عادل عەبدولمەهدی 

دەبێت پەیوەندی نێوان هەولێرو بەغداد لە شێوازی ئێستای دەربچێت، بەدڵنییاییەوە بەرژەوەندی هاوبەش لە رێككەوتندایە، زیانی هاوبەشیش لە ناكۆكی، ئەمە بەبێ لەبەرچاوگرتنی سروشتی پرسەكان، ئایا هەردوولا لەسەر حەقن، یان هەڵەن، یان لەنێوان هەردووكیاندان، ئەگەر لە زمان و رۆشنبیری و خواست و بیروباوەڕو هەڵوێستەكاندا لەیەكتر جیاواز بین، بەڵام لەناو فارگۆنێكداین، یاخود فارگۆنێك یان دوو فارگۆنین لەسەر یەك رێگا، ئەوەی هاوڕایە لەگەڵ ئەم بۆچونەدا ناكۆكییەكان دەخاتە چوارچێوەی راستەقینەی خۆیەوە وەكو فارگۆنێك یان رێڕەوێك، ئەوەشی ناكۆكە لەگەڵیدا بنیادی لەسەردەنێت، رۆژگاریش بۆی دەیسەلمێنێت كە ئەو خۆی ماندوو دەكات بەرلەوەی ئەوانی تر ماندوو بكات، شیعە لە بیستەكاندا "ئەنجومەنی دامەزراندنی" بایكۆت كرد و هەڵەی كرد، سوننە دەستوری بایكۆت كردو هەڵەی كرد، بانگەشەی هەندێك كوردیش بۆ بایكۆت هەڵە دەبێت، بمانەوێت یان نا چارەنوسمان لە یەك فارگۆن یان یەك رێگادایە، ئەوە بنەماكانی سیاسەت و ستراتیژیەتمان پێكدەهێنێ و ناكۆكی و كرۆكی چارەسەرەكانیشمان دیاری دەكات.
1-    راوەستانی هەردوكیان كاتێك دوژمنێكی هاوبەش هەڕەشەی لێكردن
ا- لە قۆناغی دیكتاتۆریەتدا كەموكورتی و تێڕوانینی هەڵەی زۆر رویدا لەبارەی ئەوەی دەكرێت دەستكەوت لەسەر حسابی لایەنێكی تر بەدەستبهێنرێت، بەڵام ئەنجامەكەی بەوە شكایەوە كە دەبێت دەستكەوت بۆ هەموان بێت ئەگەرنا زیانەكەی بۆ هەموان دەبێت.. بیرۆكەی "برایەتی" و "هاوسێیەتی" و قوربانیدان و هەڵوێستی هاوبەش لە خۆشی و ناخۆشیدا سەركەوت.. هەموان زەرەرمەند بون لە كیمیابارانكردنی هەڵەبجە، تواندنەوەی بارزانییەكان بە تێزاب و ترشی نتریك و هەڵمەتەكانی ئەنفال،.. هەروەك هەموان زەرەرمەند بون لە تیرۆركردنی ئال سەدر و ئال حەكیم و ئال بەدری و عاسی، لە كوشتنی زانایان و لە سێدارەدانی لاوان و وشككردنەوەی زەوی و ئاوەكان و راگواستنی سەدان هەزار كەس و لێسەندنەوەی ناسنامە، لە هەردوو حاڵەتەكەدا بەسرەو بەغداد و موسڵ گریان چۆن هەولێر و سلێمانی و دهۆك گریان.
ب-  كاتێك داعش وڵاتی راماڵی، هەموان لەگەڵ خۆیان و براكانیان راوەستان، سازش و قوربانی زۆر درا بەبێ هیچ حساباتێكی تر، جگە لە سەركەوتنی كۆتایی، كە سەركەوتنی تێدا بوو بۆ هەموان.
ج- تەنانەت ئەم هەڵوێستە دەركەوت كاتێك بابەتی راپرسی خرایەڕوو، ئەوەی نەیارێتیی دەكرد دەیوت ئەوە پێچەوانەی دەستورە و هەڕەشە لە یەكێتی وڵات دەكات.. ئەوەشی پشتیوانی دەكرد دەیوت بەپێی دەستور مامەڵە دەكات و دەبێت هەموو بابەتەكان لەگەڵ بەغداد گفتوگۆی لەسەر بكرێت، ئەوە بژاردەی ستراتیژیمانە، تەنانەت ئەگەر هەستكردن نەبوایە بەوەی بەرژەوەندییە هاوبەشەكانمان لە بەرژەوەندییە كاتیی و خۆپەرەستییەكان بەهێزترن، كشانەوە لە چەندین ناوچەی ناكۆكی لەسەر روینەدەدا بەبێ رودانی هیچ جەنگێكی راستەقینە.. كە بەغداد باوەڕیوایە دەبێت ئەو ناوچانە بەپێی دەستور لەژێر دەسەڵاتیدا بێت، هەرێمیش وای دەبینێت حكومەت دواكەوتووە لە چارەسەركردنی ناكۆكییەكە بەپێی دەستور. هەموان بە راشكاوی بێت یان لە ناوەڕۆكدا دان بەوەدا دەنێن كە خاڵێكی هاوبەشیان لەگەڵ ئەوی تردا هەیە و هیچ چارەسەرێك بۆ ناكۆكییەكان نییە جگە لە كاراكردنی خاڵە هاوبەشەكان نەك بازدان بەسەریاندا.
2-    هەندێك موچە خەرجكرا، فڕۆكەخانەكان كرانەوە، وەفدەكان لە هەرێمەوە هاتن بۆ بەغداد، بەپێچەوانەشەوە.. بەڵام هەمویان لە دەرەوەی بازنەی جۆری پەیوەندی برایانە و هاوسێیەتی و چارەنوسی هاوبەش مانەوە، لە باشترین حاڵەدا هەردوولا هەوڵ بۆ چارەسەری كێشەكان دەدەن، نەك كاراكردنی خاڵە هاوبەشەكان، كە قورسایی و دەستكەوتە جۆریی و مادییەكانی چەندین هێندە زیاترە لەوەی كێشەكان چارەسەر بكرێن، نەك هەر ئەمە بەڵكو بەبێ كاراكردنی خاڵە هاوبەشەكان چارەسەركردنی ناكۆكییەكان نامومكینەو زیاتر و قوڵتر دەبنەوە و دەمارگیری هەردولاش زیاتر دەكەن،. بەغداد دابەشبون و جیابونەوە رەتدەكاتەوە، بەڵام هاوكات بەشێوەیەك مامەڵە لەگەڵ هەرێم دەكات وەكو وڵاتێكی تر بێت.. هەرێمیش دەڵێ بەغداد بژاردەی ستراتیژییە، بەڵام بەشێوەیەك مامەڵە لەگەڵ بەغداد دەكات وەكو پایتەختی وڵات و گەلێكی تر بێت. كامیان هەڵەتر بوون یان ناكۆكییەكان، بەڵكو لەبەرئەوەی هەڵە و ناكۆكییەكان كەم نین، لەوانە لەبارەی پرسی نەوت و بودجە و ناوچە جێناكۆكەكان و هتد، ئەوە دەخوازێت هەموو خاڵە هاوبەشەكان كارا بكرێن بەمەبەستی فەراهەمكردنی زەمینەیەكی پتەوی وەها كە رێخۆشبكات بۆ هەڵوەشاندنەوەی ناكۆكییەكان و خستنەڕوی چارەسەری باشتر بۆ بنیاتنانی ئایندەیەكی هاوبەش.. چ ئەوەی لەناو یەك كەشیتدا پێكەوە بمێنینەوە یان ئەوەی بەیەك رێگادا رۆشتین. پێویستە واز لە سیاسەت بهێنین قازانج و بەرژەوەندی بەدی بهێنێت، كە لایەكەوە كە دەبێت لەسەر حسابی شكست و لەدەستدانی بەرژەوەندی بێت لەلایەكی ترەوە.. ئەم لۆژیكە نە پارێزگاری لە یەكێتی وڵات و نەپارێزگاری لە یەكخستنی رێڕەوەكە دەكات.. دادپەروەرانەش نییە بۆ هیچ یەكێك لە ئێمە، هیچ ماف و چاوتێبڕینێكی تایبەتی و گشتیش بەدی ناهێنێ.

وەرگێڕانی: فازل حەمەرەفعەت