عومەر قادر هەر چەند مافە سیاسیەکانی گەلی کوردستان، لە دەستوری عیراق ، بەبەراورد بە قوربانیدان و تێکۆشان لاسەنگە. نەتوانراوە پاڵپشت بە هێزی دەستوری لایەنی کەمی ماددەو بڕگە ستراتیژیەکان جێبەجێ بکرێت، بەهۆی کورت بینی و کەم ئەزموون و خراپی ئەدائی حوکمڕانی دەستەڵاتدارنی هەرێمی کوردستان، خەریکە ئەوەی بەدەستیش هێنراوە لە دەست دەدەین. تابلۆی هەنگاوەکانی ڕابردوو ئەوەمان پێدەڵێت هەڵبژاردن دوای هەڵبژاردن بۆشایی نێوان کوردو دەستوری عیراق ڕۆژ بە ڕۆژ فراوان بوو. هەڵبژاردنی ئەمجارەی پەرلەمانی عیراق سەرکردایەتی سیاسی هەرێمی کوردستان دەخاتە بەردەم ئەرکی تازە هەرچەندە تەپوتۆزی هەڵبژاردن تەواو نەنیشتۆتەوەو خەت و خاڵی ڕێکەوتنەکان ڕوون نین، ئەگەر لایەنەکان نەگەنە ڕێکەون ئاسۆی پێکهێنانی حکومەت لێڵ و محکومە بە کۆمەڵێک ئەگەری نەخوازراوی پڕ ڕسک. بۆیە لەکورتترین پێناس لە عیراق واقیعێکی تازە خولقاوە*. چەمکی تەوافقی سیاسی و ئیتنیکی دوای ساڵی 2003 بوە عورفێكی بەرێوەبردنی عیراق  بەهەموو کەموو کورتیەکانیەوه کۆی ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی ڕابردووی عیراق، بەجۆرێک لە جۆرەکان، ڕەنگدانەوەی تەوافقی سیاسی و ئیتنیک بووە، بەڵام *ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەمجارە دۆخێکی لاسەنگ و ستونی خولقاندوە بریتیە لە باڵا کردنی سێ هێز(پارتی، حەلبوسی، سەدر ) بەڕەچاوکردنی دۆخی ئیتنک (کورد ، سونە، شیعە)* *یەکگرتووی* ماڵی *شیعی* لە عیراق بەشێکە لە *بنەمای ئاسایشی ناوچەیی ئێران* ، بۆیە پاراستنی چەمکی *یەکگرتوویی* ڕکابەرەکانی هەرێم جۆرێک بنەماو زەمانەتی ناوچەیی چەسپاوی هەیە. *لەوانەیە هەمان فاکتەر لەلایەن دەوڵەتانی کەنداو بۆ سونەش هەبێ* بەڵام پێویستی *یەکبوونی سیاسی کوتلەی کورد* بەشێک نیە لە بنەمای ئاسایشی هیچ دەوڵەتێکی ناوچەیی،بەپێچەوانەوە تورکیا *پەرتەوازە* ی ماڵی کورد بە بەشێک لە پێویستی بەرژەوەندی ئاسایشی خۆی دابنێت. ئەزموونی ڕابردوو دەری خست کاتێک هێزە سیاسیەکانی هەرێم *پەرتەوازە* دەبن هێزێک نیە، ڕێکیان بخات، بۆیە لەدیدی ئەزموون و هەستیاری قۆناغەکە ئەقڵی سیاسی دەستەڵاتدارانی هەرێم بەدیاریکراوی *پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتیمانی کوردستان* لە بەردەم دوو ئۆپشنە. *٭ بیرکردنەوەی حزبی* *بیرکردنەوەی نەتەوەیی* بەکرده وه دەرکەوتووە، بیرکردنەوەی هێزەسیاسیەکانی عیراق و پەرتەوازەیی ماڵی کورد. خول دوای خول گرێی مافە دەستوریەکانمان، لە دەستەوە کەوتۆتە ژێر کەڵبەی لایەنە توندڕەوەکانی بغدا. سروشتی دابەشکاری ئەنجامەکانی ئەمجارەی هەڵبژاردن تۆپی گرێ مافە سیاسیەکانمان دەخاتە حەوشەی پارتی و یەکێتی. ئەگەر هەنگاوەکانی ئەم دوو هێزە بەرەو به غدا لەسەر لەبنەمایی بیرکردنەوەی نەتەوەیی بێت ، لەوێوە دەرفەت بۆ جێبەجێکردنی مافە دەستوریەکان بەهاوکاری هێزەکانی هەرێم دەڕەخسێ، لەوانەیە قۆناغەکە ،دەروازەیەک بێ بۆ قەرەبووکردنەوە ی کەمترخەمیەکانی ڕابردو بەپێچەوانەوە ئەگەر بیرکرنەوەی حزبی بنەمای چونە ناو کێبرکێ سیاسیی بێ، بەدڵنیایی تۆپی یاریەکە بە شەقی کورد لە به غدا گۆڵ لە کورد دەکرێت!.گۆڕانکاریەکان خێران، ئەنجامەکانی هەڵبژاردن هاوکێشەی بەرژەوەندی و دابەشکاری ناوچەیی لاسەنگ کردووە،تەنها هێزی پشتیوانی هەمیشەیی کورد دەستورە ، گومان نیە دەستوریش بە یەکبوونی سیاسی نەبێت زەمانەتی جێبەجێکردنی ماحاڵە. دواجار بیرکردنەوەی نەتەوەیی و یەکبوونی سیاسی زەمانەتی ڕەحم پێکردنی مێژوو ئایندەمانە نەک شەفاعەتی تورک و فارس  

حسێن عه‌لی شه‌ریف ئەوکاتانەی کە لە چاوەڕوانی درێژخایەنی کەمپدا ژیانمان بەسەرئەبرد، هەفتەی جارێک کۆبۆنەوەیان پێئەکردین و لە سەر ژیان و کۆمەڵگاو یاساو کەلتوری نەرویجی قسەیان بۆ ئەکردین. لە یەکێک لەو جارانەدا گەنجێکی تەمەن سی و پێنج ساڵیان هێنابوو بۆ ئەوەی لە بارەی هیواو ئارامگرتنەوە قسە بۆ ئێمە بکات. کەسەکە بەهۆی نەخۆشی شێرپەنجەوە تەنها چەند مانگێکی مابوو لە ژیاندا، بەڵام بەوشێوە باسی ژیان و هیوای ئەکرد وەک ئەوەی کە هەرگیز نەمرێت! دوای تەواوبوونی قسەکانی، پەناهەندەکان کە زۆرینەیان موسڵمانبوون کەوتنە پرسیارکردن، زۆرینەی پرسیارەکان لەسەرئەوەبوو کە ئایا ئەو لەم ماوە کورتەدا کە ماویەتی داوای لێبوردن لە خودا ناکات و ناگەڕێتەوە بۆ لای خودا! ئەویش بە پێکەنینەوە گوتی: ئەگەر لە دوای مردنم لێپرسینەوەیەک هەبێت ئەوە ئەبێت من بپرسم کە بۆچی بەگەنجی توشی ئەم دەردە هاتم! منیش دەستم هەڵبڕی و پرسیارێکم کرد، کە ئەمەبوو: لەم ماوە کەمەی کە ماوتە لە ژیاندا خۆت بە چیەوە خەریک ئەکەیت؟ ئەویش بە زەردەخەنەیەکەوە گوتی: ئەوە پرسیارێکی زۆر باشبوو، من لەم ماوەدا زیاتر گرنگی بە خوێندنەوە ئەدەم، هەروەها کاتێکی زۆر بە وەرزش و سەیرکردنی فلیم ئەبەمە سەر! ئەمڕۆ سەیری پرۆگرامی ئەی جی تی ئەمەریکیم ئەکرد، کچێکی سی ساڵانی جوانکیلە هاتە سەر ستەیجەکە، دوای ئەوەی یەکێک لە دادوەرەکان گوتی چ ئیشێک ئەکەیت بۆ ژیان؟ ئەو بە زەردەخەنەیەکەوە گوتی بەهۆی نەخۆشی شێرپەنجەوە ناتوانم ئیشبکەم! یەکێکی تر لە دادوەرەکان پرسی، ئایا تۆ ئێستا چۆنیت؟ ئەویش گوتی: بەم دواییە لە پشکنیندا دەرکەوتوە نەخۆشیەکە لە جگەرم و لە سیەکانمدا بڵاو بۆتەوە، بەڵام باشم! دوای ئەوەی لە پرۆگرامەکەدا گۆڵدن بلازەری وەرگرت، بەشێوەیەک دڵخۆشبوو وەکئەوەی کە هیچ خەمێکی لە ژیاندا نەبێت. دواتریش بە یەک دێڕ بەشی ساڵێک قسەیکرد (ئەگەرچی شانسی ژیان بۆ من تەنها لەسەدا دووە، بەڵام دوو باشترە لە سفر) ئێمە زۆرجار لە سەدا نەوەدو هەشتمان هەیە کەچی خەفەت بۆ ئەو دووە ئەخۆین کە لە ژیانماندا نوقسانە! زۆرێک لە ئێمە هەمووشتیکمان هەیە، بەڵام سەرەڕای ئەوەش هەمیشە بە دوای ئەو شتانەدا ئەگەڕێێن کە نیمانە! زۆرینەمان دڵخۆشنین بەوەی کە هەمانە و خەفەت ئەخۆین بۆ ئەو شتانەی کە نیمانە! ڕۆژانە بەرلەوەی لە ماڵ بێینەدەرەوە بە دەست و پەنجەکانی خۆمان قەیتانی پێڵاوەکانمان ئەبەستین، چەرخ دائەگیرسێنین و مۆمێک، جگەرەیەک، تەباخێک دائەگیرسێنین، ئەم کردارانەی رۆژانە هیچ گرنگیەکیان نیە بۆ ئێمە، بەڵام بۆ کەسێک کە دەستەکانی لەدەستداوە، بۆ کەسێک کە ئیفلیجە، بەستنی قەیتانی قۆندەرەکەی، داگیرساندنی مۆمێک، پیاسەیەکی ناو باخچەیەک خۆشترین شتە. کە لەکوردستانبووم هەمیشە دڵتەنگ و خەمباربووم وەک زۆرینەی گەنجەکان، تاکە هیوام ئەوەبوو کە بگەمە ئەوروپا، بەڵام ئێستا دوای بیست و پێنج ساڵ لە ژیانی ئەوروپاو بەدەستهێنانی ڕەگەزنامەی ئەوروپی و ماڵ و سەیارەو منداڵ، ئارەزووی گەڕانەوە بۆ ئەورۆژانە ئەکەم کە لەگەڵ هاوڕێکانمدا بە پێ ئەڕۆشتین بۆ مەلەی سیروان! ئەوەی کە تۆ هەتە ڕەنگە خەونی ملیۆنان مرۆڤبێت، کەواتە بۆچی دڵخۆشنیت بە بوونی؟ ئەوەی ئەمڕۆ تۆ ئەیخۆیت، خەونی ملیۆنان منداڵی برسیە لەسەر ئەم زەویە، کەواتە بۆ نرخی نازانیت؟ گەنجیت، تەندروستیت، گەورەترین سەرمایەیە کە تۆ هەیتەو خەڵکی تر نیەتی، کەواتە دڵخۆشبە پێی! تێریت، ئازادیت، منداڵەکانت، هاوڕێکانت، دایکت، باوکت، خۆشەویستەکەت، کە تۆ هەیتەو خەڵکی تر نیەتی، بابێتە هۆکاری خۆشحاڵیت.

ئارام سەعید  دەستەواژەی چەپ و راست و ناوەراست دوای شۆڕشی فەرەنسی سەریهەڵدا ، ئەوکات لەپارلەماندا ئەوانەی لەلای چەپ دانیشتبون ئەوانە بوون کەدەیانویست رژێمی پادشایەتی نەمێنێت و تەنانەت ئاینیش پەیرەونەکرێت لە سیاسەتدا، ئەوانەی لەلای راست دانیشتبون موحافزکارەکان بون کەپشتگیری پادشایەتی و کاسۆلیک بوون، لەناوەراستیش کۆماریخوازەکان بوون کە میانڕەو بوون هەرچەندە لەگەڵ لابردنی رژێمی پادشایەتی بوون بەڵام لەگەڵ داواکاریە رادیکاڵەکان نەبوون وەک توندوتیژی شۆڕشگێرانەو هەناردەکردنی شۆڕش بۆ دەرەوەی فەرەنسا و وڵاتانی تری ئەوروپا. لەو سەردەمەوە لەجیهاندا دەستەواژەی راستڕەو چەپرەو ناوەراست بەکارهاتوە.  ساڵانێکی زۆرە حزبەکانی ناوەراست براوەن، ئەمجۆرە لەبیرکردنەوە لە نەوەدەکانی سەدەی رابردوو لەلای پارتی کرێکارانی بەریتانیا هەبوو کاتێک لە هەڵبژاردنی گشتی  ١٩٩٧ دا تۆنی بلێر سەرکەوتنی گەورەی بەدەستهێنا، دواتریش لەئەمریکا دیموکراتەکان کە پێیان دەوترا دیموکراتە نوێکان توانیان بیل کلینتۆن و دواتریش ئۆباما سەربخەن، بەڵام لەماوەی ٢٠ ساڵی رابردودا ئەوبیرکردنەوە سیاسیە بەرەوپاشەکشێی گەورەتر رۆیشت و ناوراست بوون بەرەو گیانەڵلا دەروات کە لەهەڵبژاردنەکانی بەریتانیا و ئەمریکا رەنگی دایەوە بە نمونە گۆردن براون سەرۆکی پارتی کریکاران و سەرەک وەزیری پێشوتر لەبەرامبەر دەیڤید کامیرۆنی پارتی پارێزگاران شکستی هێنا لەئەمریکاش دۆناڵد ترەمپ سەرکەوت. ئێستاش یەکێک لەو رەخنانەی لەسەر جۆ بایدن هەیە ئەوەیە کە ئەگەر لەناوەراست بمێنێتەوە ئەوا دوورنیە هەڵبژاردنی ئایندە ترەمپ نەبێتەوە بە سەرۆک.    ناوەراستبوون لە سیاسەتدا تێروانینێکە یان هەڵوێستێک کەتیایدا پشتگیری لەهاوسەنگی ئاستێک لەیەکسانی کۆمەڵایەتی دەکات و بەرەنگاری ئەو گۆرانکاریە سیاسیانە دەبێتەوە کەرەنگە کۆمەڵگە بگۆڕن کە هێزی چەپڕەوەکان یان راستڕەوەکان دەیانەوێت بیکەن.   لەماوەی چەند ساڵی رابردودا سیاسەتکردن لەجیهاندا مەیلێکی نوێ تیایدا سەریهەڵدا کەئەویش پاشەکشێی سیاسەتی ناوەراست بوون بوو "Centrist " "الوسطیە" . لەسیاسەتدا ناوەراستەکان ئەوانەن کەزیاتر مەیلیان بۆ ئەوەیە بەدووربن لە توندڕەویی و هەڵوێستیان هەمیشە نێوەندگیرە. هەوڵ دەدەن لەنێوان راستڕەو وچەپڕەوەکان زەمینەیەک دروست بکەن بۆ کارکردن.   لەم هەڵبژاردنەی عیراقدا دەرئەنجامەکان پێی وتین سەرەرای کەمکردنی دەنگەکانی پارتی و یەکێتی، گۆڕان و کۆمەڵی دادگەری لە قەیرانی گەورەدان و ژمارەی دەنگدەرانیان بەشیوەیەکی بەرچاو کەمی کردوە کەبەشێکی پەیوەندی بەوەوە هەیە خەڵک یان رەش یان سپی دەوێت وسەردەمی خۆڵەمێشی بەسەرچوە. کەواتە وێنەکە بەمجۆرەیە ژمارەیەکی زۆری خەڵک هەر بروای بە پرۆسەکە نەبوە وبایکۆتیان کردوە، ئەوانەشی بروایان بە پرۆسەکە هەبوە و بروایان بە پارتەسیاسیەکان نەبوە دەنگەکانیان سوتاندوە، پاشان رێژەیەک ماوەتەوە بۆ پارتە سیاسیەکانی دەسەڵات و دواتر ئەوەی لەناوەراست نەبوو لەماوەی رابردوو نەوەی نوێ و یەکگرتوو بون کە کورسی پێویستیان هێنا و گۆڕان و کۆمەڵی دادگەری لەبەرئەوەی لەناوەراستدا بوون و هەم لە دەسەڵات و هەم ئۆپۆزیسیۆن بوون و کەوتنە بازنەی خۆڵەمێشیەکانەوە بۆیە دەنگەکانیان کەمی کردو نەیانتوانی ئەو ئەنجامە بەدەست بهێنن کە خوازیاربوون.  ئەم دوو هێزە هەمیشە لەناوەراستدا بوون و هەڵوێستی رادیکاڵی و توندیان نەبوە بەرامبەر سیاسەتەکانی حکومەت یان نەچونەتە پاڵ حکومەت و لەگەڵ پارتی و یەکێتی خۆیان یەکلایی بکەنەوە وەک دەسەڵات هەلسوکەوت بکەن، هەمیشە لە ناوەراستدا بوون هەم لە حکومەت بوون و هەم ئۆپۆزیسیۆنیش بوون، دەرئەنجام ئەو سیاسەتکردنە زیانی پێگەیاندن چونکە ئەو مەیلە لەجیهاندا روو لە شکستە و کوردستانیش دابڕاو نیە لە جیهان. سیاسەتی ناوەراست یان ئەو حزبانەی پەیرەوی ئەم سیاسەتەیان کردوە کارو وزەی خۆیان داوە بە کارکردن لەنێوان دوو ئایدۆلۆژیای دژبەیەک،یان دوو هێز کە تێروانینی جیاوازیان هەیە و ئەمان ویستویانە میانڕەوی خۆیان نیشان بدەن لەسەردەمێکدا کە هاوڵاتی رەنگی رەش یان سپی دەوێت و رەنگی خۆڵەمێشی بۆیان گرنگ نیە.

چەند سەرنجێك لەسەر پۆستی سەرۆك كۆمار ئاکۆ ئاڵی ماوەی چەند خولە پۆستی سەرۆك كۆماری عێراقی فیدراڵ لای كوردە، لەناو كوردیش لای یەكێتی نیشتمانی كوردستانەو مام جەلال بۆ ماوەی دوو خول سەرۆك كۆمار بووە، دواین خولیش دكتۆر بەرهەم ساڵح لەدەرەوەی سازانی پارتی و یەكێتی ئەو پۆستەی گرتە دەست. ئەوەی گرنگە لەبەراوردی خولەكان و تواناكان، كات و رووداوەكانی سەردەمەكان لەبەرچاو بگیرێت، مام جەلال جگە لەوەی خاوەن كەسایەتیەكی دیارو شارەزایەكی قاڵ بووی سیاسی بوو، لەهەمانكاتدا حزبەكەی و تارادەیەكیش پارتی و لایەنەكانی  دیکە پشتیوانییان كرد، ئەمە جگە لەوەی لەسەردەمی ئەودا هێزێكی چەكدای وەك حەشدی شەعبی بوونی نەبوو، بۆیە دەكرێت لەبەراوردكاریدا ئەو هۆكارو دەركەوتە نوێیانە لەبەر چاوبگیرێت كە كاریگەریی زۆریان لەسەر دۆخی سیاسی و پەیوەندیەكانی نێوان هەرێم و بەغداد هەبووە، واتە  دۆخەكە بەتەواوەتی جیاوازی گەورەیان هەبووە. قۆناغی دكتۆر بەرهەم، جگە لەبوونی هێزێكی خاوەن ئەزموونی شەركەری خاوەن شەرعیەتی خوێنی پرچەككراوی حەشدی شەعبی بەباشترین چەكەكانی هاوپەیمانان، جگە لەوەی دۆخی ناوخۆ بەهۆی خۆپیشاندانەكانی تشرینەوە ئاڵۆزییەكی زۆری بەخۆیەوە بینی و بوە هۆی ئەوەی سەرۆكی حكومەت دەستلەكاربكێشێتەوە، لەهەمانكاتدا دروست بوونی ئاڵۆزییەكانی نێوان ئەمریكاو ئێران و دابەزینی نرخی نەوت و هاتنی پەتای كۆرۆنا، هەموو ئەمانە بوونە هۆكارگەڵێك كە ئەركی دكتۆر بەرهەم قورستر بكات، لەپاڵ ئەمەشدا بەهۆی ئەوەی بەسازان پۆستەكەی وەرنەگرتبوو زۆربەی حزبە كوردستانییەكان نەك پشتیوانیان نەكرد و هەماهەنگییەكی باشیان نەكرد، تەنانەت بە میدیاكانیشیان لەهەوڵی لەقاڵبدان و بچووكردنەوەی هەوڵەكانی سەرۆك كۆمارە كوردەكە بوون بە لەتێك لە حزبەكەی خۆشییەوە.  دیارە هیچ كەس ئینكاری لەتواناو شارەزایی تاڵەبانی ناكات، هەموو لایەكیش ئەزانن كە ئەوكاتە هاوسەنگی هێز لەنێوان هەولێر و بەغدا لەقازانجی كورد بوو، بەڵام لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا بەراورد بەدۆخەكە دەتوانرێت بەو ئەنجامە بگەین، ئەوەی دكتۆر بەرهەم لەماوەی سێ ساڵی سەرۆكایەتی بەرهەمیهێناوە جێگەی هەڵوێستە لەسەر كردنە، چونكە لەدۆخێكی ئاوا ئاڵۆزدا راگرتنی هاوسەنگی كارێكی ئاسان نییە، بەتایبەت لە نێوان خۆپیشاندانی تورەو دەسەڵاتێكی بێ باك، لەنێوان سوننەیەكی خۆبەمەغدور زان و شیعەیەكی تورە، لەنێوان دنیایەك بێ متمانەیی لایەنەكانی هەرێم و دژایەتی كردنی یەكتر.. خۆ ئەگەر ئەمجارە كورد بەسازان بتوانن دكتۆر بەرهەم بكەنەوە بەسەرۆك كۆمار و وەك سەرۆكێكی كورد چاوی لێبكەن و میدیا لەباتی ئەوەی بیخەنە بەرامبەری بیخەنە خزمەتی، لەباتی ئەوەی گەلەكۆمەكێی دەنگنەدانی لەسەر بكەن، بەپێچەوانەوە ئەگەر پەرلەمانتارە كوردەكان پشتیوانی بكەن، ئەوا بەدڵنیاییەوە دكتۆر بەرهەم زۆر لەرابردوو زێدەتر دەتوانێت هاوسەنگی بپارێزێت و قورسایی كورد لەبەغداد بگێرێتەوە بۆ سەردەمی مام جەلال، بەتایبەتی بۆ یەكێتی زۆر گرنگە كە ئەم پۆستە نەكەنە كراسەكەی عوسمان و نەكرێتە هۆی دابران و بەریەككەوتن، چونكە بۆ یەكێتی ئەوەی كەزۆر لە ژمارەی پەرلەمانتارەكانی گرنگترە وەرگرتنەوەی ئەو پۆستەیە تا بتوانێت هاوسەنگی خۆی لەسەر ئاستی عێراق و هەرێمیش بپارێزێت.

   ئاسۆ حاجی دوای زیاتر لە دوو ساڵ لە وەرگرتنی سەرۆکایەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان، خەڵکی کوردستان بە هەردوو ئاراستەکەی، چ ئەوانەی رەخنەیان لێ دەگرت و ئەوانەش ئافەرینیان لێ دەکرد، مافی خۆیانە بپرسن مەسرور بارزانی چی کردووە تا پێی سەرسام بین؟ بە کورتی و بە سادەیی دەکرێ سەرنج لە چەند کار و گۆڕانکاریەک بدەین کە لەگەڵ دەست بەکاربوونی ئەو کابینەیە روویانداوە: - دەرچوونی یاسای چاکسازی و جێبەجێکردنی بڕگەکانی ئەو یاسایە و بەردەوامبوون لە کارکردن بۆ جێبەجێکردنی ئەو بڕگانەی کە ماون. - دابین کردن و خەرجکردنی موچەی مانگانەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بە شێوەیەکی مانگانە و بەبێ لێبڕین، بەبێ قەرد کردنی یەک دینار یان دۆلار. - دەرفەت دان بە دادگاکان بۆ ئەوەی کارەکانیان دوور لە دەست تێوەردان ئەنجامبدەن، کارابوونی داواکاری گشتی بۆ بەدواداچوون و وەدەنگ هاتن دەربارەی پرسگەلێک کە پێشتر بە بێدەنگ بوون لێیان کاریگەری خراپیان لەسەر کۆمەڵگە دروست کردبوو، کار و ئەدای دادگاکانیشیان خستبووە بن پرسیار. - هەمووارکردنەوەی یاسای وەبەرهێنان لە کوردستاندا لە بەرژوەندی گشتی، بە لە بەرچاوگرتنی هۆکاری هاندانی وەربەرهێنەران بۆ بەرهێنان کردنی زیاتر لە کوردستاندا. - لەوانەش هەموویان گرنگتر ئەوەیە کە خەڵک زیاتر هەست بە ئارامی دەروونی دەکا و دڵنیاترە کە حکومەت راستگۆیانە کار بۆ زیاتر ئارامی و خۆشگوزەرانی دەکات. ئەوەی تا ئێستا گرفتی گەورەیە و پێویستە کاک مەسرور و حکومەتەکەی دەستی بۆ ببەن و بە جدی کار بۆ بنەبڕکردنی بکەن، هەبوونی چەکێکی زۆرە لە دەستی خەڵک و ئەوەش هۆکارە بۆ ئەوەی کە رۆژانە هەواڵی ناخۆش لە کوشتان و هەڕەشەکەدن دەبیستین، ئەگەر کاک مەسرور ئەو کارەشی کردبا بە راستی زیاتر سەرسام دەبووم بە کارەکانی، چونکە هەموو کارەکانی دیکەی کە جێی دەستخۆشین پەیوەندیان بە لایەنی ژیاری خەڵکەوە هەیە، بەڵام ئەو پرسە پەیوەندی بە ژیانی یەک بە یەکی هاوڵاتیانەوە هەیە، سنووردانانێک بۆ ئەو دیاردەیە و کارکردن بۆ بنەبڕکردنی خەڵک لە رووی دەروونیەوە زیاتر ئارام و دڵنیا دەبێتەوە، حکومەتیش خۆشوویستتر و پەسندتر دەبێت لەلای خەڵک.

دڵشاد ئەنوەر  هێشتا زیاتر لە مانگێکی ماوە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق و بەئەگەرێکی زۆرەوە پۆستی سەرۆک کۆمار بۆ کورد دەبێتەوە، هەرچەندە لە ڕواڵەتیشدا هیچ دیار نیە، بەڵام لە پشتەوە مشت و مڕێکی قورس لە ئارادایە لەسەر پۆستی سەرۆک کۆمار. مشت و مڕ لەسەر پۆستی سەرۆک کۆمار لە نێوان یەکێتی و پارتیدا هەیە، لەنێو خۆی پارتیش هەیە، لە نێوخۆی یەکێتیش کێشمەکێشە لەسەری، کە لە خوارەوە دێمە سەر وردەکاریەکەی. مشت و مڕی نهێنی لە نێوان یەکێتی و پارتی لەسەر پۆستی سەرۆک کۆمار لە ئارادایە، بەوەی گەر پارتی ئەو پۆستە ببات، کەهەوڵی بۆ دەدات، لەبەرامبەردا چی بۆ یەکێتی ببێت؟ تا ئێستا لە موقابیلی پۆستی سەرۆک کۆماردا، پارتی دەیەوێت پۆستە سیادیەکانی عێراق، لە وەزارەتی دەرەوە و پۆستەکانی تر بدات، لەگەڵ پۆستی سەرۆکی هەرێم، بەڵام هیچ شتێ هێشتا لەلایەن یەکێتیەوە ڕەزامەندی لەسەر نەدراوە و یەکلایی نەکراوەتەوە. مشت و مڕ هەیە لە نێوخۆی یەکێتی، کە بەهیچ شێوەیەک دەستبەرداری پۆستی سەرۆک کۆمار نەبن، چونکە ئەو پۆستە بۆ یەکێتی گرنگە. جگە لە دکتۆر بەرهەم، ناوی ملا بەختیار و عەدنان موفتی دێت. لە نێو پارتیشدا، یەکلایی بووەتەوە، گەر پۆستی سەرۆک کۆمار وەربگرن، نێچیرڤان بارزانی ناڕوات بۆی، چونکە تا ئێستا گرفتی زمانی عەرەبی هەیە، کەواتە کێ بێ؟ ڕایەک هەیە، لەسەر کاندیدکردنەوەی فواد حسێن بۆ سەرۆک کۆمار، ڕایەکیش لەگەڵ کاندید کردنی فازڵ میرانیدایە… گەر پۆستەکەش وەرنەگرن، دەیانەوێ بەکەسێک بدرێت، کە پێی ڕازی بن، بەو مانایەی ناو یەکێتیدا پێی دەوترێ ( پرۆ پارتی). دواجار سەرەداوی ئەم کێشمەکێشانە، دوای هەڵبژاردن دەردەکەون.

