راپۆرت: درەو لە ساڵی 2003وە تاوەكو 2023 پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتیی نیشتمانی كوردستان لەرێگەی حكومەتی هەرێم یاخود بەشێوەی سەربەخۆ دەیان ملیۆن دۆلاریان لە دروستكردنی "لۆبی"دا لە ئەمریكا خەرجكردووە، بەڵام كە بڕیاریاندا ریفراندۆم بكەن بۆ سەربەخۆیی، ئەمریكا پشتیوانی لێ نەكردن، حەلبوسی لەسەر گرێبەستێك كە لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكی كردویەتی، كەوتوەتە بەردەم ئەگەری ئەوەی حزبەكەی دابخرێت‌و خۆشی دادگایی بكرێت، بۆیە سەری خۆی ناوە بە سەری هەموو ئەو حزب‌و  كەسایەتییانەوە كە لەدوای كەوتنی سەددامەوە هەوڵی دروستكردنی "لۆبی"یان داوە لە ئەمریكا، لیستی ناوی هەموویانی بڵاوكردەوە، حكومەتی هەرێم پشكی گەورەی خەرجكردنی پارەی لە "لۆبی ئەمریكی"یدا بەركەوتووە، ئەوەی جێگەی سەرەنجە، ئەو كۆمپانیایەی حەلبوسی لەسەر دادگایی دەكرێت، بەر لە حەلبوسی، پارتی گرێبەستی لەگەڵدا كردووە. وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  حەلبوسی دادگا دەخاتە ناو گومانەوە ! كردنەوەی دۆسیە لەسەر محەمەد حەلبوسی سەرۆكی لەكارلادراوی پەرلەمانی عێراق بەمەبەستی داخستنی حزبەكەی (تەقەدوم)، بەتۆمەتی ئەوەی گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكی كردووە بەبێ ئاگاداركردنەوەی فەرمانگەی حزبەكان لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن، دەرگای لەسەر ئاشكرابوونی گرێبەستی حزب‌و لایەنە حكومی‌و كەسایەتییە عێراقییەكان‌و حكومەت‌و حزبەكانی كوردستان لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان ئاوەڵا كرد.  حەلبوسی لیستی ئەو لایەن‌و كەسایەتییە عێراقییانەی ئاشكراكرد، كە لە ساڵی 2003‌و دوای كەوتنی سەددامەوە تاوەكو ئەمساڵ (2023) لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان گرێبەستیان كردوە بەمەبەستی وەرگرتنی شارەزایی‌و بەدەستهێنانی پشتیوانی دامەزراوە دەوڵەتییەكانی ئەمریكا لەرێگەی گروپەكانی فشار "لۆبی"یەوە، لەرێگەی بڵاوكردنەوەی ئەم لیستەوە حەلبوسی دەیەوێت لە دادگای عێراق بڵێت ئەوە هەر من نیم گرێبەستم لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان هەیە‌و ئەگەر رێوشوێنی بگیرێتەبەر، هەموان لەم بوارەدا تێوەگلاون، چونكە بەپێی لیستە، لەدوای روخانی سەددامەوە ئەم كەسایەتی‌و لایەنە عێراقییانەش كاریان لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان كردووە: •    ئەیاد عەلاوی ‌و عەدنان پاچەچی‌و ئەحمەد چەلەبی‌و باقر جەبر سۆلاغ‌و تاریق هاشمی‌و ساڵح موتڵەگ‌و ئەسیل نوجێفی •    حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و پارتی‌و یەكێتیی •    حكومەتی عێراق‌و وەزارەتەكانی دارایی‌و نەوت‌و دەرەوەو باڵیۆزخانەكان‌و راوێژكاری ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی‌و دەزگای هەواڵگری عێراق. •    حەشدی شەعبی‌و ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی‌و چەندین حزب‌و كەسایەتی سیاسی تری عێراق.  دوای ئەوەی فەرمانگەی حزبەكان لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق سكاڵایەكی لەبارەی داخستنی حزبی تەقەدوم بەرزكردەوە بۆ دەستەی دادوەریی كۆمسیۆن، دوێنێ حەلبوسی كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی كرد‌و رایگەیاند" 286 دامەزراوەی عێراقی گرێبەستیان لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان كردووە، ئەو كۆمپانیایەی ئێمە گرێبەستمان لەگەڵ كردووە (كۆمپانیای BGR) 100% كۆمپانیایەكی ئەمریكییە، ئەمە وەكو وەڵامێك بۆ باسم خەشانی پەرلەمانتار كە سكاڵای كردووەو دەڵێ ئەو كۆمپانیایە ئیسرائیلییە. كورد لەناو لیستەكەدا ! حەلبوسی لیستی ناوی ئەو كەسایەتی‌و لایەنە حزبی‌و حكومیانەی عێراق دزە پێكرد كە 2003وە گرێبەستیان لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان كردووەو ناویان لە وەزارەتی دادی ئەمریكا تۆماركراوە.  یەكەم لۆبی دوای كەوتنی سەددام دوای كەوتنی رژێمی سەددام حسێن، بەناوی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە لە ساڵی 2003دا گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكیدا كراوە بە ناوی (Nijyar H. Shemdin)، لەم گرێبەستەدا حكومەتی هەرێم (ئیدارەی پارتی) بڕی (47 هەزارو 650) دۆلاری بە كۆمپانیا ئەمریكییەكە داوە‌و دیار نییە گرێبەستەكە بۆ چ مەبەستێك كراوە.  بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، ئەو ناوەی لە لیستەكەدا وەكو كۆمپانیا تۆماركراوە، كۆمپانیا نییە، بەڵكو پیاوێكە بەناوی (Nijyar H. Shemdin) كە لەدوای كەوتنی سەددامەوە، لە ئەمریكا‌و كەنەداو نەتەوە یەكگرتووەكان كاری بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان كردووەو لۆبی بۆ كردوون.  نیجیار ئێچ شه‌مدن له‌ ئۆفێسه‌كه‌ی خۆی له‌ ئه‌مریكا وێنه‌ی نێچیرڤان بارزانی هه‌ڵواسیوه‌ بەرزبوونەوەی خەرجی لۆبیكردن ! ساڵێك دواترو لە 2004دا، پارتی دیموكراتی كوردستان گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەكی تری ئەمریكی بەناوی (Barbour Griffith & Rogers LLC)، ئەمەش كۆمپانیایەكی بواری لۆبیكردنە لە ئەمریكا‌و كورتكراوەكەی (BGR)ە، لەو ساڵەدا پارتی بڕی (214 هەزارو 206) دۆلاری بەم كۆمپانیایە داوە. هەر لە ساڵی 2004دا، حكومەتی هەرێمی كوردستان (ئیدارەی پارتی) جارێكی ترو بە دوو بڕی جیاواز پارەی بۆ (Nijyar H. Shemdin) خەرجكردووە، بڕی یەكەمی پارەكە (147 هەزارو 450) دۆلار بووە، بڕی دووەم (47 هەزارو 200) دۆلار بووە.  تەنیا بە كۆكردنەوەی ئەو پارانەی كە تۆماركراون، دەردەكەوێت لە 2004 پارتی نزیكەی (نیو ملیۆن) دۆلاری لە دروستكردنی لۆبیدالە ئەمریكا خەرجكردووە.  زیادبوونی گروپی لۆبی  لە ساڵی 2005دا حكومەتەكەی پارتی بەردەوام بووە لەسەر گرێبەستەكەی لەگەڵ كۆمپانیای (BGR)‌و بە دوو بڕی جیاواز پارەی بە كۆمپانیاكە داوە، بڕی یەكەم بریتی بووە لە  (273 هەزارو 209) دۆلار‌و بڕی دووەمیش بریتی بووە لە (303 هەزارو 389) دۆلار.  بەهەمان شێوە لە 2005دا پارتی بەردەوام بووە لەناردنی پارە بۆ پیاوە لۆبیكەرە ئەمریكییەكە (Nijyar H. Shemdin)، جارێكی ترو بە دوو بڕی جیاواز پارەی بۆ ناردووە، بڕی یەكەم (217 هەزارو 920) دۆلار بووە، بڕی دووەم (107  هەزارو 189) دۆلار بووە.  لەم ساڵەدا حكومەتی هەرێم خەرجی دروستكردنی لۆبی زیاتر كردووەو گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكی تردا كردووە بەناوی (Russo Marsh & Rogers)، ئەمەش كۆمپانیایەكی بواری لۆبیكردنەو سەربە پارتی كۆمارییەكانە، لەو ساڵەدا كەمپەینێكی دروستكردنی پشتیوانی بۆ حكومەتی هەرێم ئەنجامداوە، لەبەرامبەر ئەم كارەدا حكومەتی هەرێم بڕی (242 هەزارو 500) دۆلاری پێداوە.  پارەی خەرجكراوی كوردستان بۆ دروستكردنی لۆبی، لەم ساڵەدا بۆ زیاتر لە (یەك ملیۆن) دۆلار بەرزبووەتەوە.  2 ملیۆن‌و 500 هەزار دۆلار بۆ نوێنەرایەتی هەرێم  ساڵی 2006 پارتی دیموكراتی كوردستان بەردەوام بووە لە گرێبەستەكەی لەگەڵ كۆمپانیای (BGR)، بەدوو بڕ پارەی بۆ ناردووە، بڕی یەكەم (547 هەزارو  480) دۆلار بووە، بڕی دووەم (321 هەزارو 853) دۆلار بووە.  هاوكات حكومەتی هەرێم گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكی تردا  كردووە بەناوی (Herald Group LLC)، ئەم كۆمپانیایە لەبواری راوێژكاریی پەیوەندییە گشتییەكان‌و خزمەتگوزاری لەبواری پەیوەندییە ستراتیژییەكان‌و بەڕێوەبردنی هەڵمەتە جەماوەرییەكان‌و كەمپەینی میدیایی‌و توێژینەوەی ستراتیژیدا كاردەكات، لەو ساڵەدا حكومەتی هەرێم بڕی (16 هەزار) دۆلاری بۆ ناردووە.  ئەمساڵیش (2006) حكومەتی هەرێم بەردەوام بووە لە ناردنی پارە بۆ كۆمپانیای (Russo Marsh & Rogers)، بەڵام بڕی پارەكە لە لیستەكەدا تۆمارنەكراوە.  سەرباری ئەمانە، حكومەتی پارتی بەردەوام بووە لە ناردنی پارە بۆ پیاوە لۆبیكارەكە (Nijyar H. Shemdin)، ئەمجارەش بە دوو بڕی جیاواز پارەی بۆ ناردووە، بڕی یەكەم (123 هەزار) دۆلار بووە، بڕی دووەم (81 هەزارو 750) دۆلار بووە.  هەر لە 2006دا بڕە پارەیەكەی زۆر تۆماركراوە كە حكومەتی هەرێم بۆ نوسینگەكەی خۆی لە ئەمریكا رەوانە كردووە بڕەكەی (2 ملیۆن‌و 500 هەزار) دۆلارە، لەم ساڵەدا قوباد تاڵەبانی كوڕی بچوكی كۆچكردوو جەلال تاڵەبانی سكرتێری یەكێتیی نیشتمانی كوردستان پۆستی بەرپرسی نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێمی لە واشنتۆن گرتەدەست، ئەو سەردەمە سەرەتای بڵاوبوونەوەی راپۆرتە رۆژنامەوانییەكان بوو لەبارەی خەرجكردنی پارەیەكی زۆر بۆ دروستكردنی لۆبی كورد لە ئەمریكا. حكومەتی هەرێم ئەمساڵیش (2006)، كاری لەگەڵ كۆمپانیایەكی تری ئەمریكی كردووە بەناوی (Slocum & Boddi PC)، بڕی ئەو پارەی كە پێیداوە، تۆمارنەكراوە.  ئەمساڵ پارەی رەوانەكراوی حكومەتی هەرێم بۆ ئەمریكا بۆ زیاتر لە (3 ملیۆن) دۆلار بەرزبووەتەوە، ئەمە تەنیا ئەو بڕە پارانەیە كە تۆماركراون.  لۆبی كورد لە 2007دا ساڵی 2007 جارێكی تر حكومەتی هەرێم پشكی گەورەی لە پارەدا بە كۆمپانیاكانی بواری لۆبیكردن لە ئەمریكا بەركەوتووە، لەم ساڵەدا، حكومەتی هەرێم بڕی (110 هەزار) دۆلاری ناردووە بۆ كۆمپانیایەك بەناوی (American Business Development group)، ئەم كۆمپانیایە لەبواری بازرگانی سەربازی كاردەكات.  گرێبەستەكەی حكومەتی هەرێم لە 2007دا لەگەڵ كۆمپانیای (Russo Marsh & Rogers)دا بەردەوام بووە كە كەمپەینی پشتیوانیكردنی لە حكومەتی هەرێم بەڕێوەبردووە، ئەمساڵیش بڕێكی پارەی تری بۆ نێردراوە، بەڵام بڕەكە تۆمارنەكراوە، لەپاڵ ئەمەدا پارەشی بۆ نوێنەرایەتی هەرێم لە واشنتۆن ناردووە، بەڵام بڕەكەی تۆمار نەكراوە.  هەر لەم ساڵەدا، ئەم كۆمپانیایانە پارەیان لەحكومەتی هەرێم وەرگرتووە:  •    حكومەتی هەرێم بڕی (7 هەزارو 318) دۆلاری ناردووە بۆ كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC)ی ئەمریكی.  •    ئەمساڵ ناوی كۆمپانیایەكی تریش زیادبووە كە حكومەتی هەرێم گرێبەستی لەگەڵ كردووە، كۆمپانیاكە ناوی (Greenberg Traurig LLP)یە، حكومەتی هەرێم بڕی (40 هەزار) دۆلاری بۆ ناردووە.  •    پارتی لەرێگەی حكومەتی هەرێمەوە بەردەوامە لە مامەڵەكردن لەگەڵ كۆمپانیا گوماناوییەكە (BGR)، بە دوو وەجبە پارەی بۆ ناردووە، بڕی یەكەمی پارەكە (381 هەزارو 487) دۆلار بووە، بڕی دووەم (478 هەزارو 669) هەزار دۆلار بووە.  نەهرۆ كەسنەزانی بەدوای لۆبیدا گەڕاوە ! بەپێی بەڵگەنامەكە، لە ساڵی 2008دا، (نەهرۆ كەسنەزانی) رێبەری ئێستای تەریقەدی قادریی، بڕی (60 هەزار) دۆلاری داوە بە لایەنێكی ئەمریكی بەناوی (Bitat, Janet M). رۆژی 6ی حوزەیرانی 2019، رۆژنامەی (واشنتۆن پۆست)ی ئەمریكی راپۆرتێكی لەبارەی شێخ نەهرۆ بڵاوكردەوە، لە راپۆرتەكەدا باسی لەوە كردبووە، شێخ لەگەڵ براكەیدا، بەر لە روخانی رژێم لە 2003دا لەگەڵ ئەمریكییەكان كاریان كردووە، لەناو تۆڕە سۆفییەكەیاندا دەیان كەسیان كردووە بە هەواڵدەر كە لەناو دەزگا سەربازی‌و هەواڵگرییەكانی سەددامدا كاریان كردووە، بەپێی كتێبێك كە (بۆب وودوارد) نوسیویەتی، ئەو زانیارییانەی كە دوو برا كەسنەزانییەكە‌و تۆڕەكەیان بە هەواڵگری ئەمریكایان داوە "زانیاری زۆر دەگمەن‌و سەرەنجڕاكێش" بوون، دەزگای هەواڵگری ناوەندی ئەمریكا ژمارەی نهێنی "ROCKSTARS" بۆ داناون. هەر لە راپۆرتەكەی (واشنتۆن پۆست)دا ئاماژە بەوە كراوە، شێخ نەهرۆ یەكێك لەو كەسانەیە كە لە ئەمریكا بەدوای لۆبیدا دەگەڕێت. پارتی پێش حەلبوسی گرێبەستی كردووە ! لە 2008دا حكومەتی هەرێم بە دووجار، دوو بڕ پارەی زۆری بۆ نوێنەرایەتی هەرێم لە ئەمریكا ناردووە، بڕی یەكەمی پارەكە (ملیۆنێك‌و 243 هەزارو 282) دۆلار بووە، بڕی دووەمیش (ملیۆنێك‌و 198 هەزارو 611) دۆلار بووە. سەرباری ئەو پارانەی بۆ نوێنەرایەتی هەرێمی ناردووە، حكومەتی هەرێم ئەمساڵیش پارەی بۆ ژمارەیەك كۆمپانیای ئەمریكی رەوانە كردووە كە ئەمانەن:   •    بە دوو بڕی جیاواز، بڕی یەكەم (84 هەزار) دۆلارو بڕی دووەمیش (70 هەزار) دۆلار پارەی بۆ كۆمپانیای (American Business Development group) ناردووە.  •    ناردنی گوژمە پارەیەكی تر بۆ كۆمپانیای (BGR)، بڕەكە بە دووجار نێردراوە، جاری یەكەم (412 هەزارو  76) دۆلار، جاری دووەمیش (478 هەزارو 669) دۆلار. لەم ساڵەدا ناوی كۆمپانیایەكی نوێ دەردەكەوێت كە پارتی لەرێگەی حكومەتی هەرێمەوە كاری لەگەڵدا كردووەو پارەی پێداوە، كۆمپانیاكە ناوی (BGR Governmemt affairs)ە، بڕی (412 هەزارو 67) دۆلاری لە حكومەتی هەرێم وەرگرتووە، ئەوەی جێگای سەرەنجە ئەمە هەمان ئەو كۆمپانیایەیە كە حەلبوسی گرێبەستی لەگەڵدا كردووەو ئێستا لەسەر ئەم گرێبەستە دۆسیەی بۆ كراوەتەوە بۆ ئەوەی حزبەكەی دابخرێت، شیعەكان دەڵێن ئەم كۆمپانیایە لە بنەڕەتەوە كۆمپانیایەكی ئیسرائیلییە‌و سەرۆكی وەزیرانی پێشووتری ئیسرائیل دروستیكردووە.  •    كۆمپانیای (Broydrick & Associates Inc) كە بڕی (18 هەزارو 938) دۆلاری وەرگرتووە، ئەمەش كۆمپانیایەكی بواری لۆبیكردنە. •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP)، بە دووجار دوو بڕ پارەی لە حكومەتی هەرێم وەرگرتووە، بڕی یەكەم (240  هەزار) دۆلارو بڕی دووەمیش (248 هەزارو 288) دۆلار بووە، ئەم كۆمپانیایە لەبواری پارێزەرایەتیدا كاردەكات. •    حكومەتی هەرێم بڕە پارەیەكی تری بۆ كۆمپانیای (Russo Marsh & Rogers) ناردووە، بەڵام بڕەكە لە بەڵگەنامەكەدا تۆمارنەكراوە.  •    حكومەتی هەرێم بڕی (7 هەزارو 948) دۆلاری بۆ كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) ناردووە.    2009 كورد زۆرترین پارەی ناردووە ساڵی 2009 حكومەتی هەرێم بەبەراورد بە لایەنە عێراقییەكانی تر، زۆرترین پارەی بۆ نوێنەرایەتی خۆی‌و كۆمپانیا ئەمریكییەكانی بواری لۆبیكردن ناردووە.  لەم ساڵەدا تەنیا بۆ نوێنەرایەتی هەرێم لە واشنتۆن دوو بڕە پارەی زۆر رەوانە كراوە، بڕی یەكەم (2 ملیۆن‌و 603 هەزارو 663) دۆلار، بڕی دووەمیش (2 ملیۆن‌و 996 هەزارو 844) دۆلار.  ئەمساڵیش شێخ (نەهرۆ كەسنەزانی) بۆ هەمان لایەنی پێشتر، واتا (Bitat, Janet M) بڕی (21 هەزار) دۆلاری ناردووە.  ئەو كۆمپانیا ئەمریكییانەی بواری لۆبیكردن كە 2009 حكومەتی هەرێم پارەی بۆ ناردوون ئەمانەن:  •    كۆمپانیای (American Business Development group) بە دوو بڕی جیاواز پارەی وەرگرتووە، تێكڕای هەردوو بڕەكە (120 هەزار) دۆلار بووە.  •    كۆمپانیای (BGR Governmemt affairs) بە دوو بڕ پارەی وەرگرتووە، بڕی یەكەم (438 هەزارو 541) دۆلار، بڕی دووەم (344 هەزارو 428) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Broydrick & Associates Inc)، بەهەمان شێوە بە دوو بڕ پارەی وەرگرتووە، بڕی یەكەم (48 هەزارو 304) دۆلار، بڕی دووەم (33 هەزارو 61) دۆلار.  •    ئەمساڵیش كۆمپانیایەكی نوێ دەركەوتووە كە حكومەتی هەرێم پارەی بۆ ناردووە، كۆمپانیاكە ناوی (Cassidy and Associates)ە كە لەبواری پەیوەندی نێوان حكومەتەكاندا كاردەكات، ئەم كۆمپانیایە (50 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بە دووجار پارەی وەرگرتووە، بڕی یەكەم (306 هەزارو 645) دۆلار‌و بڕی دووەم (250 هەزارو 219) دۆلار.  •    ئەمساڵیش كۆمپانیایەكی نوێی ئەمریكی هاتوەتە ناوەوە بەناوی (Qrvis Communications LLC)، ئەم كۆمپانیایە بڕی (150 هەزارو 513) دۆلاری وەرگرتووە.  •    كۆمپانیای (Russo Marsh & Rogers) بڕێك پارەی بۆ نێردراوە، لە راپۆرتەكەدا تۆمارنەكراوە. •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بە دوو بڕ پارەی بۆ نێردراوە، بڕی یەكەم (203 هەزارو 19) دۆلار، بڕی دووەم (35 هەزارو 517) دۆلار.  •    كۆمپانیایەكی نوێ لەم ساڵەدا هاتوەتە ناو بوارەكە، ناوی (TS Navigations LLC)، ئەم كۆمپانیایە بڕی (48 هەزار) دۆلاری لە حكومەتی هەرێم وەرگرتووە.  لۆبی 2010 لەم ساڵەدا حكومەتی هەرێم بڕی زیاتر لە (ملیۆنێك‌و 242 هەزار) دۆلاری تەنیا بۆ نوسینگەی خۆی لە واشنتۆن ناردووە.  ئەمساڵ شێخ (نەهرۆ كەسنەزانی) لایەنێكی تری بۆ ناردنی پارە هەڵبژاردووە كە ناوی (Akbar, mir)ە، بڕی ئەو پارەی كە ناردویەتی لە راپۆرتەكەدا تۆمار نەكراوە.  حكومەتی هەرێمیش لەمساڵدا پارەی بۆ ئەم كۆمپانیایانە ناردووە.  •    كۆمپانیای (American Business Development group) بڕی (120 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (BGR) بڕی زیاتر لە (850 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  •    كۆمپانیای (Broydrick & Associates Inc) بڕی زیاتر لە (26 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی زیاتر لە (544 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  •     كۆمپانیای (Qrvis Communications LLC) بڕی زیاتر لە (500 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە. •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی زیاتر لە (25  هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  •    كۆمپانیای (TS Navigations LLC) بڕی (96 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  پارەی لۆبی لە 2011دا ئەمساڵ بۆ هەمان ناونیشانی (Akbar, mir)، شێخ نەهرۆ كەسنەزانی بڕە پارەیەكی ناردووە، بڕەكە لە راپۆرتەكەدا تۆمار نەكراوە.  حكومەتی هەرێمیش ئەمساڵ ئەم بڕە پارەی بۆ كۆمپانیا ئەمریكییەكان ناردووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (789 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (130 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە. •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی (4 هەزارو 920) دۆلاری وەرگرتووە.   •    كۆمپانیای (TS Navigations LLC) بڕی (33 هەزار) دۆلار. لۆبی لە 2012دا ئەمساڵیش نەهرۆ كەسنەزانی لەسەر ناونیشانەكەی پێشوو ماوە كە (Akbar, mir)ە، بەڵام بڕە پارەكەی دیار نییە. ئەمساڵ ئەم كۆمپانیایانە پارەیان لە حكومەتی هەرێم وەرگرتووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (213 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (20 هەزار) دۆلار.  •    حكومەتی هەرێم پارەی بۆ چەند كۆمپانیایەكی تریش ناردووە، بەڵام بڕی پارەكان تۆمارنەكراوە.  لۆبی لە 2013دا  نەهرۆ كەسنەزانی بۆ هەمان ناونیشانی (Akbar, mir) پارەی ناردووە. حكومەتی هەرێمیش بۆ ئەم كۆمپانیایانە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی زیاتر لە (36 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Qrvis Communications LLC) بڕی زیاتر لە  (130 هەزار) دۆلار.  پارەی لۆبی لە 2014دا •    كۆمپانیای (MSL GROUP Americas, Inc) بڕی زیاتر لە (50 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی زیاتر لە (168 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی زیاتر لە (710 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Squire patton Boggs, LLP) بڕی زیاتر لە (67 هەزار) دۆلار. لۆبی 2015 ئەمساڵ حكومەتی هەرێم بۆ نوسینگەكەی لە  واشنتۆن بڕی زیاتر لە (889 هەزار) دۆلاری ناردووە، سەرباری ئەمە پارەی بۆ ئەم كۆمپانیایانە خەرجكردووە: •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی (10 هەزار) دۆلار •    كۆمپانیای (MSL GROUP Americas, Inc) بڕی (67 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (65 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (BGR) بڕی زیاتر لە (244 هەزار) دۆلار.  پارەی لۆبی لە 2016دا •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی زیاتر لە (3 هەزار) دۆلار.   •    كۆمپانیای (MSL GROUP Americas, Inc) بڕی (10 هەزار) دۆلار.  •    بۆ (Dentons US LLP) بڕی (25 هەزار) دۆلار. •    لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی تر كە بڕی پارەكەیان تۆمارنەكراوە.   