عه‌داله‌ت عه‌بدوڵڵا

هاوڕێیەتی لەكولتوری كۆمەڵگەی كوردیدا، وەكو چەمكێكی میللی ماوەتەوە. لەفەرهەنگی ئێمەدا سنوری پەندو وتەزا كۆمەڵایەتییەكانی تێنەپەڕاندووە، نەچۆتە ئاستی زاراوەسازییەوەو تیۆریزە نەكراوە، تەنانەت ئەگەر مەبەستمان لەتیۆریزەكردن، لانیكەم، دەستنیشانكردنی كۆمەڵێك پێوەری هاوبەش بێت لەنێوان گۆشەنیگاكاندا لەبارەی هاوڕێیەتییەوە. 
  لەكولتوری ئێمەو گەلانی تریشدا، هاوڕێیەتی، زۆرجار، وەكو دیاردەیەكی كۆمەڵایەتی سەیردەكرێت، وەكو پێویستییەك لەدەرەوەی چوارچێوە تەقلیدییەكانی پەیوەندیی خزمخواهی وەك خزمایەتی (Kinship) یان یەكە كۆمەڵایەتییەكانی وەك خێڵ(Tribe)، خێزان، بنەماڵە.
لەناو ئەو چوارچێوە كۆمەڵایەتییانەدا پەیوەندیی خزمخواهی باڵادەستە نەك پەیوەندیی هاوڕێیەتی. رێزلێكگرتن و بەریەككەوتن، یان لێكگەیشتن و رێككەوتن، یان هاوسەرگیری و تەنانەت دووبەرەكیش، سەرلەبەر لەروانگەی پەیوەندیی خزمخواهیدا كەناڵیزە دەكرێن. لەفەرهەنگی میللی كوردیشدا ستایشێكی زۆری ئەم پەیوەندییە دەكرێت. پەندی كوردەواری پڕە لە بەهابەخشین بەم پەیوەندییە سوونەتییە: (خزم گۆشتت بخوا ئێسقانت ناشكێنێت)، (تانەی دۆست لە هی دوژمن بەدترە)، (ئاو ببڕێ لە رۆخانە خزم باشترە تا بێگانە)...هتد.! 
   ئێمە دەتوانین، هەر لەم پەندو فەرهەنگە میللییانەوە، ناڕاستەوخۆ، تێبگەین كە چەمكی هاوڕێیەتی، ئەگەر پێویستییەكی كۆمەڵایەتیش بێت، ئەوا جێگایەكی بەهاداری لەناو چواچێوە كۆمەڵایەتییە سوونەتییەكانی كۆمەڵگاكانی ئێمەو ئەم ناوچەیەدا نییە، چونكە نە تیۆریزە كراوەو نە جێی تێڕامانی پێویستی فەیلەسوف و زاناكان بووە. تەنانەت لە كەلەپوری ئیسلامیشدا، ئەم چەمكە، پتر مانایەكی ئاینی و خێزانیی پێدراوە. تێرمی (الأخوة في الدين) یان (الصحابة) دەلالەتی هاوبەندیی ئاینیی بەسەریاندا زاڵە نەك پەیوەندییەكی ناخزمخواهی و نائایدیۆلۆژی و نا دينی.
   لەئەزموونی رۆژئاوادا، ئەرستۆ (384پ.ز-322پ.ز) لەو فەیلەسوفە دیارانەیە كە لەسەر هاوڕێیەتی دوابێت و رایگەیاندبێت:" هاوڕێیەتی نموونەیی ئەوەیە كە لەنێوان كەسە باش و جوامێرەكاندا پێكدێت كە لەرووی چاكەخوازییەوە لەیەكدەچن". وە لەبەر ئەوەی ئەم هاوڕێیەتییە نموونەییە ئاسان نییە، دەبینی هەمان فەیلەسوف دەڵێ:(شتێك نەماوەتەوە ناوی هاوڕێیەتی بێت. 
  هەرچی ئەمانوێل كانت-ە(1724ز-1804ز)، بەو جۆرە رەشبین نییەو هاوڕێیەتی بە" یەكێتیی نێوان دوو كەس، كە هەمان هەستی رێزو خۆشەویستی ئاڵوگۆڕ دەكەن"دەزانێت، بەڵام ئاشكرایە هەلومەرج و پاڵنەر و ئامانجەكانی ئەم یەكێتییە تەنها بەمە پایەدار نابێت، هەر لەبەر ئەوە، دەبینین هاوڕێیەتی، زۆرجار، لەگرفتێكی تیۆری و مۆراڵیدایە لەگەڵ چەمكی ئەركدا، ئەم گرفتە دەپرسێ: ئاخۆ لەپەیوەندیی هاوڕێیەتیدا چی ئەركەو چی نائەرك؟ سنوری هاوڕێیەتی تا كوێ پێویستەو تا كوێ ئیست؟ دەشێت تاچەند بەردەوام بێ و تاچەند تەواو؟ ئەگەر دیاردەی بەرژەوەندیی یەكێك بێت لەو بنەمایانەی كە تەنانەت پەیوەندییە كۆمەڵایەتییە تەقلیدییەكانیش ئاراستە بكات كە زۆرجار باركراون بەواجبی خزمایەتی، ئاخۆ دەبێ لەپەیوەندیی هاوڕێیەتیدا چۆن بكەوێتەوە؟
  لەرۆشنبیریی كوردیدا، زۆر بەكەمی لەسەر ئەم چەمكە راوەستاوین. رێبوار سیوەیلی لەكتێبی" كۆمەڵگای شڵەقاو"دا خوێندنەوەیەكی بۆ ئەم چەمكە كردووە كە تا سنوری وێناكردنی لە"قەیران"دا، دەڕوات. لەشوێنێكدا دەڵێ:" لەرۆژگاری ئەمڕۆدا مرۆڤ دەبێ ئاگای لەهاوڕێكانی خۆی بێت تاكو خەم و ئازاری بۆ دروست نەكەن- ل52".
  هەڵبەتە سیوەیلی بەشێك لەو هۆكارە كۆمەڵایەتی و ئابوری و مۆراڵییانە بیردەخاتەوە كە هاوڕێیەتییان بەم دۆخە گەیاندووە، نموونەی دڵخوازی خۆیشی بۆ هاوڕێیەتی دەخاتەڕوو، بەڵام لەكۆتاییدا بەگشتی بیرمان دەچێت كە هۆكارێكی تری ئەم قەیرانە لەكولتوری گەردوونیانەی ئەم سەردەمەشدایە كە سەردەمی كۆمەڵگای بەرخۆرییە(الإستهلاك/Consumption). لەم سەردەمەدا، زۆرجار، مرۆڤ لەپەیوەندیدا بەمرۆڤەوە، لەدۆخی كاڵادا دەژی، بۆتە پێویستییەكی كاتی و (تا ئێرە ئیشم پێتە!) بۆتە دروشمی پەنهانی ئەم پەیوەندییە.
    كاتێك دەبینین هاوڕێ سیاسییەكانی ناو یەك پارت، هاوڕێ رۆشنبیرەكانی ناو یەك پرۆژە، هاوڕێ رۆژنامەنووسەكانی ناو یەك كەناڵ و ده‌زگا ..هتد، لێك جیادەبنەوە، یان لەدۆخی ناحەزییەكی شاراوەدا دەژین، كێشەكە سەیركردنی یەكترە وەكو كاڵا، بۆشایی هه‌ر تێڕوانێكی مۆراڵی و جێگیره‌ بۆ ماناو كرده‌ی هاوڕێیه‌تی. ئەوەی ئەم مامەڵەیەشی تۆخكردۆتەوە، زۆرجار ترسی مرۆڤە لەبوون بە كاڵا لای ئەویدی! لەبنەڕەتیشدا كۆتایی باوەڕە بەبنەما نەگۆڕ و بەها هاوبەشەكانی هاوڕێیەتی.