پەیكار عوسمان 

١- ناکرێ بە برسی بڵێیت بایەعییەکە وەرمەگرە نەوەك مادەکان ئێکسپایەر بن. ناکرێ بە تینو بڵێیت، ئاوی بەلۆعەکە مەکەرەوە نەوەك ژەهراوی بێت. ئاخر ئەوە ئەرکی دەسەڵاتە کە خواردنەکە بەسەرنەچوبێ و کە ئاوەکە پاكبێ، نەك ئەرکی هاوڵاتی. دەی ناشکرێ بە دەنگدەرێك بڵێت بۆ بەڵێت کرد، ئەبێ بە دەسەڵاتەکە بڵێت بۆ ڕیفراندۆمەکەت کرد!
چونکە لە پرسی سەربەخۆییدا، ئینسانی کوردو فەڵەستینی و ئەمازیغی و هەر گەلێکی تری بندەست، ڕێك وەکو برسییەکەو تینوەکە وایەو کاتێکیش کە بەهۆی وەرگرتنی بایەعی، کارەساتێك ڕووبدا، حکومەت لێ ی بەرپرسە، نەك ئەو برسییەی کە نانەکەی خۆی خواردوە.

٢- من پێش ڕیفراندۆم کۆمەڵێ بابەتم نوسی لەسەر سلبیاتی "کردنی" شتەکە، بەڵام لە ئەخیراو هەر بە کاریگەری عاتیفەو شەپۆلە دەرەکەییەکە نا، بەڵکو زیاتر بە کاریگەری خودی کوردبوون و ڕەوایەتی کەیسەکە، یەعنی بە کاریگەری دۆخی برسی لەبەردەم نان و دۆخی تینو لەبەردەم ئاودا، ئەخیر بابەتم نوسی و لەوێدا وتم (ئیتر کلاسیکۆکە لە بەینی بەڵێ و نەخێردا نیە، بەڵکو لە بەینی کردن و نەکردنی شتەکەدایە، چونکە ئەگەر بەڵێ بەڵایەك بیهێنێت، نەخێر نایگەڕێنێتەوە، بەڵام ئەگەر کردن بەڵاکە بهێنێت، نەکردن ئەتوانێ بیگەڕێنێتەوە)

٣- جا ئەوە هاوڕێیەك نامەی ناردوە، ئەڵێ داوای لێبوردن بکە لەوەی کە بەڵێتکرد. منیش وتم بۆ ئەزیزم ئەگەر گەڕەکێك بە ئاوی بەلۆعە ژەهراوی ببێ، ئەبێ میراوەکە داوای لێبوردن بکات یان خەڵکی گەڕەکەکە؟
بەڵام ئاساییە، ئەوە من داوای لێبوردن ئەکەم لە هەر شتێك کە کردومەو زەرەری گشتی لێکەوتۆتەوە. بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە، ئایا ئەو مەوزوعە بەزەرەرو قازانج ئەپێورێ یان بە خودی شتەکە؟
مەسەلەن ئەگەر ئێستا هاوکێشەکانی دنیا گۆڕاو هەمان شت لە شکست و زەرەرەوە، بوو بە سەرکەوتن و قازانج، بەم پێوەرەبێت، ئەوکات ئەبێ جەماعەتی بایکۆت و نەخێر، داوای لێبوردن لە جەماعەتی بەڵێ بکەن، وایە؟

٤- لەو پرسیارەوە ئەمەوێ بڵێم، هەنێ شت هەیە بە ئەنجام ناپێورێ. ئەگەر لە ئاستی دەسەڵات و سیاسەتیش شتەکان بە نەتیجە بپێورێ، لە خوارەوەو بۆ هاوڵاتییەکی ئاسایی، هەنێ شت هەیە کە بەهاکەی مەعنەوییەو شتەکە خۆی مەوزوعەکەیە، نەك ئەوەی کە لێ ی ئەکەوێتەوە.
تۆ نادزی لەبەرئەوەی کە دزی خۆی خراپە، نەك لەبەرئەوەی کە نەتیجەکەی خراپە، چونکە ئەشێ نەتیجەکەی لە ڕووی قازانجەوە باشبێ و دەوڵەمەندیی بێت. دەی پرسی سەربەخۆییش بۆ گەلی بندەست، شتێکە خۆی ڕەوایە، نەك ئەوەی ڕەوایەتییەکەی لەسەر نەتیجەو قازانج و زەرەر وەستابێت!

