(درەو میدیا): حكومەتی سوریا رێككەوتنی ئەمریكا‌و توركیا بۆ دامەزراندنی ناوچەی ئارام لە باكوری سوریا ( رۆژئاوای كوردستان) رەتدەكاتەوە‌و بە دەستدرێژی بۆسەر سەروەریی‌و یەكێتی خاكی سوریای لە قەڵەمدەدات‌و كوردیش پێشوازی لێدەكات. ناوەرۆكی رێككەوتنەكە دوای هەڕەشەی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆن بۆسەر رۆژهەڵاتی روباری فورات‌و وەڵامدانەوەی لەلایەن وەزیری بەرگری ئەمریكاوە، دواجار وەفدی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا ( پێنتاگۆن) لەگەڵ بەرپرسانی توركیا لەسەر دامەزراندن‌و بەڕێوەبردنی ناوچەی ئارام لە باكوری سوریا رێككەوتن. بە گوێرەی رێككەوتنەكە: * سەنتەرێكی هاوبەشی ئۆپەراسیۆن بۆ هەماهەنگی‌و بەڕێوەبردنی ناوچەكە لە ئەنكەرە دادەمەزرێنرێت. * ناوچە ئارامەكە وەك رێڕەوێك بۆ ئاشتی دادەمەزرێت. * رێوشوێنە پێویست بۆ گەڕانەوەی ئاوارە سورییەكان دەگیرێتەبەر. ئەمریكا‌و توركیا پێشتر لەسەر رووبەری ناوچە ئارامەكە ناكۆك بوون، ئەنكەرە دەیەوێت ناوچەكە هەموو ئەو ناوچانە بگرێتوە كە لەژێر دەسەڵاتی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری كورددان‌و واشنتۆنیش ئەوە رەتدەكاتەوە، لە بەیاننامەی كۆتایی رێككەوتنەكەدا هیچ ئاماژەیەك بە وردەكاری ناوچە ئارامە نەكراوە بە تایبەتی رووبەرەكەی‌و ئەو لایەنەشی بەڕێوەیدەبات، تەنها باس لەوەكراوە كە سەنتەرێكی ئۆپەراسیۆنی هاوبەش بۆ بەڕێوەبردنی ناوچەكە پێكدەهێنرێت، ئەوەش ئاماژەیەكە بۆئەوەی كە توركیاو ئەمریكا بە هاوبەشی ناوچە ئارامەكە بەڕێوەدەبەن. كورد پێشوازی لێدەكات بەڵام...  ئاڵدار خەلیل، بەرپرسی ناوەندی پەیوەندییە دیپلۆماسییەكانی تەڤگەری دیموكرات (تەڤدەم)، و خۆشحاڵی خۆی بە رێككەوتنەكەی ئەمریكا‌و دەربڕی، بەڵام جەختیشیكردەوە كە هێشتا وردەكاری رێككەوتنەكە نادیارە‌و روون نییە. خەلیل لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی (فرانس پرێس) وتی:"ئەم رێككەوتنە دەبێتە سەرەتایەم بۆ شێوازێكی نوێ‌، بەڵام ئێمە پێویستمان بەوەیە وردەكارییەكەی بزانین، بەگوێرەی پێشهاتەكان دۆخەكە هەڵدەسەنگێنین‌و پشت بە ناونیشان نابەستین".  هاوكات بەدران چیاكورد، راوێژكاری ئیدارەی خۆسەری كورد لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی رۆیتەرز، هۆشداریدا لە هێرشی توركیا بۆسەر باكوری خۆرهەڵاتی سوریا‌و رایگەیاند ئەگەر ئیدارەی ئەمریكا شكستبهێنێت لە هەوڵەكانی بۆ وەستاندنی پلانەكانی توركیا، ئەوا " جەنگێی گەورە" بەرپادەبێت. چیاكورد جەختیكردەوە وەك ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای كوردستان، خوازیاری چارەسەری سیاسیین‌و دانوستانیان وەك بژاردەیەكی ستراتیژی داناوە، بەڵام لە كاتی هێرشی توركیا بۆسەر ناوچەكە, ئەوا زۆربەی هێزەكانیان لەسەر سنوری سوریاو توركیا بڵاوەپێدەكەن‌و ئەوكاتەش ناتوانن بەردەوام بن لە راوەدونانی شانە متبووەكانی داعش‌و پارێزگاریكردن لە هەزاران زیندانیی ئەو رێكخراوە. دیمەشق رەتیدەكاتەوە لە یەكەمین كاردانەوەیدا حكومەتی سوریا رێككەوتنەكەی ئەمریكاو توركیا رەتكردەوە‌و  بە پێشێلكردنی سەروەریی‌و یەكێتی خاكی سوریای وەسفكرد. سەرچاوەیەكی رەسمی وەزارەتی دەرەوەی سوریا لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی هەواڵەكانی سوریا ( سانا) رایگەیاند" كۆماری عەرەبی سویا بە رەهایی و بە تەواوەتی ئەو رێككەوتنە رەتدەكاتەوە كە لەلایەن ئەمریكای داگیركەر‌و توركیا دەربارەی ئەوەی پێدەوترێت ناوچەی ئارام راگەیەندراوە‌و ئەو رێككەوتنە دەستدرێژییەكی روون‌و ئاشكرایە بۆسەر سەروەری‌و یەكێتی خاكی سوریا‌و پێشێلكارییەكی ئاشكرای بنەماكانی یاسای نێودەوڵەتی‌و پەیماننامەی نەتەوە یەكگرتووەكانە". سەرچاوەكەی وەزارەتی دەرەوەی سوریا بەرپرسیارێتی ئەو رێككەوتنە دەخاتە ئەستۆی چەند لایەنێكی كورد‌و دەڵێت:" چەند لایەنێكی سوریا لە هاوڵاتیانی كورد كە قایل بوون ببنە ئامرازێك لەو پرۆژە شەرانێگڕزانەی ئەمریكا‌و توركیا، بەرپرسیارێتی مێژووی ئەو دۆخەیان دەكەوێتە ئەستۆو كاتی ئەوەیە بە حساباتی خۆیاندا بچنەوە بگەڕێنەوە بۆ باوەشی نیشتمان." سەرچاوەكەی وەزارەتی دەرەوەی سوریا داواش لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی‌و نەوە یەكگرتووەكان دەكات" ئیدانەی شەڕی ئەمریكا‌و توركیا بكەن كە زۆر مەترسیدارەو هەڕەشەیە بۆسەر ئاشتی‌و سەقامگیری ناوچەكە‌و جیهان‌و هەموو هەوڵێك بۆ دۆزینەوەی دەرچەیەك بۆ قەیرانی سوریا لەناودەبات".  

درەو میدیا: ئاسۆ مامەند ئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان رایگەیاندووە" بەپێی رێكەوتنی نێوان یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان ئەندازیار تەیب جەبار كاندیدی لیستی برایەتیی كەركوكە بۆ پارێزگاری كەركوك، بۆ ئەو مەبەستەش لە چوارچێوەی رێكەوتنەكەی نێوانماندا كە ئیمزاكراوە، 45 رۆژ وەك سەقفی زەمەنی بۆ دانانی پارێزگاری كەركوك دانراوە و هیوادارین رێكەوتنەكە بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە.  ئاسۆ مامەند بە رۆژنامەی كوردستانی نوێی زمانحاڵی حزبەكەی راگەیاندووە"چاوەڕوان دەكەین لە رۆژانی داهاتوودا كۆبوونەوەیەك لەنێوان لیژنە هاوبەشەكەی یەكێتی و پارتی بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخی كەركوك لەگەڵ لیستی برایەتیی كەركوك بەڕێوەبچێت و پرسی دانانی پارێزگاری كەركوك تەوەرێكی ئەو كۆبوونەوەیە دەبێت" پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتیمانی كوردستان رۆژی 11ی تەموزی رابردووی لەدوای كۆبونەوەیان بەرەسمی ناوی ( تەیب جەبار)یان وەك كاندید بۆ پارێزگاری كەركوك راگەیاند، بەو پێیەش كە 28 رۆژ بەسەر راگەیاندنی ناوی كاندیدی پارێزگاری كەركوكدا تێپەریوە بۆیە تەنها 17 رۆژی ماوە بۆ ئەو سەقفە زەمەنیە( 45 رۆژ)ەی لە رێككەوتنی نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتیمانی كوردستاندا هاتووە.    

(درەو میدیا): سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر رونكردنەوەیەك لەسەر لێدوانێكی خۆی دەدات كە بۆ سایتی فەرمی پارتی داوەو (درەو میدیا) بڵاویكردوەتەوە. عەلی رەشید سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر رونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوە‌و تێیدا كرۆكی هەواڵێك رەتدەكاتەوە لە پەیجی فەرمی (درەو میدیا) بڵاوبوەتەوە. لە رونكردنەوەكەیدا سەرۆكی ئەنجومەن رەتیدەكاتەوە هیچ لێدوانێكی بۆ (درەو میدیا) دابێت سەبارەت بە پرسی گۆڕانكاریكردن لە پۆستی بەڕێوەبەرە گشتییەكانی هەولێردا. لەوەڵامی ئەم رونكردنەوەیەدا، (درەو میدیا) بە رایگشتی‌و بەڕێز سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر رادەگەیەنێت، ئەو هەواڵەی كە لە رونكردنەوەكەی بەڕێز سەرۆكی ئەنجومەندا باسكراوە، لە سایتی فەرمی پارتی دیموكراتی كوردستان (KDP ) بڵاوبوەتەوە‌و (درەو میدیا) تەنیا هەواڵەكەی گواستوەتەوە. بۆ بەرچاوڕوونی رایگشتی‌و بەڕێز سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر (درەو میدیا) وێنەی هەواڵەكەی سایتی فەرمی پارتی بڵاودەكەینەوە كە تا سایتی بڵاوبونەوەی ئەم هەواڵە لە پەیجی فەرمی سایتەكەدا ماوە، بەڵام ناوەڕۆكی هەواڵەكە لە سایتەكەدا سڕاوەتەوە. 

(درەو میدیا): مارك ئیسپەر، وەزیری بەرگری ئەمریكا ئەمڕۆ رایگەیاند هیچ ئۆپەراسیۆنێكی سەربازی توركیا بۆسەر باكوری سوریا ( رۆژئاوای كوردستان) قبوڵ ناكەن‌و واشنتۆن رێگە لە هەر هاتنێكی تاكلایەنە دەگرێت. ئیسپەر لە میانی سەردانێكیدا بۆ ژاپۆن لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەنوسان وتی:" هەر جوڵەیەكی تاكلایەنە مایەی قبوڵكردن نیە‌و رێگە لە هاتنە ناوەوەی تاكلایەنە دەكەین كە كاریگەری دەبێت لەسەر بەرژەوەندییە هاوبەشەكانی ئەمریكا‌و توركیا‌و هێزەكانی سوریای دیموكرات لە باكوری سوریا". وەزیری بەرگری ئەمریكا جەختیشیكردەوە كە ئەمریكا بەنیاز نیە واز لە هێزەكانی سوریای دیموكراتی بهێنێت. ئەم لێدوانەی وەزیری بەرگری ئەمریكا دوای ئەوە هات كە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا رۆژی یەكشەممە رایگەیاند ئۆپەراسیۆن بۆسەر ناوچەكانی خۆرهەڵاتی رووباری فورات دەستپێدەكەن‌و ئەمریكا‌و روسیاشیان لەوە ئاگاداركردوەتەوە. ماوەیەكە ئەنكەرە‌و واشنتۆن لە دانوستان‌و گفتوگۆدان لەسەر دامەزراندنی ناوچەیەكی ئارام لە نێوان توركیا‌و رۆژئاوای كوردستان، بەڵام تائێستا نەگەیشتونەتە رێككەوتن‌و توركیا دەخوازێت ناوچە ئارامەكە هەموو رۆژئاوای كوردستان بگرێتەوە‌و كۆتایی بە دەسەڵاتی خۆجێیەتی كورد لەو بەشەی كوردستان بهێنێت، بەڵام واشنتۆن ئەوە رەتدەكاتەوە. ئێستا تیمێكی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا " پێنتاگۆن" لە توركیایەو لە گفتوگۆدایە لەگەڵ بەرپرسانی توركیا لە بارەی ئەو ناوچە ئارامەوەو وەزیری بەرگری ئەمریكاش هیوای خواست لەگەڵ ئەنكەرە بگەنە رێككەوتن.

