەوتەی ئەو: " ڕێككەوتنەكە لەبەرژوەندی عێراقە‌و حكومەت دەستیكردووە بە جێبەجێكردنی، عێراق لەچەند ساڵی داهاتوودا بەرەكەی دەچنێتەوە". بەگوێرەی قسەكانی "سەهلانی" سندوقی ڕێككەوتنە پڕۆژە لەبواری فرۆكەخانەو دروستكردنی قوتابخانەو دروستكردنی ڕێگای دەرەكی‌و كۆمەڵگەی نیشتەجێبوون‌و پرۆژەی ژێرخانی ئابوری‌و ووزەو چارەسەركردنی پیسبوونی ڕووباری دیجلەوفورات‌و شەتولعەرەب‌و هەر پرۆژەیەكی تر دەگرێتەوە بەپێی داواكاری حكومەتی عێراق". پرۆژەكە لەچاوی حكومەتەوە لەم چەند ڕۆژەی ڕابردودا "موزهیر محەمەد ساڵح" ڕاوێژكاری دارایی سەرۆك وەزیرانی عێراق بابەتێكی وردی لەسەر ڕێككەوتنەكەی  "عێراق‌و چین" بڵاوكردۆتەوە لەپێشەكی نوسینەكەیدا دەڵێت:" لەچوارچێوەی دەستپێشخەری "پشتوێن‌و ڕێگا" كە كۆماری چین لەساڵی 2013 دا ڕایگەیاندووە، عێراق بۆجاری یەكەم چۆتە زنجیرەیەك یاداشتی لێگەیشتن‌و ڕێككەوتن، كە هەردوو حكومەتی "عێراق‌و چین"ی لەڕۆژی 23ئەیلولی 2019 لەپەكین_ی پایتەختی چین ئیمزایانكرد. "ڕێككەوتنەكە بۆ عێراق قۆناغێكی ئابوری نوێیە لە ئاوەدانكردنەوەی ژێرخانی ئابوری لەچوارچێوەی پرۆژگرامێكدا كە ئەكرێت ناویبنرێت نەوت بەرامبەر بە ئاوەدانكردنەوە. كەعێراق بە یەكێك لەگرنگترین سەرچاوەكانی دابینكردنی نەوتی خاو بۆ چین دادەنرێت‌و ڕۆژانە 750 بۆ یەك ملیۆن بەرمیلی نەوتی بۆ هەناردەدەكات" . بەقسەی ڕاوێژكارەكەی "عەبدولمەهدی" خواستی چین بۆ پێشخستنی پەیوەندییە ئابورییەكانی لەگەڵ عێراق لەچوارچێوەی ئەو پرۆگرامە جیهانیەیەوە سەرچاوە دەگرێت كە بە دەستپێشخەری "پشتوێن‌و ڕێگا" ناسراوەو، بیرۆكەكەی لەڕێگای حەریری كۆنەوە سەرچاوە دەگرێت، كە ڕێگە خۆشدەكات بۆ پتەوكردنی پەیوەندی‌و وەبەرهێنان‌و بازرگانی‌و هاتوچۆكردنی سەرمایە لەنێوان چین‌وئاسیاو ئەفریكاو ئەوروپا.(پشتوێن) پێكدێت لەوپرۆژانەی چین بە ئەوروپاوە دەبەستێت لەڕێی ئاسیاو خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لەڕێگەی وشكانی، لەكاتێكدا (ڕێگا)  ئاماژە بەو پرۆژانە دەكات كە لەڕێگا ئاوییەكانەوە چین بە ئەفریكاو خۆرهەڵاتی ناوەڕاستەوە لەڕێی باشوری خۆرهەڵاتی ئاسیاو هەموو ئەو وڵاتانەی كە ئیمزایان لەسەر دەستپێشخەری پەكین كردووە، كە لەئێستادا لە 66% دانیشتوانی جیهان پێكدێنن.  لەبارەی ڕێككەوتنەكەشەوە ئاماژە بەوەدكات: ڕێككەوتنەكە بریتیە لە ئاڵوگۆڕكردنی داهاتەكانی نەوت بە جێبەجێكردنی پرۆژە لە عێراق، بۆ ئەومەبەستەش حكومەتی عێراق حسابی لەیەكێك لە بانكە گەورەكانی چین كردۆتەوە بۆ دانانی داهاتی ڕۆژانەی 100 هەراز بەرمیل نەوت.  لەڕێی ئەو حسابەوە پارە بۆ ئەو كۆمپانیایانە خەرج دەكرێت كە پرۆژەكان لە عێراق ئەنجامدەدەن، سەبارەت بە سروشتی پرۆژەكانیش، ڕاوێژكارەی عەبدولمەهدی دەڵێت:" ڕێككەوتنەكە تەركیزی لەسەر پرۆژەكانی ژێرخانی ئابورییە وەك قوتابخانەو نەخۆشخانەو ڕێگاوبان‌و كارەباو ئاوەڕۆ، كە لەڕێی وەزارەتی پلاندانانەوە دەستنیشاندەكرێن بە هەماهەنگی لەگەڵ ئەنجومەنی وەزیران". ئەو خاڵانەی لەبارەی ڕێككەوتنەكەوە ئاشكراكراون: 1-    ڕێككەوتنەكە هیچ مەرجێكی سزایی تێدانیە، ئەگەر ناكۆكی ڕووبدات پەنا بۆ دەستە نێودەوڵەتییەكانی ناوبژیوانیكردن دەبرێت. 2-     ماوەی ڕێككەوتنەكە 20 ساڵە. 3-     سندوقی عێراقی چینی بۆ ئاوەدانكردنەوە دروستدەكرێت، لەلایەن حكومەتی عێراق‌و كۆمپانیایەكی ڕاوێژكاری سەرپەرشتی دەكرێت كەبانكی ناوەندی عێراق هەڵیدەبژێرێت لەنێوان 5 لەباشترین كۆمپانیا گەورەكانی جیهان. 4-    دامەزراوەی دڵنیایی چینی(ساینوشور) كە ڕێكخراوێكی حكومییە زامنی لایەنی چینی دەكات بۆ ڕێككەوتنكە. 5-    داهاتی 100 هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە لەچین گلدەدرێتەوە، كە بە دیاریكراوی بە هەردوو كۆمانیای (زنهواو سینۆك) دەفرۆشرێت، ئەو پارەیە دەخرێتە ناو سندوقی عێراقی چینی. 6-    سەرمایەی سندوقی عێراقی چینی كە لەلایەن بانكە چینییەكانەوە كۆمەكدەكرێت دەگاتە 10 ملیار دۆلار. 7-    ئەگەر چەردەی یەكەمی پرۆژەكان سەركەوتووبوو، عێراق خواستی بوو پڕۆژەكان زیادبكات، بڕی فرۆشتنی نەوتی ڕۆژانەی عێراق بۆ 300هەزار بەرمیل زیاددەكرێت، لەبەرامبەردا چینیش ئاستی قەرزەكانی بۆ 30 ملیار دۆلار زیاد دەكات. 8-    پارەكە لە بانكی (ستك بانك) دادەنرێت، دواتر بانكەكە هەڵدەستێت بە حەواڵەكردنی حسابەكە بۆ بانكی فیدراڵی ئەمریكی لە نیویۆرك كە سەرپەرشتی كۆی داهاتی فرۆشراوی نەوت دەكات، كە حسابی فرۆشراوی نەوتی عێراقی لێیە، دوای ئەوە بڕە پارەكە حەواڵەی حسابێكی تازە دەكرێت كە ناوی حسابی وەبەرهێنانە. 9-    حساب بانكییەك دروستدەكرێت بەناوی حسابی خزمەتكوزرای قەرز تایبەت دەبێت بە پشتیوانی ڕێژەی سوود. 10-     سندوقی پرۆژەكان تایبەت دەكرێت بەخەرجكردنی پارە بۆ ئەم پڕۆژانە: فرۆكەخانە، دروستكردنی قوتابخانە، دروستكردنی ڕێگا، چارەسەركردنی پیسبوونی ڕوباری دیجلەو فورات‌و شەتولعەرەب، هێڵی شەفەمەندۆفێر، كۆمەڵگەی نیشتەجێبوون، پڕۆژەی ژێرخانی ئابوری، پڕۆژەكانی ووزە، پڕۆژەی تر بەپێی داواكاری حكومەت.  •    ئەگەر تێچووی یەكێك لەم پرۆژانەی سەرەوە بگاتە ملیارێك دۆلار،  850 ملیۆن دۆلاری لەسندوقەكە خەرجدەكرێت‌و 150 ملیۆن دۆلاریش لە فرۆشی نەوتی عێراق. 11-ئەنجومەنی وەزیرانی پرۆژەكان هەڵدەبژێرێت. 12    - لەڕۆژی 1/10/2019وە پارەی عێراق خراوەتە سندوقەكەوەو، تائێستا 500 ملیۆن دۆلار دانراوە، چینیش ئامادەیە 10 ملیار دۆلار بخاتە ناو حسابەكە، دەبوو لەئێستادا یەكەم پرۆژە دەستنیشانبكرێت بۆ جیبەجێكردن، بەڵام بەهۆی ئەوەی حكومەت بووە بەكاربەڕێكەر ئەو دەسەڵاتەی نییە. 13    –عێراق مافی هەیە كۆمپانیای ئەوروپی‌و ئەمریكی دەستنیشانبكات بۆ ئەوەی ببن بە هاوبەشی چین، بەپێی جۆری پرۆژەكە.  ڕێككەوتن و دابەشبوونە سیاسیەكان  ئەم پرۆژەیەش هاوشێوەی كۆی پرسە سیاسییەكان لەعێراق دابەشبونێكی قوڵی دروستكردووە، ئەوەی تێبیینی دەكرێت زۆرینەی هێزە نزیكەكانی ئێران پشتیوانی ئەم ڕێككەوتنەدەكەن‌و، باس لە لێكەوێتە گەورەو گرنگەكانی دەكەن بۆ عێراق، بەپێچەوانەوەشەوە هێزە نەیارەكانی ئێران دژی ڕێككەوتنەكەن‌و پێیانوایە بۆ ڕزگاكردنی ئێرانە لەو دۆخە ئابورییەی تێكەوتووە.  "محەمەد ئیقبال" پەرلەمانتاری میحوەری سوننەكان لەتویتێكدا دەڵێت:" پرسیارم لەچەند وەزیرێك كرد سەبارەت بەكۆپییەكی ڕێككەوتنەكە دەستمنەكەوت، لەئەنجومەنی نوێنەرانیش هیچ كۆپییەكم دەستنەكەوت" دەشڵێت:" شاردنەوەی بەڵگەنامە بەوشێوەیە ئەو پێشبینییە تاریكەمان لەبارەی ڕێككەوتنەكە بەهێزتر دەكات". "جەمال كەربولی" سەرۆكی حزبی (حەل) كە سیاسیەكی سوننەیە لەتویتێكدا لەبارەی ڕێككەوتنەكە دەڵێت:" زۆر بەسادەیی...ڕێككەوتنی چین پلانی ڕزگاركردنی ئابورییە‌و وڵاتێكی درواسێ‌ دایناوە‌و سەپاندویەتی بەسەر حكومەتی عێراق لەپێناو هاوكاریكردنی ئابوری ئەو دەوڵەتە لەپارەی عێراق بەشێوەیەكی ژێر بەژێر، وەك ئەوەی چەندین ساڵە دەیكات، بەهەموو تواناشییەوە هەوڵدەدات تەمەنی حكومەتی كاربەڕێكەر درێژبكاتەوە بۆ زامنكردنی جێبەجێكردنی ئەو ڕێككەوتنەكە" لەكۆتایی تویتەكەشیدا نوسیویەتی : ڕێككەوتنی چین داگیركاری سێیەم.  هەر لەوچوارچێوەیەدا "عەبدولڕەحمان مەشهەدانی" پسپۆڕی ئابوری لەبارەی ڕێككەوتنەكە دەڵێت:"ئەوەی لەئێستادا لەڕاگەیاندنەكانەوە سەبارەت بەجۆری پرۆژەكان‌و قەبارەی پارەكان دەخرێنە ڕوو پرسێكی سیاسییە، چونكە حكومەتی دەستلەكاركێشاوە هەوڵی ڕاكردن دەدات بۆ پێشەوە لەڕێی چارەسەركردنی قەیرانێك بە قەیرانێكی گەورەتر". ئەو شارەزا ئابورییە كە بۆ پێگەی "كەناڵەی حورە" لێدوانی داوە ئاماژە بەوەشدەكات:"عەبدولمەهدی دەیەوێت بڵێت حكومەتەكەی شتی باش بۆ گەلی عێراق دەكات، چونكە خوازیارە لەدەسەڵات بمێنێتەوە". بەبڕوای ئەو، ئەگەری ئەوەش هەیە ئەو ڕێككەوتنە پەیوەندی بە یەكێك لەوڵاتە دراوسێكانەوە هەبێت و لەمیكانیزمی دانەوەی قەرزەكانی عێراق بە چین سودمەندبێت. "مەشهەدانی" لەبارەی قسەكانی ڕاوێژكاری دارایی سەرۆك وەزیرانی دەستلەكاركێشاوە سەبارەت بە ڕێككەوتنەكە دەڵێت: "موزهیر محەمەد بەشێك لە بڕگەكانی ڕێككەوتنەكەی ئاشكراكردووە، نەك سەرجەم وردەكارییەكانی". دبلۆماسیەتی تەڵەی قەرز ئەوەی چینییەكان تێیدا سەركەوتووبوون، بەكارهێنانی میكانیزمە ئابورییەكانە بۆ پتەوكردنی بەرژوەندییە جیۆستراتیجییەكانی وڵاتەكەیان لەجیهاندا، لەڕێی دەستپێخەری ( یەك پشتوێن- یەك ڕێگا) كە ترلیۆنێك دۆلاری لەلایەن حكومەتی پەكینەوە بۆ تەرخانكراوە. بەوپێیەش چین هاوكاری پڕۆژەی ژێرخانی ئابوری وڵاتانی تازە پێگەیشتووەكان دەكات كە خاوەن جێگەیەكی ستراتیجین، ئەوەش لەڕێی پێشكەشكردنی قەرزی زەبەلاح بەحكومەتی ئەو دەوڵەتانەو، جێبەجێكردنی پرۆژەی ژێرخانی ئابوری تیایاندا.  ئەوانەی مەترسییان هەیە لەم هەنگاوەی چین پێیانوایە، ئەو پرۆژانەی چین بنیاتیان دەنێت، ئامانجی پشتیوانیكردنی ئابوری ناوخۆی ئەووڵاتانە نییە، بەڵكو ئامانجی گەیشتنێتی بەسەرچاوە سروشتییەكانی ئەو وڵاتانە، یان ئاوەڵاكردنی بازاڕەكانی بۆ كەرەستە چینییە بێكواڵیتیەكان كە تێچووی كەمەو نرخی هەرزانە، ئامانجێكی تریشی هەناردەكردنی دەستی كارو خولقاندنی هەلی كارە بۆ خەڵكی وڵاتەكەی لەڕێی ئەنجامدانی پڕۆژەی جۆراوجۆر لەوڵاتان، لەكۆتایشدا زۆرێك لەو وڵاتانە دەكەونە ژێر قەرزێكی زۆری چینەوە، سریلانكاو فەنزیویلاو ژمارەیەك لەوڵاتانی ئەمریكای لاتین‌و ئەفریكا بەشێكن لەو وڵاتانەی چونە چوارچێوەی ئەو پرۆژە چینیەوە، لەئێستادا كەوتونەتە ئەوتەڵەیەوە كە بەتەڵەی قەرز ناودەبرێت، قەرزێكی زۆری چینیان لەسەر كۆبوەتەوەو توانای دانەوەیان نییە.     