ئارام مەحمود موبارەکەی ئێران لە هەڵبژاردنەکانی عێراق و وەسفکردنی بە پرۆسەیەکی سەرکەوتو، دەلالەتێکی ڕوونە بۆ تێپەڕاندنی ئەنجامەکان بەمشێوەیەی ئێستا و، نەگەڕانەوە بۆ پێش دەی تشرین. تاران بەم پەیامە ئەوەی گەیاند، ڕازییە بە ئەنجامەکان و، گواستنەوەی ڕابەڕایەتیکردنی هێزە وەلائییەکانی، لە هادی عامرییەوە بۆ نوری مالیکی، ڕەنگە ئەوەش کۆمەڵێک هۆکاری ناوخۆیی و دەرەکی هەبێت. لەسەر ئاستی ناوخۆ: 1_ مالیکی لەماوەی ڕابردوداو، لە زیاد لەقۆناغێکی هەستیاردا ڕێگر بووە لە تەقینەوەی کێشەکانی نێوان گروپە چەکدارەکان و مستەفا کازمی، کە ئەم پرسە بۆ ئێران و ئەمریکاش، مەسەلەیەکی ئێجگار گرنگ بووە. 2_ مالیکی زیاتر بە سیاسییەکی لێزان و خاوەن ئەزمون ناسراوە، لەبەرگی پیاوێکی دەوڵەتیدا، بەپێچەوانەی عامری، کە زیاتر لەوێنەی جەنگاوەرێکدا دەردەکەوێ. 3_ مالیکی بەدژێکی سەرسەختی موقتەدا سەدر ناسراوە، بەگوێرەی هەندێک سەرچاوەی ئاگادار، لەهەڵبژاردنی ئەمجارەدا زۆرینەی ئەندامانی حەشدی شەعبی دەنگیان بەمالیکی داوە، چونکە ئەو بە بەهێزتر دەزانن لەعامری بۆ ڕوبونەوەو ڕاگرتنی سەدر، بەتایبەت لەپرسی دەستبردن بۆ حەشدی شەعبی و داواکانی بۆ تێکەڵاوکردنەوەیان لەگەڵ سوپای عێراق. 4_ پێناچێت ئەمریکاو ئێرانیش هیچیان بیانەوێت، سەدر ببێتە بڕیاردەری تاک تەنها لەپرۆسەی سیاسی لە عێراق، بەتایبەت ئەو پیاوە بەوە ناسراوە کە هەڵوێستەکانی زۆر جێگیرنین و ناکرێت هیچکامیان وەک دۆستێکی هەمیشەیی تەماشای بکەن، بۆیە قوتکردنەوەی مالیکی لەبەرمیدا، ڕەنگە کارتێکی بەهێزبێت بۆ سنوردارکردنی هەنگاوەکانی داهاتوی سەدر.  لەدیارترین هۆکارە دەرەکییەکانیش: 1_وێڕایی گەمارۆ و قەیرانی قوڵی دارایی، ئێران لەیەککاتدا گیرۆدەی زیاد لە دۆسییەکی سیاسی بووە، گەرچی لەیەمەن حوسییەکانی هاوپەیمانی لەپێشڕەویدان، بەڵام حزبوڵا لە لوبنان دوچاری کێشەی قوڵبوە، بەهۆی فشاری ڕوسیاو نالەباری دۆخی ئابوریشەوە، تاران ژمارەی چەکدارەکانی لە سوریا لە 20هەزارەوە کەمکردوەتەوە بۆ 10 هەزار. 2_لەسەرو ئەمانشەوە، بەرەیەکی فراوان و خامۆشی دەیان ساڵەی بەرامبەر کراوەتەوە، کە بەدرێژایی سێَ سەدەی ڕابردوو هەرچی هەڕەشەیەک بەرۆکی ئێرانی گرتبێت لەوێوە سەریهەڵداوە، ئەویش بەرەی ڕۆژهەڵاتێتی، بەتایبەت دوای سەرکەوتنی ئازەربایجان، هاوپەیمانی تورکیاو ئیسرائیل لەشەڕی قەرەباغ و گەڕانەوەی تاڵیبان بۆ ئەفغانستان. 3_ پەککەوتنی دانوستانەکانی ڤێنناش لەبارەی دۆسیە ئەتۆمییەکەی یەکێکی ترە لە پرسە گرنگەکان. 4_ئەمانە هەموی وایکردووە، تاران لەمەسەلەی عێراقدا زۆر پێداگر نەبێت، پێدەچێت پاداشتەکەی لەکۆمەڵێک دۆسیەی تردا وەربگرێت، کە دیارترینیان سوککردنی گەمارۆی ئابوری و یەکلاکردنەوەی دۆسیە ئەتۆمییەکەی بێت. لەگەڵ هەمو ئەمانەشدا، ئێران دڵنیایە لەوەی هیچ حکومەتێک لە عێراق بەبێ تەوافوق و سازانی لایەنە سەرەکییەکان پێکنایەت، هێزە هاوپەیمانەکانیشی  لەیارییەکە ناکرێنە دەرەوە، چونکە نە کورد ئامادەیە ببێت بە بەشێک لەناکۆکییەکانی ناوماڵی شیعە، نە هێزە سونییەکانیش بەکارێکی لەوشێوەیە، بەرەیەک لە شیعەکان ئەکەن بە دوژمنی خۆیان.  ڕاستە کۆمەڵێک  هێز لەعێراق بە ئاشکرا خۆیان بۆ ئێران یەکلاکردوەتەوەو لەسەر تاران حسابن، بەڵام تەواوی هێزەکانی تریش لەبەرەی بەرامبەر، پەیوەندی قوڵ و ستراتیژیان هەیە لەگەڵ ئێران و، هیچ هەنگاوێک نانێن بەرژوەندییەکانی دورمەدایان لەگەڵ ئەو وڵاتە بخاتە مەترسیەوە. ساختەکاری لەدوای ڕاگەیاندنی ئەنجامە بەراییەکان، زیاد لەهێزێک بانگەشەی بونی ساختەکاری و دەستوەردانی دەرەکی دەکەن لە هەڵبژاردنەکانی دەی تشرینی ئەمساڵ، بەڵام بۆ کەوتنی تەواوی هێزەکانی نزیک لە ئێران لەهەرسێ پێکهاتەکە(شیعەو سوننەو کورد) واقیع پێمان دەڵێت، دۆخی بابەتیی خۆی هەیە. 1_مەزاجی هاوڵاتیانی عێراق بەگشتی، لەدوای خۆپیشاندانەکانی تشرینی ساڵی 2019وە گۆڕانی گەورەی بەسەرداهاتووە، تۆمەتبارکردنی ئاشکرای گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێران بە کوشتنی سەدان خۆیشاندەر و ڕفاندنی دەیان چالاکوانی مەدەنی، کاریگەری گەورەی لەسەر پێگەو ناوبانگی ئەو هێزانە لەشەقامی عێراقی دروستکردوەو، زیانی زۆری پێگەیاندون. 2_خولقاندنی دۆخێکی سیاسی و ئەمنی ناسەقامگیر لە عێراق، لەڕێی موشەکبارانکردنی باڵیۆزخانەی ئەمریکاو دروستکردنی هەڕەشە لەسەر ژیانی نێردە دبلۆماسییەکانی وڵاتان لەبەغداد و هێرشکردنە سەر هەولێر، دیسان چارەنوسی عێراق و عێراقییەکانی خستەبەردەم کۆمەڵێک ئەگەری کراوە، کە تا هەڕەشەی چۆڵکردن و جێهێشتنی عێراق ڕۆیشت، ئەوەش مەسەلەیەکە کە نەهاوڵاتیانی عێراق بەگشتی و نە زۆێکیش لە هێزە سیاسیەکان بە قازانجی خۆیانی دەزانن، بە تایبەت ئەجێندای پشتی ئەو کارانە بە ئەجێندایەکی ناعێراقی دەزانن، کە ئامانجەکەی فشارکردنە بۆ دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق. 3_ ڕێزنەگرتن لەدامەزراوەکانی دەوڵەت و ڕەمزەکانی و کۆکردنەوەی هێزی چەکدار لەدژیان، لەگەڵ دروستبونی هەر ئاڵۆزییەکدا، ئەوەش مەسەلەیەکە زیاد لەجارێک دووبارە بوەتەوە. 4_لەسەر ئاستی سوننەکانیش، کەوتنی هاوپەیمانی عەزم، دیسان بۆ نزیکی لەبەرەی ئێران و نزیکی لە هێزەکانی نزیکی ئێران لەعێراق دەگەڕێتەوە، کە دیارە ئەمە بۆ زۆرێک سوننەکان جۆرێک لەهێڵی سورەو، بەزاندنی بێ سزا تێناپەڕێت. 5_ لەئاستی هەرێمی کوردستانیش، یەکێتی نیشتمانی کوردستان کە بەهێزێکی نزیک لە ئێران ناسراوە، گیرۆدەبونی بەکێشە ناوخۆییەکان زیانی گەورەی پێگەیاندووەو، هۆکارێکی دیارە بۆ کەمبونەوەی دەنگەکانی. بۆیە هەموو قسەکردنێک لەسەر ساختەکاری، لەچوارچێوەی گریمانەدا ئەمنێتەوە، بەتایبەت کە تائێستا جگە لەهەندێک پێشێلکاری و کۆمەڵێک هەڵەی تەکنیکی و شپرزەبونی کۆمسیۆن، هیچ هێزێک نەیتوانیوە بەڵگەی یەکلاکەرەوە لەسەر ئەنجامدانی ساختەکاری بەشێوەیەکی بەربڵاو بخاتەڕوو، بەجۆرێک ببێتە هۆی گۆڕینی ئەنجامەکان و دورخستنەوەی هەندێک هێزێک لە شانۆی سیاسی.          

