راپۆرت: نامیق رەسوڵ سوپای توركیا 25 كیلۆمەتر هاتوەتە ناو خاكی هەرێمی كوردستانەوە، بەوتەی چەند سەرچاوەیەكی نزیك لە حكومەتی توركیا، بەمزوانە و پێش بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی و پەرلەمانیی، ئەنكەرە ئۆپەراسیۆنێكی گەورە و بەرفراوان  بۆ سەر بنكە و بارەگاكانی پارتی كرێكارانی كوردستان لە قەندیل دەستپێدەكات. ئۆپەراسیۆن بۆسەر قەندیل بەشێكە لەو ئۆپەراسیۆنە بەرفراوانەی كە لە مانگی ئازاری رابردووەوە سوپای توركیا دەستیپێكردووە و بڕیاری كۆتایش لەسەر ئەو ئۆپەراسیۆنە لە كۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی توركیادا دراوە كە مانگی كانونی یەكەمی رابردوو بەڕێوەچوو. میدیاكانی نزیك لە حكومەتی توركیا باسلەوەدەكەن، ئۆپەراسیۆنی سەر قەندیل" زۆر فراوانتر و گەورەتر دەبێت لە ئۆپەراسیۆنی چڵە زەیتون" كە سوپای توركیا كردیە سەر كانتۆنی عەفرین لە رۆژئاوای كوردستان. رۆژنامەی (حوڕییەت)ی توركی ئاشكرایكرد" ئیسماعیل مەتین تەمەل فەرماندەی دووەمی سوپای توركیا كە سەرپەرشتی ئۆپەراسیۆنی قەڵغانی فورات و چڵە زەیتونی كرد لە رۆژئاوای كوردستان، سەركردایەتی ئۆپەراسیۆنەكەی سەر قەندیلیش دەكات". عەبدولقادر سیڵڤی ستون نوسی رۆژنامەی (حوڕییەت) و نزیك لە بازنەكانی بڕیار لە توركیا لە وتارێكیدا لە رۆژنامەكە دەڵێت:" ئۆپەراسیۆنی قەندیل بە كردەوە دەستیپێكردووە و درێژكراوەی ئەو ئۆپەراسیۆنەیە كە مارسی رابردوو دەستیپێكردووە و سوپای توركیا گەیشتوەتە قوڵایی 25- 30 كیلۆمەتری خاكی عێراق". ئاماژە بەوەدەكات" سوپای توركیا 11 بنكەی نوێی سەربازی لەناوی خاكی عێراقدا بونیادناوە كە لە گەریلاكانی پەكەكە پاككراونەتەوە و پەیوەندیی بەردەوامیش لەگەڵ لایەنی ئەمریكی و ئێرانی و عێراقدا هەیە و گفتوگۆدەكرێت لەبارەی رێككەوتن لەسەر ئۆپەراسیۆنێكی گەورە". ئەو نوسەرەی رۆژنامەی حوڕییەت لە بەشێكی تری وتارەكەیدا ئاشكرایكردووە كە "بن عەلی یەڵدرم سەرۆك وەزیرانی توركیا لەدوا سەردانیدا بۆ بەغداد گفتوگۆی چڕ و قوڵی دەربارەی ئەو ئۆپەراسیۆنە لەگەڵ بەرپرسانی عێراق كردووە". 11 بنكەی سەربازی نوێ‌ هانا لۆسیندا سمیس لە وتارێكیدا لە رۆژنامەی تایمزی بەریتانیدا بە ناونیشانی " توركەكان ئامادەن بۆ دەستپێكردنی هێرش بۆسەر كورد لە 11 بنكەی سەربازی نوێوە" نوسیویەتی: توركیا ئامادەكاریی دەكات بۆ هێرشكردنە سەر چەكدارە كوردەكان لە باكوری عێراق، لە هەنگاوێكدا كە سەرۆكەی توركیا رەجەب تەیب ئەردۆغان بڕوای وایە پشتیوان دەبێت لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی و پەرلەمانی كە ئەم مانگە بەڕێوەدەچێت". باسلەوەشدەكات، سوپای توركیا 11 بنكەی سەربازی نوێی لە هەرێمی كوردستان دامەزراندووە كە زۆرینەیان لە نزیك سنوری ئێرانن و سەرچاوەیەكی نزیك لە یەكێتیش لە لێدوانێكیدا بۆ تایمز هۆشداریداوە لەوەی كە 700 گوند لەو ناوچانە لە ژێر دەسەڵاتی پارتی كرێكارانی كوردستاندان لەكاتی هێرشی توركیادا، قەیرانێكی نوێی ئاوارەبوون دەستپێدەكات. ماكس هۆڤمان چاودێری سیاسی بە رۆژنامەی تایمزی راگەیاندووە" ئەردۆغان مێژوویەكی لە ئەنجامدانی هێرشی سەربازی لە دەرەوە هەیە، كاتێك هەست بە هەڕەشەیەكی هەڵبژاردن دەكات". هەڵوێستی هەرێم حكومەتی هەرێمی كوردستان كە هەژموونی پارتی دیموكراتی كوردستان بەسەریدا زاڵە و پەیوەندیی ئابووری و بازرگانی و سیاسیی زۆری لەگەڵ توركیادا هەیە، داوا لە پارتی كرێكارانی كوردستان دەكات خاكی هەرێم بەجێبهێڵێت و پاساو نەداتە سوپای توركیا. سەفین دزەیی وتەبێژی حكومەتی هەرێم لە وتەیەكیدا بۆ رۆژنامەنووسان لە هەولێری پایتەخت وتی:" بوونی چەكدارەكانی پەكەكە لە ناوی خاكی هەرێمی كوردستاندا بووەتەهۆی ئەوەی هێزەكانی توركیا چەندینجار بێنە ناو خاكی هەرَم و چەندین شەڕ و پێكدادانی توندی لێكەوتوەتەوە". دزەیی كە ئێستا سوپای توركیا چەندین بنكە و بارەگای سەربازی لە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی حزبەكەیدا هەیە داوای لە پارتی كرێكارانی كوردستان كرد ئەو ناوچانەی هەرێم كوردستان چۆڵ بكات و پاساو نەداتە توركیا بۆئەوەی بێتە ناو خاكی هەرێم و داواشی لە توركیا كرد رێز لە سەروەریی خاكی عێراق بگرێت".  

وەرگێڕان و ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ كۆبوونەوە چاوەڕوانكراوەكەی سەرۆكی ئەمریكا دۆناڵد ترەمپ و سەرۆكی كۆریای باكور كیم جۆن ئون لە هۆتێلێكی دوورگەی سینتۆسای سەنگاپورە بەڕێوەدەچێت، ئەوەش بەگوێرەی جەختكردنەوەی كۆشی سپی. دوو هەفتە لەمەوبەر ترەمپ لە كتوپڕێكدا كۆبوونەكەی لەگەڵ كیم هەڵوەشاندەوە کە بڕیاربوو ١٢ی ئەم مانگە بەڕێوەبچێت، بەڵام دوای گفتوگۆی چڕی نێوان هەردوولا جارێكی تر بڕیاردرا كۆبوونەوەكە بكرێت و رۆژی سێشەممە ترەمپ وتی كە ئامادەكارییەكانی كۆبوونەوەكە " بەشێوەیەكی باش " بەڕێوەدەچێت. ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەیەوێت سەرۆكی كۆریای باكور دەستبەرداری چەكە ئەتۆمییەكانی وڵاتەكەی  بێت،  بەڵام تا ئێستا ئەو پرس و دۆسیانە ئاشكرانەكراون، كە لەسەر مێزی گفتوگۆی سەنگاپورە باسدەكرێن، ترەمپ لەو رووەوە ئاماژەی بەوەدا كە دیدارەی یەكەم بە زنجیرەیەكی دورودرێژ لە دانوستان دەستپێدەكات و بە دیدارێكی " زۆر گرنگ بۆ زاننینی هەڵوێستی لایەنی بەرامبەر" وەسفیكرد. ترەمپ  رۆژی سێشەممە لە لێدوانیدا بۆ رۆژنامەنووسان  وتی كە ئەو " پەیوەندی زۆری بونیادناوە و پێش دەستپێكردنی گەشەكە چەندین دانیشتن بۆ گفتوگۆكردن بەڕێوەچووە " وتیشی " كارێكی زۆر گرنگە و دوو رۆژی زۆر گرنگ دەبێت". كۆبوونەوەكەی سەنگاپورە یەكەمین دیداری نێوان سەرۆكی كۆریای باكور و سەرۆكێكی ئەمریكی دەبێت كە هێشتا لە پۆستەكەیدا بێت و سارە ساندەرز وتەبێژ بەناوی كۆشكی سپی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر جەختیكردەوە كۆبوونەوەكە لە هۆتێلی پێنج ئەستێرەی " كابێلا" بەڕێوەدەچێت، بەڵام وادیارە ئەو دوور سەرۆكە لە شوێنی تر دەمێننەوە و ئەگەری ئەوە هەیە ترەمپ لە هۆتێل " شانگرێلا" بمێنێتەوە كە سەرۆكەكانی پێشووتری ئەمریكا تێیدا ماوەنەتەوە و چاوەڕوانیش دەكرێت سەرۆكی كۆریای باكور لە هۆتێلی " زە سانت ریگیس سەنگاپورە" بمێنێتەوە، ئەوەش بە گوێرەی رۆژنامەی "ستریتس تایمز"، هەردووو هۆتێلەكەش دەكەونە ناوەڕاستی دوورگە بەناوبانگەكە و نزیكن لە بازاڕی سەرەكی دوورگەكە كەناوی " رۆد ئۆرشارد"ە. سینتۆسا یەكێكە لەو 63 دوورگەیەی كە رووبەری خاكی سەنگاپورە پێكدەهێنن  و 500 هێكتارە و زۆر لە دوورەگە سەرەكییەكەوە دوور نییە و بەناوبانگە بەوەی كە چەندین بەندەری تایبەت و یانەی گۆڵفی پێشكەوتووی لێیە. بۆچی دوورگەی سینتۆسا؟ ئەوەی كە وایكردووە كە دوورگەی سینتۆسا بۆ كۆبوونەوەی لوتكەی ترەمپ و كیم دیاریبكرێت، كە شوێنێكی سەقامگیر و ئاسایشی پارێزراوە و رێگاكانی بەئاسانی كۆنترۆڵدەكرێن و تەلەفریكێك و هێڵێكی شەمەندەفەری  و پردێكی پیادەڕەو و تونێلێكی هاتوچۆی ئۆتۆمبیلی تێدایە و ئەگەر ترەمپ و كیم  بخوازن پشوو بدەن لەكاتی كۆبوونەوە مێژوویەكەیاندا پشوو بدەن، ئەوا چەندین یاریگای گۆڵفی ناوازەی تێدایە، بەڵام دوورگەكە مێژوویەكی لە چەتەگەریی و خوێنڕشتن و جەنگ هەیە. ناوەندی راوەدوونانی چەتەكانی دەریا سەنگاپوورە لە سەدەی نۆزیەمەدا بە بنكەی بازرگانی بەریتانیا دادەنرا و بەریتانیا كردبوویە بنكەی سەرەكی رێگای دەریایی  نمونەییی نێوان هیند و چین ، بەڵام پێش دەسەڵاتی بەریتانیاش سەنگاپور ناوەندێكی بازرگانی گەشەسەندوبوو و بازرگانەكان و هەروەها چەتەكانیش روویان تێدەكرد. سینتۆسا ئەو كاتە بە " پاولۆ بلانكاگ ماتای" ناسراو بوو كە واتای " دوورگەی پشت مەرگ" دەگەیەنێت بەهۆی ئەو ناوبانگە خوێناوییەی هەیبوو لە كاری چەتەگەریدا و دانیشتوانەكەشی زۆرینەیان مالاویی و چینی و رەگەزی ئەلبوقەیس بوون، كە ئەمانە دەریاوانی گەڕۆك بوون و لە بنەڕەتدا خەڵكی دوورگەی سولاویزی ئیندۆنیزیا بوون. پێگەی دوورگە لە جەنگی دووەمی جیهانیدا سەنگاپوورە ساڵی 1942 دوای خۆ رادەستكردنی هێزە داگیركەرەكانی بەریتانیا كەوتە دەست ژاپۆنییەكان، ئەوانیش ناویاننا" سیۆنا" واتا روناكیی باشوور، لە چەند ساڵی دواتریشدا لە ئۆپەراسیۆنێكی  پاكتاوكردنی خوێناویدا هەزاران كەس لە رەگەزی چینی نەیاری ژاپۆنییەكان كوژران و پیاوانی چینی كە تەمەنیان لە نێوان 18 بۆ 50 ساڵدا بوو  دەبرانە شوێنێك و گوللەباراندەكران و دواتر فڕێدەدرانە دەریاوە و یەكێك لەو شوێنانەی كە ترسانكترین رەشەكوژی تێداكرا كەنارەكانی دوورگەی سینتۆسا بوو، كە ئێستا هۆتێلی " كابێلا" ئەو هۆتێلەی دیدارەكەی سەرۆكی ئەمریكا و كۆریای باكوری تێدا بەڕێوەدەچێت بەسەریدا دەڕوانێت، هەروەها دوورگەكە سەربازگەیەك بوو بە دیلەكانی جەنگ و نزیكەی 400 دیلی هێزەكانی هاوپەیمانانی لەخۆگرتبوو. گەشەسەندنی گەشتوگوزار و رووداوە تراژیدییەکان لە ماوەی حەفتاكانی سەدەی رابردوودا ، حكومەتی سەنگاپورە ناوی سینتۆسای بۆ دوورەگە گەڕاندەوە كە بە واتای " ئاشتی و هێمنی " دێت و دەستیكرد بە گەشەپێدان و بەرەوپێشبردنی وەك شوێنێگی گەشتوگوزاری ناوازە، بەڵام دواتر چەندین كێشە روویاندا و لە ساڵی 1983 دوو فارگۆنی تەلەفریگە گەشتوگوزاری دەریایی نقومبوون كاتێك تەلەكانیان لە كەشتییەك گیرا، هەروەها سەیرانگەیەكی ئاویی بەناوی " فانتازی ئایلاند" كرایەوە، بەڵام دواتر بووە مایەی سكاڵای لە بارەیەوە كرا كە پەیوەست بوون بە سەلامەت و ئاسایش و ساڵی 2000 منداڵێكی تەمەن هەشت ساڵان گیانی لەدەستدا دوای وەرگەڕانی بەلەمە بچوكەكەیان وبەوەش سەیرانگاكە ساڵی 2002 داخرا. دوای ئەم رووداوانە سینتۆسا جارێكی تر پێداچوونەوەی كرد و پلانی دامەزراندنی ستۆدۆیكانی یۆنیڤێرسال و سەیرانگەیەكی تری ئاویی و ژمارەیەك گازینۆی " ریزۆرتس وۆڵد" ساڵانە  هەزاران هاوڵاتی سەنگاپورە و گەشتیارانی  بۆلای خۆی كێشكرد. یاریگای دەوڵمەندەكان و بەناوبانگەكان هەروەها لە سینتۆسا یەكێك لە باڵاترین و ناوازەترین ناوچەی نیشتەجێبوون لە خۆدەگرێت كە ناوی " سینتۆسا كوف" ەو بەهای خانوەكانی چەندین ملیۆن دۆلارە و چەندین یەختی گرانبەهاشی تێدایە و هاوكات لە دوورگەكەدا ژمارەیەكی زۆر لە یاریگای گۆڵف و هۆتێلی ناوازە و چێشتخانەی ئاستی بەرزی جیهانیی هەن. سەرچاوە: سایتی بی بی سی    

راپۆرتی رۆژنامەوانی: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف ماوەیەك بوو لەدوای هەڵبژاردن چاوەڕوانی ئەوەمان دەكرد هەراو زەنای شەقام و لایەن  سیاسییەكان لەبارەی پرۆسەی هەڵبژاردن هەندێك كپ ببێتەوە تاوەكو لەنزیكەوە بەدواداچونێكی ورد و دور لە سۆز و پەتای هەڵبژاردن بكەین لەبارەی ئەو قسەوباسانەی كە سەبارەت بە ساختەكاریی دەكرێن. دوای وەرگرتنی رەزامەندی بۆ سازدانی چاوپێكەوتن لەڕێگەی تەلەفۆنەوە، دواتر لە مەكۆی سەرەكی بزوتنەوەی گۆڕان، گەیشتینە شوێنی مەبەست، نهۆمی سێیەمی مەكۆی سەرەكی، هێشتا ئاسەواری ئەو هێرشە پاكنەكرابووەوە كە شەوی هەڵبژاردن كرایەسەر ئەو مەكۆیە، لە سوچی یەكێك لە ژورەكاندا دانیشتبوو، كاتێك چوینەژورەوە بە تەلەفۆنەكەی قسەی دەكرد، ئەو زمناكۆ جەلال رێكخەری ژوری هەڵبژاردنی بزوتنەوەی گۆڕان بوو، سروشتێكی هێمن و لەسەرخۆی هەیە، بەڵام پیاوێكی ورد و بە ئاگایە، لەسەرەتای درووستبونی بزووتنەوەی گۆڕانەوە لە ژووری هەڵبژاردن كاردەكات و لە ساڵی 2014 شەوە رێكخەری ئەو ژورەیە. ئەو شەوەی هێرشكرایەسەر مەكۆی سەرەكی حزبەكەی، ئەو لەوێ بوو لە كۆبونەوەدا بوو لەگەڵ ژمارەیەك بەرپرسی لایەنە سیاسییە ناڕازییەكان لە ئەنجامی هەڵبژاردن، وەك خۆی دەڵێت هێشتا ئەو لە ژوری كۆبونەوەكە نەهاتوەتە دەرەوە كاتێك فیشەكێك لەو كورسییەی داوە كە لەسەری دانیشتووە، بەڵام بەشێوەیەكی سەرسوڕهێنەر رزگاری بووە. كاتێك ئێمە گەیشتین تیمەكەی لە نهۆمی سێیەم سەرقاڵی كاركردن بوون، هەندێكیشیان لە دەرەوە بوون، وەكو بەئێمەیان وت ئەوان هەریەكەیان بۆ كارێك تایبەت بە هەڵبژاردن چونەتە دەرەوە، لەبەردەم ژورەكەی زمناكۆ جەلالدا ژمارەیەكی زۆر بەڵگەی تایبەت بە پرۆسەی ساختەكاری كەڵەكەكرابوون، ئەو هێشتا بە ئومێدەوە كاری دەكرد بۆ ئەوەی راست و دروستی پرۆسەی ساختەكاریی بەرفراوان لە هەڵبژاردنی 12ی ئایار بە لایەنە پەیوەنیدارەكانی عێراق بسەلمێنێت. كەشوهەوای دیدارەكەمان بەجۆرێك خۆشكرد، هەندێك لە كارمەندەكانی ژوری هەڵبژاردنی گۆڕان هەستیان بەوە نەدەكرد ریكۆردەرەمان كردووەتەوە و سەرقاڵی دیدارێكی رۆژنامەوانین، جارجار یەكێكیان بە فایلێكەوە خۆی دەكرد بە ژورەكەدا و رێكخەری ژورەكەی لە كارەبارەكانی ژور ئاگاداردەكردەوە، تاوەكو دواجار زمناكۆ جەلال پێیوتن دیداری رۆژنامەوانیم هەیە. "ئەوەی لە هەرێمی كوردستان رویدا هەر ساختەكاری نەبوو، بەڵكو گۆڕینی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان بوو، كە لە ساختەكاریش گەورەترە"، زمناكۆ جەلال بەمشێوەیە گوزارشتی لە هەڵَبژاردنی 12ی ئایار كرد. ئەو یەكەمین كەس بوو كە توانی وردەكاری پرۆسەی ساختەكاری لە هەڵبژاردن بدۆزێتەوە و لایەنە هاوپەیمانەكانی بزوتنەوەكەشی لێ ئاگاداربكاتەوە، رەنگە ئەمە هۆكارە سەرەكییەكە بێت كە لە شەوی هێرشەكەدا ژورەكەی ئەو زۆرترین گوللەی بەركەوت، وەكو خۆشی دەڵێت ئەو هێرشەی كە شەوی هەڵبژاردن رویدا" بۆ ئەوە بوو ئێمە سەرقاڵ بكەن تاوەكو نەپەرژێینە سەر دۆزینەوەی ساختەكارییەكان". زمناكۆ جەلال دەڵێ: تیمەكەمان هێندە بەڵگەیان كۆكردوەتەوە كە ئەگەر دادگا گوێ بۆ تانەكانمان بگرێت، ئەنجامی هەڵبژاردن بەتەواوەتی ئاوەژوو دەبێتەوە". ئەو كە چەند رۆژێكە لە بەغداد گەڕاوەتەوە، هێندە دڵنیایە لە بەڵگەكانی بەردەستی، بێ هیچ دوودڵییەك پرۆسەی هەڵبژاردنی 12ی ئایار بە" پەڵەیەكی رەش بە ناوچاوانی دیموكراسی هەرێمی كوردستانەوە" ناودەبات. "ئامێری پیكۆسەكان ساختەكران و ئەنجامێكی تریان نارد بۆ بەغداد نەك ئەنجامی راستەقینەی سندوقەكان، لە بەغداد ئەو ئەنجامانە راگەیەندران كە ساختەكرابوون" زمناكۆ جەلال بەمشیوەیە باسی لە ساختەكارییەكان كرد لە هەرێمی كوردستان، بە دیاریكراویش لە شاری سلێمانی كە بە قەڵای جەماوەری بزوتنەوەكەی ئەو دادەنرێت. بڕیاربوو رۆژێك دوای