(درەو): "بڕیارەکەی دادگا لەبارەی موچە تەفسیری جیاواز هەڵناگرێ، با كۆبوونەوەیەكی بەپەلە بكرێت" حاكم جاسم عمێری سەرۆكی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق ئەمڕۆ لە كۆبوونەوەیەكدا وای بە پەرلەمانتارانی كورد وتووە.  وەفدێكی فراكسیۆنە كوردییەكان لە پەرلەمانی عێراق (پارتی+ یەكێتیی+ نەوەی نوێ+ یەكگرتوو+ كۆمەڵی دادگەریی) سەردانی دادوەر (جاسم عمێری) سەرۆكی دادگای باڵای فیدراڵییان كرد. لەبارەی هۆكارو ناوەڕۆكی ئەم سەردانەوە شاخەوان عەبدوڵا جێگری سەرۆكی پەرلەمانی عێراق لە پشكی پارتی دەڵێ:" باسمان لە كێشەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم کرد، کە ماوەی دوو مانگە موچەیان وەرنەگرتوە بەبیانوی جۆراو جۆرو بێ بنەما  لەلایەن وەزیری داراییەوە، کە ئەمە پێچەوانەی  بڕیاری دادگای ئیتحادییە بەوەی کە نابێت لەژێر هیچ پاساوێک ناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دوا بکەوێت".  بەگوێرەی قسەی شاخەوان عەبدوڵا، سەرۆکی دادگای فیدراڵی دوپاتیکردوەتەوە کە "ناوەڕۆکی بڕیاری دادگا بەو شێوەیەو نابێت دەست بۆ موچەی فەرمانبەران ببرێت. کۆبونەوەیەک رێکدەخەن تایبەت بەو پرسەو دەبیت کۆتایی بەو بابەتە بێت و موچەی فەرمانبەرانی هەرێم چارەسەر بكرێت و مانگانە لەگەڵ فەرمانبەرانی ناوچەکانی دیکەی عێراق بگاتە دەستیان". سۆران عومەر لە فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەریی كە بەشداری كۆبوونەوەی كردووە باسلەوە دەكات "بە سەرۆکی دادگای فیدراڵی وتووە خەڵکی کوردستان دەڵێن ئەگەر هەرێم پابەند نیە بە توگین و ڕادەستی داهاتی ناوخۆ، ڕێگایەکی دیکە نیە سزای دەسەڵاتدارانی پێبدرێ هەر موچەی خەڵک دوادەخرێ و نادرێت!؟". سۆران عومەر ئاماژە بەوە دەكات لە كۆبوونەوەكەدا سەرۆكی دادگای فیدراڵی وتویەتی بڕیارەکەی دادگا تەفسیری جیاواز هەڵناگرێ و لە بوونی هەر ناکۆکیەکی سیاسیش پێویستە موچەی خەڵکی هەرێم بەردەوام بێت، بۆیە پێشنیاری کۆبونەوەیەکی بەپەلەی کردووە بۆ چارەسەری دواکەوتنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم. شوباتی ئەمساڵ، لەسەر سكاڵای ژمارەیەك فەرمانبەری هەرێمی كوردستان، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیاریدا بەوەی موچەی فەرمانبەرو خانەنشینانی هەرێم بەشێوەیەكی راستەوخۆ لەلایەن حكومەتی فیدراڵەوە خەرج بكرێت و موچەكانیان لە بانكە فیدراڵییەكانی دەرەوەی هەرێم بۆ (تەوتین) بكرێت، ئەمە هەر لەسەرەتاوە نیگەرانی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی لێكەوتەوە، بەوپێیەی ئەو بەر لەم بڕیارە پرۆسەیەكی بەناوی پرۆژەی (هەژماری من) بۆ بە بانكیكردنی موچە دەستپێكردبوو. دوای سەردانی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم بۆ تاران، رۆژی 3ی تەموزی ئەمساڵ، میدیای پارتی دیموكراتی كوردستان دەقی رونكردنەوەیەكی سەرۆكی دادگای فیدراڵییان بڵاوكردەوە كە تێیدا ئاماژەی بەوە كردووە ئەو بانكانەشی كە لە هەرێمی كوردستان كاردەكەن و مۆڵەتی بانكی ناوەندییان هەیە، دەتوانن پرۆسەی تەوتینی موچە بكەن، ئەمە وا لێكدرایەوە كە سەرۆكی دادگا پرۆژەی (هەژماری من)ی قبوڵكردووە.  بەڵام لەدوای هەڵبژاردنی 20ی ئۆكتۆبەری پەرلەمانی كوردستانەوە، یەكێتیی نیشتمانی كوردستان بەشێوەیەكی كردەیی هەنگاوەكانی بۆ هەڵوەشاندنەوەی پرۆژەی (هەژماری من)و تەوتینكردنی موچە لە بانكە فیدراڵییەكان دەستپێكردووە، رۆژی 31ی ئۆكتۆبەری رابردوو نوێنەرانی یەكێتیی لە دادگای  لێکۆڵینەوەی (کەرخ) لە بەغداد، سکاڵای لەسەر (هەژماری من)و رێگریكردن لە جێبەجێكردنی بڕیاری دادگای فیدراڵی بۆ "تەوتینی" موچە تۆماركرد، لەمەشدا فراكسیۆنەكانی (نەوەی نوێ+ یەكگرتوو+ كۆمەڵ) پشتیوانی یەكێتییان كرد.  رۆژی 4ی ئەم مانگەش، شاهۆ عوسمان جێگری پارێزگاری سلێمانی لە پشكی یەكێتیی بەفەرمی و لەرێگەی نوسراوێكەوە داوای لە پارێزگاری بانكی ناوەندیی كرد "بانكە پەیوەندیدارەكان راسپێرێت بە گرتنەبەری رێوشوێنی پێویست بۆ تەوتینكردنی موچە هەموو فەرمانبەرانی پارێزگای سلێمانی".  لەنێوان (تەوتین)و (هەژماری من)دا، موچەخۆرانی هەرێم لەكۆتاییەكانی مانگی یانزەدان و هێشتا موچەی مانگەكانی 10و 11 یان وەرنەگرتووە. 

(درەو):  بەگوێرەی ئەنجامی سەرژمێریی گشتیی لە عێراق، ژمارەی دانیشتوانی هەرێمی كوردستان گەیشتوەتە (6,370,668) كەس، ژماره‌ی یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوون بریتییە لە‌ (2,028,937) یه‌كه‌. دارا رەشید وەزیری پلاندانانی هەرێمی كوردستان لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا، دەرەنجامەكانی سەرژمێریی گشتیی 2024ی عێراقی سەبارەت بە هەرێمی كوردستان راگەیاند. دەقی راگەیەندراوەكەی وەزارەتی پلاندانانی هەرێم:  دوای كۆتاییهاتنی داتابێسی سه‌رژمێریی گشتیی دانیشتوانی عێراق له‌ گشت پارێزگاكان، ئه‌نجامه‌ سه‌ره‌تاییه‌كانی ئه‌م ده‌ستكه‌وته‌ نیشتیمانییه‌ گه‌وره‌یه‌ ڕاده‌گه‌ینین. ده‌سته‌ی ئاماری هه‌رێمی كوردستان ئه‌ركی كۆكردنه‌وه‌ی زانیارییه‌ ورده‌كانی تایبه‌تمه‌ندییه‌ دیموگرافی، كۆمه‌ڵایه‌تی، ته‌ندروستی، و پیشه‌ییه‌كان و هه‌روه‌ها زانیارییه‌كانی نیشته‌جێبوون و له‌دایكبوون و مردن و باری ئاسته‌نگداری له‌ هه‌رێمی كوردستانی له‌ ئه‌ستۆ گرتووه‌ و ئاماده‌یه‌ بۆ ڕاپۆرتی كۆتایی و ورد بۆ هه‌رێمی كوردستان له‌سه‌ر ئاستی پارێزگاكان. یه‌كه‌م: تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی دانیشتوان 1- دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان 6,370,668 كه‌سه‌، به‌ خه‌ڵكی خۆجێی و بیانییه‌وه‌‌. (تێبینی: ناوه‌ندی قه‌زای شێخان و ناحیه‌ی زیلكان له‌ قه‌زای شێخان و ناحیه‌ی فایده‌ له‌ قه‌زای سێمێل له‌ پارێزگای دهۆك و  قه‌زای مه‌خمور له‌ پارێزگای هه‌ولێر و ناحیه‌كانی كۆكس و نه‌وجول و  چه‌ندین گوندی ده‌وروبه‌ری چه‌مچه‌ماڵ له‌ پارێزگای سلێمانی له‌گه‌ڵ ژماره‌ی دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان ئه‌ژمار نه‌كراون. هه‌روه‌ها پێویسته‌ تێبینیی ئه‌وه‌ش بكرێت كه‌ ده‌یان هه‌زار كه‌سیش گه‌ڕابوونه‌وه‌ كه‌ركوك و مه‌خمور و ناوچه‌كانی تری كێشه‌ له‌سه‌ر). 2- ڕێژه‌ی دانیشتوان له‌ شارنشین و گوندنشین به‌م شیوه‌یه‌ دابه‌شبووه‌: - ڕێژه‌ی شارنشین: 84.0% - ڕێژه‌ی گوندنشین: 16.0% 3- ژماره‌ی خێزانه‌كان له‌ هه‌رێمی كوردستان گه‌یشتۆته‌ 1,379,163 خێزان. 4- تێكڕای قه‌باره‌ی خێزان له‌ هه‌رێمی كوردستان ده‌كاته‌ 4.6 كه‌س. 5- له‌ كۆی دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان، ژماره‌ی پیاوان 3,200,506 كه‌سه‌و ئافره‌تان ژماره‌یان 3,170,162 كه‌سه‌. به‌م پێیه‌، ڕێژه‌ی پیاوان 50.24% و ڕێژه‌ی ئافره‌تان‌ 49.76% ده‌بێت. 6- ڕێژه‌ی ئه‌و خێزانانه‌ی كه‌ ئافرەت سه‌رۆكی خێزانه‌ 11.86% و ئه‌وانه‌ی كه‌پیاو سه‌رۆكی خێزانه‌ بریتییه‌ له‌ 88.14%. 7- دابه‌شبوونی ژماره‌ی دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان به‌سه‌ر گروپه‌ سه‌ره‌كییه‌كانی ته‌مه‌ن به‌م شێوه‌یه‌یه‌: 1- دانیشتوانی ژێر ته‌مه‌نی كاركردن (كه‌متر له‌ 15 ساڵ): 31.9% 2- دانیشتوانی ته‌مه‌نی كاركردن (15-64 ساڵ): 63.7% 3- دانیشتوانی سه‌رووی ته‌مه‌نی كاركردن (65 ساڵ و سه‌رووتر): 4.4% به‌م شێوه‌یه‌ هه‌رێمی كوردستان كه‌وتۆته‌ قۆناغی په‌نجه‌ره‌ی دیموگرافی كه‌ له‌م قۆناغه‌دا پێویسته‌ ڕێژه‌ی دانیشتوانی ته‌مه‌نی كاركردن 60% و سه‌رووتر بێت. 8- به‌راورد به‌ ئه‌نجامه‌كانی گه‌مارۆسازی و ژماره‌دانانی ساڵی 2009 كه‌ ژماره‌ی دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان 4,389,258 كه‌س بوو، تێكڕای گه‌شه‌ی دانیشتوانی هه‌رێم كوردستان بریتییه‌ له‌ 2.48%. دووه‌م: تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی نشینگه‌ به‌پێی ئه‌نجامه‌كانی گه‌مارۆسازی و ژماره‌دانانی ساڵی 2024، ژماره‌ی یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوون له‌ هه‌رێمی كوردستان گه‌یشتۆته‌ 2,028,937 یه‌كه‌.   

(درەو):  بەگوێرەی ئەنجامی سەرژمێریی گشتیی لە عێراق، ژمارەی دانیشتوانی هەرێمی كوردستان گەیشتوەتە (6,370,668) كەس، ژماره‌ی یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوون بریتییە لە‌ (2,028,937) یه‌كه‌. دارا رەشید وەزیری پلاندانانی هەرێمی كوردستان لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا، دەرەنجامەكانی سەرژمێریی گشتیی 2024ی عێراقی سەبارەت بە هەرێمی كوردستان راگەیاند. دەقی راگەیەندراوەكەی وەزارەتی پلاندانانی هەرێم:  دوای كۆتاییهاتنی داتابێسی سه‌رژمێریی گشتیی دانیشتوانی عێراق له‌ گشت پارێزگاكان، ئه‌نجامه‌ سه‌ره‌تاییه‌كانی ئه‌م ده‌ستكه‌وته‌ نیشتیمانییه‌ گه‌وره‌یه‌ ڕاده‌گه‌ینین. ده‌سته‌ی ئاماری هه‌رێمی كوردستان ئه‌ركی كۆكردنه‌وه‌ی زانیارییه‌ ورده‌كانی تایبه‌تمه‌ندییه‌ دیموگرافی، كۆمه‌ڵایه‌تی، ته‌ندروستی، و پیشه‌ییه‌كان و هه‌روه‌ها زانیارییه‌كانی نیشته‌جێبوون و له‌دایكبوون و مردن و باری ئاسته‌نگداری له‌ هه‌رێمی كوردستانی له‌ ئه‌ستۆ گرتووه‌ و ئاماده‌یه‌ بۆ ڕاپۆرتی كۆتایی و ورد بۆ هه‌رێمی كوردستان له‌سه‌ر ئاستی پارێزگاكان. یه‌كه‌م: تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی دانیشتوان 1- دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان 6,370,668 كه‌سه‌، به‌ خه‌ڵكی خۆجێی و بیانییه‌وه‌‌. (تێبینی: ناوه‌ندی قه‌زای شێخان و ناحیه‌ی زیلكان له‌ قه‌زای شێخان و ناحیه‌ی فایده‌ له‌ قه‌زای سێمێل له‌ پارێزگای دهۆك و  قه‌زای مه‌خمور له‌ پارێزگای هه‌ولێر و ناحیه‌كانی كۆكس و نه‌وجول و  چه‌ندین گوندی ده‌وروبه‌ری چه‌مچه‌ماڵ له‌ پارێزگای سلێمانی له‌گه‌ڵ ژماره‌ی دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان ئه‌ژمار نه‌كراون. هه‌روه‌ها پێویسته‌ تێبینیی ئه‌وه‌ش بكرێت كه‌ ده‌یان هه‌زار كه‌سیش گه‌ڕابوونه‌وه‌ كه‌ركوك و مه‌خمور و ناوچه‌كانی تری كێشه‌ له‌سه‌ر). 2- ڕێژه‌ی دانیشتوان له‌ شارنشین و گوندنشین به‌م شیوه‌یه‌ دابه‌شبووه‌: - ڕێژه‌ی شارنشین: 84.0% - ڕێژه‌ی گوندنشین: 16.0% 3- ژماره‌ی خێزانه‌كان له‌ هه‌رێمی كوردستان گه‌یشتۆته‌ 1,379,163 خێزان. 4- تێكڕای قه‌باره‌ی خێزان له‌ هه‌رێمی كوردستان ده‌كاته‌ 4.6 كه‌س. 5- له‌ كۆی دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان، ژماره‌ی پیاوان 3,200,506 كه‌سه‌و ئافره‌تان ژماره‌یان 3,170,162 كه‌سه‌. به‌م پێیه‌، ڕێژه‌ی پیاوان 50.24% و ڕێژه‌ی ئافره‌تان‌ 49.76% ده‌بێت. 6- ڕێژه‌ی ئه‌و خێزانانه‌ی كه‌ ئافرەت سه‌رۆكی خێزانه‌ 11.86% و ئه‌وانه‌ی كه‌پیاو سه‌رۆكی خێزانه‌ بریتییه‌ له‌ 88.14%. 7- دابه‌شبوونی ژماره‌ی دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان به‌سه‌ر گروپه‌ سه‌ره‌كییه‌كانی ته‌مه‌ن به‌م شێوه‌یه‌یه‌: 1- دانیشتوانی ژێر ته‌مه‌نی كاركردن (كه‌متر له‌ 15 ساڵ): 31.9% 2- دانیشتوانی ته‌مه‌نی كاركردن (15-64 ساڵ): 63.7% 3- دانیشتوانی سه‌رووی ته‌مه‌نی كاركردن (65 ساڵ و سه‌رووتر): 4.4% به‌م شێوه‌یه‌ هه‌رێمی كوردستان كه‌وتۆته‌ قۆناغی په‌نجه‌ره‌ی دیموگرافی كه‌ له‌م قۆناغه‌دا پێویسته‌ ڕێژه‌ی دانیشتوانی ته‌مه‌نی كاركردن 60% و سه‌رووتر بێت. 8- به‌راورد به‌ ئه‌نجامه‌كانی گه‌مارۆسازی و ژماره‌دانانی ساڵی 2009 كه‌ ژماره‌ی دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان 4,389,258 كه‌س بوو، تێكڕای گه‌شه‌ی دانیشتوانی هه‌رێم كوردستان بریتییه‌ له‌ 2.48%. دووه‌م: تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی نشینگه‌ به‌پێی ئه‌نجامه‌كانی گه‌مارۆسازی و ژماره‌دانانی ساڵی 2024، ژماره‌ی یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوون له‌ هه‌رێمی كوردستان گه‌یشتۆته‌ 2,028,937 یه‌كه‌.   