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف سەرۆكی حزبە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان كە هەندێكجار دەستەواژەی "سەركردایەتی سیاسی كورد"یان بۆ بەكاردەهێنرێت، زۆربەیان بەپلەی باڵا خانەنشینن، یاسای چاكسازی لە خانەنشینی پلەباڵاكان گۆڕانكاری لە موچەكانیاندا دەكات، (درەو) لەم راپۆرتەدا لەسەر بنەمای یاسا نوێیەكە موچەی خانەنشینی هەریەكەیان بڵاودەكاتەوە. مەسعود بارزانی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە، بارزانی (12) ساڵ سەرۆكی هەرێمی كوردستان بووە‌و تەنیا ئەو (12) ساڵەی وەكو راژە هەیە‌و جگە لەو (12) ساڵە هیچ ساڵێكی تری خزمەتی حكومی نییە، واتە مەرجی یاسایی كە (15) ساڵ خزمەتە، نیەتی، بەڵام یاساكە چارەسەرێكی بۆ داناوە‌و بەپێی بڕگەی (شەشەم) لەماددەی حەوتەمی یاسای چاكسازی "ئەوانەی خزمەتی خانەنشینییان نەگەیشتوەتە 15 ساڵ، ئەوا تاوەكو سێ ساڵ دەخرێتەسەر خزمەتەكەیان بۆئەوەی بگەنە تەمەنی خانەنشینی"، بارزانی لەم (3) ساڵە زیادكراوەی یاساكە سودمەند دەبێت‌و مەرجی یاسایی دەیگرێتەوە، بارزانی مەرجی یاسایی تەمەنی تێدایە‌و ئێستا تەمەنی (74) ساڵە، لەكاتێكدایە یاساكە تەمەنی (45) ساڵی بۆ خانەنشین بوون دیاریكردووە. یاسای ژمارە (13)ی ساڵی 2010ی پەرلەمانی كوردستان موچە‌و دەرماڵەی سەرۆكی هەرێمی بەمشێوەیە دیاریكردووە: •    موچەی مانگانەی سەرۆكی هەرێم (15 ملیۆن) دینارە. •    دەرماڵەی مانگانەی سەرۆكی هەرێم بەڕێژەی 50%ی موچەی مانگانەكەیەتی كە دەكاتە (7 ملیۆن 500 هەزار) دینار. •    كۆی موچە‌و دەرماڵەی مانگانەی سەرۆكی هەرێم دەگاتە (22 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینار. بەر دەرچوونی یاسای نوێی خانەنشینی پلەباڵاكان، سەرۆكی هەرێم لەكاتی خانەنشینبوونیدا موچەی خانەنشینی بەڕێژەی 80%ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە وەردەگرت كە لەپێش خانەنشینی وەریگرتبوو، ئەوكات كۆی موچەی خانەنشینییەكەی دەیكردە (18 ملیۆن) دینار، بەڵام بەپێی یاسا نوێیەكە، موچەی خانەنشینی بارزانی بەمشێوەیە دەبێت: •    بارزانی كە 15 ساڵ خزمەتی بۆ ئەژماردەكرێت، بەپێی ساڵی خزمەت بۆ هەر ساڵێك بڕی (1,5%)ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە دەبات كە لەكاتی سەرۆكایەتی وەریگرتووە، تەنیا لە ساڵی خزمەتدا بارزانی لە كۆی گشتی (22 ملیۆن‌و 500 هەزار)ی موچەكەی لەكاتی سەرۆكایەتیدا، بڕی (8 ملیۆن‌و 325 هەزار) دینار موچەی خانەنشینی بەردەكەوێت. •    بارزانی بەهۆی ئەوەی هیچ بڕوانامەیەكی خوێندنی نییە، دەرماڵەی بڕوانامە نایگرێتەوە. بەكۆی گشتی موچەی خانەنشینی مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەپێی یاسا نوێیەكە، دەبێت بە (8 ملیۆن‌و 325 هەزار) دینار، واتە بەبەراورد بە یاسا كۆنەكە، موچەی خانەنشینی بارزانی لە (18 ملیۆن) دینارەوە كەمدەكات بۆ (8 ملیۆن‌و 325 هەزار) دینار، بەهۆی یاساكەوە موچەی خانەنشینی بارزانی بەبەراورد بە رابردوو (9 ملیۆن‌و 675 هەزار) دینار كەمدەكات. لەم ژمێركارییەدا تەنیا ساڵانی خزمەت لە پۆستی سەرۆكی هەرێم بۆ مەسعود بارزانی ئەژماركراوە، خۆئەگەر ساڵانی خزمەتی پێشمەرگایەتی بۆسەر راژەكەی زیادبكرێت، موچەی زیاتر دەبێت، بەڵام لە هەموو حاڵەتەكاندا بەپێی یاساكە نابێت موچەی خانەنشینییەكەی (50%)ی كۆی ئەو موچەیە تێپەرێنێت كە بەر لە خانەنشینی وەریگرتووە، واتە ئەگەر كۆی ساڵانی خزمەتیش بهێنێت موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (11ملیۆن‌و 250 هەزار) دینار. كۆسرەت رەسوڵ كۆسرەت رەسوڵ عەلی كە لەدوای كۆنگرەی چوارەمی یەكێتییەوە پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستانی وەرگرتووە، بەهەمان شێوەی بارزانی یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە. كۆسرەت رەسوڵ ماوەی (12) ساڵ جێگری مەسعود بارزانی بووە لە سەرۆكایەتی هەرێم، جگە لەم خزمەتە، ماوەی (8) ساڵ سەرۆكی حكومەتی هەرێم بووە، واتە بە هەردووكیانەوە (20) ساڵ راژەی هەیە، سەرباری ئەمە بڕوانامەی (دیپلۆم)ی هەیە، واتە دەرماڵەی بڕوانامە دەیگرێتەوە. یاسای ژمارە (13)ی ساڵی 2010ی پەرلەمانی كوردستان موچە‌و دەرماڵەی جێگری سەرۆكی هەرێمی بەمشێوەیە دیاریكردووە: •     موچەی مانگانەی جێگری سەرۆكی هەرێم (13 ملیۆن) دینارە. •    دەرماڵەی مانگانەی جێگری سەرۆكی هەرێم بەڕێژەی 50%ی موچەی مانگانەكەیەتی، كە دەكاتە (6 ملیۆن 500 هەزار) دینار. •    كۆی موچە‌و دەرماڵەی مانگانەی جێگری سەرۆكی هەرێم (19 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینارە. بەر لە دەرچوونی یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان، جێگری سەرۆكی هەرێم بەرێژەی 80%ی كۆی موچە‌و دەرماڵەكەی خانەنشین دەبوو، كە خانەنشینییەكەی دەیكردە (15 ملیۆن‌و 600 هەزار) دینار، بەڵام بەپێی یاسا نوێیەكە موچەی خانەنشینییەكەی بەمشێوەیەی لێدێت:  •    لەڕووی ساڵی خزمەتەوە، كۆسرەت رەسوڵ عەلی ماوەی (20) ساڵ خزمەتی هەیە، واتە مەرجی یاسایی خانەنشینی تێدایە كە یاساكە (15) ساڵی دیاریكردووە، بۆ هەر ساڵێكی خزمەت یاساكە رێژەی (1,5%)ی كۆی موچە‌و دەرماڵەی دیاریكردووە، واتە موچەی خانەنشینی نوێی كۆسرەت رەسوڵ تەنیا بە ساڵی خزمەت دەبێت (7 ملیۆن‌و 215هەزار) دینار. •    كۆسرەت رەسوڵ بڕوانامەی دیپلۆمی هەیە، ئەم بڕوانامەیە لە یاساكەدا رێژەی (2%)ی كۆی موچەی بۆ دانراوە، واتە بەپێی ئەم بڕگەیەش كۆسرەت رەسوڵ (390 هەزار) دینار دەرماڵەی بڕوانامە دەچێتە سەر خانەنشینییەكەی‌و بەكۆی گشتی موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (7 ملیۆن‌و 215هەزار) دینار، بەبەراورد بە موچەی خانەنشینی پێشتری كە (15 ملیۆن‌و 600 هەزار) دینار بوو، خانەنشینییەكەی بڕی (8 ملیۆن‌و 385هەزار) دینار كەمدەكات. لەم ژمێركارییەدا تەنیا ساڵانی خزمەت لە پۆستی سەرۆك وەزیران‌و جێگری سەرۆكی هەرێم بۆ كۆسرەت رەسوڵ ئەژماركراوە، خۆئەگەر ساڵانی خزمەتی پێشمەرگایەتی بۆسەر راژەكەی زیادبكرێت، موچەی زیاتر دەبێت، بەڵام لە هەموو حاڵەتەكاندا بەپێی یاساكە نابێت موچەی خانەنشینییەكەی (50%)ی كۆی ئەو موچەیە تێپەرێنێت كە بەر لە خانەنشینی وەریگرتووە، واتە ئەگەر كۆی ساڵانی خزمەتیش بهێنێت موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (9 ملیۆن‌و 750 هەزار) دینار. عومەر سەید عەلی عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە، ئەو پەرلەمانتار بووە، بەڵام بە پلەی (وەزیر) خانەنشین كراوە، یاساكە موچەی هەموو ئەو كەسانە هەڵدەوەشێنێتەوە كە بەپلەیەك خانەنشین كراون كە كاریان تێدا نەكردووە، بۆیە لەهەموو حاڵەتەكاندا خانەنشینی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان دەگەڕێندرێتەوە بۆسەر خانەنشینی پەرلەمانتارییەكەی. عومەر سەید عەلی لە خولی یەكەمی پەرلەماندا ئەندام پەرلەمان بووە، ئەو خولە بەهۆی شەڕی ناوخۆوە (13) ساڵی خایاند، واتە ماوەی (13) ساڵ راژەی هەیە، ئەمە سەرباری ئەوەی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان بڕوانامەی دیپلۆمی هەیە‌و كاری مامۆستایەتی كردووە بەرلەوەی پەیوەندی بە شۆڕشەوە بكات، بەڵام (درەو) نازانێت ساڵی خزمەتی وەكو مامۆستا چەندە‌و ئایا ئەو ساڵانەی خزمەتی گەڕاندوەتەوە یاخود نا. پێشتر كە بە پلەی (وەزیر) خانەنشین كرابوو، رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان مانگانە بڕی (6 ملیۆن‌و 400 هەزار) دینار موچەی خانەنشینی وەرگرتووە، بەڵام بەپێی یاسا نوێیەكە ئەگەر خانەنشینییەكەی بگەڕێندرێتەوە بۆسەر پلەی پەرلەمانتارییەكەی، موچەی خانەنشینییەكەی بەمشێوەیەی لێدێت: •    رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان ماوەی (13) ساڵ خزمەتی هەیە، بەپێی یاسا نوێیەكە ماوەی (3) ساڵ خزمەتی بۆ زیاددەكرێت بۆئەوەی ساڵی خزمەتی بگاتە (15) ساڵ‌و خانەنشینی بیگرێتەوە، بۆ هەر ساڵێكی خزمەت رێژەی (1,5%)ی كۆی موچە‌و دەرماڵە ئەژماركراوە، واتە تەنیا بە ساڵانی خزمەت (3 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار دەبات. •    عومەر سەید عەلی بڕوانامەی دیپلۆمی هەیە، ئەم بڕوانامەیە لە یاساكەدا رێژەی (2%)ی كۆی موچەی بۆ دانراوە، لەم بڕگەیەشدا رێكخەری گشتی گۆڕان (164 هەزار) دینار دەبات. واتە بە تێكڕا عومەر سەید عەلی موچەكەی وەكو پەرلەمانتاری خانەنشین دەبێت (3 ملیۆن‌و 214 هەزار) دینار. لەم ژمێركارییەدا تەنیا ساڵانی خزمەت وەكو پەرلەمانتار بۆ عومەر سەید عەلی ئەژماركراوە، خۆئەگەر ساڵانی خزمەتی پێشمەرگایەتی‌و مامۆستایەتی بۆسەر راژەكەی زیادبكرێت، موچەی زیاتر دەبێت، بەڵام لە هەموو حاڵەتەكاندا بەپێی یاساكە نابێت موچەی خانەنشینییەكەی (50%)ی كۆی ئەو موچەیە تێپەرێنێت كە بەر لە خانەنشینی وەریگرتووە، بۆیە ئەگەر كۆی ساڵانی خزمەتیش بگەڕێنێتەوە، موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار. محەمەد حاجی مەحمود محەمەد حاجی مەحمود سكرتێری حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان بەهەمان شێوە یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە، ئەو لە خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستاندا پەرلەمانتار بووە، دواین  پلەی حكومی كە وەریگرتووە پلەی وەزیری بووە، بۆیە بەپلەی وەزیر خانەنشین كراوە. خانەنشینییەكەی بە پلەی وەزیر پێشتر (6 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار بووە، بەڵام بەپێی یاسای نوێی خانەنشینی، موچەی خانەنشینییەكەی بەمشێوەیەی لێدێت: •    ماوەی (8) ساڵ خزمەتی هەیە وەكو پەرلەمانتارو وەزیر، واتە مەرجی ساڵی خزمەتی تێدا نییە كە یاساكە (15) ساڵی دیاریكردووە، بەو سێ ساڵ زیادكردنەكە كە لە یاساكەدا هاتووە هێشتا ساڵانی خزمەتی ناگات بە (15) ساڵ، بۆیە بەرێژەی 25%ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە خانەنشین دەكرێت كە وەكو وەزیر وەریگرتووە. •    محەمەدی حاجی مەحمود بڕوانامەی نییە، واتە دەرماڵەی بڕوانامەش نایگرێتەوە. بەكۆی گشتی موچەی خانەنشینی سكرتێری حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان بەپێی یاسا نوێیەكە لەگەڵ ئەو (8) خزمەتەی كە هەیەتی، كە بۆ هەر ساڵێكی خزمەت رێژەی (1,5%) كۆی موچە‌و دەرماڵە دیاریكراوە، كۆی موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (2 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار. لەم ژمێركارییەدا تەنیا ساڵانی خزمەت لە وەكو پەرلەمانتارو وەزیر بۆ محەمەد حاجی مەحمود ئەژماركراوە، خۆئەگەر ساڵانی خزمەتی پێشمەرگایەتی بۆسەر راژەكەی زیادبكرێت، موچەی زیاتر دەبێت، بەڵام لە هەموو حاڵەتەكاندا بەپێی یاساكە نابێت موچەی خانەنشینییەكەی (50%)ی كۆی ئەو موچەیە تێپەرێنێت كە بەر لە خانەنشینی وەریگرتووە، واتە ئەگەر كۆی ساڵانی خزمەتیش بگەڕێنێتەوە، موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار. كاوە مەحمود كاوە مەحمود سكرتێری حزبی شیوعی كوردستان یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە، ئەو وەزیر بووە لە كابینەی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا، بەپلەی وەزیر خانەنشینە. سكرتێری حزبی شیوعی بڕوانامەی دكتۆرای هەیە، واتە دەرماڵەی بڕوانامە دەیگرێتەوە، كە یاساكە بەرزترین پۆینتی بۆداناوە بڕوانامەی دكتۆرا داناوە‌و بەرێژەی (8%)ی كۆی موچە‌و دەرماڵەیە، كاوە مەحمود تەنیا (4) ساڵ خزمەتی هەیە، واتە مەرجی ساڵانی خزمەتی تێدا نییە كە (15) ساڵە. ئەگەر خزمەتی تریش بگەرێنێتەوە بۆسەر راژەكەی لەبەرزترین ئاستدا (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار موچەكەی دەبێت، لە كەمترین ئاستیشدا موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت (2 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار دەبێت.  ئارام قادر ئارام قادر سەرۆكی هاوپەیمانی نیشتمانی خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە، ئەوە بەر لەوەی لە كۆمەڵی ئیسلامی جیاببێتەوە، لەسەر لیستی كۆمەڵ پەرلەمانتاری كوردستان بوو. لەباشترین حاڵەتدا ئەگەر مەرجی تەمەن‌و بڕوانامەی بەرزی هەبێت موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت (4 ملیۆن‌و 100 هەزار)، خۆ ئەگەر هەموو مەرجەكانیشی تێدا نەبێت لە كەمترین ئاستدا بڕی (2 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار موچەی خانەنشینی وەردەگرێت. بەڵێن عەبدوڵا بەڵێن عەبدوڵا سكرتێری حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە، ئەو لە خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستان پەرلەمانتار بووە. بەپێی یاسا نوێیەكە بەلەبەرچاوگرتنی ساڵانی خزمەت‌و بڕوانامە لەبەرزترین ئاستدا موچەی خانەنشینییەكەی (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار، لە كەمترین ئاستیشدا موچەكەی (2 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار دەبێت. باپیر كامەلا باپیر كامەلا سەرۆكی پارتی كرێكاران‌و رەنجدەرانی كوردستان یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە، ئەو ئێستا ئەندامی پەرلەمانی كوردستانە، بەلەبەرچاوگرتنی مەرجەكانی تەمەن‌و ساڵی خزمەت لەبەرزترین ئاستدا بەپێی یاسا نوێیەكە موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار، لە كەمترین ئاستیشدا موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (2 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار. محەمەد بازیانی محەمەد بازیانی رێكخەری گشتی بزافی چاكسازی‌و گەشە یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە، ئەو لەكابینەی حكومەتی هەرێم- هەولێر لە ساڵی 1996 وەزیر بووە، ئێستا بەپلەی وەزیر خانەنشینە. بەلەبەرچاوگرتنی تەمەن‌و ساڵی خزمەت لە بەرزترین ئاستدا بەپێی یاسای نوێی خانەنشینی، موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار، لە كەمترین ئاستیشدا موچەكەی دەبێت بە (2 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار. ئەوانی تر جگە لەوانەی باسكران، سەركردەی چەند حزبێكی تری هەرێم كوردستان هەن كە موچەی خانەنشینی پلەباڵا وەردەگرن، بەڵام یاسای نوێی خانەنشینی پلەباڵاكانی هەرێم نایانگرێتەوە. •    سەلاحەدین محەمەد بەهادین ئەمینداری گشتی یەكگرتوو، لە هەرێمی كوردستان هیچ پۆستێكی وەرنەگرتووە، بەڵام دوای روخانی رژێمی بەعس لە ساڵی 2003، لە بەغداد بووە بە ئەندامی ئەنجومەنی حوكم‌و خانەنشینییەكەی لەسەر عێراقە. •    عەلی باپیر ئەمیری كۆمەڵی ئیسلامی بەهەمان شێوە لە هەرێمی كوردستان هیچ پۆستێكی وەرنەگرتووە، بەڵام لە یەك خولدا ئەندامی پەرلەمانی عێراق بووە، باسلەوەدەكرێت لە كوردستان بەپلەی وەزیر خانەنشین كراوە، (درەو) نازانێت ئێستا خانەنشینی پەرلەمانتاری عێراق وەردەگرێت یاخود خانەنشینی پلەباڵا لە هەرێم. •    عیرفان عەلی عەبدولعەزیز رابەری گشتی بزوتنەوەی ئیسلامی یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان نایگرێتەوە، هیچ موچەیەكی خانەنشینی نە لە كوردستان‌و نە لە عێراقیشدا نییە. •    شاسوار عەبدولواحید سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێ هیچ موچەیەكی خانەنشینی نییە، چونكە حزبەكەی حزبێكی نوێیە‌و تائێستا بەشداری دەسەڵاتی نەكردووە، بەڵام خۆی بزنسمانە‌و لەكاری بزنسەوە رووی لە جیهانی سیاسەت كردووە. •    سەرباری ئەمانە، ژمارەیەكی زۆر لە سەركردایەتی پارتە سیاسییەكانی هەرێم بەپلەی باڵا خانەنشین كراون، لەكاتێكدا زۆربەیان رۆژێك لە رۆژان هیچ پلەیەكی حكومییان نەبووە، بەپێی یاسا نوێیەكە دەبێت موچەكانیان ببڕدرێت.  

