پەیكار عوسمان

(١)
- فرەیی بۆ ئەوەیە، کە ڕەنگە جیاوازەکان، خاڵی هاوبەش بدۆزنەوەو کاری پێکەوەیی بکەن و ڕەنگاوڕەنگیی بخولقێنن. نەکئەوەی هەر یەکەو لەسەر بنەمای یەکڕەنگ کردن و نەفیکردنەوەی ئەویتر دامەزرابێ و "نەگونجان" بنەمای سیاسەت بێت.
* لێرەشدا فرەیی سیاسی ئێمە، لە جۆری دووەمیانەو هەر یەکێك لە ئەندامەکانی ئەم فرەییە، خۆی لە خۆیدا تاکڕەهەندێکەو دژێکە بە خودی فرەیی!
- دیموکراسی بۆ ئەوەیە کە گفتوگۆ دروستببێ، نەكئەوەی تەرەفی زاڵ، بە حوکمی زۆرینەو مەنتقی هێز، گفتوگۆ کۆتایی پێبهێنێ و ڕایەك بسەپێنێ. دیموکراسی بۆ ئەوەیە کە مرۆڤ شکۆمەندبێ و فرەییش لەسەر بنەمایەکی عەقڵانی و ئازادانە دامەزرابێ و جیاوازییەکانیش لێرەوە دروستبووبێ. نەك ئەوەی فرەییەکە، فرەیی مێگەلەکانبێ و کۆمەڵێك مێگەلت هەبێ، کە تەنیا لە بەرژەوەندیدا جیاوازبن و هەموویان لە لێدانی عەقڵ و ئیرادەی ئینساندا، هاوشێوەبن!
* لێرەشدا دیوکراسییەکەی ئێمە، لە جۆری دووەمیانەو دیموکراسییەکی ئینتیحارییە. یەعنی دیموکراسییەکە بۆ کوشتنی دیموکراسی.
- هەڵبژاردن شتێکە بۆ ئەپدەیتی پرۆسەی سیاسی. ئەپدەیت بەو مانایەی کە نەیەڵێ پەتەکە ببێ بە گرێ و چوار ساڵ جارێك، بڕێك بیکاتەوە. نەكئەوەی تەنیا مونافەسەیەکی ڕووتبێ و هەر گرێ کۆنەکان توندبکاتەوەو گرێ ی نوێشی بخاتە سەر!
* هەڵبژاردنی ئێمە، لەوەی دووەمیانەو دەرفەتێك نیە بۆ کردنەوەی گرێکان و دەرچوون لە چاڵەکان. بەڵکو وێستگەیەکە بۆ توندکردنەوەی گرێکان و قووڵکردنەوەی چاڵەکان و چەقینێکی زیاتر تیایاندا.
- دەسەڵات بۆ چەسپاندنی مەبدەئی عەدالەت و هاوڵاتیبوونە. نەك ئەوەی وەسیلەی بەدەستهێنانی هێزو بەرژەوەندی بێت، بۆ خۆسەپاندن و چنینەوەی وەلائاتی ناچاری.
* ئەوەی ئێمە لە جۆری دووەمیانەو دەسەڵات، لە ڕێگەی ناعەدالەتی و فەسادو ستەمەوە، خەریکی بە بارمتەگرتنی ئینسانەو بوونی ئازادانەو تاکانەی ئەو ئەسڕێتەوەو ئەیکات بە بەشێك لە جەستەی مێگەل. لەوێشەوە ئیتر پاداشت و حسابی ئەو کەسە، جیایە لە هی کەسێکی ئازاد، یان لە هی کەسێکی سەر بە مێگەلەکەی تر. کە ئەم جیاکارییەش، رێك پێچەوانەی بنەمای عەدالەت و هاوڵاتیبوون و حوکدارییەکی ڕەشیدە.
