راپۆرتی: یادگار سدیق گەڵاڵی  سەرەڕای بەرزبوونەوەی نرخی نەوت داهاتی نەوتی هەرێم لەمانگی کانونی دووەمەوە چاوەڕێ ناکرێت زۆر زیاد بکات، چونکە دەبێت حکومەت لەگەڵ شایستەی مانگانەی کۆمپانیا بەرهەم هێنەکانی نەوتدا بڕێک لەو شایستانە بداتەوە کە لە مانگەکانی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ تا شوباتی ٢٠٢٠ دواخراوە بۆ ئەوکاتەی نرخی نەوت دەگاتە سەروو ٥٠$ دۆلار( بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە لە ساڵی ڕابوردودا حکومەتی هەرێم شایستەی چوار مانگی کۆمپانیا نەوتییەکانی نەداوە و دوای خستووە بۆ ئەوکاتەی نرخی نەوتی برێنت دەگاتە سەروو ٥٠ دۆلار). بەپێی راگەیەندراوی کۆمپانیاکانی نەوت حکومەتی هەرێم لە مانگی کانوونی یەکەم دا بەنامەیەک میکانیزمی دانەوەی قەرزەکانی   پێی ڕاگەیاندون.  میکانیزمەکە بەم شێوەیە:کاتێک نرخی نەوت لەسەرووی ٥٠ دۆلارەوە دەبێت حکومەت دەست دەکات بەپێدانەوەی قەرزەکان بەڕێژەی ٥٠/٥٠ بۆ هەربڕێکی زیادە واتە لە هەر دۆلارێکی زیادە لەسەر وو ٥٠ دۆلارەوە بڕی ٥٠ سەنتی بۆ حکومەت و بڕی ٥٠ سەنتیشی بۆ کۆمپانیاکانی بەرهەم هێنی نەوت دەبێت.  تێکڕای نرخی نەوتی برێنت لە کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ دا ٤٩٫٩٩ دۆلار بووە ولە کانوونی دووەمی ٢٠٢١ بریتی بووە لە ٥٤٫٧٧ دۆلار بەپێی زانیارییەکانی eia و Statista. کەواتە بۆ هەربەرمیلێک نەوتی بەرهەم هاتوو لە مانگی کانوونی دووەم دا کۆمپانیاکان بڕی ٢ دۆلار و ٣٩ سەنت وەردەگرنەوە لەبری قەرز. کۆمپانیای HKN وەک نمونە وەردەگرین کە لە کێڵگەی سەر سەنگ خاوەن پشکە. بەرهەمی کێڵگەکە لە مانگی کانونی دووەمدا ٣١٫٥ هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە بووە واتە مانگی کانوونی دووەم کە ٣١ ڕۆژە بەرهەم بریتی بووە لە ٩٧٦ هەزار و ٥٠٠ بەرمیل نەوت . لەم بڕە تەنها ٦٢٪ی پشکی کۆمپانیای HKN ە و دەکاتە ٦٠٥ هەزار و ٤٣٠ بەرمیل. ئەوەی جێی تێبینییە شایستەی کانوونی یەکەم( مانگی دوانزە) ٢٠٢٠ ی کۆمپانیای HKN لە کێڵگەی سەرسەنگ بریتی بووە  لە ١٦٫٤ ملیۆن دۆلار وە ئەو بڕە پارەیەی کە لە مانگی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ دا نەدراوە بەکۆمپانیاکە( قەرزە لای حکومەت) بریتییە لە١٩٫٣ ملیۆن دۆلار و کۆ مپانیاکە دەڵێت بڕی ١٦٫٣ملیۆنی لە گەڵ شایستەی مانگی کانونی یەکەم دا وەرگرتووەتەوە لە کاتێکدا نرخی نەوتی برێنت لە کانوونی یەکەمدا بەتێکڕا لەژێر ٥٠ دۆلارەوە بووە واتە دەبوایە بەپێی ڕاگەیانراوەکانی کۆمپانیاکان هیچ بڕە پارەیەکی قەرز وەرنەگیرایەتەوە. بەڵام لەو مانگەدا بەئەندازەی شایستەی دوو مانگ دراوە بە کۆمپانیاکە!  بەڵام لە  مانگی پاشتر ( کانوونی دووەم) بەپێی ڕاگەیاندنەکەی کۆمپانیا نەوتییەکان چونکە نرخی نەوت لە سەروو پەنجا دۆلارەوە بووە و بە دیاری کراوی تێکرای نرخی برێنت  ٥٤٫٧٧ دۆلار بووە   دەبێت ئەو بڕەی کە دەچێتە بری قەرز  لە  مانگی کانوونی دووەم دا  لە هەر بەرمیلێک بڕی ٢٫٣٩ دۆلاری بۆ قەرز لێبدرێتەوە  و کۆی ئەو پارەیەی دەبێت بدرێت بە HKN  بریتی دەبێت لە ١ ملیۆن و ٤٤٧ هەزار دۆلار کە زیادەی ئەو نرخی نەوتەیە لەسەروو ٥٠ دۆلارەوە بووە. بە لێکدانەوەی ئێمە ئەو پارەی بۆ قەرزی  هەموو کۆمپانیاکانی بەرهەم هێنی نەوت  لە کانوونی دووەم دا دەدرێتەوە نابێت لە ٣٤ ملیۆن دۆلار زیاتر بێت، هەروەها دەبوایە لە مانگی کانوونی یەکەمدا هیچ بڕە پارەیەک بۆ قەرزی ئەو ماوەیە نەدرایەتەوە،چونکە تێکرای نرخی برێنت لەژێر  پەنجا دۆلار بووە، ئەمەش لەسەر بنەمای ئەو میکانیزمەی حکومەتی هەرێم بۆ کۆمپانیا نەوتییەکانی دیاری کردووە . بڕیارە کۆمپانیای HKN لەم چەند ڕۆژەدا بڕی ١٨٫٧ ملیۆن دۆلار وەکو شایستەی مانگی کانوونی دووەم وەربگرێت، لەهەمان کاتدا کۆمپانیاکانی تریش بەهەمان شێوە شایستەکانیان وەر دەگرن . پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە گەر لەمانگی پێشوودا ئەوەندە قەرز درابێتەوە لەکاتێکدا نرخی نەوت نەکەشتبووە ٥٠ دۆلار ئەی ئێستا کە نرخی نەوت لە سەرو ٦٠ دۆلارەوەیە چەند دەدرێتەوە؟ بۆیە گەر بەو شێوەیەی کە مانگی پێشو قەرزی کۆمپانیای HKN دراوەتەوە کۆمپانیاکانی تریش بەهەمان شێوە مامەڵەیان لەگەڵ بکرێت ئەوا داهات نەک زیاد ناکات بەڵکو زۆر کەمیش دەکات. لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٩ و سەرەتای ٢٠٢٠ دا بەرهەمی کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ تەنها ٢٤٫٧ هەزار بەرمیلی ڕۆژانەبووە و ئێستا ئاستی بەرهەمی ئەو کێڵگەیە ٣١ هەزار و ٥٠٠ بەرمیلە و پشکی HKN بریتییە لە ٦٢٪ دەکاتە ١٩٫٥ هەزار بەرمیلی ڕۆژانە و ١٨٪ ی پشکەکانیش بۆ  کۆمپانیای توتاڵ دەگەڕێتەوە و ٢٠٪ ی پشکەکانیش  بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستانە. بەرهەمی ئەم کێڵگەیە  تەنها ڕێژەی ٤٪ ی کۆی بەرهەمی هەرێم پێک دەهێنێت.

درەو: سێ كۆمپانیای نەوت كە لە پێنج كێڵگەی نەوتی هەرێمدا كاردەكەن (83 ملیۆن) دۆلار و  شایستەی دارایی مانگی كانوونی یەكەمیشیان لە حكومەتی هەرێم وەرگرتوە،  كۆی بەرهەمی ڕۆژانەی ئەو كێڵگانە ( 205 هەزار ) بەرمیلی رۆژانەیە و (45%)ی بەرهەمی نەوتی هەرێمی كوردستان پێكدەهێنن.   دەقی ڕێكخراوی ڕوونبیین بۆ شەفافییەت لە پرۆسەكانی نەوت سێ کۆمپانیا کە لە پێنج کێڵگە کاردەکەن ڕایانگەیاند کە شایستەی دارایی مانگی کانوونی یەکەمیان وەرگرتووە. شایستەکان بەم شێوەیەی خوارەوەیە: ١- کێڵگەی تاوکی ( تاوکی – پیشخاپور) هەریەک لە کۆمپانیاکانی دی ئێن ئۆی نەرویجی وکۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی تورکی لە کێڵگەی تاوکی خاوەن پشکن. شایستە دارایی ئەو دوو کۆمپانیایە لەو کێڵگەیە بۆ مانگی کانوونی یەکەم بریتی بووە لە٤٣٫١ ملیۆن دۆلار، لەم بڕە ٣٢٫٦ ملیۆن دۆلاری پشکی دی ئێن ئۆ بووە و بڕی ١٠٫٥ ملیۆن دۆلارپشکی کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی یە. دی ئێن ئۆ خاوەنی ٧٥٪ پشکەکانەو گەنێڵ ئەنێرجی خاوەنی ٢٥٪ ی پشکەکانە. شایانی باسە شایستەی کۆمپانیاکان لەم کێڵگەیە بەراورد بەمانگی پێشوو ڕێژەی ١٢٪ زیادی کردووە ڕێژەی ٢٧٪ بەراورد بە مانگی تشرینی یەکەم زیادی کردووە ئەوەش بۆ بەرزبوونەوەی نرخی نەوت دەگەڕێتەوە. ٢- کێڵگەی شێخان لە کێڵگەی شێخان کۆمپانیای ( ئێم ئۆ ئێڵ) ی هەنگاری و گۆڵف کیستۆنی بەریتانی پێکەوە ١٨ ملیۆن دۆلار شایستەی مانگی کانوونی یەکەمیان وەرگرتووە، بە پێی بڵاوکراوەی کۆمپانیای گۆڵف کیستۆن، بڕی ١٤٫١ ملیۆن دۆلار پشکی ئەوان بووە و ئەوەشی دەمێنێتەوە بۆ کۆمپانیای (ئێم ئۆ ئێڵ) دەبێت کە دەکاتە ٣٫٩ ملیۆن دۆلار. کۆمپانیای گۆڵف کیستۆن ٨٠٪ ی پشکەکان و ( ئێم ئۆ ئێڵ)پشکی ٢٠٪ ی هەیە لە و کێڵگەیەدا. هەروەها بەپێی نوێترین زانیاری ئاستی بەرهەمی رۆژانەی کێڵگەکە زیادی کردووە و لە کۆتایی مانگی تشرینی دووەمدا گەشتووەتە ٣٩ هەزار بەرمیل و لە کانوونی یەکەمدا بۆ ٤٢ هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا بەرزبووەتەوە. داهاتی کۆمپانیاکان لەم مانگەدا بەڕێژەی ٦٥٪ بەراورد بە مانگی پێشو زیادی کردووە کە ١٠٫٩ ملیۆن دۆلار شایستەی مانگی تشرینی دووەمیان بووە. ٣- کێڵگەی ئەتروش کۆی شایستەی کۆمپانیا نەوتییەکان لەو کێڵگەیەدا بریتی بووە لە ١٩٫٢ ملیۆن دۆلار. کۆمپانیای شامارانی پشکی ٢٧,٦%کێڵگەکەی هەیە و بڕی ٦٫٥ ملیۆن دۆلاری بەردەکەوێت. ئەوی دەمێنێتەوە شایستەی کۆمپانیای تاقەی ئیماراتییە کە خاوەنی ٤٧,٤%ی پشکەکانە پشکی شایستە داراییەکەی دەکاتە ١٢٫٧ ملیۆن دۆلار. تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکە لە چارەکی سێهەمی ٢٠٢٠ دا بریتی بووە لە ٤٦,١ هەزار بەرمیل. بەرزترین ڕێژەی بەرهەم لە ٢٠٢٠/٣/٢٧ دا بووە کە گەشتووەتە ٥٤ هەزار و٥٥ بەرمیل نەوت. شایستەی کۆمپانیاکان لەم کێڵگەیە بەڕێژەی ٣١٫٥٪ زیادی کردووە بەراورد بەمانگی پێشوو. ٤- کێڵگەی سەرتە بۆ یەکەم جار کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی شایستەی دارایی مانگی کانونی یەکەمی کێڵگەی سەرتە وەردەگرن. شایستەی کۆمپانیاکان لەم کێڵگەیە ٢٫٩ ملیۆن دۆلار بووە و پشکی کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی ١٫٤ ملیۆن