٥- ئەم پرسە شتێکە لە سەرو سیراعی حیزبایەتی و مەسەلەی گەندەڵی و فەشەلی حوکمڕانی.. شتێکە لە سەرو بابەتی ئایدۆلۆژی و فیکری و مەسەلەی ناسیۆنالیزم و دەوڵەت نەتەوە، کە تەمەنی تەنیا سەد ساڵێکە. بەڵکو ئەمە مەسەلەیەکی وجودییە لەناو ئینسانی کوردا، کە تەمەنی هەزاران ساڵەو خەڵکێكە ئەیەوێ خۆی سەرداری خۆیبێ و ژێردەستی خەڵکی تر نەبێت. ئیتر شتەکە ناوی دەوڵەتە یان میرنشین یان فیدرالی یان حوکمی زاتی یان کانتۆن و خۆسەری، گرنگ ئەوە ئینسانگەلێك ئەیانەوێ ژێردەست نەبن!
یەعنی لەڕاستیدا شتەکە کوردبوونە نەك کوردایەتی، وجودییە نەك ئایدۆلۆژی، چونکە مەسەلەی ستەمکاری و ئازادی و سەردەست و بندەست، پرسێکی ئینسانییەو تۆ پێش هەر شوناسێك، بە ڕووتیی و وەکو ئینسان، ئەتەوێ ئازادبی و بندەست نەبیت.

٦- لێرەشەوە ئیتر خەڵکێك هەیە کە دژی گەندەڵی و ستەمکاریی خۆماڵییەو لەگەڵ سەربەخۆییشدایە. بڕوای بە پێکەوەژیان و هاوڵاتیبوون و برایەتی گەلانیش هەیەو بڕوای بە جیابوونەوەش هەیە. چونکە سەربەخۆیی ناکاتە دژی برایەتی و پێکەوەژیان، ئێمە بەجیاو بە سەربەخۆییش هەرئەبێ برابین و لەناو پێکەوەژیاندابین. بەڵکو سەربەخۆیی بەو مانایەی کە کاتێك "پێکەوەیی" ستوونی بێت و من لەژێرەوەبم، ئەوکات ئەچم بۆ "جیایی" بۆئەوەی بکەوینە ناو پەیوەندییەکی ئاسۆیی، نەك بۆئەوەی ببین بە دوژمن و ڕقمان لە یەك بێت!

٧- داوای لێبوردن و داننان بە هەڵەدا، فەزیلەتێکی گەورەیە، بەڵام کام هەڵە؟ ئەوەی کە خۆم بۆم دەرئەکەوێ هەڵەیە، یان ئەوەی کە تۆ بمخەیتە ئەو مەوقیفەوە؟
بێگومان داوای لێبوردن کاتێك ڕاستەقینەیە، کە خۆم گەیشتبمە ئەو بڕوایە، نەك ئەوەی کە تۆ وەکو "براوەی شەڕ" ڕاستبیت و دۆڕاو دادگاییکەیت و ناچاریکەیت بە هەڵەبوون!
ئاخر پرسی ڕاست و هەڵە، پەیوەندی بە خودی حەقیقەتەوە هەیە، نەك بە بردنەوەو دۆران، حەقیقەتیش ئەوەیە، کە من ئازادانە خۆم دەرکی بکەم، نەك ئەوەی کە تۆ بیسەپێنیت بە حوکمی بردنەوەو دۆڕان.

٨- ئەگەر بە چاوی ئێستا سەیریکەین، بێگومان شتەکە نەکردنی باشتربوو لە کردنی. لەناو کردنیشا، لەڕاستیدا "بایکۆت" هەڵوێستە دروستەکەبوو نەك "بەڵێ و نەخێر". بەڵام چونکە بایکۆت، وەکو بەڵێ و نەخێر، ئیعلام و کەمپەین و دەزگای نەبوو، ئیتر بەهۆی شکستی پرۆسەکەوە، وا دیارە کە نەخێر بڕیارە دروستەکەبێ، لەکاتێکا ئەمە وانیە!

٩- ئەوەی بایکۆتی کرد، هیچی نەدۆڕاند، ڕێزی لەو شتەی خۆی گرت، کە وجودییەو نابێ پێی پیا بنرێ و نەخێریکەیت، لە هەمانکاتا بەڵێشی بۆ شتێك نەکرد، کە بە هەڵەی ئەزانێ و عەقڵی نایبڕێ. یەعنی ئەم کەسە ڕەگەڵی هیچ بەرەیەكیان نەکەوت و خۆی وەکو تاك، مومارەسەی ئەو نەکردنەی کرد، کە پێویستبوو هەر بەگشتی و لە ئەساسەوە نەکرێ!

١٠- لێرەدا ئەم کەسە لە هیچ معەسکەرێکدا نیەو لە هیچ شەڕێکدا نیە لەگەڵ ئەویتر، بەڵکو لەگەڵ خۆیدا لە گفتوگۆدایەو گەیشتووە بە بڕیاری بایکۆت.
بەڵام "بەڵێ و نەخێر" هەردوکیان لەناو کردنی ڕیفراندۆمدان، کە بژاردە خراپەکەبوو. هەردولا لەناو معەسکەرو جەبهەدان و لە شەڕدان لەگەڵ یەکتری، هەڵوێستیشیان، زیاتر لەو شەڕو ڕقەبەرایەتییەوە هاتووە، نەك لە هۆشیاری و بەرپرسیارێتی گشتییەوە!

١١- (کردنی شتەکە) حەزی شەخسی و کەلەڕەقیی کەسێكبوو.
(بەڵێ ی شتەکە) بەشێکی بۆ پرسە وجودییەکەی کوردبوون و ئازادی بوو، بەشێکیشی کۆیلایەتی و ڕەگەڵکەوتنی ئەو کەسەبوو.
(نەخێری شتەکە) بەشێکی ڕق و حەزی شەخسیی پێچەوانەبوو، بەشێکیشی نەخێربوو بۆ ناواقعی و هەڵەیی شتەکە.
(نەکردنی شتەکە) ئەو بڕیارە دروستەبوو کە لە بری زەرەر، ئەکرا بیکەینە کارتی فشارو قازانج.
(بایکۆتی شتەکە) خۆپارێزییەکی فەردیبوو لەو ڕێژە هەڵەیەی کە لە هەردو "بەڵێ و نەخێر"دا بوونی هەیە!

١٢- ئاخر بەڵێ لەوەدا ڕاستبوو کە شتانێك هەن، ئیلتزامێکی ئەخلاقیت بۆی هەیەو ئەگەر بکەویتە دووڕیانی بەڵێ و نەخێر، ناتوانی نەخێری بۆ بکەیت. بەڵام لەوەشدا هەڵەبوو، کە بازدانبوو بەسەر عەقڵدا. نەخێریش لەوەدا واقعی و ڕاستبوو کە ئەو بازەی بەسەر عەقڵا نەدا، بەڵام لەوەدا هەڵەبوو کە پێ ی بە شوێنێکی تردا نا، کە وجودییەو نابێ پێ ی پیابنرێ!

١٣- یەعنی شتەکە ڕێژەیی و فرەڕەهەندەو گۆشەی جیای هەیە، نەكئەوەی کە تەنیا دوو سەنگەربێ و لەوێوە هەر یەکتری بکوتین. مەسەلەن هەمان پرسی سەربەخۆیی، لای دەسەڵاتدارانی سەرەوە ڕەهەندێکی سیاسییە، بەڵام لای کوردێکی خوارەوە، ڕەهەندێکی وجودییەو ئەگەر هەموو حساباتەکانی سەرەوەش هەڵەو درۆبێ، ئەو بەڕاستی ئەیەوێ ئازادو سەربەخۆبێ. هەر وەکو نمونەی بۆق و مناڵەکە، کە مناڵەکە بە گاڵتەوە بەردی ئەگرتە بۆقەکان و بۆقەکان بەڕاستی ئەمردن.
جا هەردو بەرە، ئەم دیدