چیا عەباس پارتی لە سنوری هەرێمی کوردستان وەک هێزێکی گەورەی دەسەڵاتدار و بریاردەر بەرچاو دەکەوێت و لای بەشێک لە کۆمەڵگا وەک حزبێکی چەسپاو و تۆکمە و کەم کێشە و خاوەن مەرجەعێکی جێگیر دەخوێنرێتەوە. بەشێکی ئەم تێرامان و هەڵسەنگاندنانە بۆ زەمینەی کۆمەڵایەتی و مێژوی دور و نزیکی ئەو حزبە دەگەرێتەوە، بەشێکی تری بۆ توانای بنەماڵەی بارزانی لە ئیدارەدانی پارتی و سیاسەت و حوکمرانیدا، بەشێکی گرنگیش بۆ لاوازی و غیابی دیدگا و هەڵسەنگاندنی واقیعی رکابەرەکانی پارتی دەگەرێتەوە، بێجگە ئەمانەش هێزە نێودەوڵەتی و هەرێمیە پەیوەندارەکان زۆربەی مامەڵەیان لە گەڵ پارتیە چونکە هێزێکی خاوەن مەرجەعێکی تۆکمەیە و هەمو بە یەک ئاواز دەخوێنن و پارتی کێشەی ئەوتۆی لە گەڵ وردەکاریەکانی ئەو پەیوەندیانەدا نیە.  هونەری پارتی لە مامەڵەکردن لە گەڵ بەشێکی ئەم هۆکارانە، تایبەت دوای وەفاتی مام جلال و کاک نەوشیروان،  پرۆسەی چۆنیەتی بەرێوەبردنی ناکۆکی و ململانەکانیەتی، تایبەت لە عێراق و هەرێمدا. پارتی نە عەسای سحری پێیە و نە خاوەنی سیاسەتێکی جێگیرە و نە خاوەن دەسەڵاتی رەهایە لە باشوری کوردستان، چەندین جار توشی گرفت و داکشان بوە، لە گەڵ ئەوەشدا توانیویەتی لە دوای زۆربەی قەیرانەکان، سەرەرای نارازیەکی بەرفراوانی کۆمەڵگاش لێی، هێزتر بەرچاو بکەوێت. تۆ بلێی لە واقیعدا ئەمە وابێت؟ یاخود نهێنی و هۆکارەکانی لە سیناریۆ نەبینراو و فرە مانۆرەکانی دەسەڵاتی لوتکەی پارتی و رەوشی ناوچەکەدا خۆیان دەبینن؟ ئەوەی لە پلەی یەکەمدا شایستەی باسکردنە ئەوەیە پارتی لە گەڵ روداو و گۆرانکاریە گەورەکاندا سیاسەتی خۆی دادەرێژێتەوە، بەتوندی خۆی بە هیچ پرسێکەوە نەبەستۆتەوە، ئەوە پێرەو دەکات کە لە بەرژەوەندیدایە، کورد وتەنی ئەو نانە نانە ئەمرۆ لە خوانە.  ئەم هاوکێشەیە لە چەندین روداوی گرنگدا لە دوای راپەرینەوە پێرەوکراوە، وەک فیفتی بە فیفتی و دو ئیدارەیی، شەری ناوخۆ، ٣١ ئۆگۆستی ١٩٩٦، هەڵوێست لە بەغدا، سەرهەڵدانی داعش و کاتی تیكشکاندنی سەربازی داعش، روداوەکانی ١٦ ئۆکتۆبەر، پرسی نەوت و پەیوەندی لە گەڵ تورکیا، شکستهێنانی پرۆسەی ریفراندۆم، هەڵوێست و رەفتاری توندی لە گەڵ بزوتنەوەی گۆڕان، کێشەکانی لە گەڵ پەکەکە و شێوازی مامەڵەکردنی لە گەڵ ئیرسەکانی دوای وەفاتی کاک نەوشیروان و مام جەلال و چەندین تەوەری تریش. پشکی پارتی لە زۆربەی ئەم روداوانەدا کەمترین زەرەر و زۆرترین سود بوە، ئەم هاوکێشە پارادۆکسە تا ئەم چرکەیەش پەیوەندی بە رەوایەتی و نارەوایەتی پرسەکانی پارتی و بەرامبەرەکانی نەبوە، بەڵکو لە بنەرەتدا هەڵقوڵاوی جومگە بنەرەتیەکانی سیاسەتکردنی ئەو حزبەیە کە بریتین لە چەن جومگەیەکی سەرەکی: یەکەم: دەسەڵاتی خانەوادەی بارزانی لە ناو حزب و حوکمرانیدا، دوەم: پشتئەستور بە هێزی چەکدار و دەزگا ئەمنی و هەواڵگریەکان، سێیەم: تۆرێکی بەرفراوانی راگەیاندن و پەیوەندیەکان. چوراەم: توانای دارایی زۆر گەورە، پێنجەم: ئاسانکاری بێئەندازە بۆ تورکیا لە زۆر بواردا لە هەرێم مەمەرێکی نیمچە ستراتیژی بۆ پارتی خۆشەکردوە، شەشەم: زیرۆ تۆلێرانس بۆ دەنگی نارازی و ئۆپزسیۆن لە ناوچەکانی دەسەڵاتی. دوای داکشانی متمانەی خەڵک بە سەرجەم هیزەکانی کوردستان و زاڵبونی دەنگێکی نوێ لە بەغدا دەربارەی ماڵئاوایی لە پرەنسیپی تەوافق و پێرەوی پرەنسیپی زۆرینە و کەمینە لە حوکمرانیدا، پارتی تاکلایانە و بەو رێژە کەمەی لە ناو میللەتدا نوێنەرایتی دەکات بوە سەری رمەکە بۆ خۆ گونجاندن لە گەل ئەم گۆرانکاریە گرنگ و هەستیارەدا، لە گەڵ سەدر و سوننەکان هاوپەیمانی سازکرد بۆ پێکهێنانی حکومەتی زۆرینە لە بەغد. پاش موشەک بارانی هەولێر لەلایەن ئێرانەوە بە بیانوی بونی بنکەی ئیسرائیلی لە هەولێر دۆخەکە بۆ پارتی زۆر ئاڵۆز و خەستتر بۆتەوە، هاوکاتیش رۆژئاوا، تایبەت ئەمریکا نیگەرانە لە زۆر بواری هەرێم و دەسەڵاتە حوکمرانیەکەی و لە ئێستادا زۆر سەرقاڵی روسیا و ئۆکرانیایە و پرسی کورد و کێشەکانی لە عێراق خاڵێکی لاوازی ئەجێنداکەیەتی. وێرای ئەوەی هێرشەکانی ئێران لەسەر هەولێر ناوجەرگەی دەسەڵاتی پارتی گرتۆتەوە، بەڵام لە ناوەرۆکدا هێرشێکە بۆ سەرجەم باشور و حوکمرانی خۆماڵی، دەشێت بوترێت بە هۆکاری ئەم روداوە هەستیارانە زیادە بۆ دۆخی نالەباری سیاسی و حوکمرانی هەرێم پارتی و لوتکەی دەسەڵاتی گەمارۆ دراوە، وەک دەوترێت لە کاتی هاوشتنی رمدا نوکەکەی پێش هەمو شتێک دەچەمێتەوە، با بزانین پارتی لەم قەیرانە گەورەیە و گەمارۆدانە چی دەکات؟ پێشەکی دەبێت بوترێت پارتی بە تەنها هۆکاری ئەم قەیران و گەمارۆدانە نیە، هێزەکانی دەسەڵات، هەر یەک بەپشکی خۆی، بەرپرسیاریەتیان هەیە، بەڵام بەهۆکاری ئەوەی خۆیان وەک قوربانی سیاسەتەکانی پارتی عەرز دەکەن و قاچێکیان لە حکومەتدایە و ئەوی تریشیان بە ریتمی شەقام دەجوڵێنن زەمینەی ئینتباعێکیان لای رای گشتی خۆشەکردوە کە پارتی خەتاباری سەرەکیە.  لە واقیعدا کێشە و قەیرانەکانی هێزەکانی تری دەسەڵات لەوانەی پارتی کەمتر نین بە یەک جیاوازی بەرچاو کە زۆربەی قەیرانەکانی ئەوان ناوخۆیین و خاوەنی مەرجەعێکی تۆکمە نین.  هەرچۆنێک بێت ئیدارەدان و سیاسەتە چەوتەکانی پارتی خودی حزبەکەشی بەم رۆژە گەیاندوە، وەک: سیاسەتی باڵادەستی و رەهایەتی سیاسی و فەرمانرەوایی، سیاسەتی شکستخواردوی سەربەخۆیی ئابوری و توند پشتئەستور بون بە تورکیا، سیاسەتی خۆماتکردن و کەمینگرتن لە دۆخی بەغدا، سیاسەتی بەگژداچونی رای ئازاد، سیاسەتی حوکمرانیەکی پەرتەوازە و ناداد و قۆرخکار، سیاسەتی توندی بەرامبەر بە پەکەکە و ... تاد. لەسەر دوا روداوەکان بۆ خۆم لەو باوەرەدام کە زۆربەی حزبە علمانیەکانی کوردستان مافی خۆیانە پەیوەندیان لە گەڵ ئیسرائیلەکان هەبێت بەمەرجێک ئاشکرا بێت و نەبێتە پاساو بۆ هێزە ئیقلیمیەکان بۆ پەلاماردانی کورد لە باشور، خۆ ناشێت ئێمە لە پاپا مەسیحی تر بین، با سەیرێکی پەیوەندیەکانی زۆربەی وڵاتانی عەرەب لە گەڵ ئیسرائیل بکەین! بۆ بەبیرهێنانەوە هەر لە کۆتایی پەنجاکانی سەدەی رابوردو پارتی بە نوێنەرایەتی کەسایەتی سیاسی ناودار خوالێخٶشبو ابراهیم احمد یەکەم پەیوەندی سیاسی لە گەڵ شامۆن پێریز لە فەرەنسا ئەنجامداوە، پەیوەندی خوالێخۆشبو مەلا مسەفا و خانەوادەکەی لە گەڵ جولەکەکانی کوردستان بۆ دەیان ساڵ دەگەرێتەوە و پەیوەندیەکانیشی لە گەڵ ئیسرائیل نەشاردۆتەوە، مسعود بارزانی نەیشاردۆتەوە کاتێک عێراق پەیوەندی لە گەڵ ئیسرائیل دروست بکات کونسوڵخانەی ئیسرائیل لە هەولێر بکرێتەوە، لەو باوەرەشدام یەکێتی بەنهێنی چەندجارێک چەند کادرێکی باڵای بۆ ئیسرائیل ناردوە و چەند هەڵسوراوێکی گۆڕانیش پچرپچر لەگەڵ چەند کەسایەتیەکی ئیسرائیلی قسە و باسیان هەبوە، سەرجەم ئەم پەیوەندیانە بۆ دژایەتی هیچ هێز و وڵاتێکی ئیقلیمی نەبوە، مەبەستی ئیسرائیلیش شکاندنی زنجیرەی گەمارۆدانە کلاسیکیەکەی ناوچەکەیە لەسەری.  لە سەردەمی کۆرەکەدا لۆبی جولەکە لە ئەوروپا و ئەمریکا ئەوەی بۆ کورد کردوە لە کۆکردنەوەی یارمەتی مرۆیی و خستنە گەری خەستی راگەیاندنی ئەوروپا و ئەمریکا بۆ ئەو روداوە بێ وێنە بوە، لە کاتێکدا سەدان هەزار منداڵ و پیر و خێزانی کورد لەسەر سنورەکانی ئێران و تورکیا لە سەرما و سۆڵە و برسیەتی و مەترسی سەدام ژیانیان بەرێدەکرد، بەشێک لە سەرکردەکانی عەرەب و ئیسلامی سیاسی بە تەنزەوە دەیانگوت: کورد چی دەوێت ئەوە نیە ئەمریکا بە فرۆکە هەمبەرگەریان بەسەردا دەرێژێت. هەرچٶنێک بێت بۆ هەندێک ئەقڵیەتی سیاسی ناوچەکەمان پرسی ئیسرائیل و هەر جۆرێک پەیوەندی لە گەڵیدا و باسکردنی بڤە و تاوانە. سەبارەت بە هاوپەیمانی پارتی لە گەڵ سەدر و بەشێک لە سوننەکان روداوێکی ئێجگار پر مەترسیە و شایستەی وردکردنەوەی وردە. بازدانی پارتی بەسەر لێکتێگەیشتن و بۆچونە هاوبەشەکان لە گەڵ هێزەکانی تری کوردستان، تایبەت لە گەڵ یەکێتی، سەبارەت بە بەشداریان لە حکومەتی ناوەندا، هەنگاوێکی چاوەروانکراو بو لە پارتی، پارتی دەمێکە ئاماژەی زەقی داوە کە ناچێتە ژێر رکێفی باڵە شیعەکانی نزیک لە ئێران لە حوکمرانی بەغدا. رەوتی سەدر و سەرکردەکەی مقتدی سەدر کە گەورەترین کوتلەی پەرلەمانی بەدەست هێناوە و کێشەی توند و تۆڵی لە گەڵ شیعەکانی تر هەیە، گونجاترین ئامرازە بۆ ئەو خواستەی پارتی، سوننەکانیش دەستیان بە سوچێکی ئەم چەمکەوە گرتوە تا پێگەی خۆیان بەهێزتر بکەن. ئەوەی پارتی حسابی ورد و قوڵی بۆ نەکردوە ئەوەیە هەر دو تەرەفەکەی تری هاوپەیمانیەکە مەبەستیانە پارتی وەک ناسنامەیەکی نەتەوەیی کورد بەرامبەر بە رکابەرەکانی تریان بەکار بهێنن، سوننەکان دەمێکە لە کەمیندان و ئەم هەلەیان بە زێرینی بینیوە، سەدریش وەک سیاسەتمەدارێک دیاردەیەکی کاتیە و کەسایەتیەکی پۆپۆلیستی خۆپەرست و تەماعکارە، زیادە بۆ ئەمانەش ئیدیعای پرسی هاوڵاتیبون لە کەوالەی دارماوی عێراقدا دەکات، بۆیە هەر لە بنەرەتدا هاوپەیمانیە سێ قۆڵیەکە لەرزۆکە و تەنراوە بە مۆمبی تەوقیتکراو. لە بەرامبەر ئەم روداوە هەستیارە یەکێتی بێدەنگ نەبوە و ئەویش کەوتۆتە خۆی، لێرەدا پرسی سەرۆک کۆماری ئایندەش رۆڵێکی زۆر هەستیار دەبینێت. هەرچٶنێک بێت ئەم روداو و دۆخە نێوماڵی کورد زیاتر پەرتەوازە و لەرزۆکتر کردوە، خەونەکانی ناحەزانی کوردی لەسەر هەڵچێنراوە . با چاوەروان بین و بزانین پارتی چۆن مامەڵەی تر لە گەڵ ئەم دۆخەدا دەکات، ئایا وەک جارانی پێشوتر بە کەمترین زەرەر و زۆرتری سود لێی دەردەچێت!                

رێبوار کەریم وەلی لە یەک دوو ھەفتەی رابردوودا، کۆمەڵێک کۆبوونەوەی ناوخۆیی یەکێتی لە ئاستی کارگێڕی و مەکتەب سیاسی کراون. کورت و موختەسەر ئیش بۆ ئەوە دەکرێ کە پارتی رازی بێت بەوەی ئەگەر یەکێتی کاندیدەکەی خۆی بگۆڕێ بە لەتیفی جەمالی خەزێنە، ئەوانیش کاندیدەکەی خۆیان بکشێننەوە. * شانسی لەتیفی جەمالی خەزێنە لە ھەڵکشاندایە، چونکە لە ماوەی رابردوودا، بەشداریی کۆبوونەوەیەکی دەستەی کارگێڕیی خانەوادەیی کردووە و لەوێ وا ئیتیفاق کراوە کە دەتوانن لەسەر کاندیدی ھاوبەش لەگەڵ پارتی رێک بکەون. ئێستا بافڵ تاڵەبانی لەم یەک دوو رۆژەدا، ئەوە دوبارە دەکاتەوە، بەڵکو پارتی وەڵامێکی ھەبێ. * پارتی ناتوانێ کاندیدی خۆی سەربخات؛ چوارچێوەی ھەماھەنگی رێگە نادەن نیسابی کۆبوونەوە بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆککۆمار دروست بێت. کە ھاوپەیمانیی (صبح) نەتوانێ سەرۆککۆمار دیاری بکات، ئەوانی دیکەش بەھەمان شێوە ناتوانن. کەواتا ھەموو لایەک لە دەرچەیەک دەگەڕێن. * بەردەوامیی ئەو وەزعە وا دەکات کە پڕۆسەی سیاسی ئیفلیج بێت. ئەگەر یەکێتی کاندیدی خۆی بگۆڕێ ئۆتۆماتیکییەن لە بەرەی چوارچێوەی ھەماھەنگی دێتەدەر و بە ناڕاستەوخۆ دەچێتە پاڵ صبح ەوە.  ئەگەریش نەیگۆڕێت، دوور نییە تا کۆتایی ساڵ وەزعەکە وەکو ئێستا بەردەوام بێت و بڕیار لەسەر دوبارە کردنەوەی ھەڵبژاردنەکان بدرێت.

د. سەردار عەزیز  کاتێک لە سەرەتای جەنگی عێراق و ئێراندا، فەرەنسییەکان پەیمانیان بە عێراقییەکاندا کە فڕۆکەی جەنگییان پێبدەن، پرۆسەکە بە ئاسانی بەڕێوە نەچوو. کاتێک عێراق فەرەنسییەکانی ناچارکرد ٥ فڕۆکەی جەنگی پێبدەن، ئێران لە تۆڵەدا لە مانگی نیسانی ساڵی ١٩٨٣ ئۆتۆمبیلێکی بۆمبڕێژکراوی بە باڵوێزخانەی فەرەنسیدا تەقاندەوە و ٦٣ کەسی کوشت. هەر زوو پەیامەکە بە پاریس گەیشت. ڕوداوەکە چەند خەسڵەتێکی یاری ڕژێمی ئێرانیمان پێدەڵێت: یەکەم، کاتێک ئێران جێگایەک هەڵدەبژێرێت بۆ هێرش بۆ سەر وڵاتێک، مەرج نیە ئەو جێگایە هیچ پەیوەندییەکی بەو پرسەوە هەبێت. هەڵبژاردنی بەیروت لە ١٩٨٣ لە بەر ئەوەبوو چونکە لوبنان توانای وەڵامدانەوەی نیە و دەتوانرێت بە ئاسانی کارەکەی تیایدا ئەنجام بدرێت. دووەم، ئێران بە دوای خاڵی لاوازدا دەگەڕێت بۆ گەیاندنی پەیام بە نەیارەکانی بە ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ. ئێران لە هێرشەکەی سەر هەولێردا باس لە تۆڵە لە ئیسرائیل دەکاتەوە، بەڵام هێرشەکە بۆ سەر ئەمریکایە، لە کوردستان و عێراقدا.  ئەو ١٢ موشەکەی کە لە شاری تەبریزەوە بەرەو هەولێر هاوێژران، زیاتر لە ژمارەکەیان پەیام و ئالۆزییان لە خۆیاندا هەڵگرتبو. ئەگەر ئێران بە ڕاستی مەبەستی ئیسرائیل بوو، ئەوە ڕونە ئێران نایەوێت یان ناتوانێت ڕاستەوخۆ هێرش بکاتە سەر ئیسرائیل چونکە ئیسرائیل بێ وەڵام نابێت. بەڵام هێرش بۆ سەر ئەمریکا و کوردستان، ئەگەری زۆرە بەبێ وەڵام بمێنێتەوە، چونکە لە دۆخی شەڕی ئۆکرانیادا ئەگەری کەمە ئەمریکا وەڵام بداتەوە چونکە نرخی نەوت لە بازاڕدا هێندەی تر بەرز دەکاتەوە. بەڵام ئەگەر مەبەستی ئێران ئیسرائلیش بوبێت ئەوا ئامانجی زیاتر لە پێکانی چۆلەکەیەک بوە لە هەمانکاتدا. لە ساتەوەختی موشەکبارانەکەدا، دوو ڕوداو ڕویاندا کە ئێران پێیان نیگەرانە، ئەگەر دروستبونی حکومەت لە بەغدا و ڕێگریکردنی روسەکان لە ڕێککەوتنی ئەتومی نێوان ئێران و ڕۆژئاوا. هەرچەندە هەوڵدرا ڕوسەکان بە داڕشتنی ناڕەزاییەکەیاندا بچنەوە، بەڵام سەرئەنجام هەر هەمان شت بوو. ڕاگەیاندنی خێرای ئێران بۆ بەرپرسیارێتی بەشێکە لە دوپاتکردنەوەی پەیامەکەی کە ئەگەر شتەکان لە بەرژەوەندیمان نەبێت ئەوا دەتوانین پشێوی دروست بکەین. ئەنجام نەدانی هێرشەکە لە لایەن دارودەستەکانیەوە لە عێراق بۆ مەبەستی گەیاندنی ئەو پەیامەیە کە پرسەکە پەیوەستە بە خودی ئێرانەوە نەک ئێران لە عێراق.  دیارە هەرێم دەتوانێت لە پرسی دروستکردنی حکومەتدا بەرژەوەندی ئێران لە بەرچاو بگرێت، وەک رەخنەگرانی حکومەت دەڵێن، بەڵام ئەوە تەنها یەک ڕەهەندی پرسەکەیە، رەهەندەکانی تری لە دەرەوەی دەسەڵاتی هەرێمە. هەرێم بەوەی لاوازە، بەسە بۆ ئەوەی بکرێتە ئامانج و بەکاربێت لە ململانێکانی ناوچەکەدا.

توانا ئەمین عێراق سەروەری نییە، کێ بییەوێ بێت؛ مۆڵەتی ناوێ دێت و لێرەیە... لانەی جاسووسانە؛ چون ئیتڵاعات هەیە، میتیش هەیە، موخابەراتی عێراقیش هەیە، موساد و سی ئای ئەی و سیخوڕی ڕووسی و بەریتانی و ئەڵمانی و فەرەنسی و هوڵندیش لێرەن، هەر لەم شارە کوردیانەی من و تۆ تێیاندا دەژین. ۱٠ ساڵ لەمەوپێش ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەوانی بنکۆڵکارییم لەسەر دۆخی ئاسایشی کوردستان خوێندەوە؛ کە دەڵێ زیاتر لە ۳٥ دەوڵەت سیخوڕیان لە سلێمانی و هەولێر هەیە! لە مەملکەتێکی ئاوا پڕ لە سیخوڕدا کەس سەلامەت نییە، جا لە خوارەوە بێت یان لەسەرەوە... موشەکبارانکردنەکەی دوێنێ شەوی هەولێر لە لایەن ئێرانەوە کە خۆی باڵوێزخانەی لێرە هەیە! ئاماژەیە بۆ ئەو ڕاستییەی؛ پاڵەوانە سیاسییەکانی کورد ئەفلام کارتۆنن، ئەنیمەیشنێکن کە تەنها ڕووە و ئێمەی خەڵکی ڕەشوڕووت خۆیان وەک شێر نمایش دەکەن، ئەگەرنا ڕووەو دەرەوە ڕێویەکی ڕیوڵەی تۆقیوون... ئەو موشەکانەی دوێنێشەو ڕووە و سەری ڕەش یان دەباشانیش بایە، هەروەک ئێستا وا دەبوو.. لانەی جاسوسانە، ئێرە نیشتیمان نییە، نیشتیمان کەی وایە..؟!

    ئاسۆ حاجی لە هەولێر سەلامەتترین شوێن کۆنسلخانەی ئەمریکایە، چونکە ئێران هەرگیز ناوێرێ توخنی بکەوێ و هێرشی بکاتە سەر، ئەوەش نەک تەنها لە هەولێر و هەرێمی کوردستان وایە، بگرە لە هەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەمان وەسف بۆ بالیۆزخانە و ناوەندەکانی بەرژەوەندی ئەمریکا راستە، ئێران هەرگیز نەوێراوە راستەوخۆ زیان بە ئەمریکا بگەیەنێ، ئەوەی بە حیسابی خۆی بەرامبەر بە ئەمریکا لە هەولێر کردی، لە ساڵی 2020  لە تۆڵەی کوژرانی قاسم سلێمانی کردی، تەنها موشەکەکانی لە دووری بنکەکانی ئەمریکا فڕێدان و چەند سەربازێکی عێراقی بوونە قوربانی و خەڵکی مەدەنیش زیانیان بەرکەوت. هێرشی ئەوجارەی سەر هەولێریش هەر پەیوەندی بە تۆڵەکردنەوەی قاسم سولەیمانی بوو، بەڵام ئەوجارەیان لە رۆژی لە دایک بوونی بوو نەک کوشتنی، رێک لە هەمان کاتی کوشتنی قاسم سولەیمانیش بوو کاتژمێر 1:20 خولەکی شەو. ئەو هێرشەی ئێران لە دوای سەرکەوتنی دێ لە بەغدا، بە نزیککردنەوەی موقتەدا سەدر و نوری مالیکی کە ئەگەرێکی زۆر هەیە، شیعە یەک فراکسیۆنی پەڕلەمانی دروست بکەن و دیسان ببنەوە گەورەترین فراکسیۆن درێژە بەهەمان سیاسەت و شێوازی حوکمڕانی بدەن لە ژێر سێبەر و لە بەرژەوەندی ئێران. هۆکارێکی دیکەی ئەو هێرشانە پەیوەندی بە گۆڕانی هاوکێشە ئیقلیمی و جیهانیەکان هەیە، کە لە دوای هێرشکردنی روسیا بۆ سەر ئۆکڕاینا دروست بوون، لە سەر ئاستی ئیقلیمی تورکیا لە جاران زیاتر بۆتە جێگای بایەخپێدانی ئەروپا وئەمریکا، دەیانەوێ بە هەر نرخێک بێت بیکەنە بەشێک لە ستراتیژیەتی دابین کردنی سووتەمەنی بۆ ئەوروپا، هەروەها ئەو شەڕە کێرڤی بایەخی وڵاتانی عەرەبیشی بەرزکردۆتەوە و زۆربەیان نیگەرانن لە سیاسەتی ئەمریکا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لەو دەرفەتە دەیانەوێ ئەمریکا بەو ئاراستەیە هانبدەن کە ئەوان کاری بۆ دەکەن، هەرێمی کوردستانیش وەک قەوارەیەکی سیاسی و دەستوری لە ناوچەکەدا جێگایەکی گرنگ دەگرێ لەو هاوکێشەیەدا، بە تایبەتی کە باس بێتە سەر پرسی نەوت و غازی سروشتی. ئێران کە ئێستا لە رێکەوتنی لەگەڵ ئەمریکا نزیک بۆتەوە دەربارەی بەرنامە ناوەکیەکەی، و بە کەلک وەرگرتن لەو دۆخەی ئەمریکا تێی کەوتووە لە بەرامبەر پەلهاوێشتنی سەربازی روسیا و کشانی ئابوری چین، لەلایەک، توڕەیی و ناڕەزایەتیەکانی دۆستەکانی ئەمریکا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە تورکیا و وڵاتانی عەرەبین، هانی ئێران دەدات بە هەموو شێواز و توانایەوە تا بتوانێ ئەمریکا ناچار بکات بە قبوڵکردنی مەرجەکانی کە گرنگترینیان هەڵگرتنی تەواوی سزا ئابوریەکانە، هەروەها مانەوەی بەرنامەی دروست کردنی موشەکە بالستیەکان، ئێران بەو هێز و پێگەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە دەرەوەی سنوورە فەرمیەکانی خۆی هەیەتی، کە لە یەمەنەوە درێژ دەبێتەوە تا لوبنان و فەلەستین، دەتوانێ مەترسی بێت بۆ سەر ئەمریکا هەر کاتێک بیەوێ، هەروەها کەلک وەرگرتن لە لاوازی ئیدارەی سەرۆک بایدن کە میراتگری لاوازیەکانی ئیدارەی ئۆبامایە، کە لە ساڵی 2011 وە لە بەرامبەر ئێران لە پاشەکشێ و شکست لە دوای شکست دایە دوای بڕیاردانی کشانەوەی هێزەکانی لە عێڕاقدا، ئەوەش دوای چوار ساڵ لە 2015 گەیاندیە ترۆپکی شکستەکانی بە ئیمزاکردنی رێکەوتن لەگەڵ ئێران دەربارەی بەرنامە ناوەکیەکەی، کە تا ئیستاش ستراتیژیەتی ئەمریکا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە پاشەکشێیەکی توند دایە، کە هەرهەنگاوێک بۆ دواوە دەهاوێژی ئێران هەنگاوێک دەچێتە پێش. رەنگە پرسیار بکرێ، ئەگەر ئیران راستەوخۆ ناوێری هێرش بکاتە سەر ئەمریکا، چۆن ئەمریکا لە پاشەکشێ و ئێرانیش لە پێشڕەوەی زیاتر دایە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، وەڵامەکە ئاسانە، ئێران لە رێگای خۆپاراستنی لە بەریەککەوتنی لەگەڵ ئەمریکا و بەکارهێنانی هێزە پڕۆکسیەکانی خۆی قازانجی گەورەی کردووە، و هەموو کاتێکیش دەرفەتی رێکەوتنی ژێر بە ژێری لەگەڵ ئەمریکا هێشتۆتەوە دەربارە پرسە گرنگەکانی وەک دیاری کردنی حکومەتی عێڕاق، یان شەڕ و ململانێی نیوان ئێران و وڵاتانی کەنداوی عەرەبی، کە تێیدا تەنها ئەمریکا و ئێران سوودمەندن و هەموو لایەنەکانی دیکە زیانمەند، ئەوەی دیارە ئەمریکا زیاتر پێویستی بەو رێکەوتنە هەیە نەک ئێران. ئێران تەنها دووجار راستەوخۆ هێرشی کردووە، ئەویش بۆ نزیک بنکەکانی ئەمریکا بووە، لە هەرێمی کوردستان و عێراق، ئەو دووجارەش ئێران ناچار بووە، چونکە پەیوەندی بە شکۆ و هێزی رژێمی ئیستای ئێرانەوە هەیە، هەروەها ئێران دەیەوەێ لە سەر ئاستی ناوخۆیی ئێرانیش وەبەرهێنانی لێ بکات، لە نیشاندانی هێزی خۆی، ئەگەرچی لە راستیدا کە ئێران دەتوانێ ئەو کارانە بکات لە بەهێزی ئێران نیە بەڵکو لە بیهێزی نەیارانی ئێرانە.

