راپۆرتی: دڵشاد ئه‌نوه‌ر - دەنگی ئەمریكا یەکێتی نیشتیمانی كورستان ( 176) دەستگیرکراوی تری عەرەب ڕادەستی ئیدارەی کەرکوک دەکاتەوە، کە زۆربەی ئەو دەستگیرکراوانە لە کاتی دەسەڵاتی کوردی دا لە کەرکوک، بە تۆمەتی تیرۆر دەستگیرکرابوون، لەو کاتەوە تا ئێستا لە گرتووخانەکانی سلێمانی زیندانی کراون. ڕادەستکردنەوەی زیندانیە عەرەبەکان بە ئیدارەی کەرکوک لەلایەن یەکێتی نیشتیمانیەوە، وەکو هەوڵێکی ئەو حیزبە بۆ ئاساییکردنەوەی دۆخی شارەکە و باشکردنی پەیوەندی نێوان پێکهاتەکان لێی‌دەڕوانرێت، گەرچی ئەو هەنگاوە نیگەرانیشی لەسەر ئاستی هەرێم لێکەوتووەتەوە. ئیسماعیل حەدیدی کەسایەتی عەرەبی سونە و بەشدار لەو کۆبوونەوانەی بۆ ئازادکردنی زیندانیە عەرەبەکان ئەنجامدرابوون، بە دەنگی ئەمەریکای وت"یەکێتی نیشتیمانی 176 زیندانیکراو ڕادەستی ئیدارەی کەرکوک دەکات، چونکە ئەوانە پێشتر لە کەرکوک دەستگیرکراون، بۆیە لێرە چاو بە دۆسیەکانیاندا دەگێڕدرێتەوە و بێ تاوانەکان ئازاد دەکرێن." پێشتر یەکێتی بە سێ وەجبە، ژمارەیەک دەستگیرکراوی تری عەرەبی سونەی ڕادەستی ئیدارەی کەرکوک کردووەتەوە، بەڵام هێشتا بەشێکی تر لە دەستگیرکراوەکان لە گرتووخانەکانی سلێمانی ماون. ئیسماعیل حەدیدی وتی"یەکێتی زیندانیکراوەکانی لەسەر داوای ئێمە ڕادەستکردووەتەوە، ئەمە کاریگەری لەسەر ئاشتی و پێکەوە ژیان دەبێت، بۆیە رێککەوتووین دۆسیەی دەستگیرکراوەکان لەگەڵ سلێمانی کۆتایی پێ بهێنین." ڕادەستکردنەوەی دوا قۆناغی دەستگیرکراوە عەرەبەکان بە ئیدارەی کەرکوک، ڕۆژی سێشەمە، لەلایەن محەمەد عوسمان بەرپرسی مەڵبەندی یەکێتی، ڕاکان جبوری پارێزگاری کەرکوک و سەعد حەربیە فەرماندەی ئۆپەراسیۆنەکانی کەرکوک ڕاگەیەنرا. هەرچەندە بیانووی یەکێتی بۆ ڕادەستکردنەوەی زیندانیە عەرەبەکان هەنگاونانە بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندی نێوان پێکهاتەکان، بەڵام ئەو هەنگاوە ڕەخنەشی بەدوای خۆیدا هێناوە، بەوەی ناکرێت تۆمەتباری تیرۆر بە ڕێککەوتنی حیزبی لەزیندان دەربهێنرێت. غازی کەرکوکی ئەندامی سەرکردایەتی و جێگری بەرپرسی مەڵبەندی کەرکوکی یەکێتی، بەدەنگی ئەمەریکای وت"ئێمە لەگەڵ ئاساییکردنەوەی دۆخی کەرکوکین، بەڵام ناکرێت لایەنی بەرامبەر وەڵامدانەوەی نەبێت و زەوی و زاری کورد بسوتێنرێ." هەروەها وتیشی"من وردەکاری ئازادکردنی دەستگیرکراوە عەرەبەکان نازانم، لەکاک محەمەد عوسمان بپرسن." دەنگی ئەمەریکا، چەند جارێک پەیوەندی بە محەمەد عوسمان بەرپرسی مەڵبەندی کەرکوکەوە کرد، بەڵام پەیوەندیەکان دروست نەبوون. ڕادەستکردنەوەی زیندانیە عەرەبەکان بە پێی ڕێککەوتنی حیزبی لەکاتێکدایە، لەهەرێمی کوردستاندا حکومەت و دەزگای فەرمی بوونیان هەیە، هەروەک ئەو هەنگاوەش هاوکاتە لەگەڵ هێرشی گروپە چەکدارە عەرەبەکان بۆ سەر گوندە کوردنیشینەکان. لایەنە عەرەبیەکانی کەرکوک، تۆمەتی تیرۆر ڕەتدەکەنەوە کە دراوەتە پاڵ زیندانیە ڕادەستکراوەکان، جەخت لەسەر ئەوەدەکەنەوە لەسەر جیاوازی نەتەوەیی لەلایەن حیزبە کوردیەکانەوە دەستگیرکراون. کاتێک ئیدارەی کەرکوک لەژێر کۆنترۆڵی کورددا بوو، یەکێتی و پارتی دوو دەزگای ئەمنی جیاواز و سەربەخۆیان لەکەرکوک هەبووە، کە بە جیا کاریان کردووە، بۆیە لایەنە عەرەبیەکان دەڵێن: دەستگیرکراوێکی زۆریشیان لە هەولێر لای پارتی هەیە. ئیسماعی حەدیدی، وتی"داوا لە کاک مەسعود بارزانی و پارتیش دەکەین، هاوشێوەی سلێمانی دەستگیرکراوە عەرەبەکان ڕادەستی ئیدارەی کەرکوک بکەنەوە." دۆسیەی دەستگیرکراوە عەرەبەکانی لای یەکێتی و پارتی، یەکێکە لەو دۆسیانەی هەمیشە لایەنە عەرەبیەکانی کەرکوک هەڵیانداوەتەوە و قسەیان لەبارەوە کردووە، بەتایبەت لەکاتی هەڵبژاردنەکاندا، یاخود لەو کاتانەی دەنگۆی گەڕانەوەی پێشمەرگە بۆ ناوچە کێشە لەسەرەکان سەریهەڵداوەتەوە. لە وەڵامی داواکاری حەدیدیدا لە پارتی بۆ ڕادەستکردنەوەی زیندانیە عەرەبەکان، عەدنان کەرکوک ئەندامی ئەنجومەنی سەرکردایەتی کەرکوک/ گەرمیان ی پارتی، بەدەنگی ئەمەریکای وت"ڕادەستکردنەوەی تۆمەتباری تیرۆر بە ڕێککەوتنی حیزبی ناکرێت، بەڵکو ئەوە بڕیاری دادگا و ڕێککەوتنی نێوان هەرێم و بەغدای دەوێت." عەدنان کەرکوکی، ئاماژەی بەوەکرد گەر "داعشە زیندانیکراوەکان" ئازاد بکرێن، دیسانەوە دەست دەکەنەوە بەسوتاندنی خەلەوخەرمانی کورد و کوشتنی جوتیاری کورد، وتی"داعش مەترسیدارە، هی ئەوە نیە بە سەفقەی گوماناوی و ڕێککەوتنی حیزبی ئازاد بکرێت." کەرکوکی وتیشی"تا ئێستا عێراق داوای دانیشتنی لەحکومەتی هەرێم بۆ وەرگرتنەوەی داعشەکان نەکردووە، بەڵام لایەنە عەرەبیەکان دەیانەوێت بۆ دەستکەوتی حیزبی، تۆمەتباری تیرۆر بەڕێککەوتنی حیزبی ڕزگاربکەن." هەنگاوەکەی یەکێتی بۆ ڕادەستکردنەوەی زیندانیە عەرەبەکان بەبیانووی ئاساییکردنەوەی دۆخی کەرکوک، لای هەندێک وەکو "سازش" لێیدەڕوانرێت، بەو پێیەی ڕادەستکردنەوەیان لەکاتێکدایە، خەلە و خەرمانی کوردانی ناوچە کێشە لەسەرەکان دەسوتێنرێت و جوتیاری کورد لەژێر فشاری گروپە چەکدارە عەرەبەکاندایە.

 (درەو): رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان، دوای زیاتر لە سێ مانگ لە سویدەوە گەڕایەوە بۆ كوردستان. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ماوەی چوار رۆژە عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان لە سویدەوە گەڕاوەتەوە بۆ كوردستان. رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان ئێستا لەماڵەوەی خۆی كەرەنتینە كردووە‌و دوێنێ بەشداری یادی سێ ساڵەی كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفای مستەفای نەكردو لەڕێگەی سكرتێری رێکخەری گشتی گۆڕانەوە  تاجەگوڵینەی لەسەر كڵكۆی نەوشیروان مستەفا دانا. (درەو) زانیویەتی، عومەر سەید عەلی بەهۆی ئەوەی خۆی كەرەنتینە كردووە، لەدوای گەڕانەوەی چەند دیدارێكی سیاسی رەتكردوەتەوە. بەر لە گەیشتنی ڤایرۆسی كۆرۆنا بە هەرێمی كوردستان، رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان بە گەشتێك چووە دەرەوەی وڵات، ماوەی زیاتر لە سێ مانگ لە سوید مایەوە. لەو ماوەیەدا كە رێكخەری گشتی لە دەرەوەی وڵات بوو، جەلال جەوهەر ئەندامی خانەی راپەڕاندن لەجێگەی ئەو كاروبارەكان بەڕێوەدەبرد. لەوكاتەدا كە رێكخەر لە دەرەوە بوو، لەسەر ئاستی ناوخۆی بزوتنەوەكەی‌و كوردستان‌و عێراق چەند روداوێك رویاندا لەوانە: •    بزوتنەوەی گۆڕان‌و یەكێتی دوجار كۆبونەوە •    تیمی گۆڕان‌و پارتی لە حكومەت كۆبونەوە‌و پارتی بەڵێنیدا (17) پۆستی گۆڕان پڕبكاتەوە •    سێ بەرپرسی دەزگا ئەمنییەكانی سلێمانی كە سەربە بزوتنەوەی گۆڕان بوون، دەستیان لە ئەندامێتی گۆڕان كێشایەوە  •    بەرپرسی (رادیۆی گۆڕان) گۆڕدرا •    بریكاری وەزارەتی ناوخۆ‌و پەروەردە كە سەربە بزوتنەوەی گۆڕان بوون لە حكومەت دەستبەكاربوون •    حكومەتی هەرێمی كوردستان دوچاری قەیرانی دارایی بوو •    كابینەی نوێی حكومەتی عێراق بە سەرۆكایەتی مستەفا كازمی پێكهات، بزوتنەوەی گۆڕان هیچ پۆستێكی وەرنەگرت •    لە پەرلەمانی كوردستان لەسەر پرسی هەڵگرتنی پارێبەندی لەسەر پەرلەمانتاران، ناكۆكی لەنێوان فراكسیۆنەكان دروستبوو، فراكسیۆنی گۆڕان‌و پارتی لە یەكتر دوركەوتنەوە •      پەیوەندییەكانی نێوان پارتی‌و یەكێتی ئاڵۆزی تێكەوت

 (درەو): شیعەكان لەسەر كاندیدی پۆستی وەزارەتی نەوت ناكۆكن، نزیكەی پێنج ناو كاندیدكراون بۆ پۆستەكە، بەڵام هێشتا هیچ یەكێكیان یەكلانەبونەتەوە. سایتی سۆمەریەنیوز لەزاری سەرچاوەیەكەوە رایگەیاند، هەوڵێك هەیە بۆ ئەوەی زەیدون ساعدی كاندید بكرێت بۆ پۆستی وەزارەتی نەوت. سەرچاوەكە باسی لەوەكردووە، ساعدی پسپۆڕی لە بواری نەوتدا نییە‌و بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستە گونجاو نییە، زۆرینەی كوتلە سیاسییەكانی شیعە كاندیدكردنی رەتدەكەنەوە. بەپێی قسەی سەرچاوەكە، كوتلە سیاسییەكانی شیعە هەڕەشەیان كردووە ئەگەر زەیدون ساعدی بۆ پۆستی وەزارەتی نەوت كاندید بكرێت، لە پەرلەمان متمانەی پێنادەن. رۆژی دوو شەممە مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق وتارێكی لە رۆژنامە عێراقییەكاندا بڵاوكردەوە، لە بەشێكی وتارەكەیدا باسی لەوەكرد، هەندێك لە لایەنەكان لە پشتی پەردەوە دەستوەردان دەكەن پڕكردنەوەی پۆستە وزارییەكاندا، ئەوە لەكاتێكدایە پێشتر بەڵنیان پێداوە ئازادبێت لە پێكهێنانی حكومەتەكەیدا. كازمی هۆشداریدا لەوەی دەستوەردانی ئەو لایەنانە رەنگە ئاستەنگ بۆ پڕكردنەوەی پۆستە وزارییە بەتاڵەكان دروست بكات. زەیدون خەلەف ساعدی سەرۆكی كۆڕبەندی داهێنەرانی عێراقە‌و هاوكات بەرپرسی بەشێكە لە وەزارەتی نەوت. جگە لە ساعدی ناوی چەند كەسێكی تر دەهێنرێت كە كاندیدكراون بۆ پۆستی وەزارەتی نەوت، لەوانە: •    مەحمود عەباس یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتی كۆمپانیای پرۆژە نەوتییەكان •    ئەحمەد خەزعەل یاریدەدەری بەڕێوەبەری كۆمپانیای گواستنەوە •    عەبدولكەریم ساعدی، ئەم پیاوە لە وەزارەتی نەوت كاریكردووە‌و دەوترێت لەسەر تێوەگلانی لە گەندەڵی دورخراوەتەوە  پێنج پۆستی وزاری لە كابینەی مستەفا كازمی بەبەتاڵی ماونەتەوە‌و بەوەكالەت بەڕێوەدەبرێن، پۆستەكان بریتین لە: •    وەزارەتی دەرەوە: ئەم پۆستە یەكێكە لە پۆستە باڵاكان‌و پشكی پارتییە، پەرلەمانتارانی پارتی باسلەوەدەكەن فوئاد حسێن كاندیدە، هەندێكی تر باسلە كاندیدكردنی (فەوزی هەریری)ی دەكەن. •    وەزارەتی نەوت: ئەم پۆستە یەكێكە لە پۆستە باڵاكان‌و پشكی پێكهاتەی شیعەیە، لەناو خۆیاندا لەسەر كاندیدەكەی ناكۆكن، پەرلەمانتارانی سەربە پارێزگای بەسرە دەڵێن دەبێت كەسێكی پارێزگاكەی ئەوان بۆ پۆستەكە كاندید بكرێت، بەوپێیەی زۆربەی نەوتی هەناردەكراوی عێراق نەوتی بەسرەیە. •    وەزارەتی داد: ئەمە پشكی یەكێتی نیشتمانی كوردستانە، عەبدولڕەحمان مستەفا پارێزگاری پێشووتری كەركوكی بۆ كاندیدكرا، بەڵام لە پەرلەمان متمانەی وەنەرگرت‌و هێشتا یەكێتی كاندیدی خۆی یەكلانەكردوەتەوە. •    وەزارەتی رۆشنبیری •    وەزارەتی كۆچ‌و كۆچبەران •    وەزارەتی بازرگانی  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت لەڕێگەی ژن و ژنخوازییەوە بوون بە هاوبەشی یەکتر، ئەم لە دەسەڵات و ئەوی تر لە ئابوریدا، ئەمە یەکێک لە نمونە دیارەکانی هاوسەرگیری دەسەڵاتە لەگەڵ سەرمایەدا، ئەم هاوسەرگیرییە ئێستا کێشەی تێکەوتووە، بنەماڵەی ئەسەدو مەخلوف لەسەروبەندی تەڵاقدان. ئەسەد؛ مەخلوف بلۆک دەکات ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز ئاشکرایکرد، ئەمڕۆ حکومەتی سوریا بڕیارێکی دەرکردووە بۆ دەستگرتن بەسەر سەروەت و سامانی رامی مەخلوف و خانەوادەکەی. ئەمە بەپێی نوسراوێکە کە وەزیری دارایی سوریا ئیمزای لەسەرکردووەو نوسراوەکە ئاماژەی بەوەکردووە، دەستدەگیرێت بەسەر موڵک و ماڵی گوازراوەو نەگوازراوەی مەخلوف و هاوسەرەکەیدا بۆ زامنکردنی وەرگرتنەوەی ئەو پارانەیە کە وەکو قەرز کەوتوەتەسەر کۆمپانیاکەی مەخلوف لە بواری پەیوەندییەکاندا. رامی مەخلوف کە کوڕی خاڵی بەشار ئەسەدی سەرۆکی سوریایە، رۆژی دووشەممە لەڕێگەی ئەژماری خۆیەوە لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبوک، نوسراوێکی بڵاوکردەوەو باسی لەوەکرد ئەو قسانەی کە دەستەی پەیوەندییەکان دەیکات لەبارەی ئەوەی کۆمپانیاکەی (کۆمپانیای سیرتێل بۆ پەیوەندییەکان) ئامادە نییە ئەو شایستە داراییانە بدات بە حکومەت کە کەوتووەتە سەری، راست نین. مەخلوف باسی لەوەکرد، ئەو نوسراوە کە رۆژی ١٠ی ئایار تۆمارکراوە، دەریدەخات کۆمپانیای سیرتێل ئامادەیی نیشانداوە ئەو پارانە بدات کە داوای لێکراوە، بەڵام کۆمپانیاکەی داوایکردووە پرۆسەی پێدانی پارەکەو ئەو سودەی کە دەکەوێتەسەری، بۆ بکرێت بە قیست. دەستەی پەیوەندییەکانی سوریا وەڵامی قسەکانی مەخلوفی دایەوەو رایگەیاند، ئەو قسانەی کە سەرۆکی ئەنجومەنی کۆمپانیای سیرتێل کردوویەتی لەچوارچێوەی هەڵمەتی فڕوفێڵدایە بۆ خۆدزینەوە لە پێدانی ئەو پارانە بە خەزێنەی گشتی کە دەکەوێتە سەرشانی و مەخلوف ئامادە نییە دەسەڵات بە تیمی بەڕێوەبەری کۆمپانیاکەی بدات ئیمزا لەسەر رادەستکردنی پارەکان بکەن. لە هاوینی ٢٠١٩وە رامی مەخلوف کەوتووەتە ناو ململانێیەکەوە لەگەڵ حکومەتەکەی بەشار ئەسەد، ئەمە دوای ئەوەهات دەسەڵاتدارانی دیمەشق دەستیان خستە ناو کارەکانی (کۆمەڵەی البستان) کە رامی مەخلوف سەرۆکایەتی دەکات و بووە بە کەڤەرێکی مرۆیی بۆ کارە بازرگانییەکانی لەماوەی ساڵانی جەنگی ناوخۆیی لە سوریا، حکومەتی سوریا هاوکات گروپی چەکداری تایبەت بە مەخلوفی هەڵوەشاندەوە. مانگی دێسەمبەر حکومەتی سوریا زنجیرەیەک بڕیاری دەرکرد بۆ دەستگرتن بەسەر موڵک و ماڵی ژمارەیەک لە گەورە سەرمایەدارانی وڵاتدا، یەکێک لەوانە رامی مەخلوف و هاوسەرەکەی و هاوبەشە بازرگانییەکانی بوو. حکومەتی سوریا ئەو سەرمایەدارانەی تۆمەتبارکرد بەوەی خۆیان دزیوەتەوە لە پێدانی باج و لەماوەی ساڵانی شەڕی ناوخۆیدا کە لە ساڵی ٢٠١١ دەستیپێکرد، بەشێوەی نایاسایی قازانجێکی زۆریان کردووە. رۆژی یەکشەممە رامی مەخلوف وتی:" دەوڵەت دەیەوێت رێژەی ٥٠٪ی قەبارەی کارە بازرگانیەکان ببات واتە رێژەی ١٢٠٪ی قازانج، ئەگەرنا مۆڵەت کارکردن لە کۆمپانیاکەمان وەردەگرێتەوەو دەستی بەسەردا دەگرێت". رامی مەخلوف سەرباری ئەوەی کوڕە خاڵی بەشار ئەسەدە، بەدرێژایی ساڵانی جەنگی ناوخۆیی خۆی بەدورگرت لە شانۆ سیاسی و سەربازییەکان. مەخلوف بەمدواییە باسی لەوەکرد دەسەڵاتداران داوا لە بڕی (١٨٥ ملیۆن) دۆلار لە کۆمپانیای سێرتێل دەکەن و، ئەو داوای لە بەشار ئەسەد کردووە دەستوەردان بکات و جارێکی تر خشتەی پارەکان رێکبخاتەوە. دوای ئەمە، دەستەی رێکخەری پۆستەو گەیاندنی سوریا رایگەیاند، هەموو رێوشوێنێک دەگرێتەبەر بۆ وەرگرتنەوەی ئەو پارانەی دەوڵەت کە لای کۆمپانیای سیرتێل-ە. لەدوای گەیشتنی بەشار ئەسەد بە دەسەڵات لە ساڵی ٢٠٠٠ دوای کۆچی دوایی حافز ئەسەدی باوکی، رامی مەخلوف بە یەکێک لە پایەکانی رژێمەکەی ئەژماردەکرێت. رامی کە باڵی بازرگانی حافز ئەسەدی باوک بووە، چەند مانگێکە کەوتووەتە ململانێ لەگەڵ بەشار ئەسەدی کوڕیدا. لەبارەی رامی مەخلوفەوە رامی مەخلوف ساڵی ١٩٦٩ لەدایکبووە، گەورەترین سەرمایەداری سوریایە، کوڕی گەورەی سەرمایەدار محەمەد مەخلوفە کە لەسەردەمی حوکمڕانی حافز ئەسەددا بانکێکی خانوبەرەی بەڕێوەدەبرد. پەیوەندییەکی بازرگانی بەهێز هەردوو خانەوادەی ئەسەدو مەخلوفی پێکەوە کۆکردووەتەوە، ئەمە سەرباری پەیوەندی ژن و ژنخوازیی کە بووە بە نمونەیەکی ڕوون بۆ هاوسەرگیری دەسەڵات لەگەڵ سەرمایەدا. کۆتاییەکانی ٢٠١٩ رێکخراوی "گڵۆباڵ ویتنس" بۆ روبەڕووبونەوەی گەندەڵی لە راپۆرتێکدا باسی لەوەکرد، خانەوادەی مەخلوف کۆنترۆڵی رێژەی ٦٠٪ی ئابوری سوریایان کردووە. سەرباری کۆمپانیای بواری پەیوەندییە تەلەفۆنییەکان، خانەوادەی مەخلوف خاوەنی چەندین کۆمپانیای بوار بیناسازی و نەوتن. بەپێی قسەی هەمان رێکخراو، بەبەهای (٤٠ ملیۆن) دۆلار خانو و موڵک و ماڵیان لە مۆسکۆی پایتەختی روسیا هەیە. ساڵی ٢٠١١ کە لەچوارچێوەی "بەهاری عەرەبی"دا شەپۆلی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکانیش گەیشتە سوریا، خەڵک بەرلەوەی دروشمی روخانی رژێم بڵێنەوە، دروشمیان دژی بنەماڵەی مەخلوف دەوت و ئەوکات چەند ئۆفێسێکی کۆمپانیا سیرتێل لە شاری (درعا)ی لانکەی یەکەمی ناڕەزایەتیەکان، سوتێندران. ئەوکات بۆ هێورکردنەوەی توڕەیی خەڵک، رامی مەخلوف رایگەیاند، واز لەکاری بازرگانی دەهێنێت و خۆی یەکلادەکاتەوە بۆ کاری خێرخوازی. تەلەفزیۆنی فەرمی سوریا لەزاری خۆیەوە رایگەیاند، رامی مەخلوف بەشێک لە پشکەکانی کۆمپانیای سیرتێل دەخاتە خزمەتی رەخساندنی هەلی کار و یارمەتیدانی ئەو کەسانەی کە داهاتیان سنوردارە. ساڵی ٢٠١١ یەکێتی ئەوروپا ناوی رامی مەخلوفی خستە ناو لیستی سزاکانییەوەو سەروەت و سامانەکەی لە دەرەوە بلۆک کردو گەشتکردنیشی بۆ خاکی ئەوروپا لێ قەدەغەکرد. ئەمە لەکاتێکدا بوو پێشترو لە ساڵی ٢٠٠٨دا وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکا سزای ئابوری بەسەر مەخلوفدا سەپاندبوو، بەتۆمەتی تێوەگلان لە هەوڵی تێکدانی حوکمڕانی لە عێراق و لوبنان. لەسەرەتای راپەڕینی سوریادا مەخلوف لە لێدوانێکدا بۆ رۆژنامەی نیویۆرک تایمز وتی:" رژێمی سوریا تەسلیم نابێت و تا کۆتایی دەجەنگێت". باسی لەوەکرد دوای دروستبوونی قەیرانەکە دەستەبژێری دەسەڵاتداری سوریا زیاتر یەکگرتوو بوون و سەرباری ئەوەی قسەی کۆتایی لای ئەسەدە، بەڵام سیاسەتی گشتی وڵات بەبەشداری هەموان دادەڕێژرێت. جەنگێکی نوێ لەناو دڵی رژێمەوە ناکۆکی نێوان بەشار ئەسەدو رامی مەخلوف وەکو کوڕانی دوو بنەماڵەی هاوبەشی بازرگانیی، قسەوباسی جۆراجۆری دروستکردووە. هەندێک دەڵێن ئەوەی رودەدات تەنیا کێشەیەکی خێزانییە کە هۆکارەکەی ناکۆکی ئابوری بچوکە، هەندێکی تر دەڵێن ئەمە بەڵگەی سەرەتای دەستپکردنی ناکۆکییەکی سیاسییە لەسەر دەسەڵات کە پەیوەندی بە میحوەری روسیاو ئێرانە هەیە بۆ دەستگرتن بەسەر سوریادا. ماهیر شەرەفەدین کە یەکێک لە نوسەرەکانی سوریایە دەڵێ:" پەنابردنی رامی مەخلوف بۆ قسەکردن لەگەڵ بەشار ئەسەد لەڕێگەی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە، بەواتای ئەوەدێت چیتر لەلای ئەسەد رەتکراوەیەو هەموو رێگاکان لەبەردەمیدا بەستراوەو ناتوانێت ئەسەد ببینێت". بەڵام رۆژنامەنوس مەعن خزر تێڕوانینێکی تری هەیەو پێیوایە ئەمەی رودەدات جۆرێکە لە ململانێ لەنێوان دوان لە دیارترین ئاڕاستەکانی ئابوری لە سوریا، کە یەکەمیان ئەسما ئەسدی هاوسەری بەشار ئەسەدو ئەوی تر بنەماڵەی مەخلوفە. نوسەر ئیبراهیم کابن دەڵێ هەر ئەوەی کە جەمسەرەکانی رژێمی سوریا گەیشتونەتە قۆناغی بەریەککەوتن لەڕووی میدیاییەوە، ئەمە بەواتای ئەوە دێت گەیشتونەتە حاڵەتی یەکترخواردن.

درەو: تیمی حكومی پارتی دیموكراتی كوردستان سەردانی تیمی حكومی یەكێتی نیشتمانی كوردستانیان كرد. هەفتەی رابردوو لە شاری هەولێر تیمی حكومی پارتی دیموكراتی كوردستان سەردانی تیمی یەكێتیانكردووە.  تیمەكەی پارتی پێكهاتبوون لە: •    رێبەر ئەحمەد، وەزیری ناوخۆ •    پشتیوان سادق وەزیری ئەوقاف •    ساسان عەونی وەزیری شارەوانیەكان تیمی حكومی یەكێتی پێكهاتبوون لە: •     قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت  •    شۆڕش ئیسماعیل وەزیری پێشمەرگە •     بێگەرد تاڵەبانی وەزیری كشتوكاڵ  بەپێی زانیاریەكانی (درەو) تیمی حكومی یەكێتی گلەیی و گازەندی زۆری سەركردایەتی یەكێتیان بە تیمی حكومی پارتی گەیاندووە بەتایبەتیش لە پەلاماردانی سەركردەكانی یەكێتی لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە، تیمی حكومی پارتیش گلەییان لە یەكێتی كردووە بەوەی لە حكومەتدان و وەك ئۆپۆزسیۆن مامەڵە دەكەن و نایانەوێت شەریك بن لەو قەیرانەی روبەرووی  كابینەی نۆیەم بۆتەوە.  سەرتیپ جەوهەر رۆژنامەنوس و كادری یەكێتی لە نوسینێكدا بەناوی ( حوكمڕانی بە عینادی ناكرێت) نوسیویەتی: لەماوەی چەند رۆژی رابردوو لە هەولێر وەفدێكی پارتی سەردانێكی ناڕەسمیی یەكێتی نیشتیمانیی كوردستانیان كردبوو.  لەو دیدارەدا تیمی یەكێتیی بەروونی هۆكاری ئاڵۆزبوونی دۆخی سیاسی و دەرەنجامەكانی ئێستای حكومڕانیی و هاوكات سیاسەت و تێگەیشتنی یەكێتیان لەبارەی هێوركردنەوەی دەرونی خەڵك بە وەفدەكەی پارتی گەیاندبوو. پێموایە ئەم دانیشتنە دانیشتنی دیكەی بەدوادادێت  

  درەو:  دوێنێ دادوەری لێكۆڵینەوەی دهۆك بڕیاریدا بە ئازادكردنی 12 خۆپیشاندەری خۆپیشاندانەكەی شاری دهۆك بە كەفالەت، بەڵام تەنها (6) خۆپیشاندەریان ئازادكراون و ئەوانەی دیكە لە زینداندا هێڵدرانەوە. رێڤینگ یاسین پارێزەری خۆبەخشی دەستگیركراوان بە (درەو)ی راگەیاند: ئەو (6)كەسەی لە زیندان هێڵدراونەتەوە داواكاری گشتی سكاڵای نوێی لەسەر تۆماركردوون. ئەو پارێزەرە خۆبەخشە رونی كردەوە لەبەر ئەوەی بەپێی یاسای خۆپیشاندانەكان دەستگیركراوان ئازاددەكرێن و هیچ كارێكی نایاساییان نەكردووە ، ئەوان داوای مۆڵەتی خۆپیشاندانیان كردبوو، كە وەڵامیان نەدرابوەوە دوای 48 كاتژمێر بە رەزامەندبوون ئەژمار دەكرێت بە پێی بڕگەی (4) لە مادەی (4)ی یاسای ژمارە (11) ی سالێ 2010 خۆپیشاندانەكان كە تیایدا هاتووە "لە حاڵەتی وەڵام نەدانەوەی داواكارییەكە كە لەلایەن لیژنەوە پێشكەش كراوە دوای تێپەڕبوونی(48) كاتژمێر بەسەر مێژووی پێشكەشكردنی داواكارییەكە، ئەمە بە رەزامەندی لەسەر رێكخستنی خۆپیشاندانەكە دادەنرێ" دوای ئەوەی بە یاسای خۆپیشاندانەكان دادوەر بڕیاری ئازادكردنی بۆ دەركردن، داواكاری گشتی سكاڵایەكی نوێی لەسەر تۆماركردن ئەویش بە مادەی (2)ی یاسای ژمارە (6)ی ساڵی 2008ی یاسای قەدەغەكردنی خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندیكردن، بە بیانوی ئەوەی شەوی پێش خۆپیشاندانەكە، ئەوان لە فەیسبوكی تایبەتی خۆیانەوە، داوایان لە خەڵكی كردووە بەشداری خۆپیشاندانەكەی رۆژی 16/5/2020 ی دهۆك بكەن.  بە وتەی بەڕێوەبەری پۆلیسی پارێزگای دهۆك لە خۆپیشاندانەكەدا (60)خۆپیشاندەر دەستگیركران،  فەرهاد ئەتروشی پارێزگاری دهۆك، یەكێتی و یەكگرتوو، گۆڕان، پەكەكەی تۆمەتباركرد كە لە پشتی خۆپیشاندەرانەوە بوون.    دیندار زێباری رێكخەری راسپاردە نێودەوڵەتییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان هۆكاری دەستگیركردنی خۆپیشاندەرانی گەڕاندەوە بۆ رێو شوێنەكانی خۆپارێزی لە كۆرۆنا. ئەو 6 خۆپیشاندەرەی ئازادنەكران و سكاڵای نوێیان لەسەر تۆماركرا - بەدەل بەرواری مامۆستا - شڤان سەعید مامۆستای ئایینی - ئومێد بەرۆشكی رۆژنامەنووس - غازی سەلیم كادری یەكێتی - نەورەس عەلی خوێندكار - جابر حسێن مامۆستا

درەو: مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە وتارێکدا کە ژمارەیەک لە رۆژنامەکان عێراق لەژێر ناونیشانی "گەورەتر لە ئاڵنگارییەکان" بۆیان بڵاوکردەوەتەوە دەڵێ: 🔹 ئەم بەرپرسیارێتییەم وەرگرتووەو پێشوەختە ئەو ئاستەنگانەم زانیوە کە دێنە بەردەمم. 🔹 ئەوەی ئاستەنگەکان زیاتر دەکات ئەوەیە بەشێوەیەکی جددی چاونەخشێندرێتەوە بە پەیکەری وەبەرهێنان و خستنەبازاڕی نەوت. 🔹 دابەزینی مەترسیداری داهاتی وڵات لەگەڵ داڕمانی نرخی نەوتدا، پێویستی کردووە لەسەر حکومەت بەدوای سەرچاوەی خێرای داهاتدا بگەڕێت بۆ موچەی فەرمانبەران و خەرجی دامەزراوەکان. 🔹 پێویستە لەم دۆخەدا کوتلەکانی پەرلەمان یارمەتیمان بدەن لە تەواوکردنی پێکهاتەی وزاری حکومەت لەڕێگەی دەنگدان بە لیستی کاندیدی وەزارەتە بەتاڵەکان. 🔹 دوای ١٧ ساڵ لە بارودۆخێکداین کە ئیرەیی پێنابرێت، سەروەریمان کەموکورت و جێگای گومانە، خاکی وڵاتەکەمان خەریکە دەبێت بە گۆڕەپانی ململانێی وڵاتانی تر. 🔹 ئاسایشی هاوڵاتیانمان لەژێر هەڕەشەدایە، ئەمەش تەنیا بەهۆی داعش و شانە نوستووەکانییەوە نیە، بەڵکو بەهۆی ئەو چەکانەوەیە کە لە دەرەوەی چوارچێوەی دەوڵەتن. 🔹 بێکاری بووە بە دیاردەیەک کە ناتوانرێت کۆنترۆڵ بکرێت، ژمارەی بێکاران بەتایبەت لەنێو دەرچواندا گەشیتوەتە ئاستێک کە هەرگیز پێی نەگەیشتووە. 🔹 ئەو سامانەی کە لە ١٧ ساڵی رابردوودا چووەتە ناو خەزێنەی عێراقەوە بەشی ئەوەی دەکر سەرلەنوێ وڵات بنیادبنرێتەوەو سندوقی ئایندە دروستبکرێت، بەڵام گەندەڵی لەناویبردو هەندێکی بەئاشکرا ئاودیوی دەرەوەی وڵات کرا. 🔹 کە بەرپرسیارێتیم وەرگرت کەوتم بەسەر خەزێنەیەکی نیمچە بەتاڵدا. 🔹 دەمەوێت گەلەکەمان لەو ئاستەنگانە ئاگاداربکەمەوە کە روبەڕوومان بوەتەوە، لەوانە دژبەیەکی لەو بەڵێنانەی کە بەئاشکرا پێماندرا لەبارەی ئازادیم لە هەڵبژاردنی کابینەی وزاری و ئەو مانۆڕانەی کە لە پشتی پەردەوە دەکرێن لەلایەن هەندێک لایەنەوە، ئەمە ئاستەنگ بۆ تەواوکردنی کابینە وزارییەکە دروست دەکات. 🔹 هیچ رێگەیەکمان لەبەردەمدا نییە جگەلەوەی وەڵامی خواستە رەواکانی گۆڕەپانەکانی خۆپیشاندان بدەینەوە،کە ئەویش نەهێشتنی پشک پشکێنەو روبەڕووبونەوەی گەندەڵی دارایی و کارگێڕییە. 🔹 ناتوانرێت هیچ هەنگاوێکی جددی بنرێت تاوەکو دەوڵەت شکۆی بۆ نەگەڕێتەوەو چەک لە دەستی دەوڵەت و لەژێر فەرمانی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکاندا نەبێت. 🔹 جەخت دەکەمەوە ئەو ئەرکەی کە پێمدراوە تێپەڕاندنی قۆناغی ئینتیقالییە بەشێوەیەکی خێراو ئەنجامدانی ئەم کارانەیە؟بەشێوەیەکی راستەوخۆ، دیارترینیان: 🔸 تەواوکردنی یاسای هەڵبژاردنەکان و .. فەراهەمکردنی هەموو ئەوشتانەی کە پێویستن بۆ سازدانی هەڵبژاردن لە نزیکترین کاتدا.. 🔸 گرتنەبەری هەموو رێوشۆێنێک بۆ پاراستنی سەلامەتی خۆپیشاندەران لە گۆڕەپانەکاندا.. 🔸 وەکو فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان رایدەگەیەنم من نە فەرمانم کردووەو نە فەرمانیش دەکەم بەوەی تەقە لە خۆپیشاندەری ئاشتیخوازانە بکرێت و هەرکەسێک کاری لەوجۆرە بکرێت روبەڕووی دادگا دەکرێتەوە.. 🔸 بۆ جاری دووەم جەخت دەکەمەوە فەرمان دەرچووە بۆ هەموو دەزگا ئەمنییەکان سەرجەم خۆپیشاندەرە دەستگیرکراوەکان ئازادبکەن.. 🔸 هەموو رێوشوێنێکی بەپەلە بگیرێتە بەر بۆ روبەڕووبونەوەی قەیرانی ئابوری و دارایی و رێکخستنەوەی خەرجییەکان و روبەڕووبونەوەی گەندەڵی و دەستپێکردنی چاکسازیی...

ئاراس فەتاح - مەریوان وریا قانع ئەوەی ئەمڕۆ لە هه‌رێمی کوردستاندا دەیبینین قەیران نییە بە مانا زانستییەکەی وشەکە، چونکە لەناو قەیراندا ھەمیشە فۆرمێک لە ململانێێ و کۆمەڵێک بکەر و چەندان ئەگەری جیاواز بۆ تێپەڕاندنی ئەو دۆخە قەیراناوییە لە ئارادایە. درەنگ یان زوو دۆخی قەیران دەگۆڕێت بۆ دۆخێکی تازە کە بەشێکی زۆری ئەو کێشانەی تیادا نابێت کە وەک ژێرخانی قەیرانەکە کاردەکەن و ھەلومەرجێکی نوێ، شوێنی ھەلومەرجە کۆنەکە بگرێتەوە. لە دۆخی قەیراندا ھەمیشە ھێزێک یان چەند ھێزێک ھەن کە ھەم ئامادەگیی دەستکاریکردنی ڕاستەقینەی ئەو دۆخە قەیراناوییەیان ھەیە، ھەم توانای تێپەڕاندانیشیان هه‌یه‌. ئەو دۆخه‌ی لەمڕۆی هه‌رێمی کوردستاندا ئامادە و باڵادەستە، قەیران نییە بەم مانایە، بەڵکو ئیفلاسێکی تەواوەتی مۆدێلێک لە حوکمڕانییە کە توانای خۆدەسکاریکردن و گۆڕانکاریی نییە و لە سەرجەمی ئەو کێشە و گرفت و کارەساتانەش بەرپرسە کە بەرھەمیھێناون و بەرھەمیشیان دەھێنێت. ئەم ئیفلاسەش ھەمەلایەنە، هیچ کایە و ڕەھەندێکی ئەم حوکمڕانییە نادۆزینەوە لەناو ئەم ئیفلاسکردنەدا نووقم نەبووبێت. ئێمە لە زیاد لە نووسینێکدا ئەم فۆرمەمان لە حوکمڕانیی بە ”ده‌سه‌ڵاتدارێتی سوڵتانیی“ ناوبردوە و بەرگریمان لەوە کردوە کە سەرجەمی سیسته‌مە سیاسیی و ئابوریی و بیرۆکراسیی و سوپایی و میدیاییە دروستکراوەکان، لە دەوری بەئەبەدیکردنی دەسەڵاتی چەند خێزان و بنەماڵەیەکی سیاسیی دەسوڕێتەوە، نەک لە دەوری ئایدیۆلۆژیا و پرۆژەیەکی دەستەجەمعیی ئایندەیی و وێناکردنێکی تایبەت بۆ کۆمەڵگا و دروستکردنی جۆرێکی تایبەت لە کەسایەتیی و سەروەرکردنی فۆرمێک لە خودسازیی و مۆدێلێك له‌ كۆمه‌ڵسازیی. ئەوەی لۆژیکی ئیشکردنی سیسته‌مەکان دەستنیشاندەکات خواست و قازانج و خەونە سوڵتانییەکانی ئەو خێزان و بنەماڵانەیە. ئەوەشی کە بڕیارە سەرەکیی و بنەڕەتییەکان دەستنیشاندەکات، ئەو بڕیارانەی کە دەرەنجامی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆیان بۆ ژیانی ملیۆنان مرۆڤی ئەم دەڤەرە ھەیە، چ ئەوانەی لە ئێستادا لێرە دەژین و چ ئەوانەشی کە ھێشتا لەدایکنه‌بوون، ستراتیژی مانەوەی ئەم بنەماڵانە و گەورەکردنی دەستکەوت و قازانج و دەسەڵاتەکانیانە. ئینجا بە ئەبەدیکردنی تەوریسی سیاسیی دەسەڵات لە خۆیانەوە بۆ منداڵەکانیان و لە منداڵەکانیانەوە بۆ منداڵی منداڵەکانیان. ئەوەی ئەمڕۆ ئیفلاسی کردوە ئەم مۆدێلە کۆنکریت و تایبەتەیە، سیسته‌مێك کە قازانج و بەختەوەریی و خۆشگوزەرانی ملیۆنان مرۆڤ دەکاتە قوربانیی پاراستنی پێگە سیاسیی و ئابوریی و سەربازیی و بیرۆکراسیی و میدیاییەکانی ئەم بنەماڵانە و ئەو بازنە بچووک و داخراوەی بە دەوری ئەو بنەماڵانەدا دروستکراون. ئەم سیستمە لە ھەموو ئاستەکانیدا سیسته‌مێکی دەسەڵاتگەرە authoritarian، و ھێزی سوپایی و ئەمنیی و بەڵتەجی تایبەت دەیپارێزێت. بەڵام ھەموو سیسته‌مێک چەند دەسەڵاتگەر و داخراویش بێت، ناتوانێت به ‌تەنھا لە ڕێگای فشار و توندوتیژیی و ترس و تۆقاندنەوە کاربکات و بمێنێتەوە. بۆیە پێوستی بە جۆرێک لە ”ڕێکەوتنێکی کۆمەڵایەتیی“ ھەیە. ئەو ڕێکەوتنە کۆمەڵایەتییە لە ئەزموونی ھاوشێوەی ئەزموونە حوکمڕانییەکەی ئێمەدا ناوی ڕێکەوتن ‌ یان “سەودایەکی دەسەڵاتگەرانە"ی لێنراوە، بە ئینگلیزییه‌كه‌ی پێیدەگوترێت‌”''authoritarian bargain''. خاڵی سەرەکیی لەم ”سەودا دەسەڵاتگەرانە“دا ئەوەیە خەڵک واز لە ژیانی سیاسیی و ئازادییە سیاسییەکانیان دەھێنن، لە بەرامبەردا خزمەتگوزارییە سەرەکییەکانی وەک ھەبوونی کار و موچە و خوێندن و دابینکردنی خزمەتگوزاری تەندروستیی و خۆراکی مانگانە بە نرخێکی رەمزیی و سیستمی گواستنەوەی گشتیی و دەستەبەرکردنی خانەنشینیی، تا بە وەرگرتنی خانوو و سولفە و قەرز و شتگەلێکی تری لەم بابەتە دەگات، لەلایه‌ن دەوڵەته‌وه‌. بە کوردییەکەی “سەودای دەسەڵاتگەرانە“ مانای وازھێنانه‌ لە ژیانی سیاسیی، بەتایبەتی لە مەسەلەی ئازادیی سیاسیی و ده‌ستاوده‌ستكردنی دەسەڵات و دیموکراسییەت، لە پێناوی وەدیھێنانی دەسکەوتی ئابوریی و دەستەبەرکردنی کار و خزمەتگوزاریی و کۆمەڵێک رەفاھیەتی مادیدا. وڵاتانی خەلیج و سعودیە و بەعسی بەر لە ساڵانی نەوەد و ناسریزم وڕژێمەکەی قەزافیی و زۆرانێکی تر، نموونەی ئەم جۆرە سیسته‌مانه‌بوون كه‌مۆدێڵی ”سەودای دەسەڵاتگەرانە”ی تێدا به‌رقه‌رابوو. ئەوەی لە ھەرێمەکەی ئێمەشدا ماوەیەک ئامادەبوو جۆرێکی تایبەته‌ لەم ”سەودا دەسەڵاتەگەرانە“یە بوو لەناو ئەو جۆرە لە سیسته‌می دەسەڵاتگەرانەدا کە دەکرێت بە ”دەسەڵاتگەری تەنافوسیی“ competitive authoritarianism، یان بە سیستمی ”دەسەڵاتگەریی ھەڵبژاردن“ Electoral authoritarian ناودەبرێت. لەم جۆرە سیسته‌مانەدا ھەڵبژاردن ھەیە، پارتی سیاسیی جیاواز ھەیە، شتێک لە میدیا و گروپی سەربەخۆی کۆمەڵگای مەدەنی ھەیە، فۆرمێک لە ”ململانێ“ و مونافەسەی ڕووکەش ھەیە، بەڵام ھەموویان لە ڕێگای توانای سەربازیی و ئابوریی و بیرۆکراسیی حوکمڕانان و لە ڕێگای توانا و ھەوڵی سیسته‌ماتیکی تەزویرکردن و فشاربۆھێنان و کڕین و ترساندن و نانبڕین و فۆرمە جیاوازەکانی تری خراپ بەکارھێنانی دەسەڵاتی سیاسیی و ئابوریی و سەربازیی و بیرۆکراسییەوە، بێبه‌رهه‌م و بێئەنجام دەکرێن و به‌م میكانیزمانه‌ش پارێزگاریی لە بنەما سەرەکییەکانی سیستمە دەسەڵاتەگەرەکە دەکرێت. بە کورتییەکەی لەم ئەزموونانەدا ھەڵبژاردن ھەیە، بەڵام بەبێ دیموکراسییەت. ململانێ ھەیە، بەڵام بەبێ دەرەنجام، فۆرمێكی ڕووكه‌شانه‌ لە پلورالیزم و ناڕازیبوونی کۆنترۆڵکراو ھەیە. ئەوەی لە ھەرێمدا تا دروستبوون و پوکانەوەی بزوتنەوەی گۆڕان ئامادەبوو، ئەم فۆرمە بوو لە ”دەسەڵاتگەریی تەنافوسیی“ یان ”دەسەڵاتگەریی ھەڵبژاردن“. ھاوکات جۆرێک لە ”سەودای دەسەڵاتگەرانە“ش بوونی ھەبوو، کە تیایدا بنەماڵە حوکمڕانەکان لە ھەوڵی ئەوەدابوون قەناعەت بە کۆمەڵگا بھێێن کە واز لە خه‌ونی گۆڕانی سیاسیی و مۆدێلی دەستگۆڕکێی دەسەڵات و ڕێکخستنێکی ده‌زگایی سەربەخۆ و بەیاساییکردنی دەزگاکان و پەیوەندییەکان، بە کورتی واز لە خەونی دامەزراندنی ژیانێکی دیموکراسییانەی خاوەن ماف و ڕێز و سەربەخۆیی بھێنن، لە پێناوی دەستەبەرکردنی موچە و نان و خزمەتگوزارییە سه‌ره‌تایی و سەرەکییەکاندا. بێگومان لەڕێگای ئابوریی ڕێنتیی نەوت و سەرجەمی ئەو کێشانەوە کە لە ئابورییەکی ڕێنتیی لەو جۆرەدا دروستدبێت، بە تایبەتی کاتێک تەواو نا شەفاف و پڕ له‌ تاریكیی و دزیی و گەندەڵیی بێت. ئەوەی ئەمڕۆ دەیبینین کۆتایی ئەم مۆدێلی ”سەودا دەسەڵاتگەرانەیە“ له‌هه‌رێمی كوردستاندا. ئەوەی لە سیستمەکە ماوەتەوە کۆمەڵێک بنەماڵە و خێزانی سیاسیی و چەند بازنەیەکی داخراوی حوکمڕانن کە خۆیان بە شێوەیەکی خەیاڵی دەوڵەمەندبوون، بەڵام توانای دابینکردنی لانی ھەرە کەمی ھیچ خزمەتگوزارییەک و ھیچ بەندێکی ناو ئەو ”سەودا دەسەڵاتگەرانە“یان نەماوە. له‌ كاتێكدا خێزانه‌ ‌سیاسییه‌ حوكمڕانه‌كان و بازنە داخراوەکەی دەوریان هیچ شتێک له‌شێواز و ناوه‌ڕۆكی ژیانی خۆیان نه‌گۆڕیوه‌و مۆدێلی ژیانی خۆیان تووشی ھیچ کێشە و قەیرانێک نەبۆتەوە‌، کەچی سه‌رتاپای ژیانی گروپه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی تر كه‌وتوونه‌ته‌ ناو مه‌ترسی ژێر هێڵی هه‌ژارییه‌وه‌ و چەندان فۆرمی ھەژاریی تازە و تۆقێنەریش لە وڵاتەکەدا دروستبووە. ئەوەی له‌پاشه‌ڕۆی ئه‌م مۆدێلی ”سەودا دەسەڵاتگەرانەیە“ماوەتەوە ته‌نها پاشگری دەسەڵاتگەرەكه‌یه، دەسەڵاتگەرییەکی ڕووت، ‌بەبێ هیچ خزمەت و ھیچ دەسکەوتێک بۆ دانیشتوانەکەی. ھەر ئەمەش ژێرخانی ئەو پەلامارە بەردەوامانەمان نیشاندەدات کە لەم ماوەیەدا دەکرێتە سەر ڕۆژنامەنووسان و چالاکەوانە ئه‌كتیڤه‌كانی ناو بزاوتی كۆمه‌ڵایه‌تیی کە بەشێک بوون لە پاشماوەکانی ئەو فۆرمە لە ”دەسەڵاتگەریی تەنافوسیی“ یان ”دەسەڵاتگەریی ھەڵبژاردن“ کە لە قۆناغەکانی پێشتردا ئامادەبوو. به‌ بۆچوونی ئێمه ‌بەبێ کۆتاییھاتنی ئەم لۆژیکە سوڵتانییە له ‌فه‌رمانڕه‌وایه‌تیی و بەبێ کۆتاییھێنان بەو بونادە دەزگاییەی ئەم لۆژیکە دروستیکردوە، ئەم دۆخە نه‌ چاک ده‌بێت و نه‌ چاكسازییشی تێدا ده‌كرێت. بەبێ ده‌ستكاریكردنی ھەمەلایەنەی کارکردنی ئەم لۆژیکە لەناو سەرجەم کایەکاندا، بە تایبەتی لەناو کایەی سیاسەت و ئابوریی و سوپا و بیرۆکراسییەت و میدیادا، شتێك نییه ‌ناوی نیشتیمانی هاوبه‌ش و حوكمڕانی باش و لانی ھەرەکەمی ئارامیی و ئاسایشی کۆمەڵایەتیی بێت. ئه‌م پرۆسه‌ی ده‌ستكارییكردنه‌ش به‌بێ قوربانییدان بە سەرجەمی لۆژیکە سوڵتانییەکە دروستنابێت. به ‌بۆچونی ئێمه‌ كۆمه‌ڵگای سیاسیی ئێمه ‌له‌به‌رده‌م دوو ئه‌گه‌ر و دوو ته‌حه‌دای گه‌وره‌دا ژیاوه و ده‌ژی؛ یان ده‌سه‌ڵات به‌رده‌وام ده‌بێت له ‌به‌قوربانییكردنی كۆمه‌ڵگا و پایەدارکردنی سیستمە سوڵتانییەکە بە ھەموو خراپه‌کارییەکانییەوە، وه‌ك له‌ماوه‌ی سی ساڵی رابردوودا كردویه‌تی، یانیش ده‌بێت ئیراده‌یه‌كی به‌رپرسانه‌ی سیاسیی و ئه‌خلاقیی هه‌بێت بۆ ده‌ستكارییكردنی هه‌ڵه ستراتیژیی ‌و قه‌یرانه‌كانی سیستمەکە. ئەمەش کارێکە نە بارزانییەکان ئامادەن ئەنجامی بدەن و نە تاڵەبانییەکان و نە خێزانه ‌سیاسییه‌كانی تر كه ‌له‌و سیسته‌مه ‌ره‌یعییه ‌سوڵتانییه‌ سوودچنن‌.

(درەو): كۆسرەت رەسوڵ لە هەولێرەو چاوەڕێی دیداری بارزانییە، بافڵ تاڵەبانیش بە تەلەفۆن داوای كۆبونەوە لە فازل میرانی دەكات.  سەرچاوەیەكی ئاگادار لەناو یەكێتی نیشتمانی كوردستان بە (درەو)ی راگەیاند، كۆسرەت رەسوڵ عەلی سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێتی لەهەوڵی رێكخستنی كۆبونەوەیەكدایە لەگەڵ مەسعود بارزانی. بەپێی قسەی سەرچاوەكە، كۆسرەت رەسوڵ عەلی ئێستا لە شاری هەولێرەو دەیەوێت لەگەڵ بارزانی دیدارێك بكات. ئەم هەوڵە دوای ئەوەدێت لەماوەی رابردوودا پارتی‌و یەكێتی نەگەیشتنە رێككەوتن لەسەر ئەنجامدانی كۆبونەوەیەك لەنێوان مەكتەبی سیاسی هەردوولا. كۆتایی ساڵی 2019 یەكێتی كۆنگرەی چوارەمی خۆی بەست، ئەنجامی كۆنگرەكە دڵخوازی پارتی نەبوو، پارتی تائێستا بەفەرمی دانی بە سەركردایەتییە نوێیەكەی یەكێتیدا نەناوە. (درەو) زانیویەتی، بەمدواییە كە بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی كەرەنتینەی لە لەندەن شكاندو گەڕایەوە بۆ كوردستان، لەلایەن مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتییەوە پەیامێكی بۆ نێردراوە‌و داوای لێكراوە پارتی‌و یەكێتی كۆببنەوە‌و كۆتایی بە كێشەكانی نێوانیان بهێنن. سەرچاوەیەكی نزیك لە سكرتێری مەكتەبی سیاسی پارتی بە (درەو)ی راگەیاند، ئەمڕۆ بافڵ تاڵەبانی بەتەلەفۆن قسەی لەگەڵ فازل میرانی سكرتێری مەكتەبی سیاسی پارتی كردووە‌و داوای لێكردووە وادەیەك بۆ بەڕێوەچوونی كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی هەردوولا دیاری بكرێت. هەندێك لە سەركردەكانی یەكێتی ئاگاداری هەوڵەكەی بارزانین لەگەڵ بافڵ تاڵەبانیدا، پێیانوایە بارزانی لەو رێگەیەوە دەیەوێت ناكۆكی بخاتە ناو یەكێتییەوە‌و بەدیاریكراویش نێوان هاوسەرۆكەكانی یەكێتی كە بریتین لە بافڵ تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگی. پارتی‌و بارزانی نیگەرانن لە لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی، تائێستا ئامادەنین مامەڵەی لەگەڵ بكەن، پارتی نایەوێت دان بنێت بەو واقیعەی نوێیەی كە لەناو یەكێتیدا هاتوەتەكایەوە. هەندێك زانیاری هەن لەبارەی ئەوەی بەمدواییە پارتی هەوڵێكی هەبووە بۆ ئەوەی لەبری مەكتەبی سیاسی یەكێتی، كۆبونەوە لەگەڵ ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێتی بكات، كە زۆرینەیان مەكتەب سیاسییەكانی پێشتری یەكێتین‌و پارتی پێشتر مامەڵەی لەگەڵیان كردووە، بەڵام ئەم هەوڵە لەناو یەكێتییەوە شكستی پێهێنراوە. نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم كە هاوكات جێگری سەرۆكی پارتیشە، بەمدواییە هەوڵی لێكنزیكردنەوەی هەردوولای دا، بەڵام هەوڵەكانی بێ ئەنجام بوون. تائێستا وادەی كۆبونەوەی چاوەڕوانكراوی نێوان مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌و پارتی نازانرێت، بەڵام كۆبونەوەكە لە حاڵی بەڕێوەچوونیدا وەكو یەكەمین دانپێدانانی پارتییە بە سەركردایەتی نوێی یەكێتی‌و دەستوپەنجە نەرمكردنە لەگەڵ واقعی نوێی یەكێتیدا. یەكێتی لە حكومەت هاوبەشی پارتییە، بەڵام وەكو لایەنێكی ئۆپۆزسیۆن مامەڵە دەكات، بەمدواییە بارگرژی میدیایی لەنێوان هەردوولا پەرەی سەندووە، لە میدیا فەرمی‌و نافەرمییەكانەوە هێرش دەكەنەسەر یەكتر، كێشەی زینی وەرتێ لەنێوانیاندا یەكلانەبووەتەوە، بەمدواییەش ناكۆكییەكانی ناو پەرلەمانی هاتەسەر. بەڕێوەچوونی كۆبونەوەی نێوان پارتی‌و یەكێتی لەكاتێكدایە ئێستا حكومەتی هەرێم كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات، بە قەیرانێكی دارایی سەختدا تێدەپەڕێت، خۆپیشاندان‌و ناڕەزایەتی لە ناوچە جیاجیاكانی هەرێم دژی پێنەدانی موچە دەستیپێكردووە. هاوكات حكومەتی هەرێم سەرقاڵی نوسینەوەی رەشنوسی رێككەوتنێكی نوێیە لەگەڵ بەغداد سەبارەت بە نەوت‌و بودجە، ئەنجامی ئەو رێككەوتنە تائێستا یەكلانەبووەتەوە‌و لە هەموو حاڵێكدا رێككەوتنەكە دەخرێتە ناو پرۆژە بودجەی 2020ی عێراق‌و دەبێت پەرلەمانی عێراق پەسەندی بكات‌و رێككەوتنەكە دەكەوێتە دوای پشووی جەژنی رەمەزانەوە. هەرێمی كوردستان لەسەروبەندی جەژنی رەمەزاندایە، فەرمانبەران ماوەی (60) رۆژە موچەیان وەرنەگرتووە.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت - محەمەد رەئوف چەند رۆژێكە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی دهۆك پڕبووە لە ناڕەزایەتی دژی پێنەدانی موچە، بەرهەمی ناڕەزایەتییەكان خۆپیشاندانێك بوو لەبەردەم (پاركی ئازادی) لە ناوەڕاستی شاری دهۆك، بەڵام هێزە ئەمنییەكان زۆرینەی بەشداربووەكانیان دەستگیركرد، بەشی زۆری نەوتی هەناردەكراوی هەرێمی كوردستان بەرهەمی پارێزگای دهۆكە، بەڵام بەپێی ئامارەكان رێژەی هەژاریی و بێكاری  لەو پارێزگایە لە پارێزگاكانی تری هەرێم زیاترە، (درەو) لەم راپۆرتەدا وردەكاری دۆخی پارێزگاكە لەڕووی ئابوری‌و دابەشبوونی دانیشتوان‌و سیاسییەوە دەخاتەڕوو. هەژارترین پارێزگا  بەپێی دواین ئاماری دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان، پارێزگای دهۆك لە رێژەی هەژاریدا پێشەنگی پارێزگانی هەرێمی كوردستانە. راپۆرتی دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان ئاماژە بۆ ئەوەدەكات ساڵی 2018 كۆی گشتی رێژەی هەژاری لە هەرێمی كوردستان 5,5% بووە، واتە لەكۆی (100) كەس لە دانیشتوانی هەرێم زیاتر لە (5) كەس لە دۆخی هەژاریدا ژیاون. ئەگەر رێژەی دانیشتوانی هەرێم بە نزیكەی (6 ملیۆن) كەس ئەژمار بكرێت، بەپێی ئەم ئامارە (330) هەزار كەس لە هەرێمی كوردستان لەژێر هێڵی هەژارییەوە دەژین.  ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای دهۆك (ملیۆنێك‌و 397 هەزارو 515) كەسە، بەپێی دەستەی ئامار رێژەی (8,6%)ی دانیشتوانی پارێزگاكە هەژارن، واتە (120 هەزار) كەس لەسنوری ئەو پارێزگایە لەژێر هێڵی هەژارییەوە دەژین.  تێكڕای خەرجی تاك بۆ یەك مانگ لە ساڵی 2018دا لە پارێزگای دهۆك (199 هەزار) دینار بووە، لەكاتێكدا لە پارێزگای سلێمانی (234 هەزار)و لە پارێزگای هەولێریش (211 هەزار) دینار بووە، واتە ئاستی خەرجی تاك لە پارێزگای دهۆك كەمترین ئاستی تۆماركردووە، ئێستا كە هەرێمی كوردستان روبەڕووی قەیرانی دارایی بوەتەوە‌و موچەخۆران زیاتر لە (60) رۆژە موچەیان وەرنەگرتووە، دەبێت ئاستی خەرجییەكە زۆر زیاتر كەمی كردبێت. هەر بەگوێرەی راپۆرتی دەستەی ئامار، رێژەی بێكاری لە ساڵی 2017دا لە پارێزگای دهۆك (14%) بووە، لەكاتێكدا لە پارێزگانی هەولێرو سلێمانی رێژەكە (9%) بووە، ئێستا كە بەهۆی قەیرانی دارایی‌و كۆرۆناوە زۆرێك لە كۆمپانیاكان كاركردنیان راگرتووە، رێژەكە بەرزبونەوەی زیاتری بەخوە بینیوە. سەرباری ئەمە لە ساڵی 2012وە تائێستا پارێزگای دهۆك لە رێژەی بێكاریدا پێشەنگی هەموو پارێزگانی تری هەرێمی كوردستانە. جوگرافیا‌و دابەشبوونی دانیشتوان روبەری سنوری ئیدارەی هەرێمی كوردستان (46 هەزارو 861) كیلۆمەتر چوارگۆشەیە، روبەڕی پارێزگای دهۆك لەناو سنوری هەرێمی كوردستاندا (10 هەزارو 955) كیلۆمەتر چوارگۆشە پێكدەهێنێت، واتە دهۆك رێژەی (23,4%)ی كۆی روبەری هەرێمی كوردستان پێكدەهێنێت.  پارێزگای دهۆك لەڕووی كارگێڕییەوە لە (7 قەزاو)‌و (31 ناحیە) پێكدێت، قەزاكانی دهۆك بریتین لە (قەزای ناوەندی دهۆك- ئاكرێ- ئامێدی- شێخان- بەردەڕەش- زاخۆ- سێمێڵ). پارێزگای دهۆك هاوسنورە لەگەڵ توركیا‌و سوریادا، دوو دەروازەی سنوری دەكەوێتە ناو روبەری پارێزگاكەوە، دەروازەی (ئیبراهیم خەلیل) لەگەڵ توركیا‌و دەروازەی (فیشخاپور) لەگەڵ سوریا، ئامارەكانی رێژەی هەژاریی‌و بێكاری دەریدەخەن ئەم دوو دەروازە سنورییە كاریگەری ئابوری لەسەر ژیانی خەڵكی ناوچەكە وەكو پێویست نەبووە. لە پارێزگای دهۆك جگە لە كورد چەند كەمە نەتەوایەتی‌و ئاینییەكی تر دەژین لەوانە (كلدان‌و ئاشورو ئەرمەن‌و ئیزدییەكان). پارێزگای دهۆك لە ناوچەی بادیناندا هەڵكەوتووە، خەڵكەكەی بەشێوەزاری كورمانجی (بادینی) قسە دەكەن. بنەماڵەی فەرمانڕەوای پارتی دیموكراتی كوردستان كە (ماڵباتی بارزانیی)یە، دەسەڵاتی تەواوەتییان بەسەر پارێزگاكەدا هەیە، بەڵام خۆیان لەڕووی جوگرافییەوە بە خەڵكی سنوری پارێزگاكە ئەژمارناكرێن. دەڤەری بارزان سەربە قەزای  مێرگەسور،  قەزای مێرگەسور سەربە پارێزگای هەولێرە، بەڵام سەرباری ئەمە دهۆك بایەخی ستراتیژی بۆ پارتی‌و مەڵباتی بارزانییەكان هەیە، ئەمەش بەهۆی هەڵكەوتە جوگرافییەكەی دهۆكەوە كە هاوسنورە لەگەڵ توركیادا. دهۆك مەڵبەندی نیشتەجێبوونی ژمارەیەك هۆزە كە دیارترینیان بریتین لە هۆزەكانی (دۆسكی- مزوری- زێباری- بەرواری، هەركی)، بەشێوەیەكی گشتی هۆزەكان ئێستا لە ئارامیدا دەژین‌و كێشە لەنێوانیاندا نەماوە، بەڵام بەمدواییە ناكۆكییەك لەنێوان هەردوو هۆزی زێباری‌و هەركیدا رویدا، سەركردەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان دەستوەردانیان كرد‌و كێشەكەیان بەلاداخست. نەوت لە دهۆك چۆن لە ئاستی عێراقدا پارێزگای بەسرە پشكی شێری هەناردەی نەوتی بەردەكەوێت‌و نەوت بووە بەسەرچاوەی دابینیكردنی زیاتر لە 95%ی كۆی گشتی داهاتی دەوڵەت، لە هەرێمی كوردستانیش پارێزگای دهۆك لە بەرهەمهێنانی نەوتدا رۆڵی بەسرە دەگێڕێت. بۆری هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بە پارێزگای دهۆكدا تێدەپەڕێت، سەرباری ئەمە لە سنوری پارێزگای دهۆكدا (14) بلۆكی نەوتیی هەیە، هەر بلۆكێك لە چەند بیرە نەوتێك پێكدێت، بلۆكە نەوتییەكانی دهۆك ئەمانەن: •    بلۆكی سندی- دەكەوێتە قەزای ئامێدی •    بلۆكی تاوكی- دەكەوێتە قەزای زاخۆ  •    بلۆكی دهۆك- بیرە نەوتەكانی قەزای ناوەندی دهۆك‌و باشوری دهۆك‌و قەزای سیمێڵ •    بلۆكی دهۆك سەنتەر- بیرە نەوتەكانی باكورو ناوەڕاستی پارێزگاكە دەگرێتەوە •    بلۆكی سلێڤانی- بیرە نەوتەكانی خوارو قەزای زاخۆ تاوەكو سەر دەریاچەی موسڵ دەگرێتەوە •    بلۆكی ئەلقوش- دەكەوێتە خوارو شاری دهۆك •    بلۆكی شێخ ئادی- دەكەوێتە رۆژهەڵاتی شاری دهۆك‌و باكوری قەزای شێخان •    بلۆكی سەرسەنگ- دەكەوێتە ناحیەی سەرسەنگ‌و سوارەتوكە‌و باكوری خۆرهەڵاتی دهۆك •    بلۆكی ئەتروش- بیرە نەوتەكانی ناحیەی ئەتروش دەگرێتەوە  •    بلۆكی شێخان- بیرە نەوتەكانی قەزای شێخان •    بلۆكی دینارتە- بیرەكانی ناوچەی سەرو ئاكرێ‌و شیلادزێ •    بلۆكی ئاكرێ- بیرە نەوتەكانی قەزای ئاكرێ‌و ناحیەی بجیل تا دەربەندی بێخمە دەگرێتەوە •    بلۆكی رۆڤیا- سەرو قەزای بەردەڕەش‌و خوارو ئاكرێ دەگرێتەوە •    بلۆكی بەردەڕەش- قەزای بەردەڕەش دەگرێتەوە ئێستا ئاستی بەرهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستان بەگشتی رۆژانە (470 هەزار) بەرمیلە، هەندێكی هەناردە ناكرێت‌و بۆ بەكارهێنانی ناوخۆیە. رێژەی زیاتر لە (50%)ی نەوتی هەناردەكراوی هەرێمی كوردستان بەرهەمی كێڵگە نەوتییەكانی دهۆكە، واتە رۆژانە تەنیا لە كێڵگە نەوتییەكانی دهۆكەوە هەرێمی كوردستان (250 هەزار) بەرمیل نەوت هەناردەی دەرەوە دەكات. نەوت هاوشێوەی ناوچەكانی تری هەرێمی كوردستان كاریگەری ئەوتۆی لەسەر بوژانەوەی ئابوری دهۆك‌و زیادبوونی هەلی كار لە سنورەكەدا نەبووە. كەرتی گشتی لە دهۆك ئێستا لە هەرێمی كوردستان لە كۆی (6 ملیۆن) كەس، (ملیۆنێك‌و 249 هەزار) كەس لە كەرتی گشتی موچە وەردەگرن، واتە فەرمانبەری فیعلی حكومەت یاخود موچەخۆری خانەنشینن، بەڵام بەدیاریكراوی ژمارەی فەرمانبەرانی فیعلی هەرێم (721 هەزار) كەسە، ئەم توێژە ئێستا ناڕازین، ماوەی (60) موچەیان وەرنەگرتووە، حكومەت كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت‌و داهاتەكانی ناوخۆوە دوچاری قەیرانی دارایی بووە. ئاماری ژمارەی موچەخۆرانی كەرتی گشتی لە پارێزگای دهۆك نادیارە، بەڵام بەپێی ئامار نافەرمییەكان پارێزگاكە نزیكەی (300 هەزار) فەرمانبەرو موچەخۆری هەیە، بەبەراورد بە هەولێرو سلێمانی، رێژەی موچەخۆران لە دهۆك كەمترە. دابەشبوونی سیاسی لە دهۆك لەدوای راپەڕینی بەهاری 1991وە، دوو ساڵی یەكەمی لێ دەرچێ كە یەكێتی لەو سنورە ئامادەگی‌و دەسەڵاتی سیاسی‌و ئابوری لەدەستدابووە، پارێزگای دهۆك لەژێر كۆنترۆڵی سیاسی‌و ئەمنی پارتی دیموكراتی كوردستاندایە. لە نزیكەی سێ دەیەی رابردوودا بەردەوام لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان گلەیی‌و گازەندەیان هەبووە لەوەی پارتی رێگەیان پێنادات لە سنوری پارێزگای دهۆك بە ئازادی كاری سیاسی خۆیان بكەن. دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە هەرێمی كوردستان كە ساڵی 2018 بەڕێوەچوو، هەرێمی كوردستانی كردبوو بە یەك بازنەی هەڵبژاردن، بۆیە بەوردی دابەشبوونی دەنگ بەپێی پارێزگاكان لەو هەڵبژاردنەدا نازانرێت. بەڵام هەمان ساڵ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەچوو، هەڵبژاردنەكەی عێراق فرە بازنە بوو، واتە هەر پارێزگایەك بازنەیەكی هەڵبژاردنی تایبەت بەخۆی هەبوو، ئەگەر دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق وەربگرێت، دەنگی لایەنە سیاسییەكان بەمشێوەیە لە پارێزگای دهۆك دابەشبووە: لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا لە ساڵی 2018، لە پارێزگای دهۆك (489 هەزارو 308) كەس بەشداری هەڵبژاردنیان كرد‌و دەنگی دا، لەم رێژەیە: •    پارتی: (353 هەزارو 177) دەنگی بەدەستهێنا  •    یەكگرتوو: (43 هەزارو 417) دەنگ •    یەكێتی: (25 هەزارو 575) دەنگ •    نەوەی نوێ: (18 هەزارو 026) دەنگ •    گۆڕان: (3 هەزارو 797) دەنگ •    كۆمەڵ: (3 هەزارو 627) دەنگ  بەپێی ئەم ئەنجامە، هەموو حزبەكانی تری هەرێم لە پارێزگای دهۆك پێكەوە (94 هەزار) دەنگیان هێناوە، لەكاتێكدا پارتی بەتەنیا خۆی (353 هەزار) دەنگی بردووە، جیاوازییەكە بەراورد ناكرێت. ئەنجامی هەڵبژاردنە یەك لەدوای یەكەكان دەریانخستووە، لەدوای پارتی بەهێزترین حزبی سیاسی لە سنوری پارێزگای دهۆك یەكگرتووی ئیسلامییە، یەكگرتووە بەشدارە لە حكومەتی خۆجێی پارێزگاكەدا‌و ژمارەیەك پۆستی بەدەستەوەیە، بەڵام سەرباری ئەمەش لایەنگرەكانی بەردەوام لەژێر فشاری پارتیدان. لەدوای پاشەكشێی لایەنە سیاسییەكانی تر لەبەرامبەر پارتی لە سنورەكە، بەمدواییە ژمارەی چالاكوانی مەدەنی لە پارێزگای دهۆك زیادی كردووە، تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بوون بە شوێنی كۆبونەوەی دەنگە ناڕازییەكان. (مەكی ئامێدی) یەكێك لەو چالاكوانانەیە كە لە دەرەوەی وڵاتەوە لەڕێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە قسە دەكات‌و رێبەرایەتی دەنگە ناڕازییەكان دەكات، ژمارەی تەماشاكەرانی پەخشە راستەوخۆكانی ئەم پیاوە بەمدواییە زۆر زیادی كردووە.  پێشتر ژمارەیەك چالاكوانی تر لە سنورەكە جموجوڵیان دەكرد‌و رێبەرایەتی ناڕەزایەتییەكانیان دەكرد، بەڵام دەسەڵاتدارێتی پارتی لەناوچەكە بە چەند قۆناغێك زۆربەیانی دەستگیركردووە‌و دۆسیەی یاسایی لەسەر كردونەتەوە، ئەمە كاریگەری لەسەر رەوتی ناڕەزایەتییە مەدەنییەكان لە دهۆك دروستكردووە. بەرپرسانی پارتی لە سنورەكە سیاسەتی راوەدونان لەگەڵ دەنگە ناڕازییەكان پەیڕەو دەكەن، ئەوانەی رێبەرایەتی ناڕەزایەتییەكان دەكەن، زۆرجار لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە ناچار دەكرێن بەوەی ماڵیان لە سنوری پارێزگاكە بگوازنەوە، لەژێر ئەم فشارەدا زۆرێك لە كادیری حزبەكان‌و چاكوانان ناچاركراون دهۆك جێبهێڵن. دواكەوتنی موچەی فەرمانبەران، ئەمجارە سەرەتای ناڕەزایەتییەكی نوێی لە سنوری بادینانەوە دەستپێكرد، رەنگە بەرپرسانی پارتی پێشوەختە هەستیان بە توڕەبوونەكەی بادینان كردبێت، چەند رۆژی رابردوو فازل میرانی سكرتێری مەكتەبی سیاسی پارتی سەردانی پارێزگاكەی كرد، ژمارەیەك لە كارەكتەرە كۆمەڵایەتییەكانی ناوچەكەی بینی، هەندێك لە چالاكوانانی دهۆك سەردانەكەی میرانییان وەكو هەوڵێك بۆ خەفەكردنی ناڕەزایەتییەكانی ئەمجارە ناوبرد.    

درەو: ژمارەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان لای بەغداد (682 هەزارو 849) فەرمانبەرە، ئەم ژمارەیە لە ساڵی 2014 حكومەتی هەرێمی كوردستان خستیە بەردەست بەغداد، پشت بەست بە یاسای بودجەی (2013)ی هەرێمی كوردستان كە ژمارەی تەواوی فەرمانبەرانی حكومەتی هەرێم بەپێی وەزارەتەكان خراوەتە روو. لەو ساتەوە تا ئێستا حكومەتی عێراق پشت بەو ژمارەیە دەبەستێت. تا ئێستاش حكومەتی عێراق مامەڵە تەنها لەگەڵ ئەو ژمارەیە دەكات (682 هەزارو 849) فەرمانبەر نەك (ملیۆنێك و 249 هەزار) موچەخۆر. ئێستا هەرێمی كوردستان : •    (ملیۆنێك و 249 هەزار) موچە خۆری هەیە لەو ژمارەیە: •    (721 هەزار)ی فەرمانبەری فیعلیە. •    (528هەزار)ی خانەنشین و بوارەكانی دیكەیە. حكومەتی عێراق كە مانگانە (453 ملیار) دینار موچە رەوانە دەكات، تەنها موچەی (682 هەزارو 849) فەرمانبەرە، ئەم ژمارەیە لە پرۆژە بودجەكانی حكومەتی عێراقیشدا هاتووە.  هاوپێچ: خشتەی ژمارەی فەرمانبەرانی حكومەتی هەرێم و دیاریكردنی بودجەی ساڵانە بۆی بەم شێوەیە: •    وەزارەتی پەروەردە ژمارەی فەرمانبەر ( 167 هەزارو 566) فەرمانبەر، بودجەی ساڵانە ( ترلیۆنێك و860 ملیار) دینار كە دەكاتە (16%)ی بودجەی هەرێم •    وەزارەتی ناوخۆ: ژمارەی فەرمانبەران (121 هەزارو 841) فەرمانبەر، بودجەی ساڵانە (ترلیۆنێك و 357 ملیار) دینار، بەرێژەی (11.7%)ی بودجەی هەرێم. •    وەزارەتی پێشمەرگە: ژمارەی فەرمانبەران ( 118 هەزارو 642) فەرمانبەر، بودجەی ساڵانە (11.4%)ی بودجەی هەرێم. 

(درەو): لیژنەی بلۆككردنی دارایی تیرۆرستان لە عێراق، دارایی پێنج رێكخراوی بلۆككرد، یەكێك لە رێكخراوەكان بارەگاكەی لە سلێمانییە‌و خاوەنەكەی سەرۆكی ئەنجومەنی بۆردی زانكۆی ئەمریكییە لە سلێمانی بووە. بەپێی نوسراوێكی (لیژنەی بلۆككردنی دارایی تیرۆرستان)ی سەربە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، دارایی ژمارەیەك رێكخراوە‌و خاوەنەكانیان بلۆك دەكرێت. نوسراوەكە رۆژی 16ی ئازاری ئەمساڵ دەرچووە، تێیدا بەپشتبەستن بە حوكمەكانی یاسای روبەڕوبوونەوەی سپیكردنەوەی پارە‌و پارەداركردنی تیرۆرستان، لیژنەی بلۆككردنی دارایی تیرۆرستان ناوی پێنج رێكخراو و كەسی خستوەتە لیستی ئەوانەوە كە داراییەكانیان بلۆك دەكرێت. یەكێك لەوانەی كە لەناوی لە لیستەكەدایە (عەزام جەواد مەهدی عەلوش) دامەزرێنەرو بەڕێوەبەری رێكخراوی (سروشتی عێراق)ە. عەزام عەلوش یەكێكە لە دامەزرێنەرانی زانكۆی ئەمریكی لە سلێمانی و ئێستا سەرۆكی بۆردی زانكۆكەیە بووە، رێكخراوەكەشی (سروشتی عێراق) بارەگاكەی لە سلێمانییە لە شوقەكانی پاك سیتی لە نزیك سیتی سەنتەر. عەلوش یەكێكە لەو كەسانەی كە خۆی وەكو چالاكوان‌و شارەزایەكی بواری ژینگە دەناسێنێت، ئەو لە ساڵی 2003وە بە سپۆنسەری رێكخراوە كۆمەكبەخشە نێودەوڵەتییەكان، بەتایبەتیش رێكخراوە ئەمریكییەكان، سەرۆكایەتی هەڵمەتێك دەكات بەناوی "بوژاندنەوەی هۆڕەكانی باشوری عێراق).  بەپێی بڕیارەكە جگە لە دارایی، هەموو سەروەت‌و سامانی گوازراوە‌و نەگوازراوەی ئەم كەسانە بلۆك دەكرێت، كە نوسراوەكە وەكو كەسانی "گومانلێكراو" ناوی بردوون: •    رێكخراوی (شەمس رافیدەینی خێرخوازیی) كە سەرۆكی رێكخراوەكە ژنێكە بەناوی (فاتمە حەسەن جاسم قەیسی). •    رێكخراوی (سروشتی عێراق) كە سەرۆكەكەی (عەزام جەواد مەهدی عەلوش)ە. •    دامەزراوەی (لاوانی جیهان بۆ راهێنان‌و گەشەپێدان) كە سەرۆكەكەی (ئەبان ئیدریس داود)ە. •    كۆمەڵەی (پەروەردەی ئیسلامی) كە سەرۆكەكەی (زیا بەدری حەمودی)یە. •    رێكخراوی (دەستپێشخەران بۆ فریاگوزاری‌و گەشەپێدان) كە سەرۆكەكەی (عەباس حسێن جبوری)یە.

درەو: مەسرور بارزانی داوای (350 ملیۆن) دۆلار لە سەرمایەداران دەكات و دەڵێت: پارەمان لەدەرەوە هەیەو دەیهێنینەوەو قەرزی ئێوەی پێدەدەینەوە.  دوێنی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت لەگەڵ ژمارەیەك لە سەرمایەدارانی هەرێمی كوردستان كۆبونەوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو) كە لە سەرمایەدارێكی بەشداربووی كۆبونەوەكەوە دەستی كەوتووە، سەرۆكی حكومەت تەنها (10 خولەك) لەگەڵ سەرمایەداران كۆبوەتەوەو بە كورتی و پوختی پێی وتوون" بەڵێنمانداوە پێش جەژنی رەمەزان موچەی موچەخۆران خەرجبكەین، بۆیە پێویستمان بە (350 ملیۆن) دۆلارە، دەبێت هاوكاریمان بكەن". سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە سەرمایەدارانی راگەیاندووە" پارەمان لەدەرەوە هەیەو دەیهێنینەوەو ئەو قەرزانەی ئێوەی پێدەدەینەوە، ئەم پرسەش نابێت لە راگەیەندنەكان بڵاو ببێتەوە" لەدوای (10 خولەك) مەسرور بارزانی كۆبونەوەكەی سپاردووە بە قوباد تاڵەبانی جێگری، دواتر قوباد تاڵەبانی سەرمایەدارانی هانداوە بۆ هاوكاریكردنی حكومەت و رزگاركردنی لەو دۆخە سەختەی تێی كەوتووە.  بە پێی زانیارییەكانی (درەو) نوێنەرو بەرپرسی چوار بانك ئامادەی كۆبونەوەكە بوون و سەرۆكی حكومەت داوای لە سەرمایەداران كردووە لەو بانكانە پارە رابكێشن و وەك قەرز بیدەن بە حكومەت، تەنانەت بڕی پارەشی بۆ سەرمایەداران دیاری كردووە: -    ئەحمەد ئیسماعیل خاوەنی كۆمپانیای ماس (25 ملیۆن) دۆلار  -    شێخ باز خاوەنی كۆمپانیای كار (15 ملیۆن) دۆلار -    غەفور خۆشناو خاوەنی كۆمپانیای خۆشناو (15 ملیۆن) دۆلار بەو شێوەیە هەر سەرمایەدارەو بڕێك پارەی بۆ دیاریكراوە وەك قەرز بیدات بە حكومەت. بەپێی زانیارییەكانی (درەو) (25) سەرمایەدار ئامادەی كۆبونەوەكە بوون (22) سەرمایەداری لە پارێزگای هەولێر و دهۆك و (3) سەرمایەداری شاری سلێمانی كە ئەوانیش(سەعد فایەق كۆڵەك خاوەنی كۆمپانیای كۆڵەك، هیوا رەئوف خاوەنی كۆمپانیای هیوا رەئوف، شێخ سەعید، لە كۆمپانیا قەیوان) لە سلێمانی زۆرێك لە سەرمایەداران بەشداریان نەكردوو لە هەولێریش كۆمپانیا گەورەكانی وەك ( ستێر، كۆڕەك، سەڵاحەدین) بەشداریان نەكرد. ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان كۆبوەوە، لە راگەیەنراوی كۆبونەوەكەدا هاتووە" هەرێمی كوردستان رووبەڕووی دۆخێكی سەختی ئابوری بوەتەوە" دواتریش  وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان رایگەیاند" كورتهێنانێكی زۆرمان هەیە لە داهاتی هەرێمی كوردستان و  بەپێی ئەو پارەیەی لەبەردەستدایە موچەی موچەخۆران دابەش دەكرێت".  حكومەتی هەرێمی كوردستان مانگانە پێویستی بە (898 ملیار) دینارە، بەڵام داهاتەكانی بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت و قەیرانی دارایی و كۆرۆناوە، رووی لەكەمی كردووەو تا ئێستاش بەغداد موچەی مانگانەی فەرمانبەرانی هەرێمی نەناردووە كە مانگانە بڕەكەی (453 ملیار) دینارەو (441 ملیار) دیناری دەگاتە دەست حكومەتی هەرێمی كوردستان.  ماوەی زیاتر لە (60) رۆژە موچەخۆران موچەیان وەرنەگرتووەو تەنها (6 ) وەزارەت دوای (60) رۆژ موچەی وەرگرتووە..

درەو:  مەسرور بارزانی لەگەڵ ژمارەیەک سەرمایەدار کۆبووەتەوەو داوای قەرزی لێکردوون بۆ دابینكردنی موچەو بەشێكی زۆری سەرمایەداران نەچونە بۆ كۆبونەوەكە. بەپێی زانیارییەک کە لە چەند سەرچاوەیەکی ئاگادارەوە دەست (درەو) کەوتووە، دوێنێ لە شاری هەولێر مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ژمارەیەك لە سەرمایەداران كۆبوەتەوە. (درەو) زانیویەتی، لەو كۆبونەوەیەدا (25) سەرمایەدار ئامادەی بوون، (22) سەرمایەداری هەولێرو دهۆك و (3) سەرمایەداری سلێمانی. لە کۆبونەوەکەدا مەسرور بارزانی بە سەرمایەدارەکانی راگەیاندووە" حكومەت بە بارودۆخێكی سەختی ئابوریدا تێدەپەڕێت، بۆیە لەم بارودۆخەدا رووی لە ئێوە كردووە". مەسرور بارزانی داوای لە سەرمایەدارەکان کردووە قەرز بە حکومەت بدەن، سەبارەت بە میكانیزمی قەرزەكە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، سەرۆكی حكومەت هەندێك بانكی دیاریكردووەو داوایکردووە سەرمایەداران بچن لەو بانكانە پارە رابكێشن و بە قەرز بیدەنە حكومەتی هەرێم. مەسرور بارزانی بەڵێنیداوە لەماوەی (یەك مانگدا) ئەو قەرزانە بۆ سەرمایەدارەکان بگەڕێنێتەوە.  موچەی کردووە بە نیوە دوای زیاتر لە (60) رۆژ، حكومەتی هەرێم تەنها موچەی (6) وەزارەتی دابەشكردووە (وەزارەتەكانی ( تەندروستی، پێشمەرگە، ناوخۆ، شەهیدان، دارایی، ئەنجومەنی ئاساییش).  کابینەی مەسرور بارزانی ماوەی (60 رۆژ جارێك) موچە دابەش دەكات، دەوێت داهاتی نەوت و ناوخۆی دوو مانگ لێكبدات بۆ ئەوەی موچەی مانگێكی موچەخۆرانی پێ دابیین بكات. •    بەپێی راپۆرتێكی نهێنی ئەنجومەنی وەزیران كە دەست (درەو) كەوتووەو ئاڕاستەی سەرۆكی حكومەتكراوە، پێشنیاز كراوە باسی كەمكردنەوەی موچە نەكرێت، بەڵام دابەشكردنی موچە لە (30) رۆژەوە بۆ (45) رۆژیان (60) رۆژ درێژ بكرێتەوە. •    ئێستا حكومەت ئەو پێشنیازە جێبەجێ دەكات و دابەشكردنی موچە گەیشتوەتە (60) رۆژ. •    موچەخۆران بە (60) رۆژ تەنها یەك موچە وەردەگرن، واتا لێرەدا (50%)ی موچە وەردەگرن. •    ئەگەر فەرمانبەرێك مانگانە (500 هەزار) دینار وەربگرێت، ئەوا بۆ ئەو (60) رۆژە یەك جار وەری دەگرێت و بۆ مانگێك دەكاتە (250 هەزار) دینار. •    لەسەردەمی كابینەی پێشوی حكومەتی هەرێم و پاشەكەوتی موچە، ئەگەر فەرمانبەرێك (500 هەزار) دیناری وەربگرتایە (30%) لە موچەكەی پاشەكەوت دەكرا، بەو پێیەش لەكۆی (500 هەزار) دینار (350 هەزار) دیناری وەردەگرت، واتا ئەو موچەیەی ئێستا دابەش دەكرێت، زۆر زیاتر لە پاشەكەوت لە موچەخۆران دەبڕێت  داهاتی حكومەت  ئێستا سەرچاوەی داهاتەكانی هەرێمی كوردستان بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت و راگرتنی دەوامەوە كەمیكردووە، بەپێی راپۆرتێكی تایبەتی حكومەتی هەرێم بۆ مانگی نیسان داهاتەكانی حكومەتی هەرێم بەم شێوەیە بووە: •    60 ملیۆن دۆلار داهاتی نەوت (ئێستا داهاتی نەوت لەو بڕە زیاترە ) •    60 ملیۆن دۆلار داهاتی ناوخۆ   (ئێستا داهاتی ناوخۆ لەو بڕە زیاترە) •    21 ملیار دینار پارەی هاوپەیمانان •    هێشتا پارەكەی بەغداد نەگەیشتووە كە ( 441 ملیار) دینارە •    170 ملیار دینار پارەی ماوەی حكومەت لە بانكدا حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ئێستادا توانای دابەشكردنی موچەی تەواوی وەزارەتەكانی نیەو دەوێت پێش جەژن موچەكە دابەش بكات، بەڵام ئەگەر بەغداش پارەكە بنێرێت، حكومەت ناتوانێت موچەی تەواوی وەزارەتەكان بدات.   موچەو داهاتی هەرێم  🔹 كۆی موچەی مانگی رابردووی فەرمانبەران ( 898 ملیار و 555 ملیۆن و 100 هەزار دینار) بووە بەم شێوەیە: 🔹 داهاتی فرۆشی نەوت كە رادەستی وەزارەتی دارایی دەكرێت ( 345 ملیار و 203 ملیۆن و 100 هەزار دینار)، ئێستا بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە كەمیكردووە، بە پێی نوێترین راپۆرتی دیلۆیت داهاتی نەوت مانگانە (620 ملیۆن) دۆلار بووە كە دەكاتە ( 745 ملیار) دینار، بەڵام حكومەت تەنها (345 ملیار) دیناری داوە بە وەزارەتی دارایی بۆ موچە. 🔹 داهاتی ناوخۆ ( 91 ملیار و 232 ملیۆن ) دینار، بەهۆی وەستانی دەوام و كۆرۆناوە كەمی كردووە 🔹 تەمویلی هاوپەیمانان (21 ملیار) دینار 🔹 پارەكەی بەغداد ( 453 ملیار) دینار، بەڵام ( 11ملیارو 880 ملیۆن) دیناری لێدەبڕێت بۆ بانكە بازرگانیەكان، واتا ( 441 ملیارو 120 ملیۆن)دینار لە بەغداوە دەگاتە دەست وەزارەتی دارایی هەرێم تا ئێستا بڕیاری خەرجكردنی لێنەدراوە و بڕیارە پێش جەژن بریاری خەرجكردنی بدرێت

(درەو): سێ بەرپرسی ئەمنی ئیدارەی پارێزگای سلێمانی کە لەسەر بزوتنەوەی گۆڕان پۆستەکانیان وەرگرتووە، دەستیان لە ئەندامێتی بزوتنەوەی گۆڕان کێشایەوە. سەرچاوەیك لە ژووری حكومەت و پەرلەمانی بزوتنەوەی گۆڕان بە (درەو)ی راگەیاند، هەریەك لە عەمید (ئاری رەئوف بێگەرد) بەڕێوەی پۆلیسی ژینگەو دارستانی سلێمانی، عەقید (دڵشاد عەبدوڵا حەمە) بەڕێوەبەری پۆلیسی فریاكەوتنی سلێمانی 104و عەقید (هاوڕێ نەجم محەمەد) بەڕێوەبەری پۆلیسی چالاكییە مەدەنییەكانی سلێمانی ، ماوەی چەند رۆژێكە نامەی دەستلەكاركێشانەوەیان ئاڕاستەی بزوتنەوەی گۆڕان كردووە. بەپێی قسەی سەرچاوەکە، نامەكە بە سێ نوسخە ئاڕاستەی هەریەك لە (رێكخەری گشتی، ژوری حكومەت و پەرلەمان، سكرتێری جڤاتی نیشتمانی)ی بزوتنەوەی گۆڕان کراوە. ئەو سێ بەرپرسە ئەمنییە کە لەسەر پشکی بزوتنەوەی گۆڕان پۆستەکانیان وەرگرتووە، لە نامەكەیاندا ئاماژەیان بەوەکردووە" هیچ پەیوەندییەكی رێكخراوەییان بە بزوتنەوەی گۆڕانەوە نەماوەو وەك كەسانی سەربەخۆ دەمێننەوە". هەر لەو نامەیەدا باسیان لەوەکردووە" ئەگەر بزوتنەوەی گۆڕان پۆستەكانیان بە كەسانی تر پڕ دەكاتەوە، ئامادەن پۆستەكەیان رادەست بكەن، چونكە ئەو پۆستانە لەسەر پشكی بزوتنەوەی گۆڕان وەرگرتووە". (درەو) زانیویەتی چەند کەسێک لە بەرپرسانی بزوتنەوەی گۆڕان تەکلیفیان لێکردوون بمێننەوەو دەستلەکارنەکێشنەوە، بەڵام هەوڵەکانیان بێسود بووە.