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان لە هەرێمی كوردستان كە لەسەرەتای ساڵی 2000وە بووە بە بابەتی گفتوگۆ لە میدیا‌و شەقامدا، بۆ یەكەمجار ئەمڕۆ لە پەرلەمانی كوردستان بەشێوەیەكی نوێ رێكخرایەوە، بەپێی رێكخستنە نوێیەكە، هەموو پەرلەمانتارو پلەباڵاكان ئەوانەشی كە مەرجە یاساییەكانیان تێدا نییە، لە كەمترین ئاستدا بە زیاتر لە (ملیۆنێك‌و 500 هەزار) دینار‌و لەبەرزترین ئاستدا بە (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار خانەنشین دەكرێن، دەرگای موزایەدەكردنیش داخرا بەڕووی ئەوانەی كە داوای هەڵوەشاندنەوەی موچەی خانەنشینی پلەباڵانیان دەكرد، ئەوانەی دەیانەوێت موچەكە وەرنەگرن، دەتوانن بگەڕێنەوە بۆسەر كاری پێشووی خۆیان، یاساكە بوو بەسەرەتایەك بۆ جیابوونەوەی بەرەی دەسەڵات‌و ئۆپۆزسیۆن لەناو پەرلەمان، پارتی‌و یەكێتی‌و گۆڕان پێكەوە بەرەی دەسەڵات بوون، نەوەی نوێ‌و كۆمەڵی ئیسلامی‌و یەكگرتووی ئیسلامی پێكەوە ئۆپۆزسیۆن بوون، حزبی شیوعی كە پێشتر رایگەیاند بەشداری حكومەت ناكات‌و دەبێت بە ئۆپۆزسیۆن، لەگەڵ بەرەی دەسەڵات رۆیشت‌و پشتی لە ئۆپۆزسیۆن كرد.   پلەباڵا كێیە ؟ بەپێی یاسا پەسەندكراوەكە پلەباڵاكان ئەوانەی كە بەرزترین ئاستی موچەیان هەیە‌و موچەكانیان بەبەراورد بە رابردوو كەمترین دەكرێتەوە ئەمانەن: •    سەرۆكی هەرێم، سەرۆكی پەرلەمان، سەرۆكی حكومەت لەگەڵ جێگرەكانیان •    ئەندامانی پەرلەمان‌و وەزیرەكان‌و ئەوانەی بە پلەی پەرلەمانتارو وەزیر خانەنشین كراون •    بریكارەكانی وەزارەت‌و ئەوانەی بە پلەی بریكاری وەزیر خانەنشینكراون •    خاوەن پلەتایبەتەكان‌و بەڕێوەبەرە گشتییەكان، ئەوانەی پلەی بەڕێوەبەری گشتییان هەیە‌و ئەوانەی موچەی بەڕێوەبەری گشتی وەردەگرن •    سەرۆك‌و ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم •    گشت ئەو كەسانەی كە بەپێی خشتەی كارپێكراوی موچە لە هەرێم، موچەی پلەكانی (1)‌و (ب) وەردەگرن لەسەر میلاكی شارستانی‌و سەربازی‌و هێزەكانی ناوخۆ ئەوانەی مەرجیان تێدا نییە بەپێی یاسا پەسەندكراوەكە، ئەو پلەباڵایانەی كە مەرجی یاسایی تەمەن‌و ساڵی خزمەتیان تێدا نییە، بەرێژەی (15%) بۆ (25%)ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە خانەنشین دەبن كە بەر لە خانەنشینبوون وەریدەگرن، ئەوانەی لەم خولەدا ئەم بڕگەیە دەیانگرێتەوە ژمارەیان (77 ) پەرلەمانتارە. نمونەیەك  بەپێی ئەم بڕگەیە، پەرلەمانتارێك كە تەنیا چوار ساڵ كاروباری گشتی راپەڕاندووە‌و مەرجی (15) ساڵ خزمەتی نییە‌و تەمەنیشی نەگەیشتووەتە (45) ساڵ، لە بەرزترین ئاستدا ئەگەر بڕوانامەی دكتۆرای هەبێت‌و لەگەڵ چوار ساڵی خزمەتی پەرلەماندا، رێژەی 25%ی كۆی ئەو موچەیەی وەكو خانەنشینی بۆ ئەژماردەكرێت كە ئێستا وەكو پەرلەمانتار وەریدەگرێت، واتە لە كۆی (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینار كە ئێستا وەریدەگرێت، بە (2 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار خانەنشین دەكرێت.  ئەوانەی مەرجیان تێدایە بەپێی یاسا پەسەندكراوەكە، ئەو پلەباڵایانەی كە مەرجی یاسایی تەمەن‌و ساڵی خزمەتیان تێدایە، بەرێژەی (15%) بۆ (50%)ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە خانەنشین دەبن كە بەر لە خانەنشینبوون وەریدەگرن، ئەوانەی لەم خولەدا ئەم بڕگەیە دەیانگرێتەوە ژمارەیان (33) پەرلەمانتارە‌و موچەی خانەنشینییان نابێت زیاتر بێت لە 50%ی كۆی ئەو موچەیەی ئێستا وەكو پەرلەمانتار وەریدەگرن. نمونەیەك  بەپێی ئەم بڕگەیە، پەرلەمانتارێك كە تەمەنی (45) ساڵی تەواوكردووە‌و (15) ساڵیش خزمەتی بواری گشتی هەیە، ئەگەر بڕوانامەی دكتۆرای هەبێت‌و (30) ساڵ خزمەتی هەبێت، بەرێژەی (50%)ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە خانەنشین دەبێت كە ئێستا وەكو پەرلەمانتار وەریدەگرێت، واتە لەكۆی (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینار كە ئێستا موچەیەكەیەتی لە پەرلەمان، بە (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار خانەنشین دەبێت، بەپێی یاساكە ئەگەر مەرجەكانیشی لەرێژەی 50%ی كۆی موچەكەی زیاتر بێت، یاساكە هەر رێژەی 50%ی كۆی موچەی بۆ ئەژماردەكات. پێوەری نوێی خانەنشینی هەموو ئەوانەی كە خانەنشینی پلەباڵاكان دەیانگرێتەوە بەوانەی مەرجە یاساییەكانیان تێدایە‌و نوێیەكە بەوانەشی كە مەرجەكانیان تێدا نییە، بەپێی یاسا چەند پێوەرێك لەسەریان جێبەجێ دەبێت، پێوەرەكانیش ئەمانەن: •    بەپێی یاسا پەسەندكراوەكە، ئەوانەی پلەی باڵایان هەیە بەشێوەیەكی گشتی كەمترین ئاستی موچەی خانەنشینییان بەرێژەی 15%ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە دیاریكراوە كە بەر لە خانەنشینبوون وەریدەگرن، بەرزترین ئاستی موچەش بەرێژەی 50%ی كۆی موچە‌و دەرماڵە دیاریكراوە، ئەمە لەگەڵ دەرماڵەی ساڵی خزمەت‌و بڕوانامە بەمشێوەیەی خوارەوە: •    یاساكە بۆ هەر ساڵێكی خزمەت، رێژەی (1.5%)ی كۆی موچەی دیاریكردووە كە دەچێتە سەر موچەی خانەنشینی. •    یاساكە دەرماڵەی بڕوانامەی بەمشێوەیە دیاریكردووە: -    بڕوانامەی ئامادەیی بەرێژەی 1%ی كۆی دواموچە دیاریكراوە. -    دەرماڵەی بڕوانامەی دیپلۆم بەرێژەی 2%ی كۆی دوا موچە دیاریكراوە. -    دەرماڵەی بڕوانامەی بەكالۆریۆس بەرێژەی 4%ی كۆی دوا موچە دیاریكراوە. -    دەرماڵەی بڕوانامەی دیپلۆمی باڵاو ماستەر بەرێژەی 6%ی كۆی دوا موچە دیاریكراوە. -    دەرماڵەی دكتۆرا بەرێژەی 8%ی كۆی دوا موچە دیاریكراوە. تێچووی ماددەكە بە پارە بەپێی راپۆرتی فراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی لە پەرلەمانی كوردستان، تێچووی موچەی خانەنشینی پەرلەمانتاران بەشێوەیەكی گشتی تەنیا بۆ ئەم خولەی پەرلەمان بەپێی ئەوەی لە یاساكەدا پەسەندكراوە، مانگانە (295 ملیۆن) دینار لە بودجەی حكومەت دەبات، لە حاڵێكدا ئەگەر موچەی خانەنشینی ئەوانەی مەرجیان تێدا نییە لە یاساكەدا بەتەواوەتی رەتبكرایەتەوە، مانگانە تێچوونی خانەنشینی ئەم خولەی پەرلەمان (135 ملیۆن) دینار دەكەوت، واتە ئەگەر موچەی خانەنشینی ئەوانەی مەرجیان تێدا نییە لە پەرلەمان رەتبكرایەتەوە، تەنیا بۆ ئەو خولە مانگانە (160 ملیۆن) دینار زیاتر بۆ حكومەت دەگەڕایەوە، بەڵام پەرلەمانتارە گەنجەكان كە تەمەنی یاساییان نەبوو، رێگربوون لەبەردەم تێپەڕینی ئەو پێشنیازەدا. دەرگای موزایەدە داخرا لەماوەی رابردوودا هەندێك لە پەرلەمانتاران كە رەخنەیان لە زۆری موچەی پلەباڵاكان دەگرت، تۆمەتباردەكران بەوەی تەنیا موزادەیە دەكەن، لە یاسا پەسەندكراوەكەدا بەپێی چەند بڕگەیەك دەرگای موزایەدەكردن داخراوە، بەمشێوەیە: •    ئەوانەی نایانەوێت موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان وەرگرن، دەتوانن بەشێوەیەكی ئارەزومەندانە دەستبەرداری خانەنشینی پلە باڵا ببن، رێكاری هەڵوەشاندنەوەی موچەی خانەنشینی دیاریكراوە بەوەی ئەو كەسە (30) رۆژ دوای بەركاربوونی یاسا نوێیەكە داواكارییەك پێشكەشی دیوانی پەرلەمان بكات‌و داوای هەڵوەشاندنەوەی خانەنشینی بكات.  •    یاساكە رێكارێكی تری بۆ ئەو كەسانە دیاریكردووە كە بەشێوەیەكی ئارەزومەندانە موچەی خانەنشینی پەرلەمان رەتدەكەنەوە‌و دەگەڕێنەوە بۆسەر وەزیفەی پێشوویان لە حكومەت، ریكارەكەش ئەوەیە پەرلەمانی ماوەی خزمەتی پەرلەمانیی بۆ مەبەستەكانی سەرەموچە‌و بەرزكردنەوەی پلە بۆ ئەو كەسانە دەكات. بەرەی دەسەڵات‌و ئۆپۆزسیۆن جیابونەوە ماددەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكان لە یاسای چاكسازیدا ماددەی ژمارە (7)ە، ئەم ماددەیە بەدەنگی پەرلەمانتارانی فراكسیۆنەكانی (پارتی- یەكێتی- گۆڕان- شیوعی‌و پێكهاتەكان) تێپەڕی‌و پەسەندكرا. بەڵام سەرباری ئەمەش لەناو ئەو فراكسیۆنانەی كە تەبەنی ماددەكەیان كرد‌و پێشتر رێككەوتنیان لەسەر كردبووە، ژمارەیەك پەرلەمانتار هەبوون كە دەنگیان بە ماددە كێشەلەسەرەكە نەدا، بەمشێوەیە: لە فراكسیۆنی یەكێتی (4) ئەندام دەنگیان ماددەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكان نەدا، بەڵام دواتر لەكۆی گشتیدا دەنگیان بە پەسەندكردنی پرۆژەی چاكسازی داوە. ئەوانەی لە فراكسیۆنی یەكێتی دەنگیان بە ماددەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكان نەدا ئەمانەن: •    راهی رەهبەر •    هاوڕێ مەلا ستار •    سەركۆ ئازاد •    كاروان گەزنەیی لە فراكسیۆنی گۆڕانیش ژمارەیەك پەرلەمانتار پابەند نەبوون بە رێككەوتنی فراكسیۆنەكەیان لەبارەی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان، بەڵام بەكۆی گشتی دەنگیان بە پرۆژەی چاكسازی داوە. ئەوانەی لە فراكسیۆنی گۆڕان دەنگیان بە ماددەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكان نەدا ئەمانەن: •    شایان عەسكەری •    شیرین ئەمین لەبەرامبەردا سێ فراكسیۆنی پەرلەمانی كوردستان نە دەنگیان بە ماددەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكان دا‌و نەدەنگیشیان بە كۆی گشتی یاسای چاكسازیدا، ئەوانەش فراكسیۆنەكانی (نەوەی نوێ- جگە لە پەرلەمانتار شادی نەوزاد)، فراكسیۆنی (یەكگرتووی ئیسلامی)‌و فراكسیۆنی (كۆمەڵی ئیسلامی). واتە لەم یاسایەكە لەناو پەرلەمانی كوردستان بەتەواوەتی بەرەی ئۆپۆزسیۆن‌و دەسەڵات لەیەكتر جیابوونەوە، پارتی‌و یەكێتی‌و گۆڕان پێكەوە بوون لە بەرەی دەسەڵات، نەوەی نوێ‌و كۆمەڵی ئیسلامی‌و یەكگرتووی ئیسلامی پێكەوەبوون لەبەرەی ئۆپۆزسیۆن، بەڵام حزبی شیوعی كە پێشتر رایگەیاند بەشداری حكومەت ناكات‌و دەبێت بەئۆپۆزسیۆن، ئەمڕۆ لەناو پەرلەمان چووە پاڵ دەسەڵات‌و پشتی لە ئۆپۆزسیۆن كرد.

راپۆرتی: درەو هەینی داهاتووتر، گۆڕەپانی تەحریری بەغدادی پایتەخت دەبێتە گۆڕەپانی خۆپیشاندانێكی ملیۆنی جیاواز، بە دروشم‌و داواكاریی جیاواز لە خۆپیشاندانەكانی سێ‌ مانگی ڕابردووی عێراق، ئەم خۆپیشاندانە باسی گەندەڵی‌و ناعەدالەتی تیادانییە، داواش لە نوخبەی سیاسی ناكات بڕوات. كێشەی ئەمان بوونی هێزی بێگانەیە لەسەر خاكی عێراق، كە بۆتە هەڕەشەی جدیی لەسەر وجودی خۆیان. حزب‌و گروپە شیعییەكانی عێراق كاراكتەری ئەم نمایشە تازەیەن، سیناریستەكەی تارانە، نیازیانوایە ئەم دراما سیاسیە لە ڕەهەندە تائیفەییەكەی داماڵن‌و، بەرگێكی ڕەنگاو ڕەنگی لەبەر بكەن.   ئێوارەی ڕۆژی سێ‌ شەممەی ڕابردوو  "موقتەدا سەدر" ڕابەڕی ڕەوتی سەدر لە تویتێكدا ڕایگەیاند:" ئاسمانی عێراق‌و خاكەكەی‌و سەروەریی لەلایەن هێزە داگیركەرەكانەوە پێشێلدەكرێت". داواشی لەگەلی عێراق كرد دژی بوونی سوپای ئەمریكا لەسەر خاكی عێراق خۆپیشاندانێكی ملیۆنی ئاشتیانە ئەنجامبدەن. دوابەدوای تویتەكەی "سەدر"، "هادی عامری" سەرۆكی ڕێكخراوی بەدرو "قەیس خەزعەلی" ئەمینداری عەسائیبی ئەهلی حەق‌و زۆرێك لەسەركردەی حزب و گروپە شیعییەكان پشتیوانی خۆیان بۆ داواكەی "سەدر" دەربڕی‌و داوایان لە خەڵكی عێراق كرد بە تەواوی پێكهاتەكانییەوە بەشداری ئەو خۆپیشاندانە بكەن. ڕۆژێك پێش ئەم پەیامەی "سەدر"  گروپە چەكدارە شیعییەكان (ڕەوتی سەدر، عەسائیبی ئەهلی حەق، ڕێكخراوی بەدر، كەتائیبی حزبوڵا، كەتایبی سەیدلشوهەدا، نوجەبا) كۆبونەوەیەكیان ئەنجامدا بە ناوی كۆبونەوەی "گروپەكانی بەرەنگاری" بۆ تاوتوێكردنی میكانیزمی دەركردنی هێزە داگیركەرەكانی ئەمریكا لە عێراق. بەپێی ئەو زانیارییانەی لەكۆبونەوەكەوە بڵاوبوەوە، لیژنەیەكی هەماهەنگی بۆ ڕێكخستنی كاری ئەم گروپانە پێكهێنراوە بۆ دەركردنی هێزی داگیركەری ئەمریكا لە عێراق. دەوڵەوت‌و دامەزراوە غائیبن غائیبی سەرەكی لەم ڕێكخستنە تازەیەی ناو ماڵی شیعەدا "دەستەی حەشدی شەعبی"یە، لەكاتێكدا تەواوی ئەم گروپانە لەژێر ڕەشماڵی ئەو دەستەیەدا كۆكراونەتەوە، كە جگە لەوەی چەترێكی یاسایی بۆ دەستەبەركردوون، چەك‌و پێداویستی‌و مووچەشیان دابین دەكات، لەویش غائیبتر حكومەت‌و فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكان‌و وەزارەتی بەرگریی‌و دامەزراوە ئەمنییەكانی تری وڵاتە، ئەمانە هیچ محلەلێكیان نییە لە ئیعرابی ئەم پێشهاتە تازانەدا، هیچ قسەیەكشیان نییە لەبارەی یاساییبوون‌و نەبوونی كاری تاك‌و كۆی ئەم گروپانە لە حزوری دەوڵەتدا. خالێكی تر كە مایەی سەرەنجە، كۆبونەوەو ڕێككەوتنی ئەم هێزو گروپە نەیارو دژ بەیەكانەیە، كە هەندێكیان بەخوێنی سەری یەك تینون،  ئەوەش دەلالەتێكی ڕوونە لەگەورەیی ئەو هەڕەشە وجودییەی لەسەریانە، ڕەنگە هەر ئەوەش ناچاری كردبێتن هەموو ناكۆكییەكان وەلابنێنن‌و باوەش بەیەكدا بكەن.  هێزە شیعییە باڵادەستەكانی عێراق لەگەڵ ئەم پێشهاتە تازەیەدا لەسەر سێ‌ ئاست كاردەكەن: 1-     بە جەماوەریكردنی داواكاری ڕۆیشتنی هێزە بیانییەكان‌و كردنی بەقەزییەی ڕایگشتی، بۆ ئەوەش خۆپیشاندانی ملیۆنی بۆ ڕێكدەخەن. 2-     پیشاندانی نینۆك بە سوپای ئەمریكاو هێزە بیانییەكانی تر، بەوەی ئەگەر بەخۆشی نەرۆن ئەوا لەڕێی شەڕی چەكدارییەوە ناچاریان دەكەن عێراق بەجێبهێڵن. 3-    بەكارهێنانی هەژموونیان لەدەسەڵاتی جێبەجێكردن لەڕێی سەرۆك وەزیرانی عێراقی كاربەڕێكەر، هاوشێوەی دەسەڵاتی یاسادانان‌و تێپەڕاندنی بڕیارەكە. كێشەی هەر گەورەی شیعییەكان لەم پرسەدا ئەوەیە، تائێستا نەیانتوانیوە داواكاری دەكردنی هێزە بیانییەكان لە عێراق بكەنە داواكارییەكی عێراقی، بەومانایەی خواست‌و داوای تەواوی پێكهاتەكانی عێراق بێت، هەرچەندە لەلایەن پەرلەمانی عێراقیشەوە بڕیاری لەبارەوە دراوە، بەڵام بەوپێیەی نوێنەرانی كوردو سوننە بەشداری ئەو دانیشتنەیان نەكردووە، بڕیارەكە زیاتر ڕەهەندێكی تائیفی وەرگرتووە وەك لەوەی بڕیارێكی دەستەجەمعیی گەلانی عێراق بێت‌و، كۆدەنگیی تەواوی پێكهاتەكانی لەسەربێت. "مۆرگان ئۆرتاگۆس" وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لەمباریەوە دەڵێت:" بڕیارەكەی پەرلەمانی عێراق لەبارەی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق ناتەواوەو، كێشەی شەرعییەتی هەیە بەهۆی بەشدارینەكردنی نوێنەرانی پێكهاتەكانی تر لەدانیشتنی پەرلەماندا". عەبدولمەهدی عەرابی پرۆژەكەیە "عادل عەبدولمەهدی" سەرۆك وەزیرانی دەستلەكاركێشاوە، كە خۆپیشاندانەكانی ئەمدواییەی عێراق ئەستێرەی بەختی كوژاندنەوە‌و، ژیانی سیاسی بەتراژیدیترین شێوە كۆتایهات، ڕووداوی بۆردومانكردنی بارەگاكانی "كەتائیبی حزبوڵا" لەكۆتا ڕۆژەكانی ساڵی ڕابردوداو كوژرانی "قاسم سولەیمانی‌و ئەبومەهدی موهەندیس" لەلایەن ئەمریكاوە جارێكی تر ئومێدی بەدەستهێنانی شكۆی بۆ گەڕاندەوە. ئەو باش لەوەگەیشتووە دۆزینەوەی بەدیل‌و شوێنگرەوەیەك بۆی كارێكی هەروا ئاسان نییە، زیرەكانەش كار بۆ مانەوەی خۆیدەكات، كارتی بەهێزی "عەبدولمەهدی" لەم قۆناغەدا قسەكردنە بەو ئاوازەی هێزە شیعییەكان‌و ئێران پێی دەخوێنن. "عەبدولمەهدی" كە ئەندازیارو داواكاری ڕێكخستنی كۆبونەوەكەی پەرلەمانی عێراق‌و پەسەندكردنی بڕیاری دەركردنی هێزە بیانییەكانە لە عێراق، ئێستا عەرابی ئەم پرۆژە"شیعییە عێراق _ئێران"یەیە.  بەدەگمەن هەوالێك لە نوسینگەی ڕۆژنامەوانییەكەیەوە بڵاودەبێتەوە باسی پێویستی كشانەوەی هێزە بیانییەكان‌و جێبەجێكردنی بڕیارەكەی پەرلەمانی عێراقی تیادا نەبێت، هیچ شتێك بۆ ئەو لەئێستادا لەو قسەیە گرنگترو كاریگەرتر نییە، ئەو بەتەنها زامنی مانەوەی خۆی ناكات، لەكەی ئەوانەش لەسەرخۆی خۆی لابادەبات كە بەلاواز ناویدەهێنن. "عەبدولمەهدی" هێندە توندە لەم پرسەدا، هیچ سیاسییەكی شیعە ناتوانێت شانبدات لەشانی، چەند ڕۆژێك لەمەوبەر لەپەیوەندییەكی تەلەفونی لەگەڵ "مایك پۆمپیۆ" وەزیری دەرەوەی ئەمریكا،  دوایلێكردبوو وڵاتەكەی تیم ڕەوانەی عێراق بكات بۆ داڕشتنی میكانیزمی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق.     یەك بژاردەی لەبەردەمدایە جوڵاندنی كارتی كردنە دەرەوەی ئەمریكا لەعێراق ڕەنگە دوا كارتی بەهێزی ئێرانییەكان بێت كە هیوایان پێدا هەڵواسیوە، ئێران‌و شیعییەكانی عێراق لەگەڵ ئەوەی لەترس‌و چارەنوسدا هاوبەشن، ئەوەشیان لا ڕوونە كە ئەمریكا هەروا بە ئاسانی عێراق جێناهێلێت، ئەگەر لەژێر فشاری شەقامیشدا ئەو بڕیارە بدات، ئاكام‌و دەرەنجامێكی زۆر كارەساتاویی بۆ خەڵكی عێراق دەبێت. سەرۆكی ئەمریكا لەزیاد لە بۆنەیەكدا ئەو هەڕەشەیەی كردووەو بەوتەی ئاگایانیش"ترەمپ" بە بڕیارێك دەتوانێت ئابوری عێراق بە تەواوی داتەپێنێت.    ئەوەی وای لە ئێران‌و شیعەكان كردووە پەنا بۆ ئەم بژاردەیە بەرن ئەوەیە، هەردوولایان بەباشی لەوە گەیشتوون كردنە ئامانجی "سولەیمانی‌و موهەندیس" لەلایەن ئەمریكاوە سەرەتای یارییەكەیە، نەك كۆتاییەكەی، دڵنییان لەوەی واشنتۆن لێرەدا ناوەستێت‌و بەرنامەی پەكخستنی تەواوی تواناكانی گروپە چەكدارەكانی شیعەی هەیە كە لەچوارچێوەی "حەشدی شەعبی"دا خڕكراونەتەوە، لەڕێی وشككردنی سەرچاوەی داراییان‌و وەشاندنی گورزی ئاسمانی‌و كردنە ئامانجی سەركردەكانیان، كە ئەمە ڕاستەخۆ دەكاتە بڕینی دەستی ئێران‌و دورخستنەوەی بە تەواوی لەبڕیاری سیاسی عێراق، لەوەش زیاتر توندكردنەوەی گەمارۆ ئابورییەكان لەسەری‌و بڕینی ئەو بڕە ئۆكسجینەی زۆرەی عێراقە كە ڕۆژانە دەیكاتە سییەكانی ئابوری داتەپیووی ئێرانەوە. باشترین بژاردە بۆ ئەوان لەئێستادا بژاردەی دەركردنی سوپای ئەمریكایە لەعێراق لەڕێی فشاری جەماوەریی‌و ئەگەر بكرێت شەڕی پارتیزانی گروپە چەكدارە شیعییەكانەوە، ئەگەر نەشكرێت پرسی دەركردنی سوپای ئەمریكا بكاتە كارتێكی سیاسی‌و مامەڵەی لەگەڵ "واشنتۆن"پێبكات، بەو مانایەی ئەمریكا ناچاربكات لەبەرامبەر وازهێنانی شیعەكان لەداواكاری كردنەدەرەوەی ئەمریكا لە عێراق، فشارەكانی سەر تاران كەمبكاتەوە، لەگەڵ دەستهەڵگرتن لەپاكتاوكردنی گروپەچەكدارە شیعییەكان‌و  سەركردەكانیان لە عێراق.  لەكورد مۆڕ دەبێتەوە  كۆماری ئیسلامی ئێران لەپرسی كردنە دەرەوەی ئەمریكادا چاوی زۆری لەسەر كوردە، پارتە كوردییەكان بەدیاریكراوی "یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و پارتی دیموكراتی كوردستان" لەگەڵ ئەوەی دۆستایەتییەكی مێژووییان هەیە لەگەڵ تاران، لەگەڵ ئەمریكاش پەیوەندییەكی توندتوڵیان هەیە، كورد لەم پێشهاتە تازیەدا كەوتۆتە نێوان دوو بەرداش، دراوسێیەكی ئەبەدی‌و هاوپەیمانێكی گرنگ‌و پێویست، هەردوولا لەهەوڵی ڕاكێشانی كوردن بەرەو سەربازگەی خۆیان، دەسەڵاتدارانی ئەمریكا زیاد لەجارێك لەسەر ئەو پرسە پەیوەندییان بە بەپرسانی هەرێمەوە كردووە، دیارنییە لەپەیوەندییەكاندا هەڕەشەیان كردبێت یان بەڵێنێكی تایبەتیان دابێت، بەڵام ئەوەی ڕوونە تائێستا بەرپرسانی هەرێم لەهەڵوێستی ئەمریكاوە نزیكن‌و نەچوونەتە بەرەی شیعەكان. لەبەرامبەردا دەسەڵاتدارانی ئێران بە ئاشكرا هەڕەشە دەكەن‌و زیاد لە پەیامێكیان بۆ بەرپرسانی هەرێم ناردووە. ڕۆژی سێ‌ شەممەی ڕابردوو "ئیرەج مەسجدی"  باڵیۆزی ئێران لە عێراق كە پێشتر ڕاوێژكاری "قاسم سولەیمانی" بووە هاتە هەرێمی كوردستان‌و لەگەڵ بەرپرسانی هێزو لایەنە سیاسییەكان كۆبوەوە، پرسی هاوهەڵوێستی كورد لەگەڵ شیعە لەپرسی چوونەدەرەوەی هێزەكانی ئەمریكا ئەگەر ئەجێندای هەموو كۆبونەوەكە نەبوبێت ئەوا بابەتی سەرەكی بووە. سەرەتای ئەم هەفتەیەش "عادل عەبدولمەهدی" سەرۆك وەزیرانی دەستلەكاركێشاوەی عێراق سەردانی هەولێرو سلێمانی كرد. بەوتەی سەرچاوە ئاگادارەكان، بەشێك ئەجێندای ئەم سەردانەش گەیاندنی پەیامی حكومەتی تاران بووە لەبارەی هەمان پرس. پێشتریش سەرچاوەیەكی باڵای سیاسی هەرێم بە(درەو)ی ڕاگەیاند: كۆماری ئیسلامی لەڕێی نوێنەری حكومەتی هەرێم لە تاران پەیامێكی توندی ئاڕاستەی سەرۆكی هەرێم‌و سەرۆكی حكومەت‌و جێگرەكەی كردووەو، لەپەیامەكەدا تاران هۆشداری ئەوەی داوە بە بەرپرسانی هەرێم كە دەبێت پەیوەست بێت بە بڕیاری پەرلەمانی عێراق بۆ دەركردنی هێزەكانی ئەمریكا، بەوپێیەی هەرێم لەگەڵ عێراقدا یەك جوگرافیای سیاسی‌و سەربازییەو، دوای كردنە دەرەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق نابێت هەرێم ببێتە پەناگە بۆ هێزەكانی ئەمریكا.  