باقر جەبر زوبەیدی هەرچەندە ڕۆڵی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی لە زۆرینەی خولەکانی پێشووی هەڵبژاردن ئامادەیی هەبوو، بەڵام دەستوەردانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی لەم هەڵبژاردنەی دواییدا زۆر گەورەتر بوو لە خولەکانی پێشوو و بەچەندین ڕێگاو شێوازیش بووە. زانیارییەکان باس لەوەدەکەن کە چەند سێرڤەرێکی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان لە ئیماراتە و ڕاگەیاندنی  هەندێ دەوڵەت بەشێوەیەکی ئاشکرا بە ویست و ئارەزویان بۆ بردنەوەی لایەنێک لەسەر حسابی لایەنێکی تر ئەو دەستێوەردانە گەورەو ئاشکرایەی لە کاروباری هەڵبژاردنی عێراق بەجۆرێ ئاشکراکرد کە هیچ گومانێک هەڵناگرێ. ئەوەی جێی سەرنجە دەستوەردانی ئیمارات لە هەڵبژاردنەکان دوای ماوەیەکی کەم دێت لە ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ ئیسرائیل!! ئەو لێدوانانەی کە تایبەتن بە هەڵبژاردنەکانی ئەمدواییە. دەستوەردانی بەریتانیاش لە دەستوەردان تێپەڕیوەو  لە داگیرکردنی عێراقەوە ساڵی 1914 زانیاریمان هەیە کە سەرۆک وەزیرانەکانی عێراق لە سەردەمەکان پێشوودا بەریتانیا دەستی باڵای هەبووە لە ئاڕاستەکردنیان. لە چەند ڕۆژی ڕابردودا بەریتانیا لەبری ئەوەی ئەو ڕوڵەبگێڕێت پێویست بوو یەکێک لە تاوانبارەکانی جەنگ دەربکات و ڕادەستی بکات کە لە ئوردنەوە چوەتە ئەو وڵاتە، بەڵام مافی پەنابەرێتی سیاسی پێ بەخشی سەرەڕای ئەوەی دەستی بەخوێنی شەهیدانی هۆڕەکان و هەڵەبجە سورە.  فەرەنسا دوای ئەوەی بە پشتیوانی بەریتانیاو ئەمریکا سەرکەوتوو بوو لە گرێبەستی تۆتاڵ لە دەرەوەی چوارچێوەی یاساو ڕێساکانی حکومەت بۆ گرێبەستەکان، پشکی خۆی لە کێکەکەی عێراق بەدەستهێناو دەیەوێت لەڕێگەی حکومەتی داهاتوەوە پارێزگاری لێ بکات. ویلایەت یەکگرتوەکانی ئەمریکا و تورکیاش هەوڵدەدەن هێزە داگیرکەرەکانیان بۆ ماوەیەکی دوورودرێژتر بهێڵنەوەو ئێرانیش کە لە هەڵبژاردنی 2018دا دەستوەردانی کرد لەم هەڵبژاردنەی دواییدا ڕۆڵی کەمبوەوە. ئەم دەستوەردانە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییە سوکایەتیکردنێکی ئاشکرایە بە بژاردەی گەل و پێشێلکردنی سەروەریی عێراقە وەک دەوڵەت و بەداخەوە هەندێ لایەن كە لەگەڵ ئەو دەستێوەردانانەدا دەڕۆن، بەردەوامن لە گەمە و فێڵیان لە پێناوی خزمەتکردنی پرۆژە دەرەکییەکان و چەمکەکانی نیشتمانی و وەلائیان بۆ نیشمان وەلاناوە. بەگوێرەی ئەو زانیاریانەی بەدەستمان گەیشتوە، هەندێ لایەنی بەشداربووی هەڵبژاردنەکان داوای دەستوەردانی ئیقلیمی لە چەند دەوڵەتێک کردووە کە پرۆژەی ڕۆخێنەریان بۆ عێراق هەیە، یان بەشێک لە خاکی نیشتمانیان داگیرکردووە، ئەوەش لوتکەی بەکرێگیراوییە. ئەو بەڵێنانەی کە ئەوانەی خەونی دابەشکردن و هەرێمەکانیان هەیە بریتیە لە هەوا لەناو تۆڕدا، هەروەک چۆن گرەویان لەسەر تیرۆر و بەعس دۆڕاند، ئاواش هەنگاوەکانیان بۆ دابەشکردنی عێراق بە هێزو بازوی پاڵەوانەکانمان لە هێزە ئەمنی و حەشدی شەعبی شکست پێدەهێنرێت. * ئەمیداری گشتی بزوتنەوەی ئینجاز

سه‌ردار عه‌زیز بزوتنەوەی گۆڕان توشی شکستێکی گەورەبوو. ئێستا هەموو قسەکان دەربارەی هەستانەوەن. بەڵام ئەم هەستانەوەیە هێندە ئاسان نیە. لێرەدا چەند سەرنجێکی خۆم دەخەمە بەرچاو. یەکەم، زۆربەی ئەوانەی قسە لە سەر ئەم پرسە دەکەن، لە دیدی دوبارەکردنەوەوە دەیبینن. مەبەستمان لە دووبارەکردنەوە ئەوەیە کە: بزوتنەوەی گۆڕان لە رابورودا سەرکەوتووبوە، پاشان توشی هەندێک قەیران و زۆرێک هەڵە بوە، ئەگەر بێتوو هەڵەکانی ڕاست بکاتەوە، ئەوا دەتوانێت بگەڕێتەوە دۆخی جارانی. ئەم پرسی دوبارەکردنەوەی مێژوو، لە ڕوی فیزیکی مێژوییشەوە ئەستەمە. بۆیە گۆڕان دەبێت ئاوڕێک لە ڕابوردوو بداتەوە نەک هەوڵبدات دوبارەی بکاتەوە. چونکە لە هەوڵی بۆ گەیشتنەوە بە رابوردوو داهاتوشی لە دەست دەچێت. نە دۆخی سیاسی، نە کۆمەڵایەتی، نە دیموگرافی، نە ئابوری، نە جیوپۆلەتیکی، نە ئاگایی، وەک جارانە و وەک جاران ماوە. دووەم، گۆڕان لە پاش کاریزمان، تەنها یەک چارەسەری هەیە ئەویش خۆی بە دەزگایی بکات و جۆرێک لە هاوپەیمانێتی گروپەکانی پێکبهێنێت. دۆخی ئەوەی کە دوو گروپ یان کەسایەتی ناتوانن لەهەناو جوڵانەوەیەکدا هەڵبکەن، شکستی توانای بە دەزگایی بونە. هێزێک گەر بیەوێت کۆمەڵگایەکی پڕ لە جیاواز ئاراستە بکات، نەتوانێت جیاوازییەکانی هەناو خۆی ڕێک بخات، قەیرانە. زاڵبونی کەلتوری یەکێتی لە ناو گۆڕاندا دۆخی پەرتەوازەیی و نەبونی هاوبەشیی و پێکەوەهەڵنەکردن و زۆر خەسڵەتی تری لە گەڵ خۆیدا هێناوە. سێیەم، گۆڕان گەر بیەوێت هەستێتەوە دەبێت ببێتە ناوەندێک بۆ راکێشانی وزەو تواناکان. لە قۆناغی پاش کاریزمای گۆڕان ئەم بزوتنەوەیە لەبری جەختکردنەوە لە توانا زیاتر پەنای بۆ وەلائی ئەندامەکانی برد. وەلائیش بنەمای پەرتبونە. کەلتوری وەلائی دەبێتە هۆی سەرکەوتنی لاوازو بێتواناکان لە بڕی خاوەن تواناکان. چوارهەم، گۆڕان لە میانەی ململانێی لە گەڵ ئەوانیتردا لەبری ئەوەی خۆی ئەوانیتر بگۆڕێت خۆی وەک ئەوانیتری لێهات. ئەمە دۆخە ئایا بەرهەمی فشار، بەرژەوەندی، ناچاری یان کەم ئاگایی بووە، دەبێت ببێتە بنەمای فەلسەفەی داهاتوو. ڕەنگە دەنگدەرێکی پارتی بە بنەماڵەیی شاگەشگە بێت، بەڵام ئەم مەرج نیە بۆ دەنگدەرێکی گۆڕان ڕاست بێت. پێنجەم، گۆران پێویستی بە بیرو ئایدەلۆژیایە، بۆ تۆکمەیی ناوەوە و پەیوەندی دەرەوە. دەبێت دیپلۆماسیەتی بەهێز بکات.

  ئاسۆ حاجی پارتی هێز و سەرکەوتنی بۆ زیاتر یەکخستنی نێو ماڵی کوردستانی بەکاردەهێنێت نەک بۆ شکاندنی لایەنەکانی دیکە، چونکە پارتی هێز و لایەنە سیاسیەکانی کوردستان بە رکابەری سیاسی خۆی هەژمار دەکات نەک بە نەیار و دوژمن، تا بیر لە تۆڵە لێ کردنەوە بکاتەوە.  ئەوە فەلسەفە و کار و دونیابینی سەرۆک مەسعود بارزانیە کە درێژکراوەی مێژووی پارتی و کلتوری بارزانی نەمرە، لەو روانگەیەشەوە پارتی لە دوای سەرکەوتنێکی گەورە لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەڕلەمانی عێڕاق کە ژمارەی کورسیەکانی لە ژمارەی هەموو لایەنە سەرکەوتووەکانی دیکەی کوردستانە، بەڵام پارتی بەر لەوەی روو لە بەغدا بکات بڕیار دەدات روو لە سلێمانی بکات کە بەشێک لە هێزە رکابەرەکانی پارتی بارەگای سەرەکیان لەوێیە. ئەو شاندەی پارتی تەنها سەردانی ئەو لایەنانە ناکات کە کورسیان بردۆتەوە، بەڵکو سەردانی ئەوانەش دەکات هیچ کورسیەکیان لەو خولەی پەڕلەماندا نیە، بەڵام پارتی گوێیان لێ دەگرێ و پێیان دەڵێ:‌یەکگرتوویی و یەک گوتاری کوردستانی دەسکەوت و هێزێکی گەورەترە لە ژمارەی کورسیەکانمان‌. لە ئەزموونی حەڤدە ساڵەی رابردووی هەرێمی کوردستان لەگەڵ عێراق، تەنها ئەوە سەلمێندرایەوە کە عەقلیەتی حوکمڕان لە بەغدا درئژکراوەی هەمان ئەو عەقلیەتە شۆڤینیەیە کە لە دامەزراندنی عێڕاقەوە تا ئێستا زاڵە و هەرگیز ناگۆڕێ، بۆیە دەبێ کورد و کوردستانیەکان خۆیان بگۆڕن، چیتر ئەزموون و مێژووی دووبەرەکی و خۆخۆری دووبارە نەکەنەوە، چونکە ئەوە تاکە کەلێنە کو دوژمنان لێیە دێنە ژوورەوە و تاکە کارتی بەهێزی دوژمنانیشە کە لە دژی کورد بەکاری دەهێنن.

كارزان سه‌باح هه‌ورامی  رووداوه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و عێراقیش خێران، له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق، پارتی دیموكراتی كوردستان، ژماره‌ی كورسیه‌كانی زیاتر بوو ئێستا پارتی یه‌كێكه‌ له‌هێزه‌ سه‌ره‌كی و به‌هێزه‌كانی پێكهێنه‌ری حكوومه‌تی نوێی عێراق، بڕیاره‌ له‌چه‌ند رۆژی داهاتوو مانۆرێكی سیاسی له‌عێراق بكرێت، سه‌دریه‌كان هه‌وڵی جدی ده‌ده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی ببنه‌ پێكهێنه‌ری سه‌ره‌كی حكوومه‌تی عێراق و سه‌رۆك وه‌زیران دیاری بكه‌ن، سه‌در و لیستی ته‌قه‌دوم به‌سه‌رۆكایه‌تی محه‌مه‌د حه‌لبوسی و سه‌ربه‌خۆكانی عێراق كه‌به‌ نزیكه‌كانی مسته‌فاكازمی ناسێنراون  و له‌گه‌ڵ پارتی  دیموكراتی كوردستان به‌هه‌موویانه‌وه‌ ده‌توانن 50+1 كورسیه‌كانی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران پێكبهێنن، له‌به‌رانبه‌ردا لیستی نووری مالیكی هه‌یه‌ كه‌ له‌ هه‌ڵبژاردنی رابردوو 25 كورسی په‌رله‌مانی هه‌بوو له‌م هه‌ڵبژاردنه‌ ژماره‌ی كورسیه‌كانی بۆ 35 كورسی به‌رز كرده‌وه‌، مالیكی و لیستی فه‌تح و نه‌سر و ئه‌نجومه‌نی باڵای ئیسلامی و گروپه‌كانی حه‌شد ئه‌مانیش به‌هه‌موویانه‌وه‌ 120 كورسیان هه‌یه‌ ده‌یانه‌وێت به‌رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كان حكوومه‌تی عێراق دروست بكه‌ن، ئه‌وه‌ی تێبینی ده‌كرێت پێكهاته‌ی ئه‌م به‌ره‌یه‌ ئاڵۆزه‌ نه‌ده‌توانێت سه‌رجه‌م ئه‌و فره‌ جه‌مسه‌رانه‌ كۆبكاته‌وه‌ نه‌ چانسی ئه‌وه‌شی هه‌یه‌ كه‌ نسابی په‌رله‌مانی تێپه‌رێنێت بۆ پێكهێنانی حكوومه‌ت، كه‌واته‌ ئێستا بۆ پێكهێنانی حكوومه‌ت روویامان روون بوه‌ته‌وه‌ ئه‌ویش له‌ دووبه‌ره‌دایه‌ یه‌كه‌م به‌ره‌ی سه‌در و هاوپه‌یمانه‌كانی دووه‌م به‌ره‌ی مالیكی و هاوپه‌یمانه‌كانی. پارتی دیموكراتی كوردستان جیاله‌وه‌ی هێزێكی كاریگه‌ره‌ له‌هه‌مان كاتدا توانای بڕیاردان و كاریگه‌ری له‌سه‌ر بریاره‌ سیاسییه‌كانی عێراق هه‌یه‌، بریاره‌ له‌چه‌ند رۆژی داهاتوو شاندی سیاسی سه‌ردانی پارتی بكه‌ن، بژارده‌ی جیاواز له‌به‌رده‌م پارتییه‌ بۆ داهاتووی عێراق، به‌ڵام گرنگترینیان، له‌به‌رده‌م سێ سیناریۆدایه‌، سیناریۆی یه‌كه‌م: پارتی و یه‌كێتی و حزبه‌ كوردستانییه‌كان له‌گه‌ڵ سه‌دریه‌كان حكوومه‌ت دروست ده‌كه‌ن، ئه‌مه‌ به‌هێزترین ئه‌گه‌ره‌، پارتی كۆمه‌ڵێك هه‌نگاوی ته‌واونه‌كراوی ماون له‌ كابینه‌ی مسته‌فا كازمی ده‌بێت له‌م كابنیه‌یه‌ هه‌وڵ جێبه‌جێكردنیان بدات، باشترین سیناریۆ بۆ پارتی ئه‌وه‌ی كه‌ هه‌وڵ بدات به‌ماوه‌یه‌كی خێرا له‌گه‌ڵ سه‌دریه‌كان و لایه‌نه‌كانی دیكه‌ سوننه‌ حكوومه‌ت دروست بكات، چونكه‌ قه‌یرانه‌كانی كوردستان به‌شێكی زۆریان په‌یوه‌ستكراون به‌ به‌غداوه‌ به‌تایبه‌ت پرسی به‌نزین و پشكی به‌نزینی