گفتوگۆی رۆژنامەوانی: درەو میدیا تائێستا كاتی بەستنی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بڕیاری لەسەرنەدراوە، تەنها مەكتەبی رێكخستن پێشنیازیكردووە رۆژی 21ی تشرینی دووەم كە رۆژی شەهیدانی یەكێتییە كۆنگرەی چوارەم ببەسترێت، فەرید ئەسەسەرد ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە گفتوگۆیەكی رۆژنامەوانیدا لەگەڵ (درەو میدیا) باسی چۆنیەتی بەستنی چوارەمین كۆنگرەی یەكێتی‌و ئەو پرۆژانە دەكات كە بۆ ئەو كۆنگرەیە ئامادەكراون. ئەسەسەرد باسلەوەدەكات، سەرجەم كۆنگرەكانی تری یەكێتی بە جۆرێك لە تەوافق و رێككەوتن بەستراون‌و بۆ كۆنگرەی چوارەمیش جۆرێك لە تەوافق گەرەنتی سەركەوتنی كۆنگرەكە دەدات. دەقی گفتوگۆ رۆژنامەوانییەكە: درەو میدیا: مەكتەبی رێكخستن رۆژی 21/11ی وەكو رۆژی بەڕێوەچوونی كۆنگرە دیاریكرد، بەپێی پەیڕەوی ناوخۆ لەناو یەكێتی كێ بڕیار لە كاتی كۆنگرە دەدات؟ فەرید ئەسەسەرد: مەكتەبی رێكخستن پێشنیازیكردووە، رۆژی كۆنگرەی دیاری نەكردووە، بەپێی پەیڕەوی ناوخۆ كاتی دیاریكردنی كۆنگرە لە ئەنجومەنی سەركردایەتی دەبێت، بەرنامەی كۆنگرەش، واتە پەیڕەوی ناوخۆی حزب لەلایەن ئەنجومەنی ناوەندەوە دادەنرێت. درەو میدیا: مەلا بەختیار بۆچوونی وایە دەبێت ئەنجومەنی ناوەند بڕیار لە كاتی كۆنگرە بدات، چونكە ئێستا تەنیا ئەو دامەزراوەیە لەناو یەكێتیدا شەرعیەتی ماوە ؟ فەرید ئەسەسەرد: ئەمە مەسەلەیەكە تێڕوانینی جیاوازی لەسەرە، پەیڕەوی ناوخۆ باس لەوە دەكات ئەگەر كۆنگرە نەبەسترا, ئەوا سەركردایەتی شەرعیەتی خۆی لە دەستدەدات، بەڵام ئەم سەركردایەتییە تەنیا ئێستا شەرعیەتی لەدەستنەداوە، واتە كاتێك كاك بەختیار ئەم قسەیەی كردووە نزیكەی شەش ساڵ بووە كە سەركردایەتی شەرعیەتی لەدەستدابوو، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەمە یەكێكە لەو تێڕوانینانەی كە باسمكرد، ئەكرێت دواتر مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، لە حاڵەتی ئێستادا من پێموایە نەرمییەك بنوێنرێت سەبارەت بە مەسەلەی پەیڕەوی ناوخۆو شێوەی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم مەسەلەیە، لە هەموو حاڵەتێكدا ئێمە جگە لە دەقێكی پەسەندكراوی كۆنگرە، لە پەیڕەوی ناوخۆدا هیچ دەقێكی ترمان نییە. درەو میدیا: ئێستا باس لە سازدانی كۆنگرەی تەوافوقی دەكرێت، هەندێكیش دژی ئەمەن، ئەمە لەكاتێكدایە هەموو كۆنگرەكانی پێشتری یەكێتی بە تەوافوقی پێشوەختە بەڕێوەچوون، بە بۆچونی ئێوە كۆنگرەی چوارەمی یەكێتی چۆن دەبێت؟ فەرید ئەسەسەرد: ئێمە سێ كۆنگرەمان بەستووە، لە هەرسێ كۆنگرەكەدا جۆرێك تەوافوق هەبووە، بۆ نمونە كۆنگرەی یەكەم لە ساڵی 1992 تەوافوقەكە لە ئاستێكی نزمدا بوو، تەنیا لەسەر ئاستی سكرتێری گشتی‌و سكرتێری كۆمەڵەی رەنجدەران‌و سكرتێری یەكێتی شۆڕشگێڕانی كوردستان بوو، واتە تەنیا ئەو سێ كەسە بە تەزكییە‌و تەوافوق دەرچوون‌و ئەوانی تر كۆنگرە راستەوخۆ هەڵیبژاردن، هەموو ئەندامەكانی تری سەركردایەتی هەمووی بەدەنگدان دەرچوون، لە كۆنگرەی دووەمیش تەوافوقێك لەسەر ئاستێكی دیاریكراو لەسەر پێشنیازی بەڕێز مام جەلال هاتەئاراوە سەبارەت بە ئەندامانی دەستەی دامەزرێنەری یەكێتی‌و چەند كەسێكی تر، بەدەر لەمانە، ئەوانی تر هەمویان بەشێوەیەكی ئازاد‌و بە دەنگدان دەرچوون، لە كۆنگرەی سێیەمیش جۆرێك تەوافوقی تێدابوو لەسەر ئاستی بەڕێز مام جەلال‌و دوو جێگرەكەی، ئەوانی تر هەمووی بە دەنگدان بوو، ئەكرێت شتێكی لەم بابەتە لە كۆنگرەی داهاتوودا پەیڕەو بكرێت، بەڵام بەدڵنیاییەوە من پێموانییە ئەندامانی خۆمان رەزامەند بن بە تەوافوقی 100% لە هەمان كاتیشدا رەنگە بەبێ ئاستێكی دیاریكراوی تەوافوق رەنگە كۆنگرەكە هەندێك كێشەی لەبەردەمدا بێت، من لەگەڵ ئەوەم رێگەیەكی مامناوەندی لەنێوان هەردوكیاندا پیادەبكرێت، بەوجۆرەی كە لە سێ كۆنگرەكەی پێشوو پیادەكراوە. درەو میدیا: لەنێوان تەوافوق‌و ناتەوافوقدا چارەنوسی پۆستی سكرتێری گشتی یەكێتی چی لێدێت، باس لە سیستمی هاوسەرۆكایەتی دەكرێت، هاوشێوەی پەكەكە‌و حزبەكانی نزیك لە پەكەكە، ئەمە سیستمێكی گونجاوە بۆ بەڕێوەبردنی یەكێتی ؟ فەرید ئەسەسەرد: لە دۆخێكدا كە تائێستا پرۆژەیەكی پەیڕەوی ناوخۆ لەئارادا نییە، كە بە رەسمی درابێت بە ئەندامانی سەركردایەتی، هەرچی باسدەكرێت لەمبارەیەوە پرۆژەیە یان پێشنیارە، لە هەموو حاڵەتەكاندا لە كۆبونەوەكاندا دەتوانین یەكێك لەو پرۆژانە یاخود یەكێك لەو پێشنیازانە پەسەند بكەین، بەڵام لە هەموو حاڵەتەكاندا ئەتوانین پیادەی شێوەی هەڵبژاردنی سكرتێری گشتی وەكو سێ كۆنگرەكەی پێشتر بكەین، پاشان ئەكرێت شێوازی تریشی بۆ دیاری بكرێت، لە هەمانكاتیشدا ئەكرێت سەركردایەتییەكیشی بۆ دیاری بكرێت، بەڵام تائێستا هیچ بڕیارێك لەمبارەیەوە نییە، من پێموایە دوو دەزگای سەرەكی ئەتوانن بڕیار لەسەر ئەم مەسەلەیە بدەن ئەوانیش ئەنجومەنی سەركردایەتی‌و ئەنجومەنی ناوەندن.  درەو میدیا: كۆنگرە چۆن بەڕێوەدەچێت ؟ ئەندامانی كۆنگرە چۆن دیاری دەكرێن ؟  فەرید ئەسەسەرد: لە پەیڕەوی ناوخۆدا ئەم مەسەلەیە یەكلاكراوەتەوە، ماددەیەك هەیە باسلەوەدەكات كێ بەشداری لە كۆنگرەدا دەكات. درەو میدیا: واتە بەپێی پەیڕەوە كۆنەكە كۆنگرە دەكەن‌و هیچ پرۆژەیەكی تر بۆ سازدانی كۆنگرە لەئارادا نییە ؟ فەرید ئەسەسەرد: ناتوانرێت، تائەوكاتەی كۆنگرە نەبەسرێت هەر كار بەم پەیڕەوە دەكرێت، واتە تا هەموارنەكرێتەوە یان هەڵنەوەشێندرێتەوە هەر كاری پێدەكرێت، پەیڕەو لە كۆنگرەوە بۆ كۆنگرەیە، لە كۆنگرەیەك پەسەند ئەكرێت‌و لە كۆنگرەیەكی داهاتوو بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی هەڵدەوەشێتەوە‌و پەیڕەوێكی تر جێگەی ئەگرێتەوە یاخود هەموار ئەكرێتەوە، ئەو پەیڕەوەی ئێمەش هەروایە، بەڵام لەبەرئەوەی ماوەیەكی زۆر بەسەر بەستنی كۆنگرەدا تێپەڕیووە هەندێك كێشە هەیە رەنگە زەمەنیش تێی پەڕاندبێت یاخود هەندێك بابەتی تازە هاتبێتەئاراوە، ئەكرێت نەرمییەك سەبارەت بە شێوەی مامەڵەكردن لەگەڵ پەیڕەودا بكرێت، بۆ نمونە بەپێی پەیڕەو دەبێت هەزار كەس بەشداری لە كۆنگرەدا بكەن، بەڵام ئەكرێت لەوەش زیاتر بێت‌و ئەكرێت لەوەش كەمتر بێت، شەرت نییە پابەندبونەكە دەقاودەق بێت، پێداویستی سەركەوتنی كۆنگرە پێموابێت ئەوەیە، ئەگەر بكرێت بە پێوەر.  درەو میدیا: ئەگەر كار بە پەیڕەو دەكرێت كەواتە گرنگی ئەو پرۆژانە چین كە بۆ بەستنی كۆنگرە ئامادەكراون، بەپێی زانیارییەكانی ئێمە تائێستا چوار پرۆژە هەن‌و یەكێك لە پرۆژەكان پرۆژەی بەڕێزتانە ؟ فەرید ئەسەسەرد: ئەوەی شێوەی پرۆژەی وەرگرتووە تەنیا دوو پرۆژەیە، پرۆژەی مەكتەبی رێكخستنە كە ئەمە بەمانای وشە پرۆژەیە واتە مەرجەكانی پرۆژەی تێدایە، پرۆژەیەكی تریش هەیە كە هی ئەنجومەنی ناوەندە، ئەویش بەمانای وشە بە پرۆژە ئەژمێردرێت، بۆچونەكانی من پرۆژەنین، هەندێك تێڕوانین سەبارەت بە هەندێك بابەتی دیاریكراو كە پەیوەندییان بە كۆنگرەوە هەیە، ئەوەی كاك بەختیاریش من پێموانییە نابێت بخرێتە قاڵبی پرۆژەوە، بەڵام هەندێك تێڕوانینە سەبارەت بە هەندێك بابەتی دیاریكراو كە پەیوەندییان بەشێوەی بەستنی كۆنگرەوە هەیە، مەسەلەكان بەوشێوەیەن، بەڵام لە هەموو حاڵەتەكاندا ئێمە دەتوانین هەردوو پرۆژەكە ببەین بۆ كۆنگرە لەوێ یەكلایی بكەینەوە، لەهەمان كاتیشدا ئەتوانین گفتوگۆ لەسەر هەردووكی بكەین بە یەك‌و بە یەك پرۆژەوە بچین. درەو میدیا: بەبۆچونی ئێوە كۆنگرەی چوارەم یەكێتی كۆدەكاتەوە یان دابەشی دەكات بەسەر چەند حزبێكی تردا ؟ فەرید ئەسەسەرد: من پێموایە ئەگەر بڕیارماندا لەسەر بەستنی كۆنگرە، ئەبێت پێشوەخت پێداویستییەكانی كۆنگرەیەكی سەركەوتومان دابین كردبێت. درەو میدیا: كۆنگرە لەكاتی خۆیدا دەكرێت، واتە ئەوكاتەی كە باسدەكرێت گوایە بەر لە كۆتایی ئەمساڵ ؟ فەرید ئەسەسەرد: رۆژێكی دیاریكراو دەستنیشان نەكراوە وەكو بڕیار، مەكتەبی رێكخستن پێشنیازی رۆژێكی كردووە لە كۆتایی ئەمساڵدا، لە هەموو حاڵەتێكدا من تا ئەندازەیەكی زۆر دڵنیام لەوەی كە كۆتایی ئەمساڵ كۆنگرە دەبەستین، پێشموایە كۆنگرەكە سەركەوتوو ئەبێت. درەو میدیا: دوای نۆ مانگ مشتومڕ، دواجار یەكێتی لەگەڵ پارتی رێككەوتنی كرد‌و بەشداری دەسەڵاتی كرد، ئێوە بە پشكی یەكێتی لە حكومەت رازین ؟ فەرید ئەسەسەرد: ئەم رێككەوتنە هاتە ئەنجومەنی سەركردایەتی‌و خرایە دەنگدانەوە، بەكۆی دەنگ پەسەندكرا. درەو میدیا: بەڵام یەكێك لە پۆستە وزارییەكانتان (خالید شوانی) تەنیا وەكو وەزیری هەرێم ماوەتەوە‌و هیچ ناونیشانێكی پێنەدراوە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) پارتی ئەو پۆستە وەكو خۆی بەبێ ناونیشان ئەهێڵێتەوە، هەندێكی پۆستی تری وەكو دەستەكان هێشتا یەكلانەبونەتەوە ؟ فەرید ئەسەسەرد: لەسەر دەستەكان تیمی حكومی ئەتوانێت لەگەڵ پارتیدا رێكبكەوێت، بەڵام مەسەلەی ئەوەی پێی ئەوترێت وەزیری هەرێم، لەسەرەتادا وەزیری تەواو هەیە كە خاوەنی دەسەڵاتی تەواوە، وەزیری دەوڵەتیش هەیە، لە هەرێم ئەمە پێی دەوترێت وەزیری هەرێم، ئەمە یان ئەركێكی دیاریكراوی بۆ دیاری دەكرێت یاخود بەگشتی ئەهێڵدرێتەوە، ئەوەی ئێمە تائێستا بەگشتی هێڵدراوەتەوە، بەڵام بەگشتی ئەگەر پێویستی كرد ئەكرێت ئەركێكی دیاریكراوی پێ بسپێردرێت‌و ناوەكەشی ئەوكاتە ئەبێت بە وەزیری هەرێم بۆ كاروباری فڵان مەسەلە. درەو میدیا: بەڵام بەپێی بەدواداچوونی ئێمە پارتی دەڵێن ئێمە تەنیا لەسەر پێدانی وەزیرێكی هەرێم لەگەڵ یەكێتی رێككەوتوین بەبێ دیاریكردنی ناونیشان‌و ئەركەكەی، ئەمە لەكاتێكدایە دوو وەزیری تری هەرێم هەن كە ناونیشانیان پێدراوە ؟ فەرید ئەسەسەرد: بەڵێ راستە، من پێوایە ئەوەی ئەوان دەیڵێن راست بێت، بەڵام ئەگەر پێویست بێت ئێمە وتووێژ لەسەر ئەو مەسەلەیە دەكەین، ئەگەر نەشگەیشتین بە رێككەوتن ئێمە پۆستەكەمان هەر هەیە‌و ئەتوانێت ئەركەكانی خۆی جێبەجێ بكات.  درەو میدیا: هەر لەبارەی رێككەوتنەكەتانەوە لەگەڵ پارتی دەمانەوێت بپرسین پرسی دانانی پارێزگاری كەركوك بەكوێ گەیشت، ئێوە نۆ مانگ لەسەر دانانی پارێزگاری كەركوك پێكهێنانی حكومەتتان دواخست، بەڵام دواجار حكومەت پێكهات‌و تائێستا پارێزگار دانەنراوە، یەكێتی پاشەكشێ كردووە؟ فەرید ئەسەسەرد: ئێمە پاشەكشێمان نەكردووە، بەڵام هەندێك پێشهاتی تازە هاتوەتەئاراوە، ئەمانەوێت بەجۆرێك چارەسەری بكەین كە كێشەی گەورەتری لێنەكەوێتەوە، ئەوەیە مەسەلەكە. 

درەو میدیا:  یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەشێك لە پۆستەكانی لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان یەكلا نەكردوەتەوەو پرسی دانانی پارێزگاری كەركوكیشی بە چارەنوسێكی نادیار سپاردووە. تائێستا یەكێتی چارەنوسی سێ سەرۆكی دەستەو ناونیشانی وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پەیوەندیەكانی هەولێر و بەغدا و دانانی پارێزگاری كەركوكی بە هەڵواسراوی هێشتوەتەوە، لە كاتێكدا كاندیدی بۆ تەواوی ئەو پۆستانە پێشكەشكردووە.  پۆستە پڕنەكراوەكان نزیكەی مانگێك بەسەر سوێندخواردنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا تێپەڕدەبێت، هێشتا بەشێك لە پۆستەكانی یەكێتی یەكلانەكراونەتەوە، رۆژی 6ی تەموزی رابردوو لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتیدا كاندیدەكانی یەكێتی بۆ پۆستە وزارییەكان دیاریكران و رۆژی دواتر بە واژووی كۆسرەت رەسوڵ عەلی، جێگری سكرتێری گشتی یەكێتی ناوەكان ئاراستەی مەسرور بارزانی كاندیدی راسپێردراو كرا، بەڵام تا ئێستا  سەرۆكی سێ دەستە كە وەك پشكی یەكێتی دیاریكراون یەكلانەبونەتەوە كە ناویان لە لیستەكەی كۆسرەت رەسوڵدا هەبوو، فەرمانی وزاریش بۆ پۆستەكەی خالید شوانی دەرنەچووە.  وەزیری بێناونیشان 10ی مانگی رابردوو خالید شوانی وەك وەزیری هەرێم سوێندی یاسایی خوارد، بەڵام تا ئێستا فەرمانی وزاری بۆ دەستنیشانكردنی پۆستەكەی دیارینەكراوە، كە پۆستی ( وەزاری هەرێم بۆ كاروباری پەیوەندیەكانی نێوان هەرێم و بەغداد)ە ، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) كە لە سەرچاوەیەكی ناو پارتی دیموكراتی كوردستانەوە دەستی كەورتووە، پارتی ناونیشانی وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پەیوەندیەكانی نێوان هەرێم و بەغداد بدات بە خالید شوانی چونكە پارتی بەڵێنی تەنها وەزیری هەرێمی بە یەكێتی داوە.   زانیارییەكانی ( درەو میدیا) ئاماژە بەوەدەكەن كە ئەو پۆستە ئیشكالیەتی تێدایە، بەوەی لە كاتی رێككەوتنەكاندا وەفدی پارتی دیموكراتی كوردستان رەزامەندیان لەسەر (وەزیرێكی هەرێم)داوە، بەڵام ناونیشانەكەی دیارینەكراوە، تەنانەت لەكاتی بردنەوەی كۆنوسی رێككەوتنەكە لەلایەن ( عیماد ئەحمەد) سەرۆكی وەفدی دانوستانكاری یەكێتی بۆ لای وەفدی پارتی، كاتێك ناونیشانی ( وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و بەغداد) دیاریكراوە، وەفدی پارتی رایانگەیاندووە دیاریكردنی ناونیشانی ئەو پۆستە لە رێككەوتنەكەدا نەبووە، بۆیە تا ئێستا ناونیشانی وەزارەتی هەرێم بۆ كاروباری پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم بەغداد دیارینەكراوە. هاوكات حكومەتی هەرێمی كوردستان لە دوو رۆژی رابردوودا نوێنەرایەتیی حكومەتی هەرێمی كوردستانی لە بەغداد كاراكردەوەو بەرپرسێكی نوێی بۆ دیاریكرد بە ناوی (فارس عیسا) كە لە ئێستادا دەستبەكار بووە، كە ئەمەش وەك ئاماژەیەك بە پێیوست نەبوونی ناونیشانی پۆستی وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و بەغداد. دەستەی گشتی  ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم  بەپێی نوسراوەكەی كۆسرەت رەسوڵ عەلی بۆ مەسرور بارزانی، ناوی ( رەوەند مەلامەحمود) جێگری بەرپرسی مەڵبەندی كەركوكی یەكێتی وەك كاندیدی یەكێتی بۆ پۆستی ( سەرۆكی دەستەی گشتی  ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم) دەستنیشانكراوە، بەڵام تا ئێستا دەستبەكار نەبووە، زانیارییەكانی (درەو میدیا) ئاماژە بەوە دەكەن كە پارتی دیموكراتی كوردستان هێشتا رەزامەندی تەواوی دەرنەبڕیوە لەسەر دانانی ( رەوەند مەلا مەحمود) و بە ( ئۆكتۆبەرچی) ناوی دەبەن و دەیانەوێت یەكێتی خۆی بیگۆڕێت، بەڵام یەكێتیش نایەوێت گۆڕانكاری لەو كاندیدەدا بكات    دەستەی گەشتوگوزار كاندیدی دەستنیشانكراوی یەكێتی بۆ پۆستی دەستەی گەشتوگوزار ( عوسمان شوانی)یە، لە ئێستادا لە وەرگرتنی پۆستەكە كشاوەتەوە، عوسمان شوانی لە كابینەی پێنجەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا پۆستی وەزارەتی پلاندانانی هەبووە، لە ئێستاشدا سكرتێری ئەنجومەنی ئابوری كوردستانە لە ئەنجومەنی وەزیران بە پلەی وەزیر، پێی وایە پۆستەكەی لە ئاستی ئەودا نیە، چونكە پۆستی دەستەی گەشتوگوزار سەر بە وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزارە بەپلەی بەڕێوەبەری گشتی و لە كابینەی نۆیەمدا ( ساسان عەونی ) لە پارتی دیموكراتی كوردستان وەزیری ئەو وەزارەتەیە. پۆستی دەستەی گەشتوگوزار لە دابەشكاری پۆستەكانی یەكێتیدا وەك پشكی هەولێر دیاریكراوەو لە ئێستادا سێ كەس بۆ ئەو پۆستە كاندیدن.   دەستەی گشتی كاروباری مین بە پێی زانیارییەكانی ( درەو میدیا) ئیسماعیل مەحمود، كە كاندیدی یەكێتیە بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی دەستەی گشتی كاروباری مین بەپلەی وەزیر، لە وەرگرتنی پۆستەكە كشاوەتەوەو پێی وایە پۆستەكە لە ئاستی ئەودا نیە.  بەپێی دابەشكاری پۆستەكان ئەو پۆستەی بەر ئیسماعیل مەحمود كەوتووە، وەك پشكی قەزای سۆران لەناو یەكێتی دیاریكراوەو لەدوای كشانەوەشیی، ئەو پۆستە بە كاندیدێكی تری سۆرانی بەناوی ( زەینەدین) پڕدەكرێتەوە.  ئیسماعیل مەحمود ئەندامی خولی سێیەمی پەرلەمانی كوردستان بووە، لە كاتی دروستكردنی هاوپەیمانی بۆ دیموكراتی و دادپەروەری بە سەرۆكایەتی بەرهەم ساڵح ، ئەندامی دامەزرێنەری ئەو هاوپەیمانێتیە بووە. پارێزگاری كەركوك پرسی پەكلاكردنەوەی پۆستی پارێزگاری كەركوك ماوەی (9) مانگ پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی پەكخست، یەكێتی نیشتمانی مەرجی دانابوو دەبێت لەگەڵ سوێندخواردنی كابینەی نوێی حكومەتدا، پارێزگارێكی یەكێتیش لە كەركوك دەستبەكارببێت. رۆژی 11ی تەمموزی رابردوو یەك رۆژ دوای سوێندخواردنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لە كۆبونەوەی وەفدی دانوستانكاری پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتیمانی كوردستاندا لە سلێمانی، لەسەر دیاریكردنی كاندیدێك ( تەیب جەبار) رێككەوتن بۆ پارێزگاری كەركوك، بەڵام دوای 25 رۆژ لەو وادەیە هێشتا كاندیدە دەستنیاشنكراوەكەی پارێزگاری كەركوك نادیارە. ( درەو میدیا) زانیویەتی چەند رۆژێكە لە بەغداد كورد و پێكهاتەكانی دیكە بە چاودێری نەتەوە یەكگرتووەكان لە كۆبونەوەو گفتوگۆدان بۆ ئەوەی بگەنە چارەسەرێكی رێشەیی بۆ كێشەی كەركوك، بەرپرسێكی ئاگاداری كورد لە كۆبونەوەكان بە ( درەو میدیا) رایگەیاند: بە چاودێری نەتەوە یەكگرتووەكان نوێنەری پێكهاتەكانی كەركوك لە بەغداد چەند كۆبونەوەیەكیانكردووە ئەگەرچی بڕیار بوو ئەم هەفتە كۆبونەوەی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك لە شاری بەغداد بەرێوەبچێت و پارێزگاری كەركوكیش دیاری بكرێت، بەڵام بەهۆی فشاری پێكهاتەكان و جدی نەبونی پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەر دیاریكردنی پارێزگاری كەركوك، ئەنجامدانی ئەو كۆبونەوەیە نادیارە. چونكە ئەوەی پارتی دیموكراتی كوردستان جەختی لەسەر دەكاتەوە بەر لە دانانی پارێزگاری كەركوك ئاساساییكردنەوەی بارودۆخی ئەمنی كەركوكە، چونكە لە ئێستادا پارتی دیموكراتی كوردستان كە 12 ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای هەیە هیچ بارەگایەكی لە شاری كەركوكدا نەماوە، بۆیە بەم بارودۆخەوە كە هەموو لایەنەكان ئامادەكاری دەكەن بۆ هەڵبژاردنی داهاتوی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك كە بڕیارە لە 1ی نیسانی 2020 بەرێوە بچێت، دانانی پارێزگارێكی كورد بۆ ئەوشارە ئەستەمە.     

(درەو میدیا): ئەمڕۆ چەند كەسایەتییەكی ئاینی ئێزدیی لە شەنگال كۆبوونەوە‌و هەڵبژاردنی میر حازم تەحسین بەگیان وەك میری نوێی ئێزدییەكان رەتكردەوە. ئێزدییەكانی شەنگال لە هەنگاوێكی نوێدا ئیمارەتی شەنگالیان راگەیاند‌و نایف بن دادو بن سلێمان بەگیان وەك میری ئێزدییەكانی شەنگال راگەیاند. * نایف كوڕی داود كوڕی سولەیمان كوڕی حسێن بەگی گەورە گوڕی میر بوداغ بەگە‌و لە خێزانی میر ئیبراهیم ئادەەم كوڕی دەروێش قاتانییە. * 13ی شوباتی 1970 لە ناحیەی باعەدرێ‌- قەزای شێخان لە دایكبووە * خوێندنی سەرەتایی‌و ناوەندی لە كۆمەڵگەی تەئیمیم لە ناحیەی سنونێی قەزای شەنگال تەواو، ساڵی 1988 داواكاری پێشكەشی ناوەندی میرەی ئاسمانی بەشی فڕۆكە كردووە لە بەغدا، بەڵام بەهۆكاری ئاینی وەرنەگیراوە. * ساڵی 1989 پەیوەندی بە سوپای عێراقەوە كردووەو بۆ ماوەی شەش مانگ خولی  لەسەەر ئامێری بێ تەل بینیوە‌و پاشان لە بارەگای لیوای یەكی فەیلەقی پێنج لە هەولێر كاریكردووە. * ساڵی 1999 لە خوێندنی ئێواران لە شاری موسڵ قۆناغی ئامادەیی تەواوكردووە. * ساڵی 2008 عێراقی بەرەو توركیا بەجێهێشتووەو پاشان چوەتە ئەڵمانیا‌و ساڵی 2009 مافی مانەوەی پێدراوە. * ساڵی 2011 سایتێكی ئەلیكترۆنیی بۆ ئیمارەتی ئێزدیی دامەزراندووە. * ساڵی 2012 ئەنجومەنی باڵای سەربەخۆی ئێزدییەكانی دامەزراندووە. * ساڵی 2015  پەیوەندی بە رێكخراوی ( ئەی جی ئۆ) ەوە كردووە‌و بووە بە ئەندام تێیدا. * ساڵی 2016 بەشداری كۆنگرەی میزۆپۆتیامیای كردووە لە مۆسكۆی پایتەختی روسیا. * ئەندامی دامەزرێنەری پرۆژەی " هەرێمی رافیدەینە" بۆ كەمایەتییە ئاینییەكانی  ( ئێزدیی، شیعە، ئاشوری، شەبەك) لە عێراق. * خێزاندەرە‌و خۆی بە كەسایەتییەكی سەربەخۆ دادەنێت.

(درەو میدیا):  پەروەردەی گشتی سلێمانی ئامادەكاریی بۆ ئەنجامدانی خولی دووەمی تاقیكردنەوە گشتییەكانی قۆناغی 12ی ئامادەیی‌و 9ی بنەڕەتی دەستپێكرد كە بڕیاری رۆژی 20 ئەم مانگە دەستپێبكات. ئەمڕۆ 4ی ئاب پەروەردەی سلێمانی فەرمانی دانانی بەڕێوەبەری هۆڵ‌و یاریدەدەر‌و چاودێرانی خولی دووەمی تاقیكردنەوەكانی ئاراستەی خوێندنگە‌و قوتابخانەكان كرد,  بۆئەوەی دەست بە ئامادەكاریی‌و رێكخستنی هۆڵەكانی تاقیكردنەوە بكەن‌و لە وادەی دیاریكراودا دەستبەكاربن. ئەمەش لە كاتێكدایە هێشتا پەروەردە پارەی بەڕێوەبەر‌و یاریدەدەر‌و چاودێر‌و كارگوزارانی خولی یەكەمی تاقیكردنەوە گشتییەكانی دابەشنەكردووە كە 27ی مانگی ئایاری رابردوو دەستیپێكرد‌و 10 حوەزیران كۆتایی هات. رۆژی یەكشەممە 23-6-2019 وەزارەتی پەروەردە ئەنجامی تاقیكردنەوە گشتییەكانی پۆلی 12ی ئامادەیی و پۆلی 9ی بنەڕەتی و پیشەیی بۆ ساڵی 2018-2019 راگەیاند‌و وەزیری پەروەردەی هەرێمی كوردستان ئاشكرایكرد: "رێژەی دەرچوون لە خولی یەكەمدا 48% بووە". بەپێی ئاماری بەڕێوەبەرایەتی گشتیی ئەزمونەكانی سەربە وەزارەتی پەروەردە، ساڵی خوێندنی 2018-2019,  234 هەزار و 332 خوێندكاری پۆلی 12ی ئامادەیی و پۆلی 9ـی بنەڕەتی و پیشەیی بەشدارییان لە تاقیكردنەوەكان كردووە‌و بەسەر چوار هەزار و 101 هۆڵی تاقیكردنەوە دابەشكرابوون ‌و 27 هەزار مامۆستاش چاودێری پرۆسەی تاقیكردنەوەكانیان كردووە.

(درەو میدیا): بەپێی ئامارێكی دەستەی وەبەرهێنان، لەماوەی 13 ساڵی رابردوودا لە هەرێمی كوردستان تەنیا (51) پرۆژەی تەندروستی جێبەجێ كراوە. سایتی فەرمی پارتی دیموكراتی كوردستان ئاماری كۆی گشتیی پرۆژەكانی وەبەرهێنانی كەرتی تەندروستیی هەرێمی لە ماوەی نێوان 1-8-2006 بۆ  25-7-2019 بڵاوكردەوە. بەپێی ئامارەكە كە دەستەی وەبەرهێنانی هەرێمی كوردستان بە ماڵپەڕی پارتی داوە، دەردەكەوێت لەو ماوەیەدا (51) پرۆژە لە كەرتی تەندروستیدا ئەنجام دراوە، بەمشێوەیە: •    9 پرۆژە لەلایەن بەرێوەبەرایەتیی گشتیی وەبەرهێنانی هەولێر مۆڵەتیان پێدراوە •    1 پرۆژە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی وەبەرهێنانی سلێمانی مۆڵەتی پێدراوە •    10 پرۆژە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی وەبەرهێنانی دهۆك مۆڵەتیان پێدراوە •    31 پرۆژە لەلایەن دەستەی گشتیی وەبەرهێنانەوە مۆڵەتیان پێدراوە دەستەی وەبەرهێنان ئاشكرایكردووە، تەواوی ئەو (51) پرۆژەیەی بواری تەندروستی كە لەماوەی 13 ساڵی رابردوودا جێبەجێكراون بڕی (982 ملیۆن‌و 230) دۆلاری تێچووە‌و كۆی ئەو روبەرەی كە پرۆژەكانی لەسەر جێبەجێكراوە (281) دۆنم دووجا بووە. ئامارەكەی دەستەی وەبەرهێنان باسلەوەدەكات، لە هەرێمی كوردستان لە ماوەی 13 ساڵدا بە كۆی گشتیی كەرتەكانەوە بە بەهای (51 ملیارو 560 ملیۆن) دۆلار، (873) پرۆژەی وەبەرهێنان لەسەر ڕووبەری (64 هەزارو 979 هەزار) دۆنم زەوی جێبەجێ كراوە.  

(درەو میدیا):  ئێزدییەكانی شەنگال ئیمارەتێكی نوێ لە ناوچەكەیان دادەمەزرێنن‌و نایف بن داود بە میری ئیمارەتەكەیان دیاریدەكەن‌و هەڵبژاردنی میر حازم تەحسین بەگ بە میری ئێزدییەكان رەتدەكەنەوە. ئەمڕۆ لە مەزاری شیبل قاسم لە شەنگال ژمارەیەك لە پیاوانی ئاینی‌و كەسایەتییە ئێزدییەكان كۆبوونەوە‌و ئیمارەتی شەنگالیان راگەیاند‌و نایف بن داودیان وەك میری ئیمارەتەكەیان ناساند. لە بەیاننامەیەكیشدا هەڵبژاردنی حازم میر تەحسین بەگیان رەتكردەوە‌و رایدەگەیەنن" میر تەحسین بەگ هیچ وەسیەتێكی دەربارەی جێنشینی نەنوسیوە‌و ئەوەی بۆ گەلی ئێزدیی بەجێهێشتووە‌و گەلی ئێزدیش بە گوێرەی ئاینەكەیان چەند بنەمایەك رەچاودەكەن لە هەڵبژاردنی میرێكی نوێدا و پێویستە ئەو كەسەی كە بە میر هەڵدەبژێردرێت دایك‌و باوكی لە خێزانی میر بن، ئەم مەرجەش لە میر حازمدا نیە, هەروەها یەكێك لە گرنگترین مەرجەكانیش كە گەلی ئێزدیی داوادەكەن لە میری نوێدا هەبێت ئەوەیە كە كەسێكی سەربەخۆ بێت‌و دووربێت لە كاری حزبی‌و سیاسیی، بەڵام ئەمەش لە هەڵبژاردنی میر حازمدا جێبەجێ نەكرا. ئێزدییەكانی شەنگال لە كۆتایی بەیاننامەكەشیاندا جەختدەكەنەوە كە هەموو دەستوەردانێكی حزبی لە كاروباریان رەتدەكەنەوە‌و ئیمارەتی شەنگال رادەگەیەنن كە لەژێر دەسەڵاتی حكومەتی فیدراڵی عێراقدا دەبێت‌و نایف بن داود بن سلێمان بەگیش وەك میری ئیمارەتی شەنگال دیاری دەكەن كە بەوتەی خۆیان هەموو مەرجەكانی تێدایە. لە رۆژی 27ی تەموزی رابردوو  میر حازم تەحسین بەگ بە میر هەڵبژێردرا كە هەریەك لە (حازم  تەحسین بەگ، كوڕی میر تەحسین بەگ، كامیران خەیری بەگ، شێرزاد فاروق بەگ، هەرمان میرزا بەگ، سالم نەجمان بەگ، میران سەباح جاسم بەگ و عامر مەحمود بەگ) خۆیان كاندید كردبوو تا ببن بە میری ئێزدییەكان. حازم میر تەحسین بەگ، میری نوێی ئێزدییەكان لەدوای هەڵبژاردنی بە میری ئێزدیەكان رایگەیاند: لەگەڵ پیاوانی ئاینی و رۆشنبیرانی ئێزدیی توانیمان بگەینە ئەو رۆژە، لە ئەمڕۆوە وەك میر لە خزمەتی ئێزدییەكاندا دەبم و ئەنجومەنێك دادەمەزرێنین و زیاتر لە 60% شەنگالییەكان دەبن". حازم تەحسین بەگ كە لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە پشتیوانی دەكرێت لە خولی سێیەمی پەرلەمانی كوردستاندا پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی كوردستان بووە.    ئاینی ئێزدیی ئێزدیی یەكێكە لە ئاینە رەسەن‌و دێرینەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵام زانیاری ئەوتۆ سەبارەت بەم ئاینە لەبەردەستدا نییە، باوەڕدارانی ئەم ئاینە، باسی ئاین‌و بیروباوەڕەكانیان بۆ كەسانی تر ناكەن، بەهۆی ئەوەی لە مێژوودا رووبەڕووی چەندین هەڵمەتی پاكتاوكردن بوونەتەوە، كە دواهەمینیان هێرشی چەكدارەكانی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی "داعش" بوو بۆسەر شەنگال‌و ناوچە ئێزدیی نیشنەكانی پارێزگای نەینەوا، كە بەهۆیەوە هەزاران  كەسیان لێكوژراو هەزاران ژن‌و كچ‌و منداڵیشان كرانە كۆیلەو كەنیزەك.  ئێزدییەكان سەرەڕای ئەوەی زۆر رووبەڕووی ستەم‌و چەوساندنەوەو پاكتاوكردن بوونەتەوە، بەڵام بەردەوام پابەندی ئاینەكەیانن، باوەڕیان وایە ئاینەكەیان رێگای رزگاربوونە. ئامارێكی دروستی ژمارەی ئێزدییەكان لەبەردەستدا نییە، چەند سەرچاوەیەك ژمارەیان بە (300 هەزار بۆ 750 هەزار) كەس دەخەمڵێنن، بەزۆریش لە باكوری خۆرهەڵاتی موسڵ لە عێراق‌و باكوری سوریا نیشتەجێن. ئێزدییەكان خۆیان بە تایەفەیەك دادەنێن كە "لە ئەزەلەوە هەن‌و بە تەنها لە وەچەی ئادەمن"، بڕوایان وایە "ئادەم تۆوی خۆی لە دەفرێكدا داناوەو پاشان وەچەی ئێزدیی لێوە پەیدابووە، دواتر خودا حەوای خەڵقكردووەو هاوسەرگیری لەگەڵ ئادەمدا كردووە، مرۆڤەكانی تری جگە لە ئێزدیی لێكەوتوەتەوە"، بەوەش خۆیان بە "وەچەیەكی زۆر تایبەتمەند" دادەنێن. مەزارو شوێنە پیرۆزەكانی ئێزدیی ئێزدییەكان خاوەنی چەندین شوێن‌و مەزاری پیرۆزن، یەكێك لەوانە مەزاری "شەرفەدینە" لە چیای شەنگال، هەروەها پەرستگای "لالش" لە قەزای شێخانی باكوری خۆرئاوای موسڵ‌و ئێزدییەكان لە حەجدا دەچنە ئەم پەرستگایەو زۆربەی مەراسیم‌و سروتە ئاینییەكانیانی تێدا ئەنجامدەدەن.   زمان‌و كتێبی پیرۆز ئێزدییەكان بە زاراوەی كرمانجی ژوورووی زمانی كوردی قسەدەكەن، زمانی رەسمی مەراسیم‌و سروتە ئاینییەكانیشانە، خاوەنی سیستمێكی ئاینیی‌و ئیداریی دێرینن، كە لە كۆنەوە بۆیان ماوەتەوە، هەروەها چەند نەریت‌و كەلەپوری هاوبەشیان لەگەڵ ئاینیەكانی تردا هەیە. بەشێك لە ئێزدییەكان دەڵێن كتێبێكی پیرۆزیان هەیە بەناوی "مەسحەفا رەش"، بەڵام زۆرینەیان جەختدەكەنەوە كە ئەم كتێبەیان نەبینوە. ئایینی ئێزدی كاریگەری هەبوو بۆسەر ئاینەكانی ترو ئاینەكانی تری دراوسێشی كاریگەریان كردوەتە سەری، ئەم ئاینە لە بە پیرۆزدانانی خۆرو مانگدا لە ئایینی زەردەشتی‌و لە حەرامكردنی چەند خۆراكێكدا لە ئاینی جولەكەو  لە چەند ریتمێكی میوزیكیشدا لە ئاینی مەسیحی‌و لە نوێژو زەكات‌و حەج‌و خەتەنەكردنیشدا لە ئاینی ئیسلام دەچێت. بە گوێرەی چەند چاوپێكەتنێك لەگەڵ مامۆستایانی زانكۆو چەند ئەكادیمییەك، رۆژووگرتن لای ئێزدییەكان دابەشدەبێت بۆ دوو رۆژووگرتن، یەكەمیان رۆژووگرتنی تایبەتە كە 80 رۆژە (40 رۆژ لە هاوین‌و 40 رۆژ لە زستان)، دووەمیشیان رۆژووگرتنی گشتییە، واتە (رۆژووی ئێزید) كە سێ‌ رۆژە لە ساڵێكدا (سێشەممە، چوارشەممەو پێنج شەممەی هەفتەی دووەمی مانگی 12ی هەموو ساڵێك)، دوای ئەوەش جەژنی ئێزید دێت كە یەك رۆژە. ئێزدییەكان سێ‌ رۆژی تر لە مانگی دوومی هەموو ساڵێك بە رۆژوودەبن‌و دەبێت بكەوێتە (دووشەممەو سێشەممەو چوارشەممە)و بە رۆژووی "خدر ئەلیاس" ناودەبرێت، پاشان جەژن دێت كە یەك رۆژە. پلەو پایە لە ئاینی ئێزدیدا  ئێزدییەكان بەگوێرەی پێگەی ئاینی دەكرێن بە چەند چینێكەوە: یەكەم: چینی رۆحانییەكان: ئەمەش دەكرێن بە دوو گروپەوە: 1- گروپی پیر: ئەمە كۆنترین گروپی ئاینی ئێزدیین، بە تێپەڕبوونی كات كەمبونەتەوەو بەهۆی ئەو هەڵمەتانەشی كە كراوەتە سەریان ژمارەیەكی كەمیان ماوەتەوە. 2- گروپی شێخ: دوای لاوازبوونی گروپی پیر لە راپەڕاندنی ئەركە ئاینییەكاندا، لەسەر دەستی شێخ (عادی بن مسافر) ئەم گروپە دامەزرێنرا بۆئەوەی ئاینی ئێزدیی كۆبكاتەوە، ئەم گروپەش دابەش دەبەێت بۆ چەند چینێك، ئەندامەكانی هەر چینێك ناتوانن جگە لە چینەكەی خۆیان هاوسەرگیری بكەن، ئەمەش چینەكانن: • شێخ شەمش • شێخ حەسەن • شێخ بەكر • شێخ ناسرەدین‌و .. هتد 3- چینی فەقیر: ئەمانە چینی خواپەرستن‌و پۆشاكێكی سپی تایبەت بە خۆیان هەیەو قژێكی درێژیان هەیە. 4- چینی حادی یان قەواڵەكان: ئەمانە ئەو دەروێشانەن كە پلەی ئاینی وەك (خواپەرست‌و باوەڕدار)یان هەیە، قەواڵ ئەو كەسانەن كە سرودە ئاینییەكان دەڵێن‌و سەربە یەك عەشیرەتن، ناوەندی سەرەكییان دەكەوێتە نێوان ناوچەی باشیك‌و بەحزانی لە پارێزگای نەینەوا. 5- چینی كەواچك: كەواچك كۆی وشەی "كوچك"ە كە بە مانای دیوەخان دێت، چینێكن لە خەڵكی گشتی‌و پۆشاكی تایبەت بەخۆیان هەیە، ئەركەكەیان بریتییە " لە دۆزینەوەی چارەنوسی مردووان باش بێت یان خراپ لەگەڵ پەیوەندیكردن بە جیهانی غەیبەوە بۆ زانینی دۆخی ئێستاو داهاتوو"، دەتوانین بڵێین ئەركەكەیان زیاتر رۆحانییە. 6- چینی موریدەكان: نزمترین چینی ئێزدییەكانەو لە رابردوودا ئەركیان گوێڕایەڵی كوێرانە بووە، بەڵام نەوەی نوێی ئەم چینە ئێستا زۆر مەیلیان بۆ چەمكە مەدەنییەكان هەیەو زۆر ملكەچ نین‌و زەكات نادەن، مافی ئەوەشیان نیە لەگەڵ چینەكانی تردا هاوسەرگیری بكەن. هەندێك لە ئێزدییەكان خۆیان تەنها بەسەر سێ‌ چیندا دابەشدەكەن، لەسەر ئەو بنەمایەی كە چینی كوچك‌و حادی لە بنەڕەتدا لە چینی موریدەكانن‌و چینی "پیر" یش چینێكی جیاوازن لە چینی "شێخ"، بەڵام ئەوە راستییەكی پشتڕاستكراوەیە كە هاوسەرگیری لەنێوان پەیڕەوانی ئەو پێنج چینەدا رێگەی پێنادرێت، هەتا تەنانەت لە ناو یەك چینی وەكو شێخەكانیشدان بۆ نمونە كەسێكی سەر بە گروپی شێخ حەسەن ناتوانێت لەگەڵ كەسێكی سەربە شێخ ناسرەدین یان گروپێكی تر هاوسەرگیری بكات.  

( درەو میدیا): بەپێی ئاماری نوسینگەی رزگاركردنی رفێندراوە ئێزدییەكان  لەكۆی 6417 كەسی دەستگیركراوی دەستی داعش 3451 كەسیان لە ژن و منداڵ رزگاركراون. لە ئەنجامی هێرشی دڕندانەی داعش بۆسەر شەنگال لە 3ی ئابی 2014دا 1293 كەسیان لێ شەهید بووەو لەو رۆژەدا زیاتر لە 360 هەزار كەس لە شەنگال ئاوارە بوون بە گوێرەی ئامارەكە: * كۆی ئێزدییەكان  لە عێراق: 550 هەزار كەس  * ژمارەی ئاوارەكان بەهۆی داعشەوە: 360 هەزار كەس * ژمارەی شەهیدەكان لە رۆژەكانی سەرەتای هاتنی داعش: 1293 شەهید * ژمارەی ئەو منداڵانەی باوكیان لەدەستداوە: 1759 منداڵ * ژمارەی ئەو منداڵانەی دایكیان لەدەستداوە: 407 منداڵ * ژمارەی ئەو منداڵانەی باوك‌و دایكیان لەدەستداوە: 359 منداڵ * ژمارەی ئەو منداڵانەی دایك‌و باوكیان لای داعشن: 220 منداڵ * كۆی ئەو گۆڕە بەكۆمەڵانەی بە شەنگال دۆزراونەتەوە: 80 گۆڕ و دەیان گۆڕی تاكەكەسی * ژمارەی ئەو مەزارگە‌و شوێنە ئاینییانەی لەلایەن داعشەوە تەقێندراونەتەوە: 68 مەزارگە * ژمارەی ئەو ئێزدییەكانی كۆچیان كردووە بۆ دەرەوەی عێراق: زیاتر لە 100 هەزار كەس * ژمارەی ئێزدییە رفێندراوەكان: 6417 كەس، 3548 نێر، 2869 نێر * ژمارەی ئەو ئێزدییانەی لە دەستی داعش رزگاركراون: 3451 كەس، 1178 ژن، 337 پیاو، 1010 منداڵی كچ، 926 منداڵی كوڕ * ژمارەی ئەو رفێندراوانەی ئازادنەكراون: 2966، 1360مێ‌، 1606 نێر. رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی "داعش" 3ی ئابی 2014 هێرشیكردە سەر قەزای شەنگال‌و شارۆچكە‌و گوندەكانی دەوروبەری‌و تاوانی كۆمەڵكوژی دژ بە ئێزدییەكان ئەنجامدا‌و ژنان و كچان‌و منداڵانانی ئەو كەمایەتییە ئاینییەیان كردە كۆیلە‌و سەبایا و لە بازاڕەكانی رەقەدا كڕین‌و فرۆشتنیان پێوەكردنن و كردنیانە كۆیلەی سێكسی.

راپۆرتی: محەمەد رەئوف– فازل حەمە رەفعەت  هەر تاكێكی هەرێمی كوردستان ساڵانە (23 كیلۆ) خەیارو (30 كیلۆ) تەماتەو (24 كیلۆ) پیاز دەخوات، لە سێ‌ ساڵی رابردوودا لە هەرێم بەبەهای نزیكەی (400 ملیار) دینار میوەی مزری وەك (پرتەقاڵ، لالەنگی‌و لیمۆ)ی هاوردەكردووە. 24 كیلۆ پیاز بۆ یەك كەس  بەپێی ئاماری وەزارەتی كشتوكاڵ‌و سەرچاوەكانی ئاو، ساڵانە هەرێمی كوردستان پێویستی ناوخۆیی بە (135 هەزار) تەن پیاز هەیە، لەو بڕە پێویستی بە (92 هەزارو 235) تەن پیازی سپی یە، بەرهەمی ناوخۆیی پیازی سپی (41 هەزارو860) تەنە، واتا (50 هەزارو 375 ) تەن پیاز هاوردە دەكرێت، هاوردە (55%)ی كۆی بەرهەمی پیازی سپی لە هەرێمی كوردستان پێكدەهێنێت. پیازی سور، ساڵانە هەرێم پێویستی بە (43 هەزارو599 ) تەنە لەم جۆرە پیازە،‌ لەو بڕە بەرهەمی ناوخۆی پیازی سور (14 هەزارو552) تەن پێكدەهێنێت، واتا (29 هەزارو 47) تەنی لەرێگەی هاوردەكردنەوە دابین دەكرێت، هاوردەی پیازی سور رێژەی (67%)ی كۆی بەرهەمی پیازی سور لە هەرێمی كوردستان پێكدەهێنێت. واتا بەكۆی گشتی (135 هەزارو 834) تەن پیاز (بە پیازی سپی‌و سورەوە) پێداویستی ناوخۆی هەرێم بۆ بەرهەمی پیاز پڕدەكاتەوە، لەم بڕە (79 هەزارو 422 هەزار) تەنی هاوردە دەكرێت، كە ساڵانە بایی زیاتر لە (31 ملیار) دینارە، بەو پیازەی لە دەرەوەی هاوردە دەكرێت لەگەڵ ئەوەی لەناوخۆدا بەرهەم دەهێنرێت ساڵانە لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستاندا بەبەهای (55 ملیار) دینار پیاز دەفرۆشرێت. بە لێدانی بڕی پێداویستی ناوخۆ‌و ژمارەی دانیشتوانی هەرێم، دەردەكەوێت هەر تاكی هەرێمی كوردستان ساڵانە بڕی (24) كیلۆگرام پیاز دەخوات، بەوپێیەی ژمارەی دانیشتوانی هەرێم (5 ملیۆن‌و 718 هەزارو 627) كەسە، ئەمە بەگوێرەی ئاماری (دەزگای ناوەندی ئاماری سەر بە وەزارەتی پلاندانانی عێراق)، خۆ ئەگەر بە تێكڕا هەر كیلۆیەك (10 سەلك) پیاز دابنرێت، ئەوا هەر تاكیكی هەرێم ساڵانە (240 سەلك) پیاز دەخوات. بەشێك لە توێژینەوە پزیشكییەكان ئاماژە بە سودگەلێكی زۆری پیاز دەكەن بۆ تەندروستی مرۆڤ، لەشكر حەمید پسپۆڕی زانستی خۆراك‌و سەرپەرشتیاری لیژنەكانی تەندروستی سلێمانی ژمارەیەك سودی زۆری پیاز دەخاتەڕوو لەوانە:  •    خوردنی زۆرترین بڕی پیاز لە هەموو ژەمەكاندا بەتایبەتی بە كاڵی، زۆر سودبەخشە بۆ دابەزاندنی كێش. •    خواردنی پیاز بە كاڵی یارمەتیدەرە بۆ نەهێشتنی بۆنی ناخۆشی ناو دەم بەهۆی بەرزی ڕێژەی كبریت تێیدا. •    پیاز دەوڵەمەندە بە كبریت‌و ریشاڵەكان‌و پۆتاسیۆم‌و كالسیۆم‌و ڤیتامین C‌و ڤیتامین B، ڕێژەیەكی كەم چەوری‌و كۆلسترۆڵ‌و سۆدیۆمی تێدایە. •    چارەسەرە بۆ نەخۆشی هەڵامەت‌و ئیلتیهاب‌و ڕەبۆ و سكچوون. •    سیستەمی بەرگری لەش بەهێز دەكات‌و حەساسیەت كەم دەكات. •    بەهۆی بونی ڕێژەیەكی زۆر لە ڕیشاڵەكان بەتایبەتی ڕیشاڵی (oligofructose) ڕێگەخۆشكەرە بۆ كرداری هەرسكردن. •    یارمەتیدەرە بۆ ڕێكخستنی ڕێژەی شەكری خوێن، هەروەها دابەزاندنی ڕێژەی شەكری خوێن. •     ئارەزووی سێكسی زیاد دەكات. •    پیاز پێش كوڵان یارمەتی دروستبوونی كۆلیستروڵی (HDL) دەدات كە پێك‌هاتووە لە كۆلیسترۆڵێكی بەسوود، یارمەتیدەرە بۆ هێشتنەوەی دڵ بەشێوەیەكی تەندروست.  •    بەرگری لەش دژی نەخۆشی شێرپەنجە زیاد دەكات. •    پاككردنەوەی لەش لە ژەهرو ماددەی زیانبەخش. ئەوەی كە دەبێت لەبارەی پیازەوە بزانرێت ئەوەیە، پیاز پێویستە پیاز لەكاتی لەتكردنی هەڵنەگیرێت‌و نابێت بەر هەوا بكەوێت، پێویستە پیاز لە شوێنی ساردو وشك هەڵبگیرێت‌و دور بێت لە شوێنی شێدار. 230 خەیار لە ساڵێكدا پێداویستی ناوخۆیی هەرێمی كوردستان بۆ خەیار، ساڵانە زیاتر لە (130 هەزار) تەنە. بەپێی ئاماری وەزارەتی كشتوكاڵ‌و سەرچاوەكانی ئاوی هەرێمی كوردستان، لەساڵی 2017دا لە بازاڕەكانی هەرێمدا (131 هەزارو 782) تەن خەیار فرۆشراوە، لەم بڕە (100 هەزارو 552) تەنی بەرهەمی ناوخۆیی بووە، كە دەكاتە (76%)ی كۆی بەرهەم خەیار لە هەرێمی كوردستان، خەیاری هاوردەكراویش (31 هەزارو 260) تەن بووە، كە دەكاتە رێژەی (24%)ی كۆی بەرهەمی خەیار. ئەگەر بەراوردكاری بكەیت بە ساڵانی رابردوو، خواست لەسەر خەیار زۆر زیادیكردووە، بەوپێیەی لە ساڵی 2016دا پێداویستی ناوخۆی هەرێم بۆ خەیار (94 هەزارو 433) تەن بووە، بەڵام لە 2017دا بەرزبوەتەوە بۆ (31 هەزارو 782 ) تەن، واتا لەماوەی یەك ساڵدا خواست لەسەر خەیار نزیكەی (37 هەزار) تەن زیادی كردووە. بە لەبەرچاوگرتنی رێژەی خواست لە بازاڕەكاندا دەردەكەوێت هەر تاكێك لە هەرێمی كوردستان ساڵانە (23) كیلۆگرام خەیار دەخوات، بەو پێیەی ژمارەی دانیشتوانی هەرێم (5 ملیۆن‌و 718 هەزارو 627) كەسە، خۆ ئەگەر بەتێكڕا بۆ هەر كیلۆیەك (10 دانە) خەیار دابنرێت، ئەوا هەر تاكیكی هەرێم ساڵانە (230) خەیار دەخوات. خەیار لە سەوزەواتەكانە، سوودێكی زۆری بۆ جەستە هەیە، لە كۆنەوە بۆ چارەی زۆر نەخۆشی سوودی لێوەرگیراوە، بەپێی لێكۆڵینەوەكان دەركەوتووە كۆمەڵێك سوودی هەیە:  •    خەیار یەكێكە لەو سەوزانەی كە كەمترین كالۆریی تێدایە، 100 گرام خەیار 15 كالۆریی تێدایە، هیچ ڕۆن‌و كۆلیستڕۆڵێكی تێدا نییە، توێكڵی خەیار سەرچاوەیەكی باشی ڕیشاڵە ڕووەكییەكانە، سوودی بۆ قەبزی هەیەو لە شێرپەنجەی قۆڵۆن دەتپارێزێت، بە لەناوبردنی ئەو ژهرانەی لە كۆئەندامی هەرسدا هەن. •    خەیار سەرچاوەیەكی باشە بۆ پۆتاسیۆم، 100 گرام خەیار، 147 ملی گرام پۆتاسیۆمی تێدایە، هەروەها 3 ملی گرام سۆدیۆمی تێدایە، كە ڕێژەی پاڵەپەستۆی خوێن كەمدەكات‌و ترپەی لێدانی دڵ لەباری ئاساییدا دەهێڵێتەوە. •    بەهۆی بوونی ماددەی دژە ئۆكسیدی وەكوو ڤیتامین A، لە نەخۆشییەكانی پێست‌و پیربوونی دەتپارێزێت. •    هەر 100 گرام لە خەیار، 17 مایكرۆ گرام ڤیتامین K تێدایە، ڕۆڵێكی گرنگی هەیە بۆ بەهێزكردن‌و دروستكردنی ئێسكەكان، هەروەها چارەسەری نەخۆشیی ئەلزهایمەریش دەكات. •    خەیار سوودی بۆ بەهێزكردن‌و گەشەی قژ هەیە، بەهۆی بوونی ماددەی سیلیكۆن‌و كبریت تێیدا.  •    بۆ نەهێشتنی ئاوسانی چاو، دوو پارچە خەیاری شێوە بازنەیی لەسەر چاوت دابنێ بۆ ماوەی 10 خولەك. •    بۆ چارەسەركردنی ئەو سوتاوییانەی كە بەهۆی تیشكی خۆرەوە دروست دەبێت، پارچە خەیار بێنەو لەو شوێنانەی بخشێنە كە سوتاون. •    بە خواردنەوەی ئاوێكی تێكەڵەی خەیارو كەرەوز، پلەی گەرمیی ئاسایی لەشت دەپارێزێت. •    خوێن پاك دەكاتەوە، چارەسەرە بۆ هەوكردنی میزەڵدان‌و گێژبوون‌و زۆرمیزكردن. •    خەیار جەستەمان لە ژەهرەكان دەپارێزێت، بە تایبەتی چارەسەری نەخۆشیی وەك میزكردنی نەخۆشانی شەكرە، بەهۆی بوونی جۆرە ماددەیەك لەناویدا، كە وەكوو ئەنسۆلین كار دەكات. 300 تەماتە بۆ یەك كەس تەماتە وەك یەكێك لە پێداویستییە سەرەكیەكانی خۆراك لە هەرێمی كوردستان بەكاردەهێنرێت، هەموو خێزانێكی هەرێمی كوردستان رۆژانە لە ژەمە جیاوازەكاندا بەكاردەهێنێت. پێداویستی ناوخۆی هەرێم بۆ تەماتە لە ساڵی 2018دا بڕەكەی گەیشتووەتە (170 هەزارو 190) تەن، كە (83 هەزارو 107) تەنی بەرهەمی ناوخۆیی بووە بەرێژەی (49%)، لەبەرامبەردا بڕی (87  هەزار 86) تەنی بەرێژەی (51%) لە دەرەوە هاوردەكراوە. بەڵام لە ساڵی 2016دا پێداویستی هەرێم بۆ بەرهەمی تەماتە زۆر زیاتر بووە‌و ئەوكات پێداویستی گەیشتووەتە (188 هەزارو 68) تەن، ئەوكات بەبەرهەمی ناوخۆیی زیاتر بووە‌و (86 هەزارو 205 ) تەن بووە بەرێژەی (46%)، لە 2016دا هەرێم (101 هەزارو 862) تەن تەماتەی لە دەرەوە  هاوردە كردووە بەرێژەی (54%). بەشێوەیەكی گشتی هەرێم ساڵانە بەبەهای (50 ملیار) دینار تەماتە هاوردە دەكات.  بەلەبەرچاوگرتنی خواست لەسەر تەماتە لە بازاڕەكاندا، دەردەكەوێت هەر تاكێك لە هەرێمی كوردستان ساڵانە (30 كیلۆگرام) تەماتە دەخوات، بەوپێیەی ژمارەی دانیشتوانی هەرێم (5 ملیۆن‌و 718 هەزارو 627) كەسە،   خۆ ئەگەر بە تێكڕا بۆ هەر كیلۆیەك (10 دانە) تەماتە ئەژماربكرێت، ئەوا هەر تاكیكی هەرێم ساڵانە (300) تەماتە دەخوات. بە گوێرەی لێكۆڵینەوە پزیشكییەكان تەماتە چەندین سودی هەیە بۆ مرۆڤ لەوانە:  * ماددە بێسوودو زیانبەخشەكان لە لەشی مرۆڤ دوور دەخاتەوە. * یارمەتیدەرێكە بۆ گەدەو رێخۆڵەكان، تاوەكو بەباشی كار بكەن. * ئەگەر تەماتە بە توێكڵەوە بخورێت، یارمەتیدەرێكە بۆ كۆئەندامی هەرس. * بۆ ئەو كەسانەی كێشەی قەبزییان هەیە، دەتوانن سوودی لێوەربگرن. * پاكەرەوەیە بۆ خوێن. * لە نەخۆشی شێرپەنجە دورمان دەخاتەوە، بە تایبەتی شێرپەنجەی پرۆستات. * مرۆڤ لە نەخۆشییەكانی دڵ‌و دەمار دەپارێزێت. * سوودێكی زۆری هەیە بۆ نەخۆشی رۆماتیزم. * تەماتە پیربوون دوا دەخات. * پێست سپی دەكاتەوەو رەنگوڕوو جوان دەكات. بەرهەمی ناوخۆیی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئەوەی ئاو و هەواو ژینگەو خاكێكی گونجاوی هەیە بۆ كشتوكاڵ‌و ئاودێری، كە دەتوانێت بەرهەمی تەواوی بەشێك لە میوەو سەوزە دابین بكات، بەڵام بەرهەمی ناوخۆیی كزو لاوازە، جوتیاران لەبەر دوو هۆكار سڵ دەكەنەوە لە ناشتنی زەوییەكانیان: •    بەروبومی ناوخۆی تێچوەكەی زۆرەو داهاتێكی كەمی هەیە، بەتایبەتیش لە وەرزی چنینەوەی بەروبومدا لە بازاڕەكاندا نرخێكی كەم دەست جوتیاران دەكەوێت، بۆ نمونە كیلۆیەك خەیار كە تێچووەكەی زیاتر لە (160 دینار)ە، هەندێك جار تەنها (100 دینار)ی دەگاتە دەستی جوتیار، بەوەش جوتیارەكە زیان دەكات یاخود كەمترین داهات كۆدەكاتەوە.  •    زیادبوونی بەرهەمی هاوردەكراو كە نرخی بەرهەمی ناوخۆ دەشكێنێت.  مانگی حوزەیرانی ئەمساڵ حكومەتی عێراق هاوردەكردنی (15) جۆر بەروبومی كشتوكاڵی بۆ عێراق‌و هەرێمی كوردستان قەدەغە كرد، مەبەست لەو بڕیارەش هاندانی جوتیارانی عێراق‌و هەرێمی كوردستانە.  ئەو بەروبومانەی كە هاوردەكردنیان قەدەغەكراوە بریتین لە (تەماتە، خەیار، پەتاتە، باینجان، كەلەرم، قەڕنابیت، گێزەر، نەبەق، كاهو، شوتی، سیر، كولەكەو گەنمەشامی).  وەزارەتی كشتوكاڵی عێراق ئاشكراشیكرد، هەركاتێك وەرزی بەرهەمی ناوخۆ كۆتاییهات، دەستدەكرێتەوە بە هاوردەكردنی ئەو بەرهەمانە، بەڵام سەرەڕای چەند بەرهەمێكی ناوخۆیی، بەشێكی زۆری میوەو بەروبومەكانی دیكە لە هەرێمی كوردستان بەرهەمناهێنرێت‌و بە ناچاری لەدەرەوە هاوردە دەكرێت. بەپێی ئاماری وەزارەتی كشتوكاڵ‌و سەرچاوەكانی ئاو، لە سێ‌ ساڵی رابردوودا لە هەرێم نزیكەی (413 هەزارو 390) تەن میوەی مزری وەك (پرتەقاڵ، لالەنگی‌و لیمۆ ) خوراون، كە تەنیا (هەزارو 591) تەنی بەرهەمی ناوخۆ بووە، واتە تەنیا نزیكەی (0.38%)ی مزرەمەنیی بەكاربراو، زیاتر لە (99%)ی پێداویستی ئەو بەروبومانە لە عێراق، توركیا، ئێران، سوریاو میسرەوە هاوردەكراون، واتە ساڵانە بایی نزیكەی (130 ملیار) دینار مزرەمەنی هاوردەدەكرێت.      

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- نامیق رەسوڵ- محەمەد رەئوف بڕیارێكی مەسرور بارزانی سەرۆكی نوێی حكومەتی هەرێم بۆ ئاسایكردنەوەی دەوام، ناڕەزایەتی لەناو فەرمانبەران دروستكردووە، زۆربەی فەرمانگەكانی سنوری سلێمانی پابەندنین بە بڕیارەكەوە، بەڵام حكومەت دەیەوێت لەدوای پشووی جەژنی قوربانەوە بڕیارەكەی بەتەواوەتی بسەپێنێت.  "كاردەكەین بۆ چاكسازی لە كەرتی وەزیفەی گشتی، لە موچەخۆرو خانەنشین‌و چارەسەركردن‌و رێكخستنەوەی دەوام.." ئەمە خاڵی یەكەمی كارنامەی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستانە. كابینەی نوێ كە ماوەی (20) رۆژە دەستبەكاربووە‌و تائێستا تەنیا (3) كۆبونەوەی كردووە، لەم ماوەیەدا یەك خاڵی كارنامەكەی جێبەجێكردووە كە ئەویش رێكخستنەوەی دەوامی فەرمانبەرانە. حكومەت بڕیاریداوە دەوامی فەرمانبەران ئاسایی بكاتەوە، واتە بارودۆخەكە بگەڕێنێتەوە بۆ پێش قەیرانی دارایی‌و پاشەكەوتی موچەی موچەخۆران. كورتەیەك بەهۆی قەیرانی داراییەوە شوباتی ساڵی 2016 حكومەتی هەرێمی كوردستان رێژەی لەنێوان (25% بۆ 75%)ی موچەی موچەخۆرانی بڕی، ئەمە ناوی لێنرا "سیستمی پاشەكەوتی موچە"، شەپۆلێكی بەرفراوانی ناڕەزایەتی موچەخۆرانی بەدوای خۆیدا هێنا، بۆ هێوركردنەوەی توڕەیی فەرمانبەران، وەزارەتەكان فەرمانگەكانیان سەرپشك كرد دەوامی رۆژانە كەمبكەنەوە، بەڵام بەمەرجێك كەمكردنەوەكە كارنەكاتە سەر رایكردنی ئیشوكاری هاوڵاتیان. لەوكاتەوە تائێستا زۆربەی فەرمانگەكان رۆژی پشووەكانیان زیادكردووە‌و كاتی دەوامی رۆژانەشیان كەمكردوەتەوە، لەم ساڵانەدا دیاردەی "تناوب" واتە جێگرتنەوە دەركەوت، كە ئەمەش كاركردنە بە تیمێكی كەم‌و فەرمانبەرێك لە شوێنی چەند هاوكارێكی تری كاروبارەكان رادەپەڕێنێت. حكومەت بەدوو قۆناغ لە مانگی ئازاری 2018 و دواجاریش لە مانگی ئازاری 2019 بەیەكجاری پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەرانی هەڵگرت، بەهانەی فەرمانبەرانی بۆ ئاسایكردنەوەی دەوام بڕی. حكومەت لە سلێمانی ! لە یەكەم كۆبونەوەی كابینەی نوێی حكومەتدا، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتدا فەرمانیدا دەوامی فەرمانبەران ئاسایی بكرێتەوە، واتە فەرمانگەكانی حكومەت‌و وەزارەتەكان لە كاتژمێری (8:00)ی بەیانییەوە تاوەكو (3:00)ی پاشنیوەڕۆ دەوام بكەن، هاوشێوەی دەوامكردن لە وەزارەت‌و فەرمانگەكانی عێراق. لەسەر فەرمانی مەسرور بارزانی وەزیرەكان نوسراویان بۆ فەرمانگەكانی خۆیان دەركرد‌و ئاگاداریان كردنەوەی لەكاتی نوێی دەوامكردنیان. ئاسایكردنەوەی ماوەی دەوامكردن، فەرمانبەرانی توڕەكردووە، توڕەییەكە پەڕیوەتەوە بۆ ناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانیش، بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو میدیا)، لە سنوری پارێزگای سلێمانی زۆرینەی فەرمانگەكان پابەند نین بە بڕیارەكەی مەسرور بارزانییەوە، بەڵام بەڕێوەبەرە گشتییەكان بەنیازن لەدوای پشووی جەژنی قوربانەوە بڕیارەكە بەتەواوەتی بخەنە بواری جێبەجێكردنەوە. بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو میدیا)، پابەندنەبوونی فەرمانبەران بە بڕیارەكەی مەسرور بارزانییەوە چەند هۆكارێكی هەیە: •    فەرمانبەران لە ماوەی سێ ساڵی رابردوودا دەقیان بەشێوازی ئێستای دەوامكردنیانەوە گرتووە‌و لەسەر بنەمای ئەم شێوازە كاتەكانی ژیانی تایبەتییان رێكخستووە، گۆڕینی ئەمە كاتی پێویستە. •    لەلایەكی ترەوە ئەوەی فەرمانبەرانی توڕەكردووە، كابینەی نوێ لە یەكەم هەنگاودا كاتی دەوامكردنی ئەوانی زیادكردووە، بەڵام هیچ قسەیەكی دڵخۆشكەری لەسەر چارەنوسی موچە "پاشەكەوتكراوەكان"یان‌و گەڕاندنەوەی سیستمی كاركردن بە بەرزكردنەوەی موچە "ترفیع" نەكردووە. •    ئەمە سەرباری ئەوەی حكومەت هێشتا لەبارەی موچەوە دڵنیایی تەواوەتی بە فەرمانبەران نەداوە‌و تائێستا نەیتوانیوە مانگانە لەكاتی خۆیدا موچە بەسەر فەرمانبەراندا دابەشبكات، ئێستا كە یەكەم رۆژی مانگی ئابە، موچەخۆرانی هەرێم تەنیا موچەی مانگی نیسانیان وەرگرتووە‌و حكومەت موچەی (3) مانگی ئەمساڵی فەرمانبەران قەرزارە، جگە لە موچە پاشەكەوتكراوەكانی ساڵانی رابردوو. جگە لە ئاسایكردنەوەی كاتی دەوام، مەسرور بارزانی چەند فەرمانێكی تری بۆ فەرمانبەران‌و وەزیرەكان دەركردووە كە ئەمانەن:  یەكەم: سەرجەم وەزیرەكان و خاوەن پۆستە باڵاكان دەبێت پابەندبن بە دەوامی فەرمی وەزارەتەكانیان لە دەستپێكی دەوامی رۆژانی یەكشەممەوە تا كۆتایی دەوامی فەرمی لە رۆژانی پێنجشەممە. دووەم: سەرجەم فەرمانبەرانی حكومەتی هەرێم دەبێت پابەند بن بە كاتی دیاریكراوی دەوامی فەرمی و هیچ كەسێك بۆی نیە لە كاتی دەوامی فەرمیدا شوێنی كاركردنی خۆی بەجێ بهێڵیت یان كارێكی دیكەی دەرەوەی ئەركەكەی جێبەجێ بكات. سێیەم: فەرمانبەران دەبێت پابەند بن بە پاراستنی نهێنی كاروباری فەرمانبەرییەتی و نابێت ئەو زانیارییانەی كە بە نهێنی پۆلێن دەكرێن، لە دەرەوەی رێكارە یاساییەكان ئاشكرا بكرێن. چوارەم: دەبێت رۆتین لە دامودەزگاكانی حكومەتدا نەمێنێت و سەرجەم مامەڵەی هاوڵاتیان بە شێوەیەكی خێراو ورد، لەلایەن فەرمانبەرانەوە جێبەجێ بكرێت. هەروەها وەڵامدانەوەی سكاڵاو پرسیاری هاوڵاتیان بەشێوەیەكی خێراو گونجاو، ئەركی دامودەزگاكانی حكومەتەو دەبێت وەڵامی روون و ئاشكرا بۆ مامەڵەی هاوڵاتیان هەبێت و هۆكاری هەردواكەوتنێك یا رەزامەندی نەدانێك روون و ئاشكرا بێت و پێویستە رێز لە هاوڵاتیان بگیرێت لە دامودەزگاكانی حكومەتدا. پێنجەم: دیاردەی بەرتیلدان و بەرتیل وەرگرتن، لەناو دامودەزگاكانی حكومەتدا هەستی پێدەكرێت، بۆیە بنبڕكردنی ئەم دیاردەیە دەبێتە یەكێك لەكارە لەپێشینەكانی وەزیرو بەرپرسە باڵاكانی حكومەتی هەرێم و ئەم بابەتە بەهیچ شێوەیەك چاوپۆشی لێ ناكرێت و سەرپێچیكاران بە توندی سزا دەدرێن. موبایلی قەدەغەكرد ئانۆ جەوهەر عەبددولمەسیح وەزیری گواستنەوەو گەیاندن لە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت توندتر مامەڵەی لەگەڵ فەرمانبەرانیدا كرد، ئەو بەبڕیارێك بەكارهێنانی موبایلی لە فەرمانبەرانی فەرمانگەكانی لەكاتی دەوامی فەرمیدا قەدەغەكرد. ئەم وەزیرە كە لەسەر پشكی مەسیحییەكان دانراوە‌و لە بنەڕەتەوە خۆی ئەندامی ناوچەی عەنكاوەی پارتی دیموكراتی كوردستانە دەڵێ:" بەكارهێنانی موبایل لە فەرمانگەكاندا كاروباری هاوڵاتیان پەكدەخات، نابێت لە وەزارەتەكەیدا مامەڵەی هیچ هاوڵاتییەك دوابخرێت بۆ رۆژێكی تر".  دروشمێكی كۆن ! ساڵی 1991 دوای كشانەوەی هێزەكانی سوپای عێراق لە شارەكانی هەولێرو دهۆك‌و سلێمانی، هێزو لایەن‌و رەوتە كوردییەكان بینای دامەزراوە‌و فەرمانگەكانیان پڕكرد لە دروشمەكانی خۆیان، ئەوكات یەكێك لە دروشمەكانی رەوتی كۆمۆنیست بریتی بوو لەو دروشمەی كە دەڵێ:" 35 سەعات كار لە هەفتەدا‌و دوو رۆژ پشووی لەسەریەك". ئەوەی ئێستا حكومەتی هەرێم بڕیاری لەسەرداوە، جێبەجێكردنی ئەم دروشمەیە، زیادكردنی دەوام لە كاتژمێر (8:00)ی سەرلەبەیانییەوە بۆ (3:00)ی پاشنیوەڕۆ، لە هەفتەیەكدا بۆ هەر فەرمانبەرێك دەكاتە (35) كاتژمێر كاركردن، ئەمە لەگەڵ دوو رۆژە پشووەكەی (هەینی‌و شەممە)دا كە وەكو خۆی ماوەتەوە‌و دەستكاری نەكراوە. فەرمانبەران لە هەرێمی كوردستان فەرمانبەران لە هەرێمی كوردستان بەپێی یاسایەك ئەرك‌و مافەكانیان دیاریكراوە كە ساڵی 1960 دەچووە، ئەو یاسایە پێی دەوترێت یاسای "قانون الخدمە المدنیە"، ئەم یاسایە كۆن بووە‌و ئێستا پەرلەمانی عێراق دەیەوێت یاسایەكی نوێ لەجێگای دەربكات كە ناوی "قانون الخدمە المدنیە الاتحادی"ە، پرۆژەی یاساكە لەناو پەرلەمانی عێراقدایە‌و هێشتا پەسەندنەكراوە. بەپێی دواین ئامارەكان، ئێستا ژمارەی دانیشتوانی هەرێم كوردستان گەیشتوەتە (5 ملیۆن‌و 600 هەزار) كەس، لەم رێژەیە (ملیۆنێك‌و 249 هەزار) موچەخۆر هەیە، لەناو ئەمانەدا تەنیا (721 هەزار) كەسیان فەرمانبەری فیعلین. ئەمە لەكاتێكدایە ژمارەی فەرمانبەران لە عێراق (4 ملیۆن) فەرمانبەر. لە نوێترین لێدوانیدا فوئاد حسێن وەزیری دارایی عێراق دەڵێ:" پێش ساڵی 2003 ژمارەی فەرمانبەرانی عێراق 850 هەزار كەس بووە، بەڵام ئێستا ژمارەی فەرمانبەران‌و خانەنشینان گەیشتوەتە 6 ملیۆن‌و 500 هەزار كەس".

(درەو میدیا): پارتی دیموكراتی كوردستان خانوو بۆ كەسوكاری شەهیدانی حیزبەكەی لە سنوری پارێزگای هەڵەبجە‌و سلێمانی دروستدەكات. ئەمڕۆ لە لیژنەی ناوچەی پارتی دیموكراتی كوردستان لە شاری هەڵەبجە، كلیلی (25) خانوو رادەستی كەسوكاری شەهیدانی ئەو حیزبە كرا. بەسام عەلی بەرپرسی لقی 12ی پارتی لە پارێزگای هەڵەبجە بە ساتی فەرمی حیزبەكەی وتووە:" سەرۆك بارزانی بودجەی دروستكردنی 235 خانووی شەهیدان لە هەڵەبجە دابین كردووە". رەپێی قسەی بەرپرسی لقی پارتی لە هەڵەبجە" لە كۆی 235 خانوو تائێستا 168 خانوو تەواوكراوە‌و رادەستی خانەوادەی شەهیدان كراوە، كۆمپانیای جێبەجێكار بەڵێنیداوە لە‌ماوەیەكی نزیكدا ئەو خانووانەی ماوەتەوە، تەواو بكات". باسیلەوەكردووە" بە تەواوبوونی 235 خانووی خانەوادەی شەهیدان، هیچ خانەوادەیەكی شەهیدی پارتی نامێنێت، كە لە سنوری لقی 12 موستەفید نەبووبێت لە شوقە، یان خانوو". بەشێوەیەكی گشتی لە سنوری زۆنی سەوز بەدیاریكراوى لە سنوری پارێزگای سلێمانی‌و هەڵەبجە پارتی (هەزارو 330) خانوو بۆ كەسوكاری شەهیدانی حزبەكەی دروست دەكات، بەمشێوەیە: •    500 خانوو لەناو سەنتەری پارێزگای سلێمانی •    235 خانوو لەناو سەنتەری پارێزگای هەڵەبجە •    120 خانوو لە سنوری ئیدارەی راپەڕین •    350 خانوو لە قەزای چەمچەماڵ •    55 خانوو لە قەزای دوكان •    70 خانوو لە قەزای دەربەندیخان لە مەكتەبی سیاسی پارتی كەسێك دیاریكراوە بۆ سەرپەرەشتیكردنی پرۆسەی دروستكردنی خانووەكانی سنوری زۆنی سەوز، ئەو كەسەش (عەبدولڕەحمان حاجی حوسێن)ە.

راپۆرتی: محەمەد رەئوف ساڵی 1983  لە گەرمەی شەڕی هەشت ساڵەی  عێراق – ئێراندا،هەشت هەزار پیاوی بارزانی لەلایەن رژێمی بەعسەوە لەناوبران ،بەشێك لە پیاوە بارزانیەكان لە ئۆدوگا زۆرە ملێكانی قوشتەپەو بەحركەی هەولێر دەستگیركران و لە بیابانەكانی عەرعەردا زیندە بەچاڵكران،  بەشێك لە كەس و كارو كوڕەكانی مەلا مستەفای بارزانیش لە بەغداو شارەكانی دیكەی عێراق  دەستگیركران و دواتر لە سێدارەدران. ( درەو میدیا) بە پشت بەستن بە دۆكیومێنت و سەرچاوە مێژوویەكان راپۆرتێكی وورد لەسەر جینۆسایدی بارزانیەكان بڵاودەكاتەوە. دەستگیركردنی بارزانیەكان   دوای ھەرەسهێنانی شۆڕشی كورد ساڵی ( ١٩٧٥)  و لە چوارچێوەی راگواستنی ناوچە سنورییەكان دەیان ھەزار لە خێزانی بەرزانییەكان بە زۆر گوند و لە شوێنەكانی خۆیان ھەڵكەنران و گوێزۆانەوە بۆ ناوچەی بیابانی ووشك لە باشوری عێراق  لە پارێزگای دیوانیە،ئەم گوندنشینانە نزیكەی ( ٥) ساڵیان لە جێگەو ماڵی نوێ‌دا بەسەر برد لە باشوری پارێزگای (دیوانیە) بەڵام لە ساڵی ( ١٩٨٠) سوپای عێراقی , بە ئۆتومبیلی سەربازی ئەم ئۆردوگایانەیان پێ پێچانەوەو بەرەو كۆمەڵگای (قوشتەپە)ی باشوری شاری ھەولێر راپێچكران و ھەندێكیشیان بران بۆ كۆمەڵگای (بەحرەكە)لەباكوری شاری ھەولێر ، ئەوانی تریش بۆ كۆمەڵگای ( دیانەو ھەریری).  لەم كۆمەڵگایانەدا خەڵكەكە لەدوای پێنج ساڵ بۆیەكەمجار ھەوای كوردستانیان ھەڵمژی پاش ئەوەی لە ٢٢ی ٩/١٩٨٠ جەنگی  نێوان عێراق و ئێران دەستی پێ‌كرد ، لەو چوارچیوەیەدا سوپای ئێران لە ٢٢/ ٧ /١٩٨٣ پەلاماری شارۆچكەی ( حاجی ئۆمەران)یان داو بە چاوساغی ھێزی پێشمەرگەی پارتی دیموكراتی كوردستان ناوچەكانی ( شیوەڕەش ، ئالانە ،ئازادی ، رایەت)یان لە دەسەڵاتی بەعس سەندو بەسەدان سەرباز لە ھەردوولا كوژران، ئەم هێرشەی سوپای ئێران بەتایبەتیش بە چاوساغی هێزەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان بەتەواوی سەدام حسین و رژێمی بەعسی توڕەكرد، بەجۆرێك بیری لە تۆڵەو زەبرێكی توند دەكردەوە لە بنەماڵەی بارزانی بەو پێیەی هێزەكەی پارتی دیموكراتی كوردستان بەسەرۆكایەتی مەسعود بارزانی و ئیدریس بارزانی بوو، رژێمی بەعس لە تۆڵەی ئەو هەنگاوەی پارتی دیموكراتی كوردستان بڕیاری كوشتن و لەناوبردنی هەموو ئەو بارزانیانەدا كە لەژێر دەسەڵاتی خۆیدابوون  و لە عێراق مابونەوە لەدوای شكستی شۆڕشی كورد لە ساڵی 1975 .  نەوشیروان مستەفا و جینۆسایدی بارزانیەكان نەوشیروان مستەفا ( 1944 – 2017 ) كە خۆی لەناو گەرمەی روداوەكان بووەو لە زنجیرەیەك كتێبدا روداوەكانی شۆڕشی نوێی كوردی نوسیوەتەوە، لەلاپەڕە (322)ی  كتێبی (پەنجەكان یەكتری ئەشكێنن .. دیوی ناوەوەی روداوەكانی كوردستانی عێراق 1979 – 1983 ) بە ووردی باس لە لەناوبردنی بارزانیەكان دەكات لە 1983 و دەنوسێت : " گیرانی بارزانییەكان ئەوكاتەی ناوچەی حاجی هۆمەران بوو بوو بە مەیدانی گەرمی جەنگی عێراق – ئێران بنەماڵەی بارزانی و سەرانی پدك بە ئاشكرا هاوكارییان لەگەڵ هێزەكانی ئێران ئەكرد دژی جەیشی عێراقی . كۆكردنەوەی دەنگ و باسی عێراق و هێزەكانی و , چاوساغی و ڕێبەری هێزەكانی ئێران و , هێنان و بردنی دێدەوانی تۆپخانەی ئێران ئەمە بەشێكی كەمی ئەو هاوكارییە ئاشكرایە بو . لە هێرشەكانیش دا ئەوان وەكو هێزی یارمەتیدەر و خەریككەر و لێدانی پشتەوە بەشدار ئەبوون, بەشدار بونی بنەماڵەی بارزانی و هێزەكانیان لە هێرشەكانی ناوچەی حاجی هۆمەران دا , لە لای صەدام جگە لەوەی بە خیانەتی نیشتمانی دا ئەنرا, بۆ خۆیشی بە خیانەت و دەسبڕین و فێڵ لێكردن ئەژمارد .... شێخ عوسمانی كوڕی شێخ ئەحمەد و عیماد و ئەدهەمی كوڕی بوبون بە بەعسی، عیماد سكرتێری مەجلیسی تەشریعی بو، عوبەید و لوقمان و سابیری كوڕی مەلا مستەفا لە بەغداد دانیشتبون، عوبەید بۆ شكاندنی باوكی ماوەیەك لە وەزارەتی بەعسیەكاندا بووب بە وەزیری دەوڵەت، سەدام بۆ ئەوەی تۆڵە لە بنەماڵەی بارزانی بكاتەوە، هێزێكی حەرەس جمهوری لە بەغداوە نارد بۆ دەوری ئۆردوگاكانی قوشتەپەو بەحركەیانگرت، هەر پیاوێكی بارزانیان بەردەستكەوت لە گەنجو پیر هەمویانگرتن، شێخ عوسمان و كوڕەكانی و كوڕەكانی مەلا مستەفا، عوبەید و لوقمان و سابیریان چنیەوە، سەرو سۆراغیان نەما، بە ماوەیەكی كورت سەدام لەیەكێ لە وتارەكانیدا لە تەلەفزیۆندا وتی: ئەوانە خیانەتیان كرد و لەبەر ئەوەی" ارسلناهم الی الجحیم" واباوبو كە مەسعود و ئیدریس هاوزەمان لەگەڵ هێرەشانی ئێراندا بۆ حاجی ئۆمەران، هەواڵیان بۆ بارزانیەكان ناردوە خۆیان ئامادەبكەن بۆ چەكهەڵگرتن و گەڕانەوە بۆ ناوچەكانی سنور"    هیڵتەرمان و 8 هەزار بارزانیەكە  یوست هڵتەرمان، كە بە چالاك و نوسەری دیاری مافی مرۆڤ و بەتایبەتیش جینوسایدەكانی گەلی كورد دادەنرێت لە لاپەڕە  38ی  كتێبەكەیدا( كارێكی ژەهراوی .. ئەمریكاو عێراق و گازبارانی هەڵەبجە)  دەنوسێت"پەیوەندی توندوتۆڵی نێوان ئێران و پارتی دیموكراتی كوردستان, بە جارێ عێراقییەكانی نیگەران كردبوو, لە پاش هەرەسهێنانی شۆڕشی بارزانی لە ساڵی1975دا, پارتی  پاڵپشتییەكی چالاكانەی شەڕی هێزەكانی ئێرانی دەكرد وەك ڕێنماو شارەزایی، لە ساڵی 1983 هێزەكانی عێراق - ئێران لە چیاكانی سەرو حاجی ئۆمەران كەوتنە شەڕێكی سەختەوە، ئامانجی سەرەكی ئێران لەو هێرشەی بۆسەر یاخیبووە كوردەكانی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێرانی سەربە عەبدولڕەحمان قاسملۆ بوو و هێزە ناحەزەكانی سەربە پارتی دیموكراتی كوردستان كە هێزێكی عەشیرەتی برادۆستی بوو لە ناوچەكەدا، كە لەو كاتەدا هێزەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان بەسەرۆكایەتی مەسعود بارزانی و فەیلەقی بەدری سەربە ئەنجومەنی باڵای شۆِرشی ئیسلامیش پاڵپشت و چاوساغی هێزەكانی ئێران بوون،  زانیاری تەواوی بارزانیەكان لەسەر ناوچەی عەشیرەتی برادۆستی كەوا هاوسنور بون لەگەڵیان یارمەتیەكی گەورەبوو بۆ ئێرانییەكان لەو كاتەدا نزیكەی دە میل هاتوونەتە ناو خاكی عێراقەوەو "سەربازگەی حاجی ئۆمەرانی سەر بە فەیلەقی یەك, بەرزاییە سەرەكییەكان و بنكەكانی تۆپخانە لە ناوچەكەدا, نزیكەی 43 گوندی كوردنشین ,بنكەیەكی سەرەكی حدكا و زۆربەی كەلو پەل و تفاقی جەنگیی حدكایان گرت"...هێرشی حاجی ئۆمەران هەلێكی بۆ پدك ڕەخساند حساباتی خۆی لەگەڵ عەشیرەتی برادۆستیدا یەكلا بكاتەوە, كە ناحەزییەكی كۆنیان لە نێواندا بوو, بەڵام لەبەرامبەر كارئاسانیكردنی بۆ ئێران لە حاجی ئۆمەران رژێمی بەعس تەواوی نێرینەی سەربە عەشیرەتی بارزانی راپێچكرد، كە زۆربەیان لەپاش هەرەسی ساڵی 1975 ی شۆِرشی بارزانیەوە ناچاری نیشتەجێی كۆمەڵگەكانی دەوروپشتی هەولێركرابوون"  چارەنوسی بارزانیەكان هەموو بەڵگەنامەكانی رژێمی بەعس تایبەت بە هەشت هەزار بارزانیەكەی ساڵی 1983 ئاماژەن بە رق و توڕەیی رژێمی بەعس لەبەرامبەر پێشڕەوی و چاوساغی هێزی پێشمەرگە بۆ سوپای ئێران و گرتنی ناوچەیەكی فراوانی ناوچەی حاجی ئۆمەران لەلایەن سوپای ئێرانەوە. رژێمی بەعس رق و توڕەیی خۆی بەرامبەر سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان بەو بارزانیانە رشت كە لەژێر دەستی خۆیدا مابونەوە لەدوای هەرەسی 1975 و رۆیشتنی سەركردەكانی ئەو پارتە بۆ ئێران.  رژێمی بەعس چارەنوسی بارزانیەكانی هەرزوو یەكلاكردەوە، سەدام حوسێن لە سیپتێمەری ١٩٨٣ دا گومانێكی ئەوو تۆی نەھێشتەوەو لە وتارێكیدا كە دواتر لە تەلەفزیۆ ن ورۆژنامەكانی بەعسدا بڵاوكرایەوە زۆر بەڕاشكاوانە وتی( ئەوانە خیانەتیان لە وڵات و لە پەیمان كرد بۆیە بەسزای سەختمان گەیاندن و بۆ دۆزەخمان ناردن ) لە دەقی قسەكانی سەدامدا ھاتووە ( ئەوان بەجۆرێك رۆچوون لەخیانەتدا كەناتوانن پەشیمان ببنەوە لێی، ئەم خیانەتەشیان گواستووەتەوە بۆ سنورێكی بەرفراوانتر لەبنەماڵەكەیان تا ئەو تاوانەیان ئەنجام دا و بوون بەڕێنیشاندەر و یارمەتیدەری ھێزی فارس بۆ داگیركردنی خاكی عێراق، بەم شێوەیە جیابوونەوەی كۆتای روویدا لەنێوان ئێمە و ئەوان لەوەش زیاتر ھەوڵماندا پەیوەندی دروست بكەن بەمەبەستی گەڕانەوە بۆ ڕیزی نیشتیمانی چەند نامەیەكیش ئاڵۆگۆر كرا لەم بارەیەوە، بۆیە دووجار خیانەتیان كرد یەكەمیان خیانەتیان لەخاك كرد دووەمینیان خیانەتیان لەو بەڵێنانەشیان كرد كەدابوویان، بارزانیەكانیش بەشدار بوون لەم كارە و سزای خۆیان وەرگرت و رۆشتن بۆ دۆزەخ) مەبەستی سەدام لەوەبوو كە ئەوان جۆرە رێكەوتنێكیان ھەبووە لەگەل مەسعود و ئیدریس بارزانیدا كە چاوساغی سوپای ئێرانی نەكەن بۆسەر خاكی عێراق. بەپێی زانیاریەكان دوای ماوەیەك لە دەستگیركردنیان ئەم پیاوە بەرزانیانەی لە كۆمەڵگە زۆرەمڵێكانی هەولێر دەستگیركران لەبیابانی ( عەرعەر)دا زیندە بەچاڵ كراون ، ژن ومناڵەكانیشیان دوای خۆیان تا راپەڕینی 1991 لە ئۆردوگاكاندا دەوریان بە ئەمن و ئیستخباراتی بەعس گیرابوو ، كە لە ژیانێكی زۆر سەخت و دژواردا دەژیان ئاوو كارەباو كەل و پەلی خواردەمەنیان لێ بڕیبون بەردەوام . ژنێكی بارزانی كەلەو كاتەدا لە (قوشتەپە) دەژیا ووتی :.( ئێمە گشت خەوتبوین كە سەربازەكان لە كاتژمێر (٣:٣٠)دەقیقەی بەرەبەیاندا ئابڵوقەی كۆمەڵگاكەیان دابوو ،پاشان بەر لەشەبەق كاتێك كە خەڵكەكە وەبەر خۆكەوتن بچنە سەر ئیش و كاریان ھەموو سەربازەكان بەجاری رژانە ناو كۆمەڵگاكەوە ، ھەر پیاوێك دەچوە دەرەوە دەیان گرت ، تەنانەت پیرەمێردێكی شێتیشیانگرت و دەست و قاچیان شەتەك دا ، ئەو مەلایەشیان گرت كەدەچوو بۆ مزگەوت بانگی نوێژی بەیانی بدات ، ئەوجا دەرگای ماڵەكانیان شكاندین و كەوتنە گەڕان بەدووی پیاوەكانماندا ، ئەوان تەنانەت تەماشای سەلاجەو تەنكی ئاویشیان دەكرد ، ھەموو نێرینەیەك كەتەمەنی لە (١٣) ساڵ بەرەو ژور بوو بردیان ، ئافرەتان دەستیان كردە گریان و رۆ رۆو قورئانیان بەرەو رویان بردن و زۆر پاڕانەوە لە سەربازەكان تا پیاوەكانیان نەبەن ).  پاش ئەوەی ئەم پیاوە بەرزانییانەیان دەست گیركردوو پاشان رەوانەی (دیوانییە)دەكرێن ، وە پاش ماوەیەكیش بەفەرمانی راستەوخۆی (سەدا حسین) دەبرێن بۆ بیابانی عەرعەری سنوری عێراق ـ سعودیە لەوێدا چاڵیان بۆ ھەڵدەكەنرێ‌و دەكەس دەكەس گوللەباران دەكرێن و دادەپۆشرێن .   چارەنوسی سێ كوڕەكەی مەلا مستەفا رژێمی بەعس لە پرۆسەی دەستگیركردنی بارزانیەكاندا لەیەك كات و شوێندا پرۆسەكەی ئەنجام نەداوەو بە زنجیرەیەك پرۆسەی دەستگیركردندا تێپەڕێوە، سەرەرای دەستگیكردنی پیاوی خێزانە بارزانیەكان لە ئۆردوگاكانی نزیك هەولێر، چەندین كەسی تری بارزانیەكان لە شارەكانی دیكەی عێراق  دەستگیركران،  ھەر لەو سەروبەندەدا ( عوبەیدوڵا و سابیر و لوقمانی كوڕانی مەلامستەفا كە براگەورەی مەسعود بارزانی ) بوون دەستگیركران و دواتر لەسێدارە دران، ئەو سێ كوڕەی مەلا مستەفا لەدوای هەرەسی 1975 لەگەڵ مەلا مستەفا نەچوون بۆ ئێران و لە بەغداد مانەوە چونكە كێشەیان لەگەڵ باوكیان ھەبوو، وەزیر و پەرلەمانتار و سەرمایەداربوون, بۆیە رژێمی بەعس لەدوای پشتیوانی ھێزەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان لە سوپای ئێران بۆسەر ناوچەی حاجی ئۆمەران و گرتنی ٨ ھەزار بارزانی، كوڕەكانی مەلا مستەفاشی لە سێدارەدا كە عوبەیدوڵا وەزیری دەوڵەت بوو لە بەغدا و  لوقمان پەرلەمانتار و سابیر بارزگان بوو، بەڵام لەبەر ئەوەی مەلا مستەفا نەفرەتی لێكردبوون بۆیە تا ئێستاش ھیچ سەركردەیەكی بارزانی ناویشیان ناھێنێت. بڕیاری لە سێدارەدانی كوڕەكانی مەلا مستەفا لە دادگای شۆرش بەسەرۆكایەتی عەواد حەمەد بەندەر دەركرا: حوكمی لە سێدارەدان درا بەسەر ھەر یەك لە (سابیر مستەفا محەمەد عەبدولسەلام بارزانی و نەوزاد لوقمان مستەفا بارزانی و ئازاد لوقمان مستەفا بارزانی و سەلاح لوقمان مستەفا بارزانی و بیداد لوقمان مستەفا بارزانی و ئیسماعیل فەقی عەولا بارزانی و ئەمین عوسمان ھەمیرە بارزانی و نورەدین محەمەد سدیق بارزانی و رەجەب ئیسماعیل حەسەن بارزانی و قادر نوعمان جەھوەر بارزانی و مەجید عەبدوڵا سەلیم بارزانی و حەكیم سەعید حەسەن بارزانی و سوبحان ئیسماعیل عەبدولسەلام بارزانی و زوبیر عەبدوڵا سەلیم بارزانی و حسێن زیاب بارزانی و دڵدار عەلی محەمەد حاجی بارزانی و ئیسماعیل مستەفا محەمەد بارزانی و عەلی عومەر ئەحمەد بارزانی و عوسمان ئەحمەد محەمەد بارزانی و عەبدولباری سلێمان عەبدولسەلام بارزانی و عیماد عوسمان ئەحمەد محەمەد بارزانی و نەزیر ئەحمەد محەمەد عەبدولسەلام بارزانی)، بەلام ھەر یەك لە لوقمان و عوبەیدوڵا بە بریارێكی تر لە سێدارەداران چونكە ئەوان وەزیر و پارلەمانتار بوون. سابیر مستەفا بارزانی كە لە گەڵ 22 كەسدا لە 26/7/1983 لە بەغداد دەستگیركرا بە نوسراوی سەرۆكایەتی دادگای شۆڕشی ژمارە 1446/1983 دەرچووە لەسێدارەدراوەو  راپۆرتی لەسێدارەدانەكەیدا ئاماژە بەوە كراوە " تۆمەتبار صابر مستەفا بارزانی لەگەڵ كۆمەڵێك لە تێكدەران كە سەربە مەسعود و ئیدریس بارزانین، زانیاری ناوخۆی سەركردایەتیان داوەتە تێكدەران بەتایبەتی لەسەر ئەو جێگایانەی ستراتیژی و گرنگن و ئامادەكارییان لە بەغدا و هەولێر لەگەڵ تێكدەران كردووە بۆ هێرشكردنە سەر هێزەكانمان لە كەرتی باكور لە حاجی ئۆمەران لە رێگای مەسعود و ئیدریسەوە" لە راپۆرتەكەدا ئەوانی بە هەڵگرتنی چەك بەرامبەر بە هێزە چەكدارەكانی عێراق بەمەبەستی هاوكاری هێزەكانی ئێران بۆ گرتنی ناوچەكانی حاجی ئۆمەران تۆمەتبار كردووەو بە بەكرێگراوی ئێرانی ناوزدیكردون.    بەعس زانیاریەكانی دەشاردەوە سەبارەت بە جینۆسایدی بارزانیەكان هەمیشە سەركردایەتی حزبی بەعس ویستویەتی زانیاری لەسەر گرتن و سەرنگومكردنیان بشارێتەوە. بەپێی بەڵگەنامەیەك سكرتاریەتی سەرۆك كۆمار بە نووسراوی 2651/ك لە 24/8/1987 دا فەرمانی دەركردووە بۆ هەموو ئەو دام و دەزگا و بەرپرسانەی تایبەتن بە كێشەی كورد لەوانەیە لە لایەنێكی سێهەهەمەوە پەیوەندییان پێوە بكرێت و سەبارەت بە چارەنووسی بارزانییەكان و پرسیارییان لێ بكرێت، بۆیە وا پێویست ئەكات كە وەڵام دانەوەی هەر پرسیارێك سەبارەت بەم بابەتە ئەم وەڵامە بێت كە: "تەنها سەرۆكایەتی دەوڵەت لەم كێشەیە ئاگادارە چونكە كێشەكە كێشەیەكی سیاسیە و زۆر گەورەترە لە كێشەی ئەم خێزانانە". سەرچاوەكان: •    نەوشیروان مستەفا ئەمین, پەنجەكان یەكتری ئەشكێنن , دیوی ناوەوەی ڕوداوەكانی كوردستانی عێراق 1979-1983 ل322   •    یۆست هلتەرمان، كارێكی ژەهراوی,وەرگێڕانی محەمەد حەمە ساڵەح تۆفیق,كۆمپانیای ئاوێنەل39 •    رۆژنامەی ( العیراق) ، 13ی ئەیلولی ، 1983 . • محەمەد رەئوف , ئەنفال و رەھەندە سۆسیۆلۆجیەكانی, 2005 سلێمانی. •    عەباس هەمزە خدر ـ جینۆساید كارەساتی كوردو تاوانی نێودەوڵەتی ، گۆڤاری یاسا پارێزی ، ژـ 4 ، ساڵی چوارەم ، 1999 , لاپەڕە 260 . •    رَێكار مزوری , شێواز میكانیزمی جینۆساید و دیمۆسایدی بارزانییەكان . •    عەدالەت عومەر, بارزانیەكان لە راگواستنەوە تاكو جینۆساید بەپێی بەڵگەنامە فەرمی و مێژوویەكان.