راپۆرتی: فازڵ حەمەرەفعەت - محەمەد رەئوف سبەینێ پەرلەمانی كوردستان كۆتایی بە چیرۆكی پرۆژەی چاكسازی دەهێنێت‌و پرۆژەكە دەخاتە دەنگدانەوە، دواین ساتەكان بەر لە دەنگدان لەسەر پرۆژەكە بەقۆناغێكی هەستیاردا تێپەڕی، تا ئەو ئاستەی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان دەستوەردانی كردووە بۆ بەلاداخستنی پرسی موچەی پەرلەمانتارو پلەباڵاكان، نیگەرانی سەرەكی یەكێتی لەپرۆژەكە كە تایبەتە بە موچەی كادیرانی حزبیی، چارەسەركرا، بەڵام نیگەرانی كەسوكاری شەهیدو ئەنفالكراو و زیندانیانی سیاسی كاریگەری لەسەر حكومەت دروست نەكرد‌و حكومەت سورە لەسەر بڕینی موچە‌و مینحەكەیان. رۆژێكی یەكلاكەرەوە سبەینێ پەرلەمانی كوردستان كۆدەبێتەوە بۆ دەنگدان لەسەر پرۆژەیاسای چاكسازی. لەساتی نوسینی ئەم راپۆرتەدا، تیمەكانی پەرلەمان‌و حكومەت لە كۆبونەوەدان بۆ كۆتایهێنان بە هەموو ئەو ناكۆكییانەی كە لەنێوان فراكسیۆنی لایەنە سیاسییەكان لە پەرلەمان دروستبووە سەبارەت بە هەندێك بڕگەی پرۆژەیاساكە، سبەینێ رۆژی یەكلاكەرەوە دەبێت. كێشەكە لە كوێدایە ؟ لەسەر پرۆژەیاسای چاكسازی لە موچەی‌و ئیمتیازاتی پلەباڵاكان، كۆمەڵێك بڕگە هەیە كە ناكۆكی لەنێوان لایەنەكان دروستبووە، ئەو ماددە‌و بڕگانەی پرۆژەكە، كە لەناو لایەنەكاندا كێشمەكێشی لەسەرە ئەمانەن: خانەنشینی پەرلەمانتاران پرۆژەكە لە بنەڕەتەوە نوسراوە بۆ ئەوەی موچەی پلەباڵاكان كە بریتین لە (وەزیرو پەرلەمانتارو بریكاری وەزیر تاوەكو بەڕێوەبەرە گشتییەكان) كەمبكرێتەوە، بەڵام لەسەر كەمكردنەوەكە كێشە هەیە، سێ پێشنیاز لە خوێندنەوەی دووەمی پرۆژەیاساكەدا لەناو پەرلەمان خراوەتەڕوو، بەڵام هێشتا رێككەوتنی كۆتایی نەكراوە لەبارەی جێگیركردنی كام یەكێك لە پێشنیازەكانەوە، ئەو پێشنیازانەی كە پەرلەمانتاران پێشكەشیان كردووە ئەمانەن: •    پێشنیازی یەكەم/  ئەمە پێشنیازی هاوبەشی فراكسیۆنەكانی پارتی، یەكێتی، بزوتنەوەی گۆڕان، كۆمەڵی ئیسلامییە. پێشنیازەكە داوا دەكات، خانەنشینبوونی پلەتایبەت بەرێژەی ٢٥٪‏ بۆ ٥٠٪‏ی كۆی گشتی دواین مووچە بێت، بەپێی ئەم پێشنیازە (78) پەرلەمانتار بەبێ ئەوەی مەرجی تەمەن‌و ساڵی خزمەتیان هەبێت بەرێژەی ٢٥٪‏ی دواین مووچەیان خانەنشین دەكرێن، (33) پەرلەمانتار كە ئەو دوو مەرجەیان تێدایە بەرێژەی ٥٠٪‏ی دواین مووچەیان خانەنشین دەبن، بەپێی راپۆرتی فراكسیۆنی یەكگرتوو، كۆی تێچووی هەردوو جۆرە خانەنشینیەكە لەم پێشنیازەدا مانگانە بۆ هەر (111) زیاتر لە (295 ملیۆن) دینار لەسەر بودجەی حكومەت دەكەوێت. * پێشنیازی دووەم/ ئەم پێشنازە فراكسیۆنی یەكگرتوو پێشكەشیكردووە، پێشنیازەكە داوادەكات، تەنیا ئەوانە خانەنشین بكرێن كە مەرجی یاساییان تێدایە، مەرجی یاسایی ئەوەیە پەرلەمانتار تەمەنی (45) ساڵ كەمتر نەبێت‌و ماوەی (15) ساڵ خزمەتی هەبێت، ئەوانەی كە ئەو پەرلەمانتارانەی كە لەم خولەدا دوو مەرجەیان تێدایە ژمارەیان (33) پەرلەمانتارە، پێشنیازەكە داوا دەكات ئەو (33) كەسە وەك ئەوەی یاسای خانەنشینی یەكگرتووی عیراق هاتووە خانەنشین بكرێن، بەو مەرجەی كۆی گشتی خانەنشینیان زیاترنەبێت لە نیوەی دواین مووچەی پەرلەمانتاریان، كۆی گشتی تێچووی ئەم پێشنیارە لەرووی داراییەوە مانگانە (135 ملیۆن) دینار لەسەر بودجەی حكومەت دەكەوێت. * پێشنیازی سێیەم/  ئەمە پێشنیازی فراكسیۆنی نەوەی نوێیە، پێشنیازەكە داوا دەكات، بەشێوەیەكی گشتی خانەنشینی پلەتایبەت نەمێنێت، رەخنەیەك كە لەم پێشنیازە دەگیرێت ئەوەیە پێشنیازەكە پێچەوانەی سیستمی خانەنشینیەو پێشێلی مافی ئەو كەسانە دەكات كە مەرجی یاسایی خانەنشینبونیان تێدایە‌و پێشتر لەسەر ئەو بنەمایە پارەی خانەنشینی لە موچەكانیان بڕدراوە.   گەڕان بەدوای چارەسەردا بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ئێستا فراكسیۆن‌و تیمی حكومەت سەرقاڵی ئەوەن پێشنیازێكی نوێ لە دەرەوەی ئەو پێشنیازانەی كە لەدانیشتنی خوێندنەوەی دووەمی پرۆژەیاساكەدا لەلایەن پەرلەمانتارانەوە خراونەتەڕوو، داخڵی ناو پرۆژەیاساكە بكەن، بەجۆرێك كۆدەنگی لەسەر بێت‌و نەبێتە بەربەست لەبەردەم دەنگدانی پەرلەمانتاران لەسەر پرۆژەكە. بەر لە هەمواركردنەوەی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان، لەدوای خوێندنەوەی دووەم نەدەتوانرا هیچ پێشنیازێكی نوێ داخڵی ناو پرۆژەیاساكان بكرێت، بەڵام كۆتایی خولی چوارەمی پەرلەمان، پەیڕەوی ناوخۆ هەمواركرایەوە‌و بەپێی ئەو هەموارە نوێیە دەرەچەیەك دۆزراوەتەوە بۆ ئەوەی لە رۆژی دەنگدان لەسەر پرۆژەكان پێشنیازی نوێ داخڵی ناو پرۆژەیاساكان بكرێت بەمەبەستی دۆزینەوەی چارەسەری هاوسەنگ بۆ ئەو بابەتانەی كە ناكۆكییان لەسەرە. موچەی وارسی شەهیدان موچەی كەسوكاری شەهیدو ئەنفالكراوان یەكێكی ترە لەو ماددانەی پرۆژەیاساكە كە كێشەی لەسەرەو ناڕەزایەتی لای كەسوكاری شەهیدان دروستكردووە. بەپێی رەشنوسی پرۆژەكە هەموو ئەوانەی كە وارسی دووەمی شەهیدو ئەنفالكراوانن موچەكانیان دەبڕدرێت، ئەمەش بەلەبەرچاوگرتنی یاسای خانەنشینی عێراق، ئەم ماددەیە ئەگەر پەسەندبكرێت‌و بكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە رێژەی 50%ی ئەوانە كە موچەی شەهیدو ئەنفالكراوان وەردەگرن، موچەكانیان دەبڕدرێت، ئەمە سەرچاوەی نیگەرانییەكەیە، سەرباری ئەوەش ماددەكە بۆ زۆرێك لە پەرلەمانتاران ناڕوونی تێدایە‌و پرسیاری زۆری لەسەر دروستبووە. (درەو) زانیویەتی، دوێنێ لە كۆبونەوەی لیژنە هاوبەشەكانی پەرلەمان‌و تیمی حكومەت، بەرەڤان حەمدی بریكاری وەزیری شەهیدان‌و ئەنفالكراوان وتویەتی:" موچەی كەسوكاری شەهیدو ئەنفالكراوان لەدوو حاڵەتدا ناگوازرێتەوە، حاڵەتی یەكەم: ئەگەر وارسەكە موچەخۆر بێت، حاڵەتی دووەم: ئەگەر وارسەكە تەمەنی 18 ساڵی تەواو كردبێت"، واتە لە هەموو حاڵەتەكاندا موچەی كەسوكاری شەهیدان  ناگوازرێتەوە بۆسەر وارسی پلە دووی شەهیدەكە. كێشەی زیندانییە سیاسییەكان بەپێی رەشنوسی پەسەندكراوی پرۆژەی چاكسازی، مینحەی تایبەت بە زیندانیانی سیاسی دەبڕدرێت، كە خۆی وادە یاساییەكەی لە رۆژی 1/7/2020 كۆتایی دێت‌و بۆ ماوەی (15) ساڵ بووە. بەپێی ئەم بڕگەیەی پرۆژەكە، (5 هەزارو 175) كەس لە زیندانیانی سیاسی كە لەماوەی رابردوودا ئەم مینحەیەیان وەرگرتووە، لە رۆژی 1/7ی ئەمساڵەوە چیتر ئەو پارەیان پێنادرێت‌و پارەكە دەگەڕێتەوە بۆ حكومەت كە مانگانە بڕەكەی بەكۆی گشتی (2 ملیار) دینارە، ئەمە ئەو كەسانەی نیگەران كردووە كە موچەی زیندانی سیاسی وەردەگرن. (درەو) زانیویەتی، دوێنێ تیمی حكومەت بەڕوونی بە پەرلەمانتارانیان راگەیاندووە، بڕیاری حكومەت ئەوەیە ئەو مینحە دەبڕدرێت‌و جارێكی تر نوێ ناكرێتەوە. نیگەرانی یەكێتی چارەسەر كرا لە خولی رابردووی پەرلەمانەوە، یەكێتی نیشتمانی كوردستان نیگەرانە لە بڕگەیەكی پرۆژەیاساكە، كە تایبەتە ئەوانەی موچەیان لەسەر رێكخراوەكان بووە، یەكێتی نیگەران بوون لەوەی بەهۆی پرۆژەكەوە موچەی ئەو كەسانە ببڕدرێت كە سەربە رێكخراوەكان بوون، خۆی بە زەرەرمەندی یەكەم دەزانی لە پەسەندكردنی یاساكەدا، چونكە پارتی پێش هەڵوەشاندنەوەی فەرمانگەی رێكخراوەكان كە تایبەت بوو بە بڕینەوەی موچە بۆ كادیرانی حیزب، زۆربەی كادیرو لایەنگرانی خۆی بەشێوەی یاسایی گواستوەتەوە بۆسەر خانەنشینی وەزارەتەكانی تر، بەڵام یەكێتی ئەم كارەی نەكردووە‌و لەحاڵی پەسەندكردنی یاساكەدا روبەڕووی شەپۆلی ناڕەزایەتی لایەنگرانی دەبێتەوە، ئەمە لەكاتێكدا كە خانەنشینەكانی پارتی زۆربەیان دۆسیەی یاسایی‌و خزمەتیان بۆكراوە، بەڵام خانەنشینەكانی یەكێتی زۆربەیان ئەم دۆسیە یاساییەیان نییە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بڕگەی (پێنجەم) لەماددەی شەشەمی رەشنوسی پرۆژەیاساكە نیگەرانییەكانی یەكێتی لەوبارەیەوە رەواندوەتەوە، چونكە لە كۆبونەوەی دوێنێدا تیمی حكومەت بە پەرلەمانتارانیان راگەیاندووە، ئەو بڕگەیە تایبەتە بە كێشەكەی یەكێتی‌و موچەی ئەوانەی لەسەر رێكخراوەكان نابڕدرێت، بەڵام دەبێت ئەو كەسانە لێبڕینی خانەنشینییان بدەن. بارزانی دەستوەردان دەكات لە چەند رۆژی رابردوودا كێشمەكێش لەسەر پرۆژەی چاكسازی گەیشتە ئاستی ناكۆكی ناوخۆیی لەنێوان حزب‌و فراكسیۆنەكانی پەرلەمان، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) لەناو پارتی دیموكراتی كوردستان كە خاوەنی زۆرترین كورسی پەرلەمانە، دوو بۆچوونی دژبەیەك لەبارەی پرۆژەكەوە دروستبووە، بۆچونێكیان داوای ئەوەی كردووە موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان بمێنێتەوە، بۆچونێكی تریش باسی لەوەكردووە پارتی لە كەمپەینی هەڵبژاردندا بەڵێنی بەخەڵكداوە خۆی چاكسازی بكات، بۆیە نابێت خانەنشینی پلەباڵاكان بمێنێت. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، دواجار پەیامێك لە بارەگای بارزانییەوە گەیشتووەتە ناو فراكسیۆنی پارتی‌و دەنگی هەموویانی یەكخستووە لەسەر: •    نابێت پەرلەمانتارانی پارتی موزادەیە بكەن •    نابێت موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان لە رێژەی 50%ی كۆی گشتی ئەو موچەیەی وەریدەگرن زیاتر بێت، مەسعود بارزانی كەمترین ئاستی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكانیشی بە رێژەی 20%ی دیاریكردووەو دەڵێ نابێت كەمترین ئاستی موچەیان لەو رێژەیە زیاتر بێت.  پەیامەكەی بارزانی بۆ فراكسیۆنی حزبەكەی، كۆتایی بە كێشەی ناوخۆی پارتی هێنا لەسەر پرۆژەكە، لەسەر ئەو بنەمایەش فراكسیۆنی پارتی پێشنیازەكەی كرد بە بنەمای رێككەوتن لەگەڵ فراكسیۆنەكانی (یەكێتی، گۆڕان، كۆمەڵ)‌و پێشبینی دەكرێت ئەوەی بارزانی خستویەتیەڕوو سبەینێ دەنگی زۆرینە لەناو پەرلەمان بەدەستبهێنێت.  