بووە و ئەو ١٫٥ ملیۆنەی دەمێنێتەوە پشکی کۆمپانیای شیڤرۆنی. ئەم کێڵگەیە لە مانگی تشرینی دووەم ٢٠٢٠ بەفەرمی وەک کێڵگەیەکی بەرهەمهێنەری بازرگانی ڕاگەیەنرا، بەرهەمی کێڵگەکە ٥٫٥٠٠ بەرمیل نەوتە لەڕۆژێکدا. کێڵگەی سەرتە دەکەوێتە پارێزگای هەولێرەوە و کۆمپانیای شیڤرۆنی ئەمەریکی پشکی ٥٠٪ و گەنێڵ ئەنێرجی ٣٠٪ و هەرێم ٢٠٪ ی هەیە. ٥ – کێڵگەی تەق تەق کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی بەشێوەیەکی بەردەوام لە ڕابوردوودا شایستەاراییەکانی ڕاگەیاندووە ، بەڵام کۆمپانیاکە دەڵێت چاوەڕێ دەکەین لە چەند ڕۆژی ئایندەدا شایستەی مانگی کانوونی یەکەم وەربگرین لەگەڵ ڕێکەوتن لەسەر خەرجی ٢٠٢٠ دا . بەڵام کۆمپانیاکە دەڵێت لەڕاگەیەنراوێکی تردا بڕەکەی ڕاناگەیەنین. گەنێڵ ئەنێرجی خاوەن پشکی ٤٤% ی کێڵگەی تەق تەقە و کۆمپانیای ئاداکس پەترۆلیۆم پشکی ٣٤% هەیە و بەیەکەوە کۆمپانیای (تی تی ئۆ پی سی ئۆ) پێکهێناوە وکۆمپانیای سەرکارە لە کێڵگەکە. بەرهەم لەم کێڵگەیە بۆ ٨ هەزار و و ٥٨٠ دابەزیوە لە کاتێکدا لە چارەکی سێهەمی ئەمساڵدا ١١,٢٦٠ بەرمیل بووە واتە بەڕێژەی ٢٤٪ بەرهەم کەمی کردووە. بەرهەمی ئەم کێڵگەیە زۆر کەمی کردووە بەراورد لەساڵی ٢٠١٥ کە ئەوکات ڕۆژانە ١٢٨ هەزار بەرمیل بەرهەمی بوو، بەڵام بەهۆی هاتنە ناوەوەی ئاوێکی زۆر بۆ ناو حەشارگە نەوتییەکە بەرهەمی لە زۆر کەمی کرد و بەردەوامیش بەرهەمی بەکەم کردندایە. هەریەک لە کۆمپانیاکانی ئێچ کەی ئێن HKN لە کێڵگەی سەر سەنگ و کۆمپانیای فۆرزا پێترۆلیۆم FORZA PETROLEUM لە کێڵگەی هەولێر لە ئێستادا شایستەکانیان بۆ مانگی تشرینی دووەم و کانوونی یەکەم تائێستاڕانەگەیاندووە. زۆر جار ئەم دوو کۆمپانیایە بەشێوەی وەرزی ڕاپۆرتی چالاکییەکان و شایستەکانیان ڕادەگەیەنن. کۆمپانیای کار لە کێڵگەی خورمەڵە و گازپرۆم لە گەرمیان دوو کۆمپانیان تائێستا بەهیچ شێوەیەک شایستەکانیان ڕانەگەیاندووە. کۆی شایستەی دارایی ئەو کۆمپانیایەنە لەو چوار کێڵگەدا وەریان گرتووە بریتییەلە ٨٣٫٢ ملیۆن دۆلار و کۆی بەرهەمی ڕۆژانەی ئەو چوار کێڵگەیە دەکاتە ٢٠٥٫٦٥٠ بەرمیل کە بەیەکەوە نزیکەی ٤٥٪ ی بەرهەمی هەرێم پێک دەهێنن. لەگەڵ دابەزینی نرخی نەوتدا لە مانگی ئازاری ڕابوردودا حکومەتی هەرێمی کوردستان بە کۆمپانیا نەوتییەکانی ڕاگەیاند کە بەشێوەی مانگانە شایستە داراییەکانیان پێ دەدات، لە وکاتەوە تاوەکو ئێستا هەرێم بەشێوەیەکی بەردەوام هەموو مانگێک و لەکاتی خۆیدا شایستەی کۆمپانیا نەوتییەکان بەبێ دواکەوتن دەدات. تا ئێستا دە (١٠ )مانگ لەسەر یەک شایستەکان وەرگیراوە، دواترینیان شایستەی مانگی کانوونی یەکەمە. وەهەر لە مانگی ئازاردا حکومەتی هەرێم بە کۆمپانیا نەوتییەکانی ڕاگەیاندووە کە شایستەی مانگەکانی تشرینی دووەم و کانوونی یەکەم ٢٠١٩ و کانوونی یەکەم و شوباتی ٢٠٢٠ دوادەخات تا ئەوکاتەی نرخی نەوتی برێنت دەگاتە ٥٠ دۆلار. بەپێی ڕاگەیاندنی کۆمپانیا نەوتییەکان لەم چەند مانگەدا چاوەڕێ دەکەن شایستە دواخراوەکانیان وەربگرنەوە.

درەو: داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان سێ مانگی ( 1/7 بۆ 30/9/2020) لە كۆی ( ملیارێك و 243 ملیۆن) دۆلار تەنیا ( 553 ملیۆن) دۆلاری بۆ خەزێنەی حكومەتی هەرێمە كە دەكاتە (45%). بە پێی نوێترین راپۆرتی كۆمپانیای ( دیلۆیت) لە (1/7 بۆ 30/9/2020) كۆی داهات و فرۆشی نەوتی هەرێمی كوردستان بەم شێوەیە بووە: -    نەوتی فرۆشراوی (39 ملیۆن و 365 هەزار) بەرمیل نەوت  -    نرخی بەرمیلێك نەوت : 31.66 دۆلار -    كۆی داهاتی نەوتی هەرێم : ( ملیارێك و 243 ملیۆن) دۆلار بووە.     داهاتی نەوتی هەرێم بەم شێوەیە دابەش بووە -    گۆڕانكاری لە ڕەسیدی حیساباتی كڕیارەكان ( 26 ملیۆن و 255 هەزار) دۆلار بەرێژەی ( 2%) -    ڕسووماتی سوود : ( 3 ملیۆن و 299 هەزار) دینار بەرێژەی (0.2%) -    پارەدان بۆ شایستەی دارایی بەرهەمهێنەرانی نەوت: (421 ملیۆن و 495 هەزار) دۆلار بەرێژەی (34%)   -    پارەدان لە بەرامبەر تاریفی كۆمپانیای وزەی توركی (TEC): (47 ملیۆن و 715 هەزار) دۆلار بەرێژەی (4%) -    بڕی پارەی دراو بۆ كۆمپانیای بۆریی كوردستان (KPC ): ( 191 ملیۆن و 273 هەزار) دۆلار بەرێژەی (15%) -    سافی داهاتی وەرگیراو بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان: (553 ملیۆن و 487 هەزار) دۆلار بەرێژەی (45%) واتا لەكۆی ( ملیارێك و 243 ملیۆن) دۆلار بڕی ( 690 ملیۆن) دۆلاری بۆ كۆمپانیاكان بەرێژەی (55%) و بڕی ( 553 ملیۆن) دۆلاری بۆ خەزێنەی حكومەت چووە.    1 2 3  

درەو: بە پێی ئەو خشتەیەی كە  (دیلۆیت) ئەمڕۆ بڵاویكردووەتەوە (15%) داهاتی نەوتی هەرێم بۆ توركیا دەڕوات بە جۆرێك لەكۆی داهاتی نەوتی هەرێم كە لە 1/1/ بۆ 31/3/2020 بڕەكەی ( ملیارێك و 342 ملیۆن) دۆلار بووە لەو بڕە . یەكەم: (136 ملیۆن و 731 هەزار) دۆلار بۆ كرێی بۆری نەوتی توركیا واتا لە 10%ی داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ بۆری نەوتی توركیا دەچێت و لە (13%)ی بۆ بۆری نەوتی هەرێم دەچێت، واتا 23%ی كۆی داهاتی نەوتی هەرێم بۆ كرێی بۆری گواستنەوەی نەوت دەچێت.  دووەم: ( 60 ملیۆن) دۆلار بۆ قەرزی كۆمپانیاكانی توركیا ( TEC) و (TPIC) كۆی گشتی دەكاتە ( 196 ملیۆن) دۆلار لە كۆی ( ملیارێك و 342 ملیۆن) دۆلار كە دەكاتە لە (15%) ی كۆی داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان لەو سێ مانگەدا. بەڵام لە دوو راپۆرتی تردا حكومەتی هەرێم پارەی قەرزی كۆمپانیاكانی توركیا نەداوەتەوە واتا لە مانگی سێوە تا ئێستا حكومەتی هەرێم قەرزی كۆمپانیاكانی توركیای نەداوەتەوەو بووەتە قەرز لەسەر حكومەتی هەرێم دەقی راپۆرتەكە     

(درەو): بەڕێوەبەری كۆمپانیای سۆمۆ رایدەگەیەنێت"تائێستا بەفەرمی ئاگادار نەكراوین لەوەی هەرێمی كوردستان نەوتەكەی رادەست دەكات، بۆیە داوامان لە هەرێمی كوردستان كردووە بڕێك لەو نەوتەی رادەست بكات كە لە ئێستادا رۆژانە (430 هەزار) بەرمیل هەناردەی بەرندەری جەیهانی توركیا دەكات" عەلا یاسری بەڕێوەبەری گشتی كۆمپانیای نیشتمانی بۆ فرۆشتنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ئاژانسی هەواڵەكانی عێراق (واع): •    بڕیارە نەوت لەلایەن حكومەتی ناوەندییەوە بەڕێوەببرێت، بەدیاریكراویش لەلایەن وەزارەتی نەوتی فیدراڵەوە، ئەمە بۆ هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی ناوەندیش باشترە.  •    بەڕێوەبردنی دۆسیەی نەوت لەلایەن حكومەتی فیدراڵەوە، لەبەردەم كۆمپانیا جیهانییەكان شكۆ بە عێراق دەبەخشێت، بەوپێیەی تاكە لایەنە كە لەڕێگەیەوە نەوت هەناردە دەكرێت، ئەمە باشتریشە بۆ هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی نەوت نەقۆزرێتەوە. •    زۆرینەی ئەو گرێبەستانەی كە تەماشاكراون ئاماژە بەوە دەكەن نەوتی هەرێم بە كەمتر لە (6 بۆ 9) دۆلار لە نرخی ئەو نەوتە دەفرۆشرێت كە لەڕێگەی كۆمپانیای سۆمۆوە دەفرۆشرێت، ئەمەش زیانە. •    داوامان لە هەرێمی كوردستان كردووە بڕێك لە نەوتەكەی رادەستبكات تاوەكو لەڕێگەی سۆمۆوە هەناردە بكرێت‌و سۆمۆ توانای لەخۆگرتنی نەوتی هەرێمی هەیە. •    بەگوێرەی یاسای پڕكردنەوەی كورتهێنانی دارایی دەبێت هەرێمی كوردستان (250 هەزار) نەوت یاخود داهاتی ئەو بڕە لە نەوت رادەستی سۆمۆ بكات.  •    رەشنوسی بودجەی 2021 حكومەتی هەرێمی كوردستان پابەند دەكات (250 هەزار) بەرمیل رادەستبكات یاخود ئەوەی كۆمپانیای سۆمۆ بەهای نەوتی هەناردەكراو بە نرخی خۆی بخەمڵێنێت‌و وەزارەتی دارایی لێ ئاگادار بكاتەوە. •    تائێستا بەفەرمی ئاگادار نەكراوین لەوەی هەرێمی كوردستان نەوتەكەی رادەست دەكات.  •    بڕی نەوتی هەناردەكراوی هەرێمی كوردستان لەرێگەی بەندەری جەیهانی توركیاوە دەگاتە (430 هەزار) بەرمیل لە رۆژێكدا. •    هیچ زانیارییەكمان نییە لەبارەی ئەوەی پرۆسەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان هەبێت لەڕێگەی بارهەڵگرو رێگەی ترەوە. •    گرێبەستەكانی نەوتی هەرێمی كوردستان گرێبەستی هاوبەشی‌و خزمەتگوزارییە، رێژەی ئەو نەوتەی هەرێمی كوردستان كە بەپێی گرێبەستە هاوبەشەكان هەناردە دەكرێت رۆژانە رێژەكەی دەگاتە (150 بۆ 180 هەزار) بەرمیل. 

ڕاپۆرتی شیكاری: ئینستیوتی ئابووری بەژمارە قەیرانی دابەشكردنی بڕی مووچە و كاتی دابەشكردنی بابەتێكی زۆر ڕوونە، بەڵام ئینستیوتی ئابووری بەژمارە وەك ناوەندێكی شیكاری داتا و ئابووری لەم شیكاریەدا وەڵامی پرسیاری 2020؛ 8 مووچە یان 5 مووچە دابەشكراوە؟ بە پشت بەستن بە بەڵگە و داتا و زانیاریەكان دەداتەوە. پیویستە پێش وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە ئەوە ڕوون بكەێنەوە، دابەشكردنی مووچە لەماوەی 12 مانگ جیاوازە! لە پرسی دابەشكردنی مووچە بۆ ساڵی 2020ە، چونكە لەڕووی ژمارەیەوە سەیر بكڕێت حكومەت لەنێوان مانگی 1 بۆ مانگی 12ی ئەمساڵ 8 مووچەی دابەشكردووە. بەڵام ئایا ئەو 8 مووچەیە مووچەی ساڵی 2020 بووە؟ بەدڵنیایەوە نەخێر.. ئەوەی دابەشكراوە 3 مووچەی ساڵی 2019 بووە بەڵام لە ساڵی 2020 دابەشكراوە. پرۆسەی دابەشكردنی مووچەی مووچەخۆران بۆ ساڵی 2020 مانگی 1/ كانوونی دووەم كاتی دابەشكردنی مووچە: 4/5/2020 مووچەی دابەشكراو: 892,000,000,000 ملیار دینار .................. مانگی 2/ شوبات كاتی دابەشكردنی مووچە:  26/6/2020 مووچە بەلێبڕینی 21% : 727,000,000,000 ملیار دینار ................ مانگی 3/ ئازار كاتی دابەشكردنی مووچە:  18/8/2020 مووچە بەلێبڕینی 21%: 727,000,000,000 ملیار دینار ....................................................................... مانگی 9/ ئەیلول كاتی دابەشكردنی مووچە:  15/10/2020 مووچە بەلێبڕینی 18%:  737,000,000,000 ملیار دینار ........................................................ مانگی 10/ تشرینی یەكەم كاتی دابەشكردنی مووچە:  2/12/2020 مووچە بەلێبڕینی 21%: 727,000,000,000 ملیار دینار ........................................................................................................ پەیوەندار بەدابەشكردنی مووچە لەساڵی 2020دا، حكومەتی هەرێمی كوردستان تەنیا مووچەی 5 مانگی دابەشكردووە لەكاتێكدا 4 مانگی بەلێبڕینەوە دابەشكراوە كە دەكاتە 81% مووچەیەكی تەواو. واتە یەك مووچەی تەواو و 4 مووچە بە لێبڕین و 3 مووچە پاشەكەوت كراوە لەسەر كابێنەی هەشتەم و 4 مووچەش بەنادیاری ماوەتەوە لە كابینەی هەشتەم. ئەگەر سەیری خشتەی دابەشكردنی مووچە لە ساڵی 2020دا بكەین لە زۆركاتدا 50 رۆژ جارێك مووچە دابەشكراوە و ئەویش بە لێبڕینی 21% لە كۆی گشتی مووچە،  بەڵام بەشێوەیەكی گشتی كابینەی نۆیەم بە بیانوی خۆگونجاندن لەگەل حكومەتی عێراق مانگەكانی (4/5/6) بە پاشەكەوت ئەژماركردوە لەسەر كابینەی هەشتەم. لەهەمان ساڵدا كابینەی نۆیەم ساڵی 2020 بەجیدەهیڵێت بەبی ئەوەی ڕوونكردنەوە بدات لەسەر مووچەی مانگەكانی (7/8/11/12) و هەروەها لێبڕینی مووچەی مانگەكانی( 2/3/ 9/10) كە دەكاتە 81% كۆی گشتی مووچەی مانگی مووچەخۆرێك.. لەبەرئەوە ساڵی 2020 نەك 5 مووچە دابەشنەكراوە، بەڵكو 4 مووچە و 19% مووچەیەك دابەشكراوە. بەپێی خەمڵاندانەكان بڕی پارەی پیویستی بەردەستی حكومەت بۆ دابەشكردنی 5 مووچەی مانگەكان لەساڵی 2020 بڕەكەی 3ترلیۆن و 810 ملیار دینار بووە، بەپێی نوسراوێكی حكومەتی عێراق لەماوەی ساڵی 2020 بڕی 2ترلیۆن و 81 ملیار دینار لەچوارچێوەی شایستە داراییەكان بۆ ساڵی 2020 ڕەوانەكردووە، واتە دوای لیدەركردنی بڕی تەرخانكراوی حكومەتی عێراق دەردەكەوێت حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ مووچەی 2020 تەنیا بڕی 1ترلیۆن و 729 ملیار دیناری تەرخانكردووە كە تەنیا 45% كۆی مووچەی دابەشكراوی ساڵی 2020ە.   *  بیلال سەعید، سەرۆكی ئینستیوتی ئابووری بەژمارە  

درەو: داهاتی نەوتی عێراق گەیشتە ( 4 ملیارو 213 ملیۆن) دۆلار و بە بەرارود بە مانگی رابردوو نزیكەی ( ملیارێك) دۆلار زیادی كردووە. وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی كانونی یەكەمی 2020ی بڵاوكردەوە بە جۆرێك  فرۆشی نەوتی عێراق (88 ملیۆن و 211 هەزارو 750) بەرمیل نەوت بووە ، بە بەراورد بە مانگی رابردوو ( تشرینی دووەم ) كە داهاتی نەوتی عێراق ( 3 ملیار و 403 ملیۆن) دۆلاربووە، بەو پێیە داهاتی نەوتی عێراق نزیكەی ( ملیارێك) دۆلار زیادی كردووە. -  لە مانگى كانونی یەكەمدا رۆژانە (2 ملیۆن و 846 هەزار) بەرمیل نەوتی رەوانە كراووە. - نرخی یەك بەرمیل نەوت لە مانگی كانونی یەكەمدا بە ( 47 دۆلارو 765  سەند) فرۆشتووە.  

ئامادەكردنی: یادگار سدیق گەڵاڵی لەگەڵ دابەزینی نرخی نەوتدا لە مانگی ئازاری ڕابوردودا حکومەتی هەرێمی کوردستان بە کۆمپانیا نەوتییەکانی ڕاگەیاند کە بەشێوەی مانگانە شایستە داراییەکانیان پێ دەدات، لە وکاتەوە تاوەکو ئێستا هەرێم بەشێوەیەکی بەردەوام هەموو مانگێک و لەکاتی خۆیدا شایستەی کۆمپانیا نەوتییەکان بەبێ دواکەوتن دەدات. تا ئێستا هەشت مانگ لەسەر یەک شایستەکان وەرگیراوە، دواترینین شایستەی مانگی تشرینی یەکەممە. لە هەمان کاتدا و زۆر لە پێش ئەو بەروارەوە و تا ئێستاش شایستەی فەرمانبەرانی هەڕیم دواش دەکەوێت و لێشی دەبڕدرێت و پێشتریش بۆیان پاشەکەوت دەکرا. لێرەدا بڕی شایستەی ئەوکۆمپانیا نەوتییانە بڵاو دەکەینەوە کە زانیاریمان لەسەری دەست کەوتووە، لە گەڵ نوێ ترین زانیاری لەسەر ئاستی بەرهەمیان ، لەهەمان کاتیشدا ئاستی بەرهەمی ئەو کێڵگانەی کە کۆمپانیاکانی تر کشایستەکانیان ڕانەگەیاندووە بەگریمانەیی ئاستی شایستەکانیان دیاری دەکەین ( تەنها ٣ کۆمپانیان). ١- کێڵگەی تاوکی ( تاوکی – پیشخاپور) هەریەک لە کۆمپانیاکانی دی ئێن ئۆی نەرویجی وکۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی تورکی لە کێڵگەی تاوکی خاوەن پشکن. شایستە دارایی ئەو دوو کۆمپانیایە لەو کێڵگەیە بۆ مانگی تشرینی یەکەم بریتی بووە لە ٣٢,٨ ملیۆن دۆلار، لەم بڕە ٢٤,٧ ملیۆن دۆلاری پشکی دی ئێن ئۆ بووە و بڕی ٨,١ ملیۆن دۆلارپشکی کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی یە. دی ئێن ئۆ خاوەنی ٧٥٪ پشکەکانەو گەنێڵ ئەنێرجی خاوەنی ٢٥٪ ی پشکەکانە. کێڵگەی تاوکی بەرهەمی لە چارەکی یەکەم و دووەمی ٢٠٢٠ دا بریتی بووە لە ١٠٠ هەزار بەرمیل، بە پێێ ڕاپرتی کۆمپانیای دی ئێن ئۆ ئاستی بەرهەمی کێڵگەکە لە چارەکی سێهەمدا ١١٣ هەزار و ٧٠٠ بەرمیل بووە لە رۆژێکدا. شایانی ئاماژە پێکردنە حکومەتی هەرێم لە مانگی ئابی ساڵی ٢٠١٧ دا وازی لە ٢٠٪ پشکەکانی خۆی هێناوە لە بری قەرزی ئەو دوو کۆمپانیایە کە لای حکومەت هەیان بووە لە پێش ئەو بەروارەوە. ٢- کێڵگەی تەق تەق کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی خاوەن پشکی ٤٤% ی کێڵگەی تەق تەقە و کۆمپانیای ئاداکس پەترۆلیۆم پشکی ٣٤% هەیە و بەیەکەوە کۆمپانیای (تی تی ئۆ پی سی ئۆ) پێکهێناوە وکۆمپانیای سەرکارە لە کێڵگەکە. شایستەی دارایی کۆمپانیاکان لەم کێڵگەیە بۆ مانگی تشرینی یەکەم بریتی بووە لە ٤ ملیۆن دۆلارە، لەم بڕەش ٢٫٢ ملیۆن دۆلار پشکی کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجییە و ئەوەشێ دەمێنێتەوە کە دەکاتە ١,٨ ملیۆن دۆلارپشکی ئاداکس پەترۆلیۆمە . بەرهەم لەم کێڵگەیە بریتییە لە ١١,٢٦٠ بەرمیل. ٣- کێڵگەی شێخان لە کێڵگەی شێخان کۆمپانیای ( ئێم ئۆ ئێڵ) ی هەنگاری و گۆڵف کیستۆنی بەریتانی پێکەوە ٩,٦ ملیۆن دۆلار شایستەی مانگی تشرینی یەکەمیان وەرگرت، بە پێی بڵاوکراوەی کۆمپانیای گۆڵف کیستۆن، بڕی ٧٫٥ ملیۆن دۆلار پشکی ئەوان بووە و ئەوەشی دەمێنێتەوە بۆ کۆمپانیای (ئێم ئۆ ئێڵ) دەبێت کە دەکاتە ٢٫١ ملیۆن دۆلار. کۆمپانیای گۆڵف کیستۆن ٨٠٪ ی پشکەکان و ( ئێم ئۆ ئێڵ)پشکی ٢٠٪ ی هەیە لە و کێڵگەیەدا. هەروەها بەپێی نوێترین زانیاری ئاستی بەرهەمی رۆژانەی کێڵگەکە زیادی کردووە و لە کۆتایی مانگی تشرینی دووەمدا گەشتووەتە ٣٩ هەزار بەرمیل. ٤- کێڵگەی ئەتروش کۆی شایستەی کۆمپانیا نەوتییەکان لەو کێڵگەیەدا بریتی بووە لە ١٦,١ملیۆن دۆلار . لەم بڕە کۆمپانیای شاماران کە خاوەنی پشکی ٢٧,٦% بڕی ٥،٤٤ ملیۆن دۆلاری بەردەکەوێت. ئەوی دەمێنێتەوە شایستەی کۆمپانیای تاقەی ئیماراتییە کە خاوەنی ٤٧,٤%ی پشکەکانە پشکی شایستە داراییەکەی دەکاتە ١٠,٦٦ ملیۆن دۆلار. ئەوەی دەمێنێتەوەپشکی هەرێمە. تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکە لە چارەکی سێهەمی ٢٠٢٠ دا بریتی بووە لە ٤٦,١ هەزار بەرمیل. بەرزترین ڕێژەی بەرهەم لە ٢٠٢٠/٣/٢٧ دا بووە کە گەشتووەتە ٥٤ هەزار و٥٥ بەرمیل نەوت. ٥- کێڵگەی سەرسەنگ: کۆمپانیای ( ئێچ کەی ئێن)ی ئەمەریکی کە وەبەرهێنان دەکات لە کێڵگەی سەرسەنگدا بۆ نۆ مانگی ئەلەمی ٢٠٢٠ بڕی ٨٥,٢ ملیۆن دۆلاریان وەرهگرتووە ( تەنها پشکی ئێچ کەی ئێن) ئەمە جگە لە وەی لە مانگی تشرینی یەکەم بڕی ٩,٥ ملیۆن دۆلاری وەرگرتووە ، پشکی ( کەی ئێچ ئێن) لەم کێڵگەیە بریتییە لە ٦٢% هەروەها کۆمپانیای (تۆتاڵ)ی فەرەنسی پشکی ١٨% ی کێڵگەکەی هەیەو هەرێمیش ٢٠%. بە هەڵسەنگاندنی ئێمە پشکی کۆمپانیای تۆتاڵ لە شایستەکان ٢،٧٦ ملیۆن دۆلار دەبێت، بەمەش کۆی شایستەی کۆمپانیاکان لە کێڵگەی سەرسەنگ ١٢،٢٦ ملیۆن دۆلار دەبێیت. ئاستی بەرهەمی کێڵگەکەش رۆژانە بەرزبووەتەوە بۆ هەزار و ٢٠٠ بەرمیل نەوت و بەڕێژەی ٦% زیادی کردووە. ٦- کێڵگەی سەرتە کێڵگەی نەوتی سەرتە دەکەوێتە پارێزگای هەولێرە و کۆمپانیای شیڤرۆنی ئەمەریکی پشکی ٥٠٪ و گەنێڵ ئەنێرجی ٣٠٪ و هەرێم ٢٠٪ ی هەیە. بۆ یەکەم جار لە ناوەڕاستی مانگی تشرینی دووەمەوە کەوتە بەرهەم هێنان، بەو هۆیەشەوە لانیکەم بڕی ٥ هەزار بەرمیل نەوت ڕۆژانە لەو کێڵگەیە بۆ بەرهەمی هەرێم زیاد دەبێت. کۆمپانیاکان ڕایان نەگەیاندووە کە بەرهەمی کێڵگەکە چەندە لە ئێستادا بەڵام بەپێی گرێبەستەکان و یاسای نەوت و گازی هەرێم کاتێک بەرهەمی کێڵگەیەک دەگاتە ٥ هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە بە بەرهەمی بازرگانی ئەژمار دەکرێت. بۆیە دەبێت بەرهەمی سەرتە لانی کەم ڕۆژانە ٥ هەزار بەرمیل نەوت بۆ بەرهەمی هەرێم زیاد بکات. ٧- کێڵگەی هەولێر کۆمپانیای (ئۆرێکس) لەکێڵگەی هەولێر بەرهەم هێنان دەکات، بەشێوەی وەزی کۆمپانیا چالاکییەکان و ئاستی بەرهەم بڵاو دەکاتەوە بەڵام شایستەکانیان لە دووتوێی ڕاپۆرتەکانیاندا ڕادەگەیەنن نەک بەجیا. زۆرترین بەرهەمی ئەم کێڵگەیە ١٤ هەزار بەرمیل بووە. لەچارەکی یەکەمی ئەمساڵدا بەرهەمی بۆ ٤ هەزار بەرمیل کەمی کرد، بەهۆی داخستنی چەند ناوچە و چەندبیرێکەوە وە بەڵام لەچارەکی دووەمدا بەرهەمی زیادی کردووە ،بەپێی ڕاپۆرتی کۆمپانیاکە لە مانگی تەموزدا بەرهەمی بەرزبوبێتەوە بۆ١٠ هەزار بەرمیل و لە ئابدا بۆ ١١ هەزار و ٧٠٠ بەرمیل و لە مانگی تشرینی یاکەمدا بۆ ١٣ هەزار و ٣٠٠ بەرمیل لەڕۆژێکدا بەرزبووەتەوە. ٨- کێڵگەی گەرمیان کۆمپانیای گازپرۆم لە گەرمیان وەبەرهێنان، دەکات تەنها زانیاری لەسەر بەرهەمی بڵاو کراوەتەوە نەک شایستەی دارایی، لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵدا ئاستی بەر هەمی گەرمیان نزیکەی ٣٥ هەزار بەرمیلی ڕۆژانە بووە بەڵام لە ڕاگەیەنراوێکدا لەنیوەی دووەمی مانگی تشرینی دووەمدا ڕایگەیاند کە بەرهەمی ئێستای ٢٤ هەزار بەرمیلە و لە پلانیاندایە ئاستی بەرهەم تا نیوەی یەکەمی ساڵی ٢٠٢١ بگەیەننە ٣٢ هەزار بەرمیل . بەم پێیە بێت ئێستا ئاستی بەرهەمی ئەو کێڵگەیە بەراورد بە سەرەتای ساڵ بەڕێژەیەکی بەرچاو کەمی کردووە. نەوتی ئەم کێڵگەیە بە تەنکەر دەگوازرێتەوە بۆ پارێزگای هەولێر و لەوێوە داخڵی هێڵی بۆری هەرێم دەکرێت. ٩- کێڵگەی خورمەڵە کۆمپانیای کار کە کۆمپانیایەکی خۆماڵییە لە کێڵگەی خورمەڵە کۆمپانیای سەرکارە، تائێستا هیچ زانیارییەک لە سەر جۆری گرێبەست و ئاستی بەرهەم و چالاکییەکانیان بڵاو نەکراوەتەوە. بەڵام یەکێکە لە کێڵگە گەورەکان و بەگەورەترین کێڵگەی بەرهەم هێن لە کوردستان ئەژمار دەکرێت بەرهەمی لە نێوان ١٦٠ بۆ ١٧٠ هەزار بەرمیلێک مەزەندە دەکرێت. شایستەی کۆمپانیای کار بەراورد بە کۆمپانیاکانی تر دەبێت کەمتر بێت چونکە هاتووەتە سەر کێڵگەی ئامادە لە خورمەڵە و وەرگرتنەوەی خەرجییەکانی وەکو کۆمپانیاکانی تر زۆرنییە. چەند کێڵگەیەکی تری نەوت و گازیش هێشتا لە قۆناغی گەڕان و پشکنین و قۆناغی پێش بەرهەم هێناندان. کۆی بەرهەم و شایستەکان لێرەدا دەگەینە ئەودەرەنجامە کۆی بەرهەمی ئەو کۆمپانیاینەی بەرهەمیان ڕاگەیەنراوە جگە لە کۆمپانیای کار ڕۆژانە ٢٧٦ هەزار و ٥٦٠ بەرمیلە گەر کاریش ١٧٠هەزار بێت ئەوا کۆی بەرهەم ٤٤٦ هەزار و ٥٠٠ بەرمیل نەوت بووە. تێکرا نرخی نەوتی برێنت لەمانگی تشرینی یەکەمدا بریتی بووە لە ٤٠،١٩ سۆلار بەپێی ڕاپۆرتەکان هەرێم بە ١٠ دۆلار لە ژێر ئەو نرخەوە نەوتەکەی دەفرۆشێت. کەواتە گەر بە ٣٠ دۆلار نەوت فرۆشرابێت و بەرهەم بریتی بوبێت لە ٤٤٦ هەزار و ٥٠٠ بەرمیل ئەوا بەرهەمی هەرێم لەمانگەکەدا ١٣ ملیۆن و ٤٨١ هەزار بەرمیل بووە و بەکۆی داهاتی ٤١٥ ملیۆن و ٢٤٥ هەزار دۆلار. گەر ٧$ بۆ گواستنەوەی هەربەرمیلێک رۆشتبێت ئەوا کرێی گواستنەوە دەکاتە ٩٦،٩ ملیۆن دۆلار کۆی بەرهەمی ئەو پێنج کێڵگە نەوتییەی کە شایستەکانیان ڕاگەیەنراوە ٢٣٤ هەزار و ٢٦٠ بەرمیلە کە دەکاتە نزیکەی ٥٣% ی کۆی بەرهەمی هەرێم . کۆمپانیاکانی نەوت بڕی نزیکەی ٧٤ ملیۆن و ٧٦٠ هەزار دۆلاریان وەک شایستەی دارایی ( خەرجی و قازانج). کۆمپانیای کار لە کێڵگەی خورمەڵە پێدەچێت گرێبەستی خزمەتگوزاری هەبێت و بەو پێیەی خەرجی سەرمایەی بەراورد بە کۆمپانیاکانی تر کەمترە بە گریمانەیی ٢٥ ملیۆنمان داناوە دەکرێت کەمتر یان زیاتر بێت. گازپرۆم بەرهەمی لە کێڵگەی گەرمیان کەمترە لە بەرهەمی کێڵگەی شێخان گەر بەهەمان بڕ شایستەی وەرگرتبێت ئەوا بڕی ٩,٦ ملیۆنی بەگریمانەیی وەرگرتووە. کۆمپانیای ئۆرێکس لە کێڵگەی هەولێر کە جۆری نەوتەکەی بەراورد بە کێلگەی تەقتەق قورسترە واتە نرخی فرۆشی نەوتەکەی کەمترە و ئاستی بەرهەمیشی نزیکە لەکێڵگەی تەق تەقەوە گەر بەگریمانەیی بڕی ٣,٤ ملیۆنی بۆ دابنێن ئەوە کۆی شایستەی ئەم سێ کێڵگەیە بەگریمانەیی دەکاتە ٣٨ ملیۆن دۆلار . کەواتە بەنزیک کراوەیی ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ هەرێم لەمانگی تشرینی دووەمدا دەبێت بریتی بوو بێت لە ٢٠٩ ملیۆن دۆلار. لێرەدا چیی خۆیەتی ببرسین ،دەبێت کەی موچەخۆرانی حکومەتیش بەهەمان شێوەی کۆمپانیا نەوتییەکان شایستەکانیان لەکاتی خۆیدا وەربگرن؟

درەو: وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی تشرینی یەكەمی 2020ی بڵاوكردەوە بە جۆرێك  فرۆشی نەوتی عێراق (89 ملیۆن و 153 هەزارو 932) بەرمیل نەوت بووە لەو مانگانەدا رۆژانە (2 ملیۆن و 971 هەزار) بەرمیل نەوتی رەوانە كردووە.  داهاتی مانگی تشرینی یەكەمی نەوتی عێراق ( 3 ملیارو  456ملیۆن و 680هەزار ) دۆلاربووە،  نرخی یەك بەرمیل نەوت لە مانگی تشرینی یەكەمدا بە ( 38 دۆلارو 772 سەند) فرۆشتووە. (86 ملیۆن و 23 هەزارو 204) بەرمیل نەوتی لە كێڵگە نەوتیەكانی ناوەڕاست و باشور فرۆشراوە داهاتەكەی ( 3 ملیارو 341 ملیۆن و 307) دۆلار بووە. (2 ملیۆن و 867 هەزارو 637) بەرمیلی لە كێلگە نەوتیەكانی كەركوكەوە بۆ بەرندەری جەیهانی توركیا فرۆشتووە كە داهاتەكەی (109 ملیۆن و 17 هەزارو 980) دۆلار بووە. (263 هەزارو 91 ) بەرمیل نەوتی بۆ ئەردەن رەوانەكردووە داهاتەكەی ( 6 ملیۆن و 354 هەزارو 714) دۆلار بووە. (29) كۆمپانیای جیهانی كاری گواستنەوەی نەوتی عێراقیان كردووە   

درەو: لە راگەیەنراوێكدا كۆمپانیای گازپرۆم نەفت لقی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەشداربووە لە بوژاندنەوەی بەنداوی باوە شاسوار، چەند پرۆژەی گەشتیاری جێبەجێ دەكات   🔹دەقی راگەیەنراوەكە گەشەپێدانی کەرتی گەشت و گوزاری لە شاری کفری لە پێناو گەشەپێدانی کەرتی گەشت و گوزاری لە سنووری گەرمیان، کۆمپانیای گازپڕۆم لقی ڕۆژهەڵاتی ناوڕاست بەشداربوو لە بووژاندنەوەی بەنداوی باوە شاسوار لە کفری تا وەک سەیرانگەیەکی گەشت و گوزاری خەڵکی ناوچەکە سوودمەند بن لێی. هەر بۆیە بە سەرپەرشتی ئیدارەی شاری کفری هەڵمەتێکی هەمەلایەنە دەستی پێ کرد بۆ زیندووکردنەوەی بەنداوەکە و ئامادە کردنی وەک شوێنێکی گەشتیاری . کۆمپانیای گاز پڕۆم و ڕێکخراوی هاوکاری ئەڵمانی بەشداری هەڵمەتەکە بوون . کۆمپانیای گازپڕۆم نەفت بەشدار بوو بە دروست کردنی چەند کۆشکێکی گەشتیاری لە بەنداوەکە. بەنداوی باوە شاسوار، لە شارۆچکەی کفری سەر بە ئیدارەی گەرمیان، لە ساڵی ۲۰۱۱وە تەواو بووە، تاكه‌ به‌نداوی ته‌واوكراوی سنووری ئیداره‌ی گه‌رمیانه‌ و ساڵانه‌ به‌شێك له‌ ئاوی باراناوی تێدا گل ده‌درێته‌وه، شەش ملیۆن مەتر سێجا ئاو دەگرێت، پێگەیەکی گرنگە و ئەتوانرێ بۆ بوارەکانی سامانی ماسی، وزەی کارەبا، کشتوکاڵکرن و گەشتوگوزار و پرۆژەی ئاوی خواردنەوە سوودی لێوەربگیریێ. لە هەرێمی كوردستان ١٧ بەنداو و نزیكەی ١٠٠ جێگای گلدانەوەی ئاو هەیە، كە توانای دابینكردنی ئاو تێیاندا دەگاتە نزیكەی ١٠ ملیار مەتر سێجا ئاو، حکومەتی هەرێم تا ئێستا ١٢ بەنداوی بچوك و مامناوەندی دروستكردووە. ڕۆژ بە ڕۆژ ئەو بەنداوانە گەشەیان پێ دەدرێ و وەک پێگەیەکی گەشتو کوزار فراوان دەکرێن و سوودیان لێ دەبینرێ

ئامادەكردنی: سەرکۆ ئازاد گەڵاڵی، بڕیاردەری لیژنەی وزە و سامانەسروشتیەکان و پیشەسازی و بازرگانی حكومەتی هەرێم بڕی  ٥٢٤ ملیۆن دۆلاری بۆ كۆمپانیای كار گروپ خەرج دەكات، كە كۆمپانیاكە تەنها لە لە پاڵاوتنی نەوتدا ٤ملیارو ٩٦٤ملیۆن دۆلاری قازانجكردووە... حکومەتی هەرێمی کوردستان دوای پێدانی لە سەدا سەدی ٪١٠٠پشکەکانی کێڵگەی خورمەڵە بە کار گروپ بۆ ئەوەی پەرەپێدان و گەشپێدان وەبەرهێنان و دەرهێنانی کرود و پاڵاوتن و فرۆشتنی نەوتی تیدا بکات ئەمەش بۆ بەدەستهێنانی داهاتی زۆر بۆ هەرێمی کوردستان  بەڵام لە ئابڕووچونێکی بێ وێنەدا حکومەتی هەرێم لە ماوەکانی پێشودا بڕی ٥٢٤.٠٠٠،٠٠٠ پێنج سەد و بیست و چوار ملیۆن دۆلار دەدات بە کار گروپ بۆ پەرەپێدان و گەشە پێدان لە کێڵگەی خورمەڵە لە هیچ یاسایەکدا نیە کە کێڵگەیەک بدەیت بە پشکی لە سەدا سەد بە کۆمپانیایەکی بواری نەوت حکومەت بێت و پارەیەکی وا زەبەلاح بدات بە کۆمپانیاکە بەڵام ئەمە ڕویدا لە هەرێمی کوردستان ،بۆ بەرقەرار کردنی شەفافیەت و چاکسازی لە بواری نەوت دا هەر لایەنێک دەیەوێیت بەدوادچوون بکات بۆ ئەم ئابڕووچون و بەهەدەردانە من ئامادەم هەموو بەڵگەکان لە ناو قاعەی پەرلەمان لە بەرچاوی خەڵکی کوردستانەوە ڕادەستی بکەم .. جگە لەم ئابڕووچونە لێرەوە تیشک دەخەینە سەر داهاتی پاڵاوگەی کەلەک بۆ ئەوەی هەموو لایەک بزانێت تەنها لە ڕیگەی ئەم پاڵاوگەیەوە  کار گروپ چەند ملیار دۆلاری قازانج کردەوە لە وەزارەتی سامانەسروشتیەکانی هەرێمی کوردستان .. کاتێک کۆمپانیای کار گروپ پاڵاوگەی کەلک (خەبات) دروست دەکات ،وەزارەتی سامانەسروشتیەکان گرێبەستێکی کرد لە گەڵ کار گروپ بۆ پاڵاوتنی نەوتی خام بۆ دروست کردنی مشتقاتی نەوتی وەک بەنزین و گازویل و نەوتی سپی و نەفتا هتد ،بۆ پاڵاوتنی هەر بەرمیلێک نەوت وەزارەتی سامانەسروشتیەکان بڕی ١٧ دۆلار دەدات بە کار گروپ . ئەمە لەکاتێکدا کار گروپ لە گەڵ وەزارتی نەوتی عێراق گرێبەستی کردوە بۆ پاڵاوتنی یەک بەرمیل نەوت بە ١٠ دۆلار .. بەچەند قۆناخێک بە بڕی جیاواز و کاتی جیاواز داهاتی پاڵاوگەکە بەم شێوەی لای خوارەوە ڕووندەکەینەوە :- قۆناخی یەکەم لەسەرتایی دەست بەکاربونی پاڵاوگەیی کار گروپ توانایی  پاڵاوتنی  ٢٠،٠٠٠ بیست هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا  بوە، گرێبەستەکەی لەگەڵ وەزارەتی سامانەسروشتیەکان دەستی پێکرد  لە مانگی ٧ ی ساڵی ٢٠٠٩ بۆ سەرتایی ساڵی ٢٠١٠ .  قۆناخی دووەم  بەپێ بەڵگەنامەکانی  وەزارەتی سامانەسروشتیەکان کار گروپ توانایی پاڵاوگەی کەلەک بەرزکردۆتەوە بۆ ٤٠،٠٠٠ چل هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا ، لە سەرەتایی ساڵی٢٠١٠بۆ  ساڵی ٢٠١٢ لە ڕۆژیکدا بڕی ٤٠،٠٠٠هەزار بەرمیل پاڵاوتوە .. قۆناخی سێیەم /  کار گروپ بەردەوام بوە لە بەرزکردنەوە ئاستی پاڵاوتن لە سەرتایی ساڵی ٢٠١٢ بۆ ساڵی ٢٠١٤ ڕێژەی پاڵاوتنی بۆ هەشتا هەزار بەرمیل لە ڕۆژیکدا . قۆناخی چوارەم / لە ساڵی ٢٠١٥ و ٢٠١٦ دەست پێدەکات کە بەرهەمهێنانی پاڵاوتن بە ڕێژەیەکی زۆر بەرز دەبیتەوە بۆ سەد و هەشتا هەزار بەڵام سەد هەزاری بۆ حکومەتی هەرێم پاڵاوتوە ئەو بڕەی تر بۆ پاڵاوتن بوە لە کێڵگەکانی کەرکوک .. بەڵام بە هۆی قەیرانی دارای و هەندێ کێشەوە ناردنی پاڵاوتن لە ساڵی ٢٠١٧ وەستا قۆناخی پێنجەم / ئەم قۆناخە پشتی بە کۆتا ڕاپۆرتی دیلۆیتی ساڵی ٢٠١٩ بەستوە ، لە ڕاپۆرەتەکەدا هاتوە بۆ پاڵاوتنی ٨.٧٣٧،٤٤٤ هەشت ملیۆن و حەوسەد و سی و حەوت هەزار و چوار سەد و چل و چوار بەرمیل بوە داهاتەکەی دەکاتە ١٨٦،٦٢٩،٣٥٥ سەد و هەشتاو شەش ملیۆن و شەش سەد و بیست و نۆ هەزار و سێ سەد و پەنجاو پێنج دۆلار بوە. کۆی گشتی داهاتی بەدەست هاتوو و قازانجی کار گروپ لە پاڵاوتنی نەوت لەو ساڵانەی ئاماژەم پێکرد کە بە پینج قۆناخ ڕوونم کردۆتەوە بریتیە بوە لە (٤،٩٦٤،٠٠٠،٠٠٠ )چوار ملیار و نۆسەد و شەست و چوار ملیۆن دۆلار بوە ، لێرەوە دەبینین بەم جۆرە گرێبەستانە حکومەت دادۆشراوە بۆ کۆمپانیەکی حیزبی ناوخۆی لە بواری نەوتدا ، ڕوون دەبیتەوە سیاسەتی ئابوری سەربەخۆ تەنها بۆ قازانجکردن و دەوڵەمەند کردنی کۆمپانیا حیزبیەکانە نەک ئامانج بۆ زیاد کردنی داهاتی حکومەت و ژیانێکی شایستەبیت بەلکو لە واقیعدا دەبینین پارەی زەبەلاح بۆ کۆمپانیای حیزبی هەیە بەڵام مووچەی مووچەخۆران نیە ..    لێرەدا باسی ئەوە ناکەین کە بەرهەمهێنانی نەوتی ڕۆژانە لە خورمەڵە ١٧٠،٠٠٠ سەد و حەفتا هەزار بەرمیلە لەم دەرهێنانە چەندی دەست دەکەویت و چەند پارە لە خزمەتگوزاری وەر دەگریت.. یەكێکی تر لە گەندەڵیەکانی پاڵاوتنی نەوت ئەوەیە دوای پاڵاوتن کە دەبوو ئەو بەرهەمە نەوتیانەی  وەک گازویل و نەوتی سپی و دیزل و بەنزین و کیرۆسین و نەوتی ڕەشی پاشماوە ،،دەبوایە بدرایتەوە بۆ حکومەت بەلام لە بازاڕەکانی هەرێمی کوردستان بە بازرگانی دەفرۆشریت هەر پێ دەڵین نەوت وبەنزینی کار گروپ .  

درەو: حكومەتی هەرێمی كوردستان بە پارەكەی بەغدادەوە (695 ملیار) دیناری بۆ موچە لەبەردەستە، (200 ملیار) دینار كورتهێنانی دەبێت بۆ (894 ملیار) دیناری كۆی موچە، ئەگەر مەسرور بارزانی نەچێتە ژێر باری قەرزەوە، ئەوا هاوشێوەی مانگی پێشوو موچە بە 21%ی لێبڕینەوە دابەش دەكرێت، چاوەڕەوان دەكرێت سبەی ئەنجومەنی وەزیران بۆ ئەو پرسە كۆببێتەوە. شەوی رابردوو لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا لەگەڵ مەسرور بارزانی، مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بریاریدا تا 31/12/2021 مانگانە بڕی (320 ملیار) دینار بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت، لەبەرامبەر (50%)ی داهاتی خاڵە سنورییەكان و ناردنی فەرمانبەرانی چاودێری و دەستەی گومرگەكانی عێراق بۆ دەروازە سنورییەكانی هەرێمی كوردستان.  بە ناردنی (320 ملیار) دینارەكەی بەغداو  داهاتی ناوخۆ و نەوت و پارەی هاوپەیمانیشەوە حكومەت ناتوانیت موچەی تەواوەتی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان بدات. بەپێی زانیارییەكانی (درەو) لە كۆبونەوەی چوارشەممەی رابردووی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستاندا راگەیەنراوە كە حكومەتی هەرێم (375 ملیار) دیناری بۆ موچە لەبەردەستە، لەگەڵ (320 ملیار) دیناری كە بڕیارە بەغداد بینێرێت، دەكاتە ( 695 ملیار) دینار، كۆی موچەی موچەخۆران پێویستی بە (894) ملیار دینارە، واتا نزیكەی (200 ملیار) دینار كورتهێنانی دەبێت بەڕێژەی (22%). بڕیارە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان كۆبونەوەی ئاسایی رۆژی چوار شەممە پێش بخات و گفتوگۆ لەسەر شێوازی دابەشكردنی موچە بكات و لە كۆتایی ئەم هەفتەیەدا دەست بەدابەشكردنی موچە بكات. ئۆپشنەكانی شێوازی دابەشكردنی موچە: یەكەم: بەپێی ئەو داهاتەی ئێستا لەبەردەستی حكومەتە (695 ملیار) دینار و كورتهێنانی (200 ملیار) دینار واتا رێژەی (22%) كورتهێنان هەیە، ئەگەر مەسرور بارزانی وەك لە كۆبونەوەی چوارشەممەی رابردوودا بەڵێنی دابوو بڕێك پارە قەرزبكات، (200 ملیار) دینار قەرز بكات، ئەوا موچە بەبێ پاشەكەوت دابەش دەكرێت. دووەم: ئەگەر مەسرور بارزانی نەچێتە ژێر باری قەرزەوە ئەوا هاوشێوەی مانگی پێشوو بۆ موچەی مانگی ئازاریش بە لێبڕینی (21%)ەوە موچە دابەش دەكرێت.  سێیەم: بە لێبڕینی 50%ی موچەی پلە تایبەتییەكان و رێوشوێنەكانی یاسای چاكسازی، بەشێك لەو كورتهێنانە چارەسەر بكات و لەگەڵ قەرزێكی (100 ملیۆن) دۆلاری، چاوەڕەوان دەكرێت حكومەت بتوانێت بە بێ لێبڕین موچەی موچەخۆران دابەش بكات.   

ئامادەكردنی: بێستون محەمەد، مامۆستای زانكۆ داهاتی فرۆشی نەوتی هەرێم لە رێگای بۆریەوە بۆ ساڵی 2019 ( 8 ملیارو 438 ملیۆن) دۆلاربووە، بەڵام (4 ملیارو 515 ملیۆن) دۆلاری بۆ ماوەتەوە، تێكڕای فرۆشی یەك بەرمیل نەوتی هەرێم ( 52 دۆلار و 67 سەنت) بووە لە كاتێكدا تێكڕای نرخی بەرمیلێك نەوتی عێراق ( 61 دۆلارو 5سەنت) بووە. كۆمپانیای وزەی توركی بۆ یەك بەرمیل نەوتی هەرێم وەك باجی گومرگی (3) دۆلاری وەرگرتووە، لە ساڵی 2019 دا بڕی ( 494 ملیۆن) دۆلاری وەرگرتووە، كۆمپانیا توركییەكانی ( TEC) و (TPIC) لە ساڵی 2019 بڕی ( 610 ملیۆن) دۆلاریان لە حكومەتی هەرێم وەرگرتووە لە بری قەرز، كە بڕی ( 3.85) دۆلار لەهەر بەرمیلێك نەوتی هەناردەكراوی هەرێم دراوەتەوە بە قەرزی ئەو دوو كۆمپانیایە توركیە.   نەوت لە نێوان هەرێم و بەغداد 1 لەساڵی 2019 دا تێكڕای فرۆشتنی یەك بەرمیلی نەوت لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە بریتی بووە لە 52 دۆلارو 67 سەنت، بەڵام حكومەتی عیراقی فیدراڵ یەك بەرمیل نەوتی لەهەمان ساڵدا بە زیاتر لە 8 دۆلارو سی و هەشت سەنت لە نەوتی هەرێم فرۆشتووە، واتە نرخی یەك بەرمیل نەوت بە 61 دۆلارو 5 سەنت بووە، لە ئەگەری ڕێككەوتنی حكومەتەكانی هەرێم و بەغداد بەشێك لە كێشەی هەرزان فرۆشتنی نەوت چارەسەر دەبێت، ئەگەر بڕی فرۆشتنی سافی نەوتی خاوی گواستراوە بە بۆڕی بۆ كڕیاران بۆ دەرەوەی كوردستان لە ساڵی 2019 وەكو نمونە وەربگرین كە بریتی بووە لە (158،512،960) بەرمیل، بە تێكڕا ڕۆژانە بڕی 434 هەزارو 284 بەرمیل هەناردە كراوە، لە چوار كاتی جیاوازدا، لە سێ مانگی یەكەمی ساڵدا بڕی (38،587،174) بەرمیل و لە سێ مانگی دووەمدا بڕی (39،764،446) بەرمیل و لە سێ مانگی سێیەمدا بڕی (39،953،584) بەرمیل و لە سێ مانگی كۆتایی ساڵیشدا بڕی (40،210،756) بەرمیل بووە ، جیاوازی پارە بە پێوەری جیاوازی نرخی فرۆشتنی نەوت لەلایەن حكومەتی هەرێم و حكومەتی عێراق بریتییە لە (1،327،705،000) دۆلار، ئەگەر بڕی 250 هەزار بەرمیلی ڕۆژانە لەو نەوتە ڕادەستی حكومەتی عیراق بكرایە جیاوازی بڕی پارەی گەڕاوە بۆ خەزێنەی حكومەت بریتی دەبوو لە (764،310،000) دۆلار لەو ساڵەدا. 2 بەغداد هاوبەشی دانەوەی قەرزەكانی هەرێم دەبێت؟ لە ئەگەری ڕێككەوتنی حكومەتی هەرێم و حكومەتی بەغداد بە ڕادەست كردنی 250 هەزار بەرمیلی نەوت ڕۆژانە لەلایەن هەرێمەوە بە بەغداد، ئایا بەغداد هاوبەشی هەرێم دەبێت لەو خەرجی و قەرزانەی كە لەسەر هەرێمە یاخود نا؟ ئەگەر بەشداربێت ئەوا دەبێت (%57.1) پارەی ئەو 250 هەزار بەرمیلە بۆ دانەوەی ئەو قەرزانە دابینبكات، ئەگەر نا تەنها باجی گومرگی دەداتە توركیا لەبری گواستنەوەی نەوتەكەی بەخاكی ئەو ووڵاتەدا بۆ بەندەری جەیهان لەسەر دەریایی سپی ناوەڕاست كە بڕەكەی بۆ هەربەرمیلێك (3.117) دۆلارە بەگوێرەی ڕاپۆرتەكەی دیلۆیت بۆ ساڵی 2019. لەو حاڵەتەدا ئەگەر عیراق یەك بەرمیل نەوت بە 40 دۆلار لەبازاڕدا بفرۆشێت، دەبێت (3.117) دۆلاری بۆ باجی گومرگی تەرخان بكات، ئەوەی دەمێنێتەوە بریتییە لە (36.883) دۆلار، ئەوكات بەهای 250 هەزار بەرمیلەكە بریتی دەبێت لە (9،220،750) دۆلار. هەرگیز حكومەتی هەرێمی كوردستان ناتوانێت 250 هەزار بەرمیل ڕادەستی بەغداد بكات و بەغداد هاوبەشی نەكات لەدانەوەی قەرزو تێچونەكان لەگەڵیدا، چونكە قەرزو تێچونەكان لە وەبەرهێنان لە كەیسی نەوت و گازی كوردستاندا زۆرن و لە ساڵی 2019دا (%57.1)ی كۆی سافی داهات بوون، چونكە حكومەتی هەرێمی كوردستان حەوت جۆری خەرجی و قەرزی ئاماژە پێكردووە كە لەپارەی فرۆشتنی نەوت داویەتییەوە بە كۆمپانیاكان، ئەوانیش بریتین لە ( پارەدان بۆ شایستەی دارایی بەرهەمهێنەرانی نەوت لەلایەن یان لە بری حكومەتی هەرێمی كوردستان، سوود و ڕسووماتی دیكە پەیوەندیدار بە كڕیارەكانەوە، پارەدان لە بەرامبەر تاریفی كۆمپانیای وزەی توركی (TEC) ، بڕی پارەی دراو بۆ كۆمپانیای بۆریی كوردستان (KPC) بەگوێرەی ڕێككەوتنی ئیمتیازی هێڵی بۆرییەكان، پوختەی گۆرانكارییەكان لە باڵانسی ژمێركاری كڕیارەكانی نەوتدا، دانەوەی قەرزی هەریەك لە كۆمپانیای وزەی توركی (TEC) و كۆمپانیای نەوتی نێودەوڵەتیی توركی (TPCI)، پارەدان بۆ لایەنی سێیەم كە لەلایەن یان لە بری حكومەتی هەرێمی كوردستان دراوه).   3 قازانجی كۆمپانیا توركییەكان لە نەوتی كوردستان كۆمپانیا توركییەكان زۆرترین قازانج دەكەن لە فرۆشتنی نەوتی كوردستان، ئەمەش بەهۆی ئەوەی كە بۆری گواستنەوەی نەوتی كوردستان بەخاكی توركیادا تێپەردەبێت و كوردستان هیچ دەرچەیەكی تری نییە تاوەكو نەوتەكەی بگەیەنێتە دەستی كڕیارەكانی لە كەنارە ئاوییە فراوانەكان، لە ساڵانی ڕابردووداو پێش توندكردنی سزاكانی ئەمریكا بۆسەر ئێران بەشێكی نەوتی هەرێمی كوردستان بەكەركوكیشەوە لەڕێگەی تانكەر بەخاكی ئێراندا دەپەرییەوەو دەگەیشتە دەستی كڕیارەكان، هەروەها چەندین جار باس لە هەوڵدان بۆ دروستكردنی بۆری گواستنەوەی نەوت كراوە لە كوردستانەوە بۆ ئێران و لەوێشەوە گەیاندنی بۆ كەنارە ئاوییە فراوانەكان، بەڵام بە بونی دۆناڵد تڕەمپ بەسەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و توندكردنی سزا ئابوری و بازرگانییەكان ئەم قسەیەش كۆتایی هات جگە لەوەی پڕۆژەیەكی ئاوها ڕەنگە لە ستراتیژی حكومەتی هەرێمدا نەبوبێت ، لەوەتەی كوردستانیش دەستی كردووە بە هەناردەكردنی نەوت سوریای دراوسێی كوردستان و عێراق لە قەیرانێكی گەورەی ئەمنی و شۆرش و ڕاپەڕینی بەهاری عەرەبیدا بووەو كوردستان نەیتوانیوە بیر لە دروستكردنی پەیوەندی ووزە لەگەڵ ئەو وڵاتەدا بكاتەوە. كۆمپانیای وزەی توركی (Turkish Energy Company) بۆ گواستنەوەی یەك بەرمیل نەوتی هەرێمی كوردستان وەكو باجی گومرگی بڕی (3.117) دۆلاری وەرگردووە، بڕی ئەو پارەیەی كە ئەو كۆمپانیایە لە ساڵی 2019 وەریگردووە بریتییە لە ((494,186,315 دۆلار لەبری گواستنەوەی بڕی (158,512,960) بەرمیل نەوت، جگە لەو بڕە پارەیەی سەرەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2019دا بڕی (610،000،362) دۆلاری ئەمریكی تەرخانكردووە بۆ دانەوەی قەرزی هەریەك لە كۆمپانیای وزەی توركی Turkish Energy Company ((TECو كۆمپانیای نەوتی نێودەوڵەتیی توركی Turkish Petroleum International Company (TPIC)، بڕی نزیكەی 3 دۆلارو 85 سەنت لەهەر بەرمیلێك نەوتی هەناردەكراو دراوەتەوە بەقەرزی ئەو دوو كۆمپانیایە، واتە كۆمپانیای ووزەی توركی دوو جۆری جیاوازی پارەی لە حكومەتی هەرێمی كوردستان وەرگردووە یەكێكیان لەبری باجی گومرگی و ئەویتریان لە بری قەرز، ئایە ئەم قەرزانە بۆچی كراون و بڕەكەیان چەندەو تا چەند ساڵی تر تەواو دەبن؟ ئەم پرسیارانە بەشێكن لە پرسیارە وەلام نەدراوەكان لەلایەن حكومەتە لۆكاڵییەكەی كوردستانەوە، هەروەها ئەگەر سەیری ڕاپۆرتەكانی دیلۆیت بكەین بۆ وردبینی بەرهەمهێنان، هەناردەكردن، بەكاربردن و داهاتەكانی نەوتی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لە ماوەی نێوان 1ی تەمموزی 2017 تا 31ی كانونی یەكەمی 2017 شتێك نابینرێت كە ناوی قەرزی ئەو دوو كۆمپانیایە بێت و تەنانەت باسی باجی گومرگیش نەكراوە، ڕەنگە ئەمە پەیوەندی بە گۆرانكاری سیاسەتی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە هەبێت لە نێوان ساڵانی 2017 و 2019 كە گۆڕانكارییەكی زۆر دەبینرێت لە ناوهێنانی قەرزو تێچونەكان بەناوی جیاواز لەڕاپۆرتێكەوە بۆ ڕاپۆرتێكی تری دیلۆیت لەو دوو كاتە جیاوازەدا. 4 كۆمپانیاكانی نەوت و قەرزەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان حكومەتی هەرێمی كوردستان تەنها لە ساڵی 2019 دا دوو جار پارەی پێشەكی دوورخایەنی لە كۆمپانیاكانی نەوت وەرگردووە بە شێوەی قەرز یەكەمیان بڕەكەی بریتییە لە (1,121,808,000)دۆلار و دووەمیان بڕەكەی بریتییە لە (450,918,900) دۆلار، كۆی گشتی دەكاتە (1،572،726،900) دۆلار، لەڕاپۆرتی چارەكی یەكەمی ئەو ساڵەدا بۆ وردبینی بەرهەمهێنان، هەناردەكردن، بەكاربردن و داهاتەكانی نەوتی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لە ماوەی نێوان 1ی كانونی دووەمی 2019 تا 31 ی ئاداری 2019ئاماژە بە بڕی پارەی یەكەم كراوە كە بریتییە لە (1,121,808,000) دۆلار، لە تێبینی ژمارە حەوتی ئەو ڕاپۆرتەدا بەم شێوەیە باسی ئەو قەرزە دەكات بڕی (1,121,808,000) دۆلاری ئەمریكی وەك پارەی دراوی پێشەكی دوورخایەن وەرگیراوە بەرامبەر بە كڕینی نەوتی خاو لە داهاتوودا. ئەم قەرزانە شیاوی دانەوەن، چ بە كاش یان لە ڕێگەی قەرەبوو بەرامبەر بە پارەدانی شیاوی ڕادەستكردنی نەوتی خاو، لەبەرئەوە بە شێوەی جیاكراوە لە سافی گۆڕانكاریی لە ڕەسیدی حساباتی كڕیاری ئاماژەپێدراو لە تێبینیی ژمارە )6(دا دیاریكراوە، هەرچی تێبینی ژمارە (شەش)یشە دەڵێت (كە لە بڕی پارەی دراو پێشەكی دوورخایەن، سافی گۆڕانكاریی لە ڕەسیدی حساباتی كڕیار لەم ماوەیەدا زیادەی بڕی )45،461،314( دۆلاری ئەمریكی تۆماركردووە. كۆی ڕەسیدی حكومەتی هەرێمی كوردستان وەك قەرز بۆ بەرژەوەندی كڕیارەكان لە كۆتایی ماوەكەدا دەكاتە )3،732،523،486( دۆلاری ئەمریكی. داواكاری كڕیارەكان كە چاوەڕوانی ڕەزامەندیی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان دەكەن لەم ڕەسیدەدا شوێنی نەكراوەتەوە). هەروەها بڕی پارەی پێشەكی دووەم لە ڕاپۆرتی چارەكی سێیەمی هەمان ساڵدا ئاماژەی بۆ كراوە بڕەكەی بریتییە لە 450,918,900 دۆلار، كە لە تێبینی ژمارە حەوتی ڕاپۆرتەكەدا بۆ وردبینی بەرهەمهێنان، هەناردەكردن، بەكاربردن و داهاتەكانی نەوتی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لە ماوەی نێوان 1 ی تەمموزی 2019 تا 30 ی ئەیلولی 2019 بەم شێوەیە ئاماژەی بۆ كراوە ( لەم ماوەیەدا، بڕی 450,918,900 دۆلاری ئەمریكی وەك پارەی دراوی پێشەكی دوورخایەن وەرگیراوە بەرامبەر بە كڕینی نەوتی خاو لە داهاتوودا. ئەم قەرزانە شیاوی دانەوەن، چ بە كاش یان لە ڕێگەی قەرەبوو بەرامبەر بە پارەدانی شیاوی ڕادەستكردنی نەوتی خاو، لەبەرئەوە بە شێوەی جیاكراوە لە سافی گۆڕانكاریی لە ڕەسیدی حساباتی كڕیاری ئاماژەپێدراو لە تێبینیی ژمارە 6 دا دیاریكراوە) هەرچی تێبینی ژمارە (شەش)یشە بریتییە لە ( جگە لە بڕی پارەی دراو پێشەكی دوورخایەن، سافی گۆڕانكاریی لە ڕەسیدی حساباتی كڕیار لەم ماوەیەدا زیادەی بڕی 62،892،731 دۆلاری ئەمریكی تۆماركردووە. كۆی ڕەسیدی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ كڕیارەكان لە كۆتایی ماوەكەدا دەكاتە 4،133،361،566 دۆلاری ئەمریكی. داواكاری كڕیارەكان كە چاوەڕوانی ڕەزامەندیی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان دەكەن لەم ڕەسیدەدا شوێنی ناكرێتەوە).   5 هەرزانفرۆشكردنی نەوتی كوردستان   یەكێك لە كێشە گەورەكانی بەڕێوەبردنی نەوت و گاز لەهەرێمی كوردستان هەرزان فرۆشكردنی نەوتە، چەندین جارو لەزاری بەرپرسانی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە باس لەوەكراوە كە نەوتی كوردستان 8 بۆ 10 دۆلار كەمتر لە نرخی نەوتی برێنت دەفرۆشرێت، بەڵام بەبەردەوامی و لەسەرەتاكانی ڕیپۆرتەكانی دیلۆیتەوە ئەوەمان بۆ ڕوندەبێتەوە كە بە كەمتریش لەو نرخە نەوتی كوردستان فرۆشراوەو هەناردەكراوە، بۆ نمونە لە سێ مانگی یەكەمی ساڵی 2019 نرخی نەوتی برێنت بە تێكڕا بریتی بووە لە 63 دۆلارو 17 سەنت، بەڵام نەوتی كوردستان بە (51.807) دۆلار فرۆشراوە، واتە (11.363) دۆلار كەمتر لە نرخی برێنت. لە سێ مانگی دووەمی هەمان ساڵدا نەوتی برێنت بە 68 دۆلارو 92 سەنت بووە، بەڵام نەوتی كوردستان فرۆشراوە بە (57.187) دۆلار، واتە جیاوازی نرخ بریتی بووە لە (11.737) دۆلارو بۆ هەر بەرمیلێك. لە سێ مانگی سێیەمدا نەوتی برێنت نرخەكەی دابەزیوە بۆ 61 دۆلارو 93 سەنت بۆ هەر بەرمیلێك، بەڵام نەوتی كوردستان بە 12 دۆلارو 52 سەنت كەمتر لە نرخی نەوتی برێنت فرۆشراوە كە بریتییە لە (49.410) دۆلار. لە سێ مانگی كۆتایی ساڵیشدا جیاوازی نرخەكان لە نێوان نەوتی برێنت و نەوتی هەرێمی كوردستاندا بریتییە لە (11.117) دۆلار ئەوەی یەكەمیان بە 63 دۆلارو 41 سەنت مامەڵەی پێوە كراوە هەرچی ئەوەی دووەمیانە بە (52.293) دۆلار مامەڵەی پێوە كراوە. لەبەر ڕۆشنایی ئەم ژمارانەوە بۆمان دەردەكەوێت كە جگە لە پێوەری كەمتر لە 10 دۆلاری فرۆشتنی نەوتی هەرێم بە بەراورد بە نرخی نەوتی برێنت، بەتێكڕا بۆ ساڵی 2019 حكومەتی هەرێمی كوردستان (6.737) دۆلاری تر كەمتر لە نرخی نەوتی برێنت نەوتەكەی فرۆشتووە، واتە كۆی ئەو بڕە پارەیەی كە لەم جیاوازیەدا زیانی كردووە بریتییە لە (1،067،901،811) لە كۆی فرۆشتنی بڕی (158،512،960) بەرمیل. تێبینی : سەرچاوەی سەرەكی زانیارییەكان ڕاپۆرتەكانی دیلۆیتن بۆ وردبینی بەرهەمهێنان، هەناردەكردن، بەكاربردن و داهاتەكانی نەوتی حكومەتی هەرێمی كوردستان . 6 داهاتی فرۆشتنی نەوت لە ساڵی 2019 دا چەند بووە؟ كۆی بەهای نەوتی خاو و كۆندێنسەیتی فرۆشراو (هەناردەكراو لەڕێی بۆری و فرۆشتنی ناوخۆ( لە ڕاپۆرتی كۆتایی ساڵی 2019 بریتی بووە لە (8,438,601,300) دۆلاری ئەمریكی بەڵام ئەو دوو بڕە پارەیەی كە دوو جار پارەی پێشەكی دوورخایەنن لە كۆمپانیاكانی نەوت وەرگراوە بە شێوەی قەرز لەگەڵیدا ئەژمار كراوە كە بڕەكەی بریتییە لە (1،572،726،900) ، لە كاتێكدا ئەو بڕە پارەیە قەرزەو دەبێت كۆمپانیا وەریبگرێتەوە نەك فرۆشتنی نەوت (وەكو لە بەشی سێیەمدا ڕونكراوەتەوە)، بۆیە دەبێت بوترێت كۆی بەهای نەوتی خاو و كۆندێنسەیتی فرۆشراو (هەناردەكراو لەڕێی بۆری و فرۆشتنی ناوخۆ( لە ساڵی 2019 بریتی بووە لە (6،865،874،400) دۆلاری ئەمریكی،بەڵام سافی داهاتی وەرگیراو لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ماوەی فرۆشتنی نەوت و چالاكییە پەیوەندیدارەكاندا لەو ساڵەدا بریتییە لە (2،942،694،725) دۆلاری ئەمریكی، بەڵام لە ڕاپۆرتەكەی دیلۆیتدا بڕەكەی بریتییە لە (4,515,421,625) چونكە ئەو دوو بڕە پارەیەی كە بەقەرز وەرگیراون لە كۆمپانیاكانی نەوت ئەژمار كراون كە بڕەكەیان (1،572،726،900). لەبەر ڕۆشنایی ئەم ژمارانەدا دەگەینە ئەو ئەنجامەی كە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2019 دا (%42.9) سافی داهاتی بۆ ماوەتەوە لەماوەی فرۆشتنی نەوت. ئەگەر ڕێژەی سەدی بە سافی داهات و چالاكییە پەیوەندیدارەكان وەربگرین ( ئەو دوو بڕە پارە پێشەكییەی كە لەكۆمپانیاكانی نەوت وەكو قەرز وەرگیراون) ئەژمار بكرێت ڕێژەكە بەرز دەبێتەوە بۆ (53.51%) چونكە ڕاپۆرتەكە دەڵێت كۆی بەهای نەوتی خاو و كۆندێنسەیتی فرۆشراو (هەناردەكراو لەڕێی بۆری و فرۆشتنی ناوخۆ( بریتییە لە (8,438,601,300) و سافی داهاتی وەرگیراو لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ماوەی فرۆشتنی نەوت و چالاكییە پەیوەندیدارەكاندا بریتییە لە (4,515,421,625) دۆلار. تێبینی : سەرچاوەی سەرەكی زانیارییەكان ڕاپۆرتەكانی دیلۆیتن بۆ وردبینی بەرهەمهێنان، هەناردەكردن، بەكاربردن و داهاتەكانی نەوتی حكومەتی هەرێمی كوردستان .  

درەو: داهاتی مانگی  حوزەیرانی نەوتی عێراق نزیكەی ( 3 ملیار ) دۆلارەو بەراورد بە مانگی ئایار نزیكەی (800 ملیۆن) دۆلار زیادی كردووە واتا بەڕێژەی (26%). وەزارەتی نەوتی عێراق داهات و فرۆشی نەوتی مانگی حوزەیرانی 2020ی بڵاوكردەوە بە جۆرێك داهاتی مانگی ئایاری نەوتی عێراق ( 2 ملیارو  91861ملیۆن ) دۆلاربووە، لە كاتێكدا داهاتی نەوتی عێراق بۆ مانگی ئایار ( 2 ملیارو 91ملیۆن) دۆلار بووە، ئەوە لە كاتێكدایە  داهاتی نەوتی عێراق لە مانگی یەكی 2020دا ( 6 ملیارو 163 ملیۆن) دۆلار بووە.   🔻 داهاتی نەوتی عێراق بۆ مانگی 2020/6 🔹نەوتی هەناردەكراو: ( 84ملیۆن و 490هەزارو 194) بەرمیل نەوت 🔹رۆژانەی هەناردەكراو: ( 2ملیۆن و 816هەزار) بەرمیل 🔹نرخی بەرمیلێك نەوت: (33.86) دۆلار. 🔹داهاتی نەوت: ( 2 ملیارو 861ملیۆن و 141) دۆلار 🔻 داهاتی نەوتی عێراق بۆ مانگی 5/2020 🔹نەوتی هەناردەكراو: ( 99 ملیۆن و 585 هەزارو 283) بەرمیل نەوت 🔹رۆژانەی هەناردەكراو: ( 3 ملیۆن و 212 هەزار) بەرمیل 🔹نرخی بەرمیلێك نەوت: (21) دۆلار. 🔹داهاتی نەوت: ( 2 ملیارو 91 ملیۆن و 811هەزار) دۆلار 🔻 داهاتی نەوتی عێراق بۆ مانگی 4/2020 🔹نەوتی هەناردەكراو: ( 103 ملیۆن و 144 هەزارو 911) بەرمیل نەوت 🔹رۆژانەی هەناردەكراو: ( 3 ملیۆن و 438 هەزار) بەرمیل 🔹نرخی بەرمیلێك نەوت: (13.8) دۆلار. 🔹داهاتی نەوت: ( ملیارێك و 423 ملیۆن و 799هەزار) دۆلار 🔻 داهاتی نەوتی عێراق بۆ مانگی 3/2020 🔹فرۆشی نەوت: (105 ملیۆن و 102 هەزار و 927) بەرمیل 🔹نرخی بەرمیل: (28.4) دۆلار 🔹كۆی داهات: ( 2 ملیار و 988 ملیۆن و 711 هەزار) دۆلار 🔻 داهاتی نەوتی عێراق بۆ مانگی 2/2020 🔹فرۆشی نەوت (98 ملیۆن و 347 هەزارو 884) بەرمیل 🔹داهات ( 5ملیارو 52 ملیۆن و 528هەزار) دۆلار 🔹نرخی بەرمیل: (51.4) دۆلار 🔻 داهاتی نەوتی عێراق بۆ مانگی 1/2020 🔹فرۆشی نەوت: ( 102 ملیۆن و 485 هەزار 591 ) دۆلار 🔹داهاتی نەوت : ( 6 ملیارو 163 ملیۆن و 338 هەزار) دۆلار بووە. 🔹نرخی بەرمیلێك نەوت: (60) دۆلار

راپۆرت: فازڵ حەمەرەفعەت - محەمەد رەئوف ١٧ ساڵ لەمەوبەر هەرێمی کوردستان بەبێ ئەوەی نەوت بفرۆشێت و بەشە بودجە لە بەغداد وەربگرێت، تەنیا بە داهاتی ناوخۆی ئیدارەی دۆخی دارایی خۆی دەدا، لە شەش ساڵی رابردوودا کە حکومەت سیاسەتی ئابوری سەربەخۆی راگەیاندووە، سەرباری ئەوەی حکومەت نەوتی فرۆشتووەو بڕێک پارەشێ لە بەغداد وەرگرتووە، بەڵام (٢٧ ملیار) دۆلار قەرزار بووە، ئایا نەوت بۆ هەرێمی کوردستان رەحمەت بووە یان لەعنەت ؟ ئابوری سەربەخۆ ! ساڵی ٢٠١٤ کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان کە نێچیرڤان بارزانی سەرۆکایەتی دەکرد، ئابوری سەربەخۆی راگەیاند. ئەوەی ئەوکات ناوی لێنرابوو "ئابوری سەربەخۆ" بەدیاریکراوی مەبەست لێی ئەوەبوو هەرێم بەشێوەیەکی سەربەخۆو دوری لە چاوی بەغداد نەوتەکەی بفرۆشێت و بودجەی خۆی دابین بکات.  ئەم بڕیارە، هەرێمی كوردستانی لە سەقامگیری ئابوری و موچەو بازاڕەوە گۆڕی بۆ قەیرانێكی گەورەو كەڵەكەبوو، لەدوای بڕیارەکەوە بەشێوەیەکی بەردەوام و تائێستا ئابوری هەرێم لەدۆخێکی ناسەقامگیردا دەژی. پێش ئابوری سەربەخۆ  تا ساڵی 2003و پێش پرۆسەی ئازادی عێراق، حكومەتی هەرێم (دوو ئیدارەكە) بە داهاتی ناوخۆ موچەی موچەخۆران و خەرجی پرۆژە خزمەتگوزارییەكانی دابین دەكرد. لەدوای 2004ەوە، حكومەتی هەرێم سەرچاوەیەکی تری داهاتی دەستکەوت، ئەوکات حکومەتی عێراق کە (ئەیاد عەلاوی) سەرۆکایەتی دەکرد، بڕیاریدا (17%)ی کۆی بودجەی گشتی عێراق بۆ هەرێمی كوردستان بنێردرێت. لە 2004 تا 2014 حكومەتی هەرێم بەبەردەوامی بەشە بودجەی خۆی لە بەغداد وەردەگرت، كە بەشێوەیەكی گشتی مانگانە بە تێكڕا دەگەیشتە (ترلیۆنێک و 200 ملیار) دینار، هەرێم مانگانە پارەکەی بەغدادی بەمشێوەیە دابەشکردبوو بەسەر خەرجییەکانیدا: 🔹 بڕی (850 ملیار) دینار بۆ موچەی موچەخۆران 🔹 بڕی (350 ملیار) دینار بۆ خەرجی دیكەو وەبەرهێنان تا ئەوكاتە حکومەتی هەرێم هیچ كێشەیەكی موچەو بودجە نەبوو، بەپێی زانیارییەکانی لەنێوان ساڵانی 2004 بۆ 2013، لە بەغدادەوە بڕی (75 ملیار) دۆلار بۆ هەرێمی كوردستان نێردراوە، نوری مالیکی سەرۆك وەزیرانی پێشووتری عێراق قسەیەکی تر دەکات و دەڵێ لەماوەی نێوان ساڵانی 2004 بۆ 2014، زیاتر لە (119 ملیار) دۆلار لە بەغداوە رەوانەی هەرێم كراوە، بۆ نمونە: 🔹 ساڵی 2004 كۆی بودجەی عێراق (13 ملیار) دۆلار بووە، لەم رێژەیە پشكی هەرێم (2 ملیار و 330 ملیۆن) دینار بووە، واتە هەرێم رێژەی 17.9%ی بودجەی عێراقی بردووە. 🔹 ساڵی 2010 بودجەی عێراق (72 ملیار) دۆلار بووە، پشكی هەرێم (9 ملیار) دۆلار بووە، واتە رێژەی 14.4%ی بودجەی ئەو ساڵەی بردووە. 🔹 ساڵی 2013 كە دوا ساڵی ناردنی بودجە بووە لە بەغداوە بۆ هەرێمی کوردستان، بودجەی عێراق (115 ملیار) دۆلار بووە، پشكی هەرێم (12 ملیار) دۆلار بووە، واتە هەرێم رێژەی 10.4%ی کۆی بودجەی عێراقی بردووە. تا پارە لە بەغدادەوە دەهات واتە تەوەکو ساڵی ٢٠١٣، کابینەکانی حکومەت لە هەرێم بەبەردەوامی پرۆژەی بودجەیان رەوانەی پەرلەمانی كوردستان دەكردو حكومەتی هەرێم خاوەنی یاسای بودجە بوو.   نەوت سەری موچە دەخوات ! ساڵی 2013 بانگەشەی ناردنە دەرەوەی نەوت لەلایەن بەرپرسانی حكومەتی هەرێم، بەدیاریکراوی (ئاشتی هەورامی) وەزیری  پێشوی سامانە سروشتییەکانەوە دەستیپێكرد. دوای بانگەشەکانی هەرێم، لە پرۆژە یاسای بودجە فیدراڵدا بۆ 2013، حكومەتی عێراق مەرجی رادەستكردنی (200 هەزار) بەرمیل نەوتی بەستەوە بە ناردنی بەشە بودجەی هەرێمەوە، حكومەتی هەرێم بەمە قایل نەبوو، بەڵام حكومەتی عێراق بەشە بودجەكەی نەبڕی. ساڵی 2014 حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستی كرد بە ناردنە دەرەوەی نەوت لەڕێگەی بۆریەوە، هەندێک لە بەرپرسانی هەرێم بانگەشەی ئەوەیان کرد ئاستی هەناردەی نەوت دەگەیەننە (یەك ملیۆن) بەرمیل لە رۆژێکدا، حكومەتی عێراق جارێکی تر لە پرۆژە بودجەی 2014دا مەرجی ناردنی بەشە بودجەی هەرێمیان بەستەوە بە رادەستكردنی (400 هەزار) بەرمیلی رۆژانەوە، واتە بەبەراورد بەو رێژەیەی کە ساڵی ٢٠١٣ داوای دەکرد، بۆ ساڵی ٢٠١٤ عێراق رادەستکردنی (٢٠٠ هەزار)ی لەسەر هەرێم زیادکرد. حكومەتی هەرێم ساڵی ٢٠١٤ بە مەرجەكەی عێراق رازی نەبوو، عێراق بڕیاری بڕینی بەشە بودجەی هەرێمی دەركرد، هەرچەندە لە دوای ئەو بڕیارەوە دوو جاری ترو لە مانگی (شوبات و ئایاری 2014)دا بڕێكی دیاریكراوی پارەی بۆ هەرێم نارد، لەگەڵ ئەوەشدا بودجەی عێراق لە پەرلەمان پەسەند نەكرا. لەدوای ساڵی 2014 و بڕینی بەشە بودجەی هەرێم لە عێراق، هەرێمی كوردستان كەوتە ناو قەیرانێكی قوڵی داراییەوەو تا ئێستاش بەدەستیەوە دەناڵێنێت. بەپێی بەڵگەنامەکانی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان، تاوەکو ساڵی ٢٠١٣ واتە بەر بڕیاری ئابوری سەربەخۆ، داهاتی نەوتی هەرێمی کوردستان کە بە تەنکەر فرۆشراوە (٧ ترلیۆن و ٩٠٠ ملیۆن) دۆلار بوو. ئابوری سەربەخۆو حکومەتێکی قەرزار لە پەیامێکدا بەبۆنەی جەژنی رەمەزانەوە، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم رایگەیاند، حكومەت (27 ملیار) دۆلار قەرزدارەو هیچ یەدەگ و پاشەكەوتێكیشی نیە. ئەمە لەکاتێکدایە بەپێی راپۆرتێك، کە کابینەی مەسرور بارزانی لە رۆژی (28/4/2020) ئاڕاستەی حکومەتی عێراقی کردووە، لە دوای بڕیاری ئابوری سەربەخۆوە، واتە لە 2014ەوە تائێستا کە ماوەی (٦ ساڵ) دەکات، بەشە بودجەی هەرێمی کوردستان لە بودجەی گشتی عێراق بڕی (75 ترلیۆن و 541 ملیار و 843 ملیۆن) دینار بووە، بەڵام هەرێم لەو بڕە پارەیە تەنها (13 ترلیۆن و 370 ملیار و 533 ملیۆن) دیناری وەرگرتووە. بەوپێیە لە ماوەی ئەو (6) ساڵەدا، بڕیاری ئابوری سەربەخۆ بڕی (62 ترلیۆن و 171 ملیارو 310 ملیۆن) دینار زیانی لە هەرێمی كوردستان داوە. بەمشێوەیە: 🔹 ساڵی 2014 پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق بڕی (19 ترلیۆن‌و 999 ملیارو 616 ملیۆن) دیناربووە، لەم رێژەیە هەرێم تەنیا بڕی (2 ترلیۆن‌و 280 ملیار) دیناری وەرگرتووە، واتە تەنیا لەو ساڵەدا بەهۆی سیاسەتی ئابوری سەربەخۆوە هەرێم بڕی (17 ترلیۆن‌و 719 ملیارو 616 ملیۆن) دینار زیانی دارایی بەركەوتووە. 🔹 ساڵی 2015 پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق بڕی (14 ترلیۆن‌و 817 ملیار) دیناربووە، لەم رێژەیە هەرێم تەنیا بڕی (2 ترلیۆن‌و 476 ملیار) دیناری وەرگرتووە، واتە تەنیا لەو ساڵەدا بەهۆی سیاسەتی ئابوری سەربەخۆوە هەرێم بڕی (12 ترلیۆن‌و 341 ملیار) دینار زیانی دارایی بەركەوتووە. 🔹 ساڵی 2016 پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق بڕی (12 ترلیۆن‌و 570 ملیار) دیناربووە، لەم رێژەیە هەرێم هیچ بڕەپارەیەكی وەرنەگرتووە، واتە تەنیا لەو ساڵەدا بەهۆی سیاسەتی ئابوری سەربەخۆوە هەرێم بڕی (12 ترلیۆن‌و 570 ملیار) دینار زیانی دارایی بەركەوتووە. 🔹 ساڵی 2017 پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق بڕی (11 ترلیۆن‌و 605 ملیار) دیناربووە، لەم رێژەیە هەرێم هیچ بڕە پارەیەكی وەرنەگرتووە، واتە تەنیا لەو ساڵەدا بەهۆی سیاسەتی ئابوری سەربەخۆوە هەرێم بڕی (11 ترلیۆن‌و 605 ملیار) دینار زیانی دارایی بەركەوتووە. 🔹 ساڵی 2018 پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق بڕی (6ترلیۆن‌و 776 ملیار) دیناربووە، لەم رێژەیە هەرێم تەنیا بڕی (3 ترلیۆن‌و 175 ملیار) دیناری وەرگرتووە، واتە تەنیا لەو ساڵەدا بەهۆی سیاسەتی ئابوری سەربەخۆوە، هەرێم بڕی (3 ترلیۆن‌و 591 ملیار) دینار زیانی دارایی بەركەوتووە. 🔹 ساڵی 2019 پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق بڕی (9 ترلیۆن‌و 783 ملیار) دیناربووە، لەم رێژەیە هەرێم تەنیا بڕی (5 ترلیۆن‌و 439 ملیار) دیناری وەرگرتووە، واتە تەنیا لەو ساڵەدا بەهۆی سیاسەتی ئابوری سەربەخۆوە، هەرێم بڕی (4 ترلیۆن‌و 343 ملیار) دینار زیانی دارایی بەركەوتووە. (بڕوانە خشتەی ژمارە) گەڕانەوە بۆ خاڵی سفر ئێستا بەڕوونی بۆ بەرپرسانی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەركەوتووە، سیاسەتی هەڵەی نەوت، دۆخی كوردستانی بەم دەردە بردووە. مەسرور بارزانی وتی:" لەكۆی 700 ملیۆن دۆلاری داهاتی نەوت، تەنها 300 ملیۆن دۆلاری بۆ حكومەتە" بە جۆرێك داهاتی نەوت مانگانە دابەش دەكرێت بەسەر قەرزو كرێی بۆری و كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی نەوت. بەپێی راپۆرتی حكومەتی هەرێم داهاتی نەوت لە مانگی چواردا بەم شێوەیە بووە: 🔹     رۆژانە (435 هەزار) بەرمیل نەوت هەناردە دەكرێت 🔹 نەوت بە (20) دۆلار فرۆشرا 🔹    كۆی داهاتی نەوت (261 ملیۆن) دۆلار 🔹     (60 ملیۆن دۆلار) بۆ كۆمپانیای رۆز نەفت 🔹     (30 ملیۆن) بۆ توركیا مافی گواستنەوەی نەوت 🔹 (50) ملیۆن دۆلار بۆ قەرزی  توركیا لەدواین وتاریدا، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان رایگەیاند" مانگی رابردوو تەنیا ٣٠ ملیۆن دۆلار لە داهاتی نەوت گەڕاوەتەوە بۆ خەزێنەی حكومەتی هەرێم"، واتا دوای شەش ساڵ لە بڕیاری ئابوری سەربەخۆ، كە مانگانە (ترلیۆنێك و 200 ملیار) دینار لە بەغداوە دەهات، سیاسەتی نەوتی ئێستا گەیشتوەتە سەر (30 ملیۆن) دۆلار.  سەرۆكی حكومەتی هۆكاری ئەم دۆخە سەختە ئابورییەی گەڕاندەوە بۆ" سیاسەتی هەڵەی تەنیا پشت بەستن بە داهاتی ناجێگری نەوت"، واتا دوای شەش ساڵ لە قەیران و نەهامەتی گەڕانەوە بۆ خاڵی سفر لەبری پشت بەستن بە داهاتی نەوت. ئێستا دۆخەکە گەیشتوەتە ئاستێک، هەرێم بۆ گەڕانەوە بۆ سەردەمی زێڕینی بەشە بودجەی عێراق، ئامادەیە هەموو نەوتەكەی رادەستی بەغداد بكات.