لۆبی لە 2017دا ساڵی 2017 كە هەرێمی كوردستان ریفراندۆمی بۆ سەربەخۆیی كردو ویلایە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پشتیوانی لێ نەكرد، پرۆسەی لۆبیكردن لەرێگەی كۆمپانیاكانەوە بەردەوام بووە‌و حكومەتی هەرێم  پارەی بەم كۆمپانیایانە داوە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (270 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (242 هەزار) دۆلار. •    لەگەڵ ناردنی پارە بۆ چەند كۆمپانیایەكی تر كە بڕەكانیان تۆمار نەكراوە.  لۆبی لە 2018دا حكومەتی هەرێم ئەمساڵ  سەریاری ئەوەی بڕی (732 هەزار) دۆلاری ناردووە بۆ نوێنەرایەتی خۆی لە واشنتۆن، پارەی بۆ ئەم كۆمپانیا ئەمریكییانە ناردووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (120 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Dentons US LLP) بڕی (270 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (PASS LLC) بڕی زیاتر لە (437 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی نزیكەی (6 هەزار) دۆلار. هەر لەم ساڵەدا، بەپێی بەڵگەنامەكە، لقی 7ی پارتی لە ئەمریكاو كەنەدا بڕی زیاتر لە (311 هەزار) دۆلاری ناردووە بۆ كۆمپانیای (Digenova & Toensing LLP). پارەی لۆبی لە 2019دا ئەمساڵ پارەی حكومەتی هەرێم بۆ ئەم كۆمپانیایانە رۆیشتووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (120 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Dentons US LLP) بڕی (30 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (30 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (PASS LLC) بڕی (120 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (OPC Strategies LLC) بڕی (8 هەزارو 900) دۆلار. •    كۆمپانیای (PASS LLC) بڕی زیاتر لە (520 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی زیاتر لە (36 هەزار) دۆلار. پارەی لۆبی لە 2020دا  ئەمساڵ پارەی حكومەتی هەرێم بۆ ئەم كۆمپانیایانە بووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (120 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Dentons US LLP) بڕی (181 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (200 هەزار) دۆلار.  •    لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی تر كە بڕی پارەكەیان تۆمارنەكراوە. پارەی لۆبی لە 2021دا  ئەمساڵ حكومەتی هەرێم بڕی زیاتر لە (972 هەزار) دۆلاری ناردووە بۆ نوێنەرایەتی هەرێم لە واشنتۆن، لەپاڵ ئەمەشدا ئەم پارانەی بۆ كۆمپانیاكانی لۆبی ئەمریكا خەرجكردووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (120 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Dentons US LLP) بڕی (120 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (327 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی زیاتر لە (25 هەزار) دۆلار. •    لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی تر كە بڕی پارەكەیان دیاری نەكراوە.  یەكێتیش گرێبەستی كردووە داتای پارەی رەوانەكراوی كوردستان بۆ دروستكردنی لۆبی لە 2022و 2023دا لە بەڵگەنامەكەدا نەخراوەتەڕوو، بەڵام لەم دوو ساڵەدا حكومەتی هەرێم بەهەمان شێوەی ساڵانی پێشتر پارەی بۆ نوێنەرایەتی خۆی‌و چەند كۆمپانیایەك ناردووە، بەڵام بڕی پارەكان تۆمارنەكراوە. لە  ساڵی 2023دا یەكێتیی نیشتمانی كوردستانیش گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەك كردووە بەناوی (AF International, LLC)ی كردووە.    لێره‌ كلیك بكه‌ بۆ بینینی- ده‌قی راپۆرتی لۆبی عێراق له‌ ئه‌مریكا

راپۆرت: درەو 31 ساڵ لەمەبەر پەرلەمانتارێكی كورد لە هەولێرەوە نامەیەكی بۆ هاوسەرەكەی لە فەڕەنسا نوسیوە، دەڵێ" ئێستا لە كوردستان كارەبا 2 بۆ 3 سەعات هەیە"، دوای ئەو هەموو ساڵە هێشتا دۆخەكە زۆر نەگۆڕاوە، ئەمڕۆژانە كارەبا لە شارێكی وەكو هەولێر بۆ 4 كاتژمێر كەمبوەتەوە، ئەمە یەكێكە لە چیرۆكەكانی شكستی حوكمڕانی. كابینەی نۆیەم بە بەڵێنی زیادكردنی كارەبا‌و كەمكردنەوەی نرخەكەی دەستبەكاربوو، بە كەمبونەوەی كارەبا‌و زیادبوونی نرخەكەی ماڵئاوایی دەكات. كارەبا لە كوردستان چۆن بەرهەمدەهێنرێت؟ چۆن دابەشدەكرێت؟ تێچووی چەندە؟ وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.   كارەبا لە بامەڕنییەوە بۆ مەسرور بارزانی  لەگەڵ هاتنی یەكەم شەپۆلی سەرمادا، جارێكی تر حكومەتی هەرێمی كوردستان روبەڕووی قەیرانی كارەبا بووەوە، قەیرانێك كە لە ساڵی 1992‌و دوای كشانەوەی دامودەزگاكانی بەعس، لەكوردستان بەردەوامە‌و چارەسەری بۆ نەدۆزراوەتەوە.  رۆژی 15ی كانونی یەكەمی ساڵی 1992، ئەحمەد بامەڕنێ پەرلەمانتاری خولی یەكەمی پەرلەمانی كوردستان، نامەیەكی بۆ هاوسەرەكەی لە فەڕەنسا نوسیوە، لە نامەكەدا دەڵێ:" ئێستا دۆخی كوردستان زۆر خراپە، كارەبا تەنیا (2-3) كاتژمێر هەیە. 31 ساڵ دوای نامەكەی بامەڕنێ، دۆخی كارەبای كوردستان باشتر نەبووە، ئەم رۆژانە كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای نیشتمانی لە هەرێمی كوردستان زۆر كەمبوەتەوە، ئەمە ئەركی مۆلیدە ئەهلییەكانی قورستر كردووە. ئێستا رۆژانە كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای نیشتمانی لە هەرێمی كوردستان بەمشێوەیە:  •    هەولێر: تەنیا 4 كاتژمێر •    سلێمانی: تەنیا 7 كاتژمێر •    دهۆك: تەنیا 8 كاتژمێر •    هەڵەبجە 6 كاتژمێر   كارەبا بۆچی كەمبوەتەوە ؟ چوار رۆژ لەمەوبەر، وەزارەتی كارەبای هەرێمی كوردستان كە وەزیرەكەی (كەمال محەمەد)‌و هاوكات بە وەكالەتیش وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بەڕێوەدەبات، رونكردنەوەیەكی لەبارەی كەمبوونەوەی كاتژمێرەكانی كارەبای نیشتمانی بڵاوكردەوە.  لە رونكردنەوەكەدا وەزارەتی كارەبا دەڵێ:" بەهۆی پرۆسەی چاكسازی لە هەردوو یەكەی وێستگەی خەبات 300 مێگاوات، كارەبا لە رۆژی (15)ی ئەم مانگەوە كەمبووەتەوە". بەپێی قسەی وەزارەت، تا كۆتایی مانگ واتا سبەینێ، پرۆسەكە تەواو دەبێت‌و وێستگەكە دەكەوێتە كارو ماوەكانی پێدانی كارەبا ئاسایی دەبێتەوە. بەڵام ئەمڕۆ لە دیوانی وەزارەتی كارەبا كۆبونەوەیەك كراوە سەبارەت بە كەمبونەوەی كارەبای نیشتمانی، لە كۆبونەوەكەدا باسلەوە كراوە، بارگرانیی لەسەر كارەبا دروستبووە، بەجۆرێك خواست لەسەر كارەبا (6 هەزار) مێگاواتی تێپەڕاندووە، لە كاتێكدا بەرهەمهێنانی كارەبا لە كوردستان تەنیا (3 هەزار) مێگاواتە، واتا هاتنی وەرزی سەرما بەرێژەی 50% خواستی لەسەر بەكارهێنانی كارەبا لە كوردستان زیادكردووە. بەو دۆخە داراییە قورسەی كە حكومەتی هەرێم لەدوای راگرتنی هەناردەی نەوتەوە لە 25ی ئازاری ئەمساڵەوە تێیكەوتووە، وەزارەتی كارەبا ناتوانێت هیچ بەڵێنێك بدات بۆ چاككردنی دۆخی كارەبا، لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی دیوانی وەزارەتدا ئاماژە بەوە كراوە" زیادكردنی بەرهەم پێویستی بە سوتەمەنی‌و بودجە هەیە". رۆژی 6ی ئەم مانگە كاتێك وەزارەتی نەوتی عێراق هەواڵی تەواوكردنی بۆری راكێشانی غازی كێڵگەی (كۆرمۆر)ی بۆ وێستگەی كارەبای كەركوك راگەیاند، وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم وەڵامی دایەوە‌و لە رونكردنەوەیەكدا رایگەیاند" تائێستا بڕی گازی پێویست بۆ وێستگەكانی بەرهەمهێنانی كارەبا لە هەرێمی كوردستان دابین نەكراوەو، بەپێی گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیای داناگاز، بەهیچ شێوەیەك كۆمپانیاكە بۆی نییە بەبێ رەزامەندیی حكومەتی هەرێم گاز لە كێڵگەكانی هەرێمەوە بۆ هیچ شوێنێكی دیكە بگوازرێتەوە". بەڵام كۆمپانیای (هیلال)ی ئیماراتی كە لەگەڵ كۆمپانیای (دانەغاز) لەكێڵگەی كۆرمۆر بە هاوبەشی كاردەكات، بەپێی بڕیارێكی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق پشكی غازی خۆی لە كێڵگەكە فرۆشتووە بە وەزارەتی نەوتی عێراق‌و وەزارەتیش غازەكە دەگوازێتەوە بۆ وێستگەی كارەبای كەركوك.  ناعەدالەتی كارەبا ! لەگەڵ هاتنی وەرزی سەرما‌و كەمبونەوەی كارەبای نیشتمانی، مشتومڕ لەبارەی ناعەدالەتی لەبواری كارەبا دەستپێدەكاتەوە. لە كۆبونەوەی دیوانی وەزارەتی كارەبادا، ئومێد خۆشناو پارێزگاری هەولێر بەشداربووە، داوایكردووە رەچاوی پشكی پارێزگای هەولێر لە پێدانی كارەبا بكرێت‌و جەختی لە تێستی وەرزی بۆ پشكی كارەبای پارێزگاكان كردەوە.  شەش رۆژ لەمەوپێش، ئومێد خۆشناو قسەی كردو وتی:" هەولێر لە كارەبادا مەغدورە. هەست بەوە دەكەین نادادپەروەریی هەیە، كارەبای هەولێر لە شارەكانی تر جیاوازە، كارەبای نیشتمانی لە هەولێر كەمترە، تێستی ساڵانەی كارەبا بكرێت بە وەرزیی، بۆ ئەوەی بڕی كارەبای نیشتمانی دیاری بكرێت". ئایا بانگەشەكانی پارێزگاری هەولێر لەبارەی نادادپەروەرییەوە لە دابەشكردنی كارەبا دروستن ؟ وەڵامی ئەم پرسیارە پێویستی بە تەماشاكردنی داتاكانی دابەشكاری پشكی كارەبا هەیە بەسەر پارێزگاكان لە هەرێمی كوردستان، كە بەمشێوەیە دابەشبووە:  •    پارێزگای هەولێر: 42,6%ی تێكڕای كارەبای هەرێمی كوردستان •    پارێزگاكانی سلێمانی‌و هەڵەبجە: 33,1%ی تێكڕای كارەبای هەرێم •    پارێزگای دهۆك: 24,3%ی تێكڕای كارەبای هەرێم بەراوردكردنی ژمارەی دانیشتوان لە پارێزگان لەگەڵ داتاكانی دابەشكردنی كارەبا، هەندێك نادادپەروەریی نیشان دەدات، بەڵام نادادپەروەرییەكە لەبەرژەوەندی پارێزگای هەولێر شكاوەتەوە.  دانیشتوان لە هەرێم بەپێی داتای وەزارەتی پلاندانانی عێراق، بەمشێوەیە دابەشبووە:  •    پارێزگای هەولێر: 2 ملیۆن‌و 55 هەزارو 448 كەس (رێژەی 35%ی كۆی دانیشتوانی هەرێم پێكدەهێنێت) •    پارێزگای سلێمانی‌و هەڵەبجە: 2 ملیۆن‌و 396 هەزارو 206 كەس (رێژەی 41%ی كۆی دانیشتوانی هەرێم پێكدەهێنێت) •    پارێزگای دهۆك: 1 ملیۆن‌و 432 هەزارو 396 كەس (رێژەی 24%ی كۆی دانیشتوانی هەرێم پێكدەهێنێت) كارەبا لە هەرێمی كوردستان هاوبەشانی كارەبا لە هەرێمی كوردستان دابەشبوون بەسەر جۆرەكان (ماڵان، بازرگانی، پیشەسازی، كشتوكاڵ‌و میری)، وەزارەتی كارەبا هاوبەشانی كۆمەڵگاكانی نیشتەجێبوون (ستییەكان)ی لە ماڵان جیاكردووەتەوە لەڕووی پێدان‌و نرخی فرۆشتنی كارەبا پێیان. پاڵپشت بە ڕێنمایی ژمارە (2)ی ساڵی (2021)ی وەزارەتی كارەبا، كە لە رۆژنامەی وەقائعی كوردستان ژمارە (274) لە (24/11/2021) بڵاوكراوەتەوە. هاوبەشانی پۆلێنكردووە بۆ؛ (ماڵان، بازرگانی، پیشەسازی، كشتوكاڵ‌و میری). هاوكات بە ڕێنمایی ژمارە (1)ی ساڵی (2023)ی وەزارەتی كارەبا، كە لە رۆژنامەی وەقائعی كوردستان ژمارە (306) لە (14/6/2023) هەمواری یەكەمی ڕێنمایی ژمارە (2)ی ساڵی (2021) تایبەت بە ڕێنمایی‌و مەرجەكانی پێدانی وزەی كارەبا بڵاوكراوەتەوە، تێیدا هاتووە بڕیارماندا بە؛ "زیادكردنی بڕگەیەك بۆ خشتەی ژمارە (5) تایبەت بە نرخەكانی كارەبا لە رێنمایی و مەرجەكانی پێدانی وزەی كارەبا ژمارە (2)ی ساڵی 2021، بەم شێوەیە دەبێت:  * نرخی كارەبای كۆمەڵگەكانی نیشتەجێبوون (High Cost) بە (156) دینار بۆ یەك كاتژمێر، بەمدواییە بەهۆی ناڕەزایەتی دانیشتوانی كۆمەڵگەكانی نیشتەجێبوون، وەزارەتی كارەبا بڕیاریدا نرخی یەكەی كارەبا لەم كۆمەڵگایانە بۆ (100) دینار كەمبكاتەوە، بەڵام لەوكاتەوە بڕیارەكە لە ئەنجومەنی وەزیرانە‌و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت رەزامەندی لەسەر نەداوە، لە كۆبونەوەی ئەمڕۆ وەزارەتی كارەبادا جەخت لەسەر بڕیارەكە كراوەتەوە. بەپێی ڕێنماییەكانیش نرخی كارەبا بۆ هاوبەشانی كارەبا لە هەرێمی كوردستان بەم جۆرەی خوارەوە دەبێت؛ 1.    هاوبەشی ماڵان هاوبەشانی ماڵان لە هەرێمی كوردستان كە بەشی گەورەی هاوبەشانی كارەبا پێكدەهێنن، بەپێی ڕێنمایی وەزارەتی كارەبا، ئەگەر هاوبەشێك لە ماوەی مانگێكدا (1 بۆ 450) كیلۆ واتی بەكارهێنا، ئەوا هەر كیلۆ واتێك لێكدانی (18) دینار دەكرێت‌و بەرامبەر (8 هەزارو 100) دینار دەبێت بۆ مانگێك، خۆ ئەگەر بەشداربووەكە زیاتر لە (450) كیلۆ وات تا (900) كیلۆ واتی بەكاربرد، ئەوا (450) كیلۆ واتی دووەمیان لێكدانی (24) دینار دەكرێت‌و لەگەڵ بڕی بەكاربراوی پێشتردا كۆی نرخەكە دەگاتە (18 هەزارو 900) دینار، ئەگەر هاوبەشێكی ماڵان لە (900) كیلۆ واتە زیاتری بەكارهێناو تا ئاستی (1500) كیلۆ وات، ئەوا دوای لێدەركردنی (900) كیلۆ واتی پێشتر (600) كیلۆ واتەكە نرخی هەر یەكەكی بەرزدەبێتەوە (تصاعد) دەكات بۆ (42) دینارو بەم پێیەش بڕی (25 هەزارو 200) دیناری دیكە دەچێتە سەر ئەو (18 هەزارو 900) دینارەی ترو كۆی پارەی (هەزارو 500) كلیۆ واتەكە دەگاتە (44 هەزارو 100) دینار. پرۆسەكە بەشێوەی (تصاعد)ی بەردەوام دەبێت تا بەكاربردنی كارەبا لەلایەن هاوبەشەكەوە دەگاتە سەروو (5 هەزار) كیلۆ وات، لەم حاڵەتەدا نرخی هەر یەكەكی بەركاربراوی كارەبا دەگاتە (180) دینار. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 2.    كۆمەڵگاكانی نیشتەجێبوون وەك پێشتر ئاماژەمان پێدا هەمواری یەكەمی ڕێنمایی ژمارە (2)ی ساڵی (2021) وەزارەتی كارەبا تایبەت بە ڕێنمایی و مەرجەكانی پێدانی وزەی كارەبا، تێیدا هاتووە بڕیارماندا بە؛ "نرخی كارەبای كۆمەڵگەكانی نیشتەجێبوون (High Cost) بە (156) دینار بۆ یەك كاتژمێر". بەم ڕێنماییەش بێت نرخی یەكەی كارەبا بۆ كۆمەڵگاكانی نیشتەجێبوون لە هەرێمی كوردستان جێگیر دەكرێت لە (1) كیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێك بێت، ئەوا بۆ هەر كیلۆ واتێك (156) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەكەدا هاوبەشێكی هەر كۆمەڵگایەك (هەزار و 500) یەكە بەكار بەرێت، ئەوا دەبێت بڕی (234 هەزار) دینار بدات. لەكاتێكدا هەمان ئەو بڕە كارەبایە بۆ هاوبەشی (ماڵان) بریتیە لە (44 هەزارو 100) دینار- وەك پێشتر ئاماژەمان پێدا_ واتە هەمان ئەو برە كارەبایە كە لە ستییەكاندا بەكاربراوە نرخەكەی (431%) زیاترە لەوەی لە ماڵان بەكاردەبرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 3.    هاوبەشانی بازرگانی هاوبەشانی كارەبا بۆ مەبەستی بازرگانی لە هەرێمی كوردستان جێگیرە، لە (1) كیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێك بێت، ئەوا بۆ هەر كیلۆ واتێك (156) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەكەدا هاوبەشێكی بازرگانی (هەزارو 500) یەكە بەكار بەرێت، ئەوا بڕی (234 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. كە هاوتایە بەو بڕەی كە لە هاوبەشانی كۆمەڵگاكانی نیشتەجێبوون وەردەگیرێت لە هەرێمی كوردستان (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 4.    هاوبەشانی میری هاوبەشانی میری لە هەرێمی كوردستان، دیسان فرۆشتنی یەكەی كارەبا پێیان نرخەكەی جێگیرەو لە (1) كیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێك بێت، ئەوا بۆ هەر كیلۆ واتێك (180) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەكەدا هاوبەشێكی میری (هەزارو 500) یەكە بەكار بەرێت، ئەوا بڕی (270 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 5.    هاوبەشانی كشتوكاڵی هاوبەشانی كشتوكاڵی لە هەرێمی كوردستان، فرۆشتنی یەكەی كارەبا پێیان نرخەكەی جێگیرەو لە (1) كیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێك بێت، ئەوا بۆ هەر كیلۆ واتێك (36) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەكەدا هاوبەشێكی كشتوكاڵی (هەزار و 500) یەكە بەكار بەرێت، ئەوا بڕی (54 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 6.    هاوبەشانی پیشەسازی هاوبەشانی پیشەسازی تایبەتمەندی جیاوازیان پێدراوەو بە جۆرێك بەرزی (ڤۆڵتیە) دەكرێت بە پێوەر بۆ فرۆشتنی وزەی كارەبا پێیان، بە جۆرێك نرخی یەكەكان بریتی دەبن (144 دینارو 120 دینار) بۆ بەكاربردنی (1) كیلۆ واتەوە بڕی هەرچەندێك بێت. ئەگەر لە مانگەكەدا هاوبەشێكی پیشەسازی (هەزار و 500) یەكە بەكار بەرێت، ئەوا بۆ ڤۆڵتییەی بەرز بڕی (216 هەزار) دینار و بۆ ڤۆڵتییەی نزم (180 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). كارەبا لە كابینەی مەسرور بارزانیدا ئۆكتۆبەری 2020 مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان سەبارەت بە چاكسازیی‌و رێكخستنەوەی كەرتی كارەبا لەبەردەم پەرلەمانی كوردستاندا رایگەیاند" هەمواركردنەوەی گرێبەستەكان لەپەرلەمانی كوردستان وتی:" لەئەنجامی هەمواركردنەوەی گرێبەستەكان‌و رێكخستنەوەی كەرتی كارەبا ساڵانە 300 ملیۆن دۆلارمان گەڕاندوەتەوە بۆ حكومەت. لەڕێگەی چارەسەركردنی یەكەكانی كارەباو زیادكردنی بڕی بەرهەمهێنانی غازی سروشتی‌و بەگەڕخستنی وێستگەی هەڵمی خەبات، بڕی 843 مێگاوات كارەبامان زیاد كردووە". هەر لەو وتارەدا سەرۆكی حكومەت باسی لەوەكرد، بۆ یەكەمینجار ئاستی بەرهەمهێنانی كارەبا لەهەرێمی كوردستان گەیشتووەتە 3700 مێگاوات كارەباو ماوەكانی پێدانی كارەبامان زیاد كردووە، بەڵام دوای سێ ساڵ لەم قسانە، ئێستا بەگوێرەی وەزارەتی كارەبا ئاستی بەرهەمهێنان بۆ 3 هەزار مێگاوات دابەزیوەو ئاستی پێدانی كارەبای نیشتمانیش كەمبوەتەوە. هەر لەو وتارەدا بوو كە سەرۆكی حكومەت بانگەشەی ئەوەی كرد "نرخی كڕینی كاتژمێرەكانی كارەبا كەمكراوەتەوە"، بەڵام بەمدواییە حكومەت لەچوارچێوەی پلانێكدا نرخی ئەمپێری كارەبای لەسەر هاوڵاتیان بەرزكردەوە، بەرزكردنەوەیەك كە ناڕەزایەتی بەدوای خۆیدا هێناوە‌و لەبەرامبەردا نەیتوانیوە كێشەی كەمی كارەبا چارەسەر بكات.   داهات‌و خەرجی كارەبا لە هەرێمی كوردستان داهاتێكی زۆر لە كارەبادا خەرج دەكرێت، بەجۆرێك ئێستا مانگانە زیاتر لە (100 ) ملیار دینار بۆ ئەو كۆمپانیایانە خەرج دەكرێت كە كارەبا بەرهەمدەهێنن. بەپێی راگەیەندراوێك كە وەزارەتی كارەبا لە 2ی تەموزی 2021دا بڵاویكردوەتەوە، رێژەی 65%ی خەرجی كارەبا لەسەر حكومەتەو 35%ی لەسەر شانی خەڵكە. لەپاڵ خەرجی بەرهەمهێنانی كارەبادا، كۆی خەرجی مانگانەی موچەی فەرمانبەرانی وەزارەتی كارەبا (17 ملیارو 850 ملیۆن) دینارە، ئەمە سەرەڕای ئەو پارەیەی هاوڵاتیان مانگانە خەرجی دەكەن بۆ كڕینی كارەبا لە مۆلیدە ئەهلییەكان بۆ مۆلیدە ئەهلییەكان. لە هەرێمی كوردستان ژمارەی هاوبەشانی كارەبا بۆ (ملیۆنێك‌و 776 هەزارو 963) هاوبەش زیادیكردووە، ئەگەر بە تێكڕا (4) ئەمپێر بۆ هەر خێزانێك لە كارەبای مۆلیدە ئەهلییەكان ئەژمار بكرێت‌و نرخی هەر ئەمپێرێكیش بە (10 هەزار) دینار ئەژماربكرێت، ئەوا هەر خێزانێك مانگانە بەتێكڕا (40) هەزار دینار پارە لە كڕینی كارەبای مۆلیدە ئەهلییەكاندا خەرج دەكات، تێكڕای خەرجی هاوڵاتیان بۆ كڕینی كارەبای مۆلیدە ئەهلییەكان مانگانە دەگاتە (71 ملیار) دینار، ئەمەش هەموو پارەیە كە لە كوردستان لە كەرتی كارەبادا بەخەرج دەدرێت. ژێرخانی كارەبا لە هەرێم بەپێی راگەیەندراوی وەزارەتی كارەبا كە بەبۆنەی دوو ساڵی یەكەمی تەمەنی كابینەی نۆیەمەوە بڵاویكردوەتەوە:  •    رێژەی (84%)ی كارەبای هەرێم لەلایەن كەرتی تایبەتەوە بەرهەم دەهێنرێت‌و رێژەی (16%)ی لەلایەن كەرتی گشتییەوە بەرهەم دێت. •    توانای ژێرخانی بەرهەمهێنانی كارەبای هەرێمی كوردستان (6902) مێگاواتە، بەڵام بەهۆی نەبوونی سوتەمەنی‌و زۆربوونی تێچوونەكەی (3400 بۆ 3500) مێگاوات كارەبا بەرهەم دەهێنرێت. •    لە (دوكان) توانای بەرهەمهینانی (400) مێگاوت كارەبا هەیە، بەڵام لەم رەوشە سەختەدا تەنیا (43) مێگاوات بەرهەم دێت. •    لە (دەربەندیخان) توانای بەرهەمهێنانی (249) مێگاوات كارەبا هەیە، بەڵام (15) مێگاوات بەرهەم دێت. •    لە دهۆك توانای بەرهەمهێنانی (1000) مێگاوات كارەبا هەیە، بەڵام بەهۆی نەبوونی سوتەمەنیی دیزل‌و زیادبوونی تێچوونەكەی بەكارنەخراون، چونكە دابینكردنی موچەی موچەخۆران لە كارە پێشینەكانی حكومەتە. •    سێ یەكەی (29) مێگاواتی كەرتی گشتی لە دهۆك، هەولێرو سلێمانی (6-5) ساڵە لەكاركەوتوون. •    لە ماوەی دوو ساڵی یەكەمی كابینەی نۆیەمدا (615) مێگاوات كارەبا زیاد كراوە. وەزارەتی كارەبا ده‌ڵێ داهاتی ساڵی 2021ی كارەبا بڕی (825 ملیار) دینار بووە، ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ داهاتی كارەبا لە 2018دا بڕی (289 ملیار) دینار بووە، بەو پێیەش (536 ملیار) داهاتی كارەبا زیادبووە، بەڵام وەزارەتی كارەبای هەرێم به‌م زیادبوونه‌ نەك نەیتوانیوە كارەبای (24) كاتژمێری دابین بكات بەڵكو لە هەندێك لە وەرزەكانی ساڵدا تەنیا (4) كاتژمێر كارەبا دراوە بە هاوڵاتیان.

(درەو):  باڵیۆزی توركیا لە هەولێر دوو بەرپرسی یەكێتیی بینیوە، كەركوك تەوەری سەرەكی گفتوگۆكان بووە‌و باسی دەستپێكردنەوەی گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی نەكراوە (به‌پێی راگه‌یه‌ندراوی كۆبونه‌وه‌كان)، توركمانه‌كان نیگه‌رانی خۆیان له‌باره‌ی سكاڵاكه‌ی یه‌كێتیی له‌ دادگای فیدراڵی به‌ باڵیۆزه‌كه‌ گه‌یاندووه‌، به‌ڵام هێشتا توركیا له‌وباره‌یه‌وه‌ هیچ هه‌ڵوێستێكی فه‌رمی رانه‌گه‌یاندووه‌، دوو رۆژه‌ باڵیۆز له‌ هه‌ولێر له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان كۆبونه‌وه‌ ده‌كات، باسی هه‌نارده‌كردنی نه‌وتیش ته‌وه‌رێكی گفتوگۆكانه‌.  باسی كەركوك چەند رۆژێكە عەلی رەزا گونەی باڵیۆزی توركیا لە هەولێرە، ئەمڕۆ هەریەكە لە (قوباد تاڵەبانی) جێگری سەرۆك وەزیران‌و (دەرباز كۆسرەت رەسوڵ) لێپرسراوی مەكتەبی پەیوەندییەكانی یەكێتیی بینیوە.  بەپێی راگەیەندراوی نوسینگەی قوباد تاڵەبانی، لە دیدارەكەدا لەگەڵ باڵیۆزی توركیا باسی" هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق، بەتایبەتیش هەڵبژاردنەكان لە كەركوك كراوە". دۆخی كەركوك بەهۆی پێكهاتەی توركمانەوە بەلای دەسەڵاتدارانی توركیاوە گرنگە، هەندێك لە سەرچاوەكان دەڵێن لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017وە كە كورد لە كەركوك كشایەوە، توركیا رۆڵی هەبووە لەوەی یەكێتیی پۆستی پارێزگاری كەركوك وەرنەگرێتەوە. "لەم ساڵانەی دواییدا جیاوازی زۆر دەكرێت لەنێوان پێكهاتەكانی كەركوك، چارەسەر ئەوەیە لەدوای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان، شێوازی بەڕێوەبردنی شارەكە بگەڕێینەوە بۆ پرەنسیپەكانی سەرۆك مام جەلال، بۆ ئەوەی كەركوك ببێتە شارێكی نمونەیی بۆ پێكەوەژیانی ئاشتییانە‌و هیچ لایەنێك هەست بە ستەم‌و نادادپەروەری‌و پەراوێزخراوی نەكات" قوباد تاڵەبانی وای بە باڵیۆزی توركیا وتووە. پرسی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم‌و كێشەی بەشە بودجەی هەرێم تەوەرێكی تری قسەوباسەكان بووە، ئەمڕۆ باڵیۆزی توركیا بە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم وتووە توركیا ئامادەیە بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم بۆ بەندەری جەیهان كە لە 25ی ئازاری ئەمساڵەوە راوەستاوە، قوباد تاڵەبانیش لەبارەی ئەم بابەتە بە باڵیۆزی رایگەیاندووە:" پێویستە لەنێوان هەرێم‌و بەغدا رێككەوتنێكی گشتگیرو درێژخایەن بكرێت‌و كێشەی بودجەی هەرێم بەشێوەیەكی بنەڕەتی چارەسەر بكرێت".  چارەنوسی گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی هیچ یەكێك لە قوباد تاڵەبانی‌و دەرباز كۆسرەت رەسوڵ لە دیدارەكەیاندا لەگەڵ باڵیۆزی توركیا باسیان لە دۆخی فڕۆكەخانەی سلێمانی نەكردووە (بەپێی ئەوەی لە راگەیەندراوەكاندا هاتووە)، كە لە رۆژی 3ی نیسانی ئەمساڵەوە توركیا گەشتە ئاسمانییەكانی بەڕوودا داخستووەو ئەم داخستنە تا رۆژی 3ی كانونی دووەمی ساڵی داهاتوو بەردەوام دەبێت، ئەگەر جارێكی تریش درێژنەكرێتەوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەدوای راگرتنی گەشتە ئاسمانییەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی، قوباد تاڵەبانی دووجار سەردانی توركیای كردووە، بەڵام گفتوگۆكان بێسود بوون، توركیا سورە لەسەر تۆمەتباركردنی یەكێتیی بە پشتیوانیكردن لە پارتی كرێكارانی كوردستان‌و ئەمەش بەهانەی سەرەكی ئەنكەرەیە بۆ راگرتنی گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی. توركمانەكان‌و یەكێتیی سكاڵاكان لەدژی یەكێتیی تەنیا پەیوەندیدار نین بە پرسی پارتی كرێكارانی كوردستانەوە، وا دەردەكەوێت لەسەردانی باڵیۆزدا بۆ هەولێر، لایەنە توركمانەكان گلەییان لە یەكێتیی كردبێت، بەتایبەتیش لە بابەتی سكاڵاكەی دادگای باڵای فیدراڵی عێراقدا، سكاڵایەك كە یەكێتیی دەیەوێت لەرێگەیەوە (5) كورسی "كۆتا"ی توركمانەكان لە پەرلەمانی كوردستان هەڵوەشێنێتەوە.  باڵیۆزی توركیا دوێنێ لە هەولێر (مونا قەهوەچی) جێگری سەرۆكی پارتی چاكسازی توركمانی بینیوە، قەهوەچی لەبارەی دیدارەكەی بەگەڵ باڵیۆزی توركیا دەڵێ:" ‌تیشك خرایەسەر گرنگی پاراستنی مافی پێكهاتەكان، لەمڕوەشەوە جەختمان لەسەر پێویستیی رەچاوكردنی ئیرادەو بەرژەوەندیی خودی پێكهاتەكان كردەوە". مونا قەهوەچی كە لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستاندا سكرتێری پەرلەمان بوو، یەكێك لەوانەیە بەتوندی دژی سكاڵای یەكێتیی نیشتمانی لە دادگای فیدراڵی سەبارەت بە یاسای هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستان وەستاوەتەوە. توركیا هێشتا بەفەرمی هەڵوێستی خۆی لەبارەی سكاڵاكەی یەكێتیی‌و هەڵوەشاندنەوەی كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان رانەگەیاندووە. لەسەر ئاستی عێراق، توركیا پشتیوانی لە (بەرەی توركمانی عێراق) دەكات، سەركردەكانی ئەم حزبە زیاتر بەشداری لە كۆڕو كۆبونەوەكانی توركیادا دەكەن، ئەم حزبە توركمانییە لە سنوری پارێزگای كەركوك كارایە.  لەناو پێكهاتەی توركمان راوبۆچونی جیاواز لەبارەی كورسی "كۆتا"ی توركمان لە پەرلەمانی كوردستان هەیە، هەندێكیان لەگەڵ مانەوەی "كۆتا"ن وەكو زەمانەت بۆ پارێزگاری لە بەشداری ئەم پێكهاتەیە لە بڕیاری هەرێمی كوردستان، هەندێكیان دژن‌و دەڵێ توركمان پێكهاتەیەكی سەرەكییە‌و لە عێراق "كۆتا"ی بۆ دانەنراوە، ژماری خەڵكی ئەم پێكهاتەیە لە كوردستان زیاترە لە 5 كورسی "كۆتا". بەم ساڵانەی دوایی لەناو حزبە سیاسییەكانی هەرێم مشتومڕ لەسەر كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان دروستبووە، هەندێك لە لایەنە سیاسییەكانی هەرێم، پارتی دیموكراتی كوردستان تۆمەتبار دەكەن بەوەی نوێنەری پێكهاتەكان لەبەژرەوەندی خۆی بەكاردەهێنێت، بەتایبەتیش لە پرسە هەستیارەكاندا لەناو پەرلەمان. پەیوەندییەكانی توركیاو یەكێتیی  سەرەتای تێكچوونی پەیوەندیی یەكێتیی‌و توركیا لەم ساڵانەی دوایدا بۆ رۆژی 24ی حوزەیرانی 2017 دەگەڕێتەوە، لەم رۆژەدا توركیا بەهرۆز گەڵاڵی نوێنەری یەكێتیی لە ئەنكەرە دەركردو بینای نوێنەرایەتییەكەی داخست، ئەمەش وەكو كاردانەوەیەك لەبەرامبەر دەستگیركردنی دوو گەورە بەرپرسی دەزگای هەواڵگری توركیا "میت" لە ئۆپراسیۆنێكدا لەلایەن هێزەكانی پارتی كرێكارانەوە لە شارۆچكەی دوكان.  ئەوكاتیش هاوشێوەی ئێستا، توركیا گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی راگرت، هەر لەو ساڵەدا بوو كە مەلود چاوەش ئۆغڵۆ وەزیری دەرەوەی ئەوكاتی توركیا یەكێتیی‌و بزوتنەوەی گۆڕانی بە هاوكاریكردنی پارتی كرێكاران تۆمەتباركردو وتی:" لەلایەن وەزیرێكی یەكێتییەوە لە حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاگاداركراوین لەوەی پارتی كرێكاران بە تەواوەتی هەژمونی بەسەر ناوەندی بڕیاری یەكێتیدا كردووە"، ئەمە تۆمەتباركردنێكە كە یەكێتیی بەردەوام رەتیدەكاتەوە، بەڵام ئەنكەرەی پێ قایل ناكرێت.  ئەم ساڵانەی دوایی توركیا بەشێوەیەكی بێ پێشینە ئۆپراسیۆنە سەربازییەكانی لە سنوری سلێمانی چڕكردوەتەوە، بەردەوام فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكان‌و هەندێكجاریش فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا بە ئاسمانی سنوری سلێمانیدا دەسوڕێنەوە، ژمارەیەكی بەرچاو لە ئەندامانی كۆنسەی سەرۆكایەتی پارتی كرێكاران لە سنوری سلێمانی لە هێرشی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكاندا كوژراون، سەرباری ئەمەش ماوە لەدوای ماوە، توركیا لەسەر زەمین‌و لەناو شارەكانیش، ئەندام‌و بەرپرسانی پارتی كرێكارانی كوردستان دەكاتە ئامانج‌و تیرۆریان دەكات.    تواندنەوەی بەستەڵەكی پەیوەندی نێوان یەكێتیی‌و توركیا سەرەتاكەی بۆ ساڵی 1991 دەگەڕێتەوە، كۆچكردوو جەلال تاڵەبانی یەكەم سكرتێری یەكێتیی لەو ساڵەدا پەیوەندیی لەگەڵ تورگۆت ئۆزال سەرۆكی ئەوكاتی توركیا دروستكرد، ئەم پەیوەندییە لەوكاتەوە تائێستا چەندین هەڵبەزو دابەزی بەخۆوە بینیوە.   

درەو: نوسەر (Nick Turse) لە پێگەی (the intercept) ئەمریكی, راپۆرتێكی  بە ناونیشانی (مووشەك و فرۆكەی بێفرۆكەوان لەنێو چەكە دزراوەكانی ئەمریكادایە لە عێراق و سوریا) بڵاوكردووەتەوە, كە ئەمە پوختەیەكەیەتی: 🔹بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا لە عێراق و سوریا, بەدەست دزینی چەك و كەرەستە سەربازییەكانەوە دەناڵێنێت. 🔹چەك و كەرەستەی سەربازی هەستیار لەنێو كەلوپەلە دزراوەكاندایە,  سیستمی تەقاندنی موشەكی ئاڕاستەكراو و هەروەها فرۆكەی بێفرۆكەوانیش لە عێراق دزراون. 🔹بنكەكانی ئەمریكا لە عێراق و سوریا لە رووكەشدا بۆ روبەڕوبونەوەی داعش لەوێن, بەڵام بەپلەی یەكەم بۆ راگرتنی هەژموونی ئێران بەكاردەهێنرێن. 🔹لەدوای سەرهەڵدانی جەنگی غەزەوە لە (7)ی تشرینی یەكەم, ئەو بنكانە روبەڕوی هێرشی رێكخراو بونەوە بە موشەك و فرۆكە بێفرۆكەوان, وەك بەشێك لە جەنگێكی رانەگەیەندراو لەنێوان ئێران و میلیشیاكانی هاوپەیمانی. 🔹ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ناتوانێت كەرەستە سەربازییەكانی بپارێزێت, چی جای سەربازەكانی. 🔹وردەكاری لەباری ئەو دزییانە لە عێراق, دۆزراونەتەوە, كە سوپای ئەمریكا هەرگیز راینەگەیاندووە لە دۆسیەكان لێكۆڵینەوە تاوانكارییەكان و لەڕێی یاسای ئازادی زانیارییەوە بەدەستهاتوون. 🔹لێكۆڵەرە سەربازییەكان ئاگاداركراون, (13) فرۆكەی بێفرۆكەوانی بازرگانی, كە بەهاكەی دەگاتە (162.500) دۆلار, لە دامەزراوەیەكی ئەمریكا لە هەولێر دزراون, لەساڵی رابردودا, هیچ گومانلێكراوێك دەستنیشان نەكراوەو هیچ سەرداوێكی دۆسیەكەش باسنەكراوە. 🔹چەندین چەك و كەرەستەی هەستیار بە كردنە ئامانجی یەكەی بینین و موشەكی جۆری جافیلین, لە بنكەی پرۆسەكانی پێشەوە لە بەغداد دزراون, یان لەكاتی ناردنی بەرەو ئەوێ‌ دزراون. 🔹لێكۆڵەرەوەكان پێیانوانەبووە, دزییەكان كارێكن لەناوخۆدا كرابێتن, هیچ فەرمانبەرێكی ئەمریكی ناسراو بەشداری نەكردووە لەو پرۆسەیەدا. 🔹لێكۆڵەرەوەكان ئاماژە بەوە دەكەن, خەڵكە ناوخۆییەكان گومانلێكراون, رێكخراوە تاوانكارییەكانی عێراق و میلیشیا چەكدارەكان, كە كاروانی چەك و كەرەستەكانی ئەمریكا دەكەنە ئامانج. 🔹لەمساڵدا, لایەنی كەم  چوار دزی گەورە رویانداوە, لە ساڵی (2020-2022)ش, چەك و كەرەستەی ئەمریكی لە عێراق و سوریا دزراوە, بە بۆمبی (40)ملیمی بەهێز لە تەقینەوەو موشەكی قەڵغان بڕو كەرەستەو كەلوپەلی تۆپهاوێژی مەیدانی و كەرەستەی نادەستنیشانكراو, (2) لەو روداوانە لە بنكەكانی سوریا رویانداوەو (3)یشان لە عێراق.   🔹ژمارەی ئەو دزیانەی كراون, نەزانراون, رەنگە پنتاگۆنیش نەزانێت.

درەو: (دواخستنی هەڵبژاردنەكان رەنگە دەسەڵاتی كورد لە عێراق لەباربەرێت) راپۆرتی شیكاری "بەكیر ئایدۆغان"   لە پێگەی "ئەمواج میدیا" بڵاوكراوەتەوە: 🔹پاش دواكەوتنێكی زۆر, بڕیاردرا هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە (25) شوباتی ساڵ داهاتوو بەڕێوەبچێت. 🔹ئەو شایستەیە كە دووجار دواخراوە, هەڕەشە لە قوڵكردنەوەی ناكۆكییە سیاسیەكان دەكات لە هەرێمی كوردستان. 🔹رەنگە رۆژی دوای هەڵبژاردن, دۆخی نادڵنیایی لە پێكهێنانی حكومەت بێنێتە پێشەوە, ئەوەش ببێتە هۆكاری مەترسی دروستبوونی پەرتەوازەیی زیاتر و زیاتركردنی ئەگەرەكانی لەباربردنی دەسەڵاتی ئۆتۆنۆمی كوردەكان. 🔹دواخستنەكە لە بنەڕەتدا بۆ ناكۆكی بۆ هەردوو پارتی دەسەڵاتدار دەگەڕێتەوە, لەبارەی یاسای هەڵبژاردنی هەرێم. 🔹بڕیاربوو هەڵبژاردن لە مانگی تشرینی یەكەمی (2022)دا ئەنجامبدرێت, بەڵام  دواخرا بۆ مانگی تشرینی دووەمی (2023) و سەرلەنوێ‌ دواخرا بۆ سەرەتای ساڵی داهاتوو. 🔹یەكێتی نیشتمانی كوردستان پێیوایە, سیستمی ئێستای هەڵبژاردن ئیمتیازاتی داوە بە پارتی دیموكراتی كوردستان, بە تەرخانكردنی كورسی بۆ پشكی كەمینەكانیشەوە. 🔹ئاڵۆزییە سیاسیە بەردەوامەكان, مەترسیە لەسەر دواخستنی جارێكی تری هەڵبژاردن. 🔹پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان, لە ئێستادا گەورەترین دابەشبون بەخۆیانەوە دەبینن.  🔹پێدەچێت هەڵبژاردنی داهاتوو و گفتوگۆكانی پێكهێنانی حكومەت, ببێتەهۆی قوڵتركردنەوەی ئەو دابەشبونە. 🔹هەرێمی كوردستان تۆمارێكی خراپی هەیە لەو بوارەدا, لەدوای دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان, لەمانگی ئەیلولی (2018) حكومەت دوای (10) مانگ لە دانوستان پێكهات, لەدوای هەڵبژاردنەكانی مانگی ئەیلولی (2013)ش, دوای (9) گفتوگۆكردن ئەوسا حكومەت پێكهات. 🔹رەنگە بەشێك لە كێشەكان بگەڕێتەوە بۆ تێكچونی هاوسەنگی هێز, لەساڵی (2018)دا, پارتی دیموكراتی كوردستان لەكۆی (111) كورسی پەرلەمان هەرێم (45) كورسی بردەوە, لەبەرامبەردا یەكێتی نیشتمانی كوردستان (21) كورسی بەدەستهێنا. 🔹پێدەچێت دژەبەیەكی چانسی نێوان بزوتنەوەی گۆڕان و جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌, كاریگەری هەبێت لەسەر پێكهێنانی حكومەت. 🔹لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لەساڵی (2021)دا, جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌ نوێنەرایەتی پەرلەمانی كرد بە زیاتر لە دوو هێندە, لەكاتێكدا بزوتنەوەی گۆڕان هەر پێنج كورسیەكەی دۆڕاند كە لەبەغدا هەیبوو. 🔹سەرەڕای لاوازی پابەندی حزبی لەسەر ئاستی ناوخۆ, رەنگە جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌ سودمەندبێت لەناكۆكییەكانی ناوخۆی یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پاشەكشێی بزوتنەوەی گۆڕان و  بۆشایی روونی ئۆپۆزسیۆن لەهەرێمی كوردستان. 🔹رەنگە لە هەڵبژاردنەكانی شوباتی (2024) دەنگەكانی جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌, هەڵبكشێت و  ببێتە سێیەم حزب لە كوردستانی عێراق و شوێنی بزوتنەوەی گۆڕان بگرێتەوە. 🔹سیناریۆی دورخستنەوەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە حكومەتی هەرێم لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستان ئەگەرێكی چاوەڕوانكراوە هەرچەندە ئاسان نیە. 🔹هەر یەكێك لەم دوو حزبە دەزگای ئیداری و ئەمنیی تایبەت بەخۆی هەیە, بەوەش هەر حكومەتێك پێكبهێنرێت بەبێ‌ ئەویتریان, ناتوانێت كاربكات لەو ناوچە جوگرافیەی لایەنی دورخراوە باڵا دەستە تیایدا. 🔹ناكۆكییەنی نێوانیان پەرەیسەندو گەیشتە شەڕی دەستەویەخە لەپەرلەمانی كوردستان و كوشتنی بەرپرسانی ئەمنیی و بایۆكۆتكردنی كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران, لەلایەن وەزیرەكانی یەكێتیەوە بۆ ماوەی شەش مانگ. 🔹رەنگە ناكۆكییەكانی ساڵی داهاتوو لەبارەی پێكهێنانی حكومەت ببێتە هۆی كەڵكەكردنی زیاتری ئەم كێشانە, ئەگەر یەكێتی نیشتمانی كوردستان هەست بە پەراوێزخستن بكات لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە, خراپترین سیناریۆ چوونە دەرەوەیەتی لە ئیدارەی هەرێمی كوردستان, ئەگەر دانوستانەكانیش لەبارەی پێكهێنانی حكومەت شكستبهێنێت, رەنگە داواكاری ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی نوێ‌ بێتە ئاراوە. 🔹دەكرێت بوترێت یەكێتی كاری لەسەر ئاسانكردنی ئەم كێشانە كردووەو هەوڵیداوە سەربەخۆیی بەدەستبهێنێت لەو پەیكەرە ئیدارییەی كە پارتی هەژموونی كردووە بەسەریدا, لەڕێی هاوكاری توندوتۆڵی لەگەڵ بەغداد. 🔹یەكێك لە ئەنجامە روونەكانی ئەو هاوكارییە ئاسنكاریكردن بوو لە بودجەی فیدڕاڵی, كە پارێزگاكانی هەرێم دەتوانن داوای پشكی خۆیان بكەن بەشێوەیەكی راستەوخۆ لەبەغداد, ئەگەر هەست بەوەبكەن حكومەتی هەرێم پشكی دادپەروەرانەی خۆیان ناداتێ‌. 🔹لە رابردوودا, باوكی مەسرور بارزانی, سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و جەلال تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی, توانیان بگەنە سازان دوای ساڵانێك لە ململانێ‌, بەڵام نەوەی ئێستا لەسەركردەكان دورن لەو ئەگەرە. 🔹هەرێمی كوردستان لەمڕۆدا نزیكترە لە لێكترازان وەك لەیەكخستنی دوو ئیدارەكەی و, بەرپرسانی یەكێتی چیتر دوودڵن لە وروژاندنی ئەو پرسە, كە لە ڕابردوودا قەدەغەكراو بوو. 🔹پێدەچێت هەرێمی كوردستان یەكێك لە سەخترین هەڵبژاردنەكان بەخۆوە ببینێت لەمێژووی خۆیدا, رەنگە ئەنجامدانی ساختەكاری و توندوتیژی كە لەساڵی (2018) دا بینرا, جارێكی سەرهەڵبداتەوە,  ئەوەش ئاڵۆزییەكان توندتردەكات. 🔹لەگەڵ هەموو ئەو ئاستەنگ و ناكۆكییەكانەشدا, سیاسەتی واقیعی كورد وەك هەمیشە هەردوو حزبەكە ناچار دەكات پێكەوە كاربكەن, لەبارەی حكومەتیشەوە پارتی سازش بۆ حزبەكان بكات بە یەكێتی نیشتمانی كوردستانیشەوە, بۆ ئەوەی پشكیان هەبێت تیایدا و مەترسی دابەشوبنی زیاتر كەمبكاتەوە, سیناریۆی پێچەوانەی ئەمەش, هەرێمی كوردستانی عێراق رادەكێشێت بۆ حاڵەتێك لە نادڵنیایی سیاسی.

  راپۆرتی: درەو 🔻 ئاست و ڕێژەی بەشداری و بایکۆت لە هەڵبژاردنە گشتییەکاندا؛ 🔹 لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانەوە لە (19/5/1992) بۆ خولی پێنجەم لە (30/9/2018)، ڕێژەی بەشداری لە (87%)ەوە بۆ (60%) دابەزیوە، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (13%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (40%). 🔹 لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق "لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم" لە (30/1/2005)ەوە بۆ دواین خول کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو، ڕێژەی بەشداری لە (95%)ەوە بۆ (36%) دابەزیوە، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (5%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (64%). 🔹 لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران"لەسەر ئاستی (18) پارێزگاکەی عێراق" لە ساڵی (30/1/2005)ەوە بۆ دواین خول کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو، ڕێژەی بەشداری لە (80%)ەوە بۆ (43.5%) دابەزیوە، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (20%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (56.5%). 🔹 لە دواین هەڵبژاردن و لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان لە (30/9/2018)، بۆ دواین خولی هەڵبژاردنەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق" لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم" لە کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو، ڕێژەی بەشداری لە (60%)ەوە بۆ (36%) دابەزیوە، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (40%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (64%). تەوەری یەکەم؛ هەڵبژاردن لە هەرێمی کوردستان لەدوای دروستبوونی قەوارەی سیاسی هەرێمی کوردستانەوە لە 32 ساڵی ڕابردوودا هاوڵاتیانی هەرێم دەیانجار بەشداری هەڵبژاردنی گشتیان کردوو ڕوویان لە سندوقەکانی دەنگدان کرد، بۆ دیاریکردنی نوێنەرەکانی خۆیان لە ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەکان و پرسە چارەنوسسازەکانی وەکو دەستور و ریفراندۆمی سەربەخۆیی، لەوانەش؛ یەکەم: هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی کوردستان 1.    خولی یەکەم لە 19ی 5ی 1992 2.    خولی دووەم لە 30ی 1ی 2005 3.    خولی سێهەم لە 25ی7ی 2009 4.    خولی چوارەم لە 21ی 9ی 2013 5.    خولی پێنجه‌م لە 30ی 9ی 2018 دووەم: سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان 1.    رابەری بزوتنەوەی رزگاریخوازی كوردستان لە 19ی 5ی 1992 2.    خولی دووەمی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان لە 25ی7ی 2009 سێیەم: هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی پارێزگا و قەزا و ناحیەکان هەرێمی کوردستان 1.    خولی یەکەم لە 30ی 1ی 2005 2.    خولی دووەم لە 30ی 4ی 2014 چوارەم: ڕیفراندۆمی گشتی 1.    دەستوری هەمیشەیی عێراق لە 30ی 1ی 2005 2.    سەربەخۆیی کوردستان لە 25ی 9ی 2017 پێنجەم: هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 1.    خولی یەکەم لە 30ی 1ی 2005 2.    خولی دووەم لە 7ی 3ی 2010 3.    خولی سێهەم لە 30ی4ی 2014 4.    خولی چوارەم لە 12ی 5ی 2018 5.    خولی پێنجه‌م لە 10ی 10ی 2021 تەوەری دووەم؛ بەشداری بایکۆت لە هەڵبژاردنە گشتییەکاندا بەشێوەیەکی گشتی مەبەست لە "بەشداری هەڵبژاردن"؛ پرۆسەیەكە تێیدا دەنگدەر دەچێتە ناو ناوەندەكانی دەنگدان‌و كارتی دەنگدانی خۆی بەكاردێنێت. بەڵام "بایكۆت" واتا دەنگدەر بەهیچ شێوەیەك ناچێتە ناو ناوەندەكانی دەنگدان‌و كارتی دەنگدان‌و مافی دەنگدان ممارەسە ناكات. یەکەم: دابەزینی ئاستی بەشداری و بەرزبوونەوەی رێژەی بایکۆت لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی کوردستان جار لەدوای جار متمانەی هاوڵاتیان و ئاستی بەشدارییان ڕووی لە دابەزینە، ئەگەر ڕێژەی بەشداری هاوڵاتیان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بە نمونە وەربگرین وەک لە (چارتی ژمارە (١)) دا دیارە، لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان کە لە (19/5/1992) بەڕێوەچوو، (ملیۆنێک و 112 هەزار) کەس مافی دەنگدانی هەبوو، لەو ژمارەیەش (971 هەزار و 953) کەس بە ڕێژەی (87%) بەشداری هەڵبژاردنەکەیان کرد، تەنها (13%) خەڵکی هەرێمی کوردستان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد. بەڵام لە پێنجەم خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، کە لە (30/9/2018) بەڕێوەچوو لە کۆی (3 ملیۆن و 85 هەزار و 461) کەس کە مافی دەنگدانیان هەبوو (40%)یان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد و تەنها (ملیۆنێک و 845 هەزار و 979) کەس بە رێژەی (60%) بەشداری پرۆسەکەیان کرد. (بڕوانە گرافیکی ژمارە (1)) تایبەت بە بەشداری هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان خولی پێنجەمی (30/9/2018). بەم پێیەش لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە ساڵی (1992)ەوە بۆ دواین خول کە لە ساڵی (2018) بەڕێوەچوو، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (13%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (40%). چارتی ژمارە (1) گرافیکی ژمارە (1) بەشداری هاوڵاتیانی هەرێم لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان خولی پێنجەمی (30/9/2018) تەوەری سێیەم؛ دابەزینی ئاستی بەشداری و بەرزبوونەوەی رێژەی بایکۆت لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق (لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان) وەک چۆن ئاست و رێژەی بەشداری هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان لە پارێزگاکانی (هەولێر، سلێمانی و دهۆک) لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی کوردستان رووی لە پاشەکەشە کردووە، بە هەمان شێوە ئەو پاشکشەیە بۆ هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی عێراقیش لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان ڕاستە، هەڵبژاردن لە داوای هەڵبژاردن متمانەی هاوڵاتیان و ئاستی بەشدارییان ڕووی لە دابەزینە، ئەگەر ڕێژەی بەشداری هاوڵاتیان بۆ هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەران بە نمونە وەربگرین وەک لە (چارتی ژمارە (2)) دا دیارە، لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران کە لە (30/1/2005) بەڕێوەچوو، (2 ملیۆن و 290 هەزار و 736) کەس لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم مافی دەنگدانیان هەبوو، لەو ژمارەیەش (2 ملیۆن و 176 هەزار) کەس بە ڕێژەی (95%) بەشداری هەڵبژاردنەکەیان کرد، تەنها (5%) خەڵکی هەرێمی کوردستان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد. بەڵام لە پێنجەم خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو لە کۆی (3 ملیۆن و 450 هەزار و 773) کەس کە مافی دەنگدانیان هەبوو (64%)یان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد و تەنها (ملیۆنێک و 233 هەزار و 450) کەس بە رێژەی (36%) بەشداری پرۆسەکەیان کرد. (بڕوانە گرافیکی ژمارە (2)) تایبەت بە بەشداری هاوڵاتیانی (سێ پارێزگا)کەی هەرێمی کوردستان لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە خولی پێنجەمی (30/9/2018). بەم پێیەش لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لە ساڵی (2005)ەوە بۆ دواین خول کە لە ساڵی (2021) بەڕێوەچوو، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (5%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (64%). چارتی ژمارە (2) گرافیکی ژمارە (2) بەشداری هاوڵاتیانی (سێ پارێزگا)کەی هەرێمی کوردستان لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە خولی پێنجەمی (30/9/2018) وەک ئەوەی لە تەوەری دووەم و سێیەمدا رونکرایەوە،  پێنجەم خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، کە لە (30/9/2018) بەڕێوەچوو لە کۆی (3 ملیۆن و 85 هەزار و 461) کەس کە مافی دەنگدانیان هەبوو (40%)یان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد و تەنها (ملیۆنێک و 845 هەزار و 979) کەس بە رێژەی (60%) بەشداری پرۆسەکەیان کرد. بەڵام لە پێنجەم خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو لە کۆی (3 ملیۆن و 450 هەزار و 773) کەس کە مافی دەنگدانیان هەبوو (64%)یان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد و تەنها (ملیۆنێک و 233 هەزار و 450) کەس بە رێژەی (36%) بەشداری پرۆسەکەیان کرد. ئەمەش دەرخەری ئەو راستییەیە، کە لەدوای پێنجەم خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە (2018) بۆ بۆ پێنجەم خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە سێ ساڵ دوای ئەو هەڵبژاردنەوە لە ساڵی (2021) بەڕێوەچووە، جارێکی دیکە ڕێژەی بایکۆت لە سەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم لە (%40)ەوە بەرز بووەتەوە بۆ (64%)، گرافیکی ژمارە (3) وێنەکە ڕونتر دەکاتەوە.   بایکۆت و بەشداری لە دواین خولەکانی پەرلەمانی کوردستان و ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق   تەوەری چوارەم؛ دابەزینی ئاستی بەشداری و بەرزبوونەوەی رێژەی بایکۆت لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق (لەسەر ئاستی گشتی عێراق) دابەزینی ئاستی رێژەی بەشداری هاوڵاتیان لە هەڵبژاردنە گشتییەکاندا تەنها بۆ هەرێمی کوردستان ڕاست نییە، ئەم پاشەکشەیە بۆ عێراقیش ڕاستە، بۆ نمونە؛ 1.    خولی یەکەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە (30ی 1ی 2005) بەڕێوەچوو، نزیکەی (80%)ی هاوڵاتیان بەشداری پرۆسەکەیان کردو (20%) بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە. 2.    خولی دووەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە (7ی 3ی 2010) بەڕێوەچوو، (60%)ی هاوڵاتیان بەشداری پرۆسەکەیان کردو (40%) بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە. 3.    خولی سێیەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە (30ی 4ی 2014) بەڕێوەچوو، زیاتر لە (62%)ی هاوڵاتیان بەشداری پرۆسەکەیان کردو نزیکەی (38%) بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە. 4.    خولی چوارەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە (12ی 5ی 2018) بەڕێوەچوو، لەسەر ئاستی گشتی عێراق (44.5%)ی هاوڵاتیان بەشداری پرۆسەکەیان کردو (55.5%) بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە. 5.    خولی پێنجەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە (10ی 10ی 2021) بەڕێوەچوو، لەسەر ئاستی گشتی عێراق (43.5%)ی هاوڵاتیان بەشداری پرۆسەکەیان کردو (56.5%) بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە. تایبەت بە ڕێژەی بەشداری لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەسەر ئاستی (18) پارێزگاکە ، بڕوانە (چارتی ژمارە (3))   تەوەری پێنجەم؛ هۆکار و سەرچاوەکانی بێ ئومێدبوون لە هەڵبژاردن ئەگەر چی ئەو ئامارانەی سەرەوە ئەو ڕاستییە دەردەخەن کە پاشەکشەی گەورە هەیە، لە بەشداری هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان و عێراق، بەڵام هێشتا ئەو ڕێژانەش جێگەی گومانن، بە چەندین هەوڵی نادیموکراتییانە ڕێژەکان بەرزکراونەتەوەو بوون بە بەشێک لە سەرچاوە نائومێدی لە دەنگدان و بەشداریکردن تێیدا، ئەوانیش؛ یەکەم: ساختەکاری لە سەرجەم هەڵبژاردنەکان بەشێکی گەورەی ئەو ڕێژانەی پێکهێناوە، بەردەوام بەشێک بووە لە مۆتەکەی هەڵبژاردن کە بە چەندین ڕێگە ئەنجام دراون، لەوانە؛ 1.    زیادکردنی ڕێژەی بەشداری بە شێوەی ڕاستەوخۆو یاریکردن بە ئەنجامی هەڵبژاردنەکان. 2.    بەشێک لە کادری پارتە سیاسییەکان چەندە بۆیان لوابێت لە دەنگێک زیاتر و هەندێک جار بە لێشاو دەنگیان داوە. 3.    بەکارهێنانی فشار و هەڕەشەی جۆراو جۆر بۆ گۆڕینی ئاراستەی دەنگی دەنگدەر. 4.    بەکارهێنانی سزای سیاسی دەنگدەر. 5.    کڕینی دەنگ لە ڕێگەی بەخشینی پارەو چەک و پۆست و پایە. 6.    بەکارهێنانی کەل و پەل و موڵک و ماڵ و پۆست و دامەزراوە گشتییەکانی هەرێمی کوردستان بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن. 7.    بەکارهێنانی هێزی چەکداری هەرێمی کوردستان بۆ بەرژەوەندی تایبەتی و حیزبی. دووەم: چەقبەستوویی سیستمی سیاسی و ئاڵوگۆڕی کارتۆنیانەی دەسەڵاتی سیاسی. سێیەم: بێ بەڵێنی و خۆدزینەوە لە بەرنامەو دروشمی کاندید و پارتە سیاسییەکان، دەوڵەمەندبوونی پارت و کاندیدە هەڵبژێردراوەکانیان لەسەر بودجەی گشتی. چوارەم: بەکارتۆنی کردنی دامەزراوەو ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەکانی هەرێمی کوردستان، زاڵبوونی دەسەڵاتی قوڵی حیزب بنەماڵە و کەسایەتییەکان بەسەر دامەزراوە فەرمییەکان. پێنجەم: لە باربردنی خەمی گشتی و ئەولەویەتدانی پارتە سیاسییەکان بە بەرژەوەندییە تایبەتییەکانی خۆیان و کادرەکانیان. شەشەم: دابەزینی ئاستی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانی وەک (موچە، ئاو، کارەبا، ڕێگەوبان، تەندروستی و پەروەردە ...) حەوتەم: بەرتەسکبوونەوەی ماف و ئازادییە گشتییەکان و پێشێل کردنی سەروەری یاسا. هەشتەم: بەردەوامی گەورەبوونی قەبارەی گەندەڵی و ناشەفافییەت لە داهات وخەرجی لە هەرێمی کوردستان. نۆیەم: درێژەدان بە قەیرانە بەردەوامەکان، بەجێهێشتنیان لە کەبینەیەکەوە بۆ کابینەیەکی تر و لە بۆ حکومەتێکی تر و خۆ دزینەوە لە چارەسەر و یەکتر تۆمەتبارکردن بە کەمتەرخەمی. دەیەم: ئەنجام نەدانی هەڵبژاردنەکان لە کاتی خۆیدا، هەر بۆ نمونە لە ماوەی 32 ساڵی ڕابردوودا لە هەرێمی کوردستان تەنها دوو هەڵبژاردن بۆ ئەنجومەنی پارێزگاکان ئەنجام دراوە، لە ساڵی (1992-2005) تەنها یەک هەڵبژاردن بۆ پەرلەمانی کوردستان ئەنجام دراوە، بەشێکشیان لە کاتی خۆی ئەنجام نەدراوە، هەر لەو 32 ساڵەدا هەرێمی کوردستان تەنها دوو سەرۆکی هەبووە، بەردەوامیش سەرۆکایەتییەکانی حکومەت لای یەکێتی و پارتی بووە، تەنها (٢) ساڵ نەبێت سەرۆکی پەرلەمان لەدەرەوەی ئەو دوو هێزە نەبووە، ئەویش بە زەبری هێز پەکخرا. یانزەیەم: نادادپەروەری لە زۆربەی کایە کۆمەڵایەتی و سیاسی و یاسایی و کارگێڕی و پەروەردەیی و وەزشی و هونەری و سەربازی شوڕبوونەوەی بۆ سەرجەم چینەکانی کۆمەڵگاو دروستبوونی بۆشایی گەورە لە نێوان بەرپرسانی سیاسی و منداڵەکانیان بەراورد بە خەڵک ئاسایی و منداڵەکانیان، سەرچاوەیەکی گەورەی نا ئومێدییە لە پرۆسەی سیاسی و حکومڕانی هەرێمدا دوانزەیەم: چارەسەرنەکردنی کێشەکانی نێوان هەرێم و ناوەند لە بوارەکانی (وزە، پێشمەرگە، دەستور، ماددەی ١٤٠...) دابەزینی ئاستی ململانێکان بۆ دەستکەوتی بچوک و کاتی وەک وەرگرتنی پشک و پۆستی حیزبی و پارەو بودجەو ... سەرچاوەکان 1.    کتێبی (کلیلی هەڵبژاردن)، ئامادەکردنی دامەزراوەی میدیایی درەو، ساڵی 2023. 2.    درەو میدیا، تۆماری بایۆمەتری و ئاماژەکانی پاشەکشەی بەشداری دەنگدەران، 15/4/2021؛ https://bitly.ws/32Vyz 3.    درەو میدیا، هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان.. هۆكارەكانی دابەزینی ئاستی بەشداریی، 19/4/2021؛ https://bitly.ws/32VyL       

درەو: بڕیارە ناوەڕاستی مانگی داهاتوو بزووتنەوەی گۆڕان رێكخەر و ئەندامانی نوێی خانەی راپەڕاندن هەڵبژێرێت، ژمارەیەك ئەندامی جڤات و كارەكتەری ناو بزووتنەوەی گۆڕان خۆیان بۆ ئەندامی خانەی راپەڕاندن كاندید دەكەن، رێكخەری گشتی لە نێوان عومەر سەید عەلی و مستەفا سەید قادر یەكلا دەكرێتەوە. هەڵبژاردنی خانە رۆژی 15/11/2023 جڤاتی نیشتمانی بزووتنەوەی گۆڕان كۆبووەوەو بڕیاریدا بەپێی رێكارە دەستورییەكان خانەی راپەڕاندنی گۆڕان هەڵبژێردرێت. بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) بڕیارە لە ناوەڕاستی مانگی داهاتوودا جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان رێكخەری گشتی و ئەندامانی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان هەڵبژێرێت. بە پێی مادەی (12) لە دەستوری ناوخۆی بزووتنەوەی گۆڕان خانەی راپەڕاندن بەرپرسی جێبەجێكردنی بڕیار و راسپاردەكانی جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕانە. خانەی راپەڕاندن پێكدێت لە ( رێكخەری گشتی، سكرتێری كاروباری جڤاتی نیشتمانی، فراكسیۆنەكان، ژوورەكان، باژێڕەكان، خەڵك و سەرۆكی جڤاتی گشتی)، تەنیا سەرۆكی جڤات لە جڤاتی گشتی هەڵدەبژێرێت ئەوانی دیكە بە رێكخەرەوە لە جڤاتی نیشتمانی هەڵدەبژێردرێن. هەڵبژاردنی رێكخەری گشتی و ئەندامانی خانەی راپەڕاندن دوو ساڵ جارێك دەبێت و رێكخەرو ئەندامانی خانەی راپەڕاندن تەنیا بۆ سێ خولی هەڵبژاردن بۆیان هەیە بۆ هەمان پۆست خۆیان كاندید بكەن. لەدوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە 10/10/2021 بەرێوەچوو، بزووتنەوەی گۆڕان بە هاوپەیمانێتی لەگەڵ یەكێتی بەشداربوو، بەڵام هیچ كورسیەكی بەدەست نەهێنا، بۆیە ئەندامانی خانەی راپەڕاندن و رێكخەری گشتی دەستیان لەكاركێشایەوە، لە مانگی نیسانی 2022دا ئەندامانی خانەی راپەڕاندن لە جڤاتی نیشتمانی هەڵبژێردران، بەڵام عومەر سەید عەلی ئامادەنەبوو هەڵبژێدرێتەوە، بۆیە وەك رێكخەری دەستلەكاركێشاوە مایەوە. كێ دەبێتە رێكخەری گشتی بەپێی دەستوری ناوخۆی بزووتنەوەی گۆڕان رێكخەری گشتی بزوتنەوەی لەناو جڤاتی گشتی نیشتمانی هەڵدەبژێردرێت، ئەندامانی جڤاتی گشتی و نیشتمانی و كەسایەتییە ناسراوەكانی ناو بزووتنەوەی گۆڕان دەتوانن خۆیان كاندید بكەن بۆ رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان، بە دەنگدانی نهێنی و راستەوخۆ بە زۆرینەی سادە رێكخەری گشتی هەڵدەبژێردێت. بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لە ئێستادا لەناو بزووتنەوەی گۆڕاندا باس لە دوو كەس دەكرێت بۆ رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان ئەوانیش (عومەر سەید عەلی و مستەفا سەید قادر)ە.  عومەری سەید عەلی ماوەی (6) ساڵە رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕانە، كە دەكاتە سێ خول رێكخەرە، كە بەپێی دەستوری ناوخۆی گۆڕان رێكخەرو ئەندامانی خانە تەنیا بۆیان هەیە سێ خول خۆیان كاندید بكەن، بەڵام عومەر سەید عەلی تا ئێستا دوو جار خۆی هەڵبژاردووەو ئەم دوو ساڵەی كۆتایی وەك رێكخەری دەستلەكاركێشاوە ماوەتەوە، واتا بە پێی دەستور دەتوانێت بۆ خولێكی دیكە خۆی كاندید بكاتەوە. كەسە نزیكەكانی عومەر سەید عەلی باس لە دوو بۆچوون دەكەن. •    بۆچوونی یەكەم ئەوەیە عومەر سەید عەلی داوای كردووە كەسێكی دیكە خۆی كاندید بكات بۆ رێكخەری گشتی و دەیەوێت دەستاودەستی لەگەڵدا بكات و جارێكی دیكە خۆی كاندید ناكاتەوە. •    بۆچوونی دووەم پێی وایە عومەر سەید عەلی دەستبەرداری پۆستی رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان نابێت و خولێكی دیكەش بۆ رێكخەری گشتی هەڵدەبژێرێتەوە. لەبەرامبەردا بەشێك لە سەركردەكانی گۆڕان لەگەڵ ئەوەن (مستەفا سەید قادر) كە لە ئێستادا باڵاترین پۆستی گۆڕانی بەدەستەوەیە لەناو دامەزراوەكاندا و جێگری سەرۆكی هەرێمە، بكرێتە رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان، مستەفا سەید قادر لەلایەن كوڕانی نەوشیروان مستەفاوە پشتیوانی دەكرێت، ئێستا مستەفا سەید قادر هەژموونی بەسەر بزوتنەوەی گۆڕانەوە هەیەو دارایی بزووتنەوەی گۆڕان لەلایەن ئەوەوە پەیدا دەكرێت، پێشتر رۆڤان سەروەت ئەندامی جڤاتی نیشتمانی گۆڕان بڵاویكردەوە كە سەرۆكی تیمی حكومەت (مستەفا سەید قادر) هەژموونی بەسەر بزووتنەوەی گۆڕانەوە هەیە لەرووی سیاسی و داراییەوە و رێگری بەردەم پرۆسەی ئاشتەوایی و گەڕانەوەی ناڕازییەكانە . بۆیە چاوەڕوان دەكرێت ئەگەر عومەر سەید عەلی دەستبەرداری پۆستەكە ببێت ئەوا چانسی مستەفا سەید قادر لەهەموو كارەكتەرەكانی تری ئێستای ناو بزووتنەوەی گۆڕان زیاترە، چونكە ئەگەری گەڕانەوەی سەركردە ناڕازییەكان بۆناو بزووتنەوەی گۆڕان دوورە. (درەو) قسەی لەگەڵ بەشێك لەسەركردەكانی گۆڕانكرد، ئەوان پێیان وابوو كەسە نزیكەكانی عومەر سەید عەلی دەیانەوێت عومەر سەید عەلی خۆی هەڵبژێرێتەوەو بۆ خولێكی تر بكرێتەوە بە رێكخەری گشتی، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت بۆ خولی داهاتووش عومەر سەید عەلی ببێتەوە بە رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان.  خانەی راپەڕاندن خانەی راپەڕاندنی بزووتنەوەی گۆڕان بەرێكخەری گشتیەوە لە (7) ئەندام پێكدێت ئەوانیش: •    رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان •    سكرتێری كاروباری ژوورەكان •    سكرتێری كاروباری فراكسیۆنەكان •    سكرتێری كاروباری باژێروانەكان •    سكرتێری جڤاتی نیشتمانی •    سكرتێری كاروباری خەڵك •    سەرۆكی جڤاتی گشتی جگە لە سەرۆكی جڤاتی گشتی كە ئەندامی خانەی راپەڕاندنەو راستەوخۆ لەلایەن ئەندامانی جڤاتی گشتیەوە پێشتر هەڵدەبژێردرێت، هەموو ئەندامانی تری خانە بە رێكخەری گشتیەوە لەناو جڤاتی نیشتمانی هەڵدەبژێردرێن. بڕیارە ناوەڕاستی مانگی داهاتوو ئەندامانی خانەی راپەڕاندن هەڵبژێردرین، بەشێك لە ئەندامانی ئێستای خانەی راپەڕاندن بەهۆی نەخۆشیەوە خۆیان كاندید ناكەنەوە، بۆیە ناوی چەند كارەكتەر و ئەندامێكی جڤاتی نیشتمانی دێت كە خۆیان بۆ ئەندامی خانەی راپەڕاندن كاندید دەكەن لەوانە: ( نزار محەمەد، چۆمان محەمەد ، هۆشیار عومەر، هێمن شیخانی، دڵخواز كاكە رەش، كاردۆ محەمەد، گوڵستان سەعید، بەختیار ئەولی، كاوە عەبدوڵا........) هەڵبژاردنەكانی ئەندامانی خانەی راپەڕاندن دوای دوو مانگ لە كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا، رۆژی 25/7/2017 رێكخەری گشتی و ئەندامانی خانەی راپەڕاندنی بزووتنەوەی گۆڕان هەڵبژێردران: خانەی راپەڕاندنی یەكەم: •     عومەری سەید عەلی  رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان •    محەمەد تۆفیق ڕەحیم، بۆ سكرتێری كاروباری ژوورەكان •    جەلال جەوهەر، بۆ سكرتێری كاروباری فراكسیۆنەكان •    عوسمانی حاجی مەحمود، بە سكرتێری كاروباری باژێروانەكان •    جەمال محەمەد، سكرتێری جڤاتی نیشتمانی •    شۆڕش حاجی، سكرتێری كاروباری خەڵك •    رەئوف عوسمان سەرۆكی جڤاتی گشتی رۆژی 14/9/2017 خانەی راپەڕاندنی بزووتنەوەی گۆڕان و رێكخەری گشتی بزووتنەوەكە هەڵبژێردران: خانەی راپەڕاندنی دووەم: •     عومەری سەید عەلی  رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان •    دەرباز محەمەد، بۆ سكرتێری كاروباری ژوورەكان •    جەلال جەوهەر، بۆ سكرتێری كاروباری فراكسیۆنەكان •    شەماڵ عەبدولوەفا، بە سكرتێری كاروباری باژێروانەكان •    عەدنان عوسمان، سكرتێری جڤاتی نیشتمانی •    برزۆ مەجید، سكرتێری كاروباری خەڵك •    جەمال محەمەد سەرۆكی جڤاتی گشتی (لەناو جڤاتی گشتی هەڵبژێردرا) بەهۆی شكستهێنانیان لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و بەدەستنەهێنانی هیچ كورسیەكیان، رۆژی 13/10/2021 رێكخەر و ئەندامانی خانەی راپەڕاندنی گۆڕان دەستیان لەكاركێشایەوە. بەڵام رۆژی 17/4/2022 لە جڤاتی نیشتمانی بەشێك لە ئەندامانی خانەی راپەڕاندن هەڵبژێردران: خانەی راپەڕاندنی سێیەم: * عومەر سەید عەلی رازی نەبوو هەڵبژێردرێتەوە وەك رێكخەری دەستلەكاركێشاوە مایەوە. * جەمال محەمەد سەرۆكی جڤاتی گشتی و ئەندامی خانەی راپەڕان * سەفین مەلا قەرە ئەندامی خانەی راپەڕان * شێخ كامیل پێنجوێنی ئەندامی خانەی راپەڕان * ئاسۆ رەحیم ئەندامی خانەی راپەڕان هەریەك لە برزۆ مەجید و دەرباز محەمەد رازینەبوون هەڵبژێدرێنەوە.      