راپۆرتی: سەرتیپ وەیسی كەریم  دوای خوێندنه‌وه‌ی دووه‌م بۆ یاسایی چاكسازی، دانیشتنی لیژنه‌ی هاوبه‌شه‌كانی په‌رله‌مانی كوردستان له‌سه‌ر ئاماده‌كردنی راپۆڕتی كۆتایی بۆ دانیشتنی سبه‌ی پێنجشه‌ممه‌، 16ی كانونی دووه‌م به‌رده‌وامه‌. ئه‌و ماده‌ و بڕگانه‌ی كه‌ تایبه‌تن به‌ زۆرینه‌ی توێژه‌كان و زۆربه‌ی فراكسیۆنه‌كان له‌سه‌ری رێكه‌وتوون به‌م شێوه‌یه‌ : * خانه‌نشینی پله‌ باڵا و تایبه‌ته‌كان به‌پێی رێككه‌وتنی نێوان فراكسیۆنه‌كانی پارتی و یه‌كێتیی گۆڕان و كۆمه‌ڵ و ژماره‌یه‌كی دیكه‌ی فراكسیۆنه‌كان دواین نوسینه‌وه‌ی راپۆڕتی لیژنه‌ی هاوبه‌ش به‌م شێوه‌یه‌ : 1. بۆ خانه‌نشینی په‌رله‌مانتار و پله‌ باڵاكان ئه‌گه‌ر مه‌رجی ته‌مه‌ن و ساڵانی خزمه‌تی هه‌بێت به‌ 15% خانه‌نشین ده‌كرێت، ساڵانی خزمه‌تیش حساب ده‌كرێت هه‌ر ساڵێكی خزمه‌تیش به‌ 1.5 داده‌نرێت، ئه‌گه‌ر بڕوانامه‌ی دبلۆمی هه‌بێت 2 خاڵی دیكه‌ وه‌رده‌گرێت، ئه‌گه‌ر به‌كه‌لۆریۆس بێت 4، ئه‌گه‌ر ماسته‌ر بێت 6، ئه‌گه‌ر دكتۆرا بێت 8. به‌ڵام ئه‌و په‌رله‌مانتار و پله‌ باڵا و تایبه‌ته‌ نابێت رێژه‌ی خانه‌نشینكردنه‌كه‌ی له‌سه‌دا 50% موچه‌كه‌ی تێپه‌ڕبكات. واته‌ ئه‌گه‌ر په‌رله‌مانتارێك ته‌مه‌نی له‌سه‌رووی 45 ساڵ بێت و 15 ساڵ خزمه‌تی هه‌بێت و بڕوانامه‌ی به‌كه‌لۆریۆسی هه‌بێت ئه‌وا 15+ 15 ساڵ خزمه‌ت ( هه‌رساڵێك 1.5 حساب ده‌كرێت ) + 4 بڕوانامه‌ یه‌كسانه‌ به‌ 42 كه‌واته‌ ئه‌و پله‌ باڵا و تایبه‌ته‌ به‌ له‌ سه‌دا 42ی موچه‌ی ئێستای خانه‌نشین ده‌كرێت، ئه‌گه‌ر ئه‌و رێژه‌یه‌ له‌سه‌دا په‌نجا تێپه‌ربكات، ئه‌وا هه‌ر به‌ سه‌دا په‌نجا خانه‌نشین ده‌كرێت. 2. بۆ خانه‌نشینی په‌رله‌مانتار و پله‌ باڵاكان ئه‌گه‌ر مه‌رجی ته‌مه‌نی خانه‌نشینی تیدا نه‌بێت ئه‌وانیش به‌ 15% خانه‌نشین ده‌كرێن، بۆ ئه‌وانیش ساڵانی خزمه‌ت حساب ده‌كرێت هه‌ر ساڵێكی خزمه‌تیش به‌ 1.5 داده‌نرێت، ئه‌گه‌ر بڕوانامه‌ی دبلۆمی هه‌بێت 2 خاڵی دیكه‌ وه‌رده‌گرێت، ئه‌گه‌ر به‌كه‌لۆریۆس بێت 4، ئه‌گه‌ر ماسته‌ر بێت 6، ئه‌گه‌ر دكتۆرا بێت 8. واته‌ ئه‌گه‌ر پله‌ باڵایه‌ك ته‌مه‌نی خانه‌نشینی كه‌متر بوو له‌ 45 ساڵ و 12 ساڵ خزمه‌تی هه‌بێت و بڕوانامه‌كه‌شی به‌كه‌لۆریۆس بێت 15 + 12 ( بۆ هه‌رساڵێك 1.5 حساب ده‌كرێت) + 4 بروانامه‌ یه‌كسانه‌ به‌ به‌ 37، به‌ڵام له‌به‌رئه‌وه‌ی ته‌مه‌نی خانه‌نشینی نه‌گه‌یشتۆته‌ 45 ئه‌وكات به‌ له‌سه‌دا 25% موچه‌كه‌ی خانه‌نشین ده‌كرێت، نه‌ك له‌ سه‌دا 37. ئه‌گه‌ر پله‌ باڵایه‌ك ته‌مه‌نی خانه‌نیشینی كه‌متر بوو له‌ 45 ساڵ و 2 ساڵ خزمه‌تی هه‌بێت به‌تایبه‌ت ئه‌وه‌ی پێش كاری په‌رله‌مانتاری فه‌رمانبه‌ر نه‌بوون، بڕوانامه‌كه‌شی به‌كه‌لۆریۆس بێت 15 + 1 ( بۆ هه‌رساڵێك 1.5 حساب ده‌كرێت) + 4 بڕونامه‌ یه‌كسانه‌ به‌ 21، ئه‌وكاته‌ به‌ له‌سه‌دا 21ی موچه‌كه‌ی خانه‌نشین ده‌كرێت. تاوه‌كو ئێستا ئه‌و بڕگه‌یه‌ جێگیركراوه‌ له‌ راپۆرتی لیژنه‌ی هاوبه‌شه‌كان، به‌ڵام به‌پێی زانیارییه‌كان له‌ دوێنێ شه‌وه‌وه‌و هه‌ریه‌ك له‌ فراكسیۆنه‌كانی یه‌كێتیی و به‌شێك له‌ پارتییه‌كان و به‌ گشتیی گه‌نجه‌كانی نێو په‌رله‌مانتار پاشگه‌زبوونه‌ته‌وه‌، بۆیه‌ ئه‌گه‌ری زۆره‌ ئه‌و بڕگه‌یه‌ ده‌ستكاری بكرێت. به‌پێی زانیارییه‌كان به‌ پێی ئه‌و بڕگه‌یه‌ زیاتر له‌ 30 په‌رله‌مانتار له‌ كاره‌كانی پێشووتریان موچه‌كه‌یان باشتربووه‌، بۆیه‌ له‌ دژی وه‌ستاونه‌ته‌وه‌. یه‌كێتی په‌رله‌مانتارانیش كه‌ برتین له‌ ئه‌ندامانی په‌رله‌مانتاری خوله‌كانی رابردوو هاتوونه‌ته‌ سه‌ر هێل و ئه‌و برگه‌و ماده‌یان ره‌تكردۆته‌وه‌. پله‌ تایبه‌ته‌كانی پێشووترو ئێستاش له‌ بڕیكارو راوێژكارو به‌ڕێوبه‌ره‌ گشتییه‌كان، ئه‌و بڕگه‌یه‌ ره‌تده‌كه‌نه‌وه‌ و پێیانوایه‌ ئه‌و بڕگه‌و ماده‌یه‌ غه‌درێكه‌ له‌وان، چونكه‌ ئه‌وان ساڵانی خزمه‌ت و ته‌مه‌نیان ته‌واوه‌و پێویست ناكات بێنه‌ نێو ئه‌و یاسایه‌. تاراده‌یه‌كی زۆریش حكومه‌ت و به‌شێك له‌ وه‌زیره‌كانی ئێستا و پێشووش له‌گه‌ڵ ئه‌و بڕگه‌یه‌ نین، بۆیه‌ به‌هۆی ئه‌و فشارانه‌ی دروستبوون ئه‌گه‌ری زۆره‌ گۆڕانكاری زۆر بكرێت، جارێكی دیكه‌ ده‌ستكاری بكرێت، له‌ كۆبوونه‌وه‌ی سبه‌ی پێنجشه‌ممه‌ مشتومڕی له‌سه‌ر دروست بێت. هه‌رچه‌نده‌ نه‌وه‌ی نوێ و یه‌كگرتوو له‌سه‌ره‌تاوه‌ دژایه‌تی خۆیان بۆ خانه‌نشینی موچه‌ی پله‌ باڵاكان ده‌ربڕیوه‌، له‌گه‌ڵی نین، كۆمه‌ڵی ئیسلامیش ئه‌گه‌ر ده‌ستكاری ئه‌وه‌ی ئێستا بكرێت، سبه‌ی ده‌نگی پێناده‌ن. * مووچه‌ی بندیوارو رێكخراوه‌كان به‌پێی دواین راپۆڕتی لیژنه‌ی هاوبه‌ش سه‌رجه‌م ئه‌و كه‌سانه‌ی له‌ ماوه‌ی رابردوو به‌ نایاسایی پله‌كان به‌رزكراوه‌ته‌وه‌ و بندیدواربوون و سه‌ر به‌ رێكخراوه‌كان بوون، به‌ڵام ده‌وامی حزبیان هه‌بووه‌، به‌پێی رێككاری یاسایی و ئیداری ناونیشان و پله‌ی وه‌زیفیان ده‌پارێزرێت و موچه‌كه‌یان وه‌كو خۆی ده‌مێنێته‌وه‌. جیاوازی زۆری نێوان پارتی و یه‌كێتیی له‌سه‌ر پڕۆژه‌ یاسایی چاكسازی ئه‌و بڕگه‌یه‌بوو، به‌ڵام دوای ئه‌وه‌ی له‌ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه‌ ئۆكه‌ی درا كه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ مافیان پارێزراو ده‌بێت، بۆیه‌ یه‌كێتیی ره‌زامه‌ندی له‌سه‌ر پڕۆژه‌كه‌دا بچێته‌ په‌رله‌مان. به‌پێی ئه‌و بڕگه‌یه‌ له‌ یه‌كێتیی و پارتی به‌ هه‌زاران كه‌س سوودمه‌ند ده‌بن له‌ یه‌كێتیی 11 هه‌زار كه‌سه‌ و له‌ پارتیش 16 هه‌زار و لایه‌نه‌ بچووكه‌كانیش چه‌ند سه‌د كه‌سێكیان هه‌یه‌. * موچه‌و ئیمتیازاتی زیندانیانی سیاسی له‌ كۆتایی ئه‌مساڵ ئه‌و 5 هه‌زار كه‌سه‌ی كه‌ موچه‌ی زیندانی سیاسی وه‌رده‌گرن دوای ته‌واوبوونی ماوه‌كه‌یان كه‌ 10 ساڵ بوو موچه‌كه‌یان ده‌بڕدێت، له‌ شوێنی ئه‌وان ئه‌و 18 هه‌زار كه‌سه‌ی وه‌كو یه‌ده‌گ دێنه‌ شوێنه‌كانیان، به‌ڵام به‌ پێی یاسایی چاكسازی ئه‌گه‌ر زیندانی سیاسی موچه‌یه‌كی دیكه‌ی حكومی هه‌بێت و موچه‌ی زیندانی سیاسی وه‌رناگرێت.فشارو خوپیشاندانی زیندانیانی سیاسی ده‌ستیپێكردوو، به‌ڵام پێناچێت حكومه‌ت و په‌رله‌مان بێنه‌ ژێر باری داواكارییه‌كانیان. * بڕگه‌ی تایبه‌ت به‌ كه‌مترین موچه‌ی خانه‌نشینی هه‌رچه‌نده‌ به‌پێی رێككه‌وتنی نێوان فراكسیۆنه‌كان وادانرابوو كه‌مترین موچه‌ له‌ نێوان ( 400 بۆ 500) بێت، به‌ڵام به‌پێی دواین راپۆرتی لیژنه‌ هاوبه‌شه‌كه‌ كه‌ سبه‌ی ده‌خرێته‌ به‌رده‌م په‌رله‌مانتاران، ئه‌و بڕگه‌یه‌ ده‌رهێنراوه‌ و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌ ئێستادا ره‌تیكردۆته‌وه‌ ئه‌و بارگرانیه‌ بخانه‌ سه‌رخۆی. * پاشه‌كه‌وت به‌پێی دواین راپۆرت ته‌نها هه‌ژمارێكی تایبه‌ت به‌ فه‌رمانبه‌ر بۆ موچه‌ پاشه‌كه‌وتكراوه‌كانی له‌ داهاتوو دروستده‌كرێت. * موچه‌ی كه‌س و كاری شه‌هیدان و ئه‌نفالكراوان زۆرترین مشتوومڕ له‌سه‌ر ئه‌و بڕگه‌و ماده‌یه‌، چونكه‌ به‌پێی ئه‌وه‌ی حكومه‌ت دایناوه‌ خه‌ڵكێكی زۆر تیایدا زه‌ره‌رمه‌نده‌بێت و دوێنیش په‌رله‌مان و حكومه‌ت گفتووگۆی زۆریان له‌سه‌ر كردووه‌، بڕیاریشه‌ ئه‌مڕۆ ئێواره‌ دووباره‌ له‌سه‌ری كۆببنه‌وه‌. بۆ نموونه‌ ئه‌گه‌ر ئافره‌تێك مێرده‌كه‌ی شه‌هید و ئه‌نفالكراو بێت، منداڵه‌كانی موچه‌خۆربن، یاخود ته‌مه‌نیان له‌سه‌رووی هه‌ژده‌ ساڵیه‌وه‌ بێت، ئه‌وا دوای مردنی ئافره‌ته‌كه‌ موچه‌ی شه‌هید بۆ نه‌وه‌كانی ناچێت و ده‌بڕدرێت. ئه‌گه‌ر ئه‌و بڕگه‌یه‌ وه‌كو ئه‌وه‌ی ئێستا له‌ دواین راپۆرتی ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه‌، جێگیربكرێت و سبه‌ی بخرێته‌ ده‌نگدانه‌وه‌، ئه‌وا به‌شێكی زۆری كه‌س و كاری شه‌هیدان و ئه‌نفالكراوان موچه‌كه‌یان ده‌بڕدرێت. به‌پێی زانیارییه‌كان حكومه‌ت و په‌رله‌مان نایانه‌وێ له‌ ئێستادا ئه‌و كێشه‌یه‌ رووبه‌رووی خۆیان بكه‌نه‌وه‌، هه‌ربۆیه‌وه‌ له‌ دوێنێ و ئه‌مڕۆش خه‌ریكی گۆڕینی ئه‌و بڕگه‌و ماده‌ن، به‌شێوه‌یه‌ك كه‌ كه‌مترین كه‌س تیایدا زه‌ره‌رمه‌ندبێت، به‌ڵام وردبینی دووباره‌ بۆ لیستی شه‌هیدان ده‌كه‌نه‌وه‌. * خانه‌نشینی نایاسایی به‌پێی دواین راپۆرتی لیژنه‌ هاوبه‌شه‌كان سه‌رجه‌می ئه‌و كه‌سانه‌ی به‌شێوه‌یه‌كی نایاسایی خانه‌نشینی سه‌ربازی و مه‌ده‌نی كراون، یاخود به‌ پله‌یه‌ك خانه‌نشینكراون، كه‌ له‌ پێشووتردا ئه‌و پله‌ وه‌زیفه‌یان نه‌بوو، ئه‌وا سه‌ر له‌به‌ری هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه‌، به‌ڵام موچه‌یان نابڕدرێت، به‌ڵكو به‌پێی یاسا به‌ركاره‌كانی هه‌رێمی كوردستان دووباره‌ به‌پێی پله‌ی شایسته‌ی خۆیان خانه‌نشین ده‌كرێن، به‌ڵام به‌ پله‌و ناونیشانی پێشووتر نابێت، به‌مه‌ش موچه‌كه‌یان كه‌مده‌بێته‌وه‌.

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف لە كۆمەڵگەی دەروازەی سنوریی باشماخ بڕی (233 ملیۆن) دینار دیارنەماوە، سێ كەس لەسەر ئەم دۆسیەیە دەستگیركراون‌و دادگایی دەكرێن، بەڕێوەبەری دەروازەكە دەڵێ بەڕێوەبەری گومرگ هەفتەیەك دوای دیارنەمانی پارەكە دەستیكردووە بە گرتنەبەری رێوشوێن، بەڕێوەبەری گومرگیش دەڵێ:" ئەو، رێوشوێنی گرتوەتەبەر، بەڵام بەڕێوەبەری دەروازەی ئاگادارنەكردووە تاوەكو كێشەكە بە ئارامی چارەسەربكات‌و بەر لەهەڵاتنی گومانلێكراوەكان، پارەكان بگەڕێنێتەوە"، ئەمە بەشی یەكەمی زنجیرەیەك دۆسیەیە لەسەر مەرزە سنورییەكان كە وەكو بەڵگەنامە دەست (درەو) كەوتوون‌و بڵاویاندەكاتەوە. چی رویداوە ؟ بڕی (233 ملیۆن) دینار لە گومرگی دەروازەی باشماخ كێشەی دروستكردووە، شەش نوسینگەی مەنەفێستی ئۆتۆمبیل كە لە گومرگەكە كاردەكەن تێوەگلاون، بەرپرسی یەكێك لە نوسینگەكان‌و دوو كارمەندی گومرگ لەسەر ئەم دۆسیەیە دەستگیركراون. بەپێی نوسراوێك كە لە كۆمەڵگەی دەروازەی سنوریی باشماخەوە ئاڕاستەی بنكەی پۆلیسی باشماخ كراوە‌و كۆپییەكی دەست (درەو) كەوتووە، سێ كەس كە دوانیان كارمەندی گومرگن بەناوەكانی (س م)‌و (پ. ) لەگەڵ كەسێكی تر بەناوی (ك ك ع) یاریدەدەری نوسینگەی ژمارە (22)ی مەنەفێستی ئۆتۆمبیل لەناو دەروازەكە، دەستگیركراون‌و چوار رۆژ بەر لە سەری ساڵی نوێی 2020، دۆسیەكانیان رەوانەی دادگا كراوە. ئەو سێ كەسە كە ناوی تەواوەتییان لای (درەو) پارێزراوە، ئێستا لە بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پێنجوێن دەستبەسەرن، ئەم كەسانە تۆمەتباركراون بەوەی پارەی (79) مەنەفێستی ئۆتۆمبیلیان وەرگرتووە‌و بەهاوكاری كەسانێك لەناو بانكی گومرگی باشماخ، نوسراوی رادەستكردن یاخود دانانی پارەكەیان مۆركردووە كە لە فەرهەنگی بانكیدا پێی دەوترێت (ایداع)، بەڵام پارەكەیان دانەناوە‌و نوسراوی رادەستكردنی پارەكەش لە سیستمی بانكەكەدا تۆمارنەكراوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، شەش نوسینگەی مەنەفێستی ئۆتۆمبیل لەم دۆسیەیەدا تێوەگلاون كە كۆی پارەكەی (233 ملیۆن) دینارە. چۆن ئاشكرابوو ؟ بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ئاشكرابوونی ئەم دۆسیەیە دوای ئەوە هاتووە بەرپرسی یەكێك لە نوسینگەكانی مەنەفێست لەبەردەم لیوا مەریوان شێخ كامل قەرەداغی بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەی باشماخ‌و شاخەوان بەكر بەڕێوەبەری گومرگی باشماخ دانی بەوەداناوە بڕی (42 هەزار) دۆلاری وەكو بەرتیل بە هەریەكە لە دوو كارمەندی گومرگ داوە بۆ جێبەجێكردنی ئەو كارە، ئەو دوو كارمەندەی گومرگ كە پارەكەیان وەرگرتووە، ئێستا دەستبەسەرن، یەكێكیان كارمەندی بەشی ئۆتۆمبیل‌و ئەوی تر كارمەندی دەروازەی سنورەكەیە. سەرچاوەیەكی ئاگادار لە بانكی باشماخ بە (درەو)ی راگەیاند، ئاشكرابوونی دۆسیەی ئەو (233 ملیۆن) دینارە، دوای ئەوە هاتووە ناكۆكی لەنێوان ئەو كەسانەدا دروستبووە كە تێوەگلاون لە رادەستنەكردنی پارەكە بە بانك.  كەسوكاری هەندێك لە دەستگیركراوەكان باس لە تێوەگلانی بەرپرسانی دەروازەكە دەكەن لە دۆسیەكەدا، بەڵام (درەو) ئێستا هیچ زانیارییەكی ئەوتۆی لەوبارەیەوە لەبەردەستدا نییە.   بەرپرسانی دەروازەكە چی دەڵێن ؟ (درەو) پەیوەندی بە لیوا مەریوان شێخ كەمال قەرەداخی بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەی باشماخەوە كرد، دەستگیركردنی ئەو سێ كەسە‌و دیارنەمانی پارەكەی پشتڕاستكردەوە. لیوا مەریوان رایگەیاند، رادەستنەكردنی ئەو پارەیە بە بانك، فرتوفێڵێك بووە كە لەنێوان گومرگ‌و نوسینگەكانی مەنەفێست‌و بانكی باشماخدا رویداوە، ئەوان هەموو رێوشوێنێكیان گرتوەتەبەرو چاوەڕێی بڕیاری دادگا دەكەن. لەبارەی ئەوەی ئایا هیچ یەكێك لە بەرپرسانی گومرگ تێوەگلاون لە دۆسیەكە، لیوا مەریوان وتی:" شاخەوان بەكر بەڕێوەبەری گومرگ خۆی فرتوفێڵەكەی ئاشكراكردووە، بەڵام ئەگەر كەمتەرخەمیەك هەبێت لەوەدا بووە كە هەفتەیەك بووە ئەو رووداوە رویداوە، ئینجا دەستی كردووە بە گرتنەبەری رێوشوێن". لەبەرامبەردا، شاخەوان بەكر بەڕێوەبەری گومرگی باشماخ لە لێدوانێكدا بۆ (درەو) رایگەیاند:" ئەم بابەتە پەیوەندی بە ئێمە‌و ئیخراجی بانكەوە هەیە، من خۆم ئەم بابەتەم ئاشكراكردووە، من سەیرم كرد هەندێك پارە هەیە كە نەدراوە، داوای هەندێك لە مەنەفێستەكانی خۆمانم كرد، مۆریان پێوەبوو، بە بانكمان وت ئەم نوسراوانە چۆن مۆركراوە، بەڵام پارە وەرنەگیراوە، پێیانوتین دەبێت كەمتەرخەمییەك هەبێت". بەڕێوەبەری گومرگ دەڵێ:" ئێمە دەبوو سەرەتا پارەكان وەربگرینەوە، بۆیە لە قۆناغی یەكەمدا پارەكانمان وەرگرتەوە، بەڵام بەر لەوەی رێوشوێن بگرمەبەر، من بەڕێوەبەری گشتی گومرگ‌و دادوەری داواكاری گشتی پێنجوێن‌و وەزیری دارایم لە رووداوەكە ئاگاداركردوەتەوە". ئەمە لەكاتێكدایە ئەوەی گومانی لای هەندێك لە كارمەندان‌و بەرپرسانی گومرگ دروستكردووە، ئەوەیە بەڕێوەبەری گومرگ دوای هەفتەیەك لە رووداوەكە بەڕێوەبەری دەروازەكەی ئاگاداركردووە، شاخەوان بەكر لە لێدوانەكەیدا بۆ (درەو) پشتڕاستیكردەوە، نزیكەی (8) رۆژ بەبێ ئەوەی هیچ كەسێك بزانێت پارەكەی وەرگرتوەتەوە‌و لە بانك بە ئەمانەت دایناوە‌و ئەوكاتە لیوا مەریوان پەیوەندی پێوەكردووە‌و پێی وتووە دەڵێن رووداوێكی لەوجۆرە رویداوە، ئەو لە دەرەوە بیستویەتی‌و دەكرێت لە روداوێكی لەوجۆرەدا ئەو وەكو بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازە ئاگادارنەكرێت، بەوتەی خۆی شاخەوان بەكر پێی وتووە" بەڵێ دەكرێت، چونكە نەدەبوو ئەو بابەتەكە باس بكات‌و گومانلێكراوەكان هەڵبێن‌و پارەكە لەدەست دەربچێت". بەپێی قسەی خۆی، بەڕێوەبەری گومرگ، دوای ئەوەی كە پارەكەی لەو نوسینگانە وەرگرتوەتەوە، لیژنەی لێكۆڵینەوەی لەسەر ئەو كەسانە دروستكردووە كە تێوەگلاون، شەش كەسی رەوانەی دادگا كردووە، سیانیان بە كەفالەت ئازادكراون، سێ كەسی تریان دەستبەسەرن،  لەناو ئەوانەی كە دەستبەسەرن‌و دادگایی دەكرێن، دوانیان كارمەندی بەڕێوەبەری گومرگن.  بەڵام بەپێی نوسراوێكی بانكی باشماخ كە كۆپییەكی دەست (درەو) كەوتووە، بڕی (220 ملیۆن‌و 927 هەزارو 250) دینار لەو شەش نوسینگەیە وەكو قەرەبووی ئەو پارەیە وەرگیراوە كە لە سیستمی بانكدا تۆمارنەكراوە، ئەم پارەیە وەكو (بارمتە) وەرگیراوە‌و بڕی (13 ملیۆن) دیناری كەمترە لەو پارەیەی كە دیارنەماوە. لەبارەی ئەوەی بۆچی لەكاتی خۆیدا ئەو پارانە لە نوسینگەكانی مەنەفێست وەرنەگیراوەتەوە، بەڕێوەبەری گومرگ دەڵێ:" هەندێك كێشەمان هەبووە لە حسابی بانكیدا، لەمانگی 10ی ساڵی 2019وە پارەكانیان لێوەرنەگیراوە، بەڵام ئێستا پارەكانیان لێوەرگیراوەتەوە"، لەمەشدا مەبەستی ئەو پارەیەیە كە وەكو بارمتەی دیارنەمانی (233 ملیۆن) دینارەكە لە نوسینگەكان وەرگیراوە‌و لە بانك دانراوە تا ساتی یەكلابونەوەی دۆسیەی تۆمەتبارەكان لە دادگا. بەپێی قسەی خۆی، لیوا مەریوان بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازە سنورییەكە داوای لە بەڕێوەبەری گومرگ كردووە لیژنەیەك دروستبكات بۆ لێكۆڵینەوە لە كەمتەرخەمییەكان لەو رووداوەدا، ئێستا لیژنەكە دەستبەكاربووە. لە دەروازەی سنوریی باشماخ زیاتر لە (100) نوسینگە هەن كە مۆڵەتی كاركردنیان پێدراوە، بەڵام (85) نوسینگەیان كاران‌و كاردەكەن. گەندەڵی لە مەرزەكان بەمدواییە لەناو پەرلەمانی كوردستانەوە قسەوباس لەبارەی گەندەڵی مەرزە سنورییەكان دەستیپێكردووەتەوە، پەرلەمانتاران لە فراكسیۆنە جیاوازەكان باس لە هاوردەكردنی نایاسایی هەندێك كاڵای وەكو (ئۆتۆمبیل- دوگ- هێلكە) دەكەن‌و دەوترێت بەرپرسان لەپشت ئەم جۆرە بازرگانیانەوەن، دواین كەس كە قسەی لەسەر ئەم بابەتە كرد رێواس فایەق سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان بوو. بەڵام تائێستا هیچ یەكێك لە پەرلەمانتاران بەراشكاوی ناوی ئەوانەی نەهێناوە كە لە مەرزەكان یاسا پێشێل دەكەن، كارگەیشتووەتە ئەوەی، بەمدواییە لە كۆبونەوەیەكدا لەگەڵ لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان، بەڕێوەبەری گشتی گومرگەكانی هەرێم وتویەتی:" لە گومرگەكان داوا لە كارمەندان دەكرێت چاویان دابخەن، كە بارە نایاساییەكان تێپەڕدەبن ئەوجا چاویان دەكەنەوە". لەم هەفتانەی كۆتایدا لە بازگەی "دێگەڵە" دەست بەسەر بارێك هێلەكەدا گیرا، بەرپرسانی بازگەكە باسیان لەوەكرد، هێلەكان لە مەرزی باشماخەوە هاتونەتە ناوەوە‌و بەسەرچوون. ئەوەی زیاتر قسەی لەسەر دەكرێت مەرزەكانی باشماخ‌و پەروێزخانە كە بەڕێوەبردنی ئەم دوو مەرزە بەپێی رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەتی خۆجێی سلێمانی كە ساڵی 2014 ئیمزاكراوە، لەنێوان یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕاندا دابەشكراون، بەمشێوەیە: دەروازەی باشماخ •    بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەكە سەربە یەكێتییە •    بەڕێوەبەری گومرگی دەروازەكە سەربە بزوتنەوەی گۆڕان  لە دەروازەی پەروێزخان پۆستەكان پێچەوانە كراونەتەوە، بەمشێوەیە: •    بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەكە لای بزوتنەوەی گۆڕانە •    بەڕێوەبەری گومرگی دەروازەكە لای یەكێتییە هەردوو دەروازەكە دەكەونە سنوری قەڵەمڕەویی یەكێتی نیشتمانی كوردستانەوە، بەمدواییە لەسەر سكاڵای ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لە فراكسیۆنی بزوتنەوەی گۆڕان، كاری كۆمپانیایەكی دڵنیایی لە مەرزی پەروێزخان راگیرا، لەسەر ئەم دۆسیەیە بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەكە كە هەر سەربە بزوتنەوەی گۆڕانە بۆماوەیەك دەستبەسەر كرا‌و هێشتا دۆسیەی سەرپێچییە یاساییەكانی كۆمپانیاكە لە دادگا یەكلانەبووەتەوە، هەر ئەو كۆمپانیایە لە مەرزی پەروێزخانیش نوسینگەی هەیە‌و كاردەكات، كۆمپانیاكە تۆمەتباركراوە بەوەی لەدەرەوەی مۆڵەتی كاركردنی خۆی بەشێوەی زۆرە ملێ پارەی لە شۆفێرو سەرنشینان وەرگرتووە. لە سنوری قەڵەمڕەوی پارتی دیموكراتی كوردستانیش دوو مەرز هەن كە بریتین (حاجی ئۆمەران‌و ئیبراهیم خەلیل)، یەكەمیان دەروازەی هەرێمە بەڕووی ئێران‌و ئەوی تریان بەڕووی توركیادا، ئیبراهیم خەلیل گەورەترین دەروازەیە، چونكە تاكە دەروازەیە كە نەك هەرێمی كوردستان بەڵكو عێراق بەگشتی بە توركیاوە دەبەستێتەوە، لەم دەروازەیەوە نەوت بە تانكەر دەبرێتە توركیا، ئەمە لەكاتێكدا كوردستان بە هێڵی بۆری، نەوتی خوی بە توركیاوە بەستوەتەوە. بەشێوەی فەرمی هەرێمی كوردستان تەنیا ئەم چوار دەروازە سنورییەی هەیە، كە سیانیان دەروازی سنورین لەگەڵ ئێران، ئێران بەمدواییە بەهۆی سزا ئابورییەكانی ئەمریكاوە لەناوخۆدا دوچاری قەیرانی دارایی‌و ئابوری هاتووە، قسەكردن لەسەر بەرفراوانبوونی گەندەڵی لە مەرزەكانی هەرێمی كوردستان دوای گەڕاندنەوەی سزا ئابورییەكان هات بۆسەر ئێران. ئەمریكا كۆتایی ساڵی 2018 كشانەوەی تاكلایەنەی خۆی لە رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران راگەیاند، هاوكات دەستیكرد بە كاراكردنەوەی سزا ئابورییەكان لەسەر ئێران. ئەمریكا تائێستا عێراقی بواردووە لە جێبەجێكردنی ئەو سزایانەی كە بەسەر ئێرانیدا سەپاندووە، هەرێمی كوردستان وەكو بەشێك لە عێراق هەمان بڕیار دەیگرێتەوە، ئێستا هاوكات لەگەڵ بڕیاری پەرلەمانی عێراق بۆ كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان لەدوای كوژرانی قاسم سلێمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران لە هێرشێكی ئەمریكییەكاندا لە بەغداد، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا هەڕەشەی سەپاندنی سزای توندی ئابوری دەكات بەسەر عێراقدا ئەگەر لەم ململانێیەدا عێراق بەلای ئێراندا بشكێتەوە، یەكێك لە سزا هەرە لەپێشینەكان كە پێشبنی دەكرێت ئەمریكا بەسەر عێراقیدا بسەپێنێت ئەوەیە چیتر واشنتۆن، عێراق لە بازرگانیكردن لەگەڵ ئێران نەبوێرێت‌و پابەندی بكات بە راگرتنی بازرگانی. نیسانی ساڵی رابردوو ستیڤ فەیگن كونسوڵی گشتی ئەمریكا لە هەولێر سەردانی گومرگی راپەڕینی كرد لە سنوری راپەڕین، كە گومرگێكی سنوریی هەرێمە لەگەڵ ئێراندا، كونسوڵ لەو سەردانەدا هۆشداریدا لەبارەی مەترسی خۆدزینەوە لەو سزایانەی كە ئەمریكا بەسەر ئێرانیدا سەپاندووە.  

 (درەو): بەپێی نوێترین ریزبەندی پاسپۆرت لەسەر ئاستی جیهان، پاسپۆرتی عێراقی كە هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان هەڵگری ئەم پاسپۆرتەن، خراپترین پاسپۆرتە، لە جیهاندا تەنیا پاسپۆرتی ئەفغانستان لە پاسپۆرتی عێراقی خراپترە، تەنانەت پاسپۆرتی لیبیا‌و سوریا‌و یەمەن كە جەنگیان تێدایە، لە پاسپۆرتی عێراقی باشترن، هاوڵاتییەكی ژاپۆرنی دەتوانێت بە پاسپۆرتەكەی بەبێ وەرگرتنی ڤیزای پێشوەخت بۆ (191) وڵات لە جیهاندا گەشت بكات، بەڵام هاوڵاتی ئەفغانی دەتوانێت تەنیا بۆ (26) دەوڵەت گەشت بكات. پێوەر چییە ؟ دامەزراوەی "هنلی‌و هاوبەشەكانی" ریزبەندییەكی نوێی بۆ پاسپۆرت لەسەر ئاستی جیهان بڵاوكردەوە، ریزبەندییە نوێیەكە پشتی بەستووە بەو تۆمارانەی كە رێكخراوەكە بەشێوەیەكی تایبەتی لە "یەكێتی نێودەوڵەتی گواستنەوەی ئاسمانی"یەوە دەستیكەوتووە كە بە "لاتا" ناسراوە. ریزبەندییە نوێیەكە دۆخی پاسپۆرتی (107) دەوڵەت لەسەر ئاستی جیهان نیشان دەدات، پێوەری یەكەم بۆ دیاریكردنی بەهێزی پاسپۆرتێك‌و جیاكردنەوەی لە پاسپۆرتێكی تر ئەوەیە، ئایا هەڵگری پاسپۆرتەكە بەبێ وەرگرتنی ڤیزای پێشوەخت دەتوانێت بۆ چەند دەوڵەت گەشت بكات ؟ هەندێكی پێوەری تر بەپێی راپۆرتی رێكخراوەكە، وڵاتانی ئاسیا لە سەرەوەی ریزبەندی باشترین پاسپۆرتەكانی جیهاندان، ئەوەش بەهۆی سیاسەتی كردنەوەی دەرگا‌و رێككەوتنی ئاڵۆگۆڕی بازرگانییەوە كە لە چەند ساڵی رابردوودا دەریخستووە خەریكە جیهان خۆی دەگونجێنێت لەگەڵ بیرۆكەی هاتوچۆكردندا، راپۆرتەكە باسلەوەدەكات، ئەو وڵاتانەی كە ئەم بیرۆكەی هاتوچۆكردنەیان تەبەنی كردووە بوژانەوەیان بەخۆوە بینیوە‌و هاوڵاتییەكانیان بوون بە خاوەنی بەهێزترین پاسپۆرت لەسەر ئاستی جیهان. لە بەشێكی راپۆرتەكەدا هاتووە: پەیوەندی هەیە لەنێوان ئازادی گەشتكردن و گواستنەوەو جۆرەكانی تری ئازادیدا، بەشێوەیەكی گشتی پاسپۆرتی ئەو وڵاتانە بەهێزترە كە لەناو ریزبەندی جیهانی بواری "ئازادی وەبەرهێنان"دان، لەڕوانگەی "ئازادی مرۆڤەوە" دەبینین كە پەیوەندییەكی بەهێز هەیە لەنێوان ئازادی تاك‌و ئازادی گەشتكردن لە وڵاتێكەوە بۆ یەكێكی تر.   ریزبەندییە نوێیەكە •    پاسپۆرتی ژاپۆنی پارێزگاری لە پێگەی خۆی كردووە‌و لە پلەی یەكەمدایە، ئەوانەی پاسپۆرتی ژاپۆنییان هەیە دەتوانن بۆ (191) دەوڵەت لە جیهان گەشت بكەن. •    سەنگاپورە بۆ پلەی دووەم لەسەر ئاستی جیهان دابەزیوە‌و هاوڵاتیانی دەتوانن بۆ (190) وڵات گەشت بكەن، ساڵی 2019 سەنگاپورە لە پلەی یەكەمدا بوو. •    لە ریزبەندی باشترین پاسپۆرتەكانی جیهاندا، كۆریای باشور بۆ پلەی سێیەم دابەزیوە‌و ئێستا لەگەڵ ئەڵمانیا لەیەك ئاستدان، هاوڵاتیانی هەردوو وڵات بە پاسپۆرتەكانیان دەتوانن بۆ (189) وڵات گەشت بكەن. •    پاسپۆرتی ئەمریكیش پاشەكشێیەكی گەورەی بەخۆوە بینیوە‌و ئێستا لە پلەی هەشتەمدایە لەسەر ئاستی جیهان، ساڵی رابردوو پاسپۆرتی ئەمریكی لە پلەی شەشەمدا بوو، بەر لە شەش ساڵی ئەمریكا لە ریزبەندی یەكەمدابوو، بەڵام ئێستا پاسپۆرتی ئەمریكی هاوتایە لەگەڵ پاسپۆرتی بەریتانی‌و بەلجیكی‌و نەرویژی‌و یۆنانیدا كە هەڵگرەكانیان دەتوانن بۆ (184) وڵات لە جیهاندا گەشت بكەن. •    پاسپۆرتی وڵاتانی عەرەبی لە كۆتایی لیستی باشترین پاسپۆرتەكانیانی جیهاندایە، جگە لە ئیماراتی عەرەبی كە لەریزی باشترین (20) پاسپۆرتی جیهاندایە، ئیمارات لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی لە پلەی یەكەمدایە‌و لەسەر ئاستی جیهان لە پلەی هەژدەهەمیندایە، بەڵام سەرباری ئەمەش بەبەراورد بە ساڵی رابردوو (3) پلە پاشەكشێی كردووە، ئەوانەی پاسپۆرتی ئیماراتیان هەڵگرتووە بەبێ وەرگرتنی ڤیزای پێشوەخت، یاخود وەرگرتنی ڤیزا لەكاتی گەیشتنیان بە خاكی وڵاتێكی تر، دەتوانن بۆ (171) وڵات گەشت بكەن، لەدوای ئیمارات لەناو وڵاتانی عەرەبیدا ناوی (كوەیت) هاتووە كە لە ریزبەندی ژمارە (58)دایە كە هاوڵاتیان دتوانن بۆ (95) وڵات گەشت بكەن، دوای ئەویش قەتەر دێت‌و پاشان بەحرەین‌و سعودیە، سعودیە لە ریزبەندی ئەمساڵدا بەبەراورد بە ساڵی رابردوو (6) پلە هاتووەتە پێشەوە‌و ئێستا لە ریزبەندی (66)دایە، میسریش دوو پلە سەركەوتووە‌و لە ریزبەندی (93)دایە‌و هەڵگرانی پاسپۆرتی میسری دەتوانن بۆ (44) دەوڵەت گەشت بكەن، لیبیا لە ریزبەندی (102)دایە لەدوای ئەویش یەمەن‌و سوریا دێت.  •    پاسپۆرتی عێراقی كە هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان هەڵگری ئەو پاسپۆرتەن لەسەر ئاستی جیهان بۆ ساڵی 2020 خراپترین پاسپۆرتە‌و لەدوای عێراق تەنیان یەك وڵاتان هەیە كە ئەویش ئەفغانستانە.  