هەڵبژاردن، كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان وێنەی سكانكراوی كارتەكانی دەنگدان بە لایەنە سیاسییەكان بداتەوە بۆ ئەوەی بەراوردی بكەن لەگەڵ ئەنجامە ئەلیكترۆنییەكاندا، بەڵام ئەو كارە ماوەی (13) رۆژ دواكەوت، بەقسەی زمناكۆ جەلال لەو ماوەیەدا "ساختەكارییەكی تر كراوە بۆ شاردنەوەی ساختەكارییەكانی رۆژی هەڵبژاردن"، ئەوەش لەڕێگەی بەكارهێنانی (باڕكۆد)ی دووبارەی سەر كارتەكانی دەنگدان. بەوتەی زمناكۆ جەلال، ئەو لایەنانەی كە ساختەكارییان كردووە لە پرۆسەی هەڵبژاردن، بۆ ئەوەی ساختەكارییەكەیان بشارنەوە، لەماوەی ئەو (13) رۆژەدا، كارتی دەنگدان هەبووە چەندین هەزارجار (باڕكۆد)ەكەیان دووبارەكردووەتەوە، لەمەشدا كەوتونەتە هەڵەیەكی ترەوە، چونكە كاتێك كۆمسیۆن وێنەی ئەنجامەكانی بۆناردون، ئەوان زۆر بە ئاسانی هەزاران (باڕكۆد)ی دووبارەیان دۆزیوەتەوە، لە حاڵێكدا دەبێت هەر فۆرمێكی دەنگدان تەنیا یەك باڕكۆدی هەبێت. بەپێی قسەی ئەو، ئەوانەی كە ساختەكارییان كردووە، تەنیا دەنگی لایەنە ركابەرەكانی خۆیان ساختە نەكردووە، بەڵكو لەناو كاندیدی لیستەكانی خۆشیاندا ساختەكارییان كردووە و دەنگی ئەو كاندیدانەیان زیادكردووە كە دڵخوازی خۆیان بوون، بۆ نمونە لە پارێزگای سلێمانی زۆرینەی ئەو ساختەكارییەی كە كراوە بۆ (شەش) كاندید بووە كە سەربە یەكێتی نیشتیمانی كوردستانن. ئەو بەبێ دوودڵی پەنجەی تۆمەتی ساختەكردنی هەڵبژاردنی بۆ (یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان) دوو پارتی سەرەكی كوردستان راكێشا.." بۆ نمونە پێت بڵێم رێژەی ساختەكاریی یەكێتی لە هەموو سندوقەكاندا لە نێوان 40% بۆ 45% ە، بەڵام لای پارتی ئەم رێژەیە جیاوازە لە دهۆك گەیشتوەتە 60%ە" لەگەڵ ئەمەشدا زمناكۆ جەلال پێیوایە "پارتی بەشێوەیەكی سیستەماتیكتر ساختەكاری كردووە"، باسلەوەدەكات"رێژەی دەنگی دووبارە و ساختەكاریش لە دەنگدانی تایبەت لە هەندێك سندوق گەیشتوەتە 75% واتە لە دەنگدانی تایبەتدا ساختەكاری زۆرتر بووە". چەند سامپڵێكی كارتی دەنگدانی لە هەولێر نیشانداین، كە بەبەراورد بە كارتی دەنگدان لە سلێمانی جیاواز بوو، بەپێی قسەی زمناكۆ جەلال" پارتی لە هەولێر كارتی دەنگدانی بەتەواوەتی ساختە كردووە بە باڕكۆدەكەشیەوە"، سەرباری ئەوەش ئاماژەی بەوەكرد، سامپڵیان لەبەردەستدایە كە لە هەولێر لە چەندین وێستگە دەنگی پوچەڵ بۆ پارتی ئەژماركراوە. "لە هەر شوێنێك كە ئامێری (پیكۆس) لەكاركەوتوبێت ئامێری (سیكۆس) كاری كردبێت، فریا نەكەوتوون ساختەكاری بكەن، لە نزیكەی 50 وێستگە كە ئامێری (سیكۆس) ئەنجامەكەی ناردووە، ئێمە لە هەمویاندا لەپێشەوەین، ئەگەر ئەم سامپڵانە بەراورد بكرێن بە كۆی گشتی پرۆسەكە ئەنجامەكە رێك پێچەوانە دەبێتەوە". لێمان پرسی تۆ باست لەوە كرد ژورەكەی ئێوەی شارەزایی تەواوی لە هەڵبژاردن وەرگرتووە، ئەگەر وایە بۆچی پێشبینی ساختەكاری هەڵبژاردنتان نەكرد لە سندوقی ئەلیكترۆنیدا لەكاتێكدا ئەم حاڵەتە لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا پێشینەی هەبوو، ئەو وتی" ئێمە پێش هەڵبژاردن هەموو مەترسییەكانمان بە كۆمسیۆن گەیاندووە.. بۆ نمونە ئێمە لەسەر فلاشەكە تێبینیمان هەبوو، بە كۆمسیۆنمان وت، پێیان وتین ئەو فلاشانە دەگمەنن و وێنەیان نییە و هیچ كۆمپیوتەر و ئامێرێكی تر نایانخوێنێتەوە، دواتر هەر نوسراوی كۆمسیۆن هەیە كۆپیتان دەدەمێ كە دەڵێ ئەگەر فلاشتان لێبڕا دەتوانن بچن لە بازاڕ بیكڕن". رێكخەری ژووری هەڵبژاردنی بزوتنەوەی گۆڕان پێشبینی دەكات ئەگەر دادگا بەوردی بەدواداچوون بۆ تانەكانیان بكات، هێندە بەڵگەیان خستوەتەڕوو كە بتوانرێت بەهۆیەوە بڕیار لەسەر "هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكە بدات". لێمان پرسی ئەگەر دادگا و كۆمسیۆن تانەكانی ئێوەیان پەسەندكرد، ئەنجامی هەڵبژاردن چی لێدێت، لانی كەم ژمارەی كورسییەكانی بزوتنەوەی گۆڕان لە سلێمانی كە (4) كورسییە دەبێت بەچەند، زمناكۆ جەلال وتی" من تەنیا ئەوە دەڵێم ئەگەر تانەكانمان پەسەندبكرێن، ئەنجامی هەڵبژاردن ئاوەژوو دەبێتەوە"، بە لێكدانەوە بۆ ئاوەژوبونەوەی هەڵبژاردن دەتوانین پێشبینییەكانی زمناكۆ جەلال بەوشێوەیە بخوێنینەوە كە ژمارەی كورسییەكانی گۆڕان لە سلێمانی دەبێت بە (8) كورسی و لەبەرامبەردا یەكێتی نیشتیمانی كە ئەوان تۆمەتباری دەكەن بە ساختەكردنی هەڵبژاردن تەنیا ئەو (4) كورسییە دەهێنێت كە ئێستا بۆ گۆڕان دانراوە. پێمانوت ئێوە چۆن ساختەكارییەكانتان ئاشكراكرد، ئەو وتی: من ئەو داتا ساختەكراوانەم لە كۆمسیۆن وەرگرتووە، ئەمە خەڵكی پسپۆڕكردویەتی، پرسیمان مەبەستت خەڵكی پسپۆڕ لایەنی دەرەكییە؟ بە پێكەنینەوە وتی: خۆ ئەمانیش ئەوەنە ساختەكارییان كردووە پسپۆڕییان تێدا وەرگرتووە، قسەكە لەسەر ئەوەیە بەشێوەیەكی نەزانانە كردویانە. كاتێك سەرقاڵی نوسینەوەی ئەم دیدارە رۆژنامەوانییە بووین، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كۆبونەوەیەكی كرد و بڕیاریدا لەسەر هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و بەپێی ئەو هەموارەش، كۆمسیۆنی هەڵبژاردن لە كارخرا و لە جێگەی ئەوان (9) دادوەری دانا بۆ بەڕێوەبردنی كاروبارەكان. هەر بەگوێرەی ئەو هەموارە، چیتر لە عێراق پرۆسەی هەڵبژاردن لەڕێگەی سندوقی ئەلیكترۆنییەوە بەڕێوەناچێت و سەرباری ئەوەش دەبێت تەواوی دەنگەكان لەسەرتاسەری عێراق بەشێوەی دەستی ئەژماربكرێنەوە. دیار نییە لە چەند رۆژی داهاتوودا لێكەوتەكانی ئەم بڕیارەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق چی لێدەكەوێتەوە، بەڵام دڵنیاین بەبیستنی ئەو هەواڵە زمناكۆ جەلال رێكخەری ژوری هەڵبژاردنی بزوتنەوەی گۆڕان دڵخۆش بووە.

راپۆرتی: محەمەد رەئوف و فازل حەمەڕەفعەت  پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق بەرامبەر بە پارێزگاری كەركوك، ئەمە نوێترین هاوكێشەی دابەشكردنی پۆستەكانە لە نێوان یەكێتی و پارتی، ئەمە لە پاڵ رێكخستنەوەو دابەشكردنەوەی پۆستە گرنگەكانی داهاتوو لەسەر ئاستی عێراق و هەرێمی كوردستان. یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان هاوشێوەی قۆناغی رابردوو چاویان لە ئیمزاكردنی رێككەوتنێكی ستراتیژی نوێیە بۆ دابەشكردنی دەسەڵات لە هەرێمی كوردستان و عێراق. پێشینەیەكی كورت 11 ساڵ لەمەوبەر دوای شەڕێكی خوێناوی ناوخۆیی و دابەشبوونی كوردستان بۆ دوو ئیدارە، یەكێتی و پارتی  لەژێر فشاری ناوخۆیی و دەرەكیدا رێككەوتنێكێكیان بۆ كۆتاییهێنان بەشەڕو دابەشكردنی دەسەڵات لە تەموزی 2007 ئیمزاكرد، ئەو رێككەوتنە بە "رێككەوتنی ستراتیژی " ناسرا. لەبەر رۆشنایی ئەم رێككەوتنەدا هەردوولایەن بڕیاریان دا كۆتایی بەدوو ئیدارەیی بهێنن، ئەمەش لەڕێگەی دابەشكردنی پۆستەكان لە نێوان خۆیاندا بەشێوازی " 50 + 50 "، بەر لە ئیمزاكردنی رێككەوتنی ستراتیژی یەكێتی و پارتی رێككەوتنێكیان بۆ دابەشكردنی پۆستەكان كرد. ئەگەرچی تائێستا هەردوو حزبەكە بەشێوەیەكی فەرمی هەڵوەشانەوەی رێككەوتنی ستراتیژییان رانەگەیاندووە، بەڵام چەند ساڵێكە بەندە سەرەكییەكانی رێككەوتنەكە چیتر كاریان پێناكرێت، لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان 2013 یەكێتی بڕیاریدا بە لیستی سەربەخۆ بەشداری هەڵبژاردن بكات، ئەویش بەهۆی ئامادەگی گۆڕان لەسەر گۆڕەپانی سیاسی وەكو ركابەرێكی سەرەكی یەكێتی، ئەمەش یەكەمین لادانی ئاشكرابوو لە بەندێكی سەرەكی رێككەوتنەكە، هەرلەو كاتەوە قسەو باس لەسەر هەڵوەشاندنەوەی رێككەوتنەكە گەرم بوو. خاڵی سەرەكی ئەم رێككەوتنە دابەشكردنی دوو پۆستی گرنگ بوو لە نێوان یەكێتی و پارتیدا، پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق بۆ یەكێتی و سەرۆكی هەرێمیش بۆ پارتی، پۆستی سەرۆكی حكومەتیش دوو ساڵ بەدوو ساڵ. ئێستا جەلال تاڵەبانی سكرتێری گشتی یەكێتی و ئەندازیاری سەرەكی رێككەوتنەكە لە ژیاندا نەماوە، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی چیتر لە پۆستی سەرۆكایەتی هەرێمدا نیە، لەدوای هەڵبژاردنی 12ی ئایارەوە بەرپرسانی باڵای پارتی چەندینجار بە راشكاوی باسیان لەوە كردووە چیتر پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق بۆ یەكێتی نیشتیمانی كوردستان یەكلانەبوەتەوە، ئەم قسانە ئەگەر بەشێوەیەكی فەرمی راگەیاندنی مەرگی رێككەوتنی ستراتیژی نەبێت، ئەوا بەروویەكی تردا، بەواتای بانگەوازی پارتی دێت بۆ ئیمزاكردنی رێككەوتنێكی نوێ لەگەڵ یەكێتی بەتایبەتیش لەسەر پۆستەكان. رێككەوتنی نوێ چۆن دەبێت؟ لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كە رۆژی 12ی ئایار بەڕێوەچوو، پارتی و یەكێتی زۆرینەیان بردەوە، لەسەر بنەمای ئەنجامی هەڵبژاردنەكە هەردولا چاویان لەسەر بردنی زۆرینەی ئەو پۆستانەیە كە لە بەغداد وەكو پشكی كورد دانراون. دابەشكردنی پۆستەكانی بەغداد پێویستی بە ئیمزاكردنی رێككەوتنێكی نوێ هەیە لەنێوان یەكێتی و پارتی، رەنگە ئەو رێككەوتنە ببەسرێتەوە بە دابەشكردنی پۆستەكانی هەرێمی كوردستان، دەشكرێت دوو رێككەوتنی جیاواز بكەن، رێككەوتنێك بۆ دابەشكردنی پۆستەكانی بەغداد و رێككەوتنێك بۆ دابەشكردنی پۆستەكانی هەرێم. بەشێوەیەكی گشتی ئەم پۆستانە لە عێراق پشكی كوردن: 1-  سەرۆك كۆماری عێراق  2- جێگری سەرۆك وەزیران 3- جێگری سەرۆكی پەرلەمانی عێراق  4- لانی كەم چوار پۆستی وزاری لە حكومەتی عێراق بە (وەزارەتی دارایی یان نەوت) ەوە 5- چەندین پۆستی باڵا لە بەڕێوەبەری گشتی و بریكاری وەزیر و باڵیۆزو دەستە سەربەخۆكان لە هەرێمی كوردستانیش ژمارەیەك پۆستی باڵا هەن كە ئەگەر یەكێتی و پارتی بیانەوێت پێكەوە هاوپەیمانێتییەك دروستبكەن بۆ بەڕێوەبردنی دەسەڵات دەبێت رێككەوتنیان لەسەر بكرێت. پۆستەكانی هەرێمی كوردستان: 1- سەرۆكی هەرێمی كوردستان  2- سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی كوردستان  3- سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان  و دەستەی سەرۆكایەتی 4- پۆستی وەزارەتەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان  5- پۆستی بەرێوەبەرە گشتییەكان و سەرۆكی دەستە و راوێژكارەكان و نوێنەرایەتیەكانی هەرێم لە دەرەوە ئەمە سەرەرای چۆنیەتی ئیدارەدانی هەرێمی كوردستان بەتایبەتیش كەرتی نەوت و بودجەو هێزی پێشمەرگە، كە لە رێكەوتنەكەدا دەبێت چۆنیەتی بەرێوەبردنیان دیاری بكرێت. پۆستەكانی پارێزگای كەركوكیش كە لە ئێستادا ناوچەیەكی جێناكۆكەو یەكلانەبوەتەوە بۆ هەرێمی كوردستان، بەڵام پۆستەكانی ئەم پارێزگایە بەتایبەتیش پۆستی پارێزگاری كەركوك بۆ رێككەوتنی ئەمجارەی یەكێتی پارتی دەبێتە بەشێكی گرنگ. بۆ رێككەوتنی دابەشكردنی پۆستەكان لەنێوان یەكێتی و پارتی چەند سیناریۆیەك باسدەكرێت: سیناریۆی یەكەم/ پارتی دیموكراتی كوردستان لەبەرامبەر وەرگرتنی پۆستی پارێزگاری كەركوك، دەستبەرداری پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق ببێتەوە بۆ یەكێتی، ئەمە سیناریۆیەكی بەهێزە كە باس لە ئەگەری رودانی دەكرێت. بەهۆی ئەوەی پارتی لەدوای روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە لە كەركوك كشاوەتەوەو تەنانەت بەشداری هەڵبژاردنی 12ی ئایاری لەو پارێزگایە نەكرد، ئێستا دەیەوێت بە بە هێزییەوە بگەڕێتەوە بۆ كەركوك، ئەو بەهێزییەش بە پلەی یەكەم لەڕێگەی وەرگرتنی پۆستی پارێزگارەوە بەدی دێت، ئەگەر بەپێی ئەم سیناریۆیە و بە رێككەوتن یەكێتی دەستبەرداری پۆستی پارێزگاری كەركوك ببێت بۆ پارتی، پارتی كاندیدی خۆی دەبێت، بەڵام ئەگەر بەڕێككەوتن نەبێت و بە تەوافوق پارێزگاری كەركوك دابنرێت رەنگە پارتی پێشنیاز بۆ دانانەوەی نەجمەدین كەریم پارێزگاری پێشووی كەركوك بكات كە لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر كەركوكی بەجهێشتووە و لە هەولێر دادەنیشێت. سیناریۆی دووەم/  ئەگەر یەكێتی دەستبەرداری پۆستی پارێزگاری كەركوك نەبێت بۆ پارتی لەبەرامبەر پۆستی سەرۆك كۆمار، ئەوكات پێدەچێت پۆستی سەرۆك كۆمار هەر بدرێتەوە بە یەكێتی بەڵام پارتی مەرجی بۆ كاندیدی سەرۆك كۆمار هەبێت و كەسێك بۆ ئەو پۆستە دابنرێت كە دڵخوازی پارتیش بێت. سیناریۆی سێیەم/  زیندوكردنەوەی رێككەوتنی پێشووی دابەشكردنی پۆستەكان بە هەندێك دەستكارییەوە، واتە پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ یەكێتی لەبەرامبەر پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ پارتی.  دووبارەكردنەوەی رێككەوتنەكەی پێشوو بە كۆمەڵێك دەستكارییەوە، پێویستی بەدابەشكردنی پۆستەكانی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران و سەرۆكی پەرلەمانی كوردستانیش هەیە، بەو پێیەی نێچیرڤان بارزانی دەیەوێت لە پۆستی سەرۆكی حكومەت بمێنێتەوە رەنگە پێویست بكات یەكێتی جارێكی تر دەستبەرداری ئەو پۆستە ببێتەوە بۆ پارتی و لەبەرامبەردا پۆستی سەرۆكی پەرلەمان وەربگرێت، ئەم سیناریۆیە ئەگەر بخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە لەسەر حیسابی بزووتنەوەی گۆڕان دەبێت و چیتر ئەو پۆستە (سەرۆكی پەرلەمان) بەدەست گۆڕانەوە نامێنێت. ئەمە سیناریۆیەكی لاوازە، چونكە چیتر پارتی وەكو جاران چاوی لە پۆستی سەرۆكی هەرێم نییە، بەتایبەتیش لەكاتێكدا مەسعود بارزانی لەو پۆستە كشاوەتەوە، لە ئەگەری لاوازدا رەنگە بارزانی كاتێك بگەڕێتەوە بۆ پۆستی سەرۆكی هەرێم، ئەو پۆستە لە هەڵبژاردنێكی راستەوخۆی گشتیدا دەنگی لەسەر بدرێت و ركابەری بەهێز لە گۆڕەپانەكەدا نەبێت و تاڕادەیەك هاودەنگی یەكێتی لە پشت بێت، ئەگەرنا پێناچێت هیچ یەكێك لە نێچیرڤان بارزانی و مەسرور بارزانی بیانەوێت لەم قۆناغەدا لەسەر كورسی سەرۆكی هەرێم دابنیشن.  سیناریۆی چوارەم/ ئیمزاكردنی دوو رێككەوتن لەنێوان یەكێتی و پارتیدا، رێككەوتنێك بۆ دابەشكردنی پۆستەكانی بەغداد و رێككەوتنێك بۆ دابەشكردنی پۆستەكانی هەرێمی كوردستان. هەموو ئەم سیناریۆیانە بە زیانی لایەنەكانی تری هەرێمی كوردستان بەتایبەتی (بزوتنەوەی گۆڕان و یەكگرتووی ئیسلامی و كۆمەڵی ئیسلامی) كۆتایی دێت و كوردستان جارێكی تر بەرەو دابەشكردنی دەسەڵات بەشێوەی 50+50 لەنێوان هەردوولا دەڕوات كە لەماوەی رابردوودا گلەیی زۆری هاتەسەر.  