(درەو): ئەنجامە بەراییەكانی سەرژمێریی گشتیی لە عێراق دەریدەخات، بە بیانیی و پەنابەرانەوە تێكڕای ژمارەی دانیشتوان گەیشتووەتە (45,407,895) کەس،  شوقە (6.6%)و خانووی قوڕ (0.4%)ی تێكڕای شوێنی نیشتەجێبوون پێكدەهێنن. ئەنجامە بەراییەكانی سەرژمێری گشتیی دانیشتوان بۆ ساڵی ٢٠٢٤ بەگوێرەی ئەوەی (دەستەی ئامارو زانیاری جوگرافی عێراق) بڵاویكردوەتەوە: لەبەر رۆشنایی تەواوبوونی داتابەیسی سەرژمێریی گشتیی لە سەرجەم پارێزگاکانی عێراق، ئەنجامی بەرایی ئەم دەستکەوتە نیشتمانییە گەورەیە ڕادەگەیەنین. دەستەی ئامارو زانیاری جوگرافی هەڵدەسێت بە کۆکردنەوەی زانیاری ورد لەسەر تایبەتمەندییە دیمۆگرافی، کۆمەڵایەتی، تەندروستی و پیشەییەکانی دانیشتوان و داتای نیشتەجێبوون، لەدایکبوون، مردن، و بارودۆخی کەمئەندامی لە عێراق تەواو دەکات وەک ئامادەکارییەک بۆ تەواوکردنی راپۆرتی کۆتایی و وردی عێراق و هەرێمی کوردستان و سەرجەم پارێزگاكان.  یەکەم: تایبەتمەندی دانیشتوان 1. ژمارەی دانیشتوانی عێراق گەیشتە (45,407,895) کەس، بە بیانییەکان و پەنابەرانەوە. 2. دانیشتوان لەنێوان شارنشین و گوندنشیندا بەمشێوەیە دابەش دەبێت: * رێژەی دانیشتوانی شارەکان: (70.3%) * رێژەی دانیشتوانی گوندەکان (29.7%) * ژمارەی خێزانەکان لە عێراق گەیشتە (7,898,588) خێزان 3. تێکڕای قەبارەی خێزان لە عێراق (5.3) كەسە. 4- ژمارەی نێر (22,784,062) کەسە، بەڕێژەی (50.18%)، هەروەها ژمارەی مێینە (22,623,833) کەسە، بە ڕێژەی (49.82%). 5. ئەو خێزانانەی کە ژنان سەرۆکایەتیی دەکەن رێژەی (11.33%) پێكدەهێنێت، ئەوانەی پیاوان سەرۆکایەتیی دەکەن (88.67%) پێکدەهێنێت. 6. دانیشتوانی عێراق بەمشێوەیە بەسەر گروپە سەرەكییەكانی تەمەندا دابەشبوون:  - رێژەی سەدی دانیشتوانی خوار تەمەنی کارکردن (کەمتر لە 15 ساڵ):  36.1% - رێژەی سەدی دانیشتوانی تەمەنی کارکردن (15-64 ساڵ):  60.2% - رێژەی دانیشتوانی سەرووی تەمەنی کارکردن (65 ساڵ و سەرووتر):  (3.7%). بەمە، عێراق چوەتە قۆناغی (پەنجەرەی دایمۆگرافی)یەوەو رێژەی دانیشتوانەكەی لە تەمەنی كاركردندا 60%ە.  7. بە بەراوردکردنی ئەنجامی گه‌مارۆسازی و ژماره‌دانانی بۆ ساڵی 2009، کە تێیدا ژمارەی دانیشتووانی ئەو ساڵە گەیشتە (31,664,000) کەس، ڕێژەی گەشەی ساڵانەی دانیشتوان لە عێراق لە ئێستادا دەگاتە (2.33%). 7. بە بەراوردکردنی ئەنجامی سەرژمێری و ژمارەدانانی ساڵی 2009، کە تێیدا ژمارەی دانیشتوانی ئەو ساڵە گەیشتە (31,664,000) کەس، رێژەی گەشەی ساڵانەی دانیشتوان لە عێراق لەئێستادا دەگاتە (2.33%) . دووەم: تایبەتمەندی نشینگە بەپێی ئەنجامی سەرژمێری ساڵی 2024، ژمارەی خانوو لە عێراق گەیشتووەتە (8,037,221) ماڵ، بەمشێوەیە دابەشکراون: •    رێژەی خانوو: (92.1%) •    رێژەی شوقە: (6.6%) •    رێژەی خانووی قوڕ: (0.4%) •    جۆرەکانی تر (خانووی پشوودان، كەرەڤانە، چادر، کوخ): (0.9%).   

(درەو): ئامانج رەحیم- سكرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان: دوای ئەوەی کە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقی فیدڕاڵ لە ڕۆژی سێشەممە ٥-١١-٢٠٢٤،  لە چل و پێنجەمین دانیشتنی ئاسایی خۆی پڕۆژە یاسایەکی پەسەند کرد بۆ هەموارکردنەوەی مادەی (١٢/دووەم/ج) لە یاسای بودجەی فیدڕاڵیی سێ ساڵەی ژمارە (١٣ی ساڵی ٢٠٢٣) تایبەت بە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان، بڕیارە لە دانیشتنی ژمارە (١٧)ی ئەنجومەنی نوێنەران لە ڕۆژی ٢٦-١١-٢٠٢٤ خوێندنەوەی یەکەم بۆ ئەم پڕۆژە یاسایە ئەنجام بدرێت.  بۆ بەرچاوڕوونی لەم خاڵانەی خوارەوە گرنگترین بڕگە وخاڵەکانی ئەو پڕۆژە یاسایە دەخەمەڕوو:  ١) وەزارەتی دارایی فیدراڵ قەرەبووی حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق دەکاتەوە لە تەرخانکراوی خەرجییە سەروەرییەکان (النفقات السیادیە) لەناو بودجەی عێراقی فیدڕاڵ بۆ پارەی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی ئەو بڕە نەوتەی لە هەرێم بەرهەم دەهێنرێت، کە لەلایەن کۆمپانیای گشتی فیدڕاڵی بۆ بەبازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ)ەوە وەردەگیرێت بۆ هەناردەکردنی بۆ بازاڕە نێودەوڵەتییەکان لەڕێگای بەندەری جیهان و داهاتەکەی دەبێتە داهاتی گشتی خەزێنەی فیدڕاڵیی، یان لە ئەگەری هەناردەنەکردن بەگەر هۆکارێک ئەوا لەلایەن وەزارەتی نەوتی عێراق وەردەگیرێت و بۆ بەکارهێنانی ناوخۆیی بەکاردێت بەپێی بڕگەکانی (أ)و (ب)ی مادەی ١٢/ دووەم. ٢) پێویستە تێچووی دادپەروەرانەی (تعویچ عادل) خەمڵێنراوی بەرهەمهێنان و گواستنەوە بۆ هەر کێڵگەیەک بە جیا حیسابی بۆ بکرێت ئەویش لەلایەن دامەزراوەیەکی ڕاوێژکاری تەکنیکی نێودەوڵەتی سەربەخۆی تایبەتمەندەوە دەستنیشان دەکرێت، کە لەلایەن وەزارەتی نەوتی فیدراڵی بە ڕێککەوتن لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێم دیاری دەکات، لە ماوەی (٦٠) ڕۆژدا لە چوونە بواری جێبەجێکردنی ئەم یاسایەوە، و لە ئەگەری ناکۆکی لە ماوەی ئەو ماوەیەی پێشوودا، ئەنجوومەنی وەزیرانی فیدراڵی ئەو دامەزراوە ڕاوێژکاریە  دیاری دەکات. ٣) ئەو دامەزراوە ڕاوێژکارییە نێودەوڵەتیەی کە وا بڕیارە بەگوێرەی بڕگەی پێشوو دیاری بکرێت، تێچووی خەمڵێنراوی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی ڕاستەقینە پێشکەش بە وەزارەتەکانی نەوت و وەزارەتی دارایی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق دەکات و بۆ مەبەستی ئەم یاسایە پەسەند دەکرێت بە اپری رجعی بۆ هەر بەرمیلێک کەڕەتی ژمارەی بەرمیلەکانی وەرگیراو بەپێی بڕگەکانی (أ) و (ب)، لەم بڕگەیە، و وەزارەتی دارایی فیدراڵی ئەو بڕە پارانە دەدات بە حکومەتی هەرێم. ٤) تاوەکو ساتی جێبەجێکردنی بڕگەی ٣ ی سەرەوەو دیاریکردنی تێچووی ڕاستەقینەی دادپەروەرانە بۆ تێچووی نەوتی هەرێم لەلایەن ئەو دامەزراوە ڕاوێژکاریە، پێویستە دەستبەجێ لە بەرواری کەوتنە بواری جێبەجێکردنی پڕۆژە یاسای هەمواری ماددەی ١٢  دەستبەجێ نەوتی بەرهەم هێنراو لە هەرێم بدرێت بە کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ)، یان وەزارەتی نەوتی فیدراڵی بەپێی بڕگەی (أ) و (ب)ی ئەم بڕگەیە،و قەرەبووی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی دەکرێتەوە لەلایەن وەزارەتی دارایی فیدراڵی بەشێوەی سولفە، بە تێکڕای (١٦) شانزدە دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک، کە دواتر چارەسەر دەكرێت دوای تەواوبونی كاری راوێژكاری تەكنیكی تایبەتمەند كە لەسەرەوە باسكراوە لەسەر بنەمای پێشتر گرتنەوە لە بەرواری دەستكردن بە رادەستكردنی نەوت بەگوێرەی ئەم هەموارە.

درەو: پێشبینی دامەزراوە ئابورییە جیهانییەكان هاوڕان لەسەر ئەوەی سەردەمی ترەمپ سەردەمێكی خراپ دەبێت بۆ نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهان، دوای "سیتی گروپ" بانكی "جەی بی مۆرگان"نیش، پێشبینی دەكات لەسەردەمی سەرۆكایەتیكردنی دۆناڵد ترەمپدا نرخی نەوت داببەزێت، ئەوەش بەهۆی پابەندی ترەمپ بەكەمكردنەوەی هەڵاوسان لەڕێی كەمكردنەوەی نرخی وزە. ئەو بانكە تایبەتەی بواری وەبەرهێنان پێشبینی زیادەیەكی گەورە دەكات كە بڕەكەی (1) ملیۆن و (300) هەزار بەرمیلی رۆژانەیە،  مامناوەندی نرخی برینتیش (73) دۆلار دەبێت لە ساڵی (2025)، دواتر بۆ خوار (60) دواتر دادەبەزێت لەگەڵ هاتنی ساڵی (2026)دا، لەگەڵ ئەوەشدا، پێشبینی دەكات كە نرخەكان لە ساڵی (2025)دا بگاتە خوار (70) دۆلار و نەوتی تەكساسیش بێتە (64) دۆلار. بەگوێرەی ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز، لەگەڵ هاتنی ساڵی (2026)، چاوەڕوان دەكرێت مامناوەندی نرخی نەوتی خاو بگاتە (61) دۆلارو نەوتی خۆرئاوای تەكساسیش (57) دۆلار بێت، ئەوە بەگریمانەی ئەوەی ئۆپێك پڵس پارێزگاری لە ئاستی بەرهەمهێنانی ئێستای بكات. بانكەكە پێشبینی دەكات داواكاری جیهان لەسەر نەوت لە مساڵدا خاوبێتەوە لە (1)و (300) هەزار بەرمیلی رۆژانەوە بۆ (1) و (100) هەزار بەرمیلی رۆژانە لە ساڵی داهاتوودا.  ئاماژەی بەوەشدەكات: چاوەڕوان دەكرێت چین پێشەنگی گەشەی داواكاری بێت لەسەر نەوت بۆ دواین جار، پێش ئەوەی هیندستان لە ساڵی (2026) جێگەی بگرێتەوە. بانكی جی بی مۆرگان رایگەیاندووە: ئەجێندای ترەمپ  لە بواری وزە مەترسی نەرێنی لەسەر نرخی نەوت دروستدەكات، بەهۆی ئازادكردنی بازاڕەكان و زیادكردنی بەرهەمهێنانی ئەمریكا، هاوكات مەترسی ئەرێنیش دروستدەكات، لەڕێی پیادەكردەنی فشار لەسەر ئێران و فەنزویلاو رەنگە روسیاش، بۆ سنورداركردنی هەناردە نەوتیەكانیان و داهاتەكانیان. لە ساڵی (2026)دا، رەنگە هەندێك لە ئەندامانی ئۆپێك بیر لە زیادكردنی بەرهەمهێنان بكەنەوە، بە لەچاوگرتنی ئەو هەڵبەزو دابەزەی لە دەیەی رابردودا لە بازاڕی نەوت رویداوە، بەتایبەت لە (2014-2024)، رەنگە ئەوەش ببێتە هۆی سەرلەنوێ كۆنتڕۆڵكردنی بازاڕ لەسەرەتای ساڵی (2026)وە. رێكخراوی وڵاتانی هەناردەكاری نەوت و هاوپەیمانەكانی بە سەركردایەتی روسیا، كە بەناوی ئۆپێك پڵەس ناسراوەو نزیكەی نیوەی نەوتی جیهان بەرهەم دەهێنێت، لەم ساڵدا پلانی بەرزكردنەوەی پلەبەندی بۆ چەند مانگێك دواخستووەو، بڕیارە ئەندامانی ئۆپێك پڵەس، لەمانگی كانونی یەكەمدا كۆببنەوە. گرێبەستە دواخراوەكانی نەوتی خاو بەڕێژەی (94) بەرزبووەتەوە كە دەكاتە (1.3%) و نرخی بەرمیلێك نەوت گەیشتووتە (75.17) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك، نەوتی خۆرئاوای تەكساسیش (1.14) دۆلار بەرزبووەتەوە، كە دەكاتە (1.6%) و نرخی بەرمیلێك نەوت  گەیشتوەتە (71.24) دۆلار.