راپۆرتی: درەو 🔻 وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 كؤي داهاتي عيَراق (97) ترليؤن دينارة، داهاتي نةوتي (91 ترلیۆن) دینارة بەڕێژەی (93%)، داهاتي نانةوتي (6 ترلیۆن ) دینارة بەڕێژەی (7%). 🔹 لە سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (78 ترلیۆن) دینار، ئەم بڕەش (39%)ی ئەو خەرجییەیە لە یاسای بودجەی گشتی ساڵی (2023) بە (198 ترلیۆن) دینار خەمڵێندرابوو. 🔹 هەر بەپێی ئامارەکان لە نۆ مانگی یەکەمی ئەمساڵ، دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (15.7%) و پتر لە (17 ترلیۆن) دینار داهات لە خەرجی زیاتر بووە و سەرڕێژی کردووە. ئەمە لە کاتێکدایە کورتهێنان بۆ ساڵی دارایی (2023) بە بڕی (64 ترلیۆن) دینار خەمڵێندراوە. یەکەم؛ داهات و خەرجی عێراق لە نێوان خەمڵاندن و واقعدا پاڵپشت بە یاسای ژمارە (13)ی ساڵی 2023 "بودجەی گشتی عێراق بۆ ساڵانی (2023 – 2024 – 2025)، (ماددەی 1، یەکەم، بڕگەی ‌أ)؛ داهاتی گشتی عێراق بۆ ساڵی دارایی (2023) بە بڕی (134 ترلیۆن و 552 ملیار و 919 ملیۆن و 63 هەزار) دینار خەمڵێندرا. هاوکات (ماددەی 2، یەکەم)؛ خەرجی گشتی عێراق بۆ ساڵی دارایی (2023) بە بڕی (198 ترلیۆن و 910 ملیار و 343 ملیۆن و 590 هەزار) دینار خەمڵێندرا. کەواتە وەک لە (ماددەی 2، دووەم)دا هاتووە؛ کورتهێنان بۆ ساڵی دارایی (2023) بە بڕی (64 ترلیۆن و 357 ملیار و 424 ملیۆن و 527 هەزار) دینار خەمڵێندرا. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی مانگی ئەیلول، پوختەی داهاتی گشتی عێراق زیاتر لە (95 ترلیۆن و 848 ملیار و 186 ملیۆن و 624 هەزار) دیناربووە، بەم پێیەش لە ماوەی (9) مانگدا بڕی (71%) داهاتی بودجەی خەمڵێندراوی ساڵی (2023)ی پڕکردووەتەوە، بۆ ئەوەی توشی کورتهێنان نەبێت دەبێت بۆ سێ مانگی کۆتایی ئەمساڵ بڕی (38 ترلیۆن و 704 ملیار و 732 ملیۆن و 438 هەزار) بە ڕێژەی (29%)ی داهاتی خەمڵێندراوی نێو یاسای بودجە داهاتی دەستبکەوێت. بەڵام بەپێچەوانەوە وەک لە یاسای بودجەدا هاتووە عێراق خەرجییەکانی زۆر کەمکردووەتەوە، لە پێناو خۆدەربازکردن لە کوردتهێنان، بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی مانگی ئەیلول کۆی خەرجییە گشتییەکانی عێراق زیاتر لە (78 ترلیۆن و 256 ملیار و 733 ملیۆن و 531 هەزار) دینار بووە، بەم پێیەش لە ماوەی (9) مانگدا بڕی (39%)ی خەرجی خەمڵێندراوی ساڵی (2023)ی پڕکردووەتەوە، بڕی (120 ترلیۆن و 653 ملیار و 610 ملیۆن و 58 هەزار) بە ڕێژەی (61%) خەرج نەکردووە، ئەگەر چی تەنها (3) مانگی لە بەردەست دەبێت بۆ خەرجکردنی ئەو بڕە پارەیەی کە لە یاسای بودجەدا خەمڵاندبووی!.   دووەم؛ داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی (2023)دا رۆژی (14ی تشرینی دووەمی 2023) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی تا کۆتایی مانگی ئەیلولی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 1.     داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی 2023 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ ئەیلولی ساڵی (2023) لە (14ی تشرینی دووەمی 2023) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (97 ترلیۆن و 711 ملیار و 445 ملیۆن و 241 هەزار و 893) دینار، بەجۆرێک بڕی (91 ترلیۆن و 148 ملیار و 437 ملیۆن و 67 هەزار و 175) دیناری بەڕێژەی (93.1%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە. بڕی (6 ترلیۆن و 563 ملیار و 8 ملیۆن و 174 هەزار و 718) دینار، بەڕێژەی (6.9%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. بڕی (ترلیۆنێک و 863 ملیار و 258 ملیۆن و 617 هەزار و 676) دیناری لە داهاتی ئاڵوگۆڕ (الارادات التحویلیة) کورتی هێناوە و بە پوختی (95 ترلیۆن و 848 ملیار و 186 ملیۆن و 624 هەزار و 217) دینار، کۆی داهاتی وەزارەتی دارایی بووە. بەم پێیەش و بە تێکڕا داهاتی مانگانە زیاتر لە (10 ترلیۆن و 649 ملیار و 789 ملیۆن) دینار و رۆژانە پتر لە (354 ملیار و 993 ملیۆن) دینار بووە. سەبارەت بە وردەکاری هەر یەک لە مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایار، حوزەیران، تەموز، ئاب و ئەیلولی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (1)). خشتەی ژمارە (1) 2.     خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی 2023 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، دوو، سێ، چوار، پێنج، شەش، حەوت، هەشت و نۆی ساڵی (2023)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (78 ترلیۆن و 256 ملیار و 733 ملیۆن و 531 هەزار و 540) دینار، بەجۆرێک بڕی (69 ترلیۆن و 820 ملیار و 573 ملیۆن و 581 هەزار و 510) دیناری بەڕێژەی (88.9%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (8 ترلیۆن و 436 ملیار و 159 ملیۆن و 950 هەزار و 30) دیناری بەڕێژەی (11.1%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایاری، حوزەیران، تەموز، ئاب و ئەیلولی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (2)). خشتەی ژمارە (2) 3.     بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنانی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی 2023 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2023)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و ڕێگاوبان و  پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (8 ترلیۆن و 436 ملیار و 159 ملیۆن و 950 هەزار و 30) دیناری بەڕێژەی (11.1%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (451 ملیار و 90 ملیۆن و 427 هەزار و 418) دیناری بە ڕێژەی (5.3%)ی بۆ خەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (824 ملیار و 53 ملیۆن و 38 هەزار و 75) دیناری بە ڕێژەی (9.8%)ی بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (ترلیۆنێک و 964 ملیار و 84 ملیۆن و 269 هەزار و 86) دیناری بە ڕێژەی (23.3%)ی بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و ڕێگاوبان بڕی (4 ترلیۆن و 255 ملیار و 450 ملیۆن و 528 هەزار و 455) دیناری بە ڕێژەی (50.4%)ی بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (941 ملیار و 481 ملیۆن و 686 هەزار و 997) دیناری بۆ بە ڕێژەی (11.2%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (3)). خشتەی ژمارە (3) 4.    بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی 2023 لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2023)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (78 ترلیۆن و 256 ملیار و 733 ملیۆن و 531 هەزار و 540) دینار. لە کاتێکدا کۆی پوختەی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (95 ترلیۆن و 848 ملیار و 186 ملیۆن و 624 هەزار و 217) دینار. واتە بڕی (17 ترلیۆن و 591 ملیار و 453 ملیۆن و 92 هەزار و 677) دیناری بەڕێژەی (15.7%) لە داهاتی گشتی ماوەتەوە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایار، حوزەیران، تەموز، ئاب و ئەیلولی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (4)). خشتەی ژمارە (4) 5.    خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی 2023 لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2023)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (6 ترلیۆن و 985 ملیار و 634 ملیۆن و 619 هەزار و 784) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (413 ملیار و 21 ملیۆن و 940 هەزار و 575) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (317 ملیۆن و 126 هەزار و 550) دیناری بە کەمتر لە (0.1%) خەرجییەکانی لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (42 ملیار و 368 ملیۆن و 344 هەزار و 47) دیناری خەرجکردووە، (100%)ی خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (6 ترلیۆن و 530 ملیار و 244 ملیۆن و 335 هەزار و 162) دیناری خەرجکردووە، بڕی (5 ترلیۆن و 68 ملیار و 534 ملیۆن و 874 هەزار و 259) دیناری بە ڕێژەی (78%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (ترلیۆنێک و 461 ملیار و 709 ملیۆن و 460 هەزار و 903) دیناری بە ڕێژەی (22%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (5)). خشتەی ژمارە (5)   سەرچاوەکان؛ 1.    قانون رقم (13) لسنة 2023 "الموازنة العامة الاتحادیة لجمهوریة العراق للسنوات المالیة (2023 – 2024 - 2025)"، الوقائع العراقیة، رقم 4726، 26 حزیران 2023. 2.    ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایار لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة حزیران لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تموز لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة اب لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایلول لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة سەرجەم ڕاپۆرتەکان لەم لینکەی خوارەوە بەردەستن؛ https://bitly.ws/YMZ3  

راپۆرتی: درەو 🔻 ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، دواین ئاماری خۆی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) لە (18/10/2023) بۆ مانگی ئەیلولی (2023) بڵاو کردەوە، بەپێی ئامارەکە لە (9) مانگدا؛ 🔹 لە سێ چارەکی یەکەمی (2023)دا ئامارەکان دەگاتە (215 هەزار و 990) حاڵەتی هاوسەرگیری تۆمارکراو، کە (183 هەزار و 562) گرێبەستیان بە ڕێژەی (85%) لە دادگاکان و (32 هەزار و 428) حاڵەتیان بە ڕێژەی (15%) لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. 🔹 (54 هەزار و 494) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە. نزیکەی (74%)ی جیابوونەوەکان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلاکراونەتەوە! کە (40 هەزار و 162) کۆی حاڵەتەکان بوە! تەنها (26%)ی جیابوونەوەکان بە بڕیاری دادگا یەکلاکراونەتەوە کە ژمارەیان (14 هەزار و 332) حاڵەت بووە. ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە عێراق بۆ سێ چارەکی یەکەمی 2023 رۆژی (18/10/2023) ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، داتاکانی خۆی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) بۆ مانگی ئەیلولی (2023) بڵاو کردەوە، تێیدا هاتووە؛ (17 هەزار و 634) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (14 هەزارو 215) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 419) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (5 هەزار و 462) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 508) حاڵەتیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 954) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە هەڵدانەوەی ئامارەکانی مانگەکانی پێشووتری ئەمساڵ حاڵەتەکان لە سێ چارەکی یەکەمی (2023)دا دەگاتە (215 هەزار و 990) هاوسەرگیری تۆمارکراو و (54 هەزار و 494) حاڵەتی جیابوونەوەی هاوسەران. بە جۆرێک؛ # لە کانونی دووەمی 2023 دا، (25 هەزار و 406) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 300) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 106) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هەر لە هەمان ماوەدا (6 هەزار و 335) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 428) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار 907) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە کانونی شوباتی 2023 دا، (27 هەزار و 510) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 16) گرێبەستیان لە دادگاکان و (5 هەزار و 494) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لەگەڵ ئەوەشدا (6 هەزار و 147) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 506) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 641) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی ئازاری 2023 دا، (27 هەزار و 613) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (24 هەزارو 376) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار 237) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (6 هەزار و 518) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە، کە (هەزارو 685) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزارو 833) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی نیسانی 2023 دا، کەمترین ڕێژەی هاوسەرگیری تۆمارکراوە بەراورد مانگەکانی دیکەی سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ، بەجۆرێک؛ (17 هەزار و 105) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (14 هەزارو 786) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار و 319) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە هەمان شێوەی ئامارەکانی هاوسەرگیری کەمترین ڕێژەی جیابوونەو لەم مانگەدا تۆمار کراوە کە بریتی بووە لە؛ (4 هەزار و 643) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 326) حاڵەتیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 317) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # بە پێچەوانەی مانگی نیسان لە مانگی ئایاری 2023 دا، بەرزترین ڕێژەی هاوسەرگیری تۆمارکراوە بەراورد مانگەکانی دیکەی سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ، بەجۆرێک؛ (28 هەزار و 840) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (25 هەزارو 610) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 230) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات ئامارەکانی جیابوونەوە، کە لەم مانگەدا تۆمار کراوە بریتی بووە لە؛ (6 هەزار و 728) حاڵەتی جیابوونەوە کە (هەزارو 796) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 932) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە حوزەیرانی 2023 دا، (25 هەزار و 687) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 688) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار 999) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لەگەڵ ئەوەشدا (5 هەزار و 880) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 449) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 431) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی تەموزی 2023 دا، (26 هەزار و 778) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 731) گرێبەستیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 47) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (5 هەزار و 808) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 549) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزارو 259) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە ئابی 2023 دا، (19 هەزار و 417) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (14 هەزارو 840) گرێبەستیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 577) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات بەرزترین ڕێژەی جیابوونەو لەم مانگەدا تۆمار کراوە لە سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ، کە بریتی بووە لە؛ (6 هەزار و 937) حاڵەتی جیابوونەوەی تۆمار کراو، کە (2 هەزارو 85) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 888) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. کەواتە کۆی حاڵەتەکان (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) لە سێ چارەکی یەکەمی (2023)دا دەگاتە (215 هەزار و 990) هاوسەرگیری تۆمارکراو، کە (183 هەزار و 562) گرێبەستیان بە ڕێژەی (85%) لە دادگاکان و (32 هەزار و 428) حاڵەتیان بە ڕێژەی (15%) لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (54 هەزار و 494) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە. ئەوەی جێگەی تێڕامانە نزیکەی (74%)ی جیابوونەوەکان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلاکراونەتەوە کە (40 هەزارو 162) کۆی حاڵەتەکان بوەوە تەنها (26%)ی جیابوونەوەکان بە بڕیاری دادگا یەکلاکراونەتەوە کە (14 هەزار و 332) حاڵەت بووە. (بڕوانە خشتە و چارتی هاوپێچ)      

درەو: راپۆرتی: ئەمواج میدیا حکومەتی هەرێم هەوڵە درێژخایەنەکانی لە زیندوکردنەوەی دروستکردنی هێڵی شەمەندەفەر بۆ بەستنەوەی ئێران و تورکیا لە رێگەی ئەو خاکەی دەسەڵاتی بەسەریدا هەیە زیندودەکاتەوە، ئەم پێشهاتە دوای ئەوە دێت کە ئەنقەرەو بەغدا پرۆژەی رێگای گەشەکردنی نێوانیان ئاشکرا کرد کە هەولێری تێدا نییە، وادیارە بەرپرسە کوردەکانی عێراق لەو بڕوایەدان کە پاڵنەری سیاسی لە پشت دورخستنەوەی هەولێرە لەو پرۆژە گەورەیەی هێڵی ئاسنین و رێگاوباندا کە لە نێوان بەغدا و ئەنقەرەدا هەیە. پێشخستنی پرۆژەی هێڵی شەمەندەفەر لە هەرێمی کوردستاندا لەبەردەم ئاڵنگاری گەورەدایە، لەلایەکی ترەوە زیندوکردنەوەی ئەو پرۆژەیە پەیامێکی سیاسی تێدایە بەپلەی یەکەم بۆ یادخستنەوەی هێزەکانی ترە کە هەرێمی کوردستان پێویستە پشکی هەبێت لە هەوڵە ئیقلیمییەکاندا نەک جێگرەوەی بۆ بدۆزرێتەوە لە بنیاتنانی رێگای نێوان عێراق و تورکیادا. پێشهاتەکانی ئەم دواییە گرنگی پرۆژەی هێڵی شەمەندەفەری لای هەولێر زیاترکرد، بەتایبەت کاتێک پەتای (کۆڤید-19) پێشکەوتنەکانی هەرێمی بۆ چەند ساڵ دواخست، بۆیە هەرێمی کوردستان لە تشرینی دووەمی ساڵی (2022)دا رێککەوتنێکی بۆ پێشخستنی ژێرخانی هێڵی ئاسنین لەناوچەکە لەگەڵ کۆمپانیایەکی ئەڵمانی ئیمزاکرد، لە مانگی حوزەیرانیشدا دانا عەبدولکەریم، وەزیری ئاوەدانکردنەوەی هەرێم رایگەیاند کە کاری لە پێشینەی جێبەجێکردنی پرۆژەی هێڵی شەمەندەفەر دەبێت. رێڕەوی سەرەکی هێڵی شەمەندەفەری پێشنیارکراو لە سنوری تورکیاو دەروازەی ئیبراهیم خەلیلەوە دەستپێدەکات، بە پارێزگاکانی دهۆک و هەولێر و سلێمانیدا تێدەپەڕێت، لە دەروازەی سنوری پەروێزخان لەگەڵ ئێران کۆتایی دێت، هەروەها ئەگەری هەیە هێڵی دووەم ناوچە شاخاوییەکان لە ئێران و عێراق لە هەرێمی کوردستان بەیەکەوە ببەستێتەوە. تا ئێستا پرۆژەکە لە قۆناغی سەرەتادایە، مانگی رابردوو حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، راپۆرتی جەدوا بەهاوکاری کۆمپانیایەکی ئیسپانی ئامادەکراوە، لەگەڵ ئەوەشدا دیارنییە کەی کۆتایی بە پرۆسەی دیزاین و تەندەرین کۆتایی دێت.   رێگای گەشەپێدانی عێراق-تورکیا یەکێک لە پاڵنەرە سەرەکییەکانی زیندوکردنەوەی پرۆژەی هێڵی ئاسنینی حکومەتی هەرێمی کوردستان، پرۆژەی رێگەی گەشەپێدانی نێوان عێراق و تورکیایە، یان پرۆژەی "کەناڵی وشک".  لە مانگی ئازاردا تۆڕی هێڵی ئاسنین و رێگای خێرای هاوتەریب کە تێچووەکەی دەگاتە  (17) ملیار دۆلاری ئەمریکی راگەیەندرا، ئەم پرۆژەیە بەندەری فاو لە پارێزگای بەسرە بە تورکیاوە دەبەستێتەوە، ئەم رێگایە کە درێژییەکەی دەگاتە (1200) کیلۆمەتر بە هەرێمی کوردستاندا تێدەپەڕێت تا لە فیشخاپور دەگاتە سنوری تورکیا. فیشخاپور بەشێکە لە خاکی هەرێمی کوردستان، لە سنوری ئیدارەی پارێزگای دهۆکدایە، بەڵام ناکەوێتە ناوجەرگەی هەرێمەوە واتە ئەو رێگایە بەناو جەرگەی ئەو خاکەدا ناڕوات کە لە ژێر دەسەڵاتی هەرێمی کوردستاندایە بەڵکو بە بەشێکی بچوکی خاکی هەرێمدا تێدەپەڕێت، بە ئەگەری زۆرەوە ئەنقەرەو بەغدا لەو بڕوایەدان دەتوانن هەرێم ناچار بکەن کەبەم هەوڵە رازی ببێت. دورخستنەوەی حکومەتی هەرێم لە دەستپێشخەری ژێرخانێکی گەورە هەڕەشەیە بۆسەر هەژمونەکەی، ئانۆ جەوهەر، وەزیری گواستنەوەی هەرێم دەڵێت، راگەیاندنی رێگەی گەشەپێدانی عێراق-تورکیا بەبێ هەرێمی کوردستان روناکی نابینێت، وەزیرەکەی هەرێم هۆشداریدا کە تۆڕی هاتوچۆی پێشنیارکراو دەبێت دوربێت لە "جیاکاری" بەرامبەر هەر عێراقییەک. بەغداد هەبوونی هەر جوڵەیەکی سیاسی لە پشت پرۆژەی "کەناڵی وشک" رەتدەکاتەوە، باسم ئەلعەوادی، وتەبێژی حکومەتی عێراق رایگەیاند، هۆکاری بەشداری پێنەکردنی حکومەتی هەرێم لە پرۆژەکەدا تەنها هۆکاری هونەری بووە، هەڵکەوتەی هەرێمی کوردستان شاخاوییە و نەگونجاوە بۆ جێبەجێکردنی ئەو پرۆژەیە، لەگەڵ ئەوەشدا پلانمان هەیە کە لە کۆتاییدا کوردستان بەشداری پێبکرێت، لەگەڵ ئەمانەشدا کوردەکانی عێراق لەو بڕوایەدا نین کە هۆکاری هونەری رێگری سەرەکی بوبێت لە بەشداری پێکردنی حکومەتی هەرێم لە پرۆژەکەدا، بەرپرسێکی باڵای وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەی هەرێم بە پێگەی ئەمواجی راگەیاند، رێگەی گەشەکردنی نێوان عێراق-تورکیا هەوڵێکی سیاسییە بۆ سنوردانان بۆ هەژمونی ئابووری و سیاسی هەولێرلە رێگەی بەستنەوەی راستەوخۆی عێراق بە تورکیاوە. پرۆژەی هێڵی ئاسنی هەرێمی کوردستان هۆکاری مشتومڕێکی گەرمی هەرێمییە، مشتومڕەکە بەشێوەیەکی تایبەت سەبارەت بە رێگایەکی نوێیە کە ئەوروپا بە هندەوە دەبەستێتەوە، رێگا نوێکە رێڕەوێکی ئابووریە لە نێوان هند و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوروپادا، هەروەها رێگەیەکی شەمەندەفەر و بارهەڵگرتنە کە لە ئیسرائیل، ئەردەن، سعودیە و ئیماراتەوەیە، جێی ئاماژەیە ئەم رێڕەوە لە دەرەوەی هەردوو وڵاتی تورکیاو عێراقە. ئاڵنگارییەکانی بەردەم هێڵی شەمەندەفەری حکومەتی هەرێم پڕۆژەی هێڵی ئاسنی حکومەتی هەرێم دەستپێشخەرییەکی تازە نییە، بەڵکو ساڵی (2006) حکومەتی هەرێمی کوردستان لە دەزگاکانی راگەیاندنەوە باسیان لەم پرۆژەیە دەکرد، دەبوو ساڵی دوای ئەوە دەست بە پرۆژەکە بکرێت، بەڵام دوای پێنج ساڵ بێ ئەوەی هیچ هەنگاوێکی بۆ بنرێت پرۆژەکە لە ساڵی (2012) بۆ کاتێکی دیارینەکراو دواخرا، لەو کاتەوە ئاڵنگارییە دارایی و ئەمنیەکانی هەولێر رێگر بووە لەبەردەم زیندوکردنەوەی پرۆژەکەدا، بەشێک لەو ئاڵنگارییانە ئەوە بوو کە لە ساڵی (2013) پشکی هەرێمی کوردستان لە بودجەی عێراق کەمکرایەوە، پاشان ساڵی دواتر دا*عش لە باکوری عێراق هێرشی ئەنجامدا و دۆخەکە ئاڵۆزتر بوو، هەروەها تیچووی دارایی و لێکەوتە سیاسییەکانی ئەنجامدانی ریفراندۆم کە لە ساڵی (2017) ئەنجامدرا ئاڵنگارییەکی تر بوو.  بەغدا، ئەنقەرەوە و تاران هەروەها هاوپەیاماننی رۆژئاوا بە واشنتۆنیشەوە ریفراندۆمیان رەتکردەوە، هەڵوێستی هەولێر لاواز بوو، لەو چوارچێوەیەدا پرۆژەی هێڵی ئاسن خرایە دەرەوەی خشتەی کارەکانی حکومەتی هەرێم. بەتێڕوانین بۆ ئایندە، ئاڵنگاری سەرەکی کە روبەڕووی دەسەڵاتی کوردی عێراق دەبێتەوە، بەدەستهێنانی رەزامەندی تورکیایە لەسەر هێڵی شەمەندەفەر کە لە ئیبراهیم خەلیلەوە لە جێگەی فیشخاپور بە خاکەکەی ببەسترێتەوە، چەندین جار دەسەڵاتی تورکیا جەختیان لەوە کردووەتەوە کە بژاردەی هەبوونی رێڕەو لە ژێر سەرپەرشتی بەغدا بە باشتر دەزانن هەوڵەکان بە ئاڕاستەی هێڵی ئاسن و رێگای وشکانی راستەوخۆ لەگەڵ بەغدادایە، بە واتایەکی تر، ئەنقەرە دەستەبەرداری پێشخستنی پرۆژەکەی لە فیشخاپورەوە بۆ ئیبراهیم خەلیل نابێت. پرسیاری گەورە سەبارەت بە چۆنێتی تەمویلکردنی ئەم پرۆژە گەورە ئیستراتیژییە دروست دەبێت، کەتێچووەکەی بە نزیکەی (4) ملیار دۆلاری ئەمریکیی دەخەمڵێنرێت، دەسەڵاتی کوردی بۆ ئەمە پێویستیان بە پشتیوانی ئابووری وەبەرهێنە ناوخۆیی و بیانییەکان هەیە. لە ئێستادا حکومەتی هەرێم لە هەوڵی ئەوەدایە مووچەی فەرمانبەرانی بدات، بۆ ئەمەش پشت بە گوژمە پارانە دەبەستێت کە لە حکومەتی عێراقەوە بۆی دێت، بەتایبەت لە دوای ئەوەی کە تورکیا ماوەی چەند مانگێکە هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستانی لە رێگای بۆری کورکوک-جەیهانەوە راگرتووە، سەبارەت بەغداش ناکرێت هاوکاری تەمویلکردنی پرۆژەی هێڵی شەمەندەفەری هەرێم بکات کە وەک رکابەری پرۆژەی رێگای گەشەکردنی عێراق-تورکیا سەیر دەکرێت.   فاکتەری ئێرانی لە نێوان پەرەسەندنی ئاڵنگارییەکاندا، خاڵێکی ئەرێنی بۆ حکومەتی هەرێم هەڵوێستی ئێرانە، کە هاندەری بەشداری زیاترە لە پڕۆژەکانی گواستنەوەی ناوچەکەدا، هەروەک ماڵپەڕی ئەمواج مێدیا ئاماژەی پێداوە، بەدوور دەزانرێت پرۆژە بازرگانییە گەورەکان کە عێراق تێیدا بەشدارن بچێتە پێشەوە ، بەبێ رەزامەندی لایەنە بەهێزە ناوخۆییەکان کە ئێران پشتیوانییان لێدەکات. لە سەرەتای مانگی ئەیلولدا کار لەسەر پڕۆژەی گەورەی هێڵی ئاسنینی ئێران لە عێراق دەستیپێکرد، ئەم رێگایە سەبارەت بە تاران لە ئەولەویەتدایە کە شارۆچکەی سنووریی شەلەمچەی ئێران بە شاری بەسرە لە باشووری عێراق دەبەستێتەوە، ئەمەش لە کاتێکدایە کە رێگای گەشەپێدانی پلان بۆ داڕێژراو بەرژەوەندییەکانی ئێران تێدەپەڕێنێت، واتە تاران قازانجێکی ئابووری کەمی لەم پڕۆژەیەدا هەیە. لە باشوری قەوقازیشدا تاران لەگەڵ ئەنقەرە لەسەر رێڕەوی زەنگزور لە رکابەریدایە، بۆیە بەدور دەزانرێت ئێران رێگا بدات بەجێبەجێکردنی پرۆژەیەکە لە نێوان عێراق و تورکیادا هەژمونی ئێران لە عێراق بکەوێتە ژێر مەترسییەوە، بەڵام لای کۆماری ئیسلامی ئێران زیاتر پەسەندکراوە کە سود لە هێڵی ئاسنینی حکومەتی هەرێمی کوردستان ببینرێت. پێدەچێت بارودۆخی دارایی و سیاسی ئاستەنگ لەبەردەم بەدیهێنانی پلانەکانی هێڵی ئاسنینی دروستبکات، تا ئێستا روون نییە کە ئایا ڕێگای گەشەپێدان یان هێڵی ئاسنی حکومەتی هەرێم، یان هەردووکیان لە کۆتاییدا لەسەر رێڕەوی دروستی خۆیان بەرەوپێش بچن بەڵام بۆ ئێستا پێدەچێت گەڕانەوەی خەونی هێڵی ئاسنینی هەرێم بۆ خشتەی کارەکانی حکومەتی هەرێم وەڵامدانەوەی هەولێر بێت بۆ پەراوێزخستنی لە پرۆژەی رێگای گەشەکردنی عێراق-تورکیا، هەرێم دەیەوێت بیری بەغدای بخاتەوە کە هەرێمی کوردستانیش بەرژەوەندی لە پرۆژە هەرێمییەکاندا هەیەو دەبێت حسابی بۆ بکرێت.  

دەرەج میدیا- هەلا نیهاد نەسرەدین "لەم سێ ساڵەی دواییدا کڕینی پاسپۆرتی دۆمینیکا کە دورگەیەکی بچوکەو ژمارەی دانیشتوانی دەگاتە (72) هەزار کەس خواستێکی زۆری لەسەرە، هەموو ئەوانەی دەیانەوێت بە رێگەیەکی ئاسان بگەنە یەکێک لە وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا دەیانەوێت ئەم پاسپۆرتە بکڕن، سەرەڕای تێچووی زۆری بەدەستهێنانی پاسپۆرتی دەوڵەتاکانی کاریبی کە لانی کەم (110) هەزار دۆلارە". دۆمینیکا، لە ساڵی (2022) پرۆگرامی پێدانی رەگەزنامەی لە رێگەی وەبەرهێنانی (CBI) لە هەرێمی کوردستان راگرت، گومانی هەبوو کە دۆکیومێنتەکانی خواستی رەگەزنامەی دۆمینیکا ساختەیە، هەروەها شێوازی "رێکلامکردنی نەشیاو" و بازرگانیکردن بە رەگەزنامەی دۆمینیکاوە لەلایەن هەندێک لە نوسینگەکانەوە هۆکارێکی تری راگرتنی پێدانی پاسپۆرتی دۆمەنیکا بوو. کڕینی پاسپۆرتی بیانی لە عێراقدا شتێکی نوێ نییە بەڵکو دیاردەیەکی بڵاوە لە ناو خاوەن پێگەو پارەدارەکانی عێراق و هەرێمی کوردستاندا، ئەم راپۆرتە هەندێک ناوی نوێی عێراقی ئاشکرا دەکات کە دۆمەنیکا بە پەناگەیەکی ئارام و سەقامگیر دەزانن، ئەمە لە کاتێکدایە عێراقییەکان لە قەیرانی یەک بە دوای یەکی ئەمنی و ئابووری و سیاسیدا ژیان دەگوزەرێنن، خاوەن سەروەتەکانی عێراق، دەوڵەتەکانی کاریبی بە پەناگەو دەرچەیەک دەزانن بۆ پارێزگاری لە ماڵ و سامانەکەیان و پاراستنی خۆیان لە لێپێچینەوەی تۆمەتی گەندەڵی. ئەم لێکۆڵینەوەیە لە چوارچێوەی پرۆژەیەکە بە ناونیشانی "پاسپۆرتەکانی کاریبی: کۆماری دۆمينیکا" کە پرۆژەکە تاوانە رێکخراوەکانی گەندەڵی (OCCRP) بە هاوبەشی پڕۆژەی چاودێری حکومەت (Government Accountability Project) کە رێکخراوێکی قازانج نەویستەو بارەگاکەی لە واشنتۆنە و ژمارەیەک لە سەکۆی رۆژنامەوانی زیاتر لە (20) وڵات لە ناویاندا پێگەی "دەرەج" کە پرۆژەکەی کڕینی (7700) پاسپۆرتی دۆمينیکی ئاشكرا دەکات کە خاوەنەکانیان بەبێ فیزا دەتوانن لە جیهاندا گەشت بکەن، پرۆژەکەی "دەرەج" سیاسی، بزنسمانە گومانلێکراوەکان، تاوانبار و ودەرچوو لە یاساکان لە خۆدەگرێت. سودەکانی پاسپۆرتی دۆمينیکا: یەکەم/ گەشتکردن بە وڵاتاندا: هاوڵاتیانی دۆمەنیکا دەتوانن بۆ (144) وڵات بەبێ فیزا گەشت بکەن، لە ناویاندا بەریتانیا، ناوچەی شنگنی ئەوروپی، ئێرلەندا و هەندێک وڵاتی تر، هەروەها پاسپۆرتی دۆمينیکا دەتوانێت فیزای (10) ساڵی ئەمریکا بەدەستبهێنێت. دووەم/ سیاسەتی باجی سەرنجراکێش: بۆ وەبەرهێنەران، گرنگترین تایبەتمەندییەکانی رەگەزنامەی دۆمينیکا، سیاسەتە سەرنجڕاکێشەکانی باجە، هیچ باجێک لەسەر داهاتی بیانی، قازانجی سەرمایە، میرات، قازانجی پشک، یان دیاری دانانرێت، لێخۆشبوونی گەورە لە باج گومرگی هاوردە  لە تایبەتمەندییەکانی هەڵگرانی پاسپۆرتی دۆمينیکان. سێهەم/ ئاسانکاری مامەڵەی خێزان بەبێ پێوستی نیشتەجێبوون: نیشتەجێبوون پێویستناکات تا پارێزگاری لە رەگەزنامەکەت بکەیت، هەموو مامەڵەکە کەمتر لە (4) مانگی پێویستە، دەتوانرێت داواکاری رەگەزنامە بۆ خێزان و منداڵی (30) ساڵ بکرێت، هەروەها باوک و دایک و باپیر و داپیر کە تەمەنیان لە سەرو (65) ساڵەوەیە.   مستەفا غالب، پارێزگاری پێشووی بانکی ناوەندی عێراق: لە ئەیلولی ساڵی (2020)، مستەفا کازمی، سەرۆکوەزیرانی ئەو کاتی عێراق لە ژێر دروشمی "چاکسازی لە وڵاتدا" کۆمەڵێک گۆڕانکاری لە پۆستە ئەمنی و داراییەکاندا کرد، لەو گۆڕانکارییانەدا مستەفا غالبی وەک پارێزگاری بانکی ناوەندی دەستنیشانکرد. مستەفا غالب، ساڵی (2017) بۆ خۆیی و خێزان و منداڵەکانی رەگەزنامەی دۆمەنیکای بەدەستهێنابوو، بەپێی ماددەی (18)ی بڕگەی چوارەمی دەستووری عێراقی کاتێک وەک پارێزگاری بانکی ناوەندی دەستنیشانکرا، دەبوو وازی لە رەگەزنامە بیانیەکەی بهێنایە بەڵام ئەو پێشێلکاری دەستووری کرد و دەستبەرداری رەگەزنامەکەی نەبوو، ئەو تا (23) کانونی دووەمی ساڵی (2023) و لابردنی لەلایەن محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق پارێزگاری بانکی ناوەندی بوو. بەهۆی بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار بەرامبەر دیناری عێراقی لەلایەن لیژنەی دەستپاکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقەوە ئیمزا بۆ لابردنی پارێزگاری بانکی ناوەندی کۆکرایەوە، هادی سەلامی، ئەندامی لیژنەکە رایگەیاند، پارێزگاری بانکی ناوەندی شکستی هێناوەو توانای ئەوەی نییە رێگری بکات لە بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار، هەرچەندە لە کاتی خۆیدا سەجاد سالم، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند " کێشەکە لە خودی پارێزگاری بانکی ناوەندیدا نییە، بەڵکو کێشەی گەورە لە بە قاچاخبردنی دراو و سپیکردنەوەی پارەدایە، بەبێ راگرتنی ئەو دووانە و توندکردنەوەی چاودێری دارایی چارەسەری بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار لە بازاڕی ناوخۆیدا ناکرێت". رەفیق ساڵحی، پەرلەمانتاری هاوپەیمانی فەتح رایگەیاند، "دورخستنەوەی مستەفا غالب، لە پۆستی پارێزگاری بانکی ناوەندی مانای ئەوە نییە لێپرسینەوەو و بەدواداچوونی یاسایی لەگەڵ نەکرێت، ئەو بەشدار بووە "لە برسیکردنی خەڵکی عێراقدا"، ئەحمەد جەبوری، پەرلەمانتاری هاوپەیمانی عەزم لە تویتێکدا رایگەیاند، "لەسەردەمی مستەفا غالبدا بانکی ناوەندی شاهیدی گەورەترین پرۆسەی بەقاچاخبردنی دراو و بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار بووە". پاکتاوی سیاسی بەهێزترە لە دەستوور! دەستووری عێراقی رێگا دەدات بە هاوڵاتیان کە خاوەنی دوو رەگەزنامە بن، بەڵام بە پێی ماددەی (18)ی دەستوور هەر هاوڵاتییەک پۆستێکی سیاسی یان ئەمنی وەربگرێت دەبێت دەستبەرداری رەگەزنامەی دووەمی ببێت، بەڵام مستەفا غالب، لە ساڵی (2017)وە بووەتە خاوەن رەگەزنامەی دۆمينیکاو دەستبەرداری ئەو رەگەزنامەیە نەبووە کاتێک بووەتە پارێزگاری بانکی ناوەندی، ئەمەش پێشێلکارییەکی روونی دەستوورە، بەڵام ئەم تەنها کەس نەبووە کە ئەو ماددەیەی دەستووری پێشێلکردووە، ئەو بەرپرسانە زۆربوون کە خاوەنی رەگەزنامەی دووەم بوون  و لە کاتی هەبوونی تۆمەتی گەندەڵی سودیان لەرەگەزنامەی دووەمیان وەرگرتووەو دەسەڵاتی دادوەری عێراق نەیتوانیوە بەدواداچوونی یاساییان بۆ بکات. ئەوانەی کە خاوەنی دوو رەگەزنامەن و پۆستی باڵایان هەبووە لە عێراق: (عادل عەبدولمەهدی) سەرۆکی پیشووی ئەنجومەنی وەزیران،خاوەنی رەگەزنامەی فەرەنسییە، (حەیدەر عەبادی) سەرۆکی پێشووی ئەنجومەنی وەزیران خاوەن رەگەزنامەی بەریتانیە و چەند کەسی تریش جگە لەم دوانە، بەڵام (بەرهەم ساڵح) کاتێک بووە سەرۆک کۆماری عێراق دەستبەردای رەگەزنامە بەریتانییەکەی بوو. حکومەتەکەی کازمی، سەلمێنەری ئەوەیە کە ئەولەویەت بۆ یەکلاکەرەوە سیاسییەکانە نەک دەستوور، بەشێکی زۆر لە وەزیرەکانی کابینەکەی لە ناویشیاندا خودی کازمی دەستبەرداری رەگەزنامەی دووەمیان نەبوون کاتێک پۆستەکانیان وەرگرت کە بەپێی چاودێران رێککەوتنە سیاسییەکان لە دەستوور بەهێزتر بوو کە دەبوو بە پێی دەستوور دەسبەرداری رەگەزنامەی دووەمیان بن. بەپێی یاسای رەگەزنامەی عێراقی ژمارە (26)ی ساڵی (2006) لە ماددەی نۆیەم بڕگەی چوارەم دەڵێت: "بۆ هیچ عێراقییەک کە پۆستێکی سیادی یان باڵای ئەمنی هەبێت نابێت خاوەنی رەگەزنامەی دووەم بێت" لە ماددەی دەیەم دەڵێت: "یەکەم: هەر عێراقییەک کە بە رەگەزنامەی عێراقییەوە دەبێتە خاوەن رەگەزنامەیەکی بیانی رەگەزنامە عێراقییەکەی دەمێنێت مەگەر خۆی بە نوسراوێک دەستبەرداری رەگەزنامەی عێراقییەکەی ببێت". "دووەم: دادگاکانی عێراق یاسای عێراقی بەسەر هەرکەسێکدا جێبەجێدەکات کە خاوەنی رەگەزنامەی عێراقی و رەگەزنامەی دەوڵەتێکی بیانییە". کوڕەکانی  سیهاد بارزانی  (جامی، جودی، ئەدرینا و لامی)، کە (برازای مەسعود بارزانی، سەرۆکی پێشووی هەرێمی کوردستان)ن لە ساڵی (2017) بوونە خاوەنی رەگەزنامەی دۆمينیکا،  (جودی بارزانی) بەڕێوەبەری بەشی بەدواداچوونی پڕۆژەکانی هەولێرە و ، ئەندزیارێکی تەلارسازییە، بەتێڕوانین لە پەڕە تەیبەتەکانیان لە تۆڕی کۆمەڵایەتیدا دەبینین هەموویان لە سەرەتای تەمەنیاندان، ئەمان لە هەرێمی کوردستان یان چالاکوانی سیاسین یاخود لە بواری سەربازیدان، ئەمەش پرسیارێک دەوروژێنێت کە بۆچی بەدەستهێنانی رەگەزنامەی دووەم بۆ ئەمان جێی بایەخ و گرنگە. دیاردەی بەدەستهێنانی رەگەزنامەی دووەم لە هەرێمی کوردستان بەربڵاوە، چەندین نوسینگە لەم بوارەدا بەچالاکی کاردەکەن، بەپێی لێکۆڵینەوەی رۆژنامەنوس، (سەڵاح بابان)، نوسینگەکانی دابینکردنی رەگەزنامەی دووەم بەچەندین شێوە ئامڕازەکان بەکاردەهێنن بۆ رێکلامکردن، هەزارەها هاوڵاتی کوردی بەتایبەت تازە دەوڵەمەندەکان لە رێگەی وەبەرهێنان و کڕینی موڵک لەهەوڵی بەدەستهێنانی پاسپۆرتی دۆمەنیکا و وڵاتانی تردان، "لەم سێ ساڵەی دواییدا کڕینی پاسپۆرتی دۆمەنیکا کە دورگەیەکی بچوکەو ژمارەی دانیشتوانی دەگاتە (72) هەزار کەس خواستێکی زۆری لەسەرە، هەموو ئەوانەی دەیانەوێت بە رێگەیەکی ئاسان بگەنە یەکێک لە وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا دەیانەوێت ئەم پاسپۆرتە بکڕن، سەرەڕای تێچووی زۆری بەدەستهێنانی پاسپۆرتی دەوڵەتاکانی کاریبی کە لانی کەم (110) هەزار دۆلارە". دۆمەنیکا، لە ساڵی (2022) پرۆگرامی پێدانی رەگەزنامەی لە رێگەی وەبەرهێنانی (CBI) لە هەرێمی کوردستان راگرت، گومانی هەبوو کە دۆکیومێنتەکانی خواستی رەگەزنامەی دۆمينیکا ساختەیە، هەروەها شێوازی "رێکلامکردنی نەشیاو" و بازرگانیکردن بە رەگەزنامەی دۆمەنیکاوە لەلایەن هەندێک لە نوسینگەکانەوە هۆکارێکی تری راگرتنی پێدانی پاسپۆرتی دۆمينیکا بوو.  

درەو: تەنیا لە رۆژی 8/11/2023 لە دەروازەی پەروێزخانەوە (630) تانكەر نەوت رەوانەی ئێرانكراوە، بۆ مەنەفێستی (رێگەپێدانی) ئیدارەی گشتی یەكێتی تەنی (50) دۆلار وەردەگیرێت رۆژانە نزیكەی (ملیۆنێك) دۆلار دەكات، لە بازاڕدا تەنی نەوتی خاو (460) دۆلارەو نەوتی پاشماوەی پاڵاوگەكانیش (221) دۆلارە، ئێستا بازاڕی ناردنە دەرەوەی نەوت بەناوی نەوتی رەشەوە گەرمە. ریزی تانكەرەكان بەپێی چەند گرتە ڤیدیۆییەك كە بۆ (درەو) نێردراوە، ژمارەیەكی زۆری تانكەر لە گۆڕەپانەكانی دەروازەی پەروێزخان راوەستاون، لەسەر شەقامەكانیش ریزیان بەستووە بەرەو ئێران و لەوێشەوە بەرەو بەندەر عەباس و بازاڕەكانی جیهان. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كە لەگەڵ چەند شۆفێرێك و بەرپرسانی دەروازەی پەروێزخاندا قسەی كردووە، رۆژانە بە سەدان تانكەر نەوت رەوانەی ئێران دەكرێت بەنمونە: •     رۆژی (8/11/2023) لە رێگەی دەروازەی پەروێزخانەوە (630) تەنكەر رەوانەی ئێران كراوە. •    رۆژی 9/11/2023 لە رێگەی دەروازەی پەروێزخانەوە (520) تانكەر رەوانەی ئێران كراوە. واتا بە شێوەیەكی گشتی رۆژانە لە نێوان (500 - 600) تانكەر رەوانەی ئێران دەكرێت و ئەو شۆفێرانە ئاماژەیان بەوەشكرد، كە رەوانەكردنی تانكەرەكان بەپێی كەش و هەوا و رۆژەكان و كێشەی تەكنیكیەوە دەگۆرێت، رۆژ هەبووە (900) تانكەر رەوانەی ئێران كراوە. تانكەرەكان رۆژی پێشتر لە گۆڕەپانەكە رادەگیرێن بۆ هەر تانكەرێك بڕی (2) دۆلار هەقی وەستان لە گۆڕەپانەكەیان لێوەردەگیرێت، كە بۆ ئیدارەی گشتی یەكێتیە. بەپێی ئەوەی شۆفێرەكان ئاماژەیان پێكردووە، ئەو نەوتەی ئەوان باری دەكەن پاشماوەی پاڵاوگەكانە، بەڵام لەناویدا نەوتی خاو، نەفتا، قیر، رەوانە دەكرێت بەرەو ئێران. ئەو نەوتەی باری دەكەن لە كێڵگەكانی (حەسیرە، چیا سورخ، شیواشۆك)ەوە باردەكەن، بەشێك لەو نەوتە دەبرێت بۆ پاڵاوگەكان دواتر پاشماوەكەی بار دەكرێت، بەڵام هەندێك جار هەر ناپاڵاورێت راستەوخۆ رەوانەی دەرەوە دەكرێت، ئەو تانكەرانەی لە پەروێزخانەوە دەبرێن بۆ ئێران بەشێكی لە كێڵگەو پاڵاوگەكانی سنوری دەسەڵاتی یەكێتی بار دەگرێن و بەشێكیشی هی پاڵاوگەكانی كارو  لاناس و پاڵاوگەكانی تری سنوری دەسەڵاتی پارتیە، لەبەر ئەوەی خەرجی ناردنە دەرەوە لە پەروێزخانەوە بۆ بەندەر عەباس كەمترە بۆیە لەوێوە دەبرێت، بەڵام ئەو نەوتە رەش و قیرەی كە دەبرێت بۆ توركیا لە رێگەی باشماخەوە دەرواتە ئێران و لەوێشەوە بۆ تەبرێز و بۆ توركیا، هەندێك جاریش لە حاجی ئۆمەرانەوە نەوت رەوانەی ئێران دەكرێت، ئەم پرۆسەیە لە دەروازەكانی ژێر دەسەڵاتی پارتیش بوونی هەیە. چۆن نەوت لەناو خۆ ساغدەكرێتەوە ئەو نەوتەی لە ئێستادا لەناوخۆ ساغدەكرێتەوەو بەشێكی بۆ پاڵاوگەكان و بەشێكیشی دەبرێتەوە دەرەوە بەم جۆرەیە: •    نەوتی خاو لە بازاڕەكانی كوردستان تەنی بە (460) دۆلارە واتا بەرمیلی (61) دۆلار (تەنێك نەوت 7.5 بەرمیلە) •    نەوتی رەش تەنی بە (210) دۆرە بەرمیلی نزیكەی (30) دۆلار دەكات •    هەموو ئەو نەوتەی رۆژانە وەردەگیرێت بەناوی نەوتی رەش و پاشماوەی پاڵاوگەكانەوە رەوانە دەكرێت بۆ ئێران كە ئەوە رێگا پێدراوە لەلایەن حكومەتی عێراقەوە، بەڵام چەند سەرچاوەیەك بە (درەو)یان راگەیاند ئەو نەوتە ئێستا تەنیا نەوتی رەش و پاشماوەی پاڵاوگەكان نیە بەڵكو: •    نەوتی رەش، ئەو نەوتەی كە لە كێڵگەكانەوە دەدرێتە پاڵاوگەكان و دوای ئەوەی دەپاڵێورێت و موشتەقاتەكانی لێوەردەگیرێت بەتایبەت (نەوت، بەنزین، دیزڵ) ئەوەی دیكەی دەمێنێـتەوە بە شێوەیەكی یاسایی و رێگە پێدراو دەبرێتە دەرەوە، بەڵام لە پاڵاوگەكان كەمترین موشتەقاتی لێوەردەگرن و هەندێك جار هەر نای پاڵیون و بەناوی نەوتی رەشەوە دەیفرۆشن، تەنی بە (210) دۆلار كە بەرمیلی (30) دۆلار دەكات و رەوانەی ئێران دەكرێت، لێرەدا تەنیا مەنەفێستی (رێگەپێدانی) كە لەلایەن ئیدارەی گشتیەوە تەسدیق دەكرێت و وەردەگیرێت تەنی (50) دۆلارە. •    ئەو سەرچاوانە ئەوەشیان بۆ (درەو) پشت راست كردەوە ئێستا لەناو ئەو تانكەرە نەوتی رەش و پاشماوەی پاڵاوگەكاندا نەوتی خاویش دەفرۆشرێت و دەبرێتە دەرەوە بەناوی نەوتی رەش، راستەوخۆ لە كێڵگەكانەوە دەبرێن یاخود دەبرێنە پاڵاوگەكان و داناگیرێن و راستەوخۆ دەبرێن و رەوانەی ئێران دەكرێن، ئەوانیش لە كێڵگەكانەوە تەنی بە (460) دۆلار دەفرۆشرێت واتا بەرمیلی بە (61) دۆلار، دواتریش مەنەفێستەكەی بۆ هەر تەنێك (50) دۆلارە. •    نەفتا، لە كێڵگەی كۆرمۆرەوە رۆژانە (2200) تەن دەفرۆشرێت لە بازاڕدا، لەو رێژەیە نزیكەی (600) تەن دەدرێتە هەولێر و (1600) تەن لە بازاڕەكانی سلێمانی شاغ دەكرێتەوەو دەبرێتە دەرەوە، تەنێك بە (200) دۆلار لە بازاڕدا دەفرۆشرێت، . رۆژانە ملیۆنێك دۆلار ئەو نەوتەی دەفرۆشرێت تەنیا مەنەفێستەكەی كە یەك وەرقەیەو داهاتەكەی بۆ ئیدارەی گشتی یەكێتیەو رۆژانە زیاتر لە یەك ملیۆن دۆلارە بۆنمونە: رۆژی 8/11/2023 لە دەروازەی پەروێزخانەوە (630) تانكەر رەوانەی ئێران كراوە كە هەر تەنكەرێك (30) تەن نەوت بار دەكات و بۆ هەر تەنێك (50) دۆلار دەدرێتە ئیدارەی گشتی یەكێتی، ئەوا تەنیا لە رۆژی 8/11/2023 بۆ مەنەفێست بڕی نزیكەی (ملیۆنێك) دینار بۆ ئیدارەی گشتی یەكێتی وەرگیراوە. 630 تانكەر * 30 تەن * 50 دۆلار = 945 هەزار دۆلار. تەنیا بە رەوانەكردنی نەوتەكە كاری تانكەرەكان تەواو نابێت، بەڵكو لەوسەریشەوە باری تایبەت لەگەڵ خۆیان دەهێننەوەو ئەویش داهاتێكی ترە، بە نمونە لە ئێرانەوە (گازوایل ، بەنزین، ئێن تی بی، ریفۆرمێنت، ئارۆ) كە تەنی (70) دۆلاریان لێوەردەگیرێت، هەموو ئەمانە لەگەڵ خۆیاندا دەهێننەوە.        

راپۆرت: درەو دادگای فیدراڵی 19ی ئەم مانگە بڕیار دەدات، ئاماژەكان بەو ئاراستەیەن كۆتای توركمان نامێنێت، جموجوڵی توركمانەكان و دژایەتیان بۆ سكاڵاكە هەستكردنە بە دەرچونی بڕیاری دادگا لەدژی كۆتای توركمانەكان، بەدەرچوونی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی ژمارەی كورسیەكانی پەرلەمانی كوردستان لە (111) كورسیەوە دەبێتە (105) كورسی، (5) كورسی توركمان و كورسیەكی ئەرمەن نامێنێت.   دادگای فیدراڵی عێراق رۆژی 19/11/2023 ی بۆ بڕیاردان لەسەر سكاڵاكەی (زیاد جەبارو ئامانج شەمعون) كۆدەبێتەوە سەبارەت بە یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، بە پێی ئاماژەكان پێدەچێت ئاراستەی دادگای فیدراڵی بەرەو ئەوەبێت بڕیاربدات  لەسەر مادەی (36)ی یاسای هەڵبژاردنەكانی هەرێمی كوردستان و نەمانی كۆتای توركمان بەتایبەت كە توركمانەكانی هەرێم دركیان بەو مەترسیە كردوە و لە هەوڵی بەردەوامن بۆ ڕاگرتنی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی. (درەو) لەگەڵ شارەزایانی یاسایی و ئەوانەی لە نزیكەوە چاودێری بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی دەكەن قسەی كرد، ئەوان پێیان وایە دادگای فیدراڵی 19ی ئەم مانگە بڕیار دەدات و بە پێی چەند ئاماژەیەكیش بڕیارەكە بە ئاراستەی نەمانی كۆتای توركمانە (ئەگەر پێشهاتێك نەیەتە پێشەوە): •    ئەگەر كۆتاكان لەسەر بنەمای ئایین دانراون، توركمان نەتەوەیەو ئایین نیە. •    لە عێراقدا توركمانەكان وەك هەر نەتەوەیەكی تر بەشداری هەڵبژاردنی گشتی دەكەن و كۆتایان نیە. •    توركمانەكانی عێراق خۆیان قبوڵیان نیە وەك پێكهاتەی ئایینی و كەمە نەتەوە سەیر بكرێن، خۆیان بە نەتەوەی سەرەكی دەزانن. •    دادگای فیدراڵی بڕیار بدات لەسەر مادەی (1 و 36) ئەوا كۆتای توركمان نامێنێت، چونكە بەپێی مادەی یەك ژمارەی كورسیەكانی پەرلەمانی كوردستان (100) كورسیەو (5) كورسیش بۆ پێكهاتەی مەسیحی.   دوو ئاراستەی جیاواز لە ئێستادا توركمانەكانی عێراق و كوردستان بەسەر دوو ئاراستەی جیاوازدا دابەشبوون، بەشێكیان لەگەڵ ئەوەن كۆتای توركمان نەمێنێت و توركمان وەك پێكهاتەیەكی سەرەكی عێراق بەشدار بێت لەهەڵبژاردنەكانی كوردستاندا هاوشێوەی عێراق، بەشێك لە كارەكتەرو حزبە توركمانەكانی هەرێمیش جموجوڵیان دەستپێكردووە بە ئاراستەی رەتكردنەوەی هەوڵەكان بۆ نەهێشتنی كۆتای توركمان. لە چەند رۆژی رابردوودا، ئایدن مەعروف وەزیری هەرێم  بۆ كاروباری پێكهاتەكان لە پشكی توركمانەكان بە نوێنەرایەتی سێ پارتی توركمانی (پارتی ئیرادەی میللی توركمانی- پارتی توركمان ئیلی- بەرەی توركمانی عێراقی) كۆنگرەی رۆژنامەوانی كرد، دژایەتی توركمانەكانی بۆ ئەو سكاڵایە راگەیاند كە یەكێتیی نیشتمانی لە دادگای فیدراڵی عێراق سەبارەت بە یاسای هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستان تۆماریكردووە، ئایدن مەعروف داوایكرد، دادگای فیدراڵی سكاڵاكەی یەكێتیی رەتبكاتەوەو رەچاوی رەوشی پێكهاتەكان بكات، هۆكاری سكاڵاكەی بۆ ناكۆكی نێوان لایەنە سیاسییەكان گەڕاندەوە (مەبەستی لە پارتی‌و یەكێتییە)، وتی:" ئێمە تەرەف نین لەنێوان ئەو لایەنە سیاسییانە‌و نامانەوێت ببین بە تەرەف". پێشترین مونا قەهوەچی سكرتێری خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان لە پێكهاتەی توركمان بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوە‌و دژایەتی بۆ هەوڵەكەی یەكێتیی راگەیاند. بەپێچەوانەی زۆرینەی لایەنە توركمانەكانەوە، سەنعان ئاغا كە یەكێك لە دامەزرێنەرانی بەرەی توركمانییە لەگەڵ ئەوەدا نییە كورسی "كۆتا"ی توركمانەكان لە هەرێمی كوردستان بمێنێت، لە بەیاننامەیەكدا داوا دەكات توركمانەكان لیستی یەكگرتوو دروست بكەن‌و وابكەن نوێنەرەكانیان نوێنەرایەتی هەموو خەڵك بكەن نەك تەنیا پێكهاتەی توركمان. (درەو) زانیویەتی بەرەی توركمانی لە كەركوك لەگەڵ ئەوەن هاوشێوەی عێراق توركمانەكانی هەرێمیش لیستی خۆیان هەبێت و راستەوخۆ بەشداری لە هەڵبژاردن بكەن و بچنە دەرەوەی چوارچێوەی سیستەمی كۆتا، بە بڕوای ئەوان كۆتای توركمان زیان لە پێگەی توركمان دەدات وەك پێكهاتەیەكی سەرەكی لە عێراقدا.    19ی مانگ دادگا بڕیار دەدات رۆژی 19ی ئەم مانگە دادگای فیدراڵی عێراق بڕیار دەدات لەسەر ئەو سكاڵایانەی كە لەبارەی یاسای هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستان تۆماركراون. پێنج ماددەی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان سكاڵای لەسەرە، سكاڵاكارەكان یەكێكیان (زیاد جەبار) سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتییە لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان‌ ئەوی تریان (ئامانج نەجیب شەمعون) سەرۆكی فراكسیۆنی (رافیدەین) لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی. دادگای فیدراڵی هەردوو سكاڵاكەی یەكخستووە، سكاڵاكان لەسەر سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان، سەرۆكی هەرێم‌و سەرۆك وەزیرانی هەرێم تۆماركراون، هەموو ئاماژەكان بەو ئاراستەیەن كە دادگا بڕیاری خۆی دەدات لەسەر سكاڵاكان.   زیاد جەبارو ئامانج نەجیب شەمعون لە سكاڵاكەیاندا داوا لە دادگای فیدراڵی دەكەن حوكم بدات بەوەی ماددەكانی (1-9-15-22-36)ی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ژمارە (1)ی ساڵی 1992ی هەمواركراو، نادەستورییە، واتا تانەیان لە ماددە هەمواركراوەكانی یاسای هەڵبژاردن داوەو داوا دەكەن دادگا هەموارەكان هەڵبوەشێنێتەوە‌و یاساكە بباتەوە سەر كۆپییە ئەسڵەكەی خۆی. كرۆكی ئەو ماددانەی یاسای هەڵبژاردن كە سكاڵایان لەسەر تۆماركراوە ئەمانەن: ماددەی یەكەم: پەرلەمانی كوردستان-عێراق لە 111 ئەندام پێكدێت. ماددەی نۆیەم: هەرێمی كوردستان- عێراق بەیەك ناوچەی دەنگدان دادەنرێت‌و، دابەشدەكرێت بەسەر چەندە مەركەزێكی دەنگداندا. ماددەی پازدە: بۆ هەرێمی كوردستان، تۆماری دەنگدەران بۆ دەنگدان، بەپێی مەركەزەكانی هەڵبژاردن ئامادە دەكرێن‌و بە ریزبەندی پیتە ئەبجەدییەكان رێكدەخرێن كە پیشەو ناونیشان‌و بەروارو جێگەی لەدایكبوونیان تێدا تۆماركراوە. ئەگەر لەتوانادا نەبوو ئەوە بكرێ، ئەوكاتە دەستەی باڵا بۆی هەیە رێگەیەكی تری لەبارتر بۆ وەدیهێنانی مەبەستی پێویست دیاری بكات. ماددەی بیست‌و دوو: 1-    هەر  كیانێكی سیاسی لە هەرێمی كوردستان- عێراقدا بۆی هەیە لیستێكی تایبەت بەناوی پاڵیوراوەكانی خۆی لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان- عێراق بكات كە رێژەیەك ئافرەتی تێدا بێت كە لە (30%) كەمتر نەبێت‌و، ناوی پاڵێوراوەكانیش بەشێوەیەك ریزبەندكرابن كە نواندی رێژەی ناوبراوی ئافرەتان لە پەرلەمان زامن بكات، بەمەرجێ ژمارەی باڵێوراوەكان لە هەر لیستێكی هەڵبژاردندا لە (3) پاڵێوراو كەمتر نەبن. 2-    لیستی پاڵێوراوەكان لەماوەی (15) رۆژ لە بەرواری راگەیاندنی وادەی هەڵبژاردن پێشكەش بە سەرۆكی دەستەی باڵا دەكرێت‌و هەموو بەڵگەنامەیەكی پێوە دەلكێنرێ كە لە ماددەی 21دا داواكراون. ماددەی سی‌و شەش: 1-    پێنج كورسی بۆ كلدان ‌و سریان‌و ئاشوری تەرخان دەكرێ پاڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن. 2-    پێنج كورسی بۆ توركمان تەرخان دەكرێت، پاڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن. 3-    یەك كورسی بۆ ئەرمەن تەرخان دەكرێت، باڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن. ئەگەر دادگای فیدراڵی سكاڵاكەی یەكێتیی پەسەند بكات‌و هەموارەكانی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەڵوەشێنێتەوە، ئەوا دەبێت بۆ سازدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان پەنا بۆ یاسای (ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستانی عێراق) ببرێت، كە یاسای یەكەم هەڵبژاردنە لە هەرێمی كوردستان‌و (سەركردایەتی سیاسی بەرەی كوردستانی) لە رۆژی 4ی نیسانی 1992 پەسەندی كردووە. بەپێی یاسای ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان، بەتایبەتی لەو ماددانەی كە یەكێتیی لە دادگای فیدراڵی سكاڵای لەسەر كردوون، هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەمشێوەیە بەڕێوەدەچێت: ماددەی یەكەم: ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستان لە (100) كورسی پێكدێت. لەگەڵ (5) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەی مەسیحی.   ماددەی نۆیەم: كوردستانی عێراق دەكرێت بە چەند ناوچەیەكی هەڵبژاردن، بەمەرجێ لە (4) ناوچە كەمتر نەبێت. ماددەی پانزە: بۆ هەر ناوچەیەكی هەڵبژاردن خشە بەناوی هەڵبژێرەكان (دەنگدەر)‌و بەپێی ناوچەكانی هەڵبژاردن‌و بەپێی پیتەكانی ئەبجەدی ئامادە دەكرێت، كە پیشەو ناونیشان‌و مێژوو و شوێنی لەدایكبوونیان تێدا تۆمار دەكرێ‌و بە گەلێك دانە دەنێردرێن بۆ لیژنەی ناوچە، ئەگەر ئەمە لەتوانادا نەبوو  بكرێ، ئەوكاتە دەستەی باڵا رێگایەكی دیكەی لەبارتر دیاری دەكات بۆ جێبەجێكردنی ئەوەی پێویستە. ماددەی بیست و دوو: 1-    هەر حزبێك یان توێژێك یان كەمایەتییەكی نەتەوەیی وەك (توركمان، عەرەب، ئاشوری... هتد) بۆی هەیە لیستی تایبەتی بەناوی پاڵیوراوەكانی خۆی لەسەر ئاستی كوردستانی عێراق پێشكەش بكات. 2-    لیستی پاڵیوراوەكان لەماوەی (10) رۆژ لە مێژووی راگەیاندنی وادەی هەڵبژاردن پێشكەش بە سەرۆكی دەستەی باڵا دەكرێت‌و هەموو بەڵگەنامەیەكی پێوە دەلكێنرێ كە لەماددەی بیست‌و یەكەمدا هاتوون. ماددەی سی‌و شەش: 1-    سەرجەمی دەنگەكانی هەڵبژاردن بەسەر ژمارەی كورسییەكانی ئەنجومەندا دابەش دەكرێ بۆ دەرهێنانی تێكڕای هەڵبژاردنەكە (المعدل الانتخابی). 2-    ئەو دەنگانەی كە هەر لیستێك بەدەستی هێنا دابەش دەكرێ بەسەر تێكڕای دەنگی هەڵبژاردنەكە، بۆ دەستنیشانكردنی ژمارەی ئەو كورسییانەی كە لیستی پەیوەندیدار بەدەستی هێناوە، لەگەڵ رەچاوكردنی ئەوەی لەم بڕگەی خوارەوەدا هاتووە. 3-    هەر لیستێك رێژەی 7%ی دەنگەكانی بەدەست نەهێنابێ نوێنەرایەتی لە ئەنجومەندا ناكات‌و دەنگەكانی بەسەر لیستە سەركەوتووەكاندا دابەشدەكرێتەوە بەرێژەی سەركەوتنەكەی. 4-    ئەو كورسییە چۆڵانەی كە لە ئەنجامی وەدەستهێنانی پاشماوەیەك كە ئەگاتە تێكڕایی دەنگی هەڵبژاردن دەخرێتە سەر ئەو لیستانە بەپێی زۆرترین ئەو دەنگانەی كە هێناویانە.    

درەو: یەكێتی و پارتی نەگەیشتنە رێككەوتن، مەسرور بارزانی و بافڵ تاڵەبانی لە دانیشتنە چوارقۆڵیەكەدا گەیاندیانە مریشكە رەشە، نێچیرڤان بارزانی دۆخەكەی هێوركردەوە، مەسرور بارزانی وتی ئێوە دژایەتی حكومەت دەكەن، بافڵ تاڵەبانی وتی، حكومەت جیاوازی دەكات هیچ دەسەڵاتێكت بۆ وەزیرەكانی یەكێتی نەهێشتووەتەوە، مەسرور بارزانی بە بافڵ تاڵەبانی وتووە، مادام پەیوەندییەكانتان هێندە باشە بۆچی موچەی موچەخۆرانی سلێمانی دابین ناكەیت تا مامۆستاكان بچنەوە هۆڵەكانی خوێندن.... ووردەكاری دانیشتنە چوار قۆڵیەكە ... ئەتوانین پێكەوە كاربكەین؟ ئەمڕۆ بارەگای مەكتەبی سیاسی پارتی لە پیرمام بووە شوێنی گفتوگۆی گەرمی نێوان كوڕانی تاڵەبانی و بارزانی، گفتوگۆیەك هێندەی نەمابوو بگاتە مریشكە رەشە، ئەگەر نێچیرڤان بارزانی دۆخەكەی هێور نەكردایەتەوە پەیوەندییەكانی نێوان پارتی و یەكێتی دەگەیتە لێكترازانی یەكجارەكی، وەك سەرچاوەكانی (درەو) ئاماژەیان پێكرد. بۆ دەستكەوتنی ووردەكاری كۆبوونەوەكەی ئەمڕۆی نێوان وەفدی باڵای پارتی و یەكێتی، بەتایبەتیش كۆبوونەوە چوار قۆڵیەكە، (درەو) لەگەڵ چەند بەرپرسێكی باڵای پارتی و یەكێتی قسەیكردووە كە بەشداربوون و لە نزیكەوە ئاگاداری ووردەكاری كۆبوونەوەكەبوون.  سەرەتا وەفدی یەكێتی درەنگ گەیشتنە بارەگای مەكتەبی سیاسی پارتی بەهۆی ئەوەی بڕیاربووە بافڵ تاڵەبانی بە هێلی كۆپتەر بچێتە پیرمام بەڵام رێگە نەدراوە، بۆیە وەفدەكەی یەكێتی درەنگتر گەیشتوونەتە پیرمام. سەرەتا نێچیرڤان بارزانی بەخێرهاتنی وەفدی میوانی كردووەو بە پرسیارێك دەستیپێكردووەو " ئایا ئێمە دەتوانین پێكەوە كار بكەین یان نا؟" بافڵ تاڵەبانی ئێمە لەگەڵ رێككەوتنین بەڵام دەبێت پێشتر كێشەكان چارەسەر بكەین، ئێنجا قەڵەم بخەینە سەر كاغەز و رێككەوتنێكی نوێ بكەین ئەوەشی ووتووە پارتی پەلەیەتی لە رێككەوتنی نێوانمان لە كاتێكدا دەبێت كێشەكان یەكلایی بكەینەوە ئینجا رێككەوتن بكەین، لایەنی پارتی رایانگەیاندووە ئێمە پەلەی چیمانە وادەزانن ئەگەر رێكنەكەوین ئێمە رووبەرووی كێشەو گرفت دەبینەوە، هەر با رێكنەكەوین بزانین چی روودەدات، لە كۆبوونەوەكەدا یەكێتی زۆر بێمەنەت بووە زۆر بە بێمنەتی قسەیان كردووەو وتوویانە ئێوە پەلەتانە لە رێككەوتن، ئەزانین كێشە هەیەو  حكومەت رووبەرووی كێشە بووەتەوە. كۆبوونەوەكەو گفتوگۆكان ئاسایی بوون و هەردولا گلەیی و موچەجامەلەی یەكدیان كردووە، دواتر بافڵ تاڵەبانی داوای كۆبوونەوەی چوار قۆڵی كردووە لە نێوان ( نێچیرڤان بارزانی، مەسرور بارزانی، بافڵ تاڵەبانی، قوباد تاڵەبانی). كۆبوونەوەی چوار قۆڵی كۆبوونەوەكەی نێوان وەفدی باڵای یەكێتی و پارتی لە كۆبوونەوەی بەرپرسان و ئەندامانی مەكتەبی سیاسیەوە گۆڕا بۆ كۆبوونەوەی كۆڕانی تاڵەبانی و بارزانی ( نێچیرڤان بارزانی، مەسرور بارزانی، بافڵ تاڵەبانی، قوباد تاڵەبانی)، ئەم چوار كەسە چوونە ژوورە تایبەتەكەی ئازاد بەرواری ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان لە بارەگای مەكتەبی سیاسی پارتی،  لەوێدا قسەی تووندوو رووبەرووبونەوە لە نێوان مەسرور بارزانی و بافڵ تاڵەبانی روویداوە، بەتایبەت دوای ئەوەی بافڵ تاڵەبانی رازی نەبووە لە راگەیەندراوی كۆبوونەوەكەدا بنوسرێت پشتیوانی لە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەین. •    مەسرور بارزانی بەو هەڵوێستەی بافڵ تاڵەبانی زۆر توڕەو نیگەران بووەو تویەتی ئێوە دژایەتی حكومەت دەكەن  لەكاتێكدا بەشدارن لە حكومەتدا. •    بافڵ تاڵەبانی وتوویەتی: ئەو حكومەتە حكومەتی تۆیە، بە فیعلی یەكێتی بەشدارنیە، هیچ دەسەڵاتێكت بۆ وەزیرەكان نەهێشتووەتەوە. •    قوباد تاڵەبانی وتوویەتی: تەنیا بە وەرقە دەسەڵاتدراوە بە جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم لەسەر ئەرزی واقیع جێگری سەرۆكی حكومەت هیچ دەسەڵاتێكی نیە. •    بافڵ تاڵەبانی وتوویەتی: ئەم كابینەیە جیاوازی دەكات لە نێوان ناوچەكانداو رێگری لە پرۆژەكانی سلێمانی دەكات. •    مەسرور بارزانی رایگەیاندووە: ئێمە ئەزانین ئێوە چیتان كردووەو چۆن لە بەغدادەوە رێگریتان درووستكردووە بۆ حكومەت، لە هەموو بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی دژی هەرێم ئێوە بەشداربون، ئاگادار بوون. •    مەسرور بارزانی وتویەتی: ئێوە لە یاسای بودجەدا جێگیرتان كردووە كە ئەتوانن موچەی سلێمانی لە بەغدادەوە دابین بكەن، من مەمنونتان دەبم كاك بافڵ مادام پەیوەندییەكانت لەگەڵ بەغداد باشە موچە لەبەغداد دابین بكەن بۆ ئەوەی خەڵكی سلێمانی بێ موچە نەبن و مامۆستایان بتوانن بچن وانە بە قوتابیان بڵێنەوە، بۆچی نایكەیت؟ •    مەسرور بارزانی وتوویەتی ئێوە غازەكەتان رادەستی بەغداد كردووەو ئەو ئەو پرسە بەبێ رێككەوتنی ئێوە نەكراوە، لەكاتێكدا ئەوە ئیشی حكومەتی هەرێمی كوردستانە. •    بافڵ تاڵەبانی وتوویەتی: بەڵێنت پێدەدەم رێگە نەدەم غازی كۆرمۆر بەبێ رەزامەندی حكومەتی هەرێم رەوانەی كەركوك بكرێت. یەكێك لە بەرپرسە باڵاكان بە (درەو)ی راگەیاند: لە كۆبوونەوەكدا قسەی توندو رووبەروبوونەوە لە نێوان بافڵ تاڵەبانی و مەسرور بارزانیدا روویدا، ئەگەر نێچیرڤان بارزانی لەوێ بەشدارنەبوایەو دۆخەكەی هێورنەكردایەتەوە پەیوەندییەكانی نێوان پارتی و یەكێتی دەگەیشتە ئاشتی دابڕانی یەكجارەكی. ماوەیەكی زۆر ئەندامانی مەكتەبی سیاسی و وەفدی هەردوولا چاوەڕێی دانیشتنە چوار قۆڵیەكە بوون،  ئەندامانی تری وەفدەكە بەتایبەت ئەندامانی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیگەران بوون لەو شێوازە كۆبوونەوەیە، لە كاتی دانیشتنە چوار قۆڵیەكەدا داوای چوونە ژوورەوەی عیماد ئەحمەد لە یەكێتی و مەحمود محەمەد لە پارتی كراوە بچنە دانیشتنە چوارقۆڵیەكەوە بۆ نوسینی راگەیەندراوی هاوبەش، كۆبوونەكە كۆتاییهات و بافڵ تاڵەبانی گەیشتەوە بەغداد.   راگەیەندراو راگەیەندراوێكی هاوبەشی نێوان هەردوولا بڵاوكرایەوە یەك بڕیاری تێدا دراوە ئەویش رێككەوتوون كە "كۆبوونەوەكانیان بەردەوام بێت". لە راگەیەندراوەكەدا ئاماژە بەوەكراوە" هەردوولا هاوڕابوون لەسەر بەهێزكردنی خاڵە هاوبەشەكان و چارەسەركردنی گیر و گرفتەكان بە ئاراستەی بەرژەوەندییە نەتەوەیی و نیشتیمانییەكانی كورستان" تاكە بڕیاری ناو راگەیەندراوە هاوبەشەكەیان، بەردەوامی كۆبوونەوەكانە" بڕیاردرا كۆبوونەوەكان بەردەوامیان هەبێت و بۆ ئەم مەبەستەش ئالیەتێكی گونجاو دیاریكرا،  شایەنی ئاماژەیە كۆبوونەوەكە لە كەشێكی ئارام و ئیجابیدا بەڕێوەچوو". بارزانی نایەوێت لەگەڵیان كۆبێتەوە یەكێتی بە سەرۆك و پارتی بە جێگرانی سەرۆك بەشداربوو لە كۆبوونەوەدا، هاوكات لەگەڵ كۆبوونەوەكەی وەفدی باڵای یەكێتی و پارتی لە پیرمام، مەسعود بارزانی لەگەڵ د. سامان بەرزنجی وەزیری تەنروستی كۆبووەتەوە. بارەگای بارزانی كەمتر لە یەك كیلۆمەتر لە بارەگای مەكتەبی سیاسی پارتیەوە دوورە كە كۆبوونەوەكەی نێوان یەكێتی و پارتی بۆ ماوەی زیاتر لە پێنج كاتژمێر بەردەوام بوو تیایدا، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان لە هەمانكاتدا پێشوازی كردووە لە د. سامان بەرزنجی وەزیری تەندروستی و باسی دۆخی تەندروستیان كردووە، ئەم پێشوازیەی بارزانی كە هاوكاتە لەگەڵ كۆوبوونەوەكەی پارتی و یەكێتی دەرخەری ئەوەیە كە مەسعود بارزانی نایەوێت لەگەڵ بەرپرسانی باڵای یەكێتی كۆببێتەوە بەتایبەت سەرۆكی یەكێتی بافڵ تاڵەبانی، پێشتریش كۆبوونەوەی نێوان وەفدی پارتی و یەكێتی لە پیرمام بەڕێوەچوو، وەفدی یەكێتی بەسەرۆكایەتی بافڵ تاڵەبانی بوو، بەڵام بارزانی ئامادەی كۆبوونەوەكە نەبوو، لە هەمان كاتی كۆبوونەوەكە بارزانی پێشوازی لە د. عادل باخەوان نوسەرو مامۆستای زانكۆكردبوو.  

نوسينى: عەلی مەحمود محەمەد ئەم جەنگە بۆ حەماس‌و لیكۆد شەڕێكی باش بوو، چونكە لە بەرنامەی هەردوولایاندایە یەكتری تەواو بكەن، حەماس هەموو جوو، لیكۆدیش حەماس‌و جیهاد، راگەیاندنی جەنگ لە 7ی ئۆكتۆبەر دەرگاكەی كردەوە بۆ جێبەجێكردنی بەرنامەی دوورو نزیكەكانیان، تاكتیك‌و ستراتیجییەكانیان، سەرباری شەڕی هەردوولایان لەگەڵ عەلمانییەكانی ناوخۆیان، بەم جەنگە هەموو دەرگایەكیان لەبەردەمیان داخست، مرۆڤایەتییان پەراوێز خست، تا ئاستی ئەوەی وەك خائین سەیربكرێن، لایەنگرانی تیۆری ململانێی شارستانیەتەكانیش وەك ئەوەی هەنگوینیان لە كونە دارا دۆزیبێتەوە بانگەشەی دروستی بۆچوونەكەیان دەكەن بەوەی جەنگەكە ئاینییە، ئەوان هەموو روداوەكان تەنها لەرۆژی 7ی ئۆكتۆبەر دەبیننەوە، نەك مانگی  دواتر كە زیاتر لە 10 هەزار كەسی بێتاوان بوونە قوربانی وێڕای ئابلوقەی ئابوری‌و بڕینی ئاوو كارەبا لە هاوڵاتیانی كەرتی غەزە. جەنگەكە یەك پاكێجە، 7ی ئۆكتۆبەر كە لەچەند كاژێرێك 1400 كوژراوو 250 دیل كە قوربانییەكان زۆرینەیان خەڵكی سڤیلن، وە پاكێجی دووەم سزادانی خەڵكانێك بە كۆمەڵكوژی‌و ئابلوقەی ئابوری  پەیوەندییان بە حەماسەوە نییە، هەردوو  تاوانەكەش دەچێتە چوارچێوەی تاوانی جەنگ‌و تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی تا ئاستی جینۆساید، نكۆڵیكردنیش لێیان بۆخۆی تاوانە. عوفەر كسیف پەرلەمانتارێكی چەپی جووە رەخنەی گرت لە جەنگ، 45 رۆژ لە پەرلەمان سڕكراو 14 رۆژیش موچەكەی بڕا، كەواتە تەنها گوێ لە كەڕەناكانی جەنگ دەگیرێت. پێش ئەم خولەی جەنگ 43%ی هاوڵاتیانی ئیسرائیلی بوونی دەسەڵاتێكی فەڵەستینییان بە قازانج دەزانی، تەنها 13% دژ بوون (1)، لەبەرامبەردا 54%ی فەڵەستینییەكان پێچەوانەی حەماس لەگەڵ چارەسەری دوو دەوڵەتن لەپاڵ یەكتر بۆ فەڵەستین‌و جوو (2)، ئێستا بەهۆی فەزای جەنگ‌و رژانی خوێنەوە ئەم راپرسییانە بە قازانجی هەردوو پارتی راستڕەوی فاشستی حەماس‌و لیكۆدو هاوپەیمانەكانی گۆڕاون، خوێن هەلی عەقڵی نەهێشتووە، با بزانین بەڕاستی خەڵكی غەزە شایانی ئەم سزادانە بەكۆمەڵەن لەبری تاوانەكانی 7ی ئۆكتۆبەر؟. حەماس‌و هەڵبژاردن حەماس لە ساڵی 1996 بەشداریكردنی لە هەڵبژاردن رەتكردەوەو بە حەرامی زانی، بەڵام كاتێك لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكان لە ساڵی 2005 سەركەوتنی  بەدەستهێنا، 33,5%ی دەنگەكانی هێنایەوە (3)، ساڵی دواتر لە 2006 بەشداری هەڵبژاردنی پەرلەمانی فەڵەستینی كرد، ئەوەش بووە دوا هەڵبژاردن بۆ خەڵكی غەزە. لەوكاتەوە بۆ هەنوكە هەژدە ساڵە تەنانەت هەڵبژاردنی پۆلێكی قوتابخانە، گوندو یانەیەكیش لە كەرتی غەزە نەكراوە، هەرچەندە لەو هەڵبژاردنەی شارەوانییەكان  فەتح لەكۆی 8 شارەوانی 5ی بردەوە، واتا غەزەش  هێلكەی پاككراو نەبووە بۆ حەماس.  لەرێكەوتی 25-1-2006 دوا هەڵبژاردنی پەرلەمان لە فەڵەستین بە هەردوو كەرتەكەیەوە لێواری رۆژئاواو كەرتی غەزە كرا، حەماس 44,45%ی دەنگەكان‌و 74 كورسی بەدەستهێنا، فەتح 41,43%ی دەنگەكان‌و 45 كورسی  هێنایەوە لەكۆی 132 كورسی پەرلەمانی فەڵەستین. لە ئەنجامدا حەماس لە رێكەوتی 29-3-2006 حكومەتی بە تەنها پێكهێنا بەسەرۆكایەتی ئیسماعیل هەنییە، بەهۆی نەدانی موچەوە لە ئەیلولی 2007دا  كەرتی گشتی مانگرتنی گشتی راگەیاند، كێشەو ئاڵۆزی لەگەڵ فەتح دروستبوو،  چونكە حەماس نەیتوانی موچەیان دابین بكات، لە رێكەوتی 8-2-2007 رێككەوتن حكومەتی ئیتلافی لەنێوان فەتح‌و حەماس پێكبهێنن، لێ لە رێكەوتی 14-6-2007دا حەماس دەستی بەسەر تەواوی كەرتی غەزەدا گرت، دوا تەڵەمووی پەیوەندی نێوانیانی پچڕی، رۆژی دواتر مەحمود عەباس تاك لایەنە سەلام فەیازی كردە سەرۆك وەزیران، لەوكاتەوە دوو ئیدارەیی دەستیپێكرد، بەڵام بێ دەرگەڵە چونكە دووری نێوانیان 115 كیلۆمەترە. لەرێكەوتی 11-12-2021و 25-3-2022 هەڵبژاردنی شارەوانی لە كەرتی لێواری رۆژئاوا ئەنجامدرا، حەماس نەچووە ناو كایەكەوە. بەپێی راپرسییەكان پێش روداوەكان 7ی ئۆكتۆبەر، 63%ی هاوڵاتیانی فەڵەستینی داوای گۆڕینی سەركردایەتی فەڵەستینی دەكەن تا چالاكترو كەمتر گەندەڵ بێت، واتا زۆرینە رازی نین لەوانەی حەماس‌و فەتح ،  65%یش داوا لە حەماس‌و فەتح دەكەن هەڵبژاردنی ئازادو پاكژ ئەنجام بدەن (4). بەڵام حەماس ئەو مەقولەیەی سەلماند كە لایەنێكی ئیسلامی لە هەڵبژاردن سەر بكەوێت دەبێتە دوا هەڵبژاردنی وڵات. حەماس رێگای نەداوە خەڵك راپرسی لەسەر شێوازی حوكمڕانییەكەی بكەن، تا بزانن لە دەرەوەی راپرسی چۆن وەڵامی دەدەنەوە، هەرچەندە پێویستە ئەوە بزانین لەماوەی ئەم هەژدە ساڵەی دەسەڵاتداری حەماس، هەژاریی‌و بێكاری زیادیان كردووە، دادپەروەری نەبووە، ئازادی بڤە بووە، زانست‌و پیشەسازی وێران بوون، ئابووری داتەپیووە... بودجەی كەرتی غەزە   بودجەی حكومەتی حەماس لە كەرتی غەزە تەنها 630 ملیۆن دۆلار بووە لەساڵی 2011، لە ساڵی 2012 زیادیكردووە بووە بە 769 ملیۆن دۆلار، واتا بە ئەندازەی یەك مانگی موچەی هەرێمی كوردستان. زۆربەی پارەداركردنی كارگێڕی حكومەتی كەرتی غەزە هاوكاری دەرەوەیە بەتایبەت ئێران، قەتەر، توركیاو ئەمەریكا، یەكێتی ئەوروپا، جامیعەی عەرەبی‌و رێكخراوەكان دەیكەن، ئێران ساڵانە نزیك 300 ملیۆن دۆلاری داوە بە حەماس، ئەردۆگانیش هاوكاری كردووە، نموونە لە ساڵی 2012 بە 300 ملیۆن دۆلار بەشداری بودجەی حكومەتەكەی حەماسی كردووە. لایەنێكی دیكە لە داهاتی حكومەتی حەماس لە كەرتی غەزە ناردنەوەی پارەی پەنابەرانە بۆ ناوەوە، كە نزیك 20%ی خەڵكەكەی لەسەر دەژێت، تەنانەت دابینكردنی بودجە زەكات‌و پشكی خێرەومەندانیش لەناوخۆو دەرەوەی تێدەكەوێت (5).  دوو سەرچاوەی دیكەش بۆ داهات هەیە لە كەرتی غەزە، ئەویش 18500 كرێكاریان لەناو ئیسرائیل كاردەكەن موچەكانیان باشە. كەرتێكی دیكەی ئابوری قاچاخچێتی ناو نەفەقەكانە لە سیناوە بۆ ناو كەرتی غەزە، دیارە كۆڵبەرەكان زۆرینەیان بە مەحسوبیەت لەو جێگایە دانراون لە قاچاخچییە دەسترۆیشتووەكانی حەماسەوە نزیكن، لێرە حەماس ساڵانە لە 300 ملیۆنەوە بۆ نیو ملیار دۆلار داهاتی دەستدەكەوێت. ئیدارەی ئابوری حەماس  بەپێی ئاماری رێكخراوی ئۆنكتادی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان، داهاتی تاك لە كەرتی غەزە نیوەی لێواری رۆژئاوای حكومەتەكەی فەتحە، رێژەی بەشداری كەرتی پیشەسازی لە بەرهەمی نەتەوەیی تەنها 8%ە، واتا بۆ نیوەی پێش  كودەتای حەماس دابەزیوە، بەشداری كەرتی كشتوكاڵیش لەكۆی بەرهەمی نەتەوەیی لە 9%ەوە بۆ 5% دابەزیوە، واتا رێژەی  هەردوو كەرتی بەرهەمهێنی ئابوری پیشەسازی‌و كستوكاڵ جێگای حەسودی نییەو وێران كراون لەلایەن دەسەڵاتدارێتی حەماسەوە، هەرچی پشكی كەرتی غەزەیە لەكۆی ئابوری قەوارەی فەڵەستینی، لە نیوەوە بۆ چارەكی كۆی ئابوری فەڵەستین دابەزیوە. ئەمە سەرباری ئەوەی 60%ی كارەبای  غەزە لە ئیسرائیلەوەیە، تەنانەت كارەبای ئەوەی نییە بۆ دابینكردنی پاككردنەوەی ئاو بەكاریبهێنێت بۆ هاوڵاتیانی (6). بەگشتی داهێنانی حەماس تەنها لە لێدانی تونێل لەژێر زەوی كە گەیشتوەتە 500 كیلۆمەترو خۆپڕچەككردن بووە.  ئیسرائیل دوای ئەم جەنگە، غەزەش بۆ حەماس جێبهێڵێت، بەدەیان ساڵی دیكە  ناتوانێت تەنها چیمەنتۆ بۆ چاككردنەوەی خانووە روخاوەكان دابینبكات، كە بەكۆڵ لە تونێلەكانەوە لە میسرەوە هاوردە دەكرێت. ئەدی ژیانی هاوڵاتیانی غەزە؟ حەماس ژیانی خەڵكی غەزەی وێران كرد، لە ساڵی 2022ەوە  زیاتر لە نیوەی هاوڵاتیانی غەزە بەپێی وتەی رێكخراوی (فاو)ی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان  ئاسایشی خۆراكیان نییە. رێژەی هەژاری لە كەرتی غەزە 53%یە، بەڵام لە كەرتی لێواری رۆژئاوا، ئەو بەشەی لەژێر دەستی فەتحی عەلمانییە 13,9%ە، هەروەها 33,7%ی هاوڵاتیانی كەرتی غەزە زۆر هەژارن، بەڵام لە كەرتی لێواری رۆژئاوا ئەو رێژەیە تەنها 5,8%ە. (7) هەروەها 83%ی كرێكاران لە كەرتی غەزە بە كەمتر لە لانی كەمی كرێ كاردەكەن، كە 520 دۆلارە لە مانگێكدا (8). زۆرجار كرێی كرێكاران ئەوەی وەریدەگرن نیوەی لانی كەمی كرێیە بە كاتژمێری كاركردنی زیاترەوە. (9)   ئەمە  لەكاتێكدایە لانی كەمی كرێ لە وڵاتی ئیسرائیل مانگانە 1400 ئیرۆیە، بۆ ساڵی داهاتوو دەبێتە 1600 ئیرۆ. (10)   هەروەها بۆ دەرچووان‌و گەنجان‌و ژنان كێشەكە زۆر قورسترەو رێژەی بێكاری لەناویاندا زۆر زیاترە، 74%ی دەرچووانی زانكۆ لە كەرتی غەزە بێكارن. (11)  ئازادییەكان لە ساڵی 2011دا عەبدولەتیف موسا ئیمارەی ئیسلامی لە رەفەح دامەزراند،  حەماس پەلاماریدان‌و  ئەمیرو نۆ لە ئەندامانی كوشت. پەلاماری جند ئەنساراللەی سەر بە قاعیدەی داو 22ی لێكوشتن، پەلاماری جیهادو تەوحیدی سەر بە داعشی دا لە ساڵی 2015، ئەمانە هەموو هاوئاوازی بن بەمشێوەیە مامەڵەیان لەگەڵدا بكات دەبێت بەرامبەر بە فەتح‌و لایەنە چەپگەراكان‌و ژنان‌و خەڵكی دیكە چی بكات؟. پەروەندەی حەماس لەبەرامبەر ئازادییەكان‌و  رۆژنامەگەری پەروەندەیەكی رەشە، بەپێی راپۆرتەكان. (12) دوا راپرسی بۆ حەماس كارەسات بوو!  رۆژێك پێش 7ی ئۆكتۆبەر تۆڕی (بارۆمیتەر)ی عەرەبی بەهاوكاری ناوەندی فەڵەستینی بۆ توێژینەوەی سیاسی‌و گۆڤاری (فۆرین ئەفیرەز)ی ئەمەریكی بەپشتیوانی سندوقی نیشتمانی ئەمەریكی بۆ دیموكراتیەت، راپرسییەكیان ئەنجامدا، راپرسییەكە راستەوخۆو روبەڕوو ئەنجامدراوە، لەئەنجامدا دەركەوت زۆربەی هاوڵاتیانی كەرتی غەزە باری ئابورییان خراپە بەهۆی دەسەڵاتی خراپی حەماس، 44%یان هیچ متمانەیەكیان بە حەماس نییە، لەبەرامبەردا 29%یان زۆر متمانەیان بە حەماسە، 72%یان پێیانوایە گەندەڵی لە دەسەڵاتی حەماس هەیە، هەروەها زۆرینەی هاوڵاتیانی غەزە ئایدۆلۆجیای حەماس رەتدەكەنەوە، بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكی قەوارەی یەكگرتووی فەڵەستینیش مەروان بەرغوسی 32%و ئیسماعیل هەنییە 24%و مەحمود عەباس 21%ی دەنگەكان دەهێننەوە ئەگەر لەوكاتە هەڵبژاردن بكرابایە، مەروان بەرغوسی زیندانییەو سەربە رێكخراوی فەتحە، هەروەها بەپێی ئامارەكە 78%ی هاوڵاتیانی غەزە كێشەی دابینكردنی خۆراكی رۆژانەیان هەیە. بەگشتی تەنها 27%ی هاوڵاتیان حەماس پارتی بژاردەیانە، لە ساڵی 2021  ئەو رێژەیە 34% بووە. (13)  كەواتە 73%ی ئەو خەڵكەی لە غەزە ئەمڕۆ بوونەتە قوربانی نەك لایەنگرو دەنگدەری حەماس نین، بەڵكە بەشێكی نەیاری توندی حەماسن، ئێستا لەجیاتی ئەو سزا دەدرێن، هەر 5 دەقە منداڵێكیان لێ دەكوژرێت، ئەوان پێشتر حەماس سزای سیاسی‌و برسیكردنی دابوون، ئێستا نەتەنیاهۆ. لەكاتێكدا خەڵك لەبری حەماس سزا دەدرێن، زۆرینەی مەكتەبی سیاسی  حەماس‌و خێزانەكانیان لە دەرەوەی فەڵەستین دەژین، بەتایبەت  لە شاری دۆحە، بەهەردوو كەسایەتی یەكەم‌و دووەمیان (خالد مەشعەل‌و ئیسماعیل هەنییە)و ماڵ‌و منداڵیان‌و 7 ئەندامی مەكتەبی سیاسییانەوە. خالید مەشعەل لە ژیانیدا تەنها 3 رۆژ كەرتی غەزەی بینیوە، موسا ئەبو مەرزوق تەنها 5 رۆژ گەڕایەوە بۆ غەزە، كەچی بە وتارە ئاگراوییەكانیان هانی گەنجان دەدەن بۆ غەزاو جیهاد، ئەبو شادییە دۆستەكەی هەژاران كە رۆژانە شیرینی بەسەریان دابەشدەكرد دەبێتە قوربانی. (14) سەرچاوەكان:  1-https://qudspress.com/74775/ 2-https://www.skynewsarabia.com/middle-east/1664946-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9-%D8%B1%D8%A7%D9%94%D9%8A-%D9%87%D8%AC%D9%88%D9%85-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3-%D8%B1%D8%A7%D9%94%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%D9%8A%D9%86%D9%8A%D9%8A%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D9%83%D8%A9%D8%9F 3-http://miftah.org/arabic/PrinterF.cfm?DocId=2967 4-https://www.washingtoninstitute.org/ar/policy-analysis/asttla-jdyd-llray-fy-aldft-alghrbyt-yuzhr-thwlaan-mn-alara-almttrft-lam-2020 5-https://en.wikipedia.org/wiki/Governance_of_the_Gaza_Strip 6-https://carnegie-mec.org/2021/06/07/ar-pub-84696 7-https://pngoportal.org/post/25120/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B1%D9%83%D8%B2-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%D9%8A%D9%86%D9%8A-%D9%8A%D8%B5%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D9%82%D8%B1%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%82%D8%B1-%D9%81%D9%8A-%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%D9%8A%D9%86-%D9%85%D8%A4%D8%B4%D8%B1-%D8%B5%D8%B9%D9%88%D8%AF-%D8%A8%D9%84%D8%A7-%D8%AA%D9%88%D9%82%D9%81 8-https://news.un.org/ar/story/2022/09/1111231 https://www.alaraby.co.uk/economy/%D8%AA%D8%AD%D8%B0%D9%8A%D8%B1-%D8%A3%D9%85%D9%85%D9%8A-%D9%85%D9%86-%D9%85%D8%B9%D8%AF%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%82%D8%B1-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%D9%8A%D9%86 9-https://www.aa.com.tr/ar/%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%A9/%D9%8A%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%84-%D8%A3%D8%AC%D9%88%D8%B1-40-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A6%D8%A9-%D9%85%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%A9-%D8%AF%D9%88%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D9%86%D9%89/2885141 https://www.independentarabia.com/node/255571/%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9/%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%B1/%D8%A3%D8%AC%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%84-%D9%81%D9%8A-%D8%BA%D8%B2%D8%A9-%D8%A3%D8%AF%D9%86%D9%89-%D9%85%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%8A%D8%A7%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85%D8%A9 10-https://www.i24news.tv/ar/%D8%A3%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/middle-east/1679595252-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84-%D8%B1%D9%81%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D9%86%D9%89-%D9%84%D9%84%D8%A3%D8%AC%D9%88%D8%B1-%D8%A8%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%A9-5-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A6%D8%A9-%D8%A8%D8%AF%D8%A1%D8%A7-%D9%85%D9%86-%D8%A3%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B4%D9%8A%D9%83 11- https://www.aljazeera.net/politics/2023/7/26/%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%D9%8A%D9%86-%D8%AA%D8%AD%D8%B0%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D9%84%D8%A7-%D8%AA%D9%82%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%88%D8%A7 12- https://palestinianaffairs.state.gov/ar/%D8%AA%D9%82%D8%B1%D9%8A%D8%B1-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%B6%D9%81%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%A9-%D9%88%D9%82/ 13- https://www.skynewsarabia.com/middle-east/1664946-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9-%D8%B1%D8%A7%D9%94%D9%8A-%D9%87%D8%AC%D9%88%D9%85-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3-%D8%B1%D8%A7%D9%94%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%D9%8A%D9%86%D9%8A%D9%8A%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D9%83%D8%A9%D8%9F 14- https://www.skynewsarabia.com/varieties/1667687-%D8%BA%D8%B2%D8%A9-%D9%85%D9%82%D8%AA%D9%84-%D8%A7%D9%94%D8%A8%D9%88-%D8%B4%D8%A7%D8%AF%D9%8A-%D8%A8%D8%A7%D9%8A%D9%94%D8%B9-%D8%AD%D9%84%D9%88%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%A1