د. ئیسماعیل نامیق

لەماددەى ( پەنجاو چوارى دەستوور ) و ماددەى ( پێنجى پەیڕەوى ناوخۆى ئەنجوومەنى نوێنەران )، ئەوە بەدەردەکەوێت، کەسەرۆکایەتیکردنى یەکەم دانیشتنى ئەنجوومەنى نوێنەران، لەلایەن بەتەمەنترین ئەندامى ئامادەبووەوە، تەنها بۆ ئیدارەدانى ئەو دانیشتنەیە، و هیچ دەسەڵاتێکى دیکەى نیە، هەروەها پەیڕەوى ئەنجوومەنەکە پێویستى نەکردووە، کەئەو دانیشتنە تەنها بەسەرۆکایەتى بەتەمەنترین ئەندامى ئەنجوومەنەکە بێت، بەڵکو دانیشتنەکە بەتەمەنترین ئەندامى ئامادەبوو سەرۆکایەتى ئەکات. کەواتە لەم روەوە من هیچ سەنەدێکى یاسایى نابینم بۆ هەڵوەشاندنەوەى یەکەم دانیشتنى ئەنجوومەنەکە، بۆیە من پێشبینی ئەکەم سبەینێ دادگاى باڵاى فیدراڵى دانیشتنەکە وەکو خۆى بهێڵیتەوە و هەڵى نەوەشێنیتەوە، مەگەر رێکەوتنێکى سیاسیى هەبێت، بۆ هەڵوەشاندنەوەى دانیشتنەکە، دادگاش رەچاوى دۆخى سیاسیی عێراق بکات، ئەگەرنا لەرووى یاسایی و دەستورییەوە، دانیشتنەکە کێشەیەکى ئەوتۆى تێدا نیە.

کۆتایى پەرتبوونى سونەکان و سەرەتاى لێکترازانى ناو ماڵى شیعە و کورد

لەدواى ساڵى ( 2003 ) ەوە سونەکان، بەردەوام پەرت و لاواز بوون، راستە بەشدارى حکومەت و دەسەڵات بوون، بەڵام بەشداریکردنیان روکەش و بەرژەوەندیخوازانە بووە، تەنها لەپێناو مانەوە و خۆپاراستنیان بووە لەسڕینەوە، ئەگەرنا بەجۆرێک کەوتبوونە ژێر هەژموونى هێزە شیعییەکان، کەبڕیارى سیاسى و تەنانەت کەرامەت و خۆبەگەورە زانینیان، هیچ کات پارێزراو نەبووە لەبەردەم دەستوەردانى ئەملا و لا و ، تۆڵە و لێدانە بەرداوەمەکانى نەیار و دوژمنەکانیاندا.

ئێستا رەنگە قۆناغێکى نوێ هاتبێتە پێش، فشارى ئەمەریکا لەسەر ئێران لەلایەک و جوڵەکانى وڵاتانى کەنداو بەیارمەتى میسر و پاکستان دژى ئێران لەلایەکى دیکە، هەلى خۆرێکخستنەوە و بەهێزبوونى بۆ رەخساندوون. عەرەبى سونەى عێراقیش بەوە بەناو بانگن، هیچ کات لەقۆستنەوەى هەل درێغیان نەکردووە، بۆیە پێدەچێت مامەڵەیەکى عاقڵانە لەگەڵ ئەم هەلەدا بکەن. لەبەرامبەردا ماڵى کورد و شیعە کە لە ساڵى ( 2003 ) ەوە، بەفشارى ئەمریکا و ئێران، یەکڕیزییەکى روکەش و کارتۆنییان پیشانى یار و نەیار داوە، پێناچێت ئەم بەناو یەکڕیزییە تا کۆتا بەرگەى فشارە هەرێمى و نێوخۆییەکان بگرێت، پاشان ئەزموونى بیست ساڵى رابردووى حوکمڕانى ئەم دوو پێکهاتە سەرەکیەى عێراق، ئەنجامى باشى نەبووە، بەپێچەوانەوە، باوەڕێکى لاى ئەمریکا و وڵاتانى رۆژئاوا دروستکردووە، کەکورد و شیعە، کلتورى دەوڵەتدارییان نیە! عەقڵیەتى حوکمڕانیان نەگەیشتۆتە ئەو ئاستەى وڵاتێکى پڕ جیاوازیی و کێشەى وەکو عێراق بەڕێوەبەرن، بۆیە پێدەچێت ئەمە سەرەتاى پەرتکردنى کورد و شیعە بێت و گێڕانەوەى رۆڵ بێت بۆ سونەکان.

ئایا ئێران هەر سەیرکەر ئەبێت؟

تێکچوون و پەرتبوونى ماڵآ شیعە هێڵى سورە بەنیسبەت ئێرانەوە، پێناچێت ئێران لەم بابەتەدا هەر سەیرکەر بێت، ئەمە جگە لەوەى خستنى دۆستەکانى ئێران و دورخستنەوە و پەراوێزخستنیان لەدەسەڵاتدا، کارێکى ئاستەم و قبوڵ نەکراوە لەدیدى ئێرانەوە، هەروەها ئێران خۆشحاڵ نیە بەپەرتبوونى ناوماڵى کورد، چونکە ئەزانێت بەپەرتبوونى ماڵى کورد، زۆنى زەرد بەتەواوى دەچێتە بەرەى سعودیە. تورکیاش دەستکراوە تر ئەبێت بۆ زیاتر کردنى هەژموون و قەلەَمڕەویی خۆیى لەم زۆنە و ناوچە سونە نشینەکان، ئەمە جگە لەوەى لەمپەڕى گەورە دروست ئەبێت لەبەردەم کشانى دەوڵەتى ویلایەتى فەقیهو دروستبوونى هیلالى شیعە.

بۆیە باوەڕ ناکەم ئێران لەبەرامبەر ئەم هەموو مەترسییانەدا سەیر کەر بێت، بەڵکو فشارەکان زیاتر و چڕتر ئەکاتەوە لەسەر رەوتى سەدر. بەپەشیمان بوونەوەى سەدر هەموو هاوکێشەکان تێک ئەچن، تەسەور ناکەم راگۆڕینى سەدر و پاشگەزبوونەوەى کارێکى ئاستەم یان تەنانەت قورس بێت، چونکە رابردووى ئەم پیاوە پێمان ئەڵێت: بڕیاردان و پاشگەزبوونەوەى زۆر ئاسانە و وەکو ئاو خواردنەوە وایە.

هەرەشەى یەکێتى و بێمنەتیى پارتى

واى نابینم یەکێتى لەخۆیەوە و پشت بەست بەهێزى خۆى هەڕەشە بکات، چونکە یەکێـتى و هەموو کەس باش ئەزانێت، کە مانەوەى هاوپەیمانێتیى بارزانى و سەدر و حەلبوسى بەیەکگرتوویى، هەلى یەکێتى بۆ بەدەستهێنانى پۆستى سەرۆک کۆمار لەئاستەم نزیک ئەکاتەوە. بەتێڕوانینى من گرەوى یەکێتى لەسەر تێکچوونى ئەو هاوپەیمانێتییەیە، لەبەرامبەریشدا پارتى پشت بەست بەو هاوپەیمانێتییە، تائێستا بەبێمنەتیى هەڵسوکەت ئەکات، بەدڵنیایەوە لەحاڵەتى بەیەکگرتوویی مانەوەى هاوپەیمانێتییەکە، پارتى براوە ئەبێـت و یەکێتیش دەستى بەخاڵێتى لەهەمبانەکەوە دەردەچێت. خۆئەگەر هاوپەیمانێتییەکەش تێک بچێت، بژاردەکانى بەردەم بارزانى و حەلبوسى و زۆر کەم و سنوردار ئەبن، رەنگە حەلبوسى و سونەکان زۆر زیان نەکەن، بەئەندازەى بارزانى و ماڵى کورد. هەرچەندە کورد بریتى نیە لەپارتى و یەکێتى، یان لەبارزانى و تاڵەبانى، وە پۆستى سەرۆک کۆماریش ئەوەندە گرنگ و یەکلا کەرەوە نیە، بەڵام لەبەر ئەوەى ئەم دوو هێزە خاوەنى زۆرینەى کورسیەکانن، کەواتە ئەمان نوێنەرایەتى کورد ئەکەن لەبەغداد، بۆیە حەقى خۆیەتى ئەم دۆخە بەمەترسیدار ببینین بۆ کورد، چونکە ئەگەر بەعەقڵ و حیکمەت مامەڵەى لەگەڵدا نەکرێت، لەهەموو بارێکدا کورد لەقەل و کۆتریش بووە، بێگومان ناو ماڵى کورد پەرت بووە، جا شیعەکان پەرت بن، یان یەکبگرن، بەدڵنیاییەوە ئەم پەرتبوونە کاریگەریى گەورەى ئەبێت لەسەر دۆخى هەرێمى کوردستان. شاراوەش نیە کە پەرتبوونى ساڵى 2018 بۆیە هۆى زیاتر پشتگوێ خستن و پەراوێزخستنى زۆنى سەوز، ئەم پەراویزخستنەش، ئەگەر پەرچەکرداری ئەم زۆنەى زۆر بەهێز کردووە.

دەرەنجام:

کۆى ئەو سیارێویانەى لەوڵاتانى کاریگەر بەهەژموونى ئێران روو ئەدەن یان دروست ئەکرێن، لەیارى مشک و پشیلەى نێوان ئەمریکا و ئێران ئەچێت، چونکە ئەمریکا ئەوەندەى گرنگە لاى ئێران نەبێت بەخاوەنى چەکى ناوکیی، ئەوەندە لاى گرنگ نیە، کێ لەعێراقدا باڵادەست ئەبێت. بۆیە هیچ دوور نیە کۆى ئەم هاوکێشە و ململانێیانە، پەیوەندیدار بن بە مەلەفى چەکى ناوکیی ئێرانەوە، بۆ زیاتر فشار خستنە سەرى و هێنانە ژێر باری. ئەو یارییانەش کە لەعێراقدا ئەیکەن جگە لەئامرازى فشار بردن بۆ یەکتر هیچى تر نیە، بۆیە رەنگە دواجار دۆخى عێراق وەکو خۆى بهێڵنەوە، بەڵام بەکەمێک ئاڵوزى زیاترەوە، لەگەڵ دروستکردنى دڕدۆنگى و ناکۆکى زیاتر لەنێو هەدوو ماڵى کورد و شیعەدا. کوردیش وەکو عادەتى خۆى بەرەوام یارى پێکراوە، هیچ کات نەیتوانیووە خۆى یاریکەر بێت، لەهەموو ئەو هەلانەش کە بۆى دروستبوون، هەر هەڵەى کردووە لەنەقۆستنەوەیان! سەرکردەکانى هیچ کاتێک نەیانتوانیووە لەبەرگى حیزب و بنەماڵە بێنە دەرەوە! ستەمیان لەخۆیان و میللەتەکەیان کردووە بە وانە وەرنەگرتن لەرابردوو، چونکە بەردەوام رق و بابەتى کەسیى زاڵ بووە بەسەر هەڵویستەکانیاندا، سەرەنجام پەرتبوون و لاوازبوونى زیاتر. ئێستا کە سەدر دروشمى ( لا شرقیة ولا غربیة ) بەرزکردۆتەوە. حەلبوسیشى بەئاماژە پێمان ئەڵێت: ( لا شیعیة ولا کردیة ). کەچى کورد دواى ئەو هەموو ساڵە لەبەڵێندان بە بەدەستهێنانى مافە دەستورییەکانى گەلى کوردستان، تازە بەتازە دەیەوێت لەژێر ناونیشانى ( لا برهم و لا هوشیار ) بەشداریى لەحکومەتى تازەى عێراقدا بکات! ئەبێت پارتى و یەکێتى باش بزانن، نە بارزانى لەگەڵ حەلبوسى و خەنجەردا ئەبێت بەخەنجەر بەدەست، نە تاڵەبانیش لەگەڵ مالکى و حەکیم دا ئەبێت بە مالک و بە حەکیم!