  (درەو): چین یەكەم هەنگاوی رێككەوتنی "نەوت بەرامبەر بە بنیادنان"ی لەگەڵ عێراق جێبەجێكرد، لەكۆی 1000 خوێندنگە (790) خوێندنگەی تەواوكرد. محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق ئەمڕۆ بەشێوەی ئۆنلاین بەشداریكرد لە كردنەوەی (790) خوێندنگەی نمونەیی لە پارێزگاكان. پرۆژەی دروستكردنی ئەم خوێندنگانە لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی نێوان (عێراق) و (چین)دایە كە ناوی لێنراوە رێككەوتنی "چوارچێوەیی چین"  یاخود رێككەوتنی "نەوت بەرامبەر بنیادنان" دروستكردنی (1000) خوێندنگە لەخۆدەگرێت. سودانی پیرۆزبایی تەواوكردنی خوێندنگەكانی كرد، وتی: دروستكردنی هەزار خوێندنگە لە پرۆژە گرنگەكانە كە حكومەتەكانی عێراق كاریان لەسەركردووەو بە دیزانینی نمونەیی هاوچەرخ دروستكراون، ئەمە رۆڵی دەبێت لە چارەسەری كێشەی قەرەباڵغی و سێ دەوامیی لە خوێندنگەكان. لەكۆی (1000) خوێندنگە (790) خوێندنگە تەواو بووەو سەرۆك وەزیرانی عێراق ئومێدەوارە لە ماوەی دوو مانگی ئایندەدا (210) خوێندنگەی تر تەواو بكرێن. "ئەم حكومەتە كاتێك پرۆژەی هەزار خوێندنگەكەی وەرگرت، ئاستی جێبەجێكردنی پرۆژەكە نزیكەی 18% بوو، بۆیە خستمانە ئەولەویەتی كاری كەرتی پەروەردەو فێركردنەوەو گەرەنتی ئەوەكرا بەشێوەیەكی دروست دابەشبوونی جوگرافی لەم پرۆژەیەدا بكرێت" سودانی وا دەڵێ. هەر بەگوێرەی قسەی سودانی، ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق نزیكبووەتەوە لە ئیمزاكردنی گرێبەستێك لەچوارچێوەی سندوقی گەشەپێداندا بۆ دروستكردنی (400) خوێندنگە لە بەغدادو پارێزگاكانی تر، ئەم پرۆژەیە لەلایەن كەرتی تایبەتەوە جێبەجێ دەكرێت و لەماوەی گرێبەستەكەدا دەبێت كەرتی تایبەت نۆژەنیان بكاتەوە، وەكو ئەو دەڵێ كێشەی كەمی خوێندنگە لە عێراق چارەسەردەكرێت كە زیاتر لە (8 هەزار) خوێندنگەیە. رێككەوتنی عێراق- چین بۆ یەكەمجار لەسەردەمی سەرۆك وەزیرانی پێشووتر (حەیدەر عەبادی) راگەیەندرا، كاتێك عادل عەبدولمەهدی پۆستی سەرۆك وەزیرانی وەرگرت، لە ئەیلولی 2019دا سەردانی (پەكین)ی كرد رێككەوتنەكە فراوان كرا بۆ ئەوەی بوارەكانی (وزە+ ئاوەدانكردنەوەو پرۆژەی پردو پرۆژەكانی نیشتەجێبوون و پرۆژەی تر) لەخۆبگرێت، بەڵام یەكەمین هەنگاوی كردەیی بۆ جێبەجێكردنی رێككەوتنەكە بە دروستكردنی 1000 خوێندنگە لە ساڵی 2022دا دەستیپێكرد. پێشترو ئێستاش چەندین لێكدانەوەی جۆراوجۆر بۆ ئەم رێككەوتنە دەكرێت، هەندێك دەڵێن بەم رێككەوتنە عێراق نەوتی خۆی وەكو بارمتە خستوەتە دەستی چینەوەو ئەمە سەرەتای تەواوكردنی پرۆژەی (رێگای ئاوریشم)ە كە چین كاری لەسەر دەكات، هەندێكی تر گومانیان هەیە رێككەوتنەكە تاكۆتایی وەكو خۆی جێبەجێ بكرێت.

(درەو):  بودجەی ساڵانەی گۆڕانی كەشوهەوا لەنێوان وڵاتانی دەوڵەمەندو وڵاتە تازەپێگەیشتووەكان ناكۆكی لەسەرە، پێشنیازی 250 ملیاری ساڵانە كرا، رەتكرایەوە، ئێستا وڵاتە دەوڵەمەندەكان (ئەمریكاو یەكێتیی ئەوروپا) رەزامەندییان نیشانداوە پارەكە بۆ (300 ملیار) دۆلار بەرزبكەنەوە. ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) لەزاری سەرچاوەكانەوە ئاشكرایكرد، لە لوتكەی نەتەوە یەكگرتووەكان تایبەت بە گۆڕانی كەشوهەوا (كوپ 29)، یەكێتیی ئەوروپاو ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاو وڵاتە دەوڵەمەندەكانی تر  رەزامەندییان نیشانداوە لەسەر ئەوەی ئاستی پارەداركردنی جیهانی خۆیان لە بواری كەشوهەوا ساڵانە بۆ بڕی (300 ملیار) دینار بەرزبكەنەوە، تاوەكو ساڵی 2035 . بڕیاربوو لوتكەی (كوپ 29) دوێنێ كۆتایی بێت، بەڵام كاتەكە درێژكرایەوە، بۆ ئەوەی هەوڵی دانوستانكاران لە نزیكەی 200 وڵاتی جیهان بگەنە رێككەوتن لەسەر پلانێك بۆ پارەداركردنی پرۆژەی جیهانی كەشوهەوا لە دەیەی ئایندەدا. ئەم گۆڕانكارییە لە هەڵوێستەكاندا دوای ئەوە هات، دوێنێ وڵاتانی تازەپێگەیشتووی جیهان ئەو پێشنیازەیان رەتكردەوە كە (ئازەربایجان) وەكو وڵاتی میوانداریكەری لوتكەكە ئامادەی كردبوو، رێككەوتنەكە داوای دەكرد ئاستی پارەداركردن بڕی (250 ملیار) دۆلار بێت، بەڵام وڵاتانی تازەپێگەیشتوو ئەم بڕە پارەیان رەتكردەوەو بە بڕێكی زۆر (كەم) ناویانبرد.  هێشتا دیارنییە ئایا وڵاتانی تازەپێگەیشتوو لە كۆنگرەی (كۆپ 29) لە هەڵوێستە نوێیەكەی وڵاتانی دەوڵەمەند ئاگاداركراونەتەوە یاخود نا، هەروەك روونیش نییە ئایا بەرزكردنەوەی بڕی پارەكە بۆ (300 ملیار) دۆلار بەسە بۆ ئەوەی پاڵپشتی وڵاتانی تازەپێگەیشتوو بەدەستبهێنن؟ (رۆیتەرز) لەزاری پێنج سەرچاوەی ئاگادار لە گفتوگۆ داخراوەكانەوە باسلەوە دەكات، یەكێتیی ئەوروپا رەزامەندی نیشانداوە لەسەر ئەوەی بڕی پارەكە زیاد بكرێت، دواتریش هەریەكە لە ئەمریكاو ئوسترالیاو بەریتانیا رەزامەندبوون.  وەفدە بەشدارەكانی (كوپ 29) لە باكۆی پایتەختی ئازەربایجان ئێستا چاوەڕوانی رەشنوسی نوێی رێككەوتنی جیهانی دەكەن لەبارەی پارەداركردنی پرۆژەی كەشوهەوا، ئەمەش دوای ئەوەی دوێنێ شەو دانوستانكارەكان بەردەوامییان دا بە گفتوگۆكانیان.  گفتوگۆكانی (كوپ 29)، ئەو دابەشبوونەی دەرخست كە لەنێوان ئەو حكومەتانەدا هەیە كە دەوڵەمەندن و بە توندی پابەندن بە یاسای بودجەی خۆیانەوە لە ناوخۆی وڵات لەبەرامبەر ئەو دەوڵەتە تازەپێگەیشتووانەدا كە بەهۆی گەردەلول و زریان و وشكەساڵییەوە زیانی گەورەیان بەركەوتووە، ئەمانەش ئەو دیاردە سروشتییانەن كە لەبەرەنجامی گۆڕانی كەشوهەواوە روودەدەن.  ئامانجە نوێیەکە بە مەبەستی جێگرتنەوەی بەڵێنەکانی پێشووی وڵاتانی پێشکەوتووە بۆ دابینکردنی دارایی کەشوهەوا بە بەهای 100 ملیار دۆلار ساڵانە بۆ وڵاتانی هەژار تاوەكو ساڵی 2020. بەڵام ئامانجەکە لە ساڵی 2022 دوو ساڵ دوای وادەی خۆی بەدیهات و لە ساڵی 2025 کۆتایی دێت.  

(درەو): "مژدەی خۆش هەیە لەبارەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان" هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا لەبەردەم لیژنەی بودجەی پەرلەمانی وڵاتەكەی وای وت.   هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا لەبەردەم لیژنەی بودجەو پلاندانانی پەرلەمانی وڵاتەكەی لەبارەی دەستپیكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان قسەی كرد. رایگەیاند" توركیا ئامادەكاریی كردووە بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان بۆ بەندەری جەیهان".  وتی: مژدەی خۆش هەیە لەبارەی كردنەوەی بۆری نەوتەكەو لەوبارەیەوە چاوەڕێی پێشهاتی باشین، ئامادەكاری پێویشتیمان بۆ كردنەوەی بۆرییەكە كردووە.  لەسەر بنەمای سكاڵایەكی حكومەتی عێراق، دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریس بڕی نزیكەی (ملیارێك و 500 ملیۆن) دۆلار غەرامەی بەسەر توركیادا سەپاند، ئەمە بەهۆی ئەوەی بەبێ وەرگرتنی رەزامەندی بەغداد، بۆری نەوتی عێراق- توركیای بەكارهێنابوو بۆ هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان، بەهۆی ئەم بڕیارەی دادگای پاریسەوە، توركیا بە ناچاری لە رۆژی 25ی ئازاری 2023دا هەناردەی نەوتی كوردستانی بۆ بەندەری جەیهان راگرت، كە ئەوكات رۆژانە 450 هەزار بەرمیل بوو، لەوكاتەوە تائێستا هەناردەی نەوتی هەرێم بە (بۆری) راوەستاوە.  بەمدواییەو بەر لە دەستپێكردنی پرۆسەی سەرژمێریی گشتیی لە عێراق، ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵ بڕیاریدا بڕی 16 دۆلار ئەژمار بكات بۆ بەرهەمهێنان و گواستنەوەی هەر بەرمیلێك لە نەوتی هەرێم تا ئەوكاتەی كۆمپانیایەكی بیانی نرخی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت لە كێڵگە جیاجیاكانی هەرێم دیاری دەكات و دواتر نرخەكە لە یاسای بودجەدا هەموار دەكرێتەوە، حكومەتی هەرێم بەم بڕیارە قایل بووە، بودجەی گشتی عێراق بڕی 6 دۆلاری بۆ بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێك نەوت لە كوردستان دیاری كردووە، ئەمە لەدوای راوەستانی هەناردەی نەوتەوە یەكێك لە ناكۆكییە سەرەكییەكانی نێوان هەولێرو بەغداد بوو.  ئێستا كە ئیتر لەسەر نرخی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت رێككەوتنێكی بەرایی كراوە، بەپێی قسەی (كەمال محەمەد) وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێم بەوەكالەت "پێشبینی دەكرێت لەسەرەتای ساڵی 2025وە هەناردەی نەوتی كوردستان بۆ بەندەری جەیهان دەستپێبكاتەوە".  بەر لە راوەستانی، هەناردەی نەوت رێژەی نزیكەی 80%ی تێكڕای داهاتەكانی حكومەتی هەرێمی پێكدەهێنا، لەدوای راوەستانەوە، بۆ پڕكردنەوەی خەرجییەكانی، حكومەتی هەرێم لەچوارچێوەی یاسای بودجەی فیدراڵدا قایل بوو بەوەی ئەگەر هەناردەی نەوت دەستیپێكردەوە، راستەوخۆ داهاتی نەوتی كوردستان بگەڕیتەوە بۆ خەزێنەی عێراق، ئەمە لەبەرامبەر ئەوەی كە حكومەتی فیدراڵ پشكی هەرێم لە موچەو بودجە خەرج بكات.  توركیا لە ئازاری 2023دا هەناردەی نەوتی كوردستانی بەناچاری راگرت، دوای هەندێك گفتوگۆ لەگەڵ لایەنی عێراقی بەمەبەستی پاكتاوكردنی ئەو قەرەبووەی كە بەپێی بڕیاری دادگای پاریس دەبوو بە حكومەتی عێراقی بداتەوە، توركیا لە ئۆكتۆبەری 2023وە ئامادەیی خۆی بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان نیشاندا، بەڵام ئەوە لایەنی عێراقی بوو كە لەسەر چۆنیەتی هەناردەكردنەوەی نەوتەكە لەگەڵ حكومەتی هەرێم لە ناكۆكیدا بوو.  توركیا لە چەند روویەكەوە لە هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان سودمەندە، بەپێی زانیارییەکان لەماوەی (18) مانگی (2020 - 2021) حکومەتی هەرێمی کوردستان بڕی (476) ملیۆن دۆلاری تەنها بۆ کۆمپانیای وزەی تورکی خەرج کردووە لە بری خەرجی گواستنەوەی نەوت کە سنوری تورکیا تا بەندەری جەیهانی تورکی، سەرباری ئەمە ژمارەیەك لە كۆمپانیا نەوتییەكانی توركیا لە كەرتی نەوتی هەرێمدا كاریان پێدراوە. لەنێوان هەرێمی كوردستان و توركیادا رێككەوتنێكی وزە هەیە كە بە "رێككەوتنی 50 ساڵە" ناوبانگی دەركردووە، ئەم رێككەوتنە ساڵی 2013 لە ئەنكەرە لەنێوان نێچیرڤان بارزانی سەرۆك وەزیرانی پێشووی هەرێمی كوردستان‌و رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك وەزیرانی ئەوكات و سەرۆكی ئێستای توركیا ئیمزا كراوە، كۆچكردوو ئاشتی هەورامی وەزیری پێشووی سامانە سروشتییەكان‌ ئامادەی ساتی ئیمزاكردنی رێككەوتنەكە بووە. دوای ئیمزاكردنی رێككەوتنەكە، جگە لە نێچیرڤان بارزانی‌و ئاشتی هەورامی كەس وردەكاری رێككەوتنەكە نازانێت، ئەم رێككەوتنە تا ئەم ساتە نەخراوەتە بەردەم پەرلەمانی كوردستان‌و رایگشتی، تەنانەت یەكێتی نیشتمانی كە ساڵی 2013 هاوبەشی سەرەكی پارتی بووە لە حكومەت ئاگاداری وردەكاری رێككەوتنەكە نییە، ساڵی 2013 كە ئەم رێككەوتنە ئیمزا كرا، عیماد ئەحمەد لە پشكی یەكێتی جێگری سەرۆك وەزیران بوو، ئەوكات چەند بەرپرسێكی باڵای یەكێتی رایانگەیاند حزبەكەیان ئاگاداری ئەو رێككەوتنە نییە. بەگوێرەی بەدواداچونەكانی (درەو)، لە خولی پێشووی پەرلەمانی كوردستاندا جارێك نێچیرڤان بارزانی كە ئەوكات سەرۆكی حكومەت بووە، بەڵێنی بە سەرۆكایەتی پەرلەمان داوە لە كۆبونەوەیەكدا لەگەڵ سەرۆكی فراكسیۆنەكان باسی ناوەڕۆكی رێككەوتنی پەنجا ساڵەی نێوان هەرێم‌و توركیا بكات، بەڵام رووداوی داخستنی پەرلەمانی كوردستان، ئەو نهێنیەشی تاوەكو ئەمڕۆ لەگەڵ خۆیدا ون كرد. چی لەبارەی رێككەوتنەكەوە دەزانرێت ؟ رێككەوتنی نەوتیی بۆ 25 یان 50 ساڵ دەكرێت، چونكە ئەمانە پرۆژەی دورمەودان، ئەوەی نێچیرڤان بارزانی لەگەڵ ئەردۆغان كردویەتی بۆ (50 ساڵە)‌و جگە لە رەهەندە ئابورییەكەی، رەهەندی سیاسی گەورەی هەیە. بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە دەست (درەو) كەوتوون، ئەوەی تائێستا لەبارەی ناوەڕۆكی رێككەوتنەكەوە دەزانرێت، بەمشێوەیەیە: •     ئەولەویەتی نەوتی هەرێم دەدرێت بە كۆمپانیا توركییەكان كە لە هەرێمی كوردستان كاردەكەن. •     تا پەنجا ساڵی تر هەر بەرمیلێك نەوتی هەرێم بڕی (1) دۆلاری بۆ توركیا دەبێت. •     پارەی نەوتی هەرێمی كوردستان لە (هاڵك بانك)ی توركیا دادەنرێت‌و ئاڵۆگۆڕی پێوە دەكرێت. •     بۆری نەوتی هەرێم لەلایەن توركیاوە پاسەوانی دەكرێت‌و كرێی پاسەوانی لە پارەی نەوتی هەرێم دەدرێت. •  (7) خەزانی گەورەی نەوت لە بەندەری جەیهانی توركی بە كرێ دەدرێت بە حكومەتی هەرێم‌و دەبێت لە پارەی نەوتی هەرێم كرێكەی بدرێت. •     هەندێك سەرچاوەی تر هەن باسلەوە دەكەن رێككەوتنەكە هەرێم ناچار دەكات ئەگەر لە داهاتوودا غازی سروشتی هەناردەی دەرەوەی كرد، ئەو كارە بەتەنیا لەڕێگەی توركیاوە بكات، توركیا ئێستا غاز لە روسیا دەكڕێت، نرخی غازەكەی روسیا بۆ توركیا زۆرەو دەسەڵاتدارانی ئەنكەرە بەدوای سەرچاوەی تردا دەگەڕێت جگە لە روسیا، بەڵام ئەم زانیارییە لەلایەن هەندێك لە سەرچاوەكانی ترەوە رەتدەكرێتەوە‌و باسلەوە دەكرێت رێككەوتنەكە تەنیا بۆ نەوتە.  •    لەڕووی ئەمنییەوە دەوترێت رێككەوتنەكە چوارچێوەی داناوە بۆ پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ رۆژئاوای كوردستان‌و پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە). •     ئەوانەی رەخنەیان لە رێككەوتنەكە هەیە دەڵێن رەهەندی سیاسی ئەم رێككەوتنە پەنجا ساڵییە، بۆ پاراستنی دەسەڵاتی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و درێژەدانە بە حوكمڕانی سەركردەكانی لە هەرێمی كوردستان بە پاڵپشتی ئەنكەرە. •    زانیاری نافەرمی هەیە لەبارەی ئەوەی خێزانی ئەردۆغان سودمەندی یەكەمن لە داهاتەكانی ئەم رێككەوتنە لە توركیا. لە پرۆسەی بەدواداچونمان بۆ كۆكردنەوەی زانیاری لەبارەی رێككەوتنی پەنجا ساڵەی نێوان هەرێم‌و توركیا، بەرپرسێكی باڵای هەرێمی كوردستان پێی وتین، كرۆكی ئەو رێككەوتنە نەك بۆ ناوخۆی هەرێمی كوردستان، لەناوخۆی توركیاش بابەتێكی شاراوەیە‌و كەس ئاگاداری نییە. وەكو خۆی باسی كرد، ئەو بەرپرسە جارێك لەگەڵ (جەنگیز چاندار) گەورە نوسەرو رۆژنامەنوسی توركیا باسی ئەم بابەتەی كردووە‌و لە چانداری پرسیوە ئایا ئێوە لە توركیا هیچ لەبارەی رێككەوتنی پەنجا ساڵییەوە دەزانن، چاندار وتویەتی:" لە توركیا تەنیا نەفەرو نیوێك ناوەڕۆكی ئەو رێككەوتنە دەزانن، یەكەمیان ئەردۆغانە‌و نیو نەفەرەكەش تەنەر یەڵدز وەزیری پێشووی وزەی توركیایە".

راپۆرتی: درەو 🔻 لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا حەوت گەورە کۆمپانیای نەوت و غازی وەک؛ (ئیکسۆن مۆبیل، شێڵ، شیڤرۆن، تۆتاڵ، بی پی، ئکوینۆر و ئینی) بڕی (84 ملیار و 975 ملیۆن) دۆلار قازانجیان کردووە. 🔹 لە سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵدا کۆمپانیای ئیکسۆن مۆبیل (ExxonMobil)ی ئەمریکی بە تەنها زیاتر لە (26 ملیار) دۆلار قازانجی هەبووە. 🔹 لەو حەوت کۆمپانیایە کەمترین قازانج کۆمپانیای ئینی (ENI)ی ئیتاڵی کردووەیەتی کە  بڕەکەی بریتی بووە لە (2 ملیار و 995 ملیۆن دۆلار). قازانجی گەورە کۆمپانیاکانی نەوت لە سێ وەرزی یەکەمی ساڵی (2024)دا لە سێ چارەکی یەکەمی (2024)دا حەوت گەورە کۆمپانیای نەوت و غازی وەک؛ (ئیکسۆن مۆبیل، شێڵ، شیڤرۆن، تۆتاڵ، بی پی، ئکوینۆر و ئینی) لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵ (33 ملیار و 890 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی دووەم بڕی (26 ملیار و 325 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی سێیەمی ئەمساڵ بڕی (24 ملیار و 760 ملیۆن دۆلار) قازانجیان کردووە، وایە لە نۆ مانگی یەکەمی ئەمساڵدا هەر حەوت کۆمپانیاکە پێکەوە بڕی (84 ملیار و 975 ملیۆن) دۆلار قازانجیان کردووە، بەجۆرێک؛ یەکەم؛ کۆمپانیای ئیکسۆن مۆبیل (ExxonMobil)ی ئەمریکی لە چارەکی یەکەم بڕی (8 ملیار و 220 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی دووەم بڕی (9 ملیار و 240 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی سێیەمی (2024) بڕی (8 ملیار و 610 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە، واتە بە کۆی گشتی هەر سێ وەرزەکە زۆرترین قازانجی تۆمارکردووە، کە بڕەکەی گەیشتووە بە (26 ملیار و 70 ملیۆن) دۆلار. دووەم؛ کۆمپانیای شێڵ (shell) کە کۆمپانیایەکی فرە ڕەگەزە، لە دوای کۆمپانیای ئیکسۆن مۆبیل (ExxonMobil)ی ئەمریکییەوە زۆرترین قازنجی کردووە، بەجۆرێک لە چارەکی یەکەم بڕی (7 ملیار و 350 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی دووەم بڕی (3 ملیار و 520 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2024) بڕی (4 ملیار و 290 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە، واتە بە کۆی گشتی هەر سێ وەرزەکە بڕی قازانجەکەی گەیشتووە بە (15 ملیار و 160 ملیۆن) دۆلار. سێیەم؛ کۆمپانیای شیڤرۆن (Chevron)ی ئەمریکی لە نێو کۆمپانیا نەوتییەکانی پڕ قازانجەکاندا پلەی سێیەمی گرتووە، لە سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵد بڕی قازانجەکەی (14 ملیار و 420 ملیۆن) دۆلاربووە، بەجۆرێک لە چارەکی یەکەم بڕی (5 ملیار و 500 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی دووەم بڕی (4 ملیار و 430 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2024) بڕی (4 ملیار و 490 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە، چوارەم؛ کۆمپانیای تۆتاڵ ئێنێرجی (TotalEnergies)ی فەرەنسی لە دوای کۆمپانیاکانی (ئیکسۆن مۆبیل، شێڵ و شیفرۆن)ەوە زۆرترین قازنجی کردووە، بەجۆرێک لە چارەکی یەکەم بڕی (5 ملیار و 720 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی دووەم بڕی (3 ملیار و 790 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2024) بڕی (2 ملیار و 290 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە، واتە بە کۆی گشتی هەر سێ وەرزەکە بڕی قازانجەکەی گەیشتووە بە (11 ملیار و 800 ملیۆن) دۆلار. پێنجەم؛ کۆمپانیای بی پی (BP)ی بەریتانی، پێنجەم کۆمپانیای نەوتی پڕ قازانج بووە لە نێو حەوت کۆمپانای گەورەی نەوتیدا، بەجۆرێک لە چارەکی یەکەم بڕی (2 ملیار و 720 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی دووەم بڕی (2 ملیار و 760 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2024) بڕی (2 ملیار و 230 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە، واتە بە کۆی گشتی هەر سێ وەرزەکە بڕی قازانجەکەی گەیشتووە بە (7 ملیار و 710 ملیۆن) دۆلار. شەشەم؛ کۆمپانیای ئکوینۆر (Equinor)ی نەرویجی، لە نێو کۆمپانیا پڕ قازانجەکانەو لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا بە پلەی شەشەم دێت، کۆی بڕی قازانجەکەی (6 ملیار و 820 ملیۆن) دۆلار بووە، بەجۆرێک لە چارەکی یەکەم بڕی (2 ملیار و 760 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی دووەم بڕی (ملیارێک و 870 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2024) بڕی (2 ملیار و 280 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە. حەوتەم؛ کۆمپانیای ئینی (Eni)ی ئیتاڵی، کە بە حەوتەم کۆمپانیای نەوتی پڕ قازانج دێت و لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا بڕی (2 ملیار و 995 ملیۆن) دۆلاری دەستکەوتووە، بەجۆرێک لە چارەکی یەکەم بڕی (ملیارێک و 710 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی دووەم بڕی (715 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2024) بڕی (570 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە. بۆ بەرچاوڕونی بڕوانە چارت و خشتەی هاوپێچ     سەرچاوەکان -    وحدة أبحاث الطاقة، رجب عز الدين، أرباح شركات النفط الكبرى تهبط بشدة في الربع الأول من 2024 (إنفوغرافيك)، 7/5/2024؛ https://shorturl.at/mKHQw -    وحدة أبحاث الطاقة، أحمد شوقي، أرباح شركات النفط الكبرى في الربع الثاني من 2024 (إنفوغرافيك)، 2/8/2024؛ https://shorturl.at/kxql7 -    وحدة أبحاث الطاقة، رجب عز الدين، هبوط حاد في أرباح شركات النفط الكبرى خلال الربع الثالث من 2024 (إنفوغرافيك)، 2/11/2024؛ https://shorturl.at/OpiNB      

درەو:  كەمال محەمەد وەزیری سامانە سروشتیەکان رایدەگەیەنێت: هەولێر و بەغداد لەسەر زیادکردنی تێچوی نەوت بۆ نزیکەی (20.6) دۆلار ڕێککەوتون، سەرەتای ساڵی داهاتوو هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم دەستپێدەكاتەوە کەمال محەمەد، وەزیری سامانە سروشتیەکانی هەرێم بە وەکالەت بۆ کوردستان (24): 🔹پێشبینی دەکەین سەرەتای ساڵی داهاتوو نەوتی کوردستان هەناردە بکرێتەوە. 🔹لە قۆناغی یەکەمدا(16) دۆلار بۆ تێچووی هەر بەرمیلێک نەوت خەرج دەکرێت. 🔹لە ماوەی ڕابردوودا وەک حکومەتی هەرێم چەندان ڕێککەوتنمان لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی ئیمزا کرد بۆ هەناردەکردنەوەی نەوت. 🔹بەڵام خاڵێکی ناو یاسای بودجەی گشتی عێراق کە تێچوی دەرهێنان و گواستنەوەی هەر بەرمیلێک نەوتی بە شەش دۆلار لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان دیاری کردووە، ڕێگر بووە لە جێبەجێکردنی ڕێککەوتنەکان و هەناردەکردنەوەی نەوت. 🔹هەولێر و بەغداد لەسەر هەموارکردنەوەی ئەو خاڵەی ناو یاسای بودجە و زیادکردنی تێچووی تێچووی دەرهێنان و گواستنەوەی نەوت بۆ نزیکەی (20.6) دۆلار ڕێککەوتون و لە قۆناغی یەکەمدا نزیکەی (16) دۆلار بۆ کۆمپانیاکان خەرج دەکرێت. 🔹لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی ڕێککەوتوین، دوای هەموارکردنەوەی ئەو خاڵەی یاسای بودجە، کۆمپانیایەکی ڕاوێژکاریی نێودەوڵەتیی بێلایەن، وردبینی لە دیاریکردنی تێچووی دەرهێنان و هەناردەی نەوت بکات و ماوەی 60 ڕۆژ مۆڵەت بە کۆمپانیاکە دەدرێت ئەو بڕە ڕاستەقینە دیاری بکات. 🔹بە دوری دەزانین لە پەرلەمانی عێراق ڕێگریی لە پەسەندکردنی هەموارکردنەوەی خاڵی تایبەت بە تێچوی بەرهەمهێنان و هەناردەکردنەوەی نەوت لە کێڵگە نەوتیەکانی هەرێمی کوردستان بکرێت، چونکە ڕێککەوتن لەنێوان لایەنە سیاسییەکان بۆ ئەو مەبەستە کراوە. 🔹پێشبینی دەکەین تا کۆتایی ئەمساڵ هەمواری یاساکە پەسەند بکرێت، ئامادەکارییەکان تەواو ببن و سەرەتای ساڵی داهاتوو (2025) هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان دەست پێ بکاتەوە. 🔹نەوتەکە لە ڕێگەی بۆری نەوتی جەیهانی تورکیاوە هەناردە دەکرێتەوە، چونکە عێراق دوو بۆری نەوتی ئوردن و سووریای هەیە، بەڵام کار ناکەن، ڕێککەوتن کراوە هەر لە ڕێگەی تورکیاوە هەناردەکردنەکە بکرێت.