كوردستان و یاسای نه‌وت و گازی عێراق و بابه‌تی نه‌وت و كه‌ركووك و شه‌نگال، دووه‌م: وه‌ك پارتی به‌هێزترین سیناریۆ ئه‌وه‌یه‌ له‌گه‌ڵ ئاراسته‌ی به‌هێزی به‌غدا رێككه‌وێت, چونكه‌ واقع ئه‌وه‌یه‌ كه‌ له‌ كوردستان پارتی به‌رپرسیاریه‌تی یه‌كه‌می حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه‌ ناكرێت به‌م قه‌یرانانه‌وه‌ كه‌ به‌غدا به‌رپرسیاره‌ پارتیشی پێوه‌بسوتێنرێت، بۆ پارتی به‌پله‌ی یه‌كه‌م پرسی ناوچه‌ جێ ناكۆكه‌كان ئه‌وله‌ویه‌ته‌ سنووری پارتی له‌گه‌ڵ كه‌ركووك و شه‌نگال و مووسڵ زۆرترین به‌ركه‌وته‌ی هه‌یه‌، له‌م ناوچانه‌وه‌ ته‌حه‌دایه‌كی زۆری كورد و حكوومه‌ت ده‌كرێت گرنگه‌ شاندی پارتی به‌مه‌رجه‌وه‌ له‌گه‌ڵ جێبه‌جێكردنی ئه‌م داواكاریانه‌ بچێته‌گفتووگۆه‌. ه‌سه‌ردانی دوایی نووری مالیكی بۆ هه‌رێمی كوردستان, به‌ڵێنی داوه‌ كه‌ پرسی یاسایی نه‌وت و گاز له‌په‌رله‌مانی عێراق ده‌ربكات و باسی له‌وه‌ كردووه‌ كه‌ پرسی ناوچه‌جێ ناكۆكه‌كان چاره‌سه‌ری بۆ ده‌دۆزێته‌وه‌، سیناریۆی سێیه‌م ئه‌وه‌یه‌ پارتی بچێته‌ ئه‌م به‌ره‌یه‌وه‌، له‌هه‌ردوو حاله‌تدا ئه‌وه‌ی بریار ده‌دات پارتییه‌ كه‌ چۆن هێزه‌ كوردستانییه‌كان رازی ده‌كات به‌وه‌ی به‌كام به‌ره‌خۆیان یه‌كلا ده‌كه‌نه‌وه‌، وه‌ك ئه‌وه‌ی زانیاریم هه‌بێت له‌ سه‌ركردایه‌تی پارتییه‌وه‌ پێم دراوه‌ له‌دوای راگه‌یاندنی ده‌رئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردن له‌لایه‌ن كۆمسیۆنه‌وه‌، پارتی كۆمه‌ڵێك خاڵ له‌ چوار چێوه‌ی به‌رنامه‌ی كاری حزبه‌ كوردستانییه‌كان ئاماده‌ ده‌كات ئه‌وه‌ش دوای گوتوبێژ له‌گه‌ڵ حزبه‌كانی دیكه‌ی كوردستان بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م به‌رنامه‌یه‌ ببێته‌ بنه‌مای بۆ گفتووگۆ كانی پێكهێنانی حكوومه‌ت, لایه‌نه‌عێراقییه‌كان ئه‌م جاره‌ ده‌رفه‌تێكی باشیان به‌رده‌مدایه‌ كه‌ به‌هاوكاری پارتی بتوانن ئه‌و لاسه‌نگه‌ی دروست بووه‌ له‌ پرۆسه‌ی سیاسی راستی بكه‌نه‌وه‌، هه‌م مالیكی و هه‌م سه‌دریه‌كانیش له‌وه‌ گه‌یشتوون كه‌ دژایه‌تی كردنی هه‌رێمی كوردستان به‌تایبه‌ت پارتی ئاكامه‌كه‌ی بۆ به‌غدا باش نابێت، به‌پێچه‌وانه‌وه‌ حكوومه‌تێكی لاواز دروست ده‌بێت كه‌ ئه‌زمونی سه‌رده‌می حه‌یده‌ر عه‌بادی باشترین به‌لأگه‌یه‌ بۆیه‌ هیچ یه‌كێك له‌ پێكهێنه‌رانی حكوومه‌تی عێراق خۆیان ناخه‌نه‌ ئه‌و چوار چێوه‌وه‌،له‌ماوه‌ی رابردووش هه‌رێمی كوردستان تووشی لێكترازانێكی سیاسی بوو به‌وهۆیه‌وه‌ به‌شێكی په‌رله‌مانتارانی كورد له‌به‌غدا فراكسیۆنی جیاوازیان دروستكرد و له‌ناو پێكهێنه‌ری سه‌ره‌كی حكوومه‌تیش هێزێكی سیاسی به‌ئاراسته‌ی دژایه‌تی حكوومه‌ت هه‌نگاوی نا ئه‌مانه‌ له‌ماوه‌ی چه‌ند مانگی رابردوو چاره‌نووسیان یه‌كلا بویه‌وه‌ به‌شێكیان سركاون له‌ مه‌یدانی سیاسی كوردستان و به‌شێكیان له‌په‌رله‌مانی عێراق متمانه‌یان وه‌رنه‌گرت و نه‌بونه‌ په‌رله‌مانتار. ێستا باشترین ده‌رفه‌ته‌ بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ پێكه‌وه‌ له‌ كوردستانه‌وه‌ هه‌نگاو بنرێت بۆ ئه‌وه‌ی به‌یه‌كگرتوو بچینه‌ به‌غدا و باشترین كاته‌ كه‌ پارتی له‌ نه‌مانی ئه‌م گروپانه‌ په‌ره‌به‌به‌هێزكردنی حكوومه‌ت بدات به‌تایبه‌ت له‌ سنووری پارێزگاری سلێمانی ئه‌مه‌ جیاله‌وه‌ی كه‌ ره‌نگ بێت ئه‌م گۆرانكاریانه‌په‌یامێك بێت بۆ ناوخۆی كوردستانیش كه‌ په‌رته‌وازه‌یی و شپرزه‌یی سیاسی ئاكامی لاوازكردنی كوردستانه‌, ده‌رفه‌تیش له‌به‌رده‌م سه‌رجه‌م هێزه‌كان هه‌یه‌ كه‌ بتوانن كاربكه‌ن بۆ چوار ساڵی داهاتوو تا متمانه‌ی خه‌ڵك وه‌ربگرن، بۆ ئه‌م پرسه‌ پارتی یه‌كه‌م هێزه‌ كه‌ بتوانێت له‌رێگای حكوومه‌ته‌وه‌ خزمه‌تی زیاتری خه‌ڵكی كوردستان بكات گرنگه‌ به‌غدا بكرێته‌ ناوه‌ندی به‌ده‌ست هێنانی مافه‌كانی گه‌لی كوردستان چونكه‌ له‌ماوه‌ی رابردوو به‌چاوی سیاسییه‌وه‌ سه‌یری ئه‌و مافانه‌كراوه‌ و وه‌ك كارتی سیاسیش به‌كارهێنراوه‌ له‌م كاته‌دا پارتی به‌هێزترین بژارده‌ی ئه‌وه‌ بێت باشه‌ كه‌ سه‌رجه‌م ئه‌م كارتانه‌ بسوتێنێت .

سۆزان سەعید  ووشەی فەلسەفە و نوسین و لێکوڵینەوە و بەرتوکی تایبەت بە فەلسەفە بۆتە خولیای نوسەران. زۆر لە نوسین و دوان و بابەتەکانی ناو پەیج و ماڵپەرەکان لە بازنەی فەلسەفە و تیۆریە فەلسەفیەکاندا دەخولێنەوە. زۆر لە نوسینەکان دوبارە و چەندبارە تیوری و وتەی فەیلەسوفەکان نمایش دەکەن. جێگای نکۆڵی نیە کە فەلسەفە گۆرانکارییەکی بنەرەتی لە وڵاتانی پێشکەوتوخوازو دیموکراسی هێناوەتە دی، ئەوەش دوا ئەنجامی توێژینەوە و کرداری ئەو فەیلەسوفانە بووە کە پێشرەوی گۆڕانخوازی و پێشکەوتنخوازی بوون. بەڵام ئایا سەرەرای بایەخێکی زۆر بە نوسینی بابەتی تایبەت بە فەلسەفە، بۆچی رۆژ بە دوای رۆژ هەندێك لە وڵاتان لەبری گەیشتن بە پێشکەوتن و دیموکراسی و دادپەروەری، بە پێچەوانەوە لە هەموو بوارەکاندا بەرەو دواکەوتن و خراپتر و خراپتر دەچێت؟ ئەم پرسیارە وەڵامی زۆر هەڵدەگرێت، بەڵام لەم باسەدا تیشک دەخەینە سەر ئەوەی ئایا ئەو وتارە فەلسەفیانە هاوتەریبن لەگەڵ واقعی ژیانی کۆمەڵگایانە یاخود ڕاست دەنوسرێت و دەگەیەنرێت بە تاکەکانی کۆمەڵگاکان؟ ئایا بۆچی سەرەرای ئەم هەموو باسە فەلسەفییە هیچ گۆرانکارییەکی لەبەرچاو ڕوو نادات لە کۆمەڵگاکان و کۆمەڵگاکەی ئێمە و سیستەمی بێسیستەمی هەرێمەکەمان؟ وەکو دەسپێک بۆ وەڵامی ئەو پرسیارە لە سەرەتادا شێوازی خۆێندنی بەشی فەلسەفە لە کۆلێژەکان دەدوێم وەکو نمونەیەك بەو مەبەستەی تێڕوانینێکی سەرەتایی بخەمە ڕوو.  هەروەها ڕێنماییەکی گشتی سەبارەت بەوەی چۆن دەکرێت فەلسەفە بەکاربهێنین کە سودمەند بێت لە خزمەتی کۆمەڵگا. لە هەمان کاتدا شێوازی گونجاو لە نوسینی وتاری فەلسەفی بە چ میتۆدێکی ڕاست بتوانێت کاریگەربێت و بەکاربێت لە پراکتیکدا. دەرچوی بەشی فەلسەفە لە زانکو باڵاکانی فەلسەفە بەم شێوازەیە؛ پاش خۆێندنی ماستەر لە یەکێك لە بوارەکانی فەلسەفە زانیاریەکی کەم تا زۆر سنوردار دەدات بە خوێنەر. بۆ بەدەستهێنانی پسپۆری لە بوارێکی دیاریکراوی فەلسەفە پیویستە لە ڕێگای دکتۆراوە بهێنەرێتە دی . لە زانکۆ باڵاکاندا ناکرێت خوێندنی دکتۆرا پاش بەدەستهێنانی تەنها یەك ماستەر پەسەند بکرێت. بۆ نمونە لە زانکوی ئۆکسفورد، یاخود زانکۆی لۆفن لە بەلجیکا بەشی فەلسەفە کە ٢٤ هەمین پلەی هەیە لەسەر ئاستی جیهان، پێویستە ئەم مەرجانە لە قوتابی کاندیتدا هەبێت؛ بەدەستهێنانی بڕوانامەی دوو ماستەر، یەکێکیان بە پلەی لە سەدا٨٠ کەمتر نەبێت. پاشان لەسەر قوتابی پێویستە ئەوە پێشان بدات کە ئەو توێژینەوەیەی ئەنجامی دەدات بابەتێکی نویە و سودێکی دیاریکراوی هەیە بۆ کۆمەڵگا و بەو ئامانجەیە گۆرانکارییەک بهێنێتە دی لە بازنەی دەوڵەت و کۆمەڵگادا؛ ئیتر لەبواری سیاسی ، ئەخلاقی، زانستی، پەروەردە، ئاێین، تەندروستی ...هتد. ئەوانەی کە ماستەر یاخود دکتورا بەدەست دەهێنن لە فەلسەفەدا دەتوانن ئەو زانستەی کە بە میتودێکی دروست فێربوون بیکەنە پراکتێک و گاریگەری لەسەر سیستەمی دەوڵەت هەبێت، بۆنمونە لە دەزگا و ئۆرگانە جیاوازەکانی دەوڵەت و دەرەوەی دەوڵەت. نوسینی بابەتەکانی فەلسەفی کە تەنها دوبارەکردنەوەی وتەی فەیلەسوفەکان بێت ناکرێت وەکو ووتاری فەلسەفی تێبڕواندرێت. ئەو جۆرە نوسینانە ناکرێت یەکسان بێت لەگەڵ ناوەروک و ئامانجی فەلسەفە. ئەمە جۆرێکە لە ووتنەوە و بە توتیکردنی فەلسەفە. کاتێك خوێنەر وتارێکی لەوجۆرەی ئەرستو یاخود ئەفلاتۆن دەخۆێنێتەوە دەچێتە چوارچێوەی خوێندنەوەی بەشێك لە مێژوی بیر و فەلسەفەی ئەو فەیلەسوفانە، بەکورتی خوێندنەوەی مێژوی بیری فەلسەفەیان، ئەمەش مەخابن بۆتە جۆرێك لە نەریتی ووتار نوسینی بەناو فەلسەفە. لەهەمان کاتدا یەکێکە لە خاڵە لاوازەکان کە هۆکارە بۆ ئەوەی کە لە کۆمەڵگا ڕۆژهەڵاتیەکاندا فەلسەفە هیچ جۆرە گەشەیەکی لەبەرچاو بەخۆوە نەبینێت.   چۆن فەلسەفە دەتوانێت کاریگەربێت؟ کەسانی شارەزا لەبواری فەلسەفە دیارن، ئەوەش لەشێوازی بیرکردنەوە و نوسینیان، جێ پەنجەیان دیارە و کاریگەری ڕاستەقینەیان لەسەر کۆمەڵگا هەیە. مەرج نییە شارەزا لەبواری فەلسەفە هەمیشە تیوری یاخود ناوی فەیلەسوف یاخود وشەی فەلسەفە بەکاربهێنێت، ئەم شارەزایە خۆی لەبیردا دەوڵەمەندە لە ڕێگای تیۆریە فەلسەفیەکانەوە، کە لە بیریدا ڕوواوە. پاشان لەسەر بنەمای زانیاریە فەلسەفیەکانی پێش خۆی وەك درەختێك لق و پۆپی بۆ دروست دەکات درەختێك کە خاوەندی رەگێکی بەهێزە و دەکرێت لق و چڵی نوێێ لێ ببێتەوە، بێگومان ئەوەش پەیوەستە بە و دەوروبەر و کۆمەڵگایەی کە پێویستی بە چ جۆرێك لە بەرهەمی ئەو درەختە هەیە. بۆ نمونە لە سەردەمی کێشەی قوڵی چینایەتی و چەوساندنەوەی کرێکاران لە ئەوروپا کارڵ مارکس ئەو ڕۆڵە دیاریکراوەی بینی و لەسەر بنەمای درەختی فەلسەفەی هێگڵ و فۆیرباخ چەندین لق و پەلی جیاوازی دروستکرد و بەرهەمی ئەوەش چەندین ڕاپەڕیین و شۆڕشی کرێکاران و چینە چەوساوەکانی کۆمەڵگا بوو. هەروەها هانا ئارند، بە هەمان شێوە لەسەر بنەمای فەلسەفە کلاسیکیەکان و گونجاندنی لەگەڵ واقعی کۆمەلگاو سیستەمدا توانی تێزە فەلسەفیەکانی بخاتە ناو سیستەمەوە. بەو شێوازە ئەو دوو فەیلەسوفە توانیان کاریگەری ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆیان لەسەر سیستەمی دەوڵەت و کۆمەڵگا هەبێت لە ڕێگای تیێوری و تێزەکانیانەوە. هانا ئارنت کاریگەریگەری لەبەرچاوی لەوەوە سەریهەڵدەدا کە چەختی دەکردە سەر کێشە واقیعیەکانی ناو کۆمەڵگاکەی، لە نمونەی کەیسی ئایشمان ، ئەگەرچی هانا ئارنت ئەوەی ڕەت دەکردەوە کە ناوی بنێن فەیلەسوف. ئارنت زیاتر بایەخی بۆ بابەتی سیاسی هەبوو کە مۆرکی فەلسەفی پێدەدان، بەو مەبەستەی بە کرداری لە ڕێگای سیاسەتەوە بتوانێت فەلسەفە بخاتە کار و کاریگەریەوە لە مەیدانی ژیانی کۆمەڵگادا. هاوتەریب لەگەڵ ئارنت، ئەمرۆ مارتا نوسباوم یەکێکە لەو کەسە دیارانەی کە تێۆریە فەلسەفیەکانی لە واقعی ژیانداو بەتایبەت لە بواری دادپەروەری و مۆراڵدا زۆر بەکاردەهێنرێت و ڕەنگدانەوەی واقعی