راپۆرتی رۆژنامەوانی: نیاز عه‌بدوڵڵا به‌ڕێوبه‌ری ناحییه‌ی سیده‌كان ئیحسان چه‌له‌بی له‌ مانگی ئازاری 2018 رایگه‌یاند "لە تشرینی دووەمی ٢٠١٧وە تورکیا ھێزی زیاتری ھێناوەتە دەشتی بەرازگرو خاڵی سنووری سەربازی نوێی دروستكردووه‌و، دەوڵەتی تورکیا بەقوڵایی ١٥ کیلۆمەتر لەناو خاکی ھەرێم لەماوەی ١١ی ئازاری ئەم ساڵه‌وه‌ بنكه‌ی سه‌ربازی دامه‌زراندووه‌". به‌ڵام ته‌نیا دوای پێپه‌ڕبوونی سێ مانگ به‌سه‌ر‌ قسه‌كانی چه‌له‌بی، وه‌زیری ناوخۆی توركیا سلێمان سۆیلۆ له‌2ی حوزه‌یران وتی "سەربازانی سوپای تورکیا 27 کیلۆمەتر چوونەتەناو خاکی هەرێمی کوردستان، ئێستاش نزیکن لەچیای قەندیل و پێشڕەوی دەکەن، پێشتر وتمان بەهەر رێگەیەک بێت دەچینە قەندیل ئەوەتا ئەمڕۆ ئێمە نزیکی قەندیلین". مێژووی به‌زاندنی خاكی هه‌رێمی كوردستان له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تی توركیا، ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ سه‌ره‌تای ساڵانی نه‌وه‌ده‌كانی سه‌ده‌ی رابردوو و قۆناغی شه‌ڕی ناوخۆی نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان، به‌ڵام  به‌‌درێژایی 27ساڵی رابردوو هێنده‌ی ئێستا سوپای توركیا به‌و‌ مه‌ودای قوڵاییه‌ نه‌هاتۆته‌ ناو خاكی هه‌رێم و به‌وچڕییه‌ بۆردوومانی گوندنشینانی نه‌كردووه‌. له‌ 16ی ئازار ھێزەکانی پاراستنی گەل- ھ.پ.گ زانیاریارییان له‌باره‌ی هاتنی سوپای توركیا بۆ ناوچه‌ی برادۆست خسته‌ڕوو و رایانگه‌یاند "تورکیا ھێزی زیاتری کۆکردۆتەوە بۆ داگیرکردنی ناوچەیەکی گەورەی کوردستان". چوار مانگ پێش ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنه‌كانی 12ی ئایاری عێراق، ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان له‌ڕێگای وتاره‌كانییه‌وه‌ هه‌ڕه‌شه‌ی هێرشكردنه‌ سه‌ر شنگال و قه‌ندیلی كرد به‌‌ڕێككه‌وتنی دوولایه‌نه‌ی نێوان حكومه‌ته‌كه‌ی وعێراق بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی پارتی كرێكارانی كوردستان-په‌كه‌كه‌ له‌دوای ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنه‌كان، به‌ڵام عێراق هه‌ر جۆره‌ رێككه‌وتنێكی هاوشێوه‌ی ره‌تكرده‌وه‌.  جه‌میل خدر عه‌بدال به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی یه‌كێتی نیشتیمانی به‌هۆی بوونی یه‌كه‌ سه‌ربازییه‌كانی سوپای ئه‌مریكاو سوپای عێراق ئه‌وه‌ی به‌دوورزانی توركیا له‌كاتی بوونی هێزه‌كانی له‌نزیك قه‌ندیل، له‌م كاته‌دا هێرش بكاته‌ سه‌ر شنگال و به‌ (دره‌و میدیا)ی وت "چۆن له‌مه‌نبه‌ج بوونی ئه‌مریكی و فه‌ره‌نسییه‌كان وه‌ڵامێكه‌ بۆ هێرشه‌كانی توركیاو مه‌ترسییه‌كان له‌سه‌ر رۆژئاوای كوردستان، لێره‌ش بوونی ئه‌مریكییه‌كان و سوپای عێراق هه‌مان په‌یامه".‌ كرمانج عیزه‌ت قایمقامی قه‌زای سۆران له‌دوای هاتنی سه‌ربازانی سوپای توركیا له‌ڕۆژی 1ی حوزه‌یران بۆ گوندی به‌رمیزه‌ی سه‌ر به‌ناحییه‌ی سیده‌كانی قه‌زای سۆران‌ و به‌ربانگكردن له‌گه‌ڵ دانیشتوانی گونده‌كه‌، به‌ رادیۆ نه‌وای وت "ماوه‌ی چه‌ند مانگێكه‌ سوپای توركیا به‌قوڵایی 15 كیلۆمه‌تر هاتوونه‌ته‌ ناوخاكی هه‌رێم و له‌به‌رزاییه‌كانی پشت گوندی به‌رمیزه‌ جێگیربوون كه‌ 500 مه‌تر له‌گوندنشینان دوورن". سوپای توركیا له‌ناوچه‌ی برادۆست كه‌ماوه‌ی هه‌شت مانگه‌ تیایدا كاربۆ دروستكردنی بنكه‌ سه‌ربازییه‌ نوێیه‌كانی ده‌كات، ناوچه‌یه‌كی شاخاوییه‌و به‌هۆی سروشتییه‌وه‌ به‌بوونی بێستان و ره‌زو باخ و به‌خێوكردنی هه‌نگ ناسراوه‌، ده‌كه‌وێته‌ سێ گۆشه‌ی سنووری نێوان توركیاو ئێران و عێراق. له‌سنووری ناحییه‌ی سیده‌كانی سه‌ر به‌قه‌زای سۆرانی پارێزگای هه‌ولێره‌، سنووره‌كه‌ی "درێژده‌بێته‌وه‌ له‌ گه‌لی عه‌لی به‌گه‌وه‌ بۆ رۆژهه‌ڵاتی كوردستان به‌ره‌و هێڵی شه‌هیدان له‌شه‌مزینان، به‌دیوی رۆژهه‌ڵاتی كوردستان له‌كێله‌شین و به‌دیوی باكووری كوردستان له‌مه‌رزی زیت-ه‌وه‌ باشووری كوردستان به‌یه‌كه‌وه‌ ده‌به‌ستێته‌وه‌". به‌هۆی شوێنی جوگرافییه‌وه‌ هه‌ر هێزێكی سه‌ربازی له‌وێ باڵا ده‌ست بێت، ده‌توانێت سێ گۆشه‌ی سنووری نێوان عێراق و ئێران و توكیا كۆنتڕۆڵ بكات، كه‌ ئامانجی حكومه‌تی توركیایه‌ له‌ئێستادا. رەجەب تەیب ئەردۆغان به‌بیانووی بوونی په‌كه‌كه‌ ئه‌و له‌شكركێشییه‌ بۆسه‌ر باشووری كوردستان ئه‌نجام ده‌دات، بۆیه‌ له‌ماوه‌ی گفتوگۆیه‌كی له‌گه‌ڵ كه‌ناڵه‌كانی وڵاته‌كه‌ی وتی "پێویستمان بە مۆڵەت نییە لە کەسەوە" ئەگەر "جوڵەیەک هەبێت دەستبەجێ دەچین، جا لە باکووری سوریا بێت یان لەباکووری عێراق". له‌مانگی ئازاری ئه‌م ساڵ میدیا فه‌رمییه‌كانی حكومه‌تی توركیا بڵاویانكرده‌وه‌ له‌ڕێگای بنكه‌یه‌كی فڕۆكه‌وانییه‌وه‌ له‌ چیای كۆلیتار كه‌ ده‌كه‌وێته‌ سنووری ناحییه‌ی قه‌سرێی سه‌ر به‌ قه‌زای چۆمان، چاودێری سنووره‌كان و جموجۆڵه‌كانی په‌كه‌كه‌ ده‌كه‌ن به‌مه‌ودای 23 كیلۆمه‌تر. به‌رپرسێكی یه‌كێتی نیشتیمانیش له‌ ناوچه‌ی برادۆست، كه‌ نه‌یویست ناوی ئاشكرا بكرێت به‌ (دره‌و میدیا)ی وت "له‌ هه‌نگاوی دانانی بنكه‌ی فڕۆكه‌ بێ فڕۆكه‌وانه‌كه‌ی توركیا له‌ چیای كۆلیتار، پێشتر به‌هاوكاری حیزبی باڵاده‌ستی ناوچه‌كه‌ رێگای چیاكه‌ بۆ سوپای توركیا به‌ شۆفه‌ڵ و ئامرازه‌كان پاككرانه‌وه‌‌ تا سوپاكه‌ بتوانن بنكه‌كه‌یان له‌وێ جێگیربكه‌ن، له‌كاتی پێویستیش ئه‌و هێزه‌ هاوكاری و رێنوێنی سوپای توركیا ده‌كات له‌ناچه‌كه‌و چه‌ندجارێك سه‌ربازانی تورك له‌چیاكه‌ بیندراون". به‌ڵام رێناس جانۆ ئه‌ندامی ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق له‌فراكسیۆنی پارتی دیموكرات هه‌ر هاوكارییه‌كی پارتی بۆ حكومه‌تی توركیا دژ به‌ په‌كه‌كه‌ ره‌تكرده‌وه‌و به‌ رادیۆ نه‌وای وت "پارتی ناچێته‌ ناو هیچ رێككه‌وتنێكه‌وه‌ دژ به‌ پارتی كرێكارن بێت، ئه‌وه‌ی توركیا له‌ هه‌رێمی كوردستان ده‌یكات داگیركارییه".‌  له‌دوای رووداوی هاتنی سوپای توركیا بۆ گوندی به‌رمیزه‌، سه‌رحه‌د وارتۆ وته‌بێژی كۆما جڤاكێن كوردستان- كه‌جه‌كه‌ ره‌خنه‌ی له‌سیاسه‌تی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان گرت و وتی "سیاسەتی حكومەتی هه‌رێم هەمان سیاسەتی پارتییە لەبەرامبەر هاتنی سوپای توركیا". سه‌رحه‌د وارتۆ پارتی به‌هاوكاریكردنی توركیا تۆمه‌تباركردو وتی "لەشکرکێشی سوپای تورکیا بۆ باشووری كوردستان بەهاوکاریی هەندێک هێزی نێودەوڵەتی و هه‌رێمی و بێدەنگی و بێهەڵوێستی هەندێک هێزی کوردی ئەنجام دەدرێت" كه‌ ئامانج لێی "هێرشکردنە سەر گەریلاکانی پارتی كرێكارانه‌ له‌ قه‌ندیل". دوای رووداوی هاتنی سوپای توركیا بۆناو گوندی به‌رمیزه‌ كه‌ دانیشتوانی زیاتر له‌ 200 خێزانن‌، جگه‌ له‌هه‌ڵوێستی چه‌ند حیزبێك هیچ هه‌ڵوێستێكی فه‌رمی حكومه‌تی عێراق و حكومه‌تی هه‌رێمی به‌دوادا نه‌هات به‌تایبه‌ت پارتی دیموكرات كه‌ فه‌رمانڕه‌وایی ئه‌و ناوچانه‌ له‌ژێر باڵاده‌ستی حیزبی ئه‌ودایه‌. حكومه‌تی عێراق له‌كاتی هاتنی سوپای توركیا بۆ ناحییه‌ی به‌عشیقه‌ی سه‌ر به‌پارێزگای موسڵ له‌ساڵی 2015، دژ به‌هاتنی سوپا‌ له12ی كانونی یه‌كه‌می ئه‌و ساڵه‌ ناڕه‌زایی فه‌رمی ئاراسته‌ی ئه‌نجوومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تی كرد، به‌ڵام له‌بابه‌تی ئیستای له‌شكركێشی توركیا بۆناو خاكی هه‌رێم هیچ هه‌ڵوێستێكی فه‌رمی نییه‌. ئه‌وكات حه‌یده‌ر عه‌بادی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق وتی "بوونی هێزه سه‌ربازییه‌كانی توركیا له‌ناو خاكی عێراق پێشێلكاری سه‌روه‌ری خاكی عێراقه‌ له‌لایه‌ن توركیاوه‌". ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغانیش له‌به‌رامبه‌ردا وتی "ئه‌و هێزانه‌ ماوه‌یه‌كی زۆره‌ به‌ڕێككه‌وتنی پێشوه‌خته‌ له‌گه‌ڵ هه‌رێم له‌باكوور هه‌ن". ئه‌وكاتیش پارتی دیموكرات تۆمه‌تباركرا به‌كردنه‌وه‌ی ده‌روازه‌ سنووره‌كان بۆ سوپای تۆركیا تابه‌ره‌و به‌عشیقه‌ به‌سوپاوه‌ بڕۆن، بۆیه‌ مه‌سعود بارزانی هاته‌ وه‌ڵام و وتی "ئه‌و هێزانه‌ به‌ڕێككه‌وتن له‌گه‌ڵ هه‌رێم بۆ راهێنانی سه‌ربازی هه‌ن و هه‌رێم به‌رپرسه‌و رێگا نادات به‌پێشێلكردنی سه‌روه‌ری خاكی عێراق". به‌پێچه‌وانه‌ی هه‌ڵوێستی مه‌سعود بارزانی له‌چوونی سوپای توركیا بۆ‌ به‌عشیقه‌، سه‌ره‌ڕای بینینی چه‌ندین باڵیۆزو كونسوڵ و شاندی وڵاتان له‌ماوه‌ی ئه‌م هه‌فته‌یه‌كدا، به‌ڵام له‌هیچ كاردانه‌وه‌یه‌كدا بارزانی ناڕه‌زایی خۆی و حیزبه‌كه‌ی دژ به‌زیادبوونی سوپاو بوونی سه‌ربازانی توركیا له‌ناوچه‌ی باڵاده‌ستی فه‌رمانڕه‌وایی حیزبه‌كه‌ی ده‌رنه‌بڕیوه‌. موختاری گوندی به‌رمیزه‌ عه‌بدولڕه‌زاق ئه‌حمه‌د به‌ رادیۆی ده‌نگی ئه‌مریكای راگه‌یاند "سوپای توركیا 20 كیلۆمەتر هاتۆتە ناو خاكی هەرێم و ناكشێتەوە بارەگای له‌هه‌موو ئه‌و ناوچانە داناوه‌". روونیكرده‌وه‌ ئه‌وان وه‌كو خه‌ڵكی ناوچه‌كه‌ له‌به‌ر سوپای توركیا ژیانیان نه‌ماوه‌و شەڕی توركیایان پێ ناكرێت.‌ وتیشی "تاحكومەتی هەرێم و حكومەتی عێراق تەداخول نەكه‌ن باوەڕ ناكەین ئەوان بكشێنەوە، چونكه‌ پشتەوەی گوندەكەمان هەمووی لەدەست توركیایەو پێشتر پەكەكەی لێبووە، بەڵام ئێستا لەوێ نین". بۆردوومانه‌كانی سوپای توركیا له‌به‌ره‌به‌یانی 22ی ئازار له‌گوندەكانی ماونان و وەسان و سەركان-ی سه‌ر به‌ قه‌زای چۆمان بووه‌ هۆی شه‌هیدكردنی چوار هاووڵاتی مه‌ده‌نی، كه‌ دواتر به‌پێی وته‌ی خێزانی شه‌هیده‌كان راپۆرتی پزیشكی هۆكاری شه‌هیدكردنیان گۆڕاوه‌ بۆ رووداوی ته‌قینه‌وه‌ی مین‌. رۆژانی 5و6ی نیسان توركیا ناوچه‌كانی ئامێدی و سیده‌كان و شێلادزێی به‌چڕی بۆردوومانكرد و بریندار و شه‌هیدی لێكه‌وته‌وه‌، ئه‌وكات به‌رپرسانی ئیدرای ناوچه‌كه‌ رایانگه‌یاند "زیاتر له‌ 100خێزان ئاواره‌ بوون و نزیكه‌ی 20 گوندیش چۆڵكراون". فه‌ره‌ج رێكانی به‌رپرسی كۆمیته‌ی یه‌كێتی نیشتیمانی له‌ شیلادزێ ئه‌وكات به‌ (دره‌و میدیا)ی راگه‌یاند "سوپای توركیا هێزه‌كانی له‌ناوچه‌ی شیلادزێ له‌شوێنێكه‌وه‌ بۆ شوێنێكی تر ده‌گوازێته‌وه‌و ده‌بابه‌ ده‌هێنێت و موده‌ڕه‌عه‌ ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌، سه‌ربازه‌كانیشی به‌پاس دێن و ئاڵوگۆڕیان پێده‌كرێت، نازانین ژماره‌ی سه‌ربازو ده‌بابه‌كانیان چه‌ندن به‌ڵام رۆژانه‌ زیاترده‌بن و له‌بۆردوومانه‌كانیش گوندنشینان به‌ئامانج ده‌كرێن". بێده‌نگی حكومه‌تی هه‌رێم له‌هاتنه‌ ناوه‌وه‌ی سوپای توركیا به‌ره‌و شاره‌كانی هه‌رێم له‌كاتێكدایه‌، ‌ساڵی 2003 په‌رله‌مانی كوردستان بڕیاری ژماره‌ 37ی تایبه‌ت به‌ده‌رچوونی سوپای توركیای له‌ناو خاكی هه‌رێمی كوردستان ده‌ركردووه‌.  رێكخراوی ئینه‌ف بۆ به‌رگریگرن له‌ئازادی رۆژنامه‌وانی و مافه‌كانی مرۆڤ، بۆجێبه‌جێكردنی بڕیاری ژماری 37ی 2003ی په‌رله‌مان و داواكردن له‌حكومه‌ت تا "فه‌رمان به‌رده‌ركردنی ئه‌وهێزه‌ داگیركاره‌ی ده‌وڵه‌تی توركیا" بكات، له‌‌مانگی ئازاری ئه‌م ساڵ 10هه‌زار و 400 واژووی كۆكرده‌وه‌و پێشكه‌ش به‌په‌رله‌مان و ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیرانی كرد. هێمن مامه‌ند سه‌رۆكی رێكخراوه‌كه‌‌ به‌(دره‌و میدیا)ی راگه‌یاند "واژووه‌كانمان پێشكه‌ش كردووه‌، به‌ڵام ئه‌وان تائیستا هه‌ڵوێستێكی كرده‌ییان نه‌بووه‌، بۆیه‌ له‌ڕۆژانی داهاتوو رێگای فشاری تر ده‌گرینه‌به‌ر". جگه‌ له‌داواكاری 13په‌رله‌مانتاره‌كه‌ی كوردستان له‌1ی حوزه‌یران بۆبه‌ستنی دانیشتنێكی نائاسایی له‌په‌رله‌مانی كوردستان سه‌باره‌ت به‌هاتنی سوپای توركیاو جێبه‌جێكردنی بڕیاری ژماره‌ 37، رۆژی4ی حوزه‌یران "به‌ره‌ی رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی داگیركاری توركیا" راگه‌یه‌ندراوێكیان بڵاوكرده‌وه‌و وتیان "ده‌وڵه‌تی توركیا پرۆسه‌ی داگیركردنی شاراوه‌و ناڕاسته‌وخۆی باشووری گه‌یانده‌ پرۆسه‌یه‌كی ئاشكرا".    

وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ پێدەچێت لە چەند رۆژی داهاتوودا حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق و سەرۆكی هاوپەیمانی " النصر" بژاردەكانی بۆ مانەوە لە حزبی دەعوەی ئیسلامیی یان كشانەوە لێی یەكلابكاتەوە، كە بژاردەی دووەمیان مەرجی چەند قەوارەیەكی ترە بۆ پشتگیریكردنی لە بەدەستهێنانەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران، یەكێك لەو قەوارانەش " سائرون" ە بە سەرۆكایەتی موقتەدا سەدر كە باوەڕی وایە پۆستی سەرۆك وەزیران ماوەی 12 ساڵە لە لایەن حزبی دەعوەوە قۆرغكراوە و پێویستە بدرێتە  قەوارەیەكی تری شیعە. تا ئێوارەی شەممە  سەركردەكانی حزبی دەعوە سێ‌ كۆبوونەوەی چڕیان كردووە بۆ تاوتوێكردنی رزگاركردنی حزبەكە لە لێكترازان و جیابوونەوەیەكی تر، كە لەوانەیە ئەگەر رووبدات فراوانتر بێت لەوەی ساڵی 2006 كاتێك بەهۆی ناكۆكیی لەسەر پۆستی سەرۆك وەزیران باڵێك لەلایەن ئیبراهیم جەعفەری وەزیری ئێستای دەرەوەی عێراق لە دایكبووە، و باڵێكی تریش بە سەرۆكایەتی نوری مالیكی، و ئێستاش چوونە دەرەوەی حەیدەر عەبادی و دەستلەكاركێشانەوەی لە حزبی دەعوە چەندین كەسی تری ناو حزبەكە لەگەڵ خۆیدا دەبات كە ژمارەیان كەم نیە. سەركردەكانی حزبی دەعوە بیرۆكەیەكیان خستوەتەڕوو، كە یەكێك لە ئەندامە دیارەكانی بە چارەسەرێكی مامناوەندی دادەنێت بۆ ئەوەی حزب لە پارچە پارچە بوون بپارێزرێت، بیرۆكەكەش ئەوەیە كە مەكتەبی سیاسی حزبی دەعوە لێكترازانی هەر ئەندامێكی رابگەیەنێت كە پۆستی سەرۆك وەزیران وەردەگرێت، ئەم بیرۆكەیە سەرەڕای گفتوگۆكردن لەسەری بەڵام مایەی رەزامەندی سەركردەكانی دەعوە نەبووە، و ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی دەعوە بە بیرۆكەیەكی سادە و ساكار وەسفیكرد، هەندێك ئەندامی تریش داوایانكردووە گفتوگۆی بەشداری حزب لە حكومەت هەڵبپەسێردرێت بۆ پاراستنی یەكگرتوویی حزب، ئەوەش بە لای چەند ئەندامێكی ترەوە بەڵگەیە لەسەر هەڵپە بۆ پۆستەكان بكەن و دەستبەرداری بیروباوەڕەكانی حزب بن. لەلایەكی ترەوە كەسانی نزیك لە حەیدەر عەبادی جەختدەكەنەوە كە  عەبادی بەنیاز نیە لە حزبی دەعوە جیاببێتەوە و بە ئاشكراش ئەوەی راگەیاندووە، بەڵام لە پشتی پەردەوە هیوخوازە لەو سەركردانەی دووربكەوێتەوە كە دەزانێت پرۆسەكەی سیاسییان لە عێراقدا تێكداوە و قەبارەی گەندەڵی داراییان بە باشی دەزانێت كە بووەتە هۆی تێكدانی سیستمی ئابووری وڵات. كەسێكی نزیكی عەبادی كە قسەی بۆ رۆژنامەی " العربی الجدید" ی قەتەری كردووە دەڵێت:" ئەگەر عەبادی لە حزبی دەعوە بكشێتەوە ئەوا بە واتای ئەوە دێت كە چەترێك نابێت بیپارێزێت." ئاماژەیبەوەشدا كە " ئیبراهیم جەعفەری وەزیری ئێستای دەرەوەی عێراق كە لە حزبی دەعوە چووە دەرەوە هەموو پشتیوانی و پارێزگارییەكی لەدەستدا كە پێشتر خۆی پێ پتەودەكرد و ئێستا ئەو بە شێوەیەكی نیمچە تەواوەتی لە دەرەوەی پرۆسەی سیاسییە و عەبادیش ئەمە باش دەزانێت." لایخۆشیەوە سەعد مەتڵەبی سەركردە لە هاوپەیمانی دەوڵەی یاسا كە نوری مالیكی سەرۆكایەتی دەكات ئاشكرایكرد لەگەڵ حزبەكانی هاوپەیمانیدا گەیشتونەتە رێككەوتن بۆ  پێكهێنانی گەورەترین كوتلە و پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە. مەتڵەبی روونیشیكردەوە كە " هاوپەیمانی نەسر كە حەیدەر عەبادی سەرۆكایەتی دەكات هەتائێستا لە سائرونەوە نزیكە." بە رای مەتڵەبی دواكەوتنی راگەیاندنی هاوپەیمانێتی حزبەكان بۆئەوە دەگەڕێتەوە كە هێشتا چاوەڕوانی پەسەندكردنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن دەكەن لەلایەن دادگای فیدراڵیەوە، " دوای پەسەندكردنی  ئەنجامەكان هاوپەیمانێتی كردن دەستپێدەكات بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق و ئێمەش رۆڵێكی بەرچاومان تێیدا دەبێت." سەعد مەتڵەبی لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەی " العربی الجدید" ئاشكراشیكرد " هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا  هاوپەیمانی نێی دۆزیوەتەوە كە لە كوتلە جیاوازەكانی كورد و سوننە و شیعەیە بۆ پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە، چونكە ئەو زۆرینەیەی هەوڵی بەدیهێنانی دەدەین بەبێ‌ بووندی هەموو پێكهاتەكانی عێراق بەدی نایات" زیاتر وتیشی:" هاوپەیمانی نەسر و عەبادی زیاتر مەیلیان بەلای سائروندایە بۆ پێكهێنانی گەورەترین كوتلە، بەڵام سائرون كە موقتەدا سەدر سەرۆكایەتی دەكات مەرجی بۆ پشتیوانیكردن لە عەبادی ئەوەیە كە لە حزبی دەعوە بێتە دەرەوە و بە فەرمی دەستلەكاربكێشێتەوە لەو حزبە، بەو هەنگاوەش عەبادی خولی دووەكی سەرۆكایەتی بەدەستدەهێنێت كە هەوڵی بۆ دەدات، بەڵام ئەگەر عەبادی لە حزبی دەعوە بچێتە دەرەوە، كێ لە كێشە سیاسییەكان دەیپارێزێت؟ بە دەرچوونی پارێزگاریكردن لێی بەدەستدەدات." راشیگەیاند :"عەبادی لە شەستەكانی سەدەی رابردوەوە وەك بانگخوازێك لە حزبی دەعوە دانراوە و هەتا ئێستا نازانین هەڵوێستی لەسەر بڕیاری دەستلەكاركێشانەوە لە حزبی دەعوە چییە، من بە دووری دەزانم لە دەعوە بچێتە دەرەوە، بەڵام رەنگە موفاجەئە رووبدات، لەوانەیە رەونەقی دەسەڵات پاڵ بە عەبادییەوە بنێت بڕیاری دەستلەركێشانەوە بدات". موحسن كینانی ئەندامی هاوپەیمانی سائرونیش دەڵێت:" مانەوەی عەبادی لە چوارچێوەی حزبی دەعوەدا بەواتای ئەوە دێت كە كاریگەری حزبی لەسەر دەمێنێتەوە، بەوەش هیچ شتێكمان بۆ هاوڵاتیان نەكرد، ئەو حزبەی لە ماوەی 12 ساڵی رابردوودا عێراقی بەرەو شكست برد، لە ساڵانی داهاتووشدا خێر و چاكەی بۆ ناهێنێت". جەختیشیكردەوە كە :" دەرچوونی عەبادی لە حزب خێری بۆ خۆی و بۆ عێراقییەكان دەبێت و یارمەتیدەری دەبێت بۆئەوەی خولی دووەمی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران بەدەستبهێنێت".  

راپۆرتی/ محەمەد رەئوف " عێراق توشی كێشەیەكی زۆر گەورەی ئاو دەبێت لە داهاتوودا، لەو لاوە توركیا پرۆژەی گاپی هێناوەتە پێشەوە كە 22 بەنداو لەسەر ئاوی دیجلەو فورات درووست دەكات كە لە داهاتوودا كۆنترۆڵی ئاوی فورات دەكات و ئەو ئاوەی كە دێتە عێراقەوە زۆرزۆر كەم ئەبێتەوە، تەنها توركیا نیە لە هەوڵی ئەوەدایە كۆنترۆڵی ئاوەكان بكات بە گوێرەی ئەو زانیاریەكان، ئیران حیسابی ئەوەی كردووە 21 روباری گەورەو بچوك دەڕژێتە ناو خاكی عێراقەوە، پلانی بۆ هەموویان داناوە بۆ ئەوەی كۆنترۆڵیان بكات نزیكترین نمونەیان ئەو ئاوەی كە لەسەردەشتەوە دێت بۆ دوكان، شارەزایانی ناردووە كە چۆن بەنداوی لەسەر درووست بكەن بۆ ئەوەی ئاو نەیەت بۆ دیوی ئێمە" ئەمە وتەی نەوشیروان مستەفایە كە لەبەردەن ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانیەكانی پارێزگای سلێمانی دوای هەڵبژاردنیان لە ساڵی 2000 كردونی، نەوشیروان مستەفا ئەو كات دركی بە مەترسیەكانی كێشەی ئاوكردووەو بەتایبەتیش پلانەكانی ئێران و توركیا بۆ گرتنەوەی ئاوی عێراق و هەرێم و بەكارهێنانی كارتی ئاو وەك كارتێكی بەهێز دژ بە هەرێم و عێراق.  لەبەرامبەر پرۆژەو پلانەكانی ئێران و توركیا نە عێراق پلانی ووردی بەرامبەری دانا نە هەرێمی كوردستانیش بیری لە پرۆژەی بەدیل كردەوە، كە بە ئاسانی دەیتوانی لەبەرامبەر ئەو پرۆژانەدا چەندین پرۆژەی درووستكردنی بەنداوی گەورەو بچوك جێبەجێ بكات بەتایبەت كە هەرێمی كوردستان بە هۆی سروشتی ناوچەكەیەوە كە لەبارە بۆ درووستكردنی بەنداو، بەڵام هەنگاوی بەو ئاراستەیە نەنا، لە كاتێكدا لەدوای روخانی رژێمی بەعسەوە وەزارەتی ئاوو سامانە سروشتیەكانی عێراق لای كورد بووە. لەهەمووی گرنگتر تەواوكردنی پرۆژەی بەنداوی بێخمە بووە، كە بە گاپی كوردستان و عێراق دادەنرا، تەواونەكردنی بەنداوی بێخمە و رێگریكردن لەلایەن بەرپرسانی هەرێمەوە یەكێك بوو هەڵە ستراتیژیەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەتایبەت لەدوای راپەرین و دواتریش لەدوای روخانی بەعس لە 2003 كە چەندین جار لەلایەن بەرپرسانی عێراقەوە هەوڵدراوە كە ئەو پرۆژەیە تەواو بكرێت بەڵام رێگری لێكراوە. یەكەم/ بەنداوی بێخمە  بەنداوی بێخمە كە بەیەكێك لە پرۆژە هەرە مەزنەكانی هەرێمی كوردستان و عێراق دادەنرا، هەندێكیش بە گاپی عێراق ناوی دەبەن، لەبەر ئەوەی هەمان ئەو گرنگیەی گاپی توركیای هەیە بۆ هەرێمی كوردستان و عێراق، ئەم پرۆژەیە ئەگەرچی لەسەردەمی رژێمی بەعسدا دەستكرا بە درووستكردنی بەڵام لەسەردەمی دەسەڵاتی كوردی تاڵانكراو لەسەردەمی حكومەتەكانی عێراقیشدا پشتگوێخرا. مێژوو بیرۆكەی درووستكردنی بەنداوی بێخەمە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمە كۆنەكان و هەندێكیش بۆ پێش زایینی دەگەڕێننەوە، بەڵام دەوترێت لە سییەكانی سەدەی رابردووەوە ڕووپێوی بۆ دروستكردنی بەنداوی بێخمە كراوە، بەو پێیەی یەكەم لێكۆڵینەوە و بەدواداچوون لە بنیاتنانی بناغەی ئەم بەنداوە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٩٣٧، ئەویش بە پێكھێنانی لیژنەیەك لە شارەزا وپسپۆری بەڕیتانی وعیڕاقی لە بواری دروستكردنی بەنداو ودیاریكردنی شوێن وئاست وقەبارەی گلدانەوەی ئاو جۆری بەردوخاك وسیفاتە جیۆلۆجیەكانی،  ئەم لێكۆڵینەوانە بەردەوام بوون تا لە ساڵی ١٩٧٩ و دوا ڕاپۆڕت لەبارەی ھەڵسەنگاندنی و دیاریكردنی لایەنی شیاوی شوێنی جوگرافی وجیۆلۆجیەكەی، ئامادەكرا و بڕیاری دانانی بناغەی بەنداوەكە درا. بەنداوی بێخمە سەربە ناحیەی خەلیفانی پارێزگای هەولێرە، لە دووریی 60 كیلۆمەتر لە باكووری ڕۆژهەڵاتی شاری هەولێر، روبەری گشتی پرۆژەكە ( 92000 ) كیلۆمەتر چوارگۆشەیە، تێكڕای بەرزیەكەی ( 7000 – 10000 ) پێیە ( 230 مەتر و ) پانیەكەی ( 600 ) مەترە لەسەر ئاستی رووی دەریاوە، كە لەسەر روباری زاب درووستكراوەو درێژیەكەی ( 230 ) كم و ساڵانە توانای گلدانەوەی ( 13.3 ملیار مەتر چوارگۆشە) ئاوی هەیە، رۆژانە توانای گلدانەوەی ( 39.29 ملیۆن مەتر چوارگۆشە ) كە بەهۆیەوە ۱ ملیۆن دۆنم زەوی بەراو دەكات و بۆ ڕێخستن و ڕێگری لە دروستبوونی لافاو جگە لەوەی ناوچەكەی دەكردە شوێنێكی گەشتیاری دڵگیر لە هەمانكاتدا توانای بەرهەم هێنانی( ۲۵۰۰ )مێگاوات كارەبای هەبوو، لە ١٩٧٩ و سەرەتای ١٩٨٠كان دروستكردنی پڕۆژەكە واژۆكرا لەلایەن دوو كۆمپانیای توركی و یووگۆسلاڤیایی (ئینكا و ئینێرجۆپڕۆجێكت). بنیاتنان لە پڕۆژەكە لە ١٩٨٧ دەستی پێ كرد بە دروستكردنی ڕێگا بۆ پڕۆژەكە، و كەمپی نیشتەجێبوون، و ھەڵكەندنی زەوی و شاخی شوێنەكە. لە 1988 دووبارە دەستكرا بە دروستكرنی لە حوزەیرانی ١٩٩٠ قۆناغی یەكەمی پڕۆژەكە تەواوبوو. وا بڕیاربوو پڕۆژەكە لە ١٩٩٢ تەواوبكرێت. تا لە 1991 جارێكی تر وەستا بەهۆی شەڕی كەنداو، كە تا ئەوكات 35٪ كارەكانی تەواوبووبوون. هەر هەمان ساڵ بەهۆی راپەرینەوە پرۆژەكە وەستاو هەموو ئوتومۆبیل و كەلوپەل و ئامێرو ژێرخانێكی پرۆژەكە ئاودیوی ئێران كران كە بایی 175 ملیۆن دۆلار بوو. لە دوای دروستبوونەوەی حكوومەتی عێراق لە ٢٠٠٣ تا 2007 حكوومەتی عێراق چەند جارێك شاندی ناردووە بۆ وتووێژ لەسەر پڕۆژەكە و دەستپێكردنەوەی بەڵام حكوومەتی ھەرێم لەسەر دەستپێكردنەوەی ڕەزامەند نەبووە،  لە 2007 حكوومەتی هەرێمی كوردستان ڕایگەیاند كە نیازی تەواوكردنی بەنداوی بێخمەیان هەیە، بە مەبەستی بەرهەمهێنانی كارەبا و گڵدانەوەی ئاو. بەڵام چەندین بیانوو هەبوو بۆ رێگری لە دروستكردنی بەنداوەكە؛ لەوانە ڕاگوێزرانی نزیكەی( 20٫000 )لە گوندنیشینەكانی دەوروبەری پرۆژەكە  و ئەگەری نزیكبوونەوەی ئاو لە ئەشكەوتی شانەدەر. لە 2008 بڕی 33 ملیۆن دۆلاری ئەمریكی خەرجكرا لە ئامادەكاری بۆ بەردەوامیدان بە بنیاتنانی بەنداوەكە. بڕی خەرجیی كۆتاییی پێشبینیكراوی بەنداوەكەش ( 2.6 )ملیار دۆلاری ئەمریكییە.   بەڵام زانیاریەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان و پارتی رازی نەبوون بە دەستكردن بە بونیادنانەوەی پرۆژەكە ئەویش بەهۆی ئەوەی بەشێكی زۆری گوندەكانی ناوچەی بارزان دادەپۆشێت و زیان بەگوندەكانی ئەو ناوچانە دەگەیەنێت، كە هەندێك ئەمە بەهۆكاری سەرەكی دادەنێن بۆ رێگری لە ئەنجامدانی ئەو پرۆژە ستراتیژیە گەورەیە كە ئەتوانرا لەلایەك ئاودێری و گەشتیاری و رێژەیەكی زۆری كوردستانی پێبكرێت و لەهەمانكاتدا دەتتوانرا وەك چۆن ئێستا توركیاو ئێران كارتی ئاو بەرامبەر بە بەغداد بەكار دەهێنن، هەرێمی كوردستانیش بەردەوام كارتی ئاوی بەرامبەر بە بەغداد بەكار بهێنایە، بە تەواوی كردنی پرۆژەی بەنداوی بێخمە ستراتیژیترین پرۆژە لە هەرێمی كوردستان بونیاد دەنرا كە زۆر لە نەوت بۆ هەرێمی كوردستان بەهاكەی زیاتر دەبوو. دووەم/ پرۆژەی گاپ پرۆژەی گاپ(GAP )ی توركیا ( پرۆژەی باشوری ڕۆژهەڵاتی ئەنادۆڵ  GüneydoğuAnadoluProjesi) یەكێكە لە گرنگترین پرۆژەكانی گەشەپێدانی باشوری ئەنادۆڵ، ڕووپێوی هەرێمی گاپ ( 75358) كیلۆمەتری چوارگۆشەیە نزیكەی لە10% ڕووبەری خاكی توركیا دادەپۆشێت.، سەرەتاكانی پرۆژەی گاپ دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1936 كاتێك دەزگای ( EWSA) ) بەمەبەستی بەرهەمهێنانی كارەبا لە سەرچاوە ئاوییەكان، دەستی بە لێكۆڵینەوە و كۆكردنەوەی زانیاری كرد، لەكاتێكدا لەو دەمەدا ئەم جۆرە پرۆژانە لەتوركیا ئەنجام نەدرابوون، لێكۆڵینەوە سەرەتاییەكان تایبەت بە باری جیۆلۆجی و تۆپۆگراپی حەوزی دیجلەو فورات لە ناوچەی "گاپ" لە ساڵی 1938وە دەستی پێكرد بەمەبەستی خۆ ئامادەكردن بۆ گەشەكردنی پرۆژەیەكی ئابوری مەزن لەناوچەكانی باشوری خۆرهەڵاتی توركیا كە دەكاتە باكوری كوردستان،  ئامانجەكەشی ئەوكات ساڵی (1930)  خۆی لە: خستنەگەڕی   وێستگەكانی وەبەرهێنانی ووزەی  كارەباو، هەڵبەستنی چەندین بەنداو لەسەر ڕووباری فورات ئەبینیەوە، بەڵام لەهەفتاكانی سەدەی ڕابردوەوە ئەم پرۆژەیە بۆتە پرۆژەیەكی گەورەی ئیقلیمی ئابوریی فرە ڕەهەند،وەكو: كەرتی ئاودێریی و وەبەرهێنانی كارەبا،كشتوكاڵ و پرۆژەی هایدرۆكارەبایی و ژێرخانی ئابوریی پەروەردەیی و تەندروستی و گەشتوگوزاریی، ئێستاش دانانی (22) بەنداوی گەورە لەچوارچێوەی وەبەرهێنانی سەرچاوەكانی ئاو، لەگەڵ (19) ناوەندی هایدرۆكارەبایی  هەیە. پرۆژەی گاپ دەكەوێتە كوردستانی توركیا ئەو ناوچانەی ئەم پرۆژەیە دەیانگرێتەوە ئەمڕۆ بەهەرێمی گاپ ناسراون، ئەم هەرێمە لەباشورەوە سنوری لەگەڵ سوریادا هەیە و لەباشوری خۆرهەڵاتەوە لەگەڵ عێراقدا، ڕووپێوی هەرێمی گاپ ( 75358) كیلۆمەتری چوارگۆشەیە كە لە 9.5%ی سەرجەم ڕووبەری توركیا پێكدێنێت ، هەروەها 20%ی كۆی ئەو زەویانەی كە لە توركیادا بۆ ئاودێری دەست دەدەن و كۆی ڕووپێوەكان دەگاتە هەشت ملیۆن و نیو هێكتار زەوی و دەكەوێتە سنوری هەرێمی گاپ كە بریتیە لە دەشتە پان و بەرینەكانی حەوزی هەردوو ڕووباری دیجلەو فورات،هەرێمی گاپ یەكە كارگێڕیەكانی (باتمان، دیاربەكر، غازی ئەنتەب، سیرت، شانلی ئورفە، شیرناخ، كلیسن ئادیەمان و ماردین) دەگرێتەوە. پرۆژەكە تائێستا بڕی (32) ملیار دۆلاری تێچووە،هێزی گشتی لەوەبەرهێنانی ووزە لەم پرۆژەیەدا (7476) مێگاواتە،ئەمەش یانی بەرهەمی ساڵانەی ووزەی تیا ئەگاتە (27) ملیار مێگاوات لە كاتژمێرێكدا.لەهەناوی خۆیدا ئەم پرۆژەیە دابەشكراوە بۆ (13) پرۆژەی سەرەكی،كە (7) یان لەسەر ڕووباری فوراتە،(6) یان لەسەر دیجلەیە،ڕووبەرەكەیان بەگشتی (6,76) ملیۆن دۆنم زەوییە . ئامانجەكانی پرۆژەكە: 1.زیادكردنی بەرهەمی كشتوكاڵی توركیا بەبڕی دوو هێندە لەڕێی زیادكردنی توانای ئاودێری و بەرهەمهێنانی وزە. 2.زیادكردنی تێكڕای بەرهەمی نەتەوەیی بەڕێژەی 7%. 3.كەمكردنەوەی ڕێژەی هەڵاوسان بۆ 14%.  4.كەمكردنەوەی ڕێژەی بێكاری بۆ پێوەرەكانی ڕێكخراوی كاری نێودەوڵەتی و ڕێكخراوی هاریكاری ئابوری و گەشەكردن بۆ سنوری لەسەدا هەشت و لەدەدا حەوت. 5. زیادكردنی بەرهەمە پیشەسازییەكان بەڕێژەی 93% و بەشداری بكەن لەكۆی نرخی هەناردەكان. 6.هەرێمی گاپ كە نزیكەی لەسەدا دەی ڕووپێوی توركیا پێكدێنێت بكرێتە كۆگای گەنمی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست. 7.كەمكردنەوەی جیاوازی نێوان هەرێمی گاپ و هەرێمەكانی دیكەی توركیا لەڕێی زیادكردنی بەرهەم هێنان لە هەرێمەكەدا و گەشەكردنی ئاستی هەرێمەكە. 8.كۆنتڕۆڵكردنی گەشەكردنی شار بەپێی ئەو ئاڕاستانەی كە دەست نیشان كراوە.  9.ڕووبەڕووبونەوەی دیاردەی زیادبوونی پێداویستیەكانی هەرێم كە لە ئەنجامی زیادبوونی ژمارەی دانیشتوان بەگشتی و دانیشتوانی شار بەتایبەت. 10.ڕێكخستنی بنەما سروشتی و ئابوریەكانی ناچە گوندییەكان لەڕێگەی سوود وەرگرتن لەسامانەكانی ئەم ناوچانە بەباشتریت شێوە.   كاریگەرییە ئابورییەكانی گاپ لەسەر هەرێمی كوردستان: 1.كەمكردنەوەی بڕی ئەو ئاوەی كە دێتە كوردستانی عێراقەوە،بەپێی داتاكان لەئەنجامی پرۆژەكانی توركیا لەسەر ڕووباری دیجلە ئاوی ڕووبارەكە بەنزیكەی 3,5ملیار م3 لەساڵێكدا كەمیكردووە، ئەو پرۆژانەی كە توركیا لەسەر ڕووباری زێی گەورە ئەنجامی داون دەبنە هۆی كەم بوونەوەی ئاوی ڕووبارەكە بەنزیكەی نیو ملیار م3 بەساڵێكدا ئەمەش لە ساڵە وشكەكاندا كاریگەری خراپی لەسەر هەرێمی كوردستانی عێراق دەبێت. بەم شێوەیە دەبینین لەئەنجامی گاپ دا ئاوی هەرێمی كوردستان بەبڕی 4ملیار م3 كەم دەكات كە بەشی هەرە زۆری لەئەنجامی كەم بوونەوەی ئاوی ڕووبارەی دیجلەوەیە. 2.ڕاستەوخۆ هەرێمی كوردستانی عێراق ناتوانێت سوودێكی ئەوتۆ لەڕووباری دیجلە وەربگرێت لەبەرئەوەی بۆ ماوەیەكی كورت، نزیكەی سەدو هەشتا كیلۆمەتر، بەناو هەرێمدا تێدەپەڕێت، بەڵام ئاشكرایە كەمبوونەوەی بڕی ئەو ئاوەی كە دەگاتە كوردستان بۆ دابینكردنی پێداویستیەكان دەبێتە هۆكارێك كە عێراق زیاتر پشت بەئاوی ڕێژگەكانی ڕووباری دیجلە ببەستێت كە بەناو هەرێمی كوردستاندا تێپەڕدەبێت. 3.بەكارهێنانی ئاوی دیجلەو ڕێژگەكانی لەكوردستانی باكوردا بۆ پرۆژەی پیشەسازی و كشتوكاڵی لەئەنجامی دروستكردنی گاپ كار دەكاتە سەر جۆری ئەو ئاوەی كە دەگاتە كوردستانی عێراق و دەبێتە مایەی ئەوەی كە ڕووباری دیجلەو ڕێژگەكانی توانای خۆخاوێن كردنەوەیان نەمێنێت. بەرهەمی پرۆژەكە:  1.ئاوەدانكردنەوەی 1,7 ملیۆن هێكتار زەوی. 2.بەرهەم هێنانی 27 ملیار/ كیلۆوات/ سەعات كارەبا ساڵانە. 3.دابینكردنی هەلی كار بۆ 3,8 ملیۆن كەس. 4.زیادكردنی داهاتی هەریەك بە دانیشتوانی هەرێمەكە بەڕێژەی 106% 5.داهاتی هەرێمی گاپ لە ئەنجامی گەشەكردنی ئەو توانا كشتوكاڵی و پیشەسازییە كە بەهۆی پرۆژەكەوە دێتە كایەوە لەئەنجامی باڵادەستی توركیا بەسەر پتر لە پەنجا ملیار م3 ئاوی دیجلەو فوراتدا پێنج هێندە زیاد دەبێت. 6.نزیكەی 3,5 ملیۆن كەس لە دانیشتوانی هەرێمەكە، كە چاوەڕوان دەكرێت ژمارەیان لە 9 ملیۆن كەس زیاتربكات هەلی كاریان بۆ بڕەخسێت. سەرچاوەكان/  -    پرۆژەی گاپ و مەترسیەكانی لەسەر ئایندەی عیراق و كوردستان، سامان قوبادی / http://andazyar.blogspot.com/2015/12/blog-post_62.html -    بەنداوی بێخمە/ د. مەدیحە سۆفی / http://drawmedia.net/page_detail?smart-id=1057 -    قەیرانی ئاو لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەهرۆز جەعفەر/ https://www.sharpress.net/all-detail.aspx?Jimare=47873 -    مشروع سد بخمە ینشگ الحیاە فی كردستان والعراق/ http://cabinet.gov.krd/a/d.aspx?a=6372&l=14 -    المگالبە بإكمال سد بخمە/ http://www.ehamalat.com/Ar/sign_petitions.aspx?pid=552 -    أستراتیجیە المیاه التركیه/ حیدر شامان الصافی/ http://www.alnoor.se/article.asp?id=58834 -    مشروع جنوب شرق اڵاناچول/ https://www.marefa.org/%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8_%D8%B4%D8%B1%D9%82_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%86%D8%A7%D8%B6%D9%88%D9%84

راپۆرتی : ئارام مەحمود  شارەزایانی بواری هەڵبژاردن دوو بنەمای سەرەكیان بۆ هەڵسەگاندنی پرۆسەكە دەستنیشانكردوە، یەكەمیان ئازادی دەنگدان و دووەمیشیان پاك و بێگەردی(نەزاهە)، ئەگەر بەپێی ئەم دوو بنەمایە بێت، ئەوەی لە ساڵی 1992وە لە هەرێمی كوردستان بەڕێوەدەچێت، هەڵبژاردن نەبووە بەمانا دیموكراسییەكەی كە دەستاودەستی ئاشتیانەی دەسەڵاتی لێبكەوێتەوە، بەڵكو شەرعیەتدان بووە بە مانەوەی چەند گروپێكی سیاسی.  قسەكردن لەسەر پرۆسەی هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان بەبێ‌ باسكردنی ساختەكاری، وەك ئەوە وایە پرۆسەیەكی شاراوە لەناو پرۆسەی هەڵبژاردندا لەیادبكەیت، بەگەڕانەوە بۆ كۆی ئەو هەڵبژاردنانەی لە ساڵی 1992وە  تا دوا هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق كە لە ڕۆژی 12ی ئایاری 2018 بەڕێوەچوو، ئەو ڕاستیەمان بۆ دەركەوێت كە لە سەرجەم هەڵبژاردنەكاندا ساختەكاریی گەورە و بەلێشاو كراوە، بەڵام ڕەنگە هیچ هەڵبژاردنێك وەك ئەوەی ئەم دواییە قەبارەی ساختەكارییەكانی ئاشكرانەبووبێت، بەوپێیەی پرۆسەكە بە ئەلیكترۆنی بەڕێوەچوو و بەداتا و ئامار بڕی ساختەكارییەكان كەوتنە بەردەست. "ڕێژەی بەشداری و یاركردن بەئەنجامەكان" بەپێی ئەو زانیارییانەی كە سەرچاوە دیپلۆماسی و هەواڵگرییە جیهانی و ناوچەییەكان بە نهێنی ئاماژەیان پێكردوە، ڕێژەی بەشداری لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق زۆر لەوە كەمتر بووە كە ڕاگەیەندراوە، بۆ ڕزگاركردنی پرۆسەی سیاسی پەنا بۆ زیادكردنی ڕێژەی بەشداری براوە، بەو مانایەی ئەوەی باسدەكرێت لەبارەی ئەنجامدانی ساختەكاری زیاد لە ڕوویەكی لەخۆ گرتوە، جارێك ڕێژەی بەشداری زیادكراوە و لەو ڕێژەیەش كۆمەڵێك هێز و لایەنە لێی سودمەندبون، جارێكی تریش هەندێك هێز ڕاستەوخۆ دەستكاری ئەنجامەكانی خۆیان كردوە، وێڕایی چەندین جۆری ساختەكاری تر هەر لە كڕینی سندوقەكانی دەنگدان بە تایبەتی لە دەرەوەی وڵات، تا دەگاتە گۆڕینی دەنگدانەكانی هەندێك كاندید و گواستنەوەی بۆ چەند كاندیدی تر، كە هەموو ئەمانە هەم بەشداریكردوە لە زیادكردنی رێژەی بەشداری و هەم یاریكردن بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن بە شێوەكی نائاسایی، ئەو بەڵگانەشی لەم ڕوەوە پێشكەشی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان كراوە، هیچ دەرفەتێكی بۆ ڕەتكردنەوەی نەهێشتوەتەوە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئاخۆ كۆمسیۆن دەچێتە ژێر بارێكی ئاوا؟. "كۆمیسیۆن بۆ دەنگەكان بەدەست ناژمێرێت" كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق لە دۆخێكدایە كەس ئیرەیی پێنابات، بەڵام بەردەوام وا خۆی پیشاندەدات كۆنترۆڵی دۆخەكەی كردوە ، ئەوەی بانگەشەی ئەنجامدانی ساختەكاری دەكات كۆمەڵێك هێزی "دۆڕاون" یان زەرەرمەندبون لە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن، بەڵام لەڕاستیدا كۆمسیۆن هیچ ڕێگایەكی تری لەبەردەمدایە جگە لە سوربون و پێداگری  لەسەر ڕاست و دروستی ئەو ئەنجامانەی ڕایگەیاندون و ڕەتكردنەوەی هەمو ئەو داوایانەی كە باس لە بژاردنەوەی دەنگەكان دەكەن بەدەست، چونكە ڕوونە ئەنجامەكانی ئەلیكترۆنییەكان و دەنگی ناو سندوقەكان جیاوازییەكی گەورەی تیادایە و گەر لایەنی سێیەم چەند سندوقێك بكاتەوە بەتایبەتی لە شارەكانی (ئەنبار و دیالە و موسڵ و هەولێر و سلێمانی و دهۆك) لەگەڵ لێكۆڵینەوە لە ئەنجامی سندوقەكانی دەرەوەی وڵات و بنكەی دەنگدانی ئاوارەكان ئەوا وەك دەوترێت قیامەت هەڵدەسێت و بۆ هەموو دونیا ئاشكرادەبێت كە چی ساختەكارییەك لە هەڵبژاردنەكاندا كراوە، بۆیە تائەم ساتەش بەتوندی دژی كردنەوەی سندوقەكانی دەنگدان و بژاردنەوەی دەنگەكەكانە بەدەست. چاودێرانی دۆخی عێراق هەڵوێست و وەستانەوەی كۆمسیۆن بەڕووی پەرلەمانی عێراق و حسابنەكردن بۆ بڕیارەكانی بۆ دوو هۆكار دەگێڕنەوە، یەكەمیان ئەوەیە، كۆمەڵێك هێزی بەنهێنی پشتی دەگرن و دڵنیایی ئەوەیان داوەتی كە لەهەر لێپرسینەوەیەك دەپانپارێزن، دووەمیشیان، كۆمسیۆن لەد ۆخێكدایە كە پێشی ئاوە و پشتی ئاگرە و دەبێت تا دواهەناسە شەڕ و پێداگری لەسەر هەڵوێستی خۆی بكات، چونكە هەر پاشگەزبونەوەیەك لەهەڵوێستیدا مانای دوورخستنەوە و ڕەوانەكردنیان بۆ دادگا. "نیساب تەواوبێت كۆمسیۆن كۆتاییهاتوە"    كۆمسیۆنی هەڵبژادنەكان بە پاساوی ئەوەی لە یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق باسی ژماردنەوەی دەنگەكان بەدەست نەكراوە، داواكاری ئەو هێزانەی ڕەتكردەوە كە داوایانلێكرد ڕێژەی لەسەدا پێنچی دەنگەكان بەدەست ئەژمار بكاتەوە، بۆ كۆتاییهێنان بەم پاساوە پەرلەمانی عێراق لە ماوەی ڕابردوودا بڕیارێكی دەركرد و تیایادا بە نوسراوی ڕەسمی داوای لە كۆمسیۆن كرد ئەو ڕێژەیەیە لە دەنگەكان ئەژماربكاتەوە بۆ دڵنیابون لە پاك و بێگەردی پرۆسەكە، بەڵام جارێكی تر كۆمسیۆن ئەو بڕیارەی پەرلەمانیشی ڕەتكردەوە بەبیانوی ئەوە بڕیار شوێنی یاسا ناگرێتەوە، ئەوە لە كاتێكدایە لە مادەی 138ی دەستوری عێراق، بڕگەی 5 (ئەلف)دا، هاتوە، پەرلەمان دەسەڵاتی تەشریعی یاساكان و بڕیارەكانی هەیە، واتە بڕیارەكانیشی هەمان هێزی یاساییان هەیە. بۆ بڕینی بیانوەكانی كۆمسیۆن، پەرلەمانی عێراق لەماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوودا هەمواری سێیەمی یاسایی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقی ژمارە 45 ساڵی 2013 ئامادەكردوە و خوێندنەوەی یەكەم و دووەمی بۆ كردووە و بڕیارە ڕۆژی چوارشەممەی داهاتو بیخاتە دەنگدانەوە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، بە نهێنی بڕگەیەكی تر بۆ ئەو پڕۆژە یاسایە زیادكراوە كە داوای لەكارخستنی كۆمسیۆن دەكات، ئێستا گرەوەكە لەسەر ئەوەیە ئەگەر لە دانیشتنی داهاتوی پەرلەمانی عێراق نیسابی یاسایی تەواوبێت ئەوا كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان لەكاردەخرێت، بەڵام بەستنی ئەم دانیشتنە هەروا ئاسان نابێت، جگە لەوەی چەندین هێز لەژێرەوە هەوڵی شكستپێهێنانی دەدەن، سەرۆك كۆماری عێراق بەجیا و فراكسیۆنی یەكێتیش بەجیا هەوڵە یاساییەكانیان خستوەتەگەڕ بۆ شكستپێهێنانی دانیشتنەكەی پەرلەمان و، ئەگەر پێش ئەو دانیشتنە، دادگای فیدڕاڵی عێراق بڕیار لە نایاسایی بون ئەو دانیشتنەی پێشوی پەرلەمان بدات كە نیسابی یاسایی تیایدا تەواوكرا، ئەوا هەوڵەكانی پەرلەمان شكستدێنن و ئەنجامەكانی هەڵبژاردن بەوشێوەیە دەڕوات كە كۆمسیۆن ڕایگەیاندوە، ئەگەر دادگاش لەقازانجی ئەو لایەنانە بڕیاریدا كە تانەیان داوە لە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن و توانیان جارێكی تر نیسابی یاسایی بۆ دانیشتنەكەی ڕۆژی چوارشەممەی داهاتو كۆبكەنەوە، ئەوا كەشوهەواكە بەوشێوەیە نامێنێت كە هێزە براوەكانی حەزیان لێیەتی و هەوڵی تێپەڕاندنی ئەنجامەكان دەدەن بەم شێوەیەی ئێستا.   

راپۆرتی  شیكاری: محەمەد رەئوف خوانی بەربانگكردنەوەی جەندەرمەكانی توركیا لە مزگەوتی گوندی (بەرمیزە)ی ناحیەی سیدەكانی قەزای سۆرانی پارێزگای هەولێر، زیاتر پەیامێكی سیاسی و ئایینی لە پشتە، جگە لە پێشێلكردنە سەربازیەكانی توركیا بۆ سەر خاكی هەرێم. ئامانج لە سازدانی ئەو خوانەی بەربانگ لەناو خاكی هەرێم، رەنگە بە پلەی یەكەم ئەو پەیامەی لەخۆیدا هەڵگرتبێت بۆ خەڵكی ئایینداری ناوچەكە كە جەندرمە وەكو خاڵكی ناوچەكە موسڵمانن و ئەوانەی لە چیان ( پەكەكە ) لادینن، ئەمە هەنگاوێكی نوێی توركەكان نیە، وەك ئیسماعیل بێشكچی نوسەری بەناوبانگی تورك و دۆستی گەلی كورد لە كتێبەكەیدا (كوردستان كۆڵۆنیالیەكی نێودەوڵەتی) باسی دەكات حكومەتە یەك لەدوایی یەكەكانی توركیا هەمیشە هەوڵیان داوە كورد لە بۆتەقەی ئاییندا بتوێننەوەو لە رێگەی برایەتی ئایینیەوە لە هەستی نەتەوەیایەتی كورد بدەن. ئەگەر حكومەتەكانی پێشووی توركیا كە زۆربەیان عەلمانیەكی نەتەوەپەرستی كەماڵیست بوون، نەیانتوانی بێت ئەو سیاسەتە بەتەواوی بچەسپێنن، ئەوا رەجەب تەیب ئەردۆغان كە ریشەیەكی ئیسلامی هەیەو بانگەوازی زیندوكردنەوەی خەلافەتی عوسمانی دەكات، ئەیەوێت ئەو هەستە تۆخ بكاتەوە. بەربانگكردنەوەی جەندرمەكانی توركیا لە گوندەكانی باشوری كوردستان هەوڵدانە بۆ بە ئاسایی روانین لە سوپای توركیا و كاڵبونەوەی هەستی تەماشاكردنیان وەكو داگیركەرێك.  ئەردۆغان لە رۆژئاوای كوردستان بەناوی "چلە زەیتون"ەوە عەفرینی داگیركرد، ئێستا دەیەوێت بەهەمان ناونیشانەوە باشوری كوردستانیش داگیربكات، بەڵام بەبێ تەقەو ئۆپەراسیۆن و هێزی سەربازی. ئێوارەی 29/5/2018 ژمارەیەك جەندەرمەی توكیا لە بارەگاكانیان هاتنە خوارەوە بۆناو گوندی (بەمیزە)، ئەو هێزانە چەند مانگیك پێشتر بە درێژایی (15 كم) هاتنە ناو خاكی باشوری كوردستانەوە لەو ناوچەیە، بارەگای جەندرمەكان تەنها (500م) لە گوندی بەرمیزەوە دوورە، ئەوان دوو رۆژ پێشتر موختاری گوندەكەیان ئاگادار كردبووەوە كە دەیانەوێت بێنە گوندەكەیان و نیەتپاكی خۆیان نیشان بدەن، بۆیە ئەو رۆژە بە ژمارەیەكی زۆری ئۆتۆمبێلی سەربازییەوە هاتنە گوندەكەو لە مزگەوتی بەرمیزە بەربانگیانكردەوەو كۆمەڵێك ئازوقەو پێداویستیان دابەشكردووە بەسەر هاوڵاتیانی گوندەكەداو دواتر رۆیشتن. هاتنی ئەو هێزە بۆ ئەو ناوچەیە هەروا رووداوێكی ئاسایی نیە، بەڵكو هەڵگری چەندین مانای قوڵە، لەسەرو هەموویانەوە  ئاساییكردنەوەی پەیوەندی نێوان خەڵكێ ناوچەكەو سوپای توركیا وەك داگیركەر، ئەوان بەو جوڵەیە ویستیان بڵێن "ئێمە پارێزگاری لە ئاسایشتان دەكەین و پەكەكە هێزێكە ناتونێت بتانپارێزێت"، هاوكات ئاماژەیەكە بەسەرتای جوڵەی سەربازی و سیاسی توركیا بە ئاڕاستەی هەژمونی زیاتر بەسەر هەرێمی كوردستان تاوەكو قۆناغی ئۆپەراسیۆنی سەربازی شێنەیی بەرەو قەندیل و بنكەو بارەگاكانی پارتی كرێكارانی كوردستتا (پەكەكە) لەو ناوچانە.  ئەوەی جێگەی سەرەنجە، حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەت و سەرۆك كۆماری عێراق تائێستا هیچ هەڵوێستێكیان لەبارەی وێنەی سەربازانی توركیا لە گوندی (بەرمیزە) رانەگەیاندووە، ئەمە سەرەڕای ئەوەی پارتی دیموكراتی كوردستان وەكو هێزی باڵادەستی ناوچەكە هیچ لێدوانێكی فەرمی و نافەرمی لەوبارەیەوە نەداوە. ئەوەی تائێستا لە هەرێمی كوردستان لەسەر هاتنەخوارەوەی ئەو سەربازانەی سوپای توركیا قسەی كردووە جگە لە تۆڕی كۆمەڵایەتییەكان، (13) پەرلەمانتاری كوردستانن كە راگەیەندراوێكیان بڵاوكردەوە و دەڵێن" لە ساڵانی رابردوداو تا ئەم ساتەوەختە چەندینجار نوێنەرانی گەل لە پەرلەمانی كوردستان بانگەوازمان ئاڕاستەی دەسەڵاتدارانی هەرێم لە پەرلەمان و حكومەت و حزبە حوكمڕانەكان و دەسەڵاتی حكومەتی فیدراڵی عێراق كردوە، كە رێگری بكەن لە هەنگاوەكانی سنوربەزاندنی سوپای توركیا بۆ ناو خاكی هەرێم. بەڵام بەدەنگەوە هاتن نەبووەو، دەوڵەتی توركیاش قۆناغ لەدوای قۆناغ پێگەی خۆی لەناو قوڵایی خاكی كوردستان لە دانانی چەندنی سەربازگەو مۆڵگەو جەندرمەخانە قایمتر دەكات. تا گەیشتۆتە ئەو ئاستەی جەندرمەی توركیا لە گوندەكانی پارێزگای هەولێر مانۆڕو نمایشی سەربازی دەكەن، وەك ئەوەی ئەوان خاوەن ماڵ بن!". بوونی بنكەو بارەگای سوپای توركیا لە باشوری كوردستان مێژوویەكی درێژەی هەیە، بە جۆرێك چەندین رێككەوتن كراوە لەنێوان عێراق و توركیا بۆ بەزاندنی سنوری یەكدی، رێككەوتنی نێوان توركیا و عێراق نوێ نیە و مێژووەكەی بۆ سەردەمی رژێمی بەعس دەگەڕێتەوە بەو پێیەی عێراق و توركیا لە ساڵی 1982 دا رێككەوتنێكیان ئیمزاكردووە كە بۆ پاراستنی ئەمنیەت و ئاساییشی وڵاتەكانیان ئەتوانن (20 كم) سنوری خاكی یەكدی ببڕن، بەتایبەتیش دژ بە هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانیان بەتایبەتیش (پەكەكە)، ئەم رێككەوتنەی لە ساڵی 2007 لەسەردەمی هۆشیار زێباری وەزیری ئەوكاتی دەرەوەی عێراق نوێكرایەوە، بەڵام لەبری راگرتنی بەزاندنی سنوری یەكتریان لە (20 كم)وە بۆ (25 كم) زیادكرد، ئەمیش زیاتر لەسەر رەزامەندی توركیا بوو، بۆ ئەوەی بتوانێت دژ بە پارتی كرێكارانی كوردستان سنوری عێراق و باشوری كوردستان ببەزێنێت. هاوكات حكومەتی توركیا بە سودوەرگرتن لەو دۆستایەتیەی لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان هەیەتی، لەسەردەمی شەڕی ناوخۆ توانی بەتەواوی هەژمونی خۆی لە هەرێمی كوردستان فراونبكات و سنوری عێراق ببەزێنێت بە فیعلی بنكە و بارەگای سەربازی و هەواڵگری بكاتەوە، لەدوای 1995 ەوە لە چوارچێوەی (PMF)- هێزی ئاشتی پارێزدا بنكە و بارەگای خۆی لە هەرێمی كوردستان كردەوە. لە دوای روداوەكانی 31ی ئابی 1996 ەوەو لە چوارچێوەی بانگهێشتنامەی پارتی دیموكراتی كوردستان دژ بە هێزەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان توركیا بنكە سەربازییەكانی زیاتر كرد، دواتریش بەهۆی شەڕی "داعش"ەوە بنكەی تری لە هەرێمی كوردستان كردەوە. بنكە سەربازییەكانی توركیا لە باشووری كوردستان نزیكەی (18) بنكەی سەربازی و هەواڵگری ئاشكراو نهێنی توركیا لە هەرێمی كوردستاندا هەن، نوێترنیان هاتنی هێزی سەربازی توركیا بوو بۆ (باشیك) لە ساڵی 2016دا كە بە بیانووی روبەرووبونەوەی چەكدارانی "داعش" و راهێنانی سەربازی لەوێ دوو بنكەی سەربازی كردەوە و (1200) سەرباز، (50) تانك، (50) هەمەر، (15) تۆپی دوورهاوێژ، (50) هاوەنی بچووك و دەیان چەكی بچوكە تر و (70) ئۆتۆمبێلی سەربازییان لەو ناوچەیە جێگیركرد، لەگەڵ چەند بنكەیەكی هەواڵگری لە پارێزگای دهۆك. بەپێی راپۆرتێكی تۆڕی ناڕەزایەتییەكانی باشوور كە لە مانگی كانونی یەكەمی 2015 بڵاویكردەوە، (3235) ئەفسەر و سەرباز و جەندرمەی سوپای توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستاندان لەگەڵ چەندین جۆر چەك و تەقەمەنی، بەپێی راپۆرتەكە توركیا (58) تانك، (27) زرێپۆش، (31) تۆپ‌ و (26) هاوەن، (17) ئاڕ بی جی ‌و (10) دۆشكە، (40) ئۆتۆمبیلی سەربازیی لە هەرێمدا هەیە. راپۆرتەكە باسلەوەدەكات، سوپای توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستان بەسەر (13) بنكەو بارەگای سەربازیدا لەناوچە سنورییەكانی پارێزگای دهۆك دابەشكراون، كە لەناو هەموو بنكە سەربازیەكاندا بەشی هەواڵگری هەیە.  1- گەورەترین بنكە و بارەگای سەربازی توركیا لەڕووی ژمارەی سەربازەوە، لە ناحیەی (كانی ماسی)یە. لەو بنكەیەدا (580) سەرباز و (91) ئەفسەر و (240) جەندرمە و  (340) هێزی لێدان هەیە. 2- گەورەترین بنكەی سەربازی توركیا لەڕووی لۆجستییەوە، سەربازگەی (بامەڕنی)یە كە دەكەوێتە بەرامبەر ‌ناحیەی بامەڕنی‌. لەناو ئەو بنكە سەربازییەدا گەورەترین یەكەی هەواڵگری سەر بە سوپا هەیە. هەروەها (30) تانك، (8) زرێپۆش، (6) هاوەن، (6) ئۆتۆمبێلی سەربازی تێدایە، جگە لەبوونی ئامێرێكی پێشكەوتووی دەنگگرتن كە بۆ كاری سیخوڕی بەكاریدەهێنن. 3- سەربازگەی (باتوفا) سریەیەكی تایبەتی هەواڵگری لێیە كە لە (20) كەس پێكهاتووە. بنكەی سەربازی ناحیەی باتوفە گەورەترین سەربازگەی هەواڵگرییە و دەكەوێتە سنوری ئیداریی قەزای زاخۆوە، (400) سەرباز و (6) تانك و (21) زرێپۆشو (14) ئۆتۆمبێلی سەربازیی و سێ نازووری تێدایە. 4- بنكەی سەربازی (كریبی) لە سنووری قەزای زاخۆ (414) سەرباز، (6) تانك، (15) ئاڕ بی جی، (2) دۆشكە، (6) زرێپۆش، (11) تۆپ، (14) ئۆتۆمبێلی سەربازی، و چەندان چەكی سوك و مامناوەندی تێدایە. 5- سەربازگەی (سینكی)، (80) سەرباز و تۆپێكی (120 ملم)ی تێدایە. 6- سەربازگەی (سیریی) لە سنووری قەزای ئامێدێیە، (75) سەرباز، (6) تانك، سێ دۆشكە، (6) هاوەن، (4) زرێپۆش هەیە. 7- سەربازگەی (كوبكی) لە سنووری قەزای ئامێدی. (130) سەربازی جێگیركردووە لەگەڵ دوو تانك. 8- سەربازگەی (قومری) لە ناوچەی مەتینا، (70) سەربازی تێدا جێگیركراوە لەگەڵ ژمارەیەك كەرەستە و كەلوپەلی سەربازی . 9- سەربازگەی (كوخی سپی)، (70) سەربازی تێدا جێگیركراوە لەگەڵ ژمارەیەك كەرەستە و كەلوپەلی سەربازی. 10- سەربازگەی (دەرەی داواتیا) لە هەفتانین، (70) سەربازی تێدا جێگیركراوە لەگەڵ ژمارەیەك كەرەستە و كەلوپەلی سەربازی. 11- سەربازگەی (سەری زیری)، (60) سەربازی تێدا جێگیركراوە. 12- سەربازگەی (گەلی زاخۆ)، (34) سەربازی تێدا جێگیركراوە.  13- سەربازگەی (ئامێدی)، (45) سەرباز بە تەواوی چەك و تفاقی سەربازییەوە تێدا جێگیركراوە. 14- بارەگای دەزگای سیخوری میت، لە ناوەندی قەزای ئامێدی. 15- بارەگای دەزگای سیخوری میت، لە ناوەندی ناحیەی باتوفە. 16- بارەگای دەزگای سیخوری میت، لە قەزای زاخۆ لە گەڕەكی بێداری. 17- بارەگای دەزگای سیخوڕی میت، لە ناوەندی قەزای دهۆك لە گەڕەكی گرێباسی. 18- بنكەی سەربازی توركیا لە باشیك. بوونی ئەو بنكەو بارەگایانەی سوپای توركیا لە هەرێمی كوردستان تەنها لەپێناو پاراستنی ئاسایشی توركیا و كۆكردنەوەی زانیارییە لەسەر باشوری كوردستان و بەتایبەتیش لەسەر پارتی كرێكارانی كوردستان، بونی ئەو هێزە هیچ سودێكی بە هەرێم نەگەیاندووە بە جۆرێك لە كاتی هاتنی هێرشی "داعش" بۆسەر هەولێر توركیا ئامادە نەبوو هێز رەوانە بكات، تەنانەت ئامادە نەبوو هێزی ئەو بنكە سەربازیانەش بەكاربهێنێت، لەكاتێكدا بنكەی سەربازی بامەڕنێ فڕۆكەخانەی سەربازییە و توركیا دەیتوانی لەوێوە پەلاماری "داعش": بدات.. .............. بابەتی پەیوەندیدار  توركیا باشووری كوردستان داگیردەكات؟ http://drawmedia.net/page_detail?smart-id=103   خەونی سوڵتانی ئەردۆغان.. لە والی عەفرینەوە بۆ والی هەولێر http://drawmedia.net/page_detail?smart-id=245

(درەو میدیا): دوو ساڵ لەمەوبەر پارتی دیموكراتی كوردستان ئەدهەم بارزانی ناردە سلێمانی بەو هیوایەی بەستەڵەكی دەنگ و پێگەی جەماوەریی خۆی لەو شارە بتوێنێتەوە.  ئەدهەم بارزانی رۆژی 25 مانگی پێنجی 2016 وەكو بەرپرسی ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی لە سلێمانی و سنوری هەڵەبجە دەستبەكاربوو، ئەو یەكەمین پیاوی بنەماڵەی بارزانی بوو لە شاری سلێمانی نیشتەجێ ببێت. لەكاتی دەستبەكاربوونی هەندێك رەخنەیان لە پارت  دەگرت بەوەی متمانەی بە پارتییەكانی سلێمانی نییە و كەسایەتییەكی بنەماڵەی ناردووە بۆ گرتنەدەستی كاروباری حزب لەو ناوچەیە، لەبەرامبەردا هەندێكی تر بۆچونیان وابوو ناردنی ئەدهەم بارزانی دەریدەخات پارتی بە چاوی بایەخەوە تەماشای سلێمانی دەكات بۆیە كەسێكی نزیك لە مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتەكەی ناردووەتە سلێمانی. هاتنی ئەدهەم بارزانی بۆ سلێمانی لەكاتێكدا بوو، لەدوای روداوەكانی 17ی شوبات پێگەی پارتی لەڕووی جەماوەریییەوە لەناوچەكە گورزی كوشندەی بەركەوتبوو. ئەدهەم بارزانی وەك خۆی دەیوت هاتبوو پارتی لەگەڵ سلێمانی ئاشت بكاتەوە و كۆتایی بەو چەقبەستوییە بهێنێت كە لە رێژەی دەنگی پارتی هەیە لە سنورەكە كە هەڵبژاردن لەدوای هەڵبژاردن هیچ گەشەكردنێكی بەخۆوە نەدەبینی. لە یەكەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانیدا لە كوردستان كە ساڵی 1992 بەڕێوەچوو، پارتی دیموكراتی كوردستان لە سلێمانی (92 هەزار و 449) دەنگی بەدەستهێنا، دوای 13 ساڵ پارتی لەبری ئەوەی ژمارەی دەنگەكانی گەشە بكات، لە هەڵبژاردنی ساڵی 2005دا ژمارەی دەنگەكانی نزیكەی (900) دەنگ كەمیكرد و بوو بە (91 هەزارو 578) دەنگ. زنجیرەی پاشەكشێی دەنگەكانی پارتی لە سنوری سلیمانی بەردەوام بوو، لە هەڵبژاردنی ساڵی 2010 دا رێژەكە زیاتر كەمیكردو بوو بە (82 هەزارو 121) دەنگ. بەڵام بۆ جاری یەكەم لە هەڵبژاردنی ساڵی 2014دا دەنگەكانی پارتی هەندێك بوژایەوە بوو بە (86 هەزارو 655) دەنگ، ئەم رێژەیە هێشتا پارتی نەگەیاندە مایەكەی خۆی لە یەكەم هەڵبژاردنی كوردستاندا كە ژمارەكەی (92 هەزار و 449) دەنگ بوو، بەڵام بەبەراود بە هەڵبژاردنی 2010 هەندێك گەشەكردنی بەخۆوە بینی. هاتنی ئەدهەم بارزانی بۆ سلێمانی بەتەواوەتی پێچەوانەی پێشبینی پارتییەكان و سەركردایەتی حزبەكان شكایەوە، لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری ئەنجومەنی نوێنەرانی دەنگەكانی پارتی بەبەراورد بە هەڵبژاردنی ساڵی 2014 نزیكەی بەرێژەی نیوە كەمیكرد و لە (86 هەزارو 655) دەنگەوە بوو بە (48 هەزارو 820) دەنگ واتە (37 هەزارو 835) دەنگ كەمیكرد. پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەرەتای راگەیاندنی ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردن، ئەنجامەكانی سلێمانی رەتكردە و راگەیاند ساختەكاری بەرفراوان لە پرسەكەدا كراوە، بەڵام دواتر بێدەنگی لێكرد. هەرچۆنێك بێت ئەو پاشەكشێ گەورەیەی دەنگەكانی پارتی لە سنوری سلێمانی كە لە هەڵبژاردنی 12ی ئایار رویدا، بەشێكی بەرپرسیارێتییەكەی دەكەوێتە ئەستۆی ئەدهەم بارزانی وەكو بەرپرسی یەكەمی ئەو حزبە لە سنورەكە، رەنگە بەشەكەی تری بۆ سیاسەتەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان بگەڕێتەوە بەتایبەتی بڕیاردان لەسەر ریفراندۆم و سوتانی ئەو كارتە گرنگە، كە كاردانەوەی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا بە تایبەتی لە سنوری سلێمانی وەكو یەكێك لە پارێزگا بزێوەكانی هەرێمی كوردستان لەڕوی رایگشتییەوە. ئەدهەم بارزانی كوڕی شێخ عوسمان شێخ ئەحمەدی بارزانە و لەدایكبوی ساڵی (1962)ە،  ئامۆزای مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستانە و ساڵی 1988 حزبێكی بەناوی (حزبوڵای شۆڕشگێڕی كورد) پێكهێنا و یارمەتی لە ئێران وەردەگرت، بەڵام دواتر پارتەكەی هەڵوەشاندەوە و چوە ریزی پارتی دیموكراتی كوردستان و ماوەیەك ئەندامی پەرلەمانی كوردستان بووە.

ئەو شەش كاندیدەی یەكێتی كامەن كە ساختەكاریان بۆكرا؟ راپۆرتی شیكاری: محەمەد رەئوف تەواوی خشتەی سندوقەكانی پارێزگای سلێمانی لەبەردەستی " درەو میدیا"یە،ئۆفیسی سلێمانی كۆمسیۆن خستویەتیە بەردەستی لایەنەكان  رەسمیەو هی كۆمسیۆن خۆیەتی  كاتێك لێكدانەوە بۆ دەنگەكانی ناویان دەكەیت بە ئاسانی بۆت دەردەكەوێت كە لە تەواوی سندوقەكاندا ناوی شەش كاندیدی 162 ی یەكێتی كاندیدی ژمارە( 1 ، 5 ، 10 ، 21 ، 31 ، 34 )  دەنگەكانیان دووبارە بووەتەوە لە سندوقەكاندا و دەنگیان بۆ زیادكراوە كە ئامێرەكان پرۆگرامكراون، ئەو شەش كاندیدە دەنگیان هەبوو بێت لەو سندوقانە یان نا ، ژمارەی دەنگی خۆیان بۆ نوسراوە، لەهەر سندوقێكدا بە تێكڕا 40 دەنگ بۆ ئەو كاندیدانە زیادكراوە بەپێی سندوقەكان، لە كۆی پارێزگای سلێمانی بۆ ئەو شەش كاندیدە ( 118 هەزار و 720 ) دەنگیان بۆ زیادكراوە، تەنها لە دووبارەی ( باركۆدی) فۆرمی دەنگدانەكە كە لەلایەن ئۆفیسی سلێمانی كۆمسیۆنەوە خراوەتە بەردەستی لایەنەكان، جگە لە شێوازەكانی دیكەی ساختەكاری. چی رویدا لە 12ی ئایاردا؟  ئەوەی لە ئەنجامی هەڵبژاردنی 12ی ئایاردا رویدا بۆ لایەنە ناڕازییەكانی هەرێمی كوردستان شۆكێكی گەورە بوو، شۆكێك كە نەیاندەزانی چۆن و بەچی رێگەیەك ساختەكاریان بەرامبەر كراوە؟،  بەڵام لەدوای وەرگرتنەوەی هارد دیسكی دەنگەكان لە رۆژی 25/5/2018 ئینجا لایەنەكان بۆیان روون بۆوە چۆن ساختەكاریان لێكراوە. دوای پێدانەوەی هارد دیسكەكان لەلایەن كۆمسیۆنەوە بە لایەنەكان، لایەنەكان كەوتنە كنە و پشكنینی دەنگەكانی پارێزگای سلێمانی، سەرەتا نائومێدبوون دوای ئەوەی بۆیان دەركەوت هیچ كێشەیەك لە ژمارەی دەنگ و شریت و كۆپی وەرەقەی دەنگی سندوقەكاندا نەبوو، بەڵام دوایی تەركیزخستنە سەر دەنگەكانی یەكێتی و سەیركردنی باركۆدی فۆرمی دەنگدانەكە، ئیدی فێڵەكەیان دۆزیەوە، كە ( باركۆدی) دەنگەكان دووبارەی زۆری تێدایە و دەبێت هەر دەنگەدەرێك باریكۆدی خۆی هەبێت و نابێت لە تەواوی عێراقدا ئەو باركۆدانە دووبارەی تیا بێت، چونكە هەر هاوڵاتیەك باركۆدی خۆی هەیە، بەڵام لە سندوقێكدا كە بە تێكڕا 40 بۆ 50 باركۆدی فۆرمی دووبارەی تێدایە، دواتر چوار لایەنە ناڕازیەكە ( گۆڕان ، كۆمەڵ ، یەكگرتوو ، هاوپەیمانی ) هەوڵەكانیان چڕكردەوە و چەندین تیمیان پێكهێنا و ئەوەی پێی گەیشتن بەڵگەیەكی حاشا هەڵنەگربوو بەم شێوەیە بوو:. لە رۆژی دەنگداندا ئەو ئەنجامەی بە میمۆری نێردراوە بۆ ناوەندی نیشتمانی كۆمسیۆن لە بەغداد تەنها دەنگی شریتەكان بووە و لە سندوقەكاندا كارتی دەنگدانەكان كەمتر بووە یاخود هەر نەبووە، لەدوای راگەیاندنی ئەنجامی دەنگەكان لەلایەن كۆمسیۆنەوە و گەڕانەوەی هارد دیسكەكە لە بەغداوە بۆ سلێمانی، لە سلێمانی بۆ ماوەی 2 رۆژ دواخرا تیایدا شریتی ئەنجامی دەنگدانەكە ئاساییە لەبەرئەوەی ئامێرەكان پرۆگرام كراون و لە ئەنجامەكەدا دەنگەكان بۆ ئەو شەش كاندیدە دانراوە، كە شریتی ئەنجامەكە بەراورد كراوە بە كارتی ناو سندوقەكان بە شێوەیەك زۆر زۆر بووە جیاوازییەكە پڕنەكراوەتەوە بۆیە هاتوون فۆرمی دەنگدانەكانیان كۆپی كردووە و سندوقەكانیان پێ پڕكردوەتەوە، بیریان لەوە نەكردوەتەوە كە لەگەڵ كۆپیكردنی كارتەكان باركۆدەكەش كۆپی دەكرێت و دووبارە دەبێت، بۆیە 90%ی سندوقەكان باركۆدی فۆرمی دەنگدانەكانیان دووبارەی تیابووە، بەم شێوەیە: بە تێكڕا بەپێی ئەو ئەنجامەی لایەنە ناڕازییەكان پێی گەیشتوون و جیایانكردوەتەوە لەهەر سندوقێكدا بە تێكڕا ( 40 دەنگ) بۆ شەش كاندیدی دیاریكراوی یەكێتی زیادكراوە، بۆ نمونە لە بنكەی دەنگدانی پیرەمێرد ( 126404 لە وێستگەی ژمارە 04 ) هەریەك لە كاندیدەكانی ( 1 ، 5 ، 10 ، 21، 31 ، 34 ) بۆ هەریەكەیان ( 8 ) دەنگیان بۆ زیادكراوە، لە بنكەی دەنگدانی كەمال كوردی  ( 226109 لە وێستگەی ژمارە 05 ) هەریەك لە كاندیدەكانی ( 1 ، 5 ، 10 ، 21، 31 ، 34 ) بۆ هەریەكەیان ( 10 ) دەنگیان بۆ زیادكراوە. لە بنكەی دەنگدانی شەهید جەمال تاهیر  ( 226101 لە وێستگەی ژمارە 02 ) هەریەك لە كاندیدەكانی ( 1 ، 5 ، 10 ، 31 ) بۆ هەریەكەیان ( 10 ) دەنگ و كاندیدەكانی ( 21 ، 34 ) هەریەكی ( 9 ) دەنگیان بۆ زیادكراوە.. بەم شێوەیە تەواوی وێستگە و بنكەكانی دەنگدان لە پارێزگای سلێمانی باركۆدەكان دووبارەن و دەنگەكانیان بۆ ئەو شەش كاندیدە زیادكردووە، بەپێی هارد دیسكی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان ئۆفیسی سلێمانی.   بەم شێوازە بۆ سەرجەم ئەو سندوقەكان ئەو شەش كاندیدە دەنگیان بۆ زیادكراوە، كۆی سندوقەكانی دەنگدان لە پارێزگای سلێمانی لە ( 3118 ) سندوق پێكهاتووە، بەڵام لەكۆی سندوقەكان نزیكەی ( 150 سندوقی) دەنگی بۆ زیاد نەكراوە و ئاسایی بووە واتا (2968 ) سندوق دەنگ بۆ ئەو شەش كاندیدەی یەكێتی زیاد كراوە، كە بە تێكڕا هەر سندوقێك ( 40 ) دەنگی بۆ زیادكراوە، كۆی گشتی ئەو دەنگانەی بۆ ئەو شەش كاندیدە و دیارە یەكێتیش زیادكراوە دەكاتە ( 118 هەزارو 720 ) دەنگ زیادكراوە. بەپێی ئەو زیانیاریانەی " درەو میدیا " دەستی كەوتووە، یەكێك لەو لایەنە ناڕازییانە كە تانەی لە دەنگەكان داوە، وردبینی بۆ تەنها ( 65 ) سندوقی دەنگدان كردووە  ( 2646 ) دەنگ بۆ ئەو شەش كاندیدە زیادكراوە كە هەر سندوقێك بە تێكڕا ( 40 دەنگ )ی بەردەكەوێت، كە بە تێكڕا لە ( 118 هەزار و 720 دەنگ ) بۆ ئەو شەش كاندیدەی یەكێتی زیادكراوە.  لایەنێكی تری ناڕازی كە وردبینی بۆ  ( 82 ) سندوقی دەنگدان كردووە،  تەواوی دەنگ و كارتەكانی ناوی  ( 3457 ) باركۆدی فۆرمی دەنگدانی دووبارەی تێدابووە، دەنگی دووبارە بۆ ئەو شەش كاندیدە زیادكراوە، كە هەر سندوقێك بە تێكڕا ( 42 ) دەنگی بەردەكەوێت كۆی ئەو دەنگانەی بۆ ئەو شەش كاندیدەی یەكێتی زیادكراوە ( 124 هەزارو 656 ) دەنگ بووە. لە پارێزگای سلێمانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان ( 267442 ) دەنگی بەدەستهێناوە، ئەگەر ئەو ژمارە زیادكراوەی لێدەربكرێت دەكاتە (142786) دەنگی بۆ دەمێنێتەوە، ئەمە تەنها لە باركۆدی دووبارەی كارتەكان، ئەمە سەرەرای رێگەكانی دیكەی ساختەكاری لە دەنگدانی تایبەت و لە دروستكردنی كارت، كە بەپێی ئەو زانیاریانەی دەستی " درەو میدیا " كەوتووە تەنها لە پارێزگای سلێمانی ( 104 هەزار ) كارتی دەنگدان دروستكراوە بۆ ساختەكاری.  بەو پێیەش بەپێی زانیارییەكان یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە پارێزگای سلێمانی نزیكەی ( 90 هەزار دەنگی ) بەدەستهێناوە، باڵیۆزی توركیا لای یەكێك لەلایەنە سیاسییەكان رایگەیاندبوو، بەپێی زانیاری ئەوان یەكێتی لە سلێمانی تەنها ( 90 هەزار ) دەنگی بەدەستهێناوە و ئەوی دیكەی بۆ زیادكراوە، بەو پێیەش نزیكەی ( 177 هەزار ) دەنگ بۆ یەكێتی نیشتمانی كوردستان زیادكراوە، كە دەنگی لایەنەكانی دیكەیە، بەپێی دەنگی راستەقینەی خۆی بێت یەكێتی تەنها سێ كاندیدی لە سلێمانی دەرچووە كە یەكێكیان بە كۆتا بووە. لە داهاتوودا وردتر دەنگی راستەقینەی لایەنەكانی دیكە بڵاودەكەینەوە.    ئەو شەش كاندیدەی ساختەكارییان بۆ كراوە  بەپێی ئەو خشتەیەی لەبەردەستی " درەو میدیایە" ئۆفیسی سلێمانی كۆمسیۆن خستویەتیە بەردەستی لایەنەكان واتا خشتەكە رەسمیەو هی كۆمسیۆن خۆیەتی. لە تەواوی سندوقەكانی پارێزگای سلێمانی دەنگ بۆ تەنها شەش كاندیدی یەكێتی زیادكراوە كە ئەوانیش  پێكهاتوون لە كاندیدەكانی ژمارە ( 1 ، 5 ، 10 ، 21، 31 ، 34 ) كە بەپێی ئەنجامەكانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان ئەو شەش كانیددیە بریتین لە  كاندیدی ژمارە ( 1 ) : جوان ئیحسان كە ( 28157 ) دەنگی بەدەستهێناوە  كاندیدی ژمارە ( 5 ) :  بڵێسە جەبار فەرمان كە ( 26941 ) دەنگی بەدەستهێناوە كاندیدی ژمارە ( 10 ) : بەختیار جەبار عەلی كە ( 20827 ) دەنگی بەدەستهێناوە كاندیدی ژمارە ( 21 ) : ئارەزوو مەحمود  كە ( 18608 ) دەنگی بەدەستهێناوە  كاندیدی ژمارە ( 31 ) : حەسەن ئالی كە ( 18751 ) دەنگی بەدەستهێناوە  كاندیدی ژمارە ( 34 ) : تەها حەمە ئەمین كە ( 16527 ) دەنگی بەدەستهێناوە  واتا ئەو شەش كاندیدەی كە دەنگەكانیان دووبارەن لە باركۆدی سندوقەكانی دەنگدان  هەر شەشیان دەرچوون، بەڵام لەو 8 كاندیدەی یەكێتی كە لە سلێمانی دەرچوون ناوی ( د. میران محەمەد و شیروان میرزا ) ناویان دووبارە نیە لە باركۆدی سندوقەكان واتا بەم شێوازەی ساختەكاریی ساختەكارییان بۆ نەكراوە، بەڵام نازانرێت بە شێوازی تر ساختەكاریان بۆ كراوە یان نا؟. كێشەكە تەنها لەوەدانیە كە ساختەكاری بەرامبەر لایەنەكانی تر كراوە بەڵكو یەكێتی ساختەكاری بەرامبەر بە كاندیدەكانی خۆشی كردووەو ئەو شەش كاندیدە ناوەكانیان پرۆگرام كراوەو لە سندوقەكاندا دەنگیان هەبوبێ یان نا ئامێری ئەلكترۆنیەكە دەنگی بۆ ئەو شەش كاندیدە نوسیوە، هەربۆیە كاندیدی تەنها یەك گروپی دیاریكراوی ناو یەكێتی دەرچونەو گروپەكانی تری ناو یەكێتی بە كۆتاش كاندیدیان دەرنەچووە، كە هەندێك لە سەركردەكانی یەكێتی كە ئەنجامەكە دەرچووە توشی شۆك بوون، چونكە ئاگاداری ئەو كارە نەبوون.     

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت تەنها مانگێك ماوە بۆ تەواوبونی ویلایەتەكەی، دوای چوارساڵ بێدەنگی دواجار فوئاد مەعسوم سەرۆك كۆماری عێراق بێدەنگی شكاند. سەرۆك كۆماری عێراق ئەمشەو لە دوو نوسراودا بە ئاشكرا دژایەتی خۆی بۆ هەر جۆرە لێكۆڵینەوەیەك لە گومانەكانی ساختەكاری لە پرۆسەی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی 12ی ئایار راگەیاند. لە نوسراوی یەكەمدا فوئاد مەعسوم دژایەتی خۆی بۆ بڕیارەكەی ئەنجومەنی نوێنەران راگەیاند كە داوای ئەژماركردنەوەی رێژەی 10%ی دەنگەكان و هەڵوەشانەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنی دەرەوەی وڵات و دەنگی ئاوارەكان دەكات. فوئاد مەعسوم دەڵێ بڕیارەكەی ئەنجومەنی نوێنەران نادەستورییە و لە دەستوردا دەسەڵاتی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن بە پەرلەمان نەدراوە. لە نوسراوی دووەمیشدا كە ئاڕاستەی دادگای فیدراڵی كردووە، بە ناڕاستەوخۆ دژایەتی خۆی بۆ كاری ئەو لیژنەیە نیشان دەدات كە ئەنجومەنی وەزیران پێكیهێناوە بۆ لێكۆڵینەوە لە ساختەكارییەكانی پرۆسەی هەڵبژاردن و بە هەمان شێوە پێكهێنانی ئەو لیژنەیەش بە "نادەستوری" دەزانێت. بەپێی دەستوری عێراق سەرۆك كۆمار دەبێت "شەونخونی بكات بۆ پارێزەگاریكردن لە دەستور"، رەنگە نوسراوەكانی سەرۆك كۆمار لەژێر ئەم ناونیشانەدا نوسرابێت، بەڵام لەماوەی چوار ساڵی سەرۆكایەتییەكەیدا چەندینجاری تر دەستور پێشێلكراوە و ئەو بێدەنگ بووە. هەر بەپێی دەستوری عێراق دەبێت سەرۆك كۆمار بێلایەنی خۆی لەنێوان لایەنە سیاسییەكان بپارێزێت، فوئاد مەعسوم بە دەركردنی ئەو دوو نوسراوە هێندەی وەك پارێزەری ئەو لایەنانە دەركەوت كە دژایەتی دووبارە ئەژماركردنەوەی دەنگەكان دەكەن هێندە وەكو پارێزەری دەستور خۆی نمایش نەكرد. نوسراوەكانی فوئاد مەعسوم دوای چەند كاتژمێرێك هات لە كۆبونەوەی لەگەڵ سێ جێگرەكەی (نوری مالیكی – ئەیاد عەلاوی- ئوسامە نوجێفی)، سێ جێگر كە تاڕادەیەك هەرسێكیان نیگەرانن لە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن. ئەوەی جێگەی سەرەنجە راگەیەندراوی سەرۆكایەتی كۆمار لەبارەی كۆبونەوەی سەرۆك كۆمار و سێ جێگرەكەی باسی لەوەدەكرد، لە كۆبونەوەكەدا جەختكراوە لەسەر " پێویستی رێزگرتن لە ئیرادەی راستەقینەی دەنگدەران و گرتنەبەری هەموو رێوشوێنێكی پێویست بۆ پارێزگاریكردن لە سەلامەتی پرۆسەی دیموكراتی و پاراستنی بەرژەوەندییە نیشتمانییە باڵاكانی وڵات". لە چوار ساڵی رابردوودا فوئاد مەعسوم بە بەهانەی ئەوەی بەپێی دەستور دەبێت ئەو بێلایەن بێت لە زۆربەی پرسە هەستیارەكاندا خۆی پاراستووە و هیچ قسەیەكی ئەوتۆی نەكردووە، بەڵام ئێستا كە زۆرێك لە لایەنە بەشدارەكانی هەڵبژاردنی 12ی ئایار نیگەرانن لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكە و دەڵێن ساختەكاری كراوە، ئەو بێلایەنی خۆی لەدەستدەدات و لەبری دۆزینەوەی رێگەی دەستوری و یاسایی بۆ لێكۆڵینەوە لە گومانەكانی ساختەكاری، رێگە نادەستورییەكان دیاری دەكات. حزبەكەی فوئاد مەعسوم (یەكێتی نیشتمانی كوردستان) یەكێكە لەو حزبە بەشدارانەی هەڵبژاردنەكەی 12ی ئایار كە زۆرترین پەنجەی تۆمەتی ساختەكاری بۆ درێژ دەكرێت، ئەم تۆمەتانەش تەنیا لەلایەن لایەنە كوردییەكانی هەرێمی كوردستانەوە نییە، لایەنە توركمان و عەرەبەكانی كەركوكیش بەهەمان شێوە تۆمەتی ساختەكردنی ئەنجامی هەڵبژاردن دەدەنە پاڵ یەكێتی، رەنگە ئەمە هۆكارێكی تر بێت فوئاد مەعسومی ناچاركردبێت بێلایەنی لەدەستبدات و بكەوێتە سەنگەری بەرگری لە حزبەكەی. فوئاد مەعسوم كە وەكو نوێنەری كورد لەسەر كورسی یەكێك لە بەرزترین پۆستەكانی بەغداد دانیشتووە، چاوەڕوان دەكرا لە پرسی ریفراندۆمدا رۆڵی گەورە و یەكلاكەرەوە ببینێت، بەڵام ئەو خۆی پاراست بە لێدوانێك هەردوولا بەغداد و هەولێری رازیكرد، ئەو لەبارەی ریفراندۆمەوە وتی: ریفراندۆم دەستورییە، بەڵام جیابونەوە لە عێراق نادەستورییە. دوای ریفراندۆم و گەڕانەوەی سوپای عێراق بۆ ناوچە جێناكۆكەكان یان ئەوەی ناوی لێنراوە رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر، بەهەمان شێوە فوئاد مەعسوم خۆی پاراست و هیچ قسەیەكی ئەوتۆ و كاریگەری لەسەر بارودۆخەكە نەكرد. نوسراوەكانی فوئاد مەعسوم دوای چەند كاتژمێرێك هات لە بانگەوازی فراكسیۆنی حزبەكەی لە پەرلەمانی عێراق كە بە ئاشكرا داوایان لێكرد بێدەنگی بشكێنێت و رێوشوێن بگرێتەبەر دژی بڕیارەكەی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن. نوسراوەكانی فوئاد مەعسوم لەبارەی پرسی ساختەكاری و هەوڵدان بۆ رێگریكردن لە رێوشوێنەكانی پەرلەمان و حكومەت رەنگە هیچ شتێك نەبێت جگە لە رازیكردنی حزبەكەی بەتایبەتی بەكاتێكدا قسەوباس هەیە بیەوێت بۆ ویلایەتی دووەمی سەرۆكایەتی خۆی كاندید بكاتەوە. 

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت هێشتا قەیرانی ئەنجامی هەڵبژاردن و گومانەكانی ساختەكردنی ئەنجامی هەڵبژاردن تەواو نەبووە، قەیرانێكی نوێ بەرۆكی عێراقی گرت. لە سەرەتای مانگی رەمەزانەوە دۆخی كارەبای نیشتیمانی لە شارەكانی باشور و ناوەڕاستی عێراق زۆر خراپ بووە، بەجۆرێك رۆژانە (15) كاتژمێر كارەبا نادرێت بە هاوڵاتیان، ئەمە نیگەرانییەكی مەترسیداری لە شەقامی عێراقیدا دروستكردووە. هەندێك دەڵێن كەمبوونەوەی كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبا سزای دەسەڵاتدارانە بۆ هاوڵاتیانی عێراقی كە لە هەڵبژاردنەكەی 12ی ئایاردا بەبەراورد بە هەڵبژاردنەكانی رابردوو كەمترین ئاستی بەشداریكردنیان هەبوو لە پرۆسەكەدا. ئەوەی نیگەرانییەكانی زیاتر كردووە ئەوەیە وەزارەتی كارەبا لە هەموو وەزارەتەكانی تر زیاتر بودجەی بۆ دابینكراوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لەدوای 2003 وە نەیتوانیوە كێشەی كارەبا چارەسەر بكات. پچڕانی تەزوی كارەبا لە شارەكانی بەغدادی پایتەخت و دیالە و نەجەف و بابل و بەسرەو كەربەلا لەكاتێكدایە شەپۆلێكی گەرما ناوچەكەی گرتوەتەوە و هاوكات مانگی رەمەزانە و خەڵك بەرۆژوو دەبن. بەغدادی پایتەخت كە ئێستا بێ كارەبایە، بەر لە 100 ساڵ لەمەوپێش و بەدیاریكراوی لە ساڵی 1917دا لەلایەن ئەندازیارێكی ئینگلیزەوە روناككراوەتەوە و بۆیەكەمجار بە وزەی كارەبا ئاشنا بووە. قەیرانی كارەبا لە عێراقی دوای سەدامدا بووتە قەیرانێكی هەمیشەیی، داڕمانی ئەم كەرتە لە جەنگی ساڵی 2013دا زیانێكی زۆری بە ژێرخانی كارەبا گەیاند. دەسەڵاتی مەدەنی ئەمریكا لە عێراق هەوڵی زۆریدا كەرتی كارەبا هەڵسێنێتەوە، بەڵام هەوڵەكانی بێئەنجام بوون. بەپێی راپۆرتە فەرمییەكان لە دوای روخانی رژێمی سەدامەوە لە 14 ساڵی رابردودا نزیكەی (41 ملیار) دۆلار بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی كەرتی كارەبا خەرجكراوە، بەڵام هێشتا خەڵك بێ كارەبان.  كەرتی كارەبا لە عێراق كە وەزارەتی كارەبا بەڕێوەی دەبات یەكێك لەو كەرتانەی كە زۆرترین قسەوباسی گەندەڵی لەسەرە. بەرپرسانی وەزارەتی كارەبای عێراق هۆكاری سەرهەڵدانەوەی قەیرانی كارەبا بۆ بوونی كێشەیەك لەو هێڵەدا دەگێڕنەوە كە كارەبا لە ئێرانەوە بۆ عێراق دەگوازێتەوە، ئێستا ئەو كێشەیە چارەسەركراوە، بەڵام هێشتا كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبا بە هاوڵاتیان وەكو پێشتری لێنەهاتوەتەوە. هەندێك سەرچاوە باسلەوەدەكەن، بەهۆی قەرزەوە ئێران هەناردەی كارەبای بۆ عێراق راگرتووە. بەپێی قسەی ماجدە تەمیمی ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق" كۆی گشتی ئاستی وەبەرهێنانی كارەبا لە عێراق دەگاتە 10 هەزار و 900 میگاوات، ئەمە لەكاتێكدایە عێراق دەبێت 10 هەزار میگاواتی تر بەرهەم بهێنێت بۆ پڕكردنەوەی پێداویستی كارەبا". كێشەی سەرەكی كەرتی كارەبا لە عێراق خۆی دەبینێتەوە لە خراپی بەڕێوەبردن و گەندەڵی لە گرێبەستەكان و بەهەدەردانی وزە و نەبوونی هەماهەنگی تەواو لەنێوان هەردوو وەزارەتی كارەبا و وەزارەتی نەوتدا. نیگەرانییەكان لە خراپی دۆخی كارەبا لە چەند رۆژی رابردودا سەریانكێشا بۆ خۆپیشاندانی شەوانە لە چەند شارێكی عێراق. لەدواین كاردانەوەكانی خراپی دۆخی كارەبادا، عەلی داینی سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای دیالە هۆشداریدا لە "تەقینەوەیەكی جەماوەری گەورە" لە پارێزگاكەیان بەهۆی خراپتربوونی دۆخی كارەبا لەماوەی 48 كاتژمێری رابردوودا.  لەنوێترین لێدوانیدا حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق رایگەیاند، چەند یەكەیەكی بەرهەمهێنانی كارەبا دەكەونە كارو دۆخی كارەبا باشتر دەبێت.

راپۆرتی: نیاز عه‌بدوڵڵا   رێكخەری گشتی تۆڕی شەمس بۆ چاودێری هەڵبژاردنەكان رەخنەی‌ لە ئاشكرانەكردنی ژمارە و تۆماری دەنگدەران لە لایەن كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و راپرسی هەرێم گرت و وتی "هەوڵی ساختەكاری هەیە بەڵام دەبێت پێش بەو ساختەكارییە بگیرێت و، هێزە ئەمنییەكان تائیستا داتا و ژمارەی پێویستیان نەداوەتە كۆمسیۆن". هۆگر چەتۆ رێكخەری گشتی تۆڕی شەمس بۆ چاودێری هەڵبژاردنەكان، لە لێدوانێكیدا سەبارەت بە خاوێنكردنەوەی تۆماری دەنگدەران لە ناوی دووبارە و مردوو و ساختە بە (درەو میدیا)ی وت "تۆماری دەنگدەران لە هەرێم و عێراق لەسەر بناغەی پسولەی خۆراك تۆماركراوە و كێشەی زۆری تێدایه، كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و راپرسی هەرێمیش لە ئێستادا دەڵێن‌ كۆمەڵێك هەوڵیانداوە بۆ پاككردنەوەی تۆماری دەنگدەران بەڵام كۆمسیۆنی هەرێم نه هە‌نگاو و نە‌ژمارەی دیارە و نەتۆماری دەنگدەران". هۆگر چەتۆ دەستخۆشی لە هەوڵەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و راپرسی كرد بۆ خاوێنكردنەوەی تۆماری دەنگدەران، بەڵام بە پێویستی زانی شەفافییەت و روونكردنەوەی زیاتر هەبێت بۆ رای گشتی و رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی و وتی "پێویستە پێمان بڵێن چەند ناو پاككراوەتەوه و لەو ناوانە چەندی دووبارە و چەندی ناوی مردوو بوون، چەند لەوانە ناوی خەڵكی دەرەوەی عێراق بوون وەك پەنابەرانی ئێرانی و توركی و سووری، چەند لەوانە ناوی ئەوانەن كە ماددەی 140 دەیانگرێتەوە". لەبارەی پێشكەشكردنی ئاماری دەنگدەرانی تایبەت لە هێزە ئەمنییەكانی هەرێمی كوردستان رێكخەری تۆڕی شەمس وتی "ئەوەی من زانیاریم هەبێت یەكێك لە كێشەكان ئەوەیە تائیستا لایەنی پەیوەندیدار لە هێزەكانی پێشمەرگە و ناوخۆ و ئاسایش تائیستا هیچ داتا و ژمارەیەكی پێویستیان نەداوەتە كۆمسیۆن، ئەمەش كێشەی دەنگدانی تایبەت درێژە پێدەدات كە ناوی دووبارەی زۆری تێدایە". ئەو رێكخەرە پێشنیاری بۆ بوونی تۆمارێكی دەنگدەرانی خاوێن كرد لە ماوەیەكی دیاریكراودا، كە تیایدا بەبێ پشتبەستن بە تۆماری دەنگدەرانی رابردوو ماوەیەك دیاریبكرێت‌ بۆ سەرلەنوێ تۆماركردنەوەی ناوەكان و وتی "پابەندبوون بە ‌چوارچێوەیەكی یاسایی و ئەوەی هەموو هاوڵاتییەكی هەرێمی كوردستان ‌دەنگدەرە بە مەرجێك لە ماوەی هەمواری تۆماری دەنگدەرانی تازە لە كوردستان ناوی تۆماركرابێت، هەر كەسێك ناوی لەو تۆمارە نەبێت ناتوانێت بەشداری بكات لە هەڵبژاردن، بەمەش تۆمارێكی دەنگدەرانی پاك و بێگەردمان دەبێت وه لەسەر ئەو بنەمایە دێین داتاكان وەردەگرین، بەڵام مەرجە ئەو تۆماركردنە پشتبەستوو بێت بە بەڵگەنامەی عێراقی". لە كاردانەوەی ناڕەزایی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی 12ی ئایاری عێراق و تۆمەتەكانی ساختەكاری، بە رێككەوتنی لایەنە سیاسییەكان رۆژی 24ی ئایار كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و راپرسی هەرێمی كوردستان بڕیاریدا سیستەمی ئەلیكترۆنی لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە 30ی ئەیلولی ئەم ساڵ پەیڕەو نەكرێت. بەڵام رای رێكخەری تۆڕی شەمس وابوو كە "گرفتەكە لە سیستەمی ئەلیكترۆنی یان پێشوو نییە، بەڵكو لەوەدایە كە كۆمسیۆن چەندە سەربەخۆیه و‌ ئیرادەی هەیە و دەتوانێت رووبەڕووی هەر هەوڵێكی ساختەكاری ببێتەوه، لەم پرۆسەیەدا كۆمسیۆن چەندە بێ لایەنن و بە یەك چاو سەیری هەموو هێز و لایەنە سیاسییەكان دەكەن و رێگری لە هەوڵەكانی ساختەكاری دەكەن".  بۆیە ئەو پیێ وابوو "هەوڵی ساختەكاری هەیە بەڵام دەبێت پێش بەو ساختەكارییە بگیرێت، پێویستە بیر لە رێگریكردن لەو ساختەكاریانە بكرێتەوه،‌ لەبەرئەوە  گرنگە كەسە پیشەییەكان بۆ پێشگرتن لە ساختەكاری ئەو هەوڵەبدەن، چونكە كەسە حیزبییەكان ئەوەندەی دڵسۆزییان بۆ حیزبەكەیان هەیە بۆ دەوڵەت و یاسا نییە".

 (درەو میدیا): یەكێتی بە ئەنجامێكی چاوەڕوان نەكراوەوە لە هەڵبژاردنی 12ی ئایار دەرچوو, چاوەڕوان نەكراو بۆ شەقامی یەكێتی و بۆ لایەنەكانی بەرامبەریش، بەلای چاودێرانیشەوە، ئەم ئەنجامە وەك شمشێرێكی دووسەرەیە بۆ بارودۆخی ناوخۆی یەكێتی ، رەنگە هۆكار بێت بۆ یەكخستنی زیاتری ناوخۆی یەكێتی، رەنگیشە هۆكارێك بێت بۆ پەرتبوونی زیاتر، ئەمە لەسەر چۆنیەتی مامەڵەكردنی باڵە جیاوازەكانی یەكێتی لەسەر ئەنجامەكانی هەڵبژاردن راوەستاوە. هەڵبژاردنی 12ی ئایار جارێكی تر دۆخی ناوخۆی یەكێتی وەك ئاوێنەیەك نیشانی رای گشتی و سەركردەكانی یەكێتیش دایەوە، كۆسرەت رەسوڵ كە تا پێش هەڵبژاردن وەك جەمسەرێكی بەهێزی ناو یەكێتی تەماشا دەكرا، لەم هەڵبژاردنەدا تەنها یەك كاندیدی دڵخوازی دەرچوو  كە ئەویش ژنێك بوو لە هەولێر و بەكۆتا دەرچوو. لەبەرامبەردا ماڵباتی تاڵەبانی زۆرینەی هەرە زۆری كاندیدەكانیان دەرچواند، بەم ئەنجامە جارێكی تر ماڵباتی تاڵەبانی باڵا دەستی خۆیان بەسەر یەكێتیدا بە دۆست و نەیارەكانیشیان نیشاندایەوە، بەڵام بە كێشەش نەبوو بۆ ناو خۆی یەكێتی، چونكە هەندێك لە كاندیدە سەرنەكەوتووەكان بەشێوەی فەرمی نوسراویان ئاراستەی حزبەكەیان كرد و سەركردەكانیان تۆمەتباركرد بەوەی كە دەستكاری دەنگی كاندیدەكانیان كردووە ئەوانەیان دەرچواندووە كە نزیكن لە خۆیانەوە. ئەنجامەكانی هەڵبژاردن بۆ یەكێتی دوو سەرەیە: یەكەم/ ئەگەر ئەنجامەكانی هەڵبژاردن بەشێوەیەكی یەكگرتوو مامەڵە لەگەڵ ئەنجامەكاندا بكەن و هەردوو جەمسەرەكی ناو یەكێتی سەركەوتن و شكست بەسەر یەكدیدا دابەش نەكەن، ئەوا رەنگە لە حكومەتی داهاتووی عێراقدا دەستكەوتی زیاتر بچننەوە و لە ناوخۆی یەكێتیشیدا جۆرێك لە سەقامگیری رێژەیی بەدیبهێنن.  دووەم/ ئەگەر هەردوو جەمسەرەكەی ناو یەكێتی وەكو سەركەوتن بۆ لایەك و  شكست بۆ لاكەی تر مامەڵە لەگەڵ ئەنجامەكان بكەن، ئەوا دوور نیە دۆخی یەكێتی لە دۆخی پێش هەڵبژاردن ئاڵۆزتر بێت تارادەی جیابوونەوەش سەربكێشێت. تا پێش هەڵبژاردن خاڵی یەكلاكەرەوەی نێوان جەمسەرەكانی یەكێتی گرەوكردن بووە لەسەر ئەنجامی دەنگەكانی بەرهەم ساڵح و لیستەكەی، بەڵام لەدوای دەركەوتنی ئەنجامەكان و چیتر بەرهەم ساڵح ئەو كارەكتەرە بەهێزە نەما لەلای ئەوان كە گرەوی لەسەر بكەن، بەتایبەتی كۆسرەت رەسوڵ عەلی كە دەوترێت بڕیاری كۆتایی لەبارەی دۆخی یەكێتیەوە بە ئەنجامی دەنگەكانی بەرهەم ساڵحەوە بەستبووەوە، بەڵام ئەنجامەكان رای كۆسرەت رەسوڵ بەرەو مانەوە لەناوخۆی یەكێتی كێش دەكات. هێشتا بڕیار لەسەر بەستنی كۆنگرە نەدراوە، كە وەك تاكە رێگا چارەی كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی تەماشا دەكرێت، دۆخی ئێستا یەكێتی وا دەبینرێت كە جەمسەری ماڵباتی تاڵەبانی كۆنترۆڵی بارودۆخی یەكێتیان كردووە، جەمسەری كۆسرەت رەسوڵیش لەدوای هەڵبژاردنەكانەوە بێدەنگیان هەڵبژاردووە.  بەلام مەرج نیە ئەم دۆخەی ناوخۆی یەكێتی تا سەر بەردەوام بێت بەم فۆرمەی ئێستاوە بەتایبەتیش دوای ئەوەی یەكێتی لە چەند رۆژی داهاتوودا بڕیارە بڕیاری كۆتایی خۆی رابگەیەنرێت سەبارەت بە چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان و پرسی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت لە عێراق و چۆنیەتی دابەشكردنی پشك و پۆستەكان. تاقیكردنەوەیەكی تر لەبەردەم دۆخی ناسەقامگیری ناوخۆی یەكێتی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانە كە بڕیارە 30ی ئەیلول، چونكە وەك دەوترێت پارتی نایەوێت بەبێ هیچ رێككەوتنێكی پێشوەخت بچێتە ناو هەڵبژاردنەوە لەگەڵ یەكێتیدا بەتایبەت لە پرسی یەكلاكردنەوەی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق و پۆستی سەرۆكی هەرێم و پۆستەكانی تری هەرێمی كوردستان و عێراق.  لەناو یەكێتی تێڕوانینێك هەیە كە هەوڵ ئەدا جارێكی تر یەكێتی بە ئاراستەی رێكەوتنی ستراتیژی لەگەڵ پارتی بەرێت و بە فۆرمێكی نوێوە، لەبەرامبەردا تێڕوانینێكی تر هەیە خوازیاری ئەوەیە كە یەكێتی بە ئاراستەی بزوتنەوەی گۆڕان و جێگیركردنی سەقامگیری لە سلێمانی.