درەو: دامەزراوەی میدیایی درەو توێژینەوەیەكی زانستی سەبارەت بە  سەرژمێری ئەنجامدا بە ناونیشانی (سەرژمێری گشتی دانیشتوان، توێژینەوەی زانستی بۆ پێشبینی ژمارەی دانیشتوانی عێراق و شیکاری سەرژمێرییەکانی  ساڵانی 1884 بۆ 1997 ) كەلەلایەن پ.ی.د.هەندرێن عبدللە طاهر مامۆستا لە زانکۆی سلێمانی و  م.ی. ئاریان عمر محمد رسول مامۆستا لە زانکۆی سلێمانی، ئەنجامدراوە. پوختەی توێژینەوە لەم تووێژینەوەیەدا سەرنجمان خستۆتە سەرمێژووی قۆناغەکانی سەرژمێریکردنی دانیشتووانی عێراق، بە پێی ئەو داتا فەرمییانەی کە لە دەزگای ئاماری عێراقیدا بڵاو کراوەتەوە سەرژمێریکردن 10 ساڵ جارێك ئەنجامدراوە، بەپێی سەرچاوە بەردەستەکان لەسەردەمی فەرمانڕەوایی عوسمانیەکان، ساڵی 1884 ژمارەی دانیشتووانی عێراق 1,400,000٠ کەس بووە، بەڵام یەکەم سەرژمێری فەرمی لە عێراقدا ساڵی 1920 ئەنجامدراوە، دەنیشتووانی عێراق ژمارەی دانیشتووانی عێراق بەگوێرەی ئەم سەرژمێرییە(2،849،282) کەس بووە. هەروەها کۆتا سەرژمێری فەرمی لە ساڵی 1997 کە بەدەر لەسێ پارێزگای هەرێمی کوردستان ( هەولێر،سلێمانی و دهۆک) ئەنجامدراوە، دانیشتووانی عێراق ( 22،046،244) کەس بووە. ئامانجمان لەم تووێژینەوەیە خستنەڕوویەکی زانستیانەی سەرژمێرییەکانی ڕابردووە کە لەعێراقدا ئەنجامدراون هەروەها پێشبینیکردنی ژمارەی دانیشتووانی عێراقە بۆ سەرژمێری 2024 و ژمارەی دانیشتوان لە ساڵی 2027 و دەرخستنی گاریگەری هەریەکە لە کەلتور و کات لەسەر زیادبوونی ژمارەی دانشتووان، لەسەر بنەمای ئاماری ساڵانی 1884 بۆ 1997 بە بەکارهێنانی مۆدێلی 'چەماوەیی' ڕوو لە زیادی ڕێژەیی دوای ئەنجامدانی تێستی پێویست بۆ مۆدێلی ناوبراو بۆمان دەرکەوت کە ژمارەی پێشبینیکراوی عێراق بۆ ساڵی 2027 بریتیە لە 48،960،820 هەروەها 'کاریگەری کلتور' کە دەرخەری زیادبوونی ژمارەی دانیشتووانە بەپێی کلتور ئەنجامەکەی بریتی بووە لە ( 138،239) کەس لەهەر ملیۆن کەسێکدا، وە نرخی لاری (سلۆپ) کە دەرخەری زیادببونی ژمارەی دانیشتووانە لەژێر کاریگەری کات، ئەنجامەکەی بریتی بووە لە (16،342) کەس بۆ هەر ملیۆن کەسێک. دەقی توێژینەوەكەی تایبەت بە سەرژمێری

(درەو): یەكێتیی لەرێگەی جێگری پارێزگاری سلێمانییەوە، بەفەرمی داوای لە بانكی ناوەندیی عێراق كردووە رێوشوێن بگرێتەبەر بۆ "تەوتینكردنی" موچەی هەموو فەرمانبەرانی سلێمانی، ئەمە لەكاتێكدایە هێشتا دادگای (كەرخ) قسەی كۆتایی خۆی نەكردووە سەبارەت بە چارەنوسی (هەژماری من).  شاهۆ عوسمان جێگری پارێزگاری سلێمانی رۆژی 4ی ئەم مانگە نوسراوێكی ئاڕاستەی نوسینگەی پارێزگاری بانكی ناوەندیی عێراق كردووە. لەو نوسراوەكەدا، جێگری پارێزگاری سلێمانی كە لە پشكی یەكێتیی نیشتمانی كوردستانە، پاڵپشت بە بڕیاری شوباتی 2024ی دادگای باڵای فیدراڵی داوا لە بانكی ناوەندی عێراق دەكات، موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان "تەوتین" بكات. جێگری پارێزگاری سلێمانی بەدیاریكراوی داوای ئەوەی لە پارێزگاری بانكی ناوەندیی كردووە "بانكە پەیوەندیدارەكان راسپێرێت بە گرتنەبەری رێوشوێنی پێویست بۆ تەوتینكردنی موچە هەموو فەرمانبەرانی پارێزگای سلێمانی".  شوباتی ئەمساڵ دادگای باڵای فیدراڵی عێراق لەسەر بنەمای سكاڵای ژمارەیەك فەرمانبەری هەرێم، بڕیاریدا بە "تەوتین"كردنی موچەی فەرمانبەران و موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان لە بانكە فیدراڵییەكانی دەرەوەی سنوری ئیدارەی هەرێم، ئەم بڕیارە لە كاتێكدا بوو پێشتر حكومەتی هەرێم پرۆسەیەكی بۆ بە بانكیكردنی موچە دەستپێكردبوو بەناوی "هەژماری من". جیاوازی "تەوتین" لەگەڵ "هەژماری من" ئەوەیە لە تەوتیندا موچەی موچەخۆرانی هەرێم راستەوخۆ لەلایەن بەغدادەوە دەخرێتە بانكەكان و موچەخۆران لە بانكەكان وەریدەگرن، بەڵام لە (هەژماری من)دا، وەزارەتی دارایی فیدراڵ خەرجی موچەی موچەخۆرانی هەرێم دەدات بە حكومەتی هەرێم و حكومەتی هەرێم لە هەولێرەوە موچەی موچەخۆران دەخاتە سەر حسابەكانیان لە بانكەكان. بەر لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان لە 20ی ئۆكتۆبەری ئەمساڵدا، میدیاكانی نزیك لە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت نوسراوێكیان بڵاوكردەوە كە دادوەر (جاسم عمێری) سەرۆكی دادگای باڵای فیدراڵی ئیمزای لەسەر كردووەو تێیدا ئەوەی روونكردوەتەوە (ئەو بانكانەشی كە دەكەونە هەرێمی كوردستان و مۆڵەتی بانكی ناوەندییان هەیە، دەتوانن تەوتینی موچە بكەن). ئەم نوسراوە لەلایەن میدیاكانی پارتی دیموكراتی كوردستانەوە وا لێكدانەوەی بۆ كرا كە دادگای فیدراڵی لە بڕیارەكەی شوباتی خۆی پاشگەزبووەتەوەو پرۆژەی (هەژماری من)یش هەر (تەوتین)ەكەی بەغدادە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرەنجە، نوسراوەكەی حاكم جاسم تائێستا لەسەر سایتی دادگای باڵای فیدراڵی بڵاونەبووەتەوە. سەرباری ئەمە، ئەوانەی شارەزای یاسان دەڵێن ئەو رونكردنەوەی كە حاكم جاسم دەریكردووە بەواتای "پاشگەزبوونەوە" لە بڕیارەكەی شوبات نییە، چونكە بەگوێرەی پەیڕەوی ناوخۆی دادگای فیدراڵی هەر جۆرە پاشگەزبوونەوەیەكی دادگا لە هەر بڕیارێكی خۆی دەبێت زۆرینەی دادوەرەكانی دادگا رەزامەندی لەسەر بدەن، نەك سەرۆكی دادگا بەناوی خۆیەوە نوسراو دەربكات.  رۆژی 31ی ئۆكتۆبەری رابردوو، یەكێتیی بە فەرمی و لەرێگەی فراكسیۆنەكەیەوە لە پەرلەمانی عێراق، لە دادگای لێكۆڵینەوەی (كەرخ) لە بەغداد سكاڵای دژی پرۆژەی (هەژماری من) تۆماركردو داوایكرد "تەوتین"ی موچە وەكو ئەوەی لە بڕیاری شوباتی دادگای فیدراڵیدا هاتووە جێبەجێ بكرێت.  بۆ ئەم سكاڵایە،  فراكسیۆنەكانی (نەوەی نوێ+ یەكگرتووی ئیسلامی+ كۆمەڵی دادگەریی) بەفەرمی پشتیوانی لە یەكێتیی نیشتمانی دەكەن، ئەمەش لە دۆخێكدا كە ئەم رۆژانە پارتی و یەكێتیی لە كێبركێی تونددان سەبارەت بە راكێشانی دەنگی لایەنەكانی بەلای خۆیانداو هەریەكەیان دەیەوێت بەر لە ئەوەی تر (50+1)ی یەكەم دانیشتنی خولی شەشەمی پەرلەمان كۆبكاتەوە. جگە لە سكاڵاكەی لە دادگای (كەرخ)، لەسەر ئاستێكی تر بەرپرسانی یەكێتیی سەرقاڵی ئەوەن لقی بانكە فیدراڵییەكانی عێراق لە سلێمانی بكرێتەوە، بۆ ئەمەش هەندێك هەنگاویان هەڵگرتووە. ناكۆكی پارتی و یەكێتیی لەبارەی (تەوتین)و (هەژماری من)ەوە گەیشتوەتە بەردەم سەرۆك وەزیرانی عێراق، محەمەد شیاع سودانی چەند رۆژی رابردوو كە سەردانی هەولێری و سلێمانی كرد یەكێك لە تەوەری گفتوگۆكانی لەگەڵ هەردوو حزبەكە بابەتی موچە بوو، ئەویش داوای كردبوو بڕیاری دادگای فیدراڵی جێبەجێ بكرێت، بەڵام باسی لەوە نەكردبوو كام بڕیار، ئەوەی شوبات یاخود رونكردنەوەكەی رۆژی (3ی تەموز)ی سەرۆكی دادگای فیدراڵی كە (هەژماری من) هەر بە (تەوتین) حساب دەكات. ئێستا ئەوەی یەكلای دەكاتەوە ئایا بڕیاری شوباتی دادگای فیدراڵی لەبارەی (تەوتین)ی موچە وەكو خۆی ماوە یاخود سەرۆكی دادگا گۆڕیویەتی، تەنیا دادگای (كەرخ)ە كە یەكێتیی سكاڵای تێدا تۆماركردووە، تا یەكلابوونەوەی ئەم سكاڵایەش پارتی و یەكێتیی بەردەوام دەبن لەسەر كێشمەكێشەكەیان لەبارەی چارەنوسی پرۆسەی بە بانكیكردنی موچەوە.  ناكۆكی پارتی و یەكێتیی لەبارەی پرۆسەی بەبانكیكردنی موچەوە لە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستاندا دەركەوت، لەو كەمپەینەدا بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی وتی:" داوا لە فەرمانبەران دەكەم هەژماری من نەكەن، تەوتین بكەن، چونكە هەژماری من هەژماری مەسرورە".  پارتی لە وەڵامی بانگەشەكانی سەرۆكی یەكێتیدا جەختی لەسەر بەردەوامی پرۆژەی (هەژماری من) كردو رایگەیاند، بڕیاری پرۆژەی (هەماری من) لە ئەنجومەنی وەزیران دەرچووەو قوباد تاڵەبانیش كە جێگری سەرۆكی حكومەتە رەزامەند بووە لەسەری، بەڵام سەرۆكی یەكێتیی دواترو پاش هەڵبژاردن رایگەیاند، پرۆژەی (هەژماری من) لە ئەنجومەنی وەزیران نەخراوەتە دەنگدانەوە.  ئەگەر دادگای كەرخ جەخت لەسەر جێبەجێكردنی بڕیاری شوباتی دادگای فیدراڵی بكاتەوە، دەبێت پرۆسەی تەوتینی موچە هەر لە بانكە فیدراڵییەكانی عێراق بێت و پرۆژەی (هەژماری من) شكستی دەهێنێت، یاخود لانی كەم یەكێتیی دەتوانێت لە سنوری سلێمانی جێبەجێی نەكات، چونكە بڕیارەكەی شوبات رێگەی بەوە داوە هەر فەرمانگەیەك لە پارێزگاكان خۆیان لیستی موچەخۆرەكانی خۆیان ئامادە بكەن و رەوانەی وەزارەتی دارایی فیدراڵی بكەن بەمەبەستی خەرجكردنی موچەكانیان. ئەم ناكۆكییە كە لەبارەی موچەی موچەخۆرانەوە لەنێوان پارتی و یەكێتیی دروستبووە لەكاتێكدایە لە دوو هەفتەی داهاتوودا پەرلەمانی كوردستان ئیتر دەبێت ئامادەكاری بۆ سازدانی یەكەم دانیشتنی خۆی بكات و دواتریش رێوشوێن بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم و پێكهێنانی كابینەی دەیەم لە كوردستان بگرێتەبەر. پارتی و یەكێتیی وەكو براوەی یەكەم و دووەم، هێشتا تای هەڵبژاردن بەری نەداون و لەدوای 20ی ئۆكتۆبەرەوە نەیانتوانیوە لەسەر مێزێك دابنیشن بۆ بڕیاردان لەسەر چۆنیەتی پێكهێنانی كابینەی دەیەم، هەردووكیان لە دوورەوەو لە میدیاكانەوە پەیامی هەڕەشەئامێز بۆ یەكتر دەنێرن، سەرۆك وەزیرانی عێراق هاتە كوردستان بۆ ئەوەی دەرگای گفتوگۆ لەنێوان پارتی و یەكێتیی بە پلەی یەكەم و دواتر لایەنە براوەكانی تری هەڵبژاردن بكاتەوە بەمەبەستی پەلەكردن لە پێكهێنانی كابینەی نوێ، بەڵام هێشتا دۆخەكە وەكو خۆی ماوەتەوە.   