ئارام سەعید (نارسیست، سایکۆپات، مەکیاڤیللی) دەرونناسان هەمیشە نیگەرانیەکیان هەیە کە ئەویش ئەوەیە چۆن سایکۆپات و نەرجسییه‌كان لەدەرەوەی پۆستە باڵاکانی دەسەڵات بن، چونکە کێشەیەکی گەورەی دەسەڵات ئەوەیە گەر سایکۆپاتێک بێت ئەوا هەموو ئاڕاستەکان بەخزمەتی خۆیدا دەبات، دەسەڵاتەکانی خراپ بەکاردەهێنێت و کارەسات دەنێتەوە، بەتایبەتی لەو وڵاتانەی حوکمڕانی بە پشتاو پشت دەگوازرێتەوە نەک بە هەڵبژاردن چوارساڵ جارێک بگۆڕێت، هەرچەندە بۆ سیستمی دیموکراسیش دەتوانن زیانی گەورە بگەیەنن. لە دەرونزانیدا ئەوکاتەی باسی سێکوچکەی تاریک دەکرێت مەبەست لێی ئەو کەسانەن کە هەڵگری سیفاتی دڕندانەن کە ئەوانیش سایکۆپات و نارسیست و مەکیاڤیللیە کە هەمیشە تێک ئالۆسکاون و یەکگرتون، واتە ئەگەر کەسێک هەڵگری سیفەتی سایکۆپاتی بێت ئەوا سیفەتی نارسیستی تێدایە لەگەڵ مەکیاڤیللی، هەربۆیە پێکەوە باس دەکرێن چونکە سیفاتەکانیان زۆرلەیەک نزیکن. زانایەکی دەرونناسی دەڵێت" ئەو کەسێتیانە وەک چۆن خەلوزێک بۆ گەشانەوە پێویستی بە شنەبایەکە ئاوا حەزیان لە دەسەڵات و سەرکردایەتیکردنە، رۆبەرت هیر زانای دەرونناسی دەڵێت" ئەوان دڕندەی کۆمەڵایەتین، وەک هەموو ئاژەڵێکی دڕندە بۆ شوێنێک دەگەڕێن ڕاوی تیابکەن، هەربۆیە دەسەڵات و پارە لەکوێ بێت ئەوان لەوێن." لەکارکردنی سیاسیاندا زۆر رقیان لەوەیە رەخنەیان لێدەگرێت هەر بۆیە لە سەرکردایەتیکردندا پشتدەبەستن بە سەپاندنی دەسەڵات و دژایەتی و توڕەیی، چونکە خەمی سەرەکی ئەوان ئەوەیە سەرنجی ئەوانی تر رابکێشن بەلای خۆیاندا، نەک گوێ لەوانی تر بگرن. هەرچەندە لە هەڵسوکەوتیاندا لایەنی خراپ هەیە، بەڵام لایەنی باشیشی تیدایە، بۆنمونە توانای ئەوەیان هەیە وێنە گەورەکە ببینن پێش خەڵکی ئاسایی، چونکە سۆزداری کاریان تێ ناکات، ئەو بەهرەیان هەیە کە سەرنجی زۆری هەواداریان رابکێشن بەلای خۆیاندا، چونکە توانایەکی باشیان هەیە لە گوتارداندا، هەندێکجار دەبنە کاریزما، چونکە سڵ ناکەنەوە لە درۆکردن لە گوتارەکانیانداو دروستکردنی وەهم بۆ خەڵک. لایەنی خراپیشیان ئەوەیە ناتوانن لێبوردوو بن بەرامبەر رەخنەو هەندێكجار زۆر توند وەڵام دەدەنەوە، تەنها ئەو رەخنانە نەبێت کە خۆیان پێویستیانە بەکاری بهێنن، هەربۆیە زاناکان دەڵێن گوێگرێکی باش نین و ئەوەش وەک ئامرازێک بەکاردەهێنن بۆئەوەی گوێیان لە رەخنەکان نەبێت.. کۆپی بچوک لەخۆیان دروست دەکەن و بەکاریدەهێنن، یان ڤێرژنێکی تری خۆیان بۆ پاراستنیان بەکاردەهێنن. حەزدەکەن زۆربن ئەوانەی سەرکردایەتی دەکرێن. سەرکردەی نەرجسی کە بزنزمان دەبێت هەوڵ دەدات کۆمپانیا لەدوای کۆمپانیا دروست بکات کە سەرکردەی سیاسیش بن بەهەمان شێوە هەوڵی فراوانبونی دەسەڵاتیان دەدەن. سایکۆپاتەکان دەبنە گرفتی گەورە ئەوکاتەی سەرکردایەتی ئەکەن و دەبنە سەرۆک، دۆناڵد ترەمپ بەنمونە، لەمبارەیەوە ژمارەیەک لێکۆڵەری زانکۆی ئۆکسفۆرد هەڵسەنگاندنێکیان کرد لەسەر ترمپ و هێلاری کلنتۆنی رکابەری بۆ رێژەو ئاستی سایکۆپاتیان و لەئەنجامدا دەرکەوت ترمپ زیاتر سایکۆپاتەو نمرەی زیاتری هێناوە لە هێلاری کلنتۆن، کە تیایدا بەراوردیان کردون بەسەرکردە جیهانیەکانی بەسایکۆپات ناسراون، بەگوێرەی ئەو لێکۆڵینەوەیە، ترمپ ئاستی سیفاتە سایکۆپاتیەکانی لە هێتلەر بەرزتربووە ١٦٩و کەمێک کەمترە لە ژەنراڵ عیدی ئەمینی سۆماڵ ١٧٦و پادشا هێنری هەشتەم ١٧٨ نمرەکەی ترەمپ ١٧١. ناپلیۆن پۆناپارت ١٥٣، ونستن چەرچل ١٥٥، مارگرێت تاتشەر ١٣٦، سەدام حوسەین یەکێکە لەو کەسێتیانەی کە زۆرترین نمرەی هێناوە ١٨٩ یە. وەک زۆربەی پسپۆڕانی تری دەرونیی، ماری ترەمپ کە خۆشکەزای دۆنالد ترەمپەو خۆی پسپۆڕی دەرونییە، پێیوایە کە سەرۆکی پێشووی ئەمریکا زۆر لەسیفاتەکانی دەروون شێواوی هەیەو گرفتی سەرەکی ئەوەیە نەرجسیەتی توندی هەیەو هەموو سیفاتەکانی سایکۆپاتی تێدایە، کە دەچێتە خانەی ئەوانەی دژی کۆمەڵگان و دەکرێت بە سۆسیۆپات سەیربکرێت. ئەوەی کە سایکۆپاتەکان دەچنە دەسەڵاتەوەو سەردەکەون هۆکارەکەی ئەوەیە ئەو کەسانەی سۆزدارن و خەڵکی بەرپرسن حەزیان لە دەسەڵات و خۆسەپاندن نییە، حەزدەکەن خزمەت بکەن لەگەڵ هاوکارانیان کاربکەن و بمێننەوە، ئەوەش دەرفەتێکی باش دەدات بەو دڕندانە ئەو بۆشاییانە پڕبکەنەوە.

عوسمان حاجی مارف دوای سی و یەک ساڵ لەدەسەڵاتی میلیشیایی یەکێتی و پارتی و هاوپەیمانەکانیان کە مایەی ئەوپەڕی نائەمنی  و نا سەقامگیری و گێژاوی سیاسی بوون و هەن لە کوردستاندا، خەریکن بە لێدانی دەفی سواوی کۆنەپەرستی بیروسیاسەتەکانی کوردایەتیەوە، لە ژێر پەردەی یادی ڕاپەرینەوە، سەمادەکەن و بەردەوامی بە چەواشەکاری ئەدەن. هەڵبەتە ئەوە خاڵی لاوازی ئەو ڕاپەرینە بوو کە لە ساڵی ١٩٩١دا فرسەتی دا بە بزوتنەوەی کوردایەتی تاسواری سەری توڕەیی و ناڕەزایەتی چەند ساڵەی خەڵکی کوردستان بێت بۆ وەستانەوەو ڕزگاربونیان لەدەستی چەپەڵی حکومەتی بەعس و ناسیۆنالستی عەرەبی. ڕاپەڕینی ١٩٩١ بەهەر کەموکوڕی و ناڕۆشنیەکەوە ئەتوانین بڵێین، هێمای هاتنە مەیدانی ڕیزێکی بەرین لە جەماوەری ناڕازی کوردستان بوو کە بۆ چەند دەیە دەیانناڵاند بەدەست بێئیرادەیی و سەرکوت و ئەوپەڕی چەوسانەوەو بێمافیەوە، بەدەست زیندان و لە سێدارەدان و ئاوارەیی و کوشتنی بە کۆمەڵەوە.  بە هەرجۆرێک و لەژێر کاریگەری هەر هەلومەرجێکی سیاسیدا جەماوەری کوردستان وەها تینوو  تامەزرۆی ڕزگاری و ئاسودەیی و ئەمنیەت و خۆشگوزەرانی بون، تروسکایی ڕزگاری لەدەست حکومەتی بەعس لە هەر شوێنێکەوە دەرکەوتایە بەرەو پیری دەچون، هەر هێزێک بەهەر پۆشاک و ئاڵاو ڕەنگێکەوە دەرکەوتایە باوەشیان بۆ دەگرتەوە. بێئیرادەیی و بێئومێدی بەجۆرێک لەناخی خەڵکی کوردستاندا چەسپێنرابوو، ئەگەر هەر شەیتانێک سەدام و حکومەتی بەعسی وەلابنایە فەرشی سوریان بۆ ڕادەخست. هەرئەم ئاراستەیە لە بیرکردنەوەی جەماوەری ناڕازیدا خالێکی گەورەی لاوازی ئەو ئومێدەی خەڵکی بوو کە بەهەر قیمەت و هەر فرسەتێک کۆتایی بەدەسەڵاتی بەعس و سەدام بهێنرێت، پێشوازیان لێدەکردو شاییان بۆ سازدەکرد. کارامەیی حزبەکانی کوردایەتی لەوەدا بوو، لەو هەلومەرجەدا لەلایەک بوونە پاشکۆ و پێشخزمەتی و جێبەجێکەری بەرژەوەندی و سیاسەتەکانی دەوڵەتی ئەمریکا، لە لایەکی ترەوە سود وەگرتنیان بوو لە ئاستی ناڕۆشنی ئایندەیەک کە بێئیرادەیی سەپاندبوو بەسەر خەڵکیدا. خەڵکیان لەژێر کاریگەری ئاسۆی ناسیۆنالیستی و دەربازبون لە دەسەڵاتی بەعسدا کردە قوربانی بەرژەوەندی ئەجنداو نەخشەی سیاسەتەکانی بەرەی کوردستانی کە لە سایەی هێزە میلیشیاکانی بنەماڵەیی پارتی و یەکێتیدا خۆی دەنواند. بەرپابوونی جەنگی کەنداو بە باڵادەستی دەوڵەتی ئەمریکا بۆ سەر عێراق بە ناوی ڕزگاری کوەیتەوە، لەلایەک ئەم جەنگە کەجێگای ناڕەزایەتی و خۆپیشاندانی دەیان ملێۆن ئینسان بوو لە جیهاندا، بەڵام لەلایەکی ترەوە جێگای ئومێدو پێشوازی بەشێکی زۆری خەڵکی عێراق و کوردستان بوو. لە هەمان کاتدا حزبەکانی کوردایەتی تەواو بوونە پاشکۆی ئەو جەنگە دژی ئینسانی و وێرانکەرە، کە لەساڵی ٢٠٠٣دا دوای داگیرکاری تەواوی عێراق، ناویان نا پرۆسەی "ئازادیی عێراق". لە ڕاستای ئومێد بۆ کۆتاییهێنان بەدەسەڵاتی بەعس و سەدام لە کوردستانداو  پەیوەستبونی خەڵک بە ئاسۆی ناسیۆنالیستی و دەوری ئەمریکاوە، ئاسۆو پێگەی ڕاپەرینی ١٩٩١ تەواو نابینا کردبوو، چونکە "پاڵەوانیەتی"پاشکۆبونی هیزە میلیشیاکانی بزوتنەوەی کوردایەتی بە بەرژەوندی و سیاسەتەکانی ئەمریکاوە، خستنەڕوی ئەڵتەرنەتیفێک بوو لە بەرامبەر ئیرادەی هێزی جەماوەری و نوێنەرایەتی دەسەڵاتی جەماوەریدا، ململانێی  بێئیرادەبون لەبەرامبەر دەسەڵاتی بەعسدا،جارێکی تر گواسترایەوە بۆ بێئیرادەیی لەژێر دەسەڵاتی هێزو دەسەڵاتی حزبەکانی کوردایەتیدا، کە سی و یەک ساڵە بەسەر ئایندەو چارەنوسی نادیاری خەڵکەوە باڵادەستی هەیە. بێئیرادەکردنی خەڵک لە لایەن هەر دەسەڵاتێک و بە هەر شێوازێک بێت بەجیا لەوەی پێشێلکردنی ئازادی و سەرکوتی سیاسیە، هەروەها بەرهەمهێنەری فەزای زیاتری نائەمنی و تاڵانی و جەردەیی و گەندەڵی و دزیی و دڕندەییە. هەربۆیە بزوتنەوەی کوردایەتی و یەکێتی و پارتی و بنەماڵەکان، شانازی بەو ڕاپەرینەوە دەکەن و هەموو ساڵێ جەژنی ڕۆژی ڕاپەرین دەکەن، چونکە ڕاپەرین و دەوری وێرانکاری ئەمریکا پێکەوە، تەنها نازو نعمەت و دەستکەوت و فرسەتی گەورەترین کەڵەکەی سەرمایە بووە بۆ هێزو حزبەکانی کوردایەتی و سەرکردەکانی، بەڵام مایەی کارەسات و نا ئەمنی و نائارامی و ناجێگیر سیاسی و بەڵای بەردەوام و ئاوارەیی  بووە بۆ ژیان و گوزەرانی کرێکارو خەڵکی زەحمەتکێش و هەژارو نەداری کوردستان. حزبەکانی کوردایەتی بە دەسەڵاتدار و بەناو ئۆپۆزیسیۆنەوە بەو کردەوەو سیاسەتەی گرتویانەیەتە پێش بەرامبەر بە دۆخی ئێستا، ڕەواج بە فەزایەک ئەدەن کە پەشیمانی بۆ هەر ڕاپەرینێک بەسەر خەڵکدا بسەپێنن، دەیانەوێ وێنایەکی بەدبەختی ببەخشن بەوەی کە ڕاپەڕین کاریگەری زیانەکانی زۆر زیاترە لە سودەکانی بۆ ژیان و گوزەرانی خەڵک، ڕاپەڕین بۆ ئەوان تەنها مانای ئەوەیە کە کۆتایی بە حکومەتی  بەعس هێنراوە، واتە ڕاپەڕین بەدوای ڕوخانی حکومەتی بەعسدا ئیتر کۆتایی هاتووەو مانایەکی نەماوە، تەنها وەک بۆنەو یادکردنەوەیەک دەمێنێتەوە، نەک ئەوەی کە لە ئێستاشداکاری پێشڕەوانەیە ئەوەیە کە دەست ببرێ بۆ کۆتایی هێنان بەدەسەڵاتی بنەماڵەو پارتی و یەکێتی و هاوپەیمانەکانیان، کە پێوێستە بەیەکگرتویی و ئیرادەی سەربەخۆی خەڵکەوە پەیڕەوی بکرێت. ڕاپەڕین بۆ ئێمەو جەماوەری ناڕازی بە مانایەک یادکردنەوە دەبێت، کە وەک ئەزمونێک دەرس لە پێشڕەویی و کەموکوریەکانی وەربگرین، ڕاپەڕینی فراونی جەماوەری و سەراسەری لە کوردستاندا کارسازترین ڕێگایە بۆ کۆتاییهێنان بەدەسەڵاتێک کە نامانەوێت و نەفرەتی لێ دەکەین، ڕاپەڕینێک کە دەورودەخالەت و ئیرادەی جەماوەر بۆ دەسەڵاتی سیاسی مسۆگەر بکات، ڕاپەڕینێک کە سنوربەندی لە بەرامبەر ئاسۆی ناسیۆنالیستی و ئیسلامی سیاسی و هەر ئایدۆلۆژیایەک بکات کە ڕۆڵی سەرەکی دەبینن لە گۆشەگیرکردنی ئیرادەو دەوری کرێکاران و زەحمەتکێشان و خەڵکی ناڕازیدا. پێویستە هەنگاوەکان بەرەو ڕاپەڕین پێشوەخت ڕێکخراوو ڕۆشن و نەخشەمەندانەو خاوەن ڕابەری بەتواناو رادیکال و پەیگیر بێت. لاوازیەکانی ڕاپەڕینی ١٩٩١ جگە لە ڕق و کینەو تۆڵە لەبەرامبەر حکومەتی بەعسدا شتێکی تری لەخۆ نەگرتبوو، هەربۆیە حزبەکانی کوردایەتی توانییان خۆیان بکەنە خاوەنی و دەستکەوتێکی گەورە بۆ هێزەکانیان و سەپاندنی دەسەڵاتی سیاسی و داگیرکاری و دەستبەسەراگرتنی تەواوی سەروەت و سامانی کوردستان بۆ خۆیان دابین بکەن. ڕاپەڕین و شۆڕش بۆ ئاڵوگۆڕی ڕیشەیی دەبێت بۆ دابینکردن و دەستەبەرکردنی دەورو دەخالەتی ڕاستەوخۆی  خەڵک بێت لەدەسەڵاتی سیاسیدا، نەک تەنها دەربڕین بێت لە ڕق و تۆڵەو ڕاماڵین.  

هێمن كامیل كاتێك دوو دەوڵەت جەنگ لە نێوانیاندا هەڵدەگیرسێت، جگە لەو كاریگەرییە خراپەی لە سەر ئەو دوو دەوڵەتە دروستی ئەكات لە زۆرێك لە بوارەكانی ژیاندا. ئەوە چەندین دەوڵەتی دیكەش بە هۆی ئەو شەڕەوە زیانیان پێدەگات.  ئەمەش بە پێی ئەو پەیوەندییە ئابوری و سیاسیەی كە دەوڵەتان بەو دوو دەوڵەتەوە هەیانبوە. یەكێك لەو دەوڵەتانەی كە بە هۆی  دەرهاویشتەكانی شەڕی ئۆكرانیا و روسیاوە زیانێكی گەورەی ئابوری پێدەگات توركیایە بە تایبەتی ئەگەر هاتوو ئەم جەنگە درێژەی كێشا.   ئەتوانین بڵێین زیانەكانی توركیا پریشكی بەر ئێمەش ئەكەوێت ئەوەش بە هۆی ئەوەی توركیا یەكێكەلە گەورەترین و سەرەكیترین سەرچاوەی هاوردەكردنی پێداویستسەكانی رۆژانەی خەڵكی عێراق و هەرێمی كوردستان.  واتە هەر بارگۆڕانێكی ئابوری لە توركیا رووبدات ئەوە ناڕاستەوخۆش دەگوازرێتەوە بۆ ئێمەش. لەم وتارەدا بەشێك لەو زیانیانە ئەخەینە روو كە مەترسی لە سەر ئابوری توركیا دروست ئەكات كە بە هۆی هەڵیگیرسانی شەڕی ئۆكرانیاو رووسیاوە رووبەروی ئەبێتەوە. لەوانە:-  1- لە 34%  غازی سروشتی توركیا لە رووسیاوە هاوردە دەكرێت. 2- قەبارەی بازرگانی نێوان توركیاو رووسیا لە ساڵی 2021 زیاتر لە 34 ملیار دۆلاربوە. 3- تەنها لە ساڵی 2021 توركیا بە بەهای 2ملیار دۆلار گەنمی لە رووسیا كریوە. 4- رووسیا گەورەتربن كڕیاری بەرهەمە كشتوكاڵیەكانی توركیایە. 5- توركیا گەورەترین هاوردەكاری زەیتی گوڵەبەرۆژەی رووسیایەولە ساڵی 2021 رێژەی لە 42% ئەو زەیتەی هاوردەی كردوە لە رووسیاوە بوە بە بەهای یەك ملیار دۆلار. 6- قەبارەی بازرگانی نێوان توركیا و ئۆكرانیا 7,4 ملیار دۆلارە. 7- توركیا لە 13,4%  گەنمی وڵاتەكەی لە ئۆكرانیا ئەكرێت. 8- ئەو هاوڵاتیانەی لە 2021 شوقەو خانویان لە توركیا كریوە لە 24,9% یان رووسین. 9- ساڵی رابردوو 5379 هاوڵاتی رووسی شوقەو خانوی لە توركیا كریوە. 10- بە ڵام 1246 هاوڵاتی ئۆكرانی خانوو شوقەی لە توركیا كریوە. 11- لە ساڵی 2021 بەڵێندەرانی توركیا لە رووسیا بە بەهای 11 ملیار دۆلار پرۆژەی وەبەرهێنانیان هەبوە. 12- ئۆكرانیاش چوارەم دەوڵەتی جیهانە كە بەڵێندەرانی تورك زۆرترین پرۆژەی وەبەرهێنانی تێدا ئەنجام بدەن لە بواری خانوبەرە. 13- لە ساڵی 2021 چوارملیۆن و حەوسەد هەزار هاوڵاتی رووسی بۆ گەشت هاتون بۆ توركیا. 14- لە ساڵی 2019 نزیكەی حەوت ملیۆن هاوڵاتی رووسی بۆ گەشت هاتون بۆ توركیا. 15- لە ساڵی 2021 دوو ملیۆن هاوڵاتی ئۆكرانی هاتون بۆ توركیا بۆ گەشت. 16- لە ساڵی 2021 سی ملیۆن (سەرچاوەیەكیش ئەڵێت 24,7) ملیۆن گەشتیار هاتون بۆ توركیا لە 27% رووسی و ئۆكرانی بووە. 17- توركیا لە 64,6% ئەو گەنمەی هاوردەی ئەكات لە رووسیایەوەیە. بەڵام لە 13.4%یش لە ئۆكرانیاوەیە 18- لە ساڵی 2021 توركیا شەش ملیۆن و حەوسەد هەزار تەن گەنمی لە روسیا كریوە 19- لە ساڵی 2021 توركیا 24 ملیار دۆلار داهاتی كەرتی گەشتیاری هەبوە كە چاوەڕوان دەكرێت 10ملیار دۆلار زیان بە كەرتی گەشتیاری توركیا بكەوێت . لە كۆتایدا ئەمەوێت ئەوە بڵێم ئێستا لە سەردەمێكدا ئەژین جیاوازە لە سەردەمەكانی رابردوو بەوەی كە لە بەر ئەوەی دوو دەوڵەت لە رووی جوگرافیەوە لە ئێمە دروبون  و هیچ نیگەران نە ئەبوین لە جەنگەكانیان لەوانەشە ئێمە هەر ئاگاداری نەبوینایە، بەڵام لە ئێستادا بەو هۆی ئەو بەرژەوەندی و پەیوەندییانەیە جۆراو جۆرانەی كە دەوڵەتەكان هەیانە بە یەكەوە وەكو بازنەی زنجیرێكن كە بە بڕین و تێكچونی یەكێكیان ئەوانی تریش تێكئەچن. راستە هەموو دەوڵەتەكان بە هەمان ئەندازەی یەك زیانمەند نابن لە جەنگی نێوان دوو دەوڵەت. بەڵام نارستەوخۆش بێت بەشێك لە كاریگەرییەكانی جەنگەكەیان بۆ دەگوازرێتەوە.

    هیوا سەید سەلیم ٣١ساڵ بەسەر راپەڕینی خەڵکی کوردستان تێدەپەڕت، ئەو  راپەڕینەی کۆتایهێنا بە دەسەڵاتی سەرکوتکەری رژێمی بەعس لە باشوری کوردستان، شایانی باسە، خوێنی شەهیدانی راپەڕین و هەماهەنگی جەماوەری کوردستان و هێزی پێشمەرگەی کوردستان بوونە هەوێنی سەرکەوتنی راپەڕینی بەهاری ١٩٩١. وەک دەزانرێت خەڵکی کوردستان بۆ ئازادیی و خۆشگوزەرانی و دژ بە چەوسانەوەی نەتەوەیی،  لە رۆژانی راپەڕین ئامادەی رووبەڕووبوونەوی سەرجەم نەهامەتیەکان بوون، کاتێکیش رژێمی بەعس وویستی سەرکووتی راپەڕین بکات، ئەو جەماوەرە بوو کە  ئامادەنەبوو جارێکی دیکە لە ژێر چەتری دەسەڵاتی بەعس ژیان بکات،  بۆیە کۆڕەوی ئەنجامدا. کۆڕەو، گەورەترین راپڕسی بوو کە خەڵکی کوردستان خۆڕسکانە ئەنجامی دا بۆ ڕەتکردنەوەی ژێردەستی بەعس و هەڵبژاردنی ئازدیەک کە لێوا و لێو بوو لە ژیانی پڕ لە تراژیدیا و کارەساتی مرۆیی. لە ئێستادا ئەگەر هەڵسەنگاندێک بۆ بەرهەم و دەستکەوتەکانی راپەڕین بکەین، تێدەگەین کە جگە لە نەمانی سێبەری بەعس بەسەر خەڵکی کوردستان، ئەوا ئەوانی دیکە هیچی ئەوتۆی لە دۆخی خەڵکی کوردستان نەگۆڕی، بە تایبەت لەوەی دەبینین کە تادێت لە کۆمەڵگای کوردستان (نادادی، دیاردەی گەندەڵی، بێکاری، بێ مووچەیی....هتد) دەبنە سیمای حوکمڕانی کوردی. سێ دەیە بەسەر راپەڕینی خەڵکی کوردستان تێدەپەڕێت، کەچی رۆژ بەرۆژ خەڵکی کوردستان نەک هەر ئومێدیان بە حوکـمڕانی کوردی، و پرۆسەی سیاسی لە هەرێمی کوردستان لاواز دەبێت، بگرە ئەو دۆخە کاریگەری زۆریشی داناوە لەسەر ئینتیمای خەڵک بۆ خاک و نیشتمان. لە سەر ئاستی سیاسیدا لە دوایین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق نزیکەی ٧٠٪ خەڵکی بایکۆتی پڕۆسەی هەڵبژاردنیان کرد، ئەگەر ئەو رێژەیە بەراورد بکرێت بە ئاستی بەشداری لە یەکەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان (١٩٩٢)، یان یەکەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق (٢٠٠٥) لە دوای رووخانی رژێمی بەعس ، ئەوسا تێدەگەین ئاستی بێ ئومێدی خەڵک گەیشتۆتە کوێ؟ لە ئێستادا کە   ٣١ ساڵ  بەسەر راپەڕینی خەڵکی کوردستان تێدەپەڕێت، هیچ کات هێندەی ئێستا کۆمەڵگای کوردستان بەسەر دوو چینی جیاواز دابەش نەبووە، چینێک لەو پەڕی خۆشکوزەرانی ژیان دەکات، چینکەی دیکەش بۆ دابینکردنی ژیانی رۆژانەی چاوڕوانی مووچەی(٤٠-٤٥) رۆژەی دەکات، لە هەمووشی کارەسات بارتر دیاردەی ئەو گرانیەیە کە رووی لە کاڵا سەرەکیەکان کردووە لە بازاڕەکانی کوردستان، کە ئەمەشیان بەشێکی ئۆباڵەکەی دەکەوێتە ئەستۆی دەسەڵاتداران. ساڵی ١٩٩١،  خەڵکی کوردستان راپەڕینی کرد تا ئازاد بێت و خۆش بژیت، بەڵام خۆشی ژیانی بۆ کەمینەیەک بوو کە رۆژ بە رۆژ دەست دەگرێت بەسەر داهات و سامانی میللەت. پەیوەست بە ئازادیەکانیش لە هەرێمی کوردستاندا دۆخێکی وا لە لایەن دەسەڵاتداران درووست بووە، کە تا دێت پەراوێزێک بۆ ئازادی نەمێنێت، بەشیوەیەک کە هەر کەسێک لەسەر ئەو کێماسیانە رەخنەیان لێ بگرێت تۆمەتباری دەکەن و تەنانەت تەخوینیشی دەکەن و بۆشیان بلوێ دەیخەنە کونجی زیندان. دوا جار دەڵێین، نابێت هەڵسوکەوتی دەسەڵاتداران خەڵک لە پڕەنسیپەکانی سەردەمی راپەڕین بێ ئومێد بکات، جەماوەرێک کە لە توانایی دابوو رژێمی بەعس راماڵێت دەبێت ئێستا بۆ حوکمرانیەکی دادپەرور و رووبەڕوبوونەوەی نادادی لە کۆمەڵگای کوردستان بە شێوازێکی دیموکراسیانە تێبکۆشێت.

د. دارەوان حاجی حامید - پاریس ئەمساڵیش ژنان لە ٨ ی مارسدا بە لیستێکی خەمناکە وە ماڵئاوایین لە ٢٠٢٢ کرد، کە لە لایەن دەسگاکانی چاودێری بارودۆخی ژنان لە جیهاندا، ھاوشانی ساڵانی ڕابردوو تراژیدیای بەردەوامی توندو تیژی دژی ژنان، دەستدرێژی بە هەموو جۆرەکانیەوە ، ناهاوتایی و پێشێلکردنی مافەکانیان لەسەراپای جیهاندا بەتایبەتی لە جیهانە دواکەوتوو ژێر دەستەی دەسەڵاتە نەریتی و دیکتاتۆری و ئایینی و پیاو سالاریەکاندا نیشاندا، کە هێشتا ئەم نیوەیەی مرۆڤایەتی زۆر دوورە لەوەی هاوتای نیوەکەی دی بژی. ئەو لیستە پێمان ئەڵێت ڕۆژانە ٦٠٤ ملیۆن ژن لە هەندێک وڵاتی جیهاندا تووشی ئەشکەنجەو لێدان و سوکایەتی ئەبنەوە کە لەو وڵاتانەدا توندو تیژی دژی ژنان (تاوان) نییە. ٧١٠ ملیۆن کچ لە جیهاندا پێش تەمەنی شانزە ساڵی بە شوودراون . ١٣٤ ملیۆن کچ لە جیهاندا خەتەنە کراون . لەهەر دە ئافرەتێک لانی کەم یەکێکیان لە جیهاندا ڕووبەڕووی توندو تیژی و دەستدرێژی سێکسی بۆتەوە. ساڵانە زیاتر لە پێنج هەزار ژن بە تاوانی شەرەف ئەکوژرێن . لە پانزە وڵاتی جیهان ژنان بە بێ ڕەزامەندی باوک یان مێرد بۆیان نییە نە کار بکەن نە سەفەر. لە حەفتاو نۆ وڵاتی جیهان هێشتا ژنان لە ڕووی کارو موچەوە لەگەڵ پیاوان هاوتا نین و مافی هەموو کارێکیان نییە. زیاتر لە ٤٦ ملیۆن ئافرەتی لەشفرۆش لە جیهاندا هەن کە زۆربەیان تەمەنیان لە نیوان سیانزە تا بیستوپێنج ساڵدایە. لەو کۆمەڵگایانەدا کە بەر هێرشی تیرۆریستانەی هێزە ئیسلامیە جیهادیەکان کەوتوون ، ئافرەتان قوربانی یەکەمن و جگە لە کوشتنیان ئەکرێنە بابەتی کۆیلایەتی و فرۆشتن و دەستدرێژی بەردەوامی سێکسی. نیوەی کۆمەڵ و دایک و پەروەردگاری نیوەکەی دیش کە تاکە خواست و پرسیاری لە پیاو ئەوەیە کەی ئەمیش ئەبێتە خاوەنی جەستەی خۆی ؟ دوای سێ سەدو شەستوچوار ڕۆژ لە ماندوویی پێنەزانراوو لەبیرکراوی نیوەکەی دی، هەرگیز یەکسان نەبوونیان بە پیاو، لە ٨ ی مارسدا چیان لە پیاوان خواست و بە چ ئومێدەکەوە چاوەروانی ساڵێکی نوێیان لێ ئەکەن ؟ ژنان بێ ئومێدن کە پیاوان پاش چەندین سەدەی پێکەوە بنیاتنانی شارستانیەتی مرۆڤ ، لە داوا سادەکانی ناخیان بگەن ، کە ببنە هاوڕێی ڕاستەقینەی ژیان و بنیاتنەری هاوبەشی خێزانەکانیان و خەم و ئارەزووەکانیان، ئەو پیاوانەی کە جگە لەو ساتانەی شەو نەبێت کە بەتەنیشت هاوژینەکانیانەوە (ڕاستتر ژنەکانیانەوە) پرخەیان دێت، ساتەکانی دی ژیانیان لە دەرەوەی جیهانی هاوژینەکانیانەوە بەسەرئەبەن ، تەنانەت لەو تاکە ڕۆژەشدا پیاوەتیان لە عەرشی باڵادەستی بەسەر نیوە قوربانیەکەوە تا ئەو ئاستە دانەبەزێت کە دان بە سێسەدو شەستو چوار ڕۆژی تەنیایی و ناهاوتایی و چەوساندنەوەی ژناندا بنێن. بۆیە ژنان چیرۆکی بە قوربانی بوون و هەتک کردنی جەستەی لێسەندراویان لە ڕۆژی مافەکانیدا بە تەنافی تاوانەکانی نیوە نێرینەکەدا هەڵئەواسن ، بێ ئەوەی چاوەڕوانی و ئومێدی باشبوونی ژیانیان لە کۆمەڵگەیەکی جیهانی ژێر دەستی پیاواندا بکەن.  ژنان هەموو ساڵێک هەر ئەوەندەیان پێ ئەکرێت کە بیری باوکو براو هاوسەر و مام خزم و ئەو نیوە باڵادەستە بخەنەوە ، بۆچی لەسەرەتای مرۆڤایەتیەوە بەرگی نیوەیەکی پێشێلکراوو چەوسێنراوەی بە ژنان بەخشیوە ؟ وەک ئەوەی ژیان لە گوناهێکەوە دەستی پێکردبێت کە مرۆڤی لە بەهەشتەکەی خوداوە فڕێ دایە سەر زەوی و تیایدا مێژووییەکی مرۆڤایەتی نووسیەوە کە بە چەوساندنەوەو سەرزەنشتکردنی نیوە مێینەکەی دەستی پێکرد. پیاوان مێژووی کوشتارو تراژیدیاکانیان خوڵقاندوو ژنانیش قوربانی سەرەکی بوون . پیاوان خوڵقێنەری ئایینەکان بوون کە غەزەب و نەفرەتیان بەنیوە وونبووەکەی خۆیان بەخشیوە. لە سەرقاڵی بەیاننامەی حیزب و رابەرە سیاسیەکان بە یادی ڕۆژانی ڕاپەڕین کە ئەزمونێکی شکستخواردوو ئاسۆ نادیاری پێبەخشین، لەشەڕی بێهودەی دژایەتی یەکێتری و برسی کردنی خەڵکدا ، لە پشت بانگەوازی کۆنفرانسە قەشەنگەکانی فێمینستە ناسکەکانی ئۆتێلە پێنج ئەستێرەکان و شاگەشکە بوون بە بزرکردنی خواستی سادەی ژنان لە هەڵگرتنی شەرەفی چەکی شەڕڤانی و گەریلایی و گواستنەوەی موڵکایەتی جەستەیان لە پیاوەوە بۆ مەسەلەو ئایدیۆلژیایەک کە هەر لە بنەڕەتەوە ژن بوونیان ئەکوژێت ، ژنانی کورد چۆن ئەو ڕۆژەیان بەڕێ کردو لەو جەنجاڵیەدا چەند ژنی دی بەبێ دەنگی و بێ سزا کوژران و ئەشکەنجە دران و کەرامەتیان ڕوشێنراو سادە ترین مافی ژیانیان لێ سەندراوەتەوە؟ ژنانێک کە لە جیاتی خەون بەبوون بەشەڕڤان و گەریلاو چەکەوە ببینن ژیانیان وا جوانتر ئەکرد کە خەون بە خاوەندارێتی بوونی جەستەی خۆیانەوە ببینن و ئەو موڵکایەتیە لە کۆمەڵگەو پیاوان بسەننەوە ، چونکە هیچ ئازادییەک لە ئازادبوونی جەستە زیاتر مانایەکی نییە بۆ ئافرەت. دروشمی خۆپێشاندانی بزووتنەوە فێمینستەکانی فەرەنسا لە شەستەکاندا ( جەستەم موڵکی خۆمە ) بوو، بەڵام هێشتا دیارە ژنان لە جیهاندا دوورن لەوەی کە جەستەیان موڵکی کۆمەڵ نەبێت، بە تایبەتیش ژنانی کورد لە فەزای جیهانێکی دیدا ئەژین کە تیایدا ئێمەی پیاوانیش زۆر دوورین لەوەی ئیرادەی ئازادکردنی جەستەی ژنانمان هەبێت و ئەو موڵكەیان پێبدەینەوە ،چ نەبێت با لێگەرێین بە برینداری بە تەنافی کەرامەت و پیاوەتی ئیمەدا هەلیواسن و خوێنی لێبچۆرێت. بۆیە ئەم یاده پیرۆز دەکەم لە كچە ئازا و ئازادەکانی كوردستان، لە پێشمەرگە و فیداكاریان، دڵنیام کە دەتوانن شان بەشانی رۆڵە بەجەرگەكانی ئەم گەلە، بە زیندووێتی و كارایی و هەست و نەستی بەرزی خۆیان، كۆمەڵگەیەكی داهێنەر، پڕ لە گەشە و، نیشتمانێكیی زیندوو، ئاوەدان و ئازاد بەرهەم بێنن. ئەم یادە پیرۆزە لە و کچ و ژن و خانمانەی کە ڕێز لە پیاو دەگرن و بەکاریان ناھێنن بۆ مەرامی شەخسی خۆیان و خۆشک و براو خانەوادەکانیان. ئەم یادە پیرۆزە لەو کچ و ژن و خانمانەی کە ووشەی نەشیاو ناشرین بە ھاوسەرەکانیان بەکار ناھێنن. لە کۆتایدا پێان دەڵێم کە هەزار ساڵە ئێمەی پیاوی ژنان ئەچەوسێنینەوە، ئایا کاتی ئەوەنیە دوایی چەندین سەدە ژن و پیاو پێکەوە لەسەر بنەمای ڕێزگرتن بژی.

  چیا عەباس ساڵانێکی درێژە کوردی ئەم باشورەی کوردستان لە زۆر شت رازی نیە، رەخنە دەگرێت و قسەی خۆی دەکات، بەرامبەر دەسەڵاتی حوکمرانی کوردی کە خەونی باو  باپیرانمان بو، خۆپیشاندانی رەوا دەکات و قوربانی دەدات، تورەبون و نارازی بە هێزەکان دەرێژێت، ناو و ناوبانگی شۆرشگیر و سەرکردە دێرینەکان و حوکمرانی دەخاتە ژێر گومان و پرسیارەوە و ..... تاد. بەرەی حوکمرانیش، جا لە کێ پێکهاتوە گرنگ نیە، بێئەوەی راشکاوانە دان بە هەڵە و خوار و خێچی و گەندەڵیەکانی خۆیدا بنێت، بەردەوام قەوانە کۆنەکەی لێدەداتەوە و بە زمانێکی ئەستور جەخت لە خزمەتکردنی هاوڵاتیان و پاراستنی دەسکەوتەکانی خەبات و راپەرین دەکاتەوە.   بە رەچاوکردنی ئەم " بەخشندەیی و میهرەبانیەی دەسەڵات"  بوایە دەبو خەڵک  کونجی قەناعەت بگرن و بێدەنگ بونایە و تێشگەیشتبونایە دەسەڵات لە دۆخێکی ئاڵۆزی عێراق و ناوچەکەدا هەر ئەوەندەی پێدەکرێت. بڵێین چی یاخیبونی زۆربەی خەڵکی باشور ئیرسێکی مێژوە و وا زو پێی تەرک ناکرێت، چەندین جار دەستیان داغان کراون، راهاتون و  ئەزمونەکانی رابوردو فێری کردون تەنانەت لە سێبەری فەرمانرەوا و بەرپرسانیش دڵنیا نەبن، دەبوا دەسەڵاتیش لە بری توند و تیژی و ستەم و سەرکوتکردن سەبرێکی زۆر بنوێنێت و قەناعەت بە خەڵک بهێنێت کە ئیدیعاکانی بۆ دیموکراسی و ئاشتی و دادپەروەری کۆمەڵایەتی و و خۆشگوزەرانی و دیالۆگ و یەکریزی و یەکگرتویی جدین. با بێێنە سەر دیوی دەسەڵات، بزانین ئەوان لە واقیعدا چیان کردوە و چیان لێهاتوە و لە ئاکامدا بۆ هەر دو تەرەف هەڵسەنگاندن بکەین. نێوان چاک و خراپ زۆنێکی بەرینی تر هەیە کە چەندین رەنگ تێیدا قەتیس بون: کەسک. زەرد، نیللی، سور و رەنگی کاڵیش کە ئیبداعێکی سیاسەتە لە باشور. دوای راپەرین بینیمان چۆن شۆرشگیرە دێرینەکان نیشتمان و نەتەوەیان کرد بە دو لەت، رەنگ، زمان، پێشمەرگە، خوێندن، پەروەردە، رەوشت، سامان، پیرۆزیەکان و خەونەکانیشیان دابەشکرد، بینیمان چۆن بە پاساوەکانی مێژو، چەپ و راست، بەکرێگیراو و نیشتمانپەروەر رۆلەکانی نەتەوە هەڵخەڵەتان و خۆیان کردە سوتەمەنی شەرێکی بێهودەی وێرانکەر، خەڵکانێک نەک تەنها ئەمانەیان  قبوڵکرد بەڵکو بە گەرمی لە شایی خۆکوژیدا پێی رەشبەڵەکیان بە توندی بە ئەرزدا دەکوتی و چەپڵەرێزانیشیان سەدای مەرگ و ماڵوێرانی لێ دەبیسترا. هێزە دەسەڵاتدارەکانیش راشکاوانە ئەم نەریتە نەخۆشەی مۆتۆربە دەکرد و بچێک پارە و ئیمتیازی بە سەپان و دەهۆڵژەن و پێنوسە کۆیرەکان دەبەخشی. دەسەڵات زۆر رێگەی گرتۆتە بەر بۆ مانەوەی و زیاتر چەوربونی، خەڵکیش بەگشتی بێدەنگ بوە و لە سەباتێکدا گیرساوەتەوە، نارازی و یاخیبونەکانی کاتی و پەرتەوازە و بێ بەرنامە بون، لە دۆخێکی وەهادا چی لە دەسەڵاتێکی چاوچنۆکی تێرنەبو چاوەروان دەکەیت، لە ئاکامدا ئەوەی دروێنەکراوە لەتبونی میللەتە، لاوازبونی ئومێد و ئیرادەیە، تێکشکاندی تەونە کۆمەڵایەتیەکانە، بەدکردنی رەوشتی سیاسی و کڵتوریە، ئیفلیجکردنی پرۆسەی بە دیموکراتیزەکردنە و  ناشرینکردنی روخساری ئەزمونی حوکمرانیە بەروی دنیای دەرەوەی ئەم گۆرەپانە. بەوەش نەوەستاون، بۆ مشتێک دۆلار و پۆستێکی پوچەڵ لە بەغدا هەرچی پیسی و خاشاکی ناو ماڵمان هەیە بەتەنافی ناو کۆڵاندا هەڵواسی، کەچی رەنگە جیاکانی تر بە هەلهەلە و میلۆدیای ساختەی دیموکراسی پەچەی شەرمیشیان راماڵی و لەو ئەکرۆباتیکە سێرک ئاسایەدا بەشدارن. ئێستاش ئاکامەکانی هەڵەکانی خەڵک لە بەرامبەر ستەم و خۆپەرستی دەسەڵات تادێت بەری ژیان دەگرن. دەسەڵات هەر ئەوە دەکات کە لێی چاوەروان دەکرێت، پشتئەستور بە بازرگانی رەش بە نەوت، گەر نرخی بوتڵێک نەوتیش بگاتە هەزار دۆلار، هەر ئەوە بەخەڵک دەدات کە دەیەوێت بیدات، باقیەکەشی وەک برا گەورە و مامناوەند و بچوک نێوانیان بەش دەکەن و سەرانەش بە دەر و دراوسێ دەدەن.  نمونەکانی دەسەڵاتگیری کەسانی بێ بەها و کۆیلەی لە زۆر بواردا وەک رۆبۆت بەرهەم هێناوە، ئەم سوپایە لە هەراسەیەکی تر هاوردە نەکراوە، ملازم موحسن و تەواری و مرۆڤ کوژەکانی سەدام نین، بەڵکو بەشێکن لە خۆمان، باوک و برا و پورزا و ئامۆزا و کوری شار و گوند و گەرەکانمانن، چەند سەیرە میلەتێکی ستەم لێکراو لەسایەی خۆ فەرمانرەواییدا ببێت بە دو بەرەی زۆر ناحەز و دور لەیەکتر!  ئەوەی لەم ئەزمونانەدا پێویستە لە ئێستادا باسی بکەین ئەوەیە بیر لە گرتنەبەری رێگەیەکی تر بکەینەوە و وا لەم دەسەڵاتە بکەین بچێک شەرم بیگرێت و ئەوەندە چاوچنۆک و بەهەڵپە نەبێت و رەحمێکیش بە گەنج و نارازی و بیری ئازاد بکات تا لە سوچە تاریکەکانی زیندانەکان توندیان نەکەن، ریگەیەک زۆر ئەستەمە خەڵک هەزمی بکات، بەڵام شایستەی بیرکردنەوەیە! کاک نەوشیروان رێگایەکی سەردەمانەی ئۆپزسیۆنی پەرڵەمانی هەڵبژارد، هێشتا خۆی لە ژیاندا بو و دوای وەفاتیشی هەم دەسەڵات و هەم هاوکارە دێرینە فرە روەکانی هزرەکەیان کردە ئاردی ناو درک و داڵ. لەم ئەزمونەدا خەڵکانێک  زۆر بە ئاگا و هۆشیاریەوە بە ئەمەک بون بۆی، لە گەڵ ئەوەشدا شکست هەر شکستە.   با لەمەودوا لە هەمو سوچ و قوژبنێکی نیشتمان وێنەی حاکمەکان بێ دەسکاری بەرەنگی خۆیان هەڵواسرێن، گۆرانی و شیعر و نوسین بەزمانێکی هێمن بۆیان بچرێن و بنوسرێن، لە سوچ و قوژبنەکانی سۆشیاڵ میدیا لە بری جوێن و ناوزراندنیان بەلایەنی کەمەوە خەڵک بێدەنگ بن. لە بری بایکۆت و خۆپیشاندان عەریزەی چەند سەدان هەزار واژۆ کۆبکرێتەوە و بەروی دنیادا بڵاوبکرێتەوە، خەڵک و نوێنەرە راستەقیانەکانیان لە جیاتی فرە نوێنەرەکانی دەسەڵات لە گەڵ دنیای دەرەوە  بەزمانی هێمن و گوێگرتن و ئیرادەی خەڵکیش بەدەستەوە قسە بکەن.  ئەم دەسەڵاتە بۆخۆی پێویستی بە بەرەیەکی توندی رکابەر هەیە تا بەو پاساوە سەرجەم جومگەکانی ژیان بگرێتە دەست و بە بەکارهێنانی هێز و توند و تیژی پێشمان بڵێت خۆم بەهێز و فەرمانرەوام.  دەشێت هەوڵی دەرهێنانی ئەم بەڕەیە لەژێر پێی دەسەڵات شایستەی باسکردن و شێکردنەوە بێت.   ئەمە تاقیکردنەوەیەکی نوێیە تا بزانین ئەم دەسەڵاتە ( پەرژینێکی قایم بێت لە رویاندا - کورد وتەنی بەقسەی خۆش مار لە کون دەردەهێنیت - )، چی دەکات ! پێویستە لەمەودوا گوێ لە هەمو قسەیەک نەگیرێت، ئەوەی دزە نەکرێت بە رۆبن هود، ئەوەی چەتە و مرۆڤ کوژە وەک سایکۆپاتێکی تاوانبار ناوزەد بکرێت و وێنە و پرۆفایلیان لای رێکخراو و دەزگا پەیوەندارەکانی دەرەوە  بپارێزرێن، تاوانەکان دژ بە مرۆڤایەتی لە دەزگا یاساییە باڵاکانی دنیا تۆمار بکرێن و خاوەن هەق سکاڵا بەرز بکاتەوە.....تاد. گەر ئەم یاخیبونە پارادۆکسە سەری نەگرت ئەوسات پێویست دەکات بیر لە رێگایەکی تر بکرێتەوە کە چاو لە هیچ لادان و پێشێلکردنی مافەکان و ستەمکاریەک نەپۆشێت، هەر ریگایەک بێت دەبێت رۆڵی هاوڵاتی بناغە و کەرەستە بنەرەتیەکەی بێت، رێگەیەک دور لە دۆگمای حزبی و سیاسی، دور لە شێوازە بەسەرچوە سواوەکانی کاری جەماوەری و سیاسی.       

له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج  نه‌وت بۆ ئه‌و وڵاتانه‌ی كه‌ ده‌سه‌ڵاته‌كه‌یان خه‌مخۆری خه‌ڵك و ده‌سه‌ڵاتێكی ئاكاریه‌ ، مایه‌ی خێرو بێرو ده‌سكه‌وته‌ ، له‌و وڵاتانه‌دا خزمه‌تگوزاری به‌راده‌یه‌كی به‌رچاو زیاد ده‌كات ، بێكاری نامێنێت ، هه‌ژارو ده‌ستته‌نگی و كڵۆڵی له‌ نێو ده‌چێت و بوونی ده‌بێته‌ مایه‌ی به‌خته‌وه‌ری خه‌ڵكه‌كه‌ی ، به‌ڵام بۆ وڵاتگه‌لێك كه‌ ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی دۆخی دۆزه‌خی وه‌رده‌گرێت و به‌هیچ پڕ نابێت مایه‌ی وێرانی و به‌دبه‌ختی و كوێره‌وه‌ریه‌ ، ئه‌گه‌ر پۆلێن له‌ سه‌ر ئه‌و جیاوازیه‌ بكه‌ین ، عیراق وهه‌رێمی  كوردستان  له‌ ده‌سته‌ی دووه‌می ئه‌و وڵاتانه‌ن ، هه‌ڵبه‌ت به‌و جیاوازیه‌وه‌ كه‌ له‌ عیراق ، موچه‌ به‌ به‌رده‌وامی ده‌درێت و نه‌وت و گازیش زۆر هه‌رزانتره‌ لێره‌، راسته‌ له‌وێش گه‌نده‌ڵی به‌ربارد هه‌یه‌و خزمه‌تگوزاری كه‌مه‌ ، به‌ڵام به‌ جۆری ئێره‌ ده‌ستنه‌خراوه‌ته‌ بینا قاقای خه‌ڵك . هه‌ڵی خستنه‌ سه‌رنه‌خشه‌ی جیهان له‌ رێی نه‌وته‌وه‌ وه‌ك ئه‌وه‌ی بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌كرا ، خه‌ریكه‌ خۆمان وه‌ك كورد له‌ سه‌ر نه‌خشه‌ ده‌سڕێته‌وه‌ ، مافیای نه‌وت له‌ بری ئه‌وه‌ی نه‌وت بكاته‌ هۆیه‌ك بۆ ئه‌وه‌ی ژیانی خه‌ڵك باش بێت ، كردویه‌تی به‌ هۆیه‌ك بۆ هه‌زار ده‌ردوو نه‌خۆشی و جیاوازی ، مامه‌ڵه‌ كردنی به‌رهه‌مهێنه‌رو فرۆشیارانی نه‌وت له‌ كوردستان دوو جار دوژمنكارانه‌یه‌ جارێك له‌ گه‌ڵ ئه‌و نه‌وته‌ی به‌ هه‌ڕاج و به‌ نرخی تۆڵه‌كه‌ ده‌درێته‌ توركیای دژه‌ كوردو فرۆشیاره‌ قاچاخچیه‌كان ، جارێكیش له‌ گه‌ڵ خه‌ڵكی كوردستان ، كه‌ هیچ خێرو بێرێكی بۆیان نه‌بووه‌ ، هه‌ڵبه‌ت جگه‌ له‌وه‌ی بووه‌ به‌ هۆی تێكدانی په‌یوه‌ندی كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی . هه‌وڵی به‌ هه‌مان ده‌ردی نه‌وت بردنی گازی كوردستان ، هه‌وڵێكه‌ بۆ به‌ ته‌واوه‌تی لێسه‌ندنی نه‌وت و غازی كوردستان له‌ خه‌ڵكی كوردستان  و خستنه‌ ده‌ستی توركیاو مافیاكانه‌وه‌ ، له‌ راستیدا ئه‌گه‌ر گازیش به‌ هه‌مان دۆخی نه‌وتا تێپه‌ڕێت كه‌ ئێستا هه‌وڵێكی زۆر هه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ ئه‌وه‌ له‌ بری هه‌رێمی كوردستان توركیا ده‌بێته‌ خاوه‌نی سه‌ره‌كی ئه‌م ناوچه‌یه‌ و ده‌بێته‌ ده‌ستتێوه‌رده‌ری راسته‌وخۆی هه‌موو كارو باره‌كانی هه‌رێم ، وه‌ك چۆن ئێستا له‌ زۆر شوێن ئه‌و مامه‌ڵه‌یه‌ ده‌كات ، مامه‌ڵه‌ی خاوه‌ندارێتی . ئێستا نه‌وتی كوردستان هۆیه‌كی گه‌وره‌ی نه‌هامه‌تی خه‌ڵكی كوردستانه‌و بارو دۆخێكی دروستكردووه‌ ، كه‌ خه‌ڵكی كوردستان خۆزگه‌ به‌ ژێرده‌سته‌یی بخوازن ، ئه‌مه‌ش جۆرێكه‌ له‌ خۆ بێزاندن و له‌وه‌ ده‌چێت بۆ ئه‌مه‌ش وڵاتانی داگیركاری كوردستان به‌رنامه‌و سیاسه‌تی خۆیان هه‌بێت و به‌ ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێمی كوردستانی جێبه‌جێ‌ بكه‌ن ، ئه‌مه‌ به‌ ئاگاییه‌وه‌ بێت یان نا ئاگایی ، نه‌وتی كوردستان له‌ بری مرۆڤی كورد بكاته‌ مرۆڤی خاوه‌ن شكۆو خۆ خاوه‌ن كردویه‌تی به‌ مرۆڤێك زیاتر وه‌ك سواڵكه‌ر ده‌رده‌كه‌وێت نه‌ك خاوه‌ن نه‌وت ، كێشه‌ سه‌ره‌كیه‌كه‌ش ئه‌وه‌یه‌ ئێستا خه‌ڵكی هه‌رێمی كوردستان هه‌قی سه‌ره‌كیان لای ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێمی كوردستانه‌ نه‌ك دوژمه‌نه‌ كۆنینه‌كان و ده‌سه‌ڵاتی ناوه‌ند .  بڵاو كردنه‌وه‌ی جۆری فرۆشتنی نه‌وتی كوردستان و مانه‌وه‌ی ئه‌وبڕه‌كه‌مه‌ بۆ خه‌ڵكی كوردستان له‌ پاره‌ی فرۆشه‌كه‌ی ، شه‌رم و شكستێكی گه‌وره‌یه‌ ، چۆن ده‌كرێت ده‌سه‌ڵاتێك نه‌وت بفرۆشێت و بڕی له‌ 20%ی پاره‌كه‌ی بگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ خه‌ڵك و بڕی زۆری پاره‌كه‌ بۆ مافیاو كۆمپانیای نه‌وت و خه‌ڵكی دیكه‌ بێت .

كارزان سه‌باح حه‌مه‌ ساڵح هاوكێشه‌كه‌ له‌به‌رده‌م پارتی ئاڵۆزه‌، به‌ڵام قابیلی چاره‌سه‌ریشه‌، پارتی له‌دوای نه‌مانی ده‌سه‌ڵاتی لاهوری شێخ جه‌نگی، هاوسه‌رۆكی پێشووی یه‌كێتی، خۆی ئاماده‌كرد بۆ مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ یه‌كێتیه‌كی نوێ، هه‌موو ئه‌و پێشبینیانه‌ی كردبووی پێچه‌وانه‌ بوونه‌وه‌، چونكه‌ نه‌گه‌رانه‌وه‌ی داهاتی سلێمانی و ده‌ستبه‌ردارنه‌بوونی یه‌كێتی له‌ ئیداره‌ی سلێمانی به‌و شێوه‌ی كه‌ پارتی قبوڵ نییه‌، گه‌وره‌ترین گورزبوو له‌ (كوردستانێكی به‌هێز درا)، یه‌كێك له‌ هه‌ره‌ گرفته‌كانی به‌رده‌م كابینه‌ی كاك مه‌سروور بارزانی، ئه‌وه‌یه‌ كه‌ یه‌كێتی سلێمانی وه‌ك كارتی فشار به‌كارده‌هێنێت، جارێك وه‌ك لامه‌ركه‌زیه‌تی پارێزگاكان و جارێكیش له‌سه‌روبه‌ندی هه‌ڵبژاردنی پۆستی سه‌رۆك كۆماری عێراق به‌ئاشكرا یه‌كێتی به‌ پارتی ده‌ڵێت: چاوه‌رانی داهاتی سلێمانی مه‌كه‌ن، له‌ولاشه‌وه‌ كادیرو ئه‌ندامان و په‌رله‌مانتار و حه‌تا وه‌زیره‌كانیشی به‌خه‌ڵك ده‌ڵێن پاره‌هه‌یه‌ و مووچه‌ نییه‌ نه‌وت ده‌فرۆشرێت و پاره‌كه‌ی دیار نییه‌، كه‌چی كه‌سێك له‌ناو پارتی نییه‌ ته‌سفیاتی ئه‌م حه‌ق و حسابه‌ ئاڵۆزه‌ بكات؟ زبڵ و خاشاك و نه‌بوونی ده‌رمان و خزمه‌تگوزاری ته‌نگی به‌سلێمانی هه‌ڵچینه‌وه‌، به‌بێ ئه‌وه‌ی خه‌ڵكه‌كه‌ رووبكه‌نه‌ ئیداره‌ی شاره‌كه‌، راسته‌وخۆ رووده‌كه‌نه‌ هه‌ولێرو ده‌ڵێن پارتی حكوومه‌تی كوردستانی به‌ده‌سته‌وه‌یه‌، ئه‌گه‌ر راستیتان ده‌وێت، قسه‌ی ئه‌و خه‌ڵكه‌ش راسته‌، مادام پارتی هه‌موو كوردستان به‌یه‌ك پاكجێكی حوكمرانی ده‌زانێت ده‌بێت به‌رپرسیاره‌تی هه‌موو حوكمرانی كوردستانیش وه‌ربگرێت، به‌ڵام قسه‌كه‌ لێره‌وه‌ ده‌ست پێ ده‌كات كه‌ ده‌گاته‌ ئه‌رزی واقع حكوومه‌ت یان پارتی له‌ سلێمانی نه‌ك ده‌سه‌ڵاتی له‌ده‌ست نییه‌ بگره‌ بۆ قۆناغی داهاتوو ده‌بێت مه‌ترسی رووبه‌رووبونه‌وه‌ له‌نێوان خه‌ڵك و دامه‌زاروه‌كانی حكوومه‌ت له‌و سنووره‌ بكرێت كه‌وایه‌ ئه‌م واقعه‌ ئاوایه‌ پارتی باش ده‌زانێت كه‌ هه‌ڵبژاردنی هاوپه‌یمانی یان برایه‌تی له‌گه‌ڵ یه‌كێتی ناچاریه‌ چونكه‌ نه‌ده‌توانێت به‌و شێوه‌یه‌ له‌گه‌ڵ بروات نه‌ به‌دیلیشی هه‌یه‌ تا شه‌ریكایه‌تی بكات. به‌غداش گرێ كوێره‌یه‌كی دیكه‌ی به‌رده‌م داهاتووی كوردستانه‌، به‌یه‌ك بڕیاری دادگای فیدرالی، كۆی پرۆسه‌ی نه‌وتی كوردستان خرایه‌ ژێر پرسیاره‌وه‌، پێشووتر باسم له‌وه‌كردووه‌ ناكرێت چاره‌نووسی ته‌واوی عێراق بدرێته‌ ده‌ست 9 كه‌سه‌وه‌، مادام عێراق سیسته‌می فیدرالیه‌ و پێكهاته‌كان مافیان هه‌یه‌ هیچ كاتێك دادگای فیدرالی به‌م پێكهاته‌وه‌ ناتوانێت نوێنه‌رایه‌تی راسته‌قینه‌ی گه‌لی عێراق بكات، بۆ ئه‌مه‌ پارتی كه‌م ته‌رخه‌می هه‌بوو له‌وه‌ی نه‌یتوانی كاتی خۆی یاسای نه‌وت و گاز له‌ عێراق كۆده‌نگی بۆ دروست بكات و ئه‌و گرفته‌ له‌به‌رده‌م كوردستان لابدات بۆ پارتی؟ چونكه‌ خۆی به‌خاوه‌نی پرۆسه‌ی نه‌وتی وكردستان ده‌زانێت، ئه‌نجومه‌نی فیدرالی كه‌ پارتی خۆی پێداگیری له‌سه‌ر كرد له‌ ده‌ستوور كه‌چی یه‌ك هه‌نگاویشی بۆ نه‌نراوه‌، ئه‌وه‌ی ته‌حه‌دایه‌ له‌به‌رده‌م حكوومه‌تی هه‌رێم یان باشتره‌ بڵێن پارتی به‌وێنه‌ گه‌وره‌كه‌ ده‌بێت ستراتیژسه‌تی داهاتووی عێراق له‌ عێراقه‌وه‌ به‌هێز بكات بۆ ئه‌مه‌ش سه‌رجه‌م دامه‌زاروه‌كانی عێراق پێویستیان به‌ دووباره‌ پێناسه‌كردنه‌وه‌ هه‌یه‌، هه‌ر له‌په‌رله‌مانی عێراقه‌وه‌ بۆ سه‌رۆك كۆمار و سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و دادگای فیدرال، پرسیاری جه‌وهه‌ری ئه‌وه‌یه‌ كه‌ پارتی ده‌توانێت به‌هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كانی دیكه‌ ئه‌و پرۆسه‌یه‌ی به‌غدا هاوسه‌نگ بكاته‌وه‌؟ له‌دواین قسه‌كانی مه‌سروور بارزانی، سه‌رۆك وه‌زیرانی كوردستان، له‌باره‌ی گرفتی هه‌ولێرو به‌غدا رایگه‌یاند كه‌ قبوڵ ناكه‌ن مافه‌كانیان له‌ عێراق زه‌وت بكرێت، ئه‌وه‌ی گرنگه‌ بپرسرێت ؟ هیچ كارتێكی به‌هێز له‌به‌رده‌م پارتی ماوه‌ له‌به‌غدا؟ له‌م دۆخه‌كه‌ ئاسته‌مه‌ له‌گه‌ڵ به‌غدا بگه‌ینه‌ هیچ ده‌رئه‌نجامێك، چونكه‌ ئه‌وه‌ی ئێستا هه‌یه‌ حكوومه‌تی كاربه‌رێكه‌ری عێراقه‌، پارتی ئه‌زمونی تاڵی له‌ حكوومه‌تی كاربه‌رێكه‌ر له‌ عێراق هه‌یه‌ تا حكوومه‌ت دروست نه‌كرێت و عێراق نه‌كه‌وێته‌وه‌ سه‌ر پێی خۆی ئاسته‌مه‌ بتوانرێت هیچ داواكاریه‌ك له‌ به‌غداوه‌ جێبه‌جێ بكرێت. به‌هێزترین كارت كه‌ ره‌نگه‌ پارتی له‌داهاتوو بتوانێت ئه‌نجامی بدات یان به‌كاری بهێنێت ئه‌وه‌یه‌ كه‌ به‌وه‌رگرتنی سه‌رۆك كۆماری عێراق و هه‌بوونی پۆستی گرنگ له‌به‌غدا بتوانێت بڕیاره‌كانی دادگای فیدرالی به‌هه‌مان پێوه‌ری ئێستا كه‌ بڕیاری له‌سه‌ر ده‌درێت هه‌ڵیان وه‌شێنێته‌وه‌، دواتر دووباره‌ په‌یره‌وی دادگای فیدرالی هه‌موار بكرێته‌وه‌ و له‌په‌رله‌مانی عێراقیش مادام پارتی و سه‌دریه‌كان و سوننه‌كان زۆرینه‌ن ده‌توانن ده‌رفه‌ت وه‌ربگرن پێداچونه‌وه‌ به‌سه‌رجه‌م ئه‌و برگه‌و یاساو مادانه‌ بكه‌ن كه‌ كاتی خۆی له‌دژی كوردستان دراوه‌ و كاربكه‌ن بۆ جێبه‌جێ كردنی ئه‌و خاڵانه‌ی كه‌ له‌ده‌ستووری عێراقدا جێبه‌جێ نه‌كراون، ئه‌مه‌ ته‌نیا بۆ به‌غدا دروست نییه‌ بۆ هه‌رێمی كوردستانیش زۆر پرس هه‌یه‌ كه‌ ئه‌گه‌ر یه‌كلا نه‌كرێنه‌وه‌ مه‌ترسی دروست ده‌كه‌ن، ده‌بێت پێش هه‌موو قۆناغه‌كانی دیكه‌ كاربكرێت بۆ دامه‌زارندنی كۆمپانیای نیشتیمانی نه‌وتی كوردستان، كاتی خۆی ئه‌گه‌ر ئه‌و كۆمپانیایه‌ هه‌بوایه‌ ئێستا پرۆسێسیی نه‌وتی كوردستان ئه‌وه‌نده‌ تووشی گرفت نه‌ده‌بوو، راسته‌ كاتی خۆی له‌جیاتی ئه‌و كۆمپانیایه‌ ئه‌نجومه‌نی ئابووری كوردستان دروستكرا, به‌ڵام چونكه‌ ئه‌م ئه‌نجومه‌نه‌ش وابه‌سته‌یه‌ به‌پشكی لایه‌نه‌كانه‌وه‌ له‌گه‌ڵ هه‌ر هه‌ڵكشان و داكشانێكی سیاسی ئه‌م ئه‌نجومه‌نه‌ش رووبه‌رووی قه‌یران ده‌بێته‌وه‌، خاڵی دواتر كوردستان به‌بێ ده‌ستوور كه‌وتوه‌ته‌ ناو قه‌یرانێكی یاساییه‌وه‌، ده‌بێت هه‌رچی زووه‌ به‌زووترین كات ئه‌و ده‌ستووره‌ بچێته‌ ده‌نگدانه‌وه‌ و ته‌واو بكرێت هه‌ر كه‌م ته‌رخه‌میه‌ك له‌وه‌ گرفت بۆ كوردستان دروست ده‌كات.

شوان سدیق  جەنگەکە هاتۆتە پێش ماڵیان جەنگێک هەموان پێیانوایە بەئاسانی لێی دەرناچن، پێویستی بەوریایەکی زۆر هەیە لەلایەکی دیکەیش ئەوروپا لەم سەردەمەی ئێستە بەئاسانی بە یەک گوتار بەشداری پرسەکان ناکەن، بەڵکو ئەوە ئەمریکایە بەناوی ئەوروپایشەوە قسان دەکاو ئەوروپایش ملکەچ دەبێ.  سەرۆک جۆبایدن، ئەمریکاییەکان دڵنیا دەکاتەوە پارێزراون لە هەر جەنگێک گەر رووبدات. بەڵام ئەوروپیەکان وەکو ئەمریکاییەکان نین، ئەوان نزیکن لە جەنگەکەو زۆر دەترسێن، بۆنموونە رۆژی هەیینی ٤ی ئادار سەرۆکوەزیرانی ئیتاڵیا ماریۆ دراگی، هێرشی رووسیا بۆ سەر بنکەی ئەتۆمیی (زاپۆریژیا) لە ئۆکرانیا بە مەترسی ناوبرد بۆ سەر ئاشتی و ئاسایشی ئەوروپا. دراگی داوای لە وڵێ‌تانی ئەوروپا کرد هەڵوێستی جدی و یەکگرتوویان لەبەرامبەر رووسیا هەبێ! مەترسی دروستبوونی شەڕ لە نێوان بەرەی رووسیاو لەگەڵ ئەوروپا و ئەمریکا وایکردوە، قسەو باسی گشتی و مێدیا، باس و خواستەکان، تەنیا (پۆتین)ی سەرۆکی ڕووسیا بێ، مێدیای ڕۆژئاوا گەڕاونەتەوە بۆ خاڵی کۆتایی و کار لەسەر بەدێوەزمە نیشاندانی ڕووسیا دەکەن لەسەر ئاسایشی وڵات و وەک ھاوپەیمانی ئۆکراینیا خۆیان دەناسێنن و شینی بۆ دەگێڕن! شەڕی ڕووسیا لە دژی ئۆکراینیاو گەلەکۆمەی ڕۆژئاواییەکان لە دژی ڕووسیا تەنیا سیاسیەکانی نەگرتۆتەوە، مێدیا، شەقام، ناوەندەکانی ئەکادیمی ھەموویان پێکەوە دروشم لە دژی ڕووسیا دەڵێنەوە. تا مانگێک پێش ئێستە باسی شەقام کرۆناو کارگەرییەکانی بوو لەسەر ئابووری گشتی بەڵام ئەوڕۆکە هەمووی پێچەوانە بوونەتەوە. بیرت بۆ ئەوە دەچێ ھیچ کات وەکو ئێستە خەڵک باسی سیاسەت و جەنگی نەکردوە، ئەو ھەموو جەنگە بەرۆکی عێراق، سوریاو ئەفغانستانی گرت لە ئاستی کۆمەڵگە خەڵکی گرینگیان پێنەدا. بەڵام ھێرشی ڕووسیا بۆ سەر ئۆکراینیا کۆمەڵگەو شەقامی بەتەواوەتی ھێناوەتە قسەو ھەموان بەدوای وەڵامی ئەو پرسیارە دەگەڕێن ئایا تووشی شەڕێکی جیھانی دەبین؟! دیارە دروستکردنی ئەم ڕای گشتیە مێدیاکانن، ئێستە سەرنجی تەواوی مێدیاکان دەدەی بێلایەن نین ڕووسیا وەک ھەڕەشەکار بۆ سەر ئاسایشی ڕۆژئاوا نیشان دەدەن، پێیانوایە ڕۆژئاوا لە بەردەم ئالانگاریەکی گەورەدایە. شەقام وا تێگەیشتووە شەڕێکی ھاوشێوەی جەنگەکانی جیھانی لە ئانوساتدایە ئەمەیش ئەوان گوتەنی ڕووسیا لێی بەرپرسە. جگە لەوەیش ڕۆژئاواییەکان ترسیان لە ھەڵئاوسان و گرانی بازاڕ ھەیە ئەمەیش ڕاستەوخۆ کاریگەری دەکاتە سەر ژیانی خەڵک. لەم ڕۆژانە، پرۆفیسۆرێکمان باسی مۆدێرنەو پرۆسێسی دیموکراسی دەکرد بەتایبەت لە قۆناخی ئێستە. من چاوەڕوانبووم نموونەی مۆسۆلینی و ھیتلەر بهێنێتەوە کە چۆن لە مپەرێکبوون لەبەردەم گەشەی ئەوروپاو ھەنگاونان بەرەو ڕیفۆرمی سیاسی و ئابووری. کەچی پرۆفیسۆر باسی پۆتینی کرد "ئەوەتا پۆتین ھەڕەشەیە لەسەر مۆدێنەو پرۆسەی ئاشتی و دیموکراسی لە ڕۆژئاوا. گومان لە دیکتاتۆریەتی پۆتین نییەو خۆیشیی ئەوەی نەشاردۆتەوە، بەڵام قسە لەسەر سیاسەتی ئێستەی رۆژئاوایە پێی ناوەتە قۆناخێکی نوێ تەواوی کۆمەڵگە لەبەرەیەکدان.  بۆ پرسی کۆرۆنا و  ڤاکسین ئۆپۆزسیۆنێکی بەهێز هەبوو شەقامی دەجووڵاند بەڵام جەنگی رووسیاو ئۆکراینیا تەواوی کۆمەڵگەی یەکخستووە، مێدیا رۆڵی دەوڵەت دەگێڕێ کەمترین گوتاری جیاوازی تێدا بەدی دەکرێ تۆ ئێستە لە رۆژئاوا ئەوەندەی زانیاریت لەسەر مێدیای ئۆکرانی و مێدیاکاری رۆژئاوایی نێو ئۆکرانیا دەستدەکەوێ کەمترین زانیاری دەزانی لە مێدیای رووسی و گوتاری رووسیا. جیاوازی ئەم سەردەمەی ئێستەی رۆژئاوا بەراورد بە سەردەمی پرسەکانی دیکە ئەوەیە ئۆپۆزیسیۆنی نییە، یان ئەوەتا دژی رووسیایە یان داوای ئاشتی و نابۆ شەڕ دەکات! بەڵام گوتاری پشتکردن لە ئەمریکاو یەک گوتاری رۆژئاواییەکان هەست پێ ناکەی ئەمە دەلالەتی ئەوەیە گوتاری گشتی رۆژئاوا گوتارێکی ئەمریکیانەیەو تەنیا رووسیا لەبەرەیەکدایە. بەپێچەوانەی سەردەمی جەنگی جیهانی دووەم، لە جەنگی جیهانی دووەم رووسیا هاوشانی ئەمریکا بوو لە دژی هاوپەیمانێتی ئەڵمانیاو ئیتاڵیاو رۆمانیا، بولگاریاو مەجەر ئەو جەنگە ساڵی ١٩٣٨ ماوەی نزیکەی شەش ساڵی خایاند جەنگێک کەس هیوای دووبارەبوونەوەی بۆ ناخوازێ تەنیا دیکتاتۆرەکان نەبێ!  زانستە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان/ئیتالیا

د. كامەران مەنتك 4\3\2022 جۆن پێركنز، یەكێك بوو لە كارمەندانی دەزگای هەواڵگری ئەمریكا(CIA) بۆ ماوەی زیاتر لە 30 ساڵ لەبەشی ئابووری ئەو دەزگایەدا كاری كردووە، دوای ئەوەی خانەنشین بوو كتێبێكی دەربارەی ئەزموونی خۆی لەو بەشەدا لەژێرناوی(Economic Hit Man) بڵاوكردەوە، كە وەرگێڕدراوەتە سەر زۆر زمان لەجیهاندا، لەعەرەبیەكەیدا بە(الاغتیال الاقتصادی للامم) وەرگێڕدراوە، بەكوردیەكەی دەكاتە بكوژی ئابووری. پێركنز لەپێشەكی كتێبەكەیدا باس لەوەدا دەكات، كە بڵاوكردنەوەی ئەو كتێبە سەرەتا مەترسیەكی گەورە بووە لەسەر ژیانی وتەنانەت كچەكەی خۆی ئامۆژگاری كردووە، كە بڵاوینەكاتەوە!. خوێندنەوەی ئەو كتێبە زۆر گرنگە بۆئەوەی بتوانیت لە سیاسەتی ئەمریكاو تەنانەت بەشێك لەرووداوەكانی جیهان تێبگەیت، لەبەرئەوەی پێركنز خۆی لەناو رووداوەكاندا بووەو سەرۆكی وڵاتانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وئەمریكای لاتین ووڵاتانی ئەفریقا و.... هتد بینیوەو مامەڵەی لەگەڵ كردوون!. لەو كتێبەدا باسی سیاسەتی ئەمریكا دەربارەی تەواوكردنی خولی ئابووری وڵاتەكەی و گەڕاندنەوەی ئەو دۆلارانەی، كە لە ئەنجامی كڕینی نەوت وكەل وپەلدا لەوڵاتەكەی چۆتە دەرەوە دەكات، بۆئەم مەبەستەش ئەوە روون دەكاتەوە، كە چۆن دەبێت ئابووری ئەو وڵاتان بخاتە ژێر هەژموونی خۆیەوە ولەو رێگەیەشەوە بیانخاتە ژێر چەتری سیاسی وسەربازی خۆیەوە، پێركنز كرۆكی ئەو سیاسەتە لە3 خاڵدا كۆدەكاتەوە: 1-مامەڵە كردنی راستەوخۆ لەگەڵ سەرۆكی وڵاتەكاندا: لەو خاڵەدا  باس لەوە  دەكات، كە چۆن چۆنە لای سەرۆكی دەوڵەتان ودەیان پڕۆژەی ئابووری خستوونەتە بەردەم، بۆ نمونە دەڵێت سەرەتا باسی پڕۆژەكەم دەكرد، دواتر دەمگوت ئەوەندە ملیۆن دۆلارە بۆ تۆ دەبێت، لەبەرئەوەی كوڕەكەشت كەسێكی بەتوانایە دەیكەینە بەڕێوەبەری كۆمپانیاكە، ئیدی بەو شێوەیە خزم وكەس وكارەكەیمان لەكۆمپانیاكە دادەمەزراندو دەستمان بەسەر ئابووری وڵاتەكە دادەگرت!. 2-هاندانی خەڵك بۆ هاتنە سەرشەقام وئەنجامدانی خۆپیشاندان: ئەگەر سەرۆكەكە بەو داواكاریە رازی نەبوایەو نەهاتبوایەتە ژێر بار، ئەوا شەقامیان لێهان دەدا، واتە كەموكوڕیەكانیان دەردەخست وتۆمەتیان بۆ دروست دەكردو لەپنای ئازادی بیروراوە خەڵكیان دەهێنایە سەرشەقام وئاژاوەیان لە وڵاتەكەدا بڵاو دەكردەوە، تاوەكو ناچاریان دەكرد چۆك دابدات!. 3-بەكارهێنانی هێزی سەربازی: ئەگەر لەدوو خاڵەكەی یەكەمدا سەركەوتنیان بەدەست نەهێنابوایە، ئەوا راستەوخۆ لەرێگای هێزی سەربازیەوە خۆیان لەوڵاتەكە هەڵدەقورتاندو رژێمەكەیان دەگۆڕی، بۆ ئەو خاڵە نمونە بە (سەدام حوسێن) ی سەرۆكی ئێراق دەهێنێتەوە، كە دوای ئەوەی لە دوو رێگاكەی سەرەتایی سەرنەكەوتن، هێزی سەربازییان هاناردە سەری! ئەم پوختەیەم بۆ ئەوە باس كرد تاوەكو بەوردی لەئابووری سەربەخۆی هەرێم وئەو قەیرانە ئابووریە تێبگەین، كە ئەمڕۆ باشووری كوردستان بەدەستیەوە دەناڵێنێت! ئەگەر سەیری كۆمپانیاكانی كوردستان بكەیت، بەروونی بۆت دەردەكەوێت، كە كۆمپانیا سەرەكیەكان هی حیزبە، كە لەراستیدا نوێنەرایەتی بنەماڵە سیاسیەكانی كوردستان دەكەن ولەرووی ئەكادیمی وزانستیەوە دوورو نزیك لە حیزب ناكەن، ئەو كۆمپانیایانە دەستیان بەسەر هەموو كایە ئابووریەكان داگرتووە، چەندەی ئەوان دەوڵەمەند دەبن وداهات زۆرتر دەبێت خەڵك هەژارتر دەبێت! تەنانەت لەرێگەی سیاسەتی برسیكردنەوە درێژە بە دەسەڵاتەكانیان دەدەن، هەروەك چۆن دەوڵەتانی داگیركاری كوردستانیش لەرێگای ئەو حیزبانەوە دەیانەوێت بەهاكانی نەتەوەی كورد بێبەها بكەن وئیرادەی تێكبشكێنن! لەو رۆچنەیەوە تێدەگەین، كە ئابووری كوردستان لەدەست كورد خۆی نەماوەو لەپیناو مانەوەی خۆیان ودرێژەدان بە دادۆشینی وڵات، جڵەوی ئابووریەكەی باشوور تەسلیمی هێزە هەرێمی وداگیركەرەكانی كوردستان كراوە، ئەوە هەمان ئەو دۆخەیە، كە لەزۆربەی ولاتە نەوتیەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەگوزەرێت، بۆیە بەوردبوونەوە لەو دۆخە، ئێستا نە نەوت ونەئابووری هەرێم لەبەردەستی كورددا نەماوە، ئەو ململانێیەی لەنێوان هەرێم وبەغداش دا هەیە بەشێكە لەململانێیەكی هەرێمی لەسەر نەوتی كوردستان لەنێوان تاران وئەنقەرە!. ئەو  دوو بنەماڵەیە تەنیا وەك دەڵالێك، نەوت وئابووری كوردستایان تەسلیم بە توركیاو ئێران كردووە، بۆ نمونە ئەو رێككەوتنە پەنجا ساڵەی لەنێوان توركیا وهەرێم باسی لێوە دەكرێت، زۆر لەو رێككەوتنامەیە دەچێت، كە لەنێوان شای سعودیەو ئیزنهاوەری سەرۆكی ئەمریكا لەساڵی 1945 بەسترا، كە بەگوێرەی ئەو رێككەوتنە نەوت وئابووری ئەو وڵاتە خرایە ژێر دەستی ئەمریكاو بەرامبەر ئەمەش ئەركی پاراستنی ئەو بنەماڵەیە لە مەترسیە دەرەكی و ناوەخۆییەكان، واتە لەهەڕەشەی گەلەكەی خۆی! خرایە ئەستۆی ئەمریكا، بۆیە ئەوانەی ئەو جۆرە مامەڵانە دەكەن، گەلەكەی خۆیان بە گەورەترین مەترسی لەسەر خۆیان تێدەگەن وهەمیشە چارەنووسی خۆیان دەدەنە دەست دوژمن وداگیركرانی گەلەكانیان ودەكەونە بەرەی ئەوانەوە!.