ئەنوەر حسێن (بازگر)
كشانەوەى هێزەكانى ئەمەريكا لە ئەفغانستان لە تەممووزى (2021)، سەرەتاى گۆڕانكارييەكى چاوەڕوان نەكرا و بوو لە ناوچەكە و تا كار گەيشتە ئەوەى لە مانگى ئابدا، تاڵيبان كابوڵى كۆنتڕۆڵكرد، پێش ئەم ڕووداوانەش، واشنتۆن لە (2020) كەوتە گفتوگۆ لەگەڵ تاڵيبان و چەندين گەڕى دانيشتنەكانيان لە قەتەر بەڕێوەبرد، ئەوە دواى ئەوەى ئەمەريكا هەزاران سەرباز و يەك تريليۆن دۆلار خەرجى و (38) هەزار مەدەنى كوژران و بيست ساڵ جەنگ درێژەى كێشا، بەڵام ئێستا گفتوگۆيان لەگەڵدا دەكات، لەگەڵ هێزێك كە كۆنەپەرست و تيرۆيستن و مەترسى لەسەر ئاسايشى جيهان دروست دەكرد، بەڵام ئێستا چاوى لە ڕابردوو پۆشيوە، پرسيارى گرنگ ئەوەيە، لە پاى چى؟ 
ئەوەى لە پشت پەردەوە دەگوزەرێت، ئايا ئەمەريكا بۆ كشايەوە؟ مەبەست لەو ڕێككەوتنە چيبوو لەگەڵ تاڵيبان؟ ئايا بێزارى لە سيستم و دەسەڵاتى كابوڵ بوو، يان سياسەتى ديموكراتەكان بوو، جيا لەوەى ديموكراتەكان بەوە ناسراون، مامەڵە لەگەڵ ئيسلامى سياسى دەكەن، يان كۆتايهاتن بوو بە دەخالەتى ناوچەكە و جێهێشتنى بۆ ڕوسيا و ئێران، ئايا تاڵيبان دەبێتە مەترسى بۆ سەر تاران و ئەجێنداى واشنتۆن جێبەجێ دەكات؟ يان تاران وەكو ديفاكتۆ و هێزى مەنتقى قبوڵ دەكات، كە لە عێراق، سوريا، لوبنان، يەمەن و ئەفغانستان خۆى سەپاند و سەلماندوە؟ هەندێك لە چاودێران دەڵێن "واشنتۆن لەو ململانێيەدا لەگەڵ تاران سەركەوتوو نەبوە و پاشەكشەى كردوە". 
ئەوەى گرنگە ئەوەيە، ئايا ڕووداوەكانى ئەفغانستان، نەخشەى نوێى ناوچەكە دادەڕێژێتەوە، يان فەوزا و شەڕى ناوخۆ و حكومەتى فەندەمێنتاڵ، بە فۆڕمێكى تر خۆى نوێدەكاتەوە؟ 
ئايا تاڵيبان ئەو بۆشاييە سياسى و سەربازى و موخابەراتييەى واشنتۆنى بە تەنيا پێ پڕ دەكرێتەوە؟ يان دەبێتە مەيدانى ململانێى ڕوسيا، ئێران، تاجيكستان، ئۆزبەكستان، توركمانستان، پاكستان، هيندستان و توركيا؟ يان گروپى قاعيدە و داعش دەبنە ڕكابەرى و نيوەى ئەفغانستان دەخەنە ژێر دەسەڵاتى خۆيانەوە، بەڵام ئەوەى ڕوونە، دەبێت بە واقيع، تيرۆر و تيرۆريزم گەشە دەكات و بازرگانى و بەرهەمهێنانى مادەى بێ هۆشكەر و بازرگانى كردن زۆرتر و زياتر دەبێت. 
كە بێگومان هەيمەنەى ئێران بەشێوەيەكى بەرفراوان زياد دەكات و ڕەنگە ئێران باش ئيحتيواى ئەو يارييە بكات، چۆن لە پاش ڕووخانى حكومەتى نەجيبوڵڵا لە (1994) بورهانەدين ڕەبانى وەكو سەرۆك كۆمارى لايەنگرى خۆى دانا و دواتريش شەڕى نێوان كۆمەڵەى ئيسلامى ڕەبانى و حيزبى ئيسلامى حيكمەتيارى لێكەوتەوە. 
لە (2015) و پاش دەركەوتنى داعش لە ئەفغانستان و ڕاگەياندنى ويلايەتى خۆراسان و ململانێى لەگەڵ تاڵيبان، نەوەد دەوڵەت بە ڕابەرايەتى ئەمەريكا شەڕى تيرۆريانكرد، بەڵام نە داعش، نە تاڵيبان و نە قاعيدە لەو وڵاتە لەناو نەچوون و ئەو دەيان مليار دۆلارەش، كە لە سوپا و حكومەتى كابوڵ خەرجكرا، نەك نەيتوانى ڕيفۆڕم و چاكسازى لەو وڵاتە بكات، بەڵكو بەرگەى يەك هەفتە هێرشى تاڵيبانى نەگرت، خۆ گەر ئەمە لە عێراق دووبارە ببێتەوە، وەكو ڕووداوەكانى (2014) حكومەت بەرگەى ئەو هێرشانە ناگرێت. 
ڕوسيا، چۆن دەيەوێت بە ناوى لێدان لە داعش پەل بهاوێژێتە ئەفغانستان و توركياش بە ناوى پاراستنى فرۆكەخانەى كابوڵ و كۆنسوڵگەرييەكان خۆى بخزێنێتە ئەو وڵاتە و هەوڵەكانى ئێران بۆ پێكهاتنى گروپى ميليشيايى چەكدارى ئەفغانى لە ناوچە شيعەنشينەكان، كە لە پێنج هەزار چەكدار پێكدێت. 
واتا ئێستا دوو زلهێزى ناوچەيى توركيا و ئێران، وەكو پاشماوەى دوو ئيمپراتۆريەتى عوسمانى و سەفەوى، دوو دەوڵەتى زلهێز، جيا لەوەى پەلدەهاوێژن بۆ هەموو ئەو بۆشاييە سياسييەى لە ناوچەكە دروستبوە، بۆ نمونە دەخالەتى توركيا لە (ليبيا و ئاوەكانى دەرياى سپى ناوەڕاست لە سۆماڵ، عێراق، ئەفغانستان، ئازەربايجان، سوريا، قوبرس و هەرێمى كوردستان) و ئێرانيش لە (يەمەن، لوبنان، سوريا، هەرێمى كوردستان، عێراق، ئەفغانستان، بەحرێن و ئەرمەنستان)، دەخالەتى توركياش لە ئەفغانستان، پاش گەڕانەوەى جەنەڕاڵ عەبدولڕەشيد دۆستەم، كە لە توركيا هێزەكەى ڕاهێنانى پێدەكرا و كوڕەكەشى لەوێ كۆلێژى سەربازى تەواو كرد، ئاماژەيەكە كە توركيا وەكو دەيەى نەوەدەكان بێ لايەن نامێنێت لە قەيرانەكانى ئەفغانستان و دەخالەتى جددى دەكات، گەر لە ئەفغانستان وەها دەخالەتێك دەكات، ئەى لە پاش كشانەوەى ئەمەريكا، چ ڕۆڵ و نەخشى دەبێت لە عێراق و هەرێمى كوردستاندا؟ 
ئەم چيرۆكە بۆ ئەوەيە، بڵێم "ئايا واشنتۆن بە نيازە لە عێراقيش بكشێتەوە؟"، واتا دووبارەبوونەوەى هەمان سيناريۆ و گۆڕانكارييە، گەر وابێت، ئايا تەنها لە باشوور و ناوەڕاست دەكشێتەوە، يان لە كوردستانيش؟ ئەگەر لە هەرێم و عێراق كشايەوە، چى ڕوودەدات؟ يان بە تەنها لە هەرێم مايەوە، ئاكامەكەى چى دەبێت؟ كشانەوەى ئەمەريكا لە عێراق و كوردستان، كاريگەرييە نێگەتيڤەكانى چەند هێندەى ئەفغانستان دەبێت؟ بەو دەليلەى بەغدا و هەولێر جيا لە بوونى ململانێى سەخت و دژوارى مێژوويى و ئيتينى، ناوەند، هەرێم بە مەترسى جددى دەناسێت. 
كشانەوەى ئەمەريكا لە ئەفغانستان، ڕەنگە مسجێك بێت بۆ عێراقيش، كە لە ئەگەرى كشانەوەى هێزەكانى داعش، دەتوانێ ببێتە ميراتگرى حەشدى شەعبى سەر بە ئێران، ئەوە لە كاتێكدا واشنتۆن هاوشێوەى حكومەتەكەى غەنى ئەشرەف لە ئەفغانستان، بێ هيوا بوە لە حكومەتەكەى كازمى و حەشدى شەعبى لە عێراق. 
ئەوەى مەترسى پلە يەكى ئەم ڕووداوەيە، ئەوەيە دەخالەت و هەيمەنەى سياسى و ئابورى و موخابەراتى تاران و ئەنكەرە لە عێراق و كوردستان هێندە بەهێزە، بە تايبەت ڕۆڵى تاران لە عێراقدا، بە پلەى يەكەم دێت لە ئێستاى وجودى ئەمەريكا و هێزەكانى هاوپەيمانانيش، چ بگات بە كشانەوەيان، كە ڕێك عێراق و هەرێم دەكاتە پاروويەكى چەورى ئاسان، بە تايبەتى كە زۆرتر مەترسى لەسەر هەرێم دروستدەكات، بەو پێيەى هەرێمێكە، كە بەغدا هەم نەيارييەتى و هەم عێراق، ئێران و توركياش دەيانەوێت بيخەنەوە سەر عێراق و لەو مەترسييە نەجاتييان ببێت، كە بە ناچارى لە هەلومەرجێكى بابەتى و ناوچەيى و جيهانى، دواى جەنگى سارد و شەڕى كەنداو بە ناچارى قبوڵيانكرد لە پاش ڕووخانى بەعسيش لە (2003) ديسان قبوڵيانكردەوە، بەڵام هەميشە لەو هەوڵى شكستپێهێنانى دابوون، كە بە هەڕەشەى دەزانن. 
لە حاڵەتى كشانەوەى واشنتۆن، توركيا دەيەوێت پەلامارى موسڵ و تەنانەت كەركوك و ئێرانيش باقييەكەى بدات، ئەگەرچى لە ڕواڵەتدا هەر ئێستاش ڕۆڵ و دەخالەتى ئەوان كەم نييە و لە هەموو پرسە سياسييەكاندا ئەوانە دەخالەت دەكەن و بڕيار دەدەن. 
پرسيارى گرنگ ئەوەيە، ديسان بۆچى واشنتۆن لە عێراق پاشەكشە دەكات؟ هۆكارى شكستى سياسى و سەربازييەتى؟ يان بێ ئومێدبوونييەتى لە عێراق و فشارەكانى ئێرانە لەسەرى، كە پەلامار دەدرێت و مەترسى لەسەر دروستدەكرێت؟ ئايا دەيەوێت عێراق بە قۆناغى فەوزا و شەڕى نێوان شيعە و سوننە و كورد تێپەڕێت، يان ببێتە مەيدانى ململانێى ئەنكەرە و تاران و ئەو مەسجە بدات؟ ئێمە هەوڵى زۆرماندا لەگەڵيان و بێ ئاكام بوو، بۆيە خۆتان دەبێت بەرپرسيارێتى ئەو قۆناغە هەڵبگرن. 
ئەوەى كە زۆرتر و زياتر دەبێتە قوربانى ئەم بارودۆخە ناهەموارە، ڕەنگە هەرێمى كوردستان بێت، چ ئەوەى توركيا، جيا لەوەى چاوى لە موسڵ و كەركوكە، دەيەوێت كامپى مەخموور و بنكەكانى شەنگاڵى (يەبەشە) ڕابماڵێت و سنورەكانى نێوان ڕۆژئاوا و باشور و باكور لە دژى نەيارەكانى كۆنتڕۆڵ بكات. 
قسەكانى ئەم دواييەى سلێمان سۆليۆ - وەزيرى ناوخۆيى توركيا لە شێرناخ كە وتى: بەمزووانە بە پێ دەچينە سوريا و عێراق و سڵاو دەنێرين بۆ براكانمان لە ليبيا، مانا و دەلالەتى زۆرى هەيە، كە هێشتا هەوڵى گەڕانەوەى ئەو ناوچانە دەدەن، بۆ ژێر دەسەڵاتى خۆيان، چونكە پێيانوايە شەنگاڵ نەك خاڵى پەڕينەوەى گەريلايە لە نێوان هەرێم و قەنديل و پێكەوە بەستنى لەگەڵ ڕۆژئاوا و هێزەكانى سورياى ديموكرات، بەڵكو خاڵێكى جەوهەرى و گرنگە لە پێكەوە بەستنى تاران بە باشورى لوبنان تا بەندەرى لازقييە لە سوريا، كە ئەنكەرە هيچ گومانى لەوەدا نييە، تاران پشتيوانى لە پەكەكە و هێزەكانى سورياى ديموكراتيش دەكات. 
واتا لەم كێبڕكێ و ململانێيە سياسى و ئاڵۆزەى ناوچەكە بە تايبەت عێراق، هێشتا هەژموون و هەيمەنەى ئێران چەند هێندەى توركيايە، بەو دەليلەى هەم شيعە لە عێراقدا باڵادەستە، هەم ئێران مەيلى زۆرێك لە كوردەكانى باكور و سووننەكانى ناوەڕاستى عێراقى بۆ خۆى مسۆگەر كردوە، لە هەر پاشەكشەيەكى ئەمەريكا لە عێراق، ئێران باشتر لە لوبنان لەلايەن حزبوڵڵاوە، باشتر لە يەمەن لەلايەن حوسييەكان، باشتر لە ئەفغانستان ئيحتيواى دەكات و دەيخاتە سەر هيلالى شيعى و حەشدى شەعبيش دەكاتە هاوشێوەى حزبوڵڵا، بەمشێوەيە مەترسى داعشيش، كە هاوشێوەى تاڵيبان مەترسيدارە، نەك هەر مەترسييە لەسەر بەغدا و هەولێر، بەڵكو مەترسييە لەسەر هەژموون و هەيمەنەى ئێران، لەلايەكى ترەوە جيا لەوانە كۆتايى بە ڕۆڵى ئۆپۆزيسيۆنى ئێرانى و بە تايبەت كوردەكان دەهێنێت و بۆ توركياش ناوچەكە ئاوەڵاتر دەبێت بۆ دەرپەڕاندنى پەكەكە لە قەنديل، دواجاريش دوور نييە هەردووكيان لەسەر دابەشكردنى ناوچەى نفوز و هەژموونى خۆيان ڕێك نەكەون، كە بەشى ئەكسەرييەتى لەسەر پاشەكشەى ئەزموونى باشور و ڕۆژئاوا و تێكشكاندنى پەكەكە و ئۆپۆزيسيۆنى كوردى ئێرانە. 
واتا پاشەكشەى ئەمەريكا لە عێراق و هەرێم، خەونێكە ئەنكەرە و تاران لە مێژە بە دواى هەل و دەرفەتێكى وەهادا دەگەڕێن، كە دڵنيام عێراق لەوەى ئێستا وێرانتر و هەرێميش تووشى گرفت دەبێت، كە هيوادارم هەرگيز ئەمە ڕوونەدات. 
واتا كشانەوەى ئەمەريكا، قەيرانى زۆر و زەوەندى ئانى و خێرا بە دواى خۆييدا دەهێنێت، كە ديار نييە سيناريۆى دواترى وێرانى و فەوازى زۆرتر بێت و كورديش يەكێكە لە قوربانييەكان، يان بەو بيانووەوە خەريكى داڕشتنەوەى نەخشەيەكى نوێيە بۆ ناوچەكە، كە ڕەنگە كورديش شوێنى تێدا بگرێت و ئەمجارە دەستكەوتێكى هەبێت. 
بەڵام لە هەموو حاڵێكدا، ڕووداوەكانى ئەفغانستان، تەنها ڕووداوێكى سادە نييە و هەر كەسێك قوڵ ئەو ئەگەر و ڕووداوانە نەخوێنێتەوە، بە كاريگەرييەكانى بەسەر كورديشەوە، هيچ لە وەزعى سياسى ناوچەكە تێناگات.