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) لە کتێبە بەناوبانگەکەیدا ”سەرچاوەکانی خود: دروستکردنی شوناسی مۆدێرن“، ،Sources of the Self: The Making of the Modern Identity ، فەیلەسوفی کەنەدی چارلس تایلۆر باس لەچەندان سەرچاوەی سەرەکیی بۆ دروستبوونی خودی مۆدێرن لە ناو کۆمەڵگا ئەوروپییەکاندا دەکات. یەکێک لەو سەرچاوانە پێداگرتنی ئەو کۆمەڵگایانەیە، لەسەر گرنگیدان بە ”ژیانی ئاسایی“ مرۆڤەکان. بەخشینی نرخ و بەھایەکی گەورە بەم ژیانە ئاساییە ڕۆژانەییە، ئەو ھەنگاوەیە کە کۆمەڵگا ئەوروپییەکان دەینێن و لەم ڕێگایەوە خۆیان لە کۆمەڵگا کۆنەکانی بەر لە دونیای مۆدێرن دادەبڕن. بۆ نیشاندان و شیکردنەوەی ئەم گۆڕانکارییە چارلس تایلۆر دەگەرێتەوە بۆ ئەو جیاکارییە بەناوبانگەی فەیەلسوفی یۆنانی ئەرستۆ لە نێوان ”ژیان“ی ئاسایی و ”ژیانی باش“دا دەیکات. یەکەمیان وەک ژیانێکی کەمتر و دووھەمیان وەک ژیانێکی بەرزتر و بەھادارتر دەنرخێنێت. ئەرستۆ پێیوایە ئەو چالاکییە رۆژانەییانەی کە بەردەوامی بەژیان دەبەخشن و دەیپارێزن، جیاوازن لەو چالاکییانەی کە ”ژیانێکی باش“ دروستدەکەن. ”ژیانی ئاسایی“ ئەو ژیانەیە کە تیایدا مرۆڤ مشوورلە مانەوەی خۆی دەخوات لەرێگای کار و ئیش و بەرھەمھێنان و بەڕێوەبردنی ژیانی ڕۆژانەیەوە. مەسەلەی ڕێکخستنی ژیانی سێکسیی و پەیوەندیی نێوان نێر و مێش دەچێتە ھەمان بوارەوە. بەم مانایە مرۆڤ لە ژیانی ئاساییدا  ھەم ”مرۆڤێکی ئیشکەر“ و ”شت و مەک دروستکەر“ە، ھەم ”بوونەوەرێکی سێکسخواز“ە کە بەھۆیەوە خێزان دروستدەکات و نەوەدەخاتەوە و بەردەوامی بەژیان ئەبەخشێت. ئەم چالاکییانە ئەو پێداویستیانەن کە ژیانی ئاسایی دەپارێزن و درێژەیپێئەدەن. ئەم ”ژیانە ئاسایی“ە لای ئەرستۆ ژیانێکە ھەموو مرۆڤەکان ھەیانە، جا چ کۆیلە بن یان ئازاد، چ کەسانێک خەریکی کاری تیوریی و فیکریی بن، یان کەسانێک کاری ناوماڵ و پێداویستییە مادییەکان دەستەبەربکەن. بەڵام ئەم جۆرە ”ژیانە ئاسایی“ە لای ئەرستۆ ھەموو ژیان نییە، ژیانێکی تر ھەیە لەم ژیانە بەرزتر و مانادارتر و بەنرختر کە ناوی ”ژیانی باش“ی لێدەنەێت. ”ژیانی باش“ ژیانی کەسە ئازاد و بیرکەرەوەکانە، ژیانی ئەو کەسانەیە کە لە یۆنانی کۆندا ناوی ”ھاوڵاتیی“یان لێنراوە. ئەگەر ”ژیانی ئاسایی“ ژیانێک بێت تەنانەت کۆیلەکان و ئاژەڵەکانیش ھەیانبێت و گرنگی پێبدەن، ئەوا ”ژیانی باش“ تەنھا ژیانی مرۆڤە ئازاد و بیرکەرەوەکانە، ژیانی ئەوانەیە لە گەردون و سیستمی شتەکان و سیاسەت وەک چالاکی رێکخستنی ژیانی گشتیی ڕادەمێنن و بیر لە ”چاکەی گشتیی“ کۆمەڵگا وەک گشتێک، دەکەنەوە. ئەمانە مرۆڤە کۆیلە و ئیشکەرەکانی ناو ماڵ نین، بەڵکو ئەو مرۆڤانەن کە بڕیارئەدەن چ جۆرە یاسایەک دابڕێژن بۆ حوکمکردنی کۆمەڵگا. جیاکردنەوەیەکی شاقوڵیانەی ئەو دوو جۆرە ژیانە لەیەکتریی و نرخاندن و ریزبەندیکردنیان بەشێوەیەکی ھەرەمیی نایەکسان، ئاکاری سەرەکیی بیرکردنەوەی ناو کۆمەڵگا سونەتییەکان و شێوازی رێکخستنی ئەو کۆمەڵگا سونەتییانەن. فیکری ئەرستۆ، لەم ئاستەدا، فیکری ناو کۆمەڵگایەکی سونەتییە کە تیایدا ھەندێک مرۆڤ ئازاد و ھەندێک کۆیلە و ژێردەستن. ئەوەی لە کۆمەڵگا ئەوروپییەکاندا رووئەدات سڕینەوەی ئەو ھەرمیەتەیە کە ”ژیانی ئاسایی“ لە ”ژیانی باش“ لەیەکتری جیادەکاتەوە. لە باتی ئەمە تێکەڵکردن و دەمجکردنی ئەو دوو جۆرە ژیانەیە بەیەکتری و کۆکردنەوەیانە لەناو یەک ژیاندا، کە ژیانی ئاسایی مرۆڤەکانە لەگەڵیەکدا. لابردن و سڕینەوەی ئەو ھیرارکیەتە ئەخلاقیی و ئەرستۆکراتیی و نایەکسانەی کە کۆمەڵگا بەر لە مۆدێرنەکان دروستیدەکەن، ئەو گۆڕانکارییە گەورەیە لە ڕوانین بۆ ژیانی ئاساییدا ڕووئەدات. گواستنەوەی ”ژیانی باش“ بۆناو ”ژیانی ئاسایی“، مانای گواستنەوەی سەرجەمی ئەو چالاکییانەی وەک چالاکی بەرز و بەنرخ و تایبەتی ناو ژیانی باش دادەنران بۆ ناو خودی ”ژیان“ خۆی، بە مانا ئاساییەکەی. لەم گواستنەوەیەدا مەسەلەی بیرکردنەوە و داڕشتنی یاسا و بەڕێوەبردنی کۆمەڵگا لەوەکەوت تەنھا چالاکی بەشە ئەرستۆکراتییەکەی کۆمەڵگابێت، بەڵکو دەبێت بە چالاکیی سەرجەمی ئەو ھاوڵاتیانەی لە کۆمەڵگایەکەدا بەیەکەوە ژیانێکی ئاسایی، دەژین. سڕینەوەی سنووری نێوان ”ژیانی ئاسایی“ و ”ژیانی باش“ و گواستنەوەی رەگەزەکانی ”ژیانی باش“ بۆناو خودی ”ژیانی ئاسایی“ خۆی، ئەو ھەنگاوەیە کە کۆمەڵگا مۆدێرنەکان دەیھاون و بەمەش خۆیان بەشێوەیەکی رادیکاڵ تازەدەکەنەوە. ئەم بەیەکەوە کۆکردنەوە و تێکەڵکردنەی ”ژیانی ئاسایی“ و ”ژیانی باش“ لەناو یەک تێگەیشتندا، دۆخێک دروستدەکات دەشێت بە دۆخی ”رێزگرتنی ژیان وەک ژیان“ ناوببەین. لەمە بەدوا ھەموو چالاکییەک لە چالاکییە ئینسانییەکان، بە چالاکی بەرھەمھێنانی تیورییە فیکریی و زانستیەکانیشەوە، دەبن بە چالاکییەک لە خزمەتی ژیان خۆیدا، ئەو ژیانە ئاساییەی کە مرۆڤەکان بەیەکەوە دروستیدەکەن. نەک کردنی ژیان بە قوربانی ئەو چالاکییانە و کردنی مرۆڤەکانی تر بە قوربانی ھەندێک مرۆڤی تر. لە گرنیگدان بە ژیانی ئاساییدا ھیچ چالاکییەکی ئینسانی نرخەکەی لە نرخی خودی ژیان خۆی بەرزتر و کامڵتر نابێت، بەڵکو ھەر چالاکییەک لە چالاکییەکان نرخەکەیان لەوەوە وەردەگرن، تا چەند بەکەڵکی ژیان دەێن و تا چەند دەتوانن خزمەت بە ژیان بکەن. ئەم دۆخە وادەکات ژیانی باش تەنھا ژیانی نوخبەیکی خوێندەوار و ئازادی کۆمەڵگا نەبێت، بەو شێوەیەی لە یۆنانی کۆن و لەناو فیکری ئەرستۆدا ئامادەیە، بەڵکو ھەڵگرتنی سنووری جیاکاریی نێوان مرۆڤەکان و سڕینەوەی ئەو جیاکارییەکانەی لەسەر بنەمای پێگەی چینایەتیی و کۆمەڵایەتیی، جیاواز دروستکراون. ژیانی ئاسایی وەک ژیانێکی باش دەبن بە ئەگەرێکی کراوە لەبەردەم ھەر مرۆڤێکدا و ھەموو کەسێکیش دەتوانێت تیایدا بەشداربێت. چیتر ”ژیانی باش“ پابەست نییە بە ھەندێک بواری تایبەتی چالاکییەوە کە تاپۆی ئەم یان ئەو گروپی کۆمەڵایەتی بێت، یان قۆرخکرابێت بۆ دەستەیەکی تایبەت، یان ئەو باوەڕە باڵادەستبێت کە تەنھا دەستەیەکی تایبەت دەتوانن ئەو چالاکییانە ئەنجامبدەن. ئەوەی لەم گۆڕانکارییە گەورەیەدا دەکەوێت ئەو جیاکارییە سەرسەختەیە کە کۆمەڵگا سونەتییەکان لە ناوێوان ”ئەرستۆکراتیەت“ و ئەوەی ناوی ”عامە“ی خەڵکی لێدەنێن، دروستیدەکەن. یان ئەو جیاکارییەی لە مێژووی ئیسلامدا ناوی ”خاسە“ و ”عامە“ی لێندەنرێت. کەوتنی ئەم جیاکارییە ئەو ھەنگاوە سەرەکییەیە کە کۆمەڵگا مۆدێرنەکان لە کۆمەڵگا سونەتییەکان جیادەکەنەوە. ئەم جیاکارییە لە ئاستە سیاسییەکەیدا مانای لەدایکبوونی ھاوڵاتی خاوەن ماف و خاوەن بەرپرسیارێتی یەکسان. بەرزنرخاندنی مرۆڤ وەک مرۆڤ بەبێ گوێدانە ئەو کار و پیشەیەی کە ئەنجامیەئدات. بەرزنرخاندنی ژیان خۆیشی وەک ژیان، بەبێ دابەشکردنی بۆ ژیانی ئاسایی و ژیانی باش. ئەوەی لەناو بیرکردنەوەی سیاسیی و دینیی و ئەخلاقیی دونیای ئێمەدا غائیبە، کۆتاییھێنانە بەو جیاکارییەی لە نێوان کەسانێکدا کە خۆیان بە تایبەت و دەگمەن دەزانن، لەگەڵ زۆرینەیەکدا کە گوایە عەوام و نەزان و بێمێشکن. ئەو جیاکارییەی وادەکات کەسانێک وابزانن بۆئەوە دروستبوون و دروستدەبن کە حوکمڕانبن و ئەوانیتریش رەعیەتێکی بێماف و کەمنرخ.  

  ئامادەكردنی: سه‌نگه‌ر رسول* له‌م فایله‌دا ئه‌م پرسانه‌ ده‌خرێنه‌ روو:     خه‌ون و پرۆژه‌كانی ئیلۆن ماسك چین بۆ مرۆڤایه‌تی؟     چۆن یاساو رێنماییه‌كانی ولایه‌تی كالیفۆرنیا ئیلۆن په‌ست ده‌كه‌ن؟     چیرۆكی ره‌گه‌ز گۆرینی منداڵه‌كه‌ی چ په‌یوه‌ندییه‌كی به‌گۆرینی بیركردنه‌وه‌كانی هه‌یه‌؟     چۆن ئه‌و ملیاردێره‌ ده‌یه‌وێت گۆرانكاری له‌سیسته‌م بكات هه‌م بۆ ده‌ستخستنی سه‌رمایه‌و هه‌میش بۆ خۆپارێزی؟     چیرۆكی كرینی تویته‌ر بۆچی ده‌بێت ملیاردێرێكی وه‌ك ئیلۆن ماسك به‌سه‌رمایه‌ی زیاتر له‌ 300 ملیار دۆلار و هه‌بوونی خه‌ون بۆ ڕزگاركردنی مرۆڤایه‌تی نه‌ك له‌سه‌ر زه‌وی به‌ڵكو له‌سه‌ر مه‌ریخ یش ژیان بونیادبنێت،  ئاره‌زوو بكات ده‌سه‌ڵات له‌ناو حكومه‌ت وه‌ربگرێت؟ئه‌و پرسیاره‌ بۆته‌ جێی سه‌رنجی هه‌مووان و بۆ تێگه‌یشتن له‌بریار هاتنه‌ ناو كابینه‌ی دۆناڵد تره‌مپ هه‌ڵبژێردراوی سه‌رۆكی ئه‌مریكا له‌نۆڤه‌مبه‌ری ئه‌مساڵ 2024، ئه‌وا سه‌ره‌تا ده‌بێت له‌خه‌ون و پرۆژه‌كانی و هه‌روه‌ها ئه‌و كۆمپانیایانه‌ی كه‌ ئیلۆن خاوه‌نداریه‌تی ده‌كات تێبگه‌ین ئینجا بپه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ هۆكاره‌كان و قۆناغه‌كانی تێوه‌گلانی له‌سیاسه‌ بخه‌ینه‌روو. خه‌ونه‌كانی ئیلۆن ماسك چین؟ ئه‌و به‌ خه‌ون و هه‌وڵه‌ بێ پیشینه‌كانی له‌مێژووی مرۆڤایه‌تی، له‌بواری گه‌ڕان به‌ناو بۆشایی ئاسمان و ته‌كنه‌لۆژیای پێشكه‌وتوو ووزه‌ی خاوێن و به‌رده‌وام بۆته‌ جێی سرنج و بایه‌خی هه‌مووان و لێره‌ چه‌ند به‌شێكی سه‌ره‌كی ده‌خه‌ینه‌ڕوو: 1.    هێنانه‌كایه‌تی سیسته‌می ژیانی فره‌ هه‌ساره‌یی بۆ مرۆڤایه‌تی (Making Humanity a Multi-Planetary Species) ماسك هه‌وڵده‌دات كۆڵنیاڵی مه‌ریخ بكات و ژیانكردنی مرۆڤ له‌سه‌ر زه‌وییه‌وه‌ بۆ ئه‌و هه‌ساره‌یه‌ بگوازێته‌وه‌، ئه‌مه‌ش له‌بارێكدا ئه‌گه‌ر كاره‌ساتی گه‌وره‌ له‌سه‌ر زه‌وی روویدا. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش كۆمپانیانی سپه‌یس ئێكس دامه‌زراوه‌ بۆ گواستنه‌وه‌ له‌بۆشایی ئاسمان. هه‌روه‌ها دروستكردنی شارێك (كه‌ بۆ ووزه‌و سه‌رچاوه‌كانی دیكه‌ی بژێوی پشت به‌خۆ ببه‌ستێ) له‌سه‌ر مه‌ریخ وه‌ك یه‌كه‌م هه‌نگاوی جێگیربوون مرۆڤ له‌سه‌ر هه‌ساره‌كه‌ ده‌كاته‌ واقیع. 2.    خێراكردنی پرۆسه‌ی گواستنه‌وه‌ بۆ ووزه‌ی خاوێن و به‌رده‌وام (Accelerating the Transition to Sustainable Energy) له‌رێگه‌ی كۆمپانیای تێسلاوه‌ هه‌وڵده‌دات پشت به‌ستن به‌سه‌رچاوه‌ی ووزه‌كانی دیكه‌ كه‌مبكاته‌وه‌. كار له‌سه‌ر به‌رهه‌مهێنانی ئۆتۆمبێلی كاره‌بایی و پێشخستنی خه‌زانی پاتری و پانێڵه‌كانی ووزه‌ی تیشكی خۆر ده‌كات. 3.    پێشخستنی زیره‌كی ده‌ستكردی پێشكه‌وتووی به‌رپرسیار (Advancing Artificial Intelligence (AI) Responsibly) ئیلۆن ماسك هه‌ستیاریی خۆی له‌به‌رامبه‌ر مه‌ترسییه‌كانی خراپ به‌كارهێنانی زیره‌كی ده‌ستكرد ده‌ربڕیووه‌، بۆی یه‌كێك له‌هه‌وڵه‌كانی په‌ره‌پێدانی ئۆپن ئه‌ی ئای وه‌ك پلاتفۆرمێكی زیره‌كی ده‌ستكردی سه‌لامه‌ت و سوودمه‌ند به‌رده‌ستخستووه‌و هه‌روه‌ها له‌رێگه‌ی كۆمپانیای خۆی نیوراڵینك كار له‌سه‌ر پێشخستنی ته‌كنه‌لۆژیای كۆمپیوته‌ری مێشكی مرۆڤ ده‌كات. 4.    نوێكردنه‌وه‌ی سیستمی رێگاوبان (Revolutionizing Transportation) له‌رێگه‌ی پرۆژه‌ی هایپه‌رلووپه‌وه‌ (Hyperloop)، كه‌ له‌لایه‌ن كۆمپانیاكه‌ی خۆی بۆرین كۆمپه‌نی (The Boring Company)، كه‌ دیققه‌تی كۆمپانیاكه‌ له‌سه‌ر دروستكردنی رێره‌وی تونێڵی ژێر زه‌وی كه‌ له‌شێوه‌ی كونی كرمی ژێر زه‌وی ده‌چێت بونیاد ده‌نێت و كار ئاسانكار ده‌بێت بۆ چاره‌كردنی كێشه‌ی قه‌ره‌باڵغی و جه‌نجاڵی شاره‌كان. 5.    ده‌ستبه‌ركردنی هێڵی ئینته‌رنێتی جیهانی (Universal Internet Access) له‌رێگه‌ی پرۆژه‌ی ستارلینكه‌وه‌ كه‌ به‌هۆی سیسته‌می سه‌ته‌لایه‌تی خولاوه‌ و جێگیر به‌ده‌وری گۆی زه‌ویدا كارده‌كات ئه‌وا ئینته‌رنێت به‌تایبه‌ت بۆ ناوچه‌ دووره‌كان به‌رده‌ست ده‌بێت. 6.     پارێزگاریكردن له‌ ئاگایی(وه‌عی) مرۆڤ (Preserving Consciousness) پرۆژه‌یه‌كی ئاڵۆزو قورسه‌و ماسك ده‌یه‌وێت له‌رێگه‌ی ته‌كنه‌لۆژیای پێشكه‌وتووه‌ بیكاته‌ واقیع. 7.    پێشخستنی دۆزینه‌وه‌كانی بۆشایی ئاسمان دوای مه‌ریخ (Promoting Space Exploration Beyond Mars) ماسك پێیوایه‌ ده‌بێت مرۆڤ دوورتر له‌مه‌ریخ یش گه‌شت و گه‌ران بكات له‌ئاینده‌. ئه‌و خاڵانه‌ی سه‌ره‌وه‌ روونكردنه‌وه‌ی خه‌ون و روئیاكان ماسك بووك ه‌ بۆ ئه‌م مه‌به‌ست له‌رێگه‌ی ئه‌م كۆمپانیایانه‌ی خواره‌وه‌ كار بۆ به‌دیهێنانیان ده‌كات، واته‌ ته‌نهاو ته‌نها بیرۆكه‌كانی له‌رووی نووسین و ئایدیاوه‌ قه‌تیس نه‌بووه‌و له‌واقیعدا كارییان له‌سه‌ر ده‌كات و ئه‌مه‌ش لیستی كۆمپانیا سه‌ره‌كییه‌كانییه‌تی: تێسلا، سپه‌یس ئێكس ، ئێكس (توویته‌ر)، نیورالینك، بۆرین كۆمپه‌نی، ئێكس ئه‌ی ئای.     Tesla: Focuses on electric vehicles, renewable energy solutions, and battery technology.     SpaceX: Advances space exploration, aiming for Mars colonization and satellite internet with its Starlink program.     X (formerly Twitter): A social media platform emphasizing free speech and open algorithms, rebranded under Musk's leadership.     Neuralink: Aims to develop brain-machine interfaces for medical and technological breakthroughs.     The Boring Company: Works on tunneling and transportation solutions to reduce traffic congestion.     xAI: A new artificial intelligence company designed to understand the universe and collaborate with other Musk-led companies له‌ نۆڤه‌مبه‌ری ئه‌مساڵ سه‌رمایه‌ی ئیلۆن ماسك گه‌یشتۆته‌ 336 ملیار دۆلاری ئه‌مریكییه‌و سه‌رچاوه‌ی سه‌ره‌كی داهاته‌كه‌ی له‌هه‌رسێ كۆمپانیاكانی  تێسلا ، سپه‌یس ئێكس ، ئێكس (توویته‌ر)ه‌. چۆن پیاوی ته‌كنه‌لۆژیاو خه‌ونه‌كان ده‌خزێته‌ ناو سیاسه‌ته‌وه‌؟ لێكهه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی كۆده‌ نهێنییه‌كانی پشت هاتنه‌ ناوه‌ی ئیلۆن ماسك بۆ ململانێ سیاسییه‌كان و سوپرایزی دانانی وه‌كو كه‌سێك كاربه‌ده‌ست له‌ناو ئیداره‌كه‌ی دۆناڵد تره‌مپ، ئه‌وا ده‌بێت چوار ساڵ بگه‌ڕێینه‌ دواوه‌ بۆ تێگه‌یشتن له‌و قۆناغانه‌ی كه‌ وایكرد گۆڕانكاری بنچینه‌یی له‌بیركردنه‌وه‌و جوڵه‌كانی رووبدات. یه‌كه‌م به‌ریككه‌وتنی زه‌قی راسته‌وخۆی ئیلۆن ماسك له‌گه‌ڵ سیستمی به‌رێوه‌بردنی ووڵات دا، له‌ ساڵی 2020 دابوو، كاتێك ولایه‌تی كالیفۆرنیا سیاسه‌تی توندی بۆ رووبه‌رووبوونه‌وه‌ی كۆرۆنا ڤایرۆس گرته‌به‌رو له‌وچوارچێویه‌شدا له‌ناوچه‌ی ئه‌لامه‌یدا كه‌ كارگه‌ی سه‌ره‌كی تێسلای لێبوو، ناوچه‌كه‌ فشارییان له‌ تێسلا كرد كه‌ به‌ته‌واوه‌تی كارگه‌ كه‌ دابخات و ئه‌مه‌ش وایكرد ئیلۆن ماسك بێزاری خۆی به‌رامبه‌ر به‌و بریاره‌ ده‌رببڕێت و به‌ئاشكرا ره‌خنه‌ بگرێت و ته‌نانه‌ت به‌ هه‌نگاوێكی (فاشییانه‌)شی ناوه‌زه‌ندی كرد! هه‌روه‌ك به‌وه‌ش نه‌وه‌ستا له‌دادگاش سكاڵای له‌ به‌رپرسانی ئه‌لامه‌یدا كرد بۆ زیاده‌ره‌وی له‌توندكردنی رێككاره‌كانی خۆپارێزی كراوه‌ له‌ ولایه‌ته‌كه‌ كه‌ له‌گه‌ڵ رێنماییه‌كانی حكومه‌تی فیدراڵ یه‌كناگرنه‌وه‌. هه‌روه‌ها ماسك له‌و ساڵه‌دا هه‌ڕه‌شه‌ی گواستنه‌وه‌ی شوێنی كاری تێسلای كرد له‌ ولایه‌ته‌كه‌و له‌ساڵی دواتردا له‌ 2021، هه‌ڕه‌شه‌كه‌ی گه‌یانده‌ جێ و گواستییه‌وه‌ بۆ ناوچه‌ی ته‌كساس له‌ولایه‌تی نیڤادا و له‌وباره‌شه‌وه‌ ماسك ئاماژه‌ی به‌وه‌دا ژینگه‌ی وه‌به‌رهێنان و كار له‌ولایه‌تی نیڤادا زۆر له‌بارترو ئاسانتره‌ وه‌ك له‌و به‌ربه‌ستانه‌ی له‌ كالیفۆرنیاو هه‌روه‌ك له‌رووی باجیشه‌وه‌ هه‌رزانتره‌. بۆیه‌ ده‌كرێت یه‌كێك له‌وخاڵانه‌ی كه‌ وای له‌ئیلۆن ماسك كردبێته‌وه‌، ئه‌م رووداوه‌ به‌شێك بووبێت له‌وه‌ی سه‌رمایه‌و وه‌به‌رهێنان به‌س نین و ده‌بێت یاساو رێنماییه‌كانیش له‌گه‌ڵ كاروكۆمپانیا بگونجێن و ئه‌م به‌یه‌كدادانه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتدارانی ولایه‌تی كالیفۆرنیا وه‌ك سه‌ره‌تای چه‌كه‌ره‌كردنی هاتنه‌ ناو سیاسه‌ت بێت. ڕه‌گه‌ز گۆڕین  وه‌ك خاڵێكی وه‌رچه‌رخان له‌ساڵی 2022 دا، كێشه‌یه‌كی دیكه‌ی خێزانی به‌رۆكی ئیلۆن ماسك ده‌گرێت و ئه‌ویش ئه‌وه‌ ده‌بێت كه‌ یه‌كێك له‌منداڵه‌كانی به‌ناوی خافێر ئه‌لیكسانده‌ر ماسك له‌ولایه‌تی كالیفۆرنیا، ڕه‌گه‌زی خۆی له‌ كوره‌وه‌ بۆ كچ ده‌گۆڕێت و له‌دادگاش منداڵه‌كه‌ی داوا ده‌كات به‌هیچ شێوه‌و ره‌نگێك په‌یوه‌ندی به‌باوكی نه‌مێنێت و ته‌نانه‌ت ناویشی له‌سه‌ر ماسك لاده‌بات و ده‌یخاته‌ سه‌ر ناوی دایكی به‌ناوی ڤیڤییان ژێننا ویڵسۆن. بۆیه‌ یه‌كێك له‌ئه‌گه‌ره‌كان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ سیاسه‌تی دیموكراته‌كان له‌باره‌ی پشتگیری ره‌گه‌ز گۆڕین و پشتیوانیكردنییان یه‌كێك بێت له‌هۆكاره‌كانی ئیلۆن ماسك بۆ پشتگیریكردنی كاندیدی كۆمارییه‌كان تره‌مپ و هاتنه‌ ناو ئیداره‌.  بۆ تێگه‌یشتن له‌پرسی ره‌گه‌زگۆڕین له‌ولایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا پێویسته‌ به‌رچاو روونیمان له‌سه‌ر چه‌ند بابه‌تێك هه‌بێت له‌وانه‌: پشتگیری و سیاسه‌تی دیموكراته‌كان و كۆمارییه‌كان له‌وباره‌یه‌وه‌ و هه‌روه‌ها لێكدانه‌وه‌ ده‌ستوورییه‌كان بۆ ئه‌و پرسه‌و ئه‌وه‌ش چ په‌یوه‌ندییه‌كانی به‌هاتنه‌ ناوسیاسه‌تی ماسكه‌وه‌ هه‌یه‌؟ سیاسه‌تی دیموكراته‌كان پارتی دیموكراته‌كان له‌ولایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا به‌شێوه‌یه‌كی گشتی پشتگیری له‌ مافی ره‌گه‌ز گۆڕین ده‌كه‌ن به‌چه‌ند شێوازو پاكێجێك و زیاتر له‌ 17 ولایه‌تیش كه‌ هی دیموكراته‌كانه‌ به‌یاسا پشتگیرییه‌كه‌یان چه‌سپاندووه‌و له‌وانه‌ش كالیفۆرنیاو ماسه‌چووسیستس ونیویۆركن. له‌به‌رامبه‌ردا 20 ولایه‌ت كه‌ له‌لایه‌ن كۆمارییه‌كانه‌وه‌ سه‌ركردایه‌تی ده‌كرێن دژایه‌تی ئه‌و پشتگیرییه‌ ده‌كه‌ن و به‌یاسا رێككاره‌كانیان قه‌ده‌غه‌كردووه‌و نزیكه‌ی 13 ولایه‌تیش وه‌ك ناوه‌راست نه‌ پشتگیری ته‌واوه‌تی و نه‌دژایه‌تی ته‌واوه‌تی ماونه‌ته‌وه‌. پاكێجه‌كانی پشتگیری دیموكراته‌كانیش ئه‌مانه‌ن: پارێزبه‌ندی دژه‌ جیاكاری (له‌رێگه‌ی ئه‌و پاكێجه‌وه‌ مافه‌ مه‌ده‌نییه‌كان پێداچوونه‌وه‌ی بۆ ده‌كرێت و به‌یاسا رێگری ده‌كرێت له‌هه‌ر جیاكارییه‌ك به‌رامبه‌رییان بكرێت له‌زۆر بواری ئابووری وكۆمه‌ڵایه‌تی). به‌رده‌ستی ته‌ندروستی (ده‌رگا واڵاكردن له‌سوودمه‌ندبوون و به‌شداربوون له‌خزمه‌تگوزارییه‌ ته‌ندروستییه‌كان بۆیان). خزمه‌تی سه‌ربازی (تاوه‌كو بتوانن به‌ئاشكرا و له‌ژێر ناوی ره‌گه‌زی خۆیان له‌ریزی سوپا كاربكه‌ن). پارێزبه‌ندی گه‌نجان (دژایه‌تیكردنی ئه‌و یاسایانه‌ی رێگری ده‌كه‌ن له‌ره‌گه‌ز گۆره‌كان بۆ به‌شداریكردن له‌چالاكی و پێشبركی وه‌رزشییه‌كان و هه‌ر شتێكی دیكه‌ی په‌یوه‌ست به‌و بواره‌).  هه‌ر له‌سه‌رده‌می ئیداره‌ی بایده‌نیش دا، ئه‌وا چوار بریاری فیدراڵی ده‌رچوون له‌وانه‌(راسپاردنی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ بۆ پشتیوانیكردنی گروپی هاوره‌گه‌زخوازه‌كان و ره‌تكردنه‌وه‌ی بریاری پێشوو تره‌مپ بۆ قه‌ده‌غه‌كردنیان له‌ریزی سوپاو هه‌روه‌ها بریاری به‌شداری پێكردنیان له‌خزمه‌تگوزاری ته‌ندروستی و بواری نیشته‌جێبوون و دارایی و بریاری پشتگیر ره‌گه‌ز گۆرین له‌ناوه‌نده‌كانی خوێندن). له‌رووی ده‌ستوورییه‌وه‌ ماف به‌كامه‌ لایه‌نه‌؟   پرۆسه‌ی ره‌گه‌ز گۆڕین له‌ولایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا یه‌كێكه‌ له‌رۆژه‌ڤه‌كان و كاریگه‌ریشی له‌سه‌ر ده‌رئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كانیش دروستكردووه‌و گۆرینی ره‌گه‌زی منداڵه‌كه‌ی ئیلۆن ماسكیش له‌وچوارچێوه‌یه‌دا وه‌ك پاڵنه‌رێك ده‌بینرێت بۆ پشتگیرییه‌ تونده‌كه‌ ئه‌و ملیاردێره‌ بۆ كۆمارییه‌كان. له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی بۆچی پرسی ره‌گه‌ز گۆڕین بۆته‌ جێی ململانێی سیاسی و كه‌لتووری ئه‌وا به‌هۆی ناروونی ده‌ستووری ئه‌مریكییه‌ له‌نه‌بوونی مادده‌یه‌كی یه‌كلاكه‌ره‌وه‌ له‌باره‌ی ئه‌و پرسه‌. له‌ته‌فسیری ده‌ستووری ئه‌مریكی ئه‌وا یاساناسان له‌هه‌ردوو به‌ره‌ی پرۆ و دژ پشت ده‌به‌ستن به‌هه‌مواری 14یه‌می ده‌ستووری كه‌ به‌هه‌موارێكی گرنگ و كاریگه‌ر داده‌نرێت و له‌ ته‌مووزی 1868 دوای شه‌ری ناوخۆی ئه‌مریكی په‌سندكرا به‌یه‌كێك له‌ هه‌مواره‌ مێژوویی و گرنگه‌كانی ده‌ستووری ئه‌مریكی داده‌نرێـت كه‌ تێیدا كۆمه‌ڵێك بنه‌مای ده‌ستووری هه‌موارو جێگیركران كه‌ په‌یوه‌ست بوون به‌مافه‌ مه‌ده‌نییه‌كان و نوێنه‌رایه‌تی كردن و چۆنیه‌تی قه‌رزی نیشتیمانی و یه‌كسانی به‌رامبه‌ر یاسا. ئه‌وانه‌ی له‌پرسی گۆڕین ره‌گه‌ز پشتگیری ده‌كه‌ن ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ به‌شێك له‌هه‌مواره‌كه‌ كه‌ ده‌ڵێت: هیچ ولایه‌تێك بۆی نییه‌ پارێزبه‌نی یاسایی هیچ تاكێكی وه‌لابنێت و یه‌كسانی پارێزبه‌ندییه‌ یاساییه‌كه‌ی رێزی لێنه‌گرێت. “No state shall … deny to any person within its jurisdiction the equal protection of the laws.” به‌پێی ئه‌و برگه‌یه‌ یاسا ناسان وه‌ها ته‌فسیرییان كردووه‌ كه‌ ئه‌مه‌ ده‌توانرێت ببێته‌ بنه‌ما بۆ پاراستنی مافه‌كانی ره‌گه‌زی. چه‌ند كه‌یسێكی یاساییش له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ بریاریارییان له‌باره‌وه‌ دراوه‌ له‌وانه‌: Reed v. Reed (1971) and United States v. Virginia (1996). له‌به‌رامبه‌ردا، ئه‌وانه‌ی كه‌ دژ به‌پرسی گۆرینی ره‌گه‌زن پشت به‌هه‌مان هه‌مواری چوارده‌یه‌می ده‌ستووری ده‌به‌ستن كه‌ ته‌فسیره‌ یاساییه‌كه‌ وایه‌ مافی دایكان و باوكان پارێزراوه‌ له‌په‌روه‌رده‌ كردن و كۆنترۆڵكردن و ئاگاداربوون له‌ئاكارو هه‌ڵس وكه‌وته‌كان و ئه‌و بریارانه‌ی له‌باره‌ی ته‌ندروستییانه‌وه‌ ده‌درێت كه‌ كار له‌داهاتووییان ده‌كات ئه‌وا ماف ده‌درێت به‌ باوانه‌كان Meyer v. Nebraska (1923): Affirmed parents’ rights to control the upbringing and education of their children. 1.    Pierce v. Society of Sisters (1925): Protected the right of parents to choose private education over public schooling for their children. 2.    Troxel v. Granville (2000): Reinforced parents’ fundamental rights to make decisions concerning the care, custody, and control of their children.   بۆیه‌ ئه‌گه‌ر بگه‌رێینه‌وه‌ ئه‌و شه‌ره‌ یاساییه‌ له‌سه‌ر مافی ره‌گه‌ز گۆرین هه‌یه‌، كه‌ دیموكراته‌كان زیاتر پشتگیری ده‌كه‌ن و سیاسه‌تی كۆمارییه‌كانیش دژه‌، ئه‌وه‌ روون ده‌كاته‌وه‌ كه‌ بۆچی ئیلۆن ماسك به‌ر له‌سه‌رهه‌ڵدانی پرسی گۆرینی ره‌گه‌زی یه‌كێك له‌ئه‌ندامانی خێزانی زیاتر مه‌یلی به‌لای دیموكراته‌كانه‌وه‌ هه‌ژمار ده‌كرا تا ناوه‌راستی هێڵكه‌ش و له‌كۆمارییه‌كان دووربوو، به‌ڵام بابه‌تی ره‌گه‌ز گۆرینه‌كه‌ بریاری تێوه‌گلانی له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان ئه‌وه‌ ده‌خاته‌روو كه‌ ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ هه‌یه‌ یه‌كێك بێت له‌پاڵنه‌ره‌ به‌هێزه‌كانی له‌تێوه‌گلانی له‌سیاسه‌تكردن. كڕینی تویته‌ر یه‌كێكی دیكه‌ له‌و ئاماژانه‌ی كه‌ ئیلۆن ماسك دێته‌ ناو دونیای سیاسه‌ته‌وه‌، ئه‌ویش كرینی پلاتفۆرمی سۆشیال میدیای تویته‌ر بووله‌ ئۆكتۆبه‌ری ساڵی 2022 دا، به‌بری 44 ملیار دۆلار. ئه‌م پلاتفۆرمه‌ زیاتر به‌پشتگیریكاری سیاسه‌ت و بیركردنه‌وه‌ی  دیموكراته‌كان ده‌ناسراو ئه‌و لایه‌نگیرییه‌ زاڵه‌ی به‌سه‌ره‌وه‌ دیاربوو، بۆ نموونه‌ له‌و پلاتفۆرمه‌دا كه‌ دۆناڵد تره‌مپ ده‌ركرابوو، ئه‌وا له‌لایه‌ن ئیلۆن ماسكه‌وه‌ گه‌رێندرایه‌وه‌و هه‌روها ناوی پلاتفۆرمه‌كه‌شی گۆری. له‌هه‌مووشی سره‌نجراكێشتر ئه‌وه‌بوو، له‌گه‌ڵ به‌ده‌ستهێنانی خاوه‌ندارییه‌تی پلاتفۆرمه‌كه‌، ئه‌وا ئیلۆن ماسك بریاری ده‌ركردنی زیاتر دوو له‌سه‌ر سێی 7500 كارمه‌ندانی دا كه‌ زۆرێك پێیانوابوو مه‌حاڵه‌ به‌رێوه‌بچێت به‌ڵام پلاتفۆرمه‌كه‌ به‌و كارمه‌نده‌ كه‌مه‌ش كاره‌كانی هه‌ر رایی بوو. ئیلۆن ماسك بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌كرد كه‌ كرینی تویته‌ر بۆ پاراستنی ئازادی راده‌ربرین بوو، له‌به‌رامبه‌ریشدا لایه‌نه‌كانی دیكه‌ وایان لێكدایه‌وه‌ كه‌ مه‌به‌ستی زیاتر كۆنترۆڵكردنی رای گشتی و كاریگه‌ری دروستكردن له‌سه‌ر سیاسه‌ت و سیاسییه‌كان و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ئه‌و بیرانه‌ی په‌سند نین. بۆیه‌ ده‌كرێت كرینی پلاتفۆرمی تویته‌ر كه‌ ئێستا ئێكسه‌ وه‌كو ئاماده‌كارییه‌كی ماسك بووبێت بۆ خو جێگیركردن له‌ناو سیاسه‌تی داهاتووی ووڵاته‌كه‌یدا. پرۆژه‌كانی ماسك و كاریگه‌ری سیاسه‌ت دارشتن   زۆرجار ئیلۆن ماسك ره‌خنه‌ له‌سیستم و یاساكانی ووڵاته‌كه‌ی ده‌گرێت له‌پشتگیریكردنی پرۆژه‌كانی وه‌به‌رهێنان. بۆیه‌ ده‌كرێت یه‌كێك له‌ئامانجه‌كانی ئیلۆن ماسك كه‌ دێته‌ ناوئیداره‌ی حكومه‌ته‌وه‌ ئه‌وه‌ بێت كه‌ گۆرانكاری له‌سیسته‌م بكات و یه‌كانگیری بكاته‌وه‌ له‌گه‌ڵ پرۆژه‌ زۆره‌كانی. ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ كۆمپانیای خۆی تێسلا پشتگیری به‌بری 2.5 ملیار دۆلاری وه‌رگرتووه‌ بۆ په‌ره‌پێدانی ئۆتۆمبێلی كاره‌بایی و كۆمپانیای دووه‌می كه‌ سپه‌یس ئێكسه‌ به‌ بری زیاتر له‌ 5.6 ملیار دۆلار پشتگیری كراوه‌ له‌بواری كاركردن و هه‌هانگی بۆشایی ئاسمانی له‌گه‌ڵ داموده‌زگاكانی هاوشێوه‌ی ده‌وڵه‌ت. بۆیه‌ هاتنه‌ ناو ئیداره‌ و ده‌ستبردن بۆ گۆرانكاری له‌سیسته‌مه‌كه‌ به‌چ شێوه‌یه‌ك ده‌بێت ئه‌وا پرۆسه‌یه‌كی ئاڵۆز ده‌بێت و هه‌روه‌ها تا چه‌ند سه‌رۆكی هه‌ڵبژێردراو دۆناڵد تره‌مپ تا كۆتایی پشتگیری بیرۆكه‌كانی ئیلۆن ماسك ده‌كات؟ ئایا چۆن ئه‌و گۆرانكارییانه‌ له‌كۆنگرێسی ئه‌مریكا تێپه‌رده‌بن؟ له‌لایه‌كی دیكه‌شه‌وه‌، دۆناڵد تره‌مپ به‌پشت به‌ستن به‌ئه‌زموونی كرینی تویته‌ر و له‌كارلادانی دوو له‌سه‌ر سێی كارمه‌ندان و به‌رده‌وامیدان به‌پلاتفۆرمه‌كه‌ سه‌ره‌رای ئه‌و رێژه‌ به‌رزه‌ له‌كه‌مكردنه‌وه‌، ئه‌وا له‌گه‌ڵ ئیلۆن ماسك دا تره‌مپ پلانیان داناوه‌ بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی خه‌رجییه‌كانی فیدراڵی به‌بری 2 تریلیۆن دۆلار كه‌ ئه‌مه‌ش جێی مه‌ترسییه‌ چونكه‌ به‌شێك له‌لایه‌نه‌كان پێیانوایه‌ كه‌مكردنه‌وه‌ی ئه‌و خه‌رجییانه‌ له‌سه‌ر پشتی كۆمه‌ڵێك سێكته‌ری سه‌ره‌كی ده‌بێت له‌وانه‌ ته‌ندروستی. چۆنیه‌تی جێبه‌جێكردنی ئه‌و پلانه‌ش روون نییه‌. به‌كارهێنانی حكومه‌ت وه‌ك خۆ پارێزی   به‌شێك له‌و پرۆژانه‌ی كه‌ له‌لایه‌ن كۆمپانیاكانی ئیلۆن ماسكه‌وه‌ جێبه‌جێكراون رووبه‌رووی سكاڵای یاسایی كراوه‌نه‌ته‌وه‌، له‌وانه‌ له‌باره‌ی خودشوفێری (ئۆتۆ)ی ئۆتۆمبێله‌كانی تێسلا كه‌ مه‌ترسی له‌سه‌ر ژیانی پیاده‌ره‌و دروست كردووه‌و هه‌روه‌ها هه‌ڵسوكه‌وتی جیاكاری و نایه‌كسانی كارمه‌ندانی به‌تایبه‌ت به‌رامبه‌ر ره‌ش پێسته‌كان و په‌نابه‌ران. هه‌روه‌ها له‌كۆمپانیای سپه‌یس ئێكس، سكاڵای ئه‌وه‌ی له‌سه‌ره‌ كه‌بۆته‌ هۆی تێكدانی ژینگه‌ی ئه‌و ناوچه‌یه‌ی كاری لێده‌كرێت و له‌كۆمپانیای نیورالینك تایبه‌ت به‌كۆمپیوته‌ری مێشك سكاڵا هه‌یه‌ له‌خراپ به‌كارهێنانی ئاژه‌ڵان له‌تاقیكردنه‌وه‌كانی و هه‌روه‌ها هه‌بوونی مه‌ترسی له‌پانێڵه‌كانی ووزه‌ی خۆر له‌رووی مه‌ترسی ئاگركه‌وتنه‌وه‌. گریمانه‌ ده‌كرێت ئه‌م سكاڵا یاساییه‌نه‌ كه‌ هه‌ن ده‌كرێت پاڵنه‌رێك بن تاوه‌كو ئیلۆن ماسك بێته‌ ناو سیاسه‌ته‌وه‌ تا له‌و رێگه‌یه‌وه‌ خۆپارێزییه‌ك به‌رامبه‌ر كۆمپانیاكانی دروست بكات. چوار ساڵی ئاینده‌ و ئاشكرابوونی نهێنییه‌كان  ئیلۆن ماسك به‌شێوه‌ی گشتی به‌ 200 ملیۆن دۆلار بۆ كامپه‌ینی هه‌ڵبژاردنه‌كانی دۆناڵد تره‌مپ به‌شداربوو، هه‌روه‌ها له‌رێگه‌ی ئه‌و كامپه‌ینه‌وه‌ زیاتر له‌ 11 ملیۆن ماڵی ئه‌مریكی له‌ده‌رگایان دراوه‌ بۆ داواكردنی پشتگیری له‌دۆناڵد تره‌مپ. ئه‌و شێوه‌ له‌كاركردنه‌ بۆ سه‌رخستنی دۆناڵد تره‌مپ له‌لایه‌ن ماسكه‌وه‌ جێی تێبینییه‌و هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ی جێی سه‌رسورمان ده‌بێت ئایا ئه‌و دوو عه‌قڵه‌ بازرگانه‌ ده‌توانن تاسه‌ر به‌یه‌كه‌وه‌ كاربكه‌ن؟ بۆیه‌ به‌خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و گۆرانكارییانه‌و ئه‌و به‌رژه‌وه‌ندییانه‌ی كه‌ ئیلۆن ماسك هه‌یه‌تی، به‌شێك له‌وێنه‌ گه‌وره‌كه‌ی هاتنه‌ ناو سیاسه‌تی ئه‌و ملیاردێره‌ روون كراوه‌ته‌وه‌ به‌ڵام هێشتا ئه‌وه‌ وه‌ڵامه‌ ته‌واوه‌كه‌ نییه‌ و به‌ڵكو ده‌بێت چاوه‌رێ بكه‌ین تا كۆتاییهاتنی ئه‌و ئیداره‌یه‌ی تره‌مپ، ئایا ماسك به‌رده‌وام ده‌بێت یاخود نا؟ ئه‌و یاساو رێسایانه‌ چین كه‌ ده‌یانگۆرێت؟ ئایا كۆنگرێس و ئه‌مریكییه‌كه‌ رازی ده‌بن به‌و بریارو سیاسه‌تانه‌؟ ئایا له‌هه‌ڵبژاردنی ناوه‌ندییه‌كان كه‌ له‌ كۆتاییه‌كانی ساڵی 2026 به‌رێوه‌ده‌چێت كه‌ دووباره‌ نه‌خشه‌و پێگه‌ی كۆماری ودیموكراتییه‌كان له‌سینات و ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران ده‌گۆرێنه‌وه‌و چۆن كار له‌سه‌ر ئه‌و سیاسه‌تانه‌ ده‌كات؟ * ماستەر لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان