جەعفەر عەلی

   یەکێک لەو بڕیارانەی ئەتاتورک لە رۆژگاری دەسەڵاتیدا لە رێی یاساوە بەسەر کۆمەڵگەی تورکیایدا سەپاند، قەدەغەی پۆشینی باڵاپۆشی بوو. دواتریش بە چاولێکەری ئەتاتورک، رەزاشای ئێران هەمان کاری دووبارە کردەوەو بە یاسا باڵاپۆشی لە وڵاتدا قەدەغە کرد. پاش روخاندنی سیستەمی شاهەنشاهی و گواستنەوەی دەسەڵات بۆ مەلا شیعە مەزهەبەکان لە ئێران، ئەمجارەیان بڕیار و یاسای قەدەغەی باڵاپۆشی رێک پێچەوانە کرایەوە، واتە سەرپۆش و باڵاپۆشی بە بڕیار و یاسا سەپێنرایە سەر تەواوی ژنانی ئێران.
   ئەم دوو بڕیار و یاسایە، چ ئەوەی ئەتاتورک و رەزاشا، چ ئەوەی خومەینی و مەلاکانی دیکەی ئێران، ئەگەرچی لە دوو دونیای فیکری و سیاسی تەواو جیاوازەوە هاتبوون، بەڵام هەر دووکیان وەکیەک بریتیبوون لە سەپاندن، هەر دووکیان وەکیەک دژی ئازادی تاکەکەسی و پێچەوانەی رێزگرتن لە مافی هەڵبژاردن و بڕیاری ئازادی شەخسی بوون. یەکیان لە رێی قەدەغەی فۆرمێکی تایبەت و دیاریکراو لە جلوبەرگ و پۆشین، ئەویدیکەیشیان لە رێی سەپاندنی ستایل و شێوەیەکی دی، ئەویان لە رێی جیهانبینی سیکیولاریزم، ئەویدیکەیش لە رێی  ئایدیۆلۆژیای فەندەمێنتاڵیزمی ئاینی و هەژمونی کولتوری دینییەوە. 
   ئەوەی ئەمڕۆ ئەم گروپە لە کچان لە باشوری کوردستان بە ناوی مۆدێلەوە ئەنجامی دەدەن و تا رادەیەک بووەتە جێگە سەرنجی خەڵک و میدیاکان، بڕوام وایە ئەگەر شارەزایانی بواری تایبەتمەندی و خەسڵەت و مەرجەکانی مۆدێلناسی هەڵسەنگاندنیان بۆ بکەن، ئەگەر نەڵێم هەموویان، ئەوە بەشی هەرە گەورەیان وەک مۆدێلیست لە تاقیکردنەوەکە دەرناچن. دیوەکەی دیکەی ئەم پرسە گروپی پەلاماردەری مۆدێلیستەکانن، ئەوانیش بەپێی دید و روانینی تایبەتی خۆیان و بەشێکی زۆریشیان لە ژێر کاریگەری باوەڕ و هەژمونی کولتورییەوە، سەریان کردووە بە نێو رووبەری قسەکردن لەسەر مۆدێلیستەکان و تا ئاستی تەشهیر و سوکایەتی پێکردن رۆیشتوون.
   لەم بابەتەدا دوو خاڵ بە گرنگ دەبینم، یەکیان کچە مۆدێلەکانن، کە بەم ستایل و فۆرمی بیرکردنەوەیە، بەم جوڵە و دەرکەوتن و زێدەڕۆییە، ناتوانن شتێک بە ئاراستەی تێرکردنی بچوکترین خواستی کۆمەڵگە و پێداویستییە کۆمەڵایەتییەکانی بەدی بێنن، ئەگەر خواستێکی وەهایان هەبێت، دووەمیشیان، ئەو شاڵاو و هەڵمەت و پەلامارە بەرفراوانەیە، کە خەڵکی عەوام و بەشێک لە خوێندەوارانی ئێمە، کە دوور نییە بەشێکیان لە رێی لایک و کۆمێنتەوە شەوانە خەریکی دەوڵەمەندکردن و قەرەباڵغکردنی ئەکاونت و پەیجی مۆدێلیستەکان بن، دژ بەو ستایلەی کار و جوڵە و چالاکییە درێژەی پێدەدەن. 
   ئەم دوو خاڵە هیچیان ناچنە خزمەتی گشتی و بەرەوپێشچوونی کۆمەڵگەی کوردییەوە، هەر وەک ناچنە چوارچێوەی ململانێی کۆمەڵایەتی و بەریەککەوتنی دوو روانگەی فیکری و دوو پاشخانی مەعریفی جیاوازەوە، چونکە هەر دووکیان لە گۆشەنیگایەکی دیاریکراو و پێشوەختە بڕیار لێدراوەوە بوونەتە بەشێکی نێگەتیڤ لە بابەتەکە، نەک لەسەر بنەمای ململانێی ماف و ئازادی و بەرەوپێشچوونی جێندەری و کۆمەڵایەتی. هەر دوو لاکەش لە هەوڵی بە سەنتەرکردنی دید و بۆچوونی تایبەت بە خۆیاندان، بەشێک لەم بۆچوونانەش لە ژێر عەبای ئایدیۆلۆژیای دینی، یان سیکیولاریزم خۆیان حەشارداوە. خوێندنەوە بۆ رووداو و پەیوەندی و ئاڵۆزییەکانی دونیای ئەمڕۆ، لە رێی بە سەنتەرکردنی ستایلێکی بیرکردنەوە و روانین و دیدگایەکی تایبەتەوە، دەبێتە خوێندنەوەیەکی تاکڕەهەند، دەبێتە لێکدانەوە و بینینی دونیا لە گۆشەنیگایەکی بچووک و سنوردار و دیاریکراوەوە. ئەمجۆرە لە دید و روانینەش لەوە بچووکترە توانای نەک خوێندنەوەی دیاردە و رووداوە گەورەکانی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی، بەڵکو هێزی بینینی ئەم دیاردە و رووداوانەیشی هەبێت.
   زۆرینەی نەوەی ئێمە، کوڕ و کچی دایک و باوکێکی نەخوێندەوارین، پەروەردەی کۆمەڵگە و کولتورێکی داخراوین. لە باوەشی دایکێکدا گەورە بووین، کە رەنگە بڕێک کەمتر لە منداڵەکانی، دەرخۆنە و پنەکەی لەلا خۆشەویست بووبێت، باوکێک دەستی بەسەردا هێناوین، لەوانەیە هێندەی بەرینی ئاسمان هیوا و ئومێدی ئایندەی لەسەر هەڵچنیبین. بۆیە هەر پەلامارێک بۆ سەر گەورەیی ئەو دایک و باوکانە لە ژێر هەر ناونیشانێک و بە هەر بۆنەیەکەوە بێت، ناهەقی و بێدادییەکی بێ ئەنداز ناجۆر و گەورەیە. بەڵام ئەگەر بمانەوێت ژیان و گۆڕانکارییەکانی ئێستا، سەردەمی بچووکبوونەوەی دونیا و هێرشە خێرا و سنوربڕەکانی تۆڕەکانی پەیوەندی و سۆشیال-میدیا، بە هەر بیانوو و پاساوێک بێت، بە هەمان دید و روانینی دایک و باوکمان بخوێنینەوە، ئەوەیان کارێکە تەواو ناعەقڵانی گەرەکمانە لە ژێر تایتڵی رێزگرتن لە بەها کۆمەڵایەتییەکان، بەبێ لەبەرچاوگرتنی گۆڕانی سیاقە مێژوویی، کۆمەڵایەتی، ئابووری و تەکنۆلۆژییەکان، لەسەر هەمان سفرەی رابردوو چوارمەشقی دانیشین و بەبێ هیچ ماندووبوون و بیرکردنەوەیەک شەن و کەوی رووداوەکانی ئێستای دونیا بکەین، ئەوەیان کارێکە، نەک هەوڵدان بۆ پراکتیزەکردنی، بەڵکو بیرلێکردنەوەیشی تێکەڵە بە جەهلێکی موقەدەس و تێنەگەیشتن لە قانونی گۆڕان و بەرەوپێشچوون.
   ئەوەی لە رابردوودا ئەتاتورک و رەزاشا لە دەوڵەتی سیکیولاردا دەرهەق بە قەدەغەی باڵاپۆشی کردیان، پەلاماردانێکی بێ چەندوچوونی سەر ئازادی ئەوانیدیکە بوو، ئەوەش کە ئێستا مەلاکانی کۆماری ئیسلامی ئێران بەرامبەر بە سەپاندنی باڵاپۆشی لە دەوڵەتی دینیدا دەیکەن، دیسان هەر پەلامارە بۆ سەر ئازادی ئینسان. ئازادی و سەپاندن، دوور لە یاسا و خواستی مرۆڤ، دووانەیەکن ناتوانن بە یەکەوە کۆبکرێنەوە، کۆکردنەوەیان مانای فەراهەمکردنی ماف و ئازادی بۆ بەشێک و هەمانکات بێبەشکردنی بەشێکی دیکەی کۆمەڵگەیە لە ماف و ئازادییەکانی. سەپاندن دژی ئازادییە. ئازادی ئەوەیە، باڵاپۆشێک و کچە مۆدێلێک بە یەکەوە لە دەریادا مەلە بکەن، بە یەکەوە سەما بکەن، میوزیک بژەنن و گۆرانی بڵێن.