- ئۆپۆزسیۆنیش بۆ ئەوەیە کە دەستەکەی تری کۆمەڵگابێت، بۆ بیناو چاكکردن. چاوەکەی تری کۆمەڵگابێت، بۆ بینی ئەوەی کە چاوی یەکەم نایبینێت. نەكئەوەی نیوەکی تری سێوە گەنیوەکە بێت.
* موعارەزەی ئێمە، لە جۆری دووەمیانەو دەستەکەی تری تێکدان و چاوەکەی تری چاوبەست و کارگەکەی تری نائومێدییە.             
- پرۆسەی سیاسی، بۆئەوەیە کە کۆمەڵگا بگات بە باشترین ئاستی بەڕێوەبردنی خۆی. نەك بۆ ئەوەی کە نوخبەیەك بگەنە باشترین دۆخی سواربوون و لێخوڕینی کومەڵگا.
* پرۆسەی سیاسی ئێمە، لەمەی دووەمیانەو هێشتا مەیدانی چاکەی گشتی نیەو مەیدانی حەزو غەریزەو عەزەڵات و عوقدەی کەسییە.
(٢)
ئەمەوێ بڵێم، کێشەی ئێمە، گرگنیی سیاسیی و چەقینە لە شتە بچوکەکاندا. کایەکانی سیاسەت و ڕاگەیاندن و ڕۆشنبیرییشمان.. لەبری ئەوەی دەرفەتێك بن، بۆ هەڵکشان و باڵایی، مەیدانێکن بۆ گرگنیی و داکشانی زیاتر. مەسەلەن ئێمە لە کۆنەوەو هەر لە خێڵ و میرنشینەکانەوە، کێشەی ڕق و خۆخۆریمان هەیەو کاتێکیش، حیزب و هەڵبژاردن و سیاسەت و دەزگای مۆدێرن دێتە گۆڕێ،، ڕق و خۆخۆریی هەر لە شوێنی خۆیدایەو بە هەردو شیوازە کۆن و نوێکە، هەر گرگنیی خۆمان تۆخئەکەینەوەو هەر نەگەیشتین بەوەی کە هاوبەشەو کە گشتییە!
ئەگەر "ڕق و دەمارگیریی" خاڵی گرگنیمان بێت. ئەبینین، سیاسەت و میدیاو هەڵبژاردن و فرەحیزبی و جیاوازیی فیکرییمان.. هەمووی هەر هەمان خاڵ تۆخ ئەکەنەوەو هیچیان نەبوونە ڕێگایەك بۆ تێپەڕاندنی گرگنیی. مەسەلەن ئەگەر دەسەودیاری ڕەوتی قەومیی، دنیایەك ڕقی حیزبی و خێڵەکی و ناوچەگەریی و شەڕی ناوخۆبێت.. دەی لەولاوە ئاڕاستەی "دژەقەومی" ئەبوو کێشەی لەگەڵ ئەو ڕقسازییەدا هەبێت، نەكئەوەی ئەویش ڕقێکی ئەستوری تربێت لەولاوە!
ئەگەر دیندارەکان دینیان لا ڕەحمەتە، ئەبوو ئەو هەموو ڕقە بەسەر نەیارانیاندا نەبارێنن. چونکە ڕەحمەتێتی شتەکە، لەوێدایە کە گشتیبێ و بۆ جیاوازەکانیش بێت. خۆ ئەگەر ڕەحمەتەکەی هەر بۆ لێکچووەکان بێت، ئەوە فەزیلەت و هونەرێکی تێدانیەو ئەسڵەن لەوێدا کە ئەبێتە مایەی ڕق و دابەشکاری و جیاکاریی، ئیتر ئەوە ڕەحمەتیش نیەو لەعنەتە!
ئەگەریش چەپ و علمانی و دژەدینەکان، ئەوەی خۆیان لا  کرانەوەو پێشکەوتنە،، ئەبوو پێش هەر شتێ، گرێ ی ڕق و دەمارگیری و تاکڕەهەندی بکەنەوە. چونکە ئەوێ خاڵی داخران و چەقینەو پێچەوانەی کرانەوەو چوونە پێشە.
(٣)
ئەمەوێ بڵێم، ئەو شەڕو چەلەحانێیەی کە دزەکان  سازاندویانە، شەڕی ئێمە نیە. بەڵکو شەڕکردن لەگەڵ کۆی دزی و دزەکان، شەڕی ئێمەیە. بەڵام شەڕەکە بەو جۆرە نا، کە ئەوان دوو جەبهەی ڕقیان بەرامبەر یەکتر کردۆتەوە، ئێمەش جەبهەی سێیەمی ڕق بەرامبەر ئەوان بکەینەوەو لەوێوە بچینەوە ناو هەمان بازنەو خاڵی سفر. بەڵکو شەڕەکە بەو جۆرەی کە سەرەتا، لەوان نەچین و دز نەبین. دواتریش نەچینە ناو بازنەی ڕقبازییەوە، کە کەشی ونبوونی حەقیقەت و بازاڕی لەباری دزەکانە!
مەسەلەن هەر ئەوە بەس نیە، کە نەچیتە ناو کەفوکوڵی هەڵبژاردنێکی گاڵتییەوە، کە حیزبەکان تەنیا ڕق و کۆنەقینەکانی خۆیانی تیا دەمەزەرد ئەکەنەوە. بەڵکو ئەوەش گرنگە، کە دوورە پەرێزییەکەت، نەکەیت بە جەبهەیەکی تری ڕق و لەوێوە بچیتەوە ناو هەمان یاریی. یەعنی تەرەفی سێییەم و خەتی سێیەم، یەکسان نیە بە ڕقی سێیەم، کە لێرەدا هەر ئەبینەوە بە کۆپییەکی ڕقی یەکەم و دووەم. بەڵکو خەتی سێیەم ئەوەیە کە ڕق نیەو هۆشیارییە! 
یەعنی ئەوەی کە لە ڕقی ئەو ئەیکەیت و ئەوەی کە لە ڕقی ئەم نایکەیت، هیچ فەرقی نیەو هەردوکی لە ڕقایەو هیچی لە هۆشیارییدا نیە. ئەوەشی کە لە ڕقدایە، بە هەموو ڕەنگ و دیوێکا هەر زەرەرو گرگنییەو ئەوەشی کە لە هۆشیارییدایە، بە هەموو ڕەنگ و دیوێکا، هەر قازانج و باڵاییە. دواجار باڵاکانی ناو هەموو ڕەنگەکانیش، لەوەدا ئەگەنەوە یەك، کە گشتی و هابەشەو گرگنەکانی ناو هەموو ئاڕاستەکانیش، لە قوڕاوی شەڕو ڕق و دەمارگیریدا چەقیون و هەرگیز ناگەنە خاڵە هاوبەش و گشتییەکان!
(٤)
ئەخلاق بەگشتی و "ئەخلاقی سیاسی" بەتایبەتی، دوو بنەمای سادەی هەیە: (ئەوەی کە خۆی چاکە)و (ئەوەی کە بۆ تۆ چاکە). 
یەکەمیان بناغە گشتییەکەیەو ئەگەر لەوێوە دەستپێبکەین، ئیتر دووەمەکە، دژ ناوەستێتەوە لەگەڵ یەکەمەکەداو بەرژەوەندی و خۆپەرستی، سەری ئەخلاق و بەرپرسیارێتی ناخوات. کێشەی ئێمەش ئەوەیە کە، بناغەکەمان نیەو ڕاستەوخۆ دووەمەکە بووە بە یەکەم و ئۆخەی ئۆخەی هەرکەس بۆ خۆی!
مەسەلەن دزی خۆی لەخۆیدا خراپە. ئەمە بنەمایەکی گشتییەو ئەگەر لێرەوە دەستپێبکەین، ئیتر تۆ سەوزبیت و زەردبیت و شین بیت.. کێشەیەك نیەو نابیتە دز. بەڵام ئەگەر ئەوە نەبێ و یەکسەر لە گیرفانی خۆمانەوە دەستپێبکەین،، ئیتر بە هەر ڕەنگێکەوەبێ، هەر ئەکەوینەوە ناو دزی. چونکە لێرەدا، ئەوەی کە ئەخلاقییەو گشتییە، نیتەو یەکسەر لەوێوە دەستت پێکردوە، کە بەرژەوەندییەو ناگشتییە.
کاتێکیش کە سیاسەت ئەبێتە مەیدانی لێدانی بنەما ئەخلاقییەکەو چەسپاندنی بنەما مەسڵەحەتییەکە، ئیتر چارەسەر ئەوەنیە کە ئەم ڕەنگ بگۆڕیت بەو ڕەنگ و بە ڕەنگێکی ترەوە بچیتەوە ناو هەمان یاریی. بەڵکو تەنیا زانینی ڕاستییەکەو ناسینی یارییەکە، بەسە بۆ خۆتەکاندن و چوونە دەرەوە لێ ی!
(٥)
سەیرکە خلیجییەکان بە سیستەمی مەلەکی و دەسەڵاتی پشتاوپشت، ڕق و خۆخۆرییان تێپەڕاندو چوونە قۆناغی ئیستقرارو هاوبەشی و ئەمەش بۆ ئەوان باڵایی بوو. ئەوروپییەکان بە پێچەوانەوە، حوکمی ڕەهای کەنیسەو پاشایان تێپەڕاندو بە هەڵبژاردن و دەساودەس، ڕۆشتن بەرەو ئیستقرارو باڵایی خۆیان. سەیرکە هەر یەکەو بە شێوازی خۆی، چارەسەری گرگنیی خۆی ئەکات. ئێمەش ئەبێ ئەو شێوازەی خۆمان بیدۆزینەوە، نەكئەوەی لاسایی هەڵبژاردنەکەی ئەمیان و لاسایی پشتاپشتەکەی ئەویان بکەینەوە، کە هیچیان بۆ ئێمە نەبوو بە ئیستقرارو هەردوکی هەر فەوزاو گرگنییەکی زیاترە!
من نازانم ئەو شیوازەی خۆمان، چیەو چۆنە، بەڵام ئەزانم هەرچییەك بێت، ئەوەیە کە ڕاستییەو درۆ نیە. تەجروبەی ڕاستییش، ئەوەیە کە ئیتر فەوزا نیەو کۆمەڵگا لەوێدا ئەگاتە ئیستقرارو شکڵی خۆی وەرئەگرێ و مرۆڤەکان لە جۆرەکانی تێکبەربوونەوە ئەپەڕنەوە بۆ جۆرێکی پێکەوەبوون.
تەجروبەی خلیجییەکان بۆیە سەرکەوتووبوو، چونکە لەوێدا کۆمەڵگای قەبەلیی و دەسەڵاتی قەبەلیی، ڕاستگۆیانە ئاوێنەی یەکن و هیچیان درۆی غەربی بۆ ئەویتریان ناکات، لە بابەتی ئەو درۆیانەی کە دەسەڵاتە جمهورییەکانی عیڕاق و میسرو لیبیا بانگەشەیان بۆ ئەکرد! 
تەجروبەی ئەوروپا بۆیە سەرکەوتووبوو، چونکە کۆمەڵگای دیموکراسی و دەسەڵاتی دیموکراسی، ئاوێنەی یەکن و هیچیان ئەوەنیە کە لە ڕووکەشدا شتێكبێت و لەناوەوە شتێکی تربێت.
بەڵام ئەزمونەکەی ئێمە، هەر لەوێوە فاشیل نیە، کە دوژمنی دەرەکیی زۆرە. بەڵکو لەناوەوەو هەر لەوێوە فاشیلە، کە درۆیەو کە کۆمەڵگاو دەسەڵاتی ئێمە، ئاوێنەی یەکترنین و هێشتا دۆخی ڕاستگۆیی خۆیان نەدۆزیوەتەوەو خەریکی درۆو نمایشن بۆ یەکتر! 
ئا لێرەشەوە، ئیتر خێڵت هەیە لەبەرگی حیزبداو حیزبت هەیە بە عەقڵی خێڵەوەو هەڵبژاردنیشت هەیە، بۆ دەساودەسە ئەوروپییەکە نا، بەڵکو بۆ میکیاجی پشتاوپشتە خلیجییەکە!
من نازانم ئەو شێوازەی کە ئاپۆ تەرحی کردوە، چەنێك ئاوێنە ڕاستگۆکەی ماڵ و حاڵی ئێمەیە. بەڵام هەر ئەونەی کە عەقڵی بەوە شکاوە، کە شێوازەکانی تر بۆ ئێمە نابێ و ئێمە ئەبێ شێوازی خۆمان هەبێت. هەر ئەونە گرنگەو لە ئاگاییەکی بەرزەوە هاتووە. ئەو ئاگاییەی کە نوخبەی ئێمە، نیانەو لەم نەبوونەشەوە ئیتر، یان خەریکی پیاهەڵدانی تەجروبە غەربییەکەن و حەزئەکەن هەموو جومعەو خەمیسێك هەڵبژاردن بێت. یان سەت و هەشتا پلە بایئەدەنەوە بەلای تەجروبەی سعودی و پشتاوپشتی بنەماڵەییدا. یان نموزەجی لینینی و ماویی و لیبرال دیموکراتی ئەمریکیمان لێ بارئەکەن، یانیش خیلافەتی سەلەفی و ئیخوانیی.. کە ئەمانە هیچی بۆی نابێ و برغووەکەی ئێمە، ئیسپانەکەی لە خۆیدایەو ئەبێ لەناو خۆیدا بۆی بگەڕێین و بدۆزینەوە.
مەسەلەن کێشەی تۆ دزییە. سەت دەستورت هەبێ و هەزار هەڵبژاردن بکەیت و دنیایەك ناوی وەکو دیموکرات و سۆسیالدیموکرات و لیبرالیزم و ییزمەکانی تریش ڕیزکەیت.. هیچ لەوە ناگۆڕێت کە پێویستە بگۆڕێت. ئەوەشی کە پێویستە بگۆڕێت، خودی دزییەکەیەو ئەگەر ڕاستەوخۆ نەچینە سەر ئەوێ، ئیتر شتەکان، هەر دیکۆرەو بۆ خۆ دزینەوەیە لە چارەسەر!   
دەستوریش هەر بۆ دۆزینەوەی ئەو کۆدە خۆماڵییانە باشە، نەك ئەوەی برغوە هەشتییە خۆماڵییەکە، بە ئیسپانەی شانزەی دەرەکیی بکاتەوە. کە ئەم جۆرە کردنەوەیە، ڕێك یەعنی نەکردنەوەو مانەوەی کێشەکان وەکو خۆی.
(٦)
دیموکراسی شتێکی جیهانییەو ئێمەش برینی خۆماڵیمان هەیە. مەسەلەن هەر لە عەیامی مەلایی و جەلالییەوە برینێكمان هەیە،، چوارساڵ جارێك، هەڵبژاردن دێت، خوێی تێئەکاو قووڵتری ئەکاتەوە. یەعنی هەڵبژاردنی ئێمە، نە خزمەتی دەساودەس و پرەنسیپە جیهانییەکە ئەکات، نە خزمەتی یەکبوون و ساڕێژی برینە خۆماڵییەکە. بەڵکو هەر مەکینەیەکی پەرتبوون و ڕق و دەمارگیری و مانەوەیە لە گرگنیدا. جا هەڵبژاردنێك کە سەرەتاکەی هاڕینی یەکترو ناوەڕاستەکەی تەزویرو ئەخیرەکەی دەساودەس نەکردن بێت،، نە کەری ئێمەی تیایە نە بار، بۆیە پێویست ناکا هەچە هەچەی تێدا بکەین.