کۆمەڵگایە. نوسباوم لەسەرەتادا ڕەخنەکانی ئاراستەی خۆی دەکرد پاشان لە باوکی، نەک تەنها بە تیۆری بەڵکو بە کرداریش هەڵوێستی لەبەرامبەر باوکی وەرگرت و لێی دورکەوتەوە بەوهۆیەی باوکی کەسێکی نەژادپەرست بوو. وەک پەرچەکردار چووە سەر ئایینی جوو. نوسباوم وەک پرۆفیسۆری ئەخلاق و یاسا داوای دادپەروەری جیهانی دەکات، هەمیشە بایەخی هەیە بۆ ژیانی هەژاران و کۆمەڵگای هندی وەک نمونە دەخاتە ڕوو. تەنانەت نمونەکانی ژیانی منداڵان و ژنانی هندی لەکاتی وانەوتنەوە و نوسینەکانی وەک نمونەیەکی زیندو بەکاردەهێنێت. هەمیشە ڕووی رەخنەی دەکاتە دەسەڵات و حکومەت و سیستەمەکان و لەو باوەرەدایە کە ئەوە سیستەمە زەمینە سازی بۆ مرۆڤ و ژیان و ئایندەی چۆن بێت. تیۆریەکانی نوسباوم بە شێوەیەکی فراوان لە بوارەکانی فەرمانبەری سیاسی و چالاکیەکانی رێکخراوە مرۆییەکان بەکاردەهێنرێت. گرنگی فەلسەفە لەوەدایە کە بتوانێت بەشێوازێکی رەخنەگەرایی قوڵ و بەشێوازێکی بەردەوام گۆرانکاری لە ژیان و گوزەرانی مرۆڤەکان دروستبکات. بێگومان مەرج نییە ئەم گۆرانکاریە تەنها لەوکەسانەوە بێت کە شارەزای بواری فەلسەفەن. هەر مرۆڤێک خزمەتی مرۆڤایەتی بکات بەشێوەیەکی پرنسیپیانە و بێ لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی ماتەری و مەعنەوی خودی خۆی، دەچێتە قاڵب و ئامانجی ناوەرۆکی فەلسەفەوە. فەلسەفە وەرزش کردن و بەهێزکردنی فکرو هۆشە، کە لەو ڕێگایەوە مرۆڤ بتوانێت بەرەو کرانەوە و ڕەخنەگەرایی بروات و دژ بە ناڕاستی و نادادپەروەری بوەستێتەوە. ئەمەش دوائەنجام مرۆڤی هۆشیار خولیا دەکات بەو مامەڵەیە و دەیکاتە ریتمێکی رۆژانەی هەڵسوکەوتی و لەسەری بەردەوام دەبێت. بۆ نمونە کەسێک رۆژانە جادەکان پاک و خاوێن بکاتەوە بە دڵ و گیان بەبێ فرت و فێل، حەز بکات شارەکەی بە جوانی و خاوێن بمێنێتەوە دەچێتە قاڵبی کارو ئامانجی فەیلەسوفەوە، ئەگەرچی لە لایەن بەشێك لە ئەندامانی کۆمەڵگاکەیەوە وەکو کەسێکی نزم و بێتوانا تێیبڕواندرێت، بەڵام لە واقیعدا دەتوانین ناوی بنێن هەڵگری فەلسفەی پاقژی. فەیلەسوفێک دەتوانێت زۆر تێوری و شیکردنەوەی لەسەر بنوسێت ، ئەو پاکەرەوەیەش لەلایەن خۆیەوە دەتوانێت بە سادەیی کرداری ببێتە نمونەیەك بۆ ئەو فەیلەسوفە . ئەم مامەڵەیە دەکەوێتە ویست و خواستی فەلسەفە کە بایەخ و نرخ بۆ هەموو کردارو هەنگاوی مرۆڤایەتی دادەنێت. ئەو مرۆڤەی کە جادەکان بە دڵ و گیان پاک دەکاتەوە بۆ خۆشبەختی و ئاسودەیی مرۆڤەکان، بەشێکە لەو ئامانجە فەلسەفیانە . هەر بۆیە کە باس لەوە دەکرێت کە هەندێك کەس بەکردار فەیلەسوفە ئەنجامی ئەوەیە کە مامەڵەی ڕاست و دروست پراکتیك دەکات بۆ خۆشبەختی مرۆڤەکان لە کاتێکدا لە هیچ بواری فەلسەفە و تیۆریە فەلسەفیەکان بەئاگا نیە. کرداری پاکەرەوەکی ئاوا زۆر لە نوسین و ووتاری ئەو نوسەرانە بە نرخ و بەها ترە کە تەنها وتاری فەلسەفی دەنوسن بۆ خۆ دەرخستن و بێ کردار و دور لە ژیانی کۆمەڵگاکەیان و دور لە ئامانج و ڕێکار پێشاندان بۆ نەهێشتنی نەهامەتیەکانیان. نوسینی وتاری فەلسەفی دور لە ژیانی واقیع و ڕیالیستی کۆمەڵگا هیچ گورانکارییەک ناهێنێتە دی و تەنها و تەنها نوسینێکی بێ بەرهەم دەبێت.  

شێرزاد شێخانی (١) بایکۆت چۆڵو هۆڵی بنکەکانی دەنگدانی ئەمجارەی هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عیراق سەرنجی راکێشام . کە هاتمە دەرەوەش بەدەم رێگاوە سەیری پەنجەی خەڵکم ئەکرد ، زۆر کەم پەنجەی مۆرکراوم بینی . ئەمەشیان شۆکێکیتر بوو . چونکی پێموابوو تووڕەیی خەڵک لەم دەسەڵاتەو زوڵموزۆرداری چەند ساڵەی ئەم دەسەڵاتە ، نانبڕین وئاو بڕین ومووچەبڕینی ئەم خەڵکە ، لابد ئەمڕۆ رۆژیانە بۆ ئەوەی تۆڵەی خۆیان لەم دەسەڵاتە بکەنەوە . پێموابوو ئەم هەڵبژاردنەی پەرلەمانی عیراق ئەبێتە دەرسێک بۆ حزبەکانی دەسەڵات ، بەڵام ناهوشیاری خەڵک ئەم بۆچوونەی پووچەڵ کردەوە . بایکۆت ئەزعەف ئیمانەکەیە کە هیچکات سوودی نەبووەو هیچیشی لەوەزعی میللەت نەگۆڕیوە . میللەتی ئێمە کە نەتوانێ بێتە سەر شەقام لەترسی بیکەیسی دەسەڵات ، نەوێری راپەڕێ لەترسی قەتلوعام ، نەوێری تەنانەت لەتۆڕە کۆمەڵایەتیەکانیشدا کۆمینتێکی بچووک بنووسێ لەترسی گرتن وزیندانی دەسەڵات ، تاکە فرسەتێک هەبێ لەبەردەم ئەم خەڵکە ناڕازییە بۆ سزادانی حزبەکانی دەسەڵات تەنهاو تەنها سندوقی دەنگدانە ، بەڵام بینیمان ٦٠% دەنگدەرکان بایکۆتیان کردو حزبەکانی دەسەڵاتیش لەسەر حیسابی حزبە بچووکاکانو سەربەخۆکان بە کەماڵی ئیسراحەتەوە کورسیەکانی خۆیان مسۆگەر کردەوە ، چونکە دەنگدەری ئەوان سەرلەبەیانییەوە لەسەر سندوقەکانی دەنگدان سازو ئامادە بوون . بۆیە ئەمجارە حزبەکانی دەسەڵات هیچ پێویستیان بەتەزویرو ساختەکاری نەبوو ، چونکی دەنگدەرە ناهوشیارەکانمان هاوکاریان بوون بە بایکۆت و دوورکەوتنەوە لەسندوقەکان . سەیرە لەم هەموو کاندیدە سەربەخۆو لایەنەکان چوار کەسیان تێدا نەبووبێ تۆزێ مەعقولترو شاییستەتر بن لەکاندیدانی دەسەڵات دەنگیان پێبدەن . هەر دەسەڵاتێک شەرعییەتی لەسندوقەکانی دەنگداندا وەر ئەگرێ ، جا دادگەر بێت یان ستەمکار ، بە مافی خۆی بێت یان بە ساختەکاری ، بۆیە هەڵبژاردن تاکە فرسەتێکە بۆ تەعبیرکردن لەرأی گشتی جەماوەرو رۆژی حیسابیشە بۆ حزبەکانی دەسەڵات ، بەڵام بە داخەوە دەنگدەری کورد تاکو ئەمڕۆش لەگرنگی و گاریگەری ئەم چەکەی بەدەستیەوە تێنەگەیشتوە و  وەکو پێویست بەکاری نەهێناوە ، هەر ئەوەشە حزبەکانی ئێمەو ناوچەکەش بەگشتی ساڵانێک حوکمڕأنی ناتەندروست ئەکەن و بەشەرعییەتێکی ساختەکاری سندوقەکانەوە دەسەڵاتەکانیان بەسەر میللەتاندا ئەسەپێنن . خۆ هەمووشمان ئەزانین ، بایکۆت ئەگەر بگاتە ٩٠% شەرعییەتی هەڵبژاردن بەپێی یاسا هەر ئەمێنێ ، بەمەش هەمیشە میللەت زەرەرمەندە لەبایکۆت کە لای من ، بێدەنگی ورازی بوون بە زوڵموزۆرداری حزبەکانی دەسەڵات .   (٢) دۆڕان شکستی بزووتنەوی گۆڕان ئەمجارە ، نە بەپیلانی پارتی و نە بەتەزویری پارتیش بوو ، شکستی گۆڕان لەدوای ئاوابوونی خۆری نەوشیروان مستەفاوە دەستی پێکرد ، لەغیابی سێبەری ئەودا ، مەعدەنی حەقیقی سەرکردەکانی گۆڕان و هەڵپەی دەسەڵات وپڵەو پۆست زۆر بەئاشکرا دەرکەوت . زۆرجار لەوتارەکانمادا ئاماژەم بەوەدا داوە ، هەر حزبێک لەپارتی نزیک ببێتەوە بە ئاگرەکەیەوە ئەسووتێ . نموونەش زۆرن هەر لەیەکگرتووی ئیسلامیەوە تا زەحمەتکێشان وسۆسیالست ، بە یەکێتی نیشتمانیشەوە کە لەهەر خولێکی هەڵبژاردندا پێگەی لاوازتر ئەبوو بەدەست پڕۆپارتییەکانەوە . لەهەڵبژارنەکانی ساڵی ٢٠١٨ کادێریکی دیاری دژە پارتی ناو یەکێتی ویستی خۆی کاندید بکات بۆ پەرلەمانی کوردستان ، داواکەی رەفزکرایەوە لەلایەن دەزگای هەڵبژاردنەکانی یەکێتییەوە بە بیانووی ئەوەی گوایە ئەو کادیرە زۆر دژی پارتییە !! . جا ئەوەیان لەساڵی ٢٠١٨دا کە یەکێتی لەو سەردەمەدا لەوپەڕی دوژمنایەتی پارتیدا بوو ، ئەبێ ئێستا کە یەکێتی بەهۆی کێشە ناوخۆییەکانیەوە ریزەکانی خەریکە لەیەک ئەترازێ ، چۆن مامەڵە لەگەڵ پارتیدا بکات ؟! . هیچ گومانی تێدا نیە یەکێتی بەم لاوازییەی خۆیەوە زیاتر دەستەمۆی سیاسەتە نا نەتەوەییەکانی پارتی ئەبێت لەبەغدا . لە کوردستانیش بەهۆی ئەو شکستە گەورەییەی لەهەولێر بەسەریدا هات ، بێگومان کاریگەری ئەبێت بەسەر شێوازی مامەڵەی پارتی لەگەڵ یەکێتیدا.. لەمەحسەڵەشدا رووخانی گۆڕان و لەدەستدانی هەولێر لەلایەن یەکێتییەوە سنورەکانی هەردوو زۆنی سەوزو زەرد تۆختر ئەکات ، ئەمەش خۆی لەخۆیدا تەرازووی هاوسەنگی ئەگۆڕێ و پارتی زیاتر تووشی غرور ئەبێ لە نەتیجەشدا هەموو میللەتی کورد زەرەرمەند ئەبێ بە بایکۆتکەرانو دەنگدەرانیشەوە .   (٣) سیحری پارتی زۆرجار وتومە پارتی حزبێکی تەزویرچی و گزیکارە ، بەڵام هیچ قەناعەتم بەوە نیە پارتی بەم هەموو تەزویرەی کە لەیەکەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانەوە تاکو ئەمڕۆش بەردەوامە بتوانێ زیاتر لە ٣٠ کورسی پەرلەمانی تەزویر بکا . لەوانەیە بتوانێ ١٠ کورسی لەهەر هەڵبژاردنێکدا بە تەزویر بباتەوە ، ئەی باقیاتی لەکوێوە ئەهێنێ . گومان لەوەدا نیە پارتی ئەندام وکادیرو جەماوەری خۆی هەیە ، هەر ئەوانەشن کە باقییاتی کورسیەکانی بۆ مسۆگەر ئەکەن ، ئەویش کاتێک بایکۆت زیاد ئەبێ ، جەماوەرو دەنگدەرانی پارتی بە لێشاو ریز ئەبەستن بۆ چوونە سەر سندوقەکانەوە ، بەمەش هەموو جارێک کورسییەکانیان ئەگەر زیادیش نەکات ، کەم ناکاتەوە . ٦٢% خەڵکی ناڕازی بایکۆتی هەڵبژاردنی ئەمجارەیان کردووە ، لەبەرامبەریشدا دەنگدەرانی پارتی یەک کەسیان دوانەکەوتووە ، بەمەش توانییان پارێزگاری لەدەنگەکانیان بکەن و بەرامبەرەکانیان بە بایکۆت شکست بێنن ، پارتی بۆ ئەمجارە هیچ پێویستی بە ساختەکاری نەبووە ، تەنها بایکۆتی خەڵکەکە بوو کە هەموو جارێ سزای حزبەکان ئەدەن جگە لەپارتی !! . ناهوشیاری دەنگدەری کورد هەمیشە خزمەتی پارتی ئەکات . سیحری پارتی ئەوەیە کە دەنگدەرانی هوشیارترن لەدەنگدەری حزبەکانیتر . ئەوانەی پارتی هەموویان لەرۆژی دەنگداندا لەسەر سندوقەکانن ، دەنگدەری حزبەکانیش لەبەر شتی پرووپوچ لەحزبەکانیان ئەتۆرێن و لەهەڵبژاردنەکاندا سزای حزبەکانی خۆیان ئەدەن !. لەهەموو هەڵبژاردنەکاندا تەنها حزبەکانی غەیرە پارتی سزا دراون ، یەکێتی و یەکگرتوو و گۆڕان وکۆمەڵ لەهەموو هەڵبژاردنەکاندا کورسییەکانیان کەمیکردووە ، دەنگدەرانی ناڕازی لەدەسەڵات ئەوەندە شعووریان نیە هەر بەدەستی خۆیان بۆ یەکجاریش بێ سزای پارتی بدەن کە تاکڕەوانە حوکمی کوردستان ئەکات !. تا ئەم دەنگدەرە ناهوشیاریانەش بەمشێوەیە بیر بکەنەوە ، تا هەتا پارتی هەر حزبی یەکەمەو ، حزبەکانی تریش یەکلەدوای یەک هەڵدەورێن ، ئەمەش مەترسییە گەورەکەیە کە پارتی بەم هەموو زوڵموزۆردارییەی خۆیەوە هەمیشە مەرجەع و تاکەحزبی سەرکردەو حیزبی قائید بێت . دوا فرسەت مابێت لەبەردەم گەلی کوردستان هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی کوردستانە ، با بزانین لەوێ میللەت هوشیار ئەبێتەوە ، یان هەروەکو ئێستا رازییە بەم ستەمو زۆردارییەی پارتییەوە ..

د.چیا عەباس  لە سەرەتاوە چاوروان دەکرا هەڵبژاردن بۆ پەرلەمانی بەغدا کورد توشی شکستێکی هەستیار بکات، زەمینە بۆ ئەو شکستە پەرتەوازەیی نێو ماڵی کورد، غیابی متمانە و باوەر و دیدگای هاوبەش بۆ پرسە گرنگە نەتەوەیی و نیشتمانیەکان، دەستتێوەردانی هێزە ئیقلیمیەکان، هاوکاتیش کێشەکانی ناو یەکێتی و لاوازی گۆڕان ئەو هۆکارانە بون کە بێئومێدی هاوڵاتیاینان بە پرۆسەی هەڵبژاردنیش خەستتر کردەوە، بۆیە شکستی نەتەوەیی چاوەروانکراو بو. تێکچونی خەستی نێوان هێزە دەسەڵاتدارەکان لە بەغدا، تایبەت نێوان هێزەکانی شیعە، هەژمونی بەهێزی ئێران لەسەر دۆخی کوردستان و عێراق، نەبونی نیەتی جدی لە بەغدا بۆ مامەڵەکردنی واقیعی و دروست لە گەڵ پرسی کورد ( نەک لە گەڵ هێزە کوردیەکان) و هەڵوێستی پاسیڤی ئیدارەی بایدن ئاماژەی زەقی تر بون کە ئاکامی ئەم هەڵبژاردنانە هەرچۆنێک بێت شتێکی ئەوتۆ لە پرسی کوردایەتی و جۆری پەیوەندیەکانی لە گەڵ بەغدا ناگۆرێت، دوبارەبونەوەی ئەزمونە شکستخواردوەکانی ماوەی ١٨ ساڵی رابوردو دەبێت، بۆیە هەڵمەتی جدی نەتەوەیی کورد، بێجگە لە چەند ناوچەیەکی زەوتکراو نەبێت، لەم هەڵبژارنەدا بونی نەبوە، بەشداری رێژەیەکی کەمی هاوڵاتیانی کوردستان لە هەڵبژاردنەکان ئاماژەن بۆ ئەوەی عەرەب دەڵێت: " اڵابکم من الاشارە یفهم"، بەڵام هێزە دەسەڵاتدارەکانی کوردستان لە مەراق و خەمی سەرەکی حزبی و بنەماڵەیی خۆیاندان بون. مایەی سەرسورمانە وێرای ئەوەی کورد لە باشور لە زۆر بواری هەستیاردا پێویستی بە بەغدایە کەچی دەسەڵاتدارانی کورد بە سەرۆک کۆماریشەوە کە کوردە رۆڵ و کاریگەریان لەو پرۆسەیەدا لە لاوازترین ئاستدایە، بۆیە لەو باوەرەدوام گەر هەر سێ سەرۆکایەتیە سیادیەکەی عێراق بدەن بە حیزبە کوردیەکان سفری پاش فاریزەی کرۆکی پرسە نەتەوەییەکان ناگۆرێت، ئەوەی دەگۆرێت چەورتربونی جزدان و کۆیلایەتی زیاتری دەوروبەری دەسەڵاتدارانی کورد دەبێت.  دەبینین دوای ئاشکراکردنی ئامانجە بەراییەکانی هەڵبژاردن هاوکێشەکە بە چ ئاراستەیەکدا دەچێت و گروپە چەکدارە بە هێزەکانی عێراق گەر هێزە ئیقلیمیەکان رێگایان پێبدەن فۆرمی دەنگدان وەک کاغەزی تەوالێت بەکار دەهێنن. ئەم راستیانە کوردی باشوری لە نێو توێکڵە رەقی بێخەمی دەسەڵاتی کوردی و غیابی نیەتی جدی دەسەڵاتی بەغدا گیرۆدە کردوە و بواری جوڵەی تێدا نیە.  دەربارەی کوردستان کورد ئەزمونی زۆری لە گەل هەڵبژارنەکاندا هەیە، ساختەکاری، مامەڵەی هاوشێوەی بازاری عەکاز لە گەڵ دەنگدەر، خراپ بەکارهێنانی پێگە و دەسەڵاتی حزبی و حوکمرانی، دەسەڵاتی پارە و میلیشیا و بنەماڵە و ... ئەو هۆکارانەن کە کرۆکی هەڵبژارندەکانیشیان لە بنەرەتدا پوچەڵ کردۆتەوە، بینیمان چۆن پارتی و یەکێتی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنیان بەرێوە برد، دەتگوت شەری ناوبازار و لاکۆڵانە و بە دەگمەن بەها نەتەوەیی و کۆمەڵایەتی و دیموکراسیەکان دەبینران. پارتی بۆ پاراستنی پێگەی خۆی لە بەغدا ئەوەندە پابەند نەبوە بە پرسی نەتەوەییەوە، چونکە هەر ئەو پارتیە بو کە بەغدای بە قوبلەی نەهامەتی و دەردەسەریەکانی کورد دەزانی، خێرە شەیتانەکانی بەغدا بونەتە فریشتە و پەپولە و بە راست و چەپدا لێیان نزیکبونەتەوە و تموحی پۆستێکی باڵای بەغداشیان هەیە. پاشەکشەی یەکێتی چاوەروانکراو بو، هێزێک نێوان خۆیان لە سەر ئیرسێکی سیاسی و مادی کەوتونەتە گیانی یەکتر، من تێناگەم شەری باڤڵ و قوباد تاڵەبانی لە گەڵ شێخ لاهوری ئامۆزایان بە قازانجی کێ شکاوەتەوە، بۆ سەیرێکی ئەنجامەکانی حزبەکەیان لە هەڵبژاردنەکان ناکەن، تایبەت لە قودسی کوردستان و هەولێری پایتەخت، ئەوانیش لەم هەڵبژاردنەدا شەریان بۆ حزبەکەیان کردوە، هاوپەیمانیەکەیان لە گەڵ گۆران شایستەی گەلێک پرسیاری جدیە کە دەسەڵاتدارانی گۆڕان کەوتنە داوەکەیەوە. بازدان بەسەر واقیعێکی تاڵی نەخوازیار تابلۆی هەڵبژاردنەکان بە ناتەواوی نمایش دەکات ئەویش غیابی هێزێکی ئۆپزسیۆنی تۆکمەی بەرچاوە، بۆیە هەڵتۆقینی هێزێکی ئۆپزسیۆنی وەهمی چاوەروانکراو بو، دەسەڵاتی کوردی لای مەبەستە بەناو ئۆپزسیۆنێک هەبێت بۆ ئەوەی کاڵای سیاسی خۆی بە دنیای دەرەوە بفرۆشێت، بۆ ئەو مەبەستەش ژێر بە ژێر یارمەتی چەند تاقمێکی بەناو ئۆپزسیۆنی روکەشی داوە، زۆربەی هێزە ئیسلامیەکانیش ئۆپزسیۆنی کاتی و مەوسمین، ئەوەی لە سایەی ئەو چەمکەدا دەیکەن  گەلێک پرسیاری وروژاندوە، تایبەت ئەوان و پرسی دیموکراسی و نەتەوەیی و دیدگایان بۆ دەسەڵات. راستیەکی حاشا هەڵنگرە دوای وەفاتی مام جلال و کاک نەوشیروان پرسە نەتەوەییەکان لە بەغدا رویان لە کاڵبونەوە کردوە. شکستی گۆڕان و ئەگەرەکانی ئایندە  کەم نین ئەو کەسایەتی و گروپانەی دوای شکستی کەمەر شکێنەری گۆڕان بۆچون و هەڵسەنگاندن و تێرامانیان بۆ شکست و ئایندەی بزوتنەوەکە باس دەکەن. لە کەش و هەوای کوردستان و لاوازی بەرچاوی گۆران بزوتنەوەکە پەنای بۆ هاوپەیمانیەک لە گەڵ ئەو هێزە برد کە لە مێژوی دروستبونیەوە تاوانی زۆری بەرامبەر کردوە و ئەزیەتێکی زۆریشی داوە، ئەم هەنگاوە خەیاڵپڵاویە چەندین لێکدانەوە لە خۆ دەگرێت. گرنگترینیان دەسەڵاتدارانی گۆڕان هیواخواز بون لە سایەی ئەم هەنگاوەدا پشکێک بۆ خۆیان بپچرێنن، وا دەرنەچو هیچ دوریش نیە لە ناو یەکێتیدا ساختە و فێڵی زۆریان لێکرابێت، ئەگەرێکی بەهێزە کە ئەم شکستەی گۆڕان رێگا خۆشکەر بێت بۆ هێدی هێدی گەرانەوە بۆ "مالە گەورەکە"، یەکێتیش  بە پۆستی حزبی  و ئۆفیسی ئیداری و برێ پارە گەراوەکان رازی بکەن. هەندێکیان نەیان شاردۆتەوە کە گەورەترین هەڵەی سیاسی ژیانیان وازهێنان بو لە یەکێتی، یەکێتیش لە سەرەتای ئاساییکردنەوەی پەیوەندیەکان لە گەڵ گۆڕان لە وەتەری ئەم تەوەرەی داوە کاتێک دەیانگوت بەرەو یەکگرتنەوە کار بکەین. ناشێت لێرەدا ئاماژە بە تاقمێکی گۆرانچیەکان نەدەم کە لە حوکمرانیدا بەرپرسیاریەتی باڵای پوچەڵیان پێدراوە و دڵیشیان پێیان زۆر خۆشە و ئامادەش بون کۆیڵەی دەسەڵات بن بۆ پاراستنی پێگە پوچەڵ و بێ بەهاکانیان، ئەمانە وەک تابوری پێنجەم کاریان کردوە و بەردەوامیش دەبن و کاریگەری زۆر خراپیان لە سەر پێگەی بزوتنەوەکەیان هەبوە. ئەوەندەی ئەم گۆڕانەی دوای کاک نەوشیروان خزمەتی دەسەڵاتیان کردوە خودی دەسەڵات نەیکردوە، بەرپرسیاری سەرەکیش رێکخەری گشتی و تاقمەکەی دەوروبەریەتی. گوناهی گەورەی کورەکانی کاک نەوشیروان بێدەنگیان بو، ساتێک نەهاتن پەیامی خۆیان بۆ جەماوەری گۆڕان و خەڵکی کوردستان رابگەیەنن، تایبەت دەربارەی ئیرسی مادی و ئەوان و گۆڕان، بۆیە لە تاریکیدا گیرسانەوە، چەند هەڵسوراوێکی خۆپەرستی ناو گۆڕان لە ئاستی باڵاوە نان و پیازیان بەم پرسە هەستیارە خواردوە. من دڵنیام کاک نەوشیروان لە دوا رۆژەکانی ژیانی روان بە تۆمارکراوی هەڵوێستی خۆی بەرامبەر بە پرسە گرنگەکانی ئایندەی گۆڕان و موڵکداریەتی باس کردوە. کورد وتەنی نان ئەو نانەیە ئەمرۆ لە خوانە ! زۆربەی جەماوەر و دەنگدەرانی پرسی گۆرانکاری دەنگیان بە گۆڕان و بە هێزەکانی تر نەداوە، ئەمە ئاماژەیەکی حاشاهەڵنگرە کە بە ئەمەک ماون بۆ ئەوەی باوەریان پێێ هەیە، هاوکاتیش زەمینیەکی زۆر بە پیتیشە بۆ بنیاتنانەوەی پرسی گۆرانکاریەکی نوێ و جێگیر. ئەم بنیاتنانەوەیە چەند خاڵێکی گرنگی هەستیار لەخۆ دەگرێت: یەکەم: خانەی راپەراندن دەست لەکار کێشانەوەی راگەیاندوە، جڤاتی نیشتمانیش بەرپرسیارێکی سەرەکیە لەو دۆخەی گۆڕان و شکستەکەی، بۆیە ناکرێت ئەوان خۆیان لەو بەرپرسیاریەتە بێبەری بکەن، گرنگە بە بریارێک جفاتەکە هەڵوەشێننەوە و ئەنجومەنێکی کاتی بەرێوەبردن لە هەڵسوار و کەسایەتیە پاک و بوێر و خاوەن دیدگای تەندروست بۆ پرسی گۆرانکاری پێکبهێنرێت، تایبەت لەو کەسایەتی و گروپە دڵسۆزانەی لە ساڵانی رابوردو هەوڵی بەردەوام و جدیان داوە بۆ رزگارکردنی هزری گۆرانکاری لەو تاقمە نابەرپرسانەی خانە و ئەنجومەنی نیشتمانی. دوەم: تیشکخستن بێ پێچ و پەنا لەسەر پرسی موڵکداریەتی و باسکردنی خواستەکانی کاک نەوشیروان پێش وەفاتی لەو بابەتە هەستیارەدا، ئەمە ئەرکێکی سەرەکی دو کورەکەی کاک نەوشیروانە کە تا دوا هەناسەی ژیانی لە گەڵیدا بون و لە زۆر بابەتی باسنەکراو بە ئاگان. سێیەم: ئەنجومەنی کاتی بریار لە کشانەوەی گۆڕان لە حکومەتی هەرێم بدات، گەر پێرەو نەکرا سزای ریكخراوەیی خەوارجەکان بدات، ئەو سزادانە دەبێتە فڵتەرێکی گونجاو بۆ ناسین و راماڵینی دەمامک لە نیەتی حزبی و سیاسیشیان. لە کۆتاییدا ئەو بەرێزانەی لە پرسی بنیاتنانەوەی هزری گۆرانکاری بە شێوەیەکی نوێ بەشدار دەبن دەبێت وەک شێر بچنە مەیدان و چاوەرێی خێر و بەرەکەتی ئەم و ئەو نەبن و لە کەمیندا نەبن بۆ پچراندنی پشکیان لە لاشەیەکی بێ جوڵە و وزە.  

د. ئارام رەفعەت  سیستەمی حوکمڕانی لە عێڕاقی ٢٠٠٣ لەسەر بنەمای سازان و بەشداری هەر سێ پێکهاتەکە، گەلی کوردستان، سوننە و شیعە دارێژراوە. لەم هەڵبژاردنەدا، سازانەکە لە دەرەوەی عێڕاق و نێوان سێ کاراکتەری دەرەکی بووە، کە تورکیا و سەعودییە-ئیمارات و ئەمریکان.  لەعێراقدا چارەنوسی کورد (کۆنترۆڵکردن و لەمەنگەنەدانی کورد)، خەمی سەرەکی تورکیایە... چارەنووسی سوننە، بەهێز کردنی سوننەکان و پاراستنی بەرژەوەندییەکانیان خەمی سەرەکی سەعودییە ئیماراتە... دوورخستنەوەی شیعەکانیش لە ئێران خەمی سەرەکی ئەمریکایە. پارتی ئەم خواستەی تورک و حەلبوسیش ئەم خواستەی سەعودییە-ئیمارات و سەدریش ناراستەوخۆ و وەک دەرەنجام تاکە هێزی شیعییە کە ئەم خواستەی ئەمریکییەکان بەجێ بێنێت. دابەشکردنی ژمارەی کورسییەکانی هەر لایەنێک رەنگدانەوەی ئەم خواستەی سێ هێزە نیودەوڵەتییەکەیە.  بەواتایەکی تر، نەخشەی هێز لە کوردستان لەبەرژەوەندی تورک و هی سوننەش بەدڵخوازی سەعودییە-ئیمارات و هی شیعەکانیش بە خواستی ئەمریکا بووە. ئەمە رێکەوت نییە کە:  پارتی (کە پارێزەری بەرژەوەندییەکانی تورکیایە لە باشور و عێراق) دوو هێندەی یەکێتی و بەقەد هەموو هێزەکانی تری کوردستان، کە زۆربەیان نزیکن لە ئێران کورسی دێنێت (پارتی ٣٣ کورسی و یەکێتیش ١٦ و سەرجەم هێزەکانی تریش بەیەکێتیشەوە ٣٠). حەلبوسی (نزیکترین لایەنی سوننی لە سەعودییە-ئیمارات) بەتەنیا دوو هێندە زیاتری خەمیس خەنجەر، کە نزیکە لە حەشد و ئێران، کورسی دێنێت (حەلبوسی ٤٣ کورسی و خەنجەر ٢٠). سەدر تاکە لایەنی سەرەکی شیعەیە کە بتوانێت، لانی کەم لەروکەش و گوتاردا، مەودایەک لە نێوان عێڕاق و ئێراندا دروست بکات. لەم هەڵبژاردنەدا سەدر  نزیک بە دوو هێندەی مالیکی، کە رکابەرە سەرەکییەکەیەتی و نزیکەی بەقەد سەرجەم هێزە شیعییەکانی تر، کە هەموویان نزیکن لە ئێران، کورسی دێنێت (سەدر ٧١ کورسی و مالیکیش ٤٠، وە سەرجەم هێزە شیعییەکان بە مالیکیشەوە نزیکەی ٧٠ کورسی). ئایا ئەم نەخشە و دیزایینە پێشتر داڕێژراوە؟ با بەیەکەوە دەست بۆ هەندێک سەرەداو ببەین ◀ کازمی چی بە عەلاوی گوتووە..؟ عەلاوی لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنی، کە پێدەچێت پێش هەڵبژاردنەکان ئەنجام درابێت، دەڵێت هێشتا کازمی هەر سەرۆکی دەزگای هەواڵگری عێڕاق بوو و نەبووبووە سەرەک وەزیر، رۆژێکیان کازمی هاتە ماڵم و پێی گووتم لە کۆبونەوەیەکی ئەنجومەنی ئاساییشی عێڕاقدا هاککەرێکم لەگەڵ خۆم برد و لەپێش چاوی هەموومان و لەماوەی تەنها ٤ خولەکدا توانی بچێتە ناو سیستەمی بایۆمەتری عێڕاقی و سەرجەم  داتاکان بەئارەزووی خۆی ئاڵوگۆڕ پێ بکات (لینکی چاوپێکەوتنەکە لە کۆمێنتە). بەواتایەکی تر، سیستەمی بایۆمەتری عێڕاقی، سیستەمێکە قابیلی دەسکاری کردنە.   ◀ راوێژکارەکەی کازمی چ فەزیحەیەکی خۆی ئاشکرا کرد؟ سەرەداوێکی تر پەیامەکەی موهەننەد نەعیمە. ئەو کە راوێژکاری کازمی سەرۆک وەزیرە لە هاوس کڵابێکدا بەهەوادارانی دەڵێت من بەئەرکی سەرشانم زانیوە کە پرۆسەی هەڵبژاردنەکان دەسکاری بکەم و  هێزە سەرەکییەکان لەبەریەک هەڵوەشێنم (لینکی قسەکانی کە دزەیان پێکراوە لە کۆمێنتە). ئەم پەیامەی راوێژکارەکەی کازمی ئاماژە و دانپێدانانێکی سەرەکییە کە یاری بەهەڵبژاردنەکان کراوە. ◀فلاش میمۆرییەکەی هەڵبژاردن دەگەڕێتەوە ئیمارات لەهەموو دونیادا فلاش میمۆری دەگەێتەوە سەنتەر، واتە پایتەختی وڵاتەکە و هی عێڕاقیش دەبوایە لە بەغدا بووبێت. بوونی ئەم حاڵەتە بەسە بۆ ئەوەی کە لایەنی سێیەم (دەرەکی) دەستی بگاتە ئەنجامەکان و دەستیشی بخاتە ناو، بەتایبەت ئەم وڵاتەش ئیمارات بێت کە پایتەختی سپیکردنەوەی پارەی دزراوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەم دەست و هەم بەرژەوەندی لە ناو عێڕاقدا هەیە و هەم سیستەمەکەی دوور و نزیک نە بە هەڵبژاردن و نە بە دیموکراسی ئاشنایە.  ◀فەزیحەی کاندیدە مردووەکە چیمان پێدەڵێت؟ ئەنسا مانوئێل ئەسکەندەر سەرداوێکی تری فەزیحەی دەسکاریکردنی هەڵبژاردنەکانە. ئەو لە کۆتای مەسیحییەکاندا کاندید بوو، بەڵام دوو مانگ لەمەوبەر کۆچی دوایی کرد، کەچی دوو مانگ دوای مردنی و بە ٢٣٩٧ دەنگ پێش دەیان کاندیدی رکابەری مەسیحی کەوتەوە و بووە براوەی هەڵبژاردنەکان ( لینک لە کۆمێنتە).   جۆزیڤ سڵێوە سەبی نوسەر و سیاسەتمەداری مەسیحی دەڵێت، من کەسایەتییەکی سیاسی و ناسراوی ناو مەسیحییەکانم و کاندید بووم و لەناو خەڵکدابووم و کەمپینم کردووە، ماقوڵ نییە، کچێکی مردووی نەناسراو، بێ ئەوەی کەمپین بکات و لەناو خەڵکدا بێت لەمن زیاتر دەنگ بێنێت و ببێتە براوەی هەڵبژاردنەکان و من بدۆڕێم. دەستەی هەڵبژاردنی عێڕاقی بۆ پەردەپۆشی ئەم فەزیحەیە پاساوی ئەوە بووە کە خەڵک نەیزانیوە مردووە و دەنگیان پێداوە.  لەراستیدا ئەمە لەهیچ شوێنێکی دوونیادا رووی نەداوە و بەتایبەتیش لەناو مەسیحییەکاندا روونادات، کە جگە لەوەی وەک گروپ و ناوچە و تائیفە یەکتری دەناسن، خوێندەوارترین پێکهاتەی کوردستان و و عێڕاقیشن. زۆرینەئ ئەو عێڕاقییانەی لە سۆشیال میدیای قسەیان لەسەر ئەو فەزیحەیە کردبێت لەسەر ئەوە کۆکن کە فەزیحەکەی ئەنسا ئاماژەیە کە دوومانگ لەمەوبەر ژمارەی دەنگ بۆ سەرجەم کاندید و کوتلەکان دیاریکراوە و هەڵبژاردنەکە تەنها رووکەشێک بووە و ئەنجامەکان رەنگدانەوەی واقیع نین. ◀ دوو کاندیدە عەرەبەکەی پارتی لە مەخموور سەرەداوێکی ترە. پارتی لە بازنەی یەکی موسڵ دوو عەرەب بەناوەکانی تەعمە لهێبی و ئیخلاس دلێمی کاندید دەکات و هەردووکیان دەدەچن. بازنەکە هەریەک لە مەخمور و گوێڕ و قەراج لەخۆ دەگرێت و بەحیسابی پارتی بێت بەدەنگی کوردەکانی ئەم ناوچەیە ئەم دوو کاندیدە دەرچوون (لینک لە کۆمێنتە). با بەسەر ئەوەدا باز بدەین کە ئەوە جۆرێکە لە تەعریبی مەخمور و دەچێتە خانەی خیانەتی نیشتیمانیش، بەڵام بە ئەقڵی کێدا دەچێت کە کوردی مەخمور و قەراج و گوێڕ، کە لەژێر هەڕەشەی تەعریب دان و داعشیش وەک دێوەزمەیەک مەترسییەکی هەمیشەییە بە تێکڕا دەنگ بە دوو عەڕەب بدەن؟  جگە لەوەش، بەشێکی بەرچاوی دانیشتوانی ئەو ناوچەیە، ئەگەر زۆرینەی نەبێت، لایەنگری پارتی نین و دەنگ بە پارتی نادەن چ جای کاندیدە عەرەبەکانی پارتی. سەرجەم ٣٢٩ کاندیدەکەی عێڕاق بەهەقی خۆیان دەرچووبن، ئەم دوو عەرەبە بەگەمەیەکی تەزویر دەرچوونە. ◀ کاندیدەکانی نەوەی نوێ سەرجەم ٩ کاندیدەکەی نەوەی نوێ لەم هەڵبژاردنەدا دەرچوون، تا ئێرە ئاساییە. بەڵام نائاسایی ئەوەیە، زۆربەیان یەکەم یان دووەمی سەر بازنەکانییان بوون. هێشتاش هەر رەنگە ئاسایی بێت، بەڵام دوان سیانێکی لێدەربچێت، هیچ کام لەو کاندیدانە، نە فیگەری سیاسی و نە میدیایی و نە جەماوەری بوون هەندێکیشیان دوور و نزیک هیچ پەیوەندییەکیان بەو ناوچانەوە نەبوو کە لێی کاندیدکرابوون. رەنگە بگوترێت کە ئەوانە دەنگی نەوەی نوێیان هێناوە نەک هی خۆیان. بەڵام، سروشت و میزاجی هەڵبژێری کورد پێچەوانەی ئەوەمان پێدەڵێت. لەپرسی دەنگداندا جەماوەریبوون و ناسراوی کاندید بەقەد جەماوەری بوونی حیزبەکەی گرنگ نەبێت کەمتر نییە. لەهەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی کوردستان، شاسوار نزیکەی ٩٠٪ی دەنگەکانی حیزبەکەی دێنێت، چونکە ناسراوترینیان بوو. بەهەمان شێوەش، قوباد تاڵەبانی زۆرترینی یەکێتی و عەلی حەمەساڵح لەدوو دەورەدا زۆرترینی گۆڕان و ئەمە بۆ کەسە دیار و پۆپۆلیستەکانی حیزبەکانی تریش راستە. هەروەک لە حاڵەتی ئەنسای مەسیحی و دوو عەرەبەکەی مەخمووردا، بەربژێرەکانی نەوەی نوێش لە دیزاینەکەی ئیماراتدا وەها جێگایان کراوەتەوە کە دەرچوونییان زامن بێت و ئەمەش زیاتر بەهەدەفی پەرتەوازەکردنی رکابەرەکانی پارتی و لەساحە دەرکردنی نەیارەکانی تورکیا. لێرەدا هێڵەکەی لاهور، کە بەئاشکرا هاریکاری یان دۆستایەتی تەڤگەری باکور و رۆژاڤا دەکەن و گۆڕانیش کە پێشتر و لەسەردەمی نەوشیروان مستەفادا نەهاتە ژێر باری تورکەکانەوە دەبنە قوربانی. ◀ سێ کاندیدەکەی پارتی لەشەنگال بازنەی شەنگال سێ کورسی بۆ دیاری کراوە. پارتی هەرسێ کورسییەکەی بردۆتەوە. دوای ٢٠١٤  و گورگانخواردووکردنی ئێزیدییەکان پارتی لەهەر کوێیەکی دونیا کورسی بباتەوە لەشەنگال ناباتەوە، بەتایبەت کە ئێستا شەنگال لەژێر هەژموونی یەبەشەدایە و تەنانەت خەڵکی شەنگال رێگایان نەدا کاندیدەکانی پارتی بچنە ئەو شار و دەڤەرە بۆ بانگەشە. بردنەوەی کاندیدەکانی پارتی لەم ناوچەیە بەڵگەیەک بۆ درووستی سەرجەم ئەو بەڵگە و گومانانەی سەرەوە، کە لایەنە براوەکانی عێڕاق لەم هەڵبژاردنەدا تورک و کەنداوییەکان و ئەمریکییەکان بەسازان دیارییان کردوون و کوردستان پشکی تورک بووە لەم سازانەدا