راپۆرت: درەو ڕۆژی 19ی كانونی یەكەمی ساڵی 2019 ئەو وادە یاساییە كۆتایهات (15ڕۆژ) كە دەستور بۆ سەرۆك كۆماری عێراقی دیاركردووە بۆ ڕاسپاردنی كاندیدێك بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراق، بەڵام بەهۆی پێداگری خۆپیشاندەران لەسەر كەسایەتییەكی بێلایەن‌و دور لە نوخبەو حزبە سیاسیەكانی عێراق ، شكستی لایەنەكانیش لەگەیشتن بەڕێككەوتن لەسەر كەسایەتییەك، نەتوانرا بەدیلێك  بۆ شوێنگرتنەوەی "عادل عەبدولمەهدی" كە ڕۆژی 29 تشرینی دووەمی ساڵی 2019 لەسەر داوای ناڕاستەوخۆی مەرجەعی باڵای شیعەكانی عێراق‌و، لەژێر فاشاری خۆپیشاندەراندا دەستیلەكاركێشایەوە.  "عادل عەبدلمەهدی" لەئەزمونی ساڵێكی حوكمڕانیدا بە نیسبەت ئەمریكییەكانەوە دوو هەڵەی ستراتیجی ئەنجامدا، كە دواتر سەری حكومەتەكەی خوارد: یەكەمیان: نزیكبوونەوەی زیاد لە پێویست لە ئێران. دووەمیشیان: ئەنجامدانی كۆمەڵێك ڕێككەوتن‌و گرێبەست لەگەڵ وڵاتی چین. بەنیسبەت شەقامی عێراقیشەوە،"عەبدولمەهدی" لەماوەی سالێكی تەمەنی حكومەتەكەیدا، نەیتوانی سنورێك بۆ كێشە كەڵەكەبووەكانی 16 ساڵی ڕابردووی عێراق لەگەندەڵی‌و بەرزبوونەوەی ئاستی هەژاری‌و نەبوونی هەلی كارو خزمەتگوزراییە سەرەتاییەكان دابنێت، ئەوەش بووە هۆی تەقاندنەوەی ناڕەزاییە میللیەكان‌و، سەرهەڵدانی خۆپیشاندانی جەماوەری لەسەرەتای مانگی تشرینی یەكەمی ساڵی 2019دا، كە بەهۆیەوە نزیكەی 500 خۆپیشاندەر كوژران‌و زیاتر لە 22 هەزاری دیكەش برینداربوون. جموجۆڵە ژێربەژێرەكان دوای پێشكەشەكردنی ناوی "ئەسعەد عەبدولئەمیر عیدانی" لەلایەن كوتلەی هاوپەیمانی "بونیاتنان" وەك كاندیدی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانیی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران عێراق‌و، ڕەتكردنەوەی لەلایەن "بەرهەم ساڵح" سەرۆك كۆماری عێراق لە 26 كانوونی یەكەمی ساڵی پار، بەوپێیەی پێچەوانەی خواست‌و داواكاری خۆپیشاندەرانە، كێشەكانی عێراق پێینایە قۆناغێكی نوێ‌. سەرۆك كۆمار ئامادەیی دەربڕی بۆ دەستلەكاركێشانەوە، نەیارەكانی بەنیازی سكاڵا تۆماركردنبوون بە تۆمەتی پێشێلكردنی دەستورو شكاندنی سوێندی یاسایی، كۆمەڵێك هێزی تریش پشتیوانیان كرد، بەمشێوەیەش عێراق گەڕایەوە بۆ خاڵی سەرەتای ململانێكان.  ئەوەی چاوەكانی لەسەر ئەم كێشەیە گۆڕی‌و كردی بەقەزییەیەكی لاوەكی، بۆردومانكردنی بارەگاكانی "كەتائیبی حزبوڵای عێراق"ی بوو لە قەزای "قائیم لەلایەن فرۆكەكانی ئەمریكاوە لە ڕۆژی 29ی هەمان مانگ، خۆپیشاندانی لایەنگران‌و سەركردەكانی حەشدی شەعبی لەبەردەم باڵیۆزخانەی ئەمریكا لەكۆتا ڕۆژی ساڵی 2019و، كوشتنی "قاسم سولەیمانی" فەرماندەی فەیلەقی قودسی ئێران‌و "ئەبومەهدی موهەندیس" جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی لەلایەن فرۆكەكانی ئەمریكاوە لە ڕۆژی 3 كانونی دووەمی ئەمساڵ، بەتەواوی پرسی دانانی جێگرەوەیەكی بۆ "عەبدولمەهدی" كردە پرسێكی لاوەكی. لەگەڵ سەرهەڵدانەوەی خۆپیشاندانەكان لەگۆڕەپانی تەحریری شاری بەغدادو، زۆرێك لەشارەكانی تری ناوەڕاست‌و باشور لە هەینی ڕابردوەوە، جارێكی تر پرسی كاندیدكردنی سەرۆك وەزیرانێكی نوێی كاتیی بۆتەوە پرسی ژمارە یەك‌و، لەئێستادا هێزو لایەنە شیعییەكانی سەرقاڵكردووە. هەڵوێستی توندی "عادل عەبدولمەهدی" لەدۆسیەی بۆردومانكردنی گروپەكانی حەشدی شەعبی‌و كوشتنی "سولەیمانی‌و موهەندیس" هاوكات پێداگری بەردەوامیی لەسەر پێویستی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق، چانسی ناوبراوی بوژاندوەتەوە لای هێزەكانی نزیك لە ئێران بۆ دووبارە ڕاسپاردنەوەی بۆ سەرۆكایەتیكردنی حكومەت لە قۆناغی ڕاگوزەر.    عەبدولمەهدی چاوی لەدەستی كوردە "عادل عەبدولمەهدی" پێیوایە ئەو بۆتە قوربانی ژمارە یەكی هەموو ئەو كارەساتانەی كە نوخبەی سیاسی بەشیعەو سوننەو كوردەوە لەدوای ساڵی 2003وە بەسەر عێراقییان هێناوە، بۆیە بۆ مێژووی خۆشی بێت نایەوێت بەمشێوەیەی ئێستا بڕوات كە نەك هیچ دەستكەوتێكی نییە، بگرە لەوانەیە لەداهاتوودا دەیان سكاڵای یاسایی لەسەر تۆماربكرێت بە تۆمەتی كوشتنی خۆپیشاندەران، بە تایبەت ئەوێك كە هیچ هێزێك نییە پارێزگاری لێبكات. هەر بۆیە لەڕێی دژایەتیكردنی ئاشكرای بۆ ئەمریكییەكان دەیەوێت جارێكی چانسی ئەوەی پێبدرێت ماوەیەكی تر ئەگەر كەمیش بێت لەسەر كورسی سەرۆك حكومەت دابنیشێت‌و، كارێك بكات كە جێدەستی دیاربێت. دوێنی شەممە "عەبدولمەهدی" بەسەردانێك گەیشتە هەولێرو دواتر سەردانی شاری سلێمانی كرد، ئەو كە لەلای كورد خۆشەویستەو لەپرسی ڕەوانەكردنی بودجە بۆ هەرێمی كوردستان قوربانی زۆری داوەو، ڕەخنەی توندی لەلایەن هێزە شیعییەكانەوە لێگیراوە، ئێستا چاوەڕێی هیمەتی لایەنە كوردییەكانە لەمپرسەدا هاوكاری بكەن. بەپێی زانیارییەكانی(درەو) كە لەسەرچاوەیەكی باڵا لەهەرێمی كوردستان دەستیكەوتووە، ئامانجی سەردانەكەی "عەبدولمەهدی" بۆ هەرێمی كوردستان بۆ ئەوە بووە كە پشتیوانی بكەن جارێكی تر پۆستی سەرۆك وەزیران وەرگرێتەوەو، فشار لە"بەرهەم ساڵح" بكەن تا بەفەرمی ڕایبسپێرێت بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت. بەرپرسانی هەرێم لەمەشدا جگە لەوەی دەكەونە نێوان هەردوو بەرداشی ئەمریكاو ئێران، كە یەكەمیان دژی دانانەوەیەتی‌و دووەمیشیان لەگەڵ داناوەیەتی، لەحاڵەتی پشتیوانیكردنیدا دەكەونە بەرەی دژە خۆپیشاندەران، ئەگەر پشتیوانیشی نەكەن لەلایەك دژی خواستی ئێران‌و هێزە شیعییەكانە، كە لەدۆخێكی ناهەمواردان‌و لەلایەكی دیكەش پێشتدەكەنە كەسێك كە لەسەخترین قەیراندا پشتیوانی خەڵكی كوردستانی كرد. سەدرو عامری نزیكبونەتەوە بەپێی تازەترین زانیارییەكانیش كە میدیا عێراقییەكان بڵاویان كردۆتەوە، "هادی عامری" سەرۆكی هاوپەیمانی (فەتح) لەگەڵ "موقتەدا سەدر"ڕابەری ڕەوتی سەدر لە ئێران كۆبونەتەوە. "ئەحمەد كنانی"پەرلەمانتاری هاوپەیمانی (فەتح) لەلێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاندووە: دیدارەكەی نێوان "عامری‌و سەدر) لەپێناو یەكلاكردنەوەی پرسی دەستنیشانكردنی سەرۆك وەزیرانێكی نوێ بووە، بەوتەی ئەو پەرلەمانتارە، ئەودیدارە دەبێت هۆی پەلەكردن لەیەكلایكردنەوەی ئەو پرسە بەتایبەت دوای وتاری مەرجەعی باڵای شیعەكان كە ڕەخنەی توندی لە هێزە سیاسەكان گرت‌و ئۆباڵی ئەمدۆخەی خستە ئەستۆیان. "سەدر" هاوشانی خۆپیشاندەران تا ئێستا ڕێگرێكی سەرەكی بووە لەدەستنیشانكردنی كەسێك بۆ جێگرەوەی "عەبدولمەهدی" هاوكات بەتوندیش دژی دانانەوەی ناوبراو بووە، بەڵام پێدەچێت ڕووداوەكانی ئەم دواییەی عێراق‌و دروستبونی هەڕەشەی ڕاستەوخۆ لەسەر ناوماڵی شیعەو لێدانی ڕاستەوخۆی ئەرمریكا لە هێزەكەیان (حەشدی شەعبی) و كوشتنی دوو سەركردەی دیاری تائیفەكەیان، شانبەشانی تونكردنەوەی فشارەكان لەسەر ئێران، هەموو ئەمانە وابكات "سەدر" نەرمی بنوێنێت لە دانانەوەی "عەبدولمەهدی" یان لایەنی كەم بە ئاشكرا دژایەتی نەكات‌و ئەو پرسە بەجێبهێلێت بۆ كاردانەوەی شەقام‌و خۆپیشاندەر.  

راپۆرتی: درەو دوای تێپەڕبوونی هەفتەیەك بەسەر كوژرانی "قاسم سولەیمانی" فەرماندەی سوپای قودسی ئێران‌و "ئەبومەهدی موهەندیس" جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی، ڕووبەری ناكۆكییەكانی ناو گروپە چەكدارەكانی شیعە ڕوونترو زەقتر دەكەونە بەرچاو، بەتایبەت پابەندنەبوونی ئەو گروپانە بەبڕیارو ڕێنماییەكانی حكومەتی عێراق پەیوەست بەكارو جوڵەكانیان، بەوپێیەی بەشێكن لە سیستمی بەرگری عێراق. لەگەڵ ئەوەی حكومەتی عێراق لەمانگی تەمموزی ساڵی ڕابردوودا بەپێی یاسایەك كاری گروپەكانی حەشدی ڕێكخست، بەوپێیەش ڕێگەنادات ئەو گروپە چەكدارانە ناوە كۆنەكانیان بەكاربهێنن‌و، دەبێت پابەندبن بەو دابەشكارییە نوێیەی كە لەچوارچێوەی لیوا و فەوجی سەربازیدا بۆی ڕێكخستوون،بەڵام لەماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوودا، هەریەك لەم گروپانە گەڕانەوە بۆ كاركردن بەشێوەیەكی سەربەخۆو، دەركردنی بەیاننامە بەناوی گروپەكانیان‌و، تەبەنی كردنی هەڵوێستی سیاسی و ئەمنیی دوور لە دەستەی حەشدی شەعبی‌و، بڕیارەكانی حكومەتی عێراق. بەقسەی بەرپرسێكی دیاری عێراق، ئەو گروپانەی كە نزیكن لە ئێرانەوە لەمانگێكدا ڕۆژێك پەیوەندییان بە حكومەتی عێراقەوە هەیە، ڕۆژی" 26 هەموو مانگێك" وەك ئاماژەیەك بۆ ڕۆژی وەرگرتنی موچەكانیان. ئەو بەرپرسە عێراقییە كە بۆ ڕۆژنامەی "عەرەبی ئەلجەدید" ئەو قسانەی كردووە، ڕاشیگەیاندووە:  یاخیبون و سەرپێچی هەیە لە یاساكانی تایبەت بەحەشدی شەعبی‌و(مەرسومی دیوانی ژمارە 331)كە لە مانگی تەمموزی ساڵی ڕابردودا دەرچووە. ڕونیشكردۆتەوە دانانی ئاڵای حەشدی شەعبی لەلایەن سوپای پاسدارانی ئێرانەوە لەكۆنگرە ڕۆژنامەوانییەكەیاندا لەپاڵ ئاڵای گروپەكانی تر كە ئێران بە میحوەری بەرەنگاربوونەوە لەناوچەكە ناویاندەبات، ئیحراجییەكی زۆری بۆ حكومەت‌و، هێزە سیاسیەكانی عێراق دروستكردووە.    گروپە چەكدارەكانی ( حزبوڵا‌و نوجەباو عەسائیب‌و بەدرو بودەلاو ئیمام عەلی‌و سەیدلشوهەداو خۆراسانی) پێیانوایە بڕیارەكانی حكومەتی عێراق پەیوەست نییە بەوان‌و وەك گروپی سەربەخۆ مامەڵە لەگەڵ پێشهاتەكانی عێراق دەكەن، نەك لەژێر باڵی حەشدی شەعبی وەك دامەزراوەیەكی فەرمی دەوڵەتی عێراق. لەدوای هێرشی فرۆكە جەنگییەكانی ئەمریكاوە بۆ سەربنكەو بارەگاكانی گروپی (كەتائیبی حزبوڵا) لە قەزای "قائیم" لە خۆرئاوای عێراق‌و، پەلاماردانی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە عێراق لەلایەن لایەنگرانی گروپە چەكدارەكانی ناو حەشدی شەعبی‌و بەشداریكردنی سەركرد دیارەكانی ئەو گروپانە، سەرەتای یاخیبوونی ئاشكرا لە بڕیارەكانی حكومەتی عێراق دەركەوت. كوژرانی (قاسم سولەیمانی‌و ئەبومەهدی موهەندس)یش، هێندەی تر كێشە ناوخۆییەكانی قوڵكردنەوە، كە ڕەنگە سیمای دیاری ئەو ململانێیانە لەئێستادا كێبڕكێ كردن بێت لەنێو سەركردەكانی ئەو گروپانە لەسەر دەسەڵات‌و هەژموون‌و نزیكبوونەوەو بەدەستهێنانی سۆزی زیاتری ئێران لە قۆناغی داهاتوودا. دوای تێپەڕبوونی كەمتر لە (24) كاتژمێر بەسەر كوژرانی "ئەبومەهدی موهەندیس"ی جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی، سەركردەی گروپەكانی حەشدی شەعبی ڕایانگەیاند، بەكۆی دەنگ"هادی عامری" سەرۆكی ڕێكخراوی (بەدر)یان بۆ شوێنكەی"موهەندیس" دەستنیشانكردووەو، پەیامیان ئاراستەی سەرۆك وەزیران كرد ڕێكارە یاساییەكان بۆ دانانی "عامری" ئەنجامبدات، بەڵام تائێستا هیچ هەنگاوێكی فەرمی لەوباریەوە نەنراوە، باسێكیش بەناوی پڕكردنەوەی ئەو شوێنە لەگۆڕێ‌ نییە، ئەگەری زۆر هەیە ئەوەش بەشێك بێت لەكێشەی ناو گروپەكانی حەشدی شەعبی، یان كێشەكانی تر ڕێگربن لەم هەنگاوە.    خراپی دۆخی سیاسی سەرۆك وەزیرانی كاربەڕێكەرو، لاوازی لەبڕیاردان وەك زۆرێك لە چاودێران دەڵێن،  وایكردووە حەشدی شەعبی لەئێستادا زیاتر قاوغێكی كارگێڕیی‌و سەرچاوەی دارایی گروپە چەكدارە شیعییەكانبێت‌و، حكومەتی عێراق ڕۆلێكی ئەوتۆی نەمابێت لەئاراستەكردنییان. لەدوای دەستنیشانكردنی "ئیسماعیل قائانی" بە فەرماندەی سوپای قودسی ئێران لەلایەن ڕابەری شۆڕشی ئێرانەوە، زۆرێك لەسەركردەی گروپەكانی حەشدی شەعبی سەردانیان كردووەو لەنزیكەوە بینویانە‌و لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكان وێنەكانیان بڵاوكردۆتەوەو، پشتیوانی خۆیان بۆ دووپاتكردۆتەوە، ئەوە لەكاتێكدایە حكومەتی عێراق بەردەوام باس لەسەروەری وڵات‌و، ڕەتكردنەوەی تەرفگیری دەكات لە كێشەكانی نێوان "تاران‌و واشنتۆن"دا، سەركردەكانی ئەم گروپانەش سەربازو پلەداری فەرمی دەوڵەتی عێراقن!. "محمەد ئەلبەسری"  كە یەكێكە لە سەركردەكانی حەشدی شەعبی لەلێدوانێكدا بۆ هەمان سەرچاوە، ئاماژەی بەبوونی ناكۆكی كردووە لەنێو گروپەكانی حەشدی شەعبی، بەقسەی ئەو بەشێك لە گروپەكان پێداگری دەكەن لەسەر وەشاندنی گورز لە سوپای ئەمریكا، لەكاتێكدا هەندێكی تریان داوای دانبەخۆداگرتن دەكەن. ڕاشیگەیاندووە: ئەو موشەكانەی بەمدواییە ئاراستەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لەناوچەی سەوزو بنكەی ئاسمانی (بەلەد)كراون، هەندێك گروپی دیاریكراو ئەنجامیانداوە، ئەوەش تەحەدایەكی گەورەیە بۆ "فالح فەیاز" سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی‌و ڕێنماییەكانی ئەم دواییەی دەریكردوون، زیاتر لەوەی بیانەوێت هێزەكانی ئەمریكا بكەنە ئامانج.   پاشگەزبوونەوەی زۆرێك لە گروپەكانی حەشدی شەعبیش لەو هەڕەشانەی لەدوای كوژرانی "سولەیمانی و موهەندیس"لەسوپای ئەمریكایان كرد لە عێراق، زیاتر لەژێر فشاری ئێراندا بووە، نەك ڕێنماییەكانی حكومەتی عێراق. "مایك پێنس" جێگری سەرۆكی ئەمریكا لەچەند ڕۆژی ڕابردودا لەوبارەیەوە وتی: ئاماژەمان پێگەیشتووە كە ئێران داوای لەگروپەكانی چەكدارەكانی حەشدی شەعبی كردووە سوپای ئەمریكا لە عێراق نەكەنە ئامانج، ئەوەشی بە هەنگاوێكی ئەرێنی وەسفكرد.   "عەسائیبی ئەهلی حەق" كە یەكێكە لەگروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێران‌و لەدوای هێرشی ئەمریكا بۆ سەر بارەگاكانی گروپی  "كەتائیبی حزبوڵا" لە قەزای "قائیم" و لەدوای كوشتنی "سولەیمانی و موهەندیس" زۆرترین هەڕەشەی لە ئەمریكا كرد، ئێستا بە ئاشكرا دژایەتی ئەو هێرشانە دەكات.  "جەواد تلێباوی" سەركردە لە گروپی "عەسائیب" لەلێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاندووە: قسەكردن لەبارەی ئەوەی حەشدی شەعبی ناوچەی سەوزی بەغدادو باڵیۆزخانەی ئەمریكای بە مووشەك كردۆتە ئامانج، ناڕاستە. ئەو كارەشی بەڕەفتاری شەخسی ناوبردووە، وتوشیەتی ڕەنگە بۆ شێواندنی ناوبانگی حەشد بێت.  تەئكیدیشی كردووە: حەشد هیچ پرۆسەیەكی سەربازی دژی باڵیۆزخانەی ئەمریكاو بوونی سەربازیی ئەمریكی ئەنجامنادات‌و، ڕێنماییەكانی سەرۆكی حكومەت پێشێلناكات. "هیشام هاشمی" شارەزایی بواری ئەمنیی لەلێدوانێكدا دەڵێت: لێدوانی سەركردەكانی حەشدی شەعبی‌و قسەكان‌و هەڕەشەكانیان بە بەرەنگاربوونەوەی چەكداریی بۆ دەركردنی سوپای ئەمریكا، ئاماژە بە دابەشبونێكی ڕووندەدات لەنێو سەركردەكان‌و گروپە چەكدارەكانی شیعە. لەدوای كوژرانی  (قاسم سولەیمانی‌و ئەبومەهدی موهەندیس)وە، گروپە چەكدارەكانی شیعە چوار هێرشی مووشەكییان كردۆتە سەر باڵیۆزخانەی ئەمریكا لەناوچەی سەوزی شاری بەغدادو بنكەی ئاسمانی (بەلەد) لەپارێزگای سەڵاحەدین، بەپێی ڕاگەیاندراوەكانی شانەی ڕاگەیاندنی ئەمنیی عێراق بێت، هیچكام لەو هێرشانەی ئامانجەكانیان نەپێكاوەو زیانی بە سوپای ئەمریكا نەگەیاندووە، تائێستا سوپای ئەمریكاش لەبارەی ئەو هێرشانەوە هیچ ڕوونكردنەوەیەكی نەداوە.        

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت سبەینێ پەرلەمانی كوردستان خوێندنەوەی دووەم بۆ پرۆژەیاسای چاكسازی دەكات، ژمارەیەك لە پەرلەمانتاران داوایان كردووە دانیشتنەكە داخراو بێت، واتە لە میدیاكانەوە پەخش نەكرێت، ئەمە بەهۆی ئەو ناڕەزایەتییانەوەیە كە لەبارەی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان لە پرۆژەیاساكەدا دروستبووە، تائێستا لە مێژووی پەرلەمانی كوردستاندا یەك پەرلەمانتار موچەی خانەنشینی رەتكردوەتەوە. ناڕەزایەتییەكی نوێ لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دوای بڵاوبونەوەی كرۆكی پرۆژەیاسای چاكسازی، لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان شەپۆلێكی بەرفراوانی ناڕەزایەتی دژ بە لابردنی مەرجی (تەمەن)‌و (ساڵی خزمەت) لەسەر موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان دروستبووە. لە كەمپەینی هەڵبژاردنە یەك لەدوای یەكەكانی ئەمدواییەی هەرێمی كوردستاندا، بەردەوام بابەتی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان تەوەری گەرمی گفتوگۆ‌و بانگەشەی هەڵبژاردن بووە، تا ئەو رادەیەی زۆرێك لە كاندیدی لیستە جیاوازەكان لەپێناو زامنكردنی متمانەی دەنگدەرەكانیان، لەكاتی كەمپەینەكاندا بانگەشەی ئەوەیان كردووە موچەی خانەنشینی وەرناگرن، بەڵام تائێستا تەنیا یەك پەرلەمانتار بە ئاشكراو بە شێوەی یاسایی موچەی خانەنشینی رەتكردەوە‌و وەرینەگرت كە ئەویش (فرسەت سۆفی) ئەندامی خۆلی چوارەمی پەرلەمانی كوردستانە لە فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان، فرسەت سۆفی ئێستا پارێزگاری هەولێرە. فراكسیۆنە جیاوازەكانی پەرلەمان سەرباری بەڵێنەكانیان بۆ پێداچوونەوە بەو یاسای تایبەت بە موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان، بەڵام هەرگیز ئەم بابەتەیان بەشێوەیەكی ریشەیی چارەسەر نەكرد، تائەوكاتەی مانگی شوباتی 2018 حكومەتی هەرێم لەژێر فشاری قەیرانی دارایی‌و دابەزینی نرخی نەوت‌و بارگرانیی دارایی و شەڕی "داعش"دا بە ناچاری لە پرۆژەیاسایەكدا بابەتی كەمكردنەوەی خانەنشینی پلەباڵاكانی وروژاند، بەڵام كاتێك پرۆژەیاساكە چووە پەرلەمان، بەوشێوەیە پەسەندنەكرا كە چاوەڕوان دەكرا، ئەمە ناڕەزایەتی دروستكرد، لەژێر فشاری ناڕەزایەتی شەقامدا، پەرلەمان پەسەندكردنی یاساكەی هەڵوەشاندەوە، یاساكە گەڕایەوە بۆ حكومەت، ئەوەی ئێستا بڕیارە پەرلەمان دەنگی لەسەرە بدات‌و ناڕەزایەتی دروستكردووە، هەمان ئەو بڕگەیەیە كە تایبەتە بە خانەنشینی پلەباڵاكان‌و لە خولی پێشووی پەرلەماندا لەژێر فشاری ناڕەزایەتییەكان پەسەندكردنەكەی هەڵوەشایەوە، پێدەچێت مێژووی خۆی دووبارە بكاتەوە. كۆبونەوەیەك لە تاریكیدا  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ئێستا لەناو پەرلەمانتارانی كوردستاندا هەوڵێك دەستیپێكردووە بۆ ئەوەی دانیشتنی سبەینێی پەرلەمان بەشێوەی داخراو بێت‌و لە میدیاكانەوە پەخش نەكرێت. ئەوانەی داوا دەكەن دانیشتنەكە داخراو بێت، بەهانەیان ئەوەیە هیچ پەرلەمانتارێك لەبارەی بڕگەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكانەوە لەبەردەم كامێراكاندا "موزایەدە" نەكات. لەبەرامبەردا هەندێك لە پەرلەمانتاران داوا دەكەن دانیشتنەكە بەشێوەیەكی كراوە بەڕێوەبچێت، بۆئەوەی خەڵك هەڵوێستی هەموو فراكسیۆنەكان بە راشكاوی لەبارەی ئەو بڕگەیەوە ببینێت كە ئێستا لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و لە شەقام نیگەرانی دروستكردووە. ئەوانەی داوای دانیشتنی كراوە دەكەن، مەترسییان هەیە سبەینێ سەرۆكایەتی پەرلەمان بەبەهانەی ئەوەی یەكێك لە بڕگەكانی دانیشتنەكە تایبەت بە "یاسای ماددە هۆشبەرەكان"، دانیشتنەكە بكات بە دانیشتنێكی داخراو، بەوپێیەی یاسای ماددە هۆشبەرەكان یاسایەكە كە رەهەندی ئاسایشی نیشتمانی هەیە‌و ناكرێت بۆ رایگشتی پەخش بكرێت. لەنێوان ئەم دوو ئاڕاستە جیاوازەدا، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) لە سەرۆكایەتی پەرلەمان هەوڵێكی بەهێز هەیە بۆ ئەوەی دانیشتنەكە یاخود كاتی خوێندنەوەی دووەم بۆ پرۆژەی چاكسازی، بەشێوەی كراوە بەڕێوەبچێت‌و بۆ میدیاكان پەخش بكرێت. بەپێی ماددەی (9)ی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان كە لە كۆتاییەكانی خولی چوارەمدا پەسەندكرا: •    دانیشتنەكانی پەرلەمان، بە ئاشكرا دەبن •    دەكرێت دانیشتنەكانی پەرلەمان لەسەر داوای سەرۆك، یان (1/4) چواریەكی ئەندامان‌و بەرەزامەندی پەرلەمان، نهێنی بن. (چواریەكی پەرلەمان واتە لەكۆی 111 ئەندام 23 ئەندامیان داوا بكەن دانیشتنەكە داخراو بێت) •    لەكاتی پێویستدا دەكرێت، دانیشتنەكانی پەرلەمان لەسەر داوای سەرۆكی هەرێم، یان سەرۆك وەزیران، بە رەزامەندی پەرلەمان، نهێنی بن لەبارەی خانەنشینی پلەباڵاكانەوە بەپێی ئەو پرۆژەیاسایەی كە بڕیارە سبەینێ پەرلەمان خوێندنەوەی دووەمی بۆ بكات‌و هەر لەم هەفتەیەدا پەسەندی بكات‌و بكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە: •    پلەباڵاكان، ئەوانەی ساڵی خزمەت‌و تەمەنیان هەیە، بەرێژەی 25% بۆ 70%ی موچەی ئێستایان خانەنشین دەكرێن، بۆ هەر ساڵێكی خزمەت (2.5%)ی كۆی موچە دیاریكراوە، ساڵی خزمەت بە (15 ساڵ) دیاریكراوە، تەمەنیش بە (45 ساڵ)، بۆ نمونە: هەر وەزیر یان پەرلەمانتارێك كە هەموو پێوەرەكانی خانەنشینبوونی تێدابێت، مانگانە بە بڕی (5 ملیۆن‌و 740 هەزار) دینار خانەنشین دەكرێت كە دەكاتە رێژەی 70%ی كۆی موچەی ئێستای. •    ئەو پلەباڵایانەی، كە مەرجەكانی خانەنشینبوونیان تێدا نییە وەكو تەمەن‌و ساڵی خزمەت، ئەوانیش بەرێژەی 40%ی كۆی ئەو موچەیە خانەنشین دەكرێن كە ئێستا وەریدەگرن، واتە هەر یەكێك لەوانە مانگانە لە كۆی موچەكەیان كە ئێستا (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینارە، (3 ملیۆن‌و 280 هەزار) دیناریان وەكو موچەی خانەنشینی پێدەدرێت تا ئەوكاتەی تەمەنیان دەگاتە (45 ساڵ)‌و ساڵی خزمەتیشیان دەبێت بە (15) ساڵ، ئەوكاتە مەرجەكانی بڕگەی تایبەت بەوانەیان لەسەر جێبەجێدەكرێت كە مەرجە یاساییەكانی خانەنشینبوونیان تێدایە، ئەمە سەرچاوەی ئەو ناڕەزایەتیەیە كە دروستبووە، لایەنی باشی ئەم بڕگەیە ئەوەیە، ئەوانەی مەرجی خانەنشینبونییان تێدا نییە، دەبێت لە فەرمانگەیەكی حكومەتدا كاربكەن بۆ ئەوەی ساڵی خزمەت و تەمەنی خانەنشینی تەواو بكەن، بەپێچەوانەوە موچەی خانەنشینییەكەیان كە بۆیان بڕدراوەتەوە زیادناكرێت، خاڵی نەرێنی بڕگەكەش ئەوەیە، ئەوانەی كە مەرجی یاساییان تێدا نییە، تەنانەت ئەگەر لە هیچ فەرمانگەیەكیش كارنەكەن تاوەكو كۆتایی ژیانیان ئەو بڕە پارەیە وەكو موچەی خانەنشینی وەردەگرن‌و سنوری بۆ دانەنراوە. نامەكەی نەوشیروان مستەفا بابەتی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان، لەسەرەتای 2000وە بووەتە بابەتی جێگە مشتومڕ لەناو میدیاكان‌و لە شەقام، چەندین پێشنیازی جۆراوجۆر لەبارەی كەمكردنەوەی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان‌و رێكخستنی لەچوارچێوەی یاسایەكی دادپەروەرانەدا، خراوەتەڕوو. یەكێك لە دیارترین پێشنیازەكان بۆ رێكخستنەوەی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان لەم ساڵانەی دوایدا پێشنیازێكی نەوشیروان مستەفا رێكخەری كۆچكردووی بزوتنەوەی گۆڕانە. نەوشیروان مستەفا لەنامەیەكدا كە 23ی كانونی دووەم 2012 ئاڕاستەی فراكسیۆنی بزوتنەوەكەی كردووە لە پەرلەمانی كوردستان، پێشنیازێكی نوێ لەبارەی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان دەخاتەڕوو، تێیدا داوا دەكات هەموو ئەو یاسایانە هەڵوەشێندرێنەوە كە"‌ ئەندام پەرلەمان بەر لە تەمەنی‌ تقاعدی‌ خدمەی‌ مەدەنی‌ خانەنشین ئەكا، پرۆژە یاساكە زەمانەتی‌ گەڕانەوەی‌ ئەندام پەرلەمان بكا بۆ وەزیفەی‌ بەر لە ئەندام پەرلەمانێتی‌، ئەوەشی كە وەزیفەی‌ نەبو بۆ ماوەی‌ ساڵێك موچەی‌ بدرێتێ وەك زەمانەتێك تا كارێك ئەدۆزێتەوە". دەقی نامەكەی نەوشیروان مستەفا بۆ ئەندامانی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان بەڕێزان: ئەندامانی‌ فراكسیۆنی‌ گۆڕان لە پەرلەمانی‌ كوردستان لە پاش رێز و سڵاو بەندە وەكو كەسێ‌ كە لە دروستكردنی‌ لیستی‌ گۆڕان و بزوتنەوەی‌ گۆڕاندا بەشداریم كردوە هەروەها وەكوو هاوڵاتیەكی‌ كوردستان ئەو هەقە بە خۆم ئەدەم ئەم نامەیەتان ئاراستە بكەم: دو ساڵ زیاترە، وەك نوێنەری‌ سەدان هەزار هاوڵاتی‌ لە پەرلەمانی‌ كوردستان سوێندتان خواردوە، بەر لەوەی‌ ببنە پەرلەمانتار لە بەردەم رای‌ گشتی‌ دا سوێندتان خوارد كە پابەند بن  بە پەیام و كارنامەی‌ لیستی‌ گۆڕانەوە، خەڵكی‌ كوردستان لە سەر ئەساسی‌ بەڵێنەكانی‌ لیستی‌ گۆڕان دەنگی‌ بە ئێوە و ئێمەشدا. من و هاوڕێكانم بە شانازیەوە ناوی‌ خۆمان خستە پاڵ ناوی‌ ئێوە تا پێكەوە متمانەی‌ خەڵك بە دەستبهێنن. لە حەملەی‌ هەڵبژاردندا سەدان هەزار هاوڵاتی‌ بە ئومێدێكی‌ زۆرەوە رژانە سەر شەقامەكان، بە هۆی‌ پشتیوانی‌ لیستی‌ گۆڕانەوە نزیكەی‌ چوار هەزار هاوڵاتی‌ نانبڕاو كران و سزادران و هەزاران هەڵسوڕاو و دۆستی‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕان رووبەڕووی‌ هەڕەشەی‌ كوشتن و حەپس و لێدان بوونەوە، بەڵام ئەوان ئازایانە بەردەوام بوون‌و خۆبەخشانە پشتیوانتان بوون، هەزاران پێشمەرگەی‌ كۆن، سەدان چاودێری‌ خۆبەخشی‌ سەر سندوقەكانی‌ دەنگدان، سەدان رۆژنامەنوس، نوسەر، هونەرمەند و كەسانی‌ چالاك پشتگیرتان بوون، هاوڕێكانتان لە رۆژنامەی‌ رۆژنامە لە تەلەفزیۆنی‌ كەی‌ ئێن ئێن، رادیۆی‌ گۆڕان، سایتی‌ سبەی‌، كەناڵەكانی‌ كومپانیای‌ وشە.... گەورەترین كامپەینی‌ راگەیاندنیان بۆ هەڵبژاردن سازدا. چەندین داهێنانی‌ نوێیان پێشكەش كرد، ورە و ئازایەتیان بەخشیە سەدان هەزار هاوڵاتی‌ بۆ ئەوەی‌ ئازایانە بەشداری‌ هەڵبژاردن بكەن و ئازادانە دەنگ بدەن. ئەڵبەت ئێمە تا ئێستاش ئومێدمان پێتان قایمە و ئەزانین پابەندن بە خەتەگشتیەكانی‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕانەوە، ئێمە وەك چۆن پێمان خۆش بوو بچنە پەرلەمان هەرواش ئومێد ئەكەین لە ئێستا و لە ئایندەدا وەك كەسایەتی‌ بەڕێز لە ناو خەڵكا بمێننەوە، ئەوەشتان لا رۆشن بێت، كە نە ئێمە و نە هاوڕێكانتان، نە هاوڵاتیانی‌ كوردستان حەسودیتان پێ‌ نابەن، چاویان لە ئیمتیازاتی‌ ئێوە نیە، بەپێچەوانەوە زۆرجار دەستخۆشیمان لێكردوون، شانازیمان بە هاوڕێیەتیتانەوە كردوە، چەندین جار لە چەندین موناسەبەتا، ستایشمان كردوون و ئێوەمان بە رەعیلی‌ یەكەمی‌ خەباتی‌ پەرلەمان زانیوە، بەڵام دوای‌ زیاتر لە دو ساڵ كاتی‌ ئەوە هاتووە چەند وشەیەكتان بە راشكاوی‌ پێبڵێم: من لە ژیانی‌ پێشمەرگایەتیمەوە تا ئێستا، شێرە ژنەكان و پیاوە جوامێرەكانم بەوە تاقی‌ كردۆتەوە كە لە بەردەم فریوی‌ پارە و پۆستا خۆڕاگر بن و چۆك دانەدەن، كاتێك خەڵك پێیان هەڵ ئەدا لە خۆیان نەگۆڕێن و خەڵك لە خوار خۆیانەوە نەبینن، نایشارمەوە هەندێكتان لە یەكەم تاقیكردنەوەدا لاوازدەرچوون، لە بەردەم فریوی‌ شوقە و ڤێلاو ئوتۆمبێل و حەرەس و ئیمتیازا خۆڕاگر نەبوون، بەڵام تا ئێستا نە من نە هیچ  ئۆرگانێكی‌ رەسمی‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕان بە رەسمی‌ سەرزەنشتمان نەكردون، من لە پەروەردەی‌ سیاسیا حەزم لە نەسیحەت و وەعز نیە. حەزم لەوەش نییە كەس لە ترسی من یان لە ترسی دیسپلینی‌ حیزبی خراپە نەكا، بەڵكو ئەمەوێ لە ترسی لێپێچینەوەی‌ هاوڵاتیان و لە ترسی موحاسەبەی‌ ویژدانی‌ خۆی‌ كاری‌ نەشیاو نەكا، بڕوام بەو پەندەی‌ هیندییە سوورەكان هەیە كە ئەڵێ: لە كاتی‌ بەخێوكردنی‌ مناڵا لێگەڕێ با خۆی‌ چەند جارێك هەڵە بكا و باجی‌ هەڵەكانی‌ بدا، ئەوسا دەستی‌ بگرەو چەند قسەیەكی‌ بۆ بكە. ئێستا دوای‌ ئەوەی‌ چەند هەڵەیەك بەسەرتانا تێپەڕی‌، خۆشتان بەر لەهەر كەس باجەكەتان دا، ئەمەوێ لای‌ هەمووتان رۆشن بێت كە بزوتنەوەی‌ گۆڕان ئامادە نییە باجی‌ هەڵەو تەماحی‌ هیچ كەسێك بدا، تەنانەت ئەگەر نوری‌ چاویشم بێت، چونكە گەر بمانخەنە گۆشەیەك و موخەیەرمان بكەن لە نێوان سومعەی‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕان و لە دەستدانی‌ متمانەی‌ سەدان هەزار هاوڵاتی‌ لە پاڵ دەركردنی‌ چەند ئەندام پەرلەمانێك، ئەوە بێ دودڵی‌ دووەمیان هەڵئەبژێرین، بەڵام هێشتا نەچوەو بچێ و ئەكرێ لە ماوەی‌ ئەم ساڵ و چەند مانگەی‌ كە ماوتانە لە پەرلەمان بەخۆتانا بچنەوە ئەم كارانە بكەن: 1- ئەو ئەندام پەرلەمانانەی‌ گۆڕان كە داوای‌ كڕین و تاپۆكردنی‌ شوقەو ڤێلاكانی‌ پەرلەمانیان كردوە، ئاگادارمان كردبونەوە كە با بە رونكردنەوەیەك بۆ رای گشتی‌ داوای‌ لێبووردن لە خەڵكی‌ كوردستان و دەنگدەرەكانیان بكەن، چونكە ئەوان بەڵێنیان داوە بەرگری‌ لە مافی‌ گشتی‌ خەڵك بكەن نەك لە ئیمتیازاتی‌ خۆیان، بەڵام نەیان كرد، بۆیە دەبێ، ئیستیقالە لە پەرلەمان بكەن، ئەگەر هەر نا ئەوە خۆمان بۆ رای گشتی‌ بڵاو ئەكەینەوە كە ئەوان چیتر ئەندام پەرلەمانی‌ گۆڕان نین و پابەند نەبون بە بەڵێنەكانی‌ هەڵبژاردنەوە. 2- فراكسیۆنەكەتان پرۆژە یاسایەك پێشكەش بكا بۆ كەمكردنەوەی‌ مووچەی‌ ئەندام پەرلەمان و هەموو ئەو ئیمتیازاتانەی‌ وەك ئۆتۆمۆبێل و شوقەو ڤێلا ئەدرێت ئەندام پەرلەمان، بەنیسبەتێك كە موچەی‌ ئەندام پەرلەمان نزیكبكەوێتەوە لە بەرزترین ئاستی‌ مووچەی‌ فەرمانبەرێكی‌ حكومی‌، مەبەستم ئەو فەرمانبەرانەی‌ حكومەت نییە كە دەرەجەی‌ تایبەتیان هەیە. 3- فراكسیۆنەكەتان پرۆژە یاسایەك پێشكەش بكا بۆ هەڵوەشاندنەوەی‌ خانەنشینی ئەندام پەرلەمان، هەڵوەشاندنەوەی‌ هەمو ئەو یاسایانەی‌ كە ئەندام پەرلەمان بەر لە تەمەنی‌ تقاعدی‌ خدمەی‌ مەدەنی‌ خانەنشین ئەكا، پرۆژە یاساكە زەمانەتی‌ گەڕانەوەی‌ ئەندام پەرلەمان بكا بۆ وەزیفەی‌ بەر لە ئەندام پەرلەمانێتی‌، ئەوەشی كە وەزیفەی‌ نەبو بۆ ماوەی‌ ساڵێك موچەی‌ بدرێتێ وەك زەمانەتێك تا كارێك ئەدۆزێتەوە، ئەم پرۆژە یاسایە لە بەرژەوەندی‌ خەڵكە، چونكە ئەندام پەرلەمان هان ئەدا كاری‌ باش بكا بۆ ئەوەی‌ جارێكی‌ تر متمانەی‌ خەڵك وەرگرێتەوە و ببێتەوە بە ئەندام پەرلەمان. 4. فراكسیۆنەكەتان بەسەر چەند گروپێكا دابەش بكەن (بۆ نمونە پێنج گروپ) هەفتانە هەر پێنج گروپەكە سەردانی‌ پێنج ناوچەی‌ جیاوازی‌ كوردستان بكەن، لە نزیكەوە گوێ‌ لە داواكاری‌‌و پێشنیازی‌ خەڵك بگرن‌و داواكاری‌‌و پێشنیازەكانیان بە نوسراو ببەنە بەردەم بەرپرسان‌و رەئیسی‌ وەحدە ئیداریەكان‌و وەزیرەكان، بە یاداشتیش نوسخەی‌ لێ‌ بدەن بە سەرۆكی‌ پەرلەمان‌و لە لیجەنەكانیش موتابەعەی‌ بكەن. هەر گروپێك راپۆرتی‌ هەفتانەی‌ خۆی‌ بدا بە (سەید عومەری‌ سەید عەلی‌) كە كۆكاری‌ فراكسیۆنەكانە، لە راپۆرتەكەدا ئەوەش تۆمار كەن كێ‌ ئامادە نەبوە‌و ئەركەكەی‌ راپەڕێنێ‌‌و عوزرەكەی‌ چی‌ بووە، هەروەها وەك لە پرۆژە دەستوری‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕان دا هاتوە، كە بۆ هەر ئەنجومەنی شارێك ئەندام پەرلەمان دابنرێ‌ بۆیە پێویستە ئەو ئەركەش جێ‌ بە جێ‌ بكرێ‌. 5. بە تاك و تەرا پرۆژ پێشكەش مەكەن، پێكەوە بە راوێژ لەگەڵ كۆكار و ژوری‌ قانونی‌ و ژوری‌ ئابوری‌ و ژوری‌ لێكۆڵینەوەی‌ سیاسی‌ پرۆژە پێشكەش بكەن، بزانن گونجاوە لەگەڵ كارنامەی‌ گۆڕان یان نا، هەر پرۆژەیەكیش تەوقیتی‌ خۆی‌ هەیە. 6.  سایتی‌ رەسمی‌ بزوتنەوەكە و راگەیاندنی‌ خۆمان رائەسپێرم بەپێی‌ ئەهمیەتی‌ چالاكی‌‌و پرۆژەكانی‌ فراكسیۆنەكەتان بایەختان پێ بدرێ‌، بەڵام ئەوەشتان لەلا رۆشن بێ‌ كە ئێوە بۆ ئەوە چونەتە پەرلەمانەوە كە لەخەڵكەوە نزیك بن‌ نەك هەمیشە لە ئیعلاما دەركەون. ئێمەش وەك بزوتنەوەی‌ گۆڕان جگە لە ئێوە دو فراكسیۆنی‌ ترمان هەیە، لەپاڵ نزیكەی‌ دە ژور و نزیكەی‌ چل ئەنجومەن لە كوردستان‌و چل ئەنجومەنی‌ جالییەی‌ كوردی‌، كە هەمویان داوامان لێ ئەكەن چالاكیەكانیان تەغتەییە بكەین، بەڵام ئێمە هەر  فریای‌ چالاكییە گرنگەكان ئەكەوین، متمانەشمان بە كارمەندانی‌ راگەیاندنی‌ خۆمان هەیە بە دڵسوزییەوە بۆ بزوتنەوەی‌ گۆڕان‌و بەرژەندەی‌ خەڵك كار ئەكەن. لەكۆتاییا ... ئومێدەوارم لە بەر روناكی‌ ئەم نامەیە، لاپەڕەیەكی‌ نوێ‌ لە ژیانی‌ خۆتان‌و لە ژیانی‌ خەباتی‌ پەرلەمانی‌ هەڵ بەنەوە، سەربەرزانە بچنە ناو خەڵك‌و دەنگدەرەكانتان، خۆم و هاوڕێكانیشم پشتیوانتان ئەبین، ئومێدی‌ هەمو باشییەكتان بۆ ئەخوازم‌و هەر بژین. لەجیاتی‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕان هاوڕێتان نەوشیروان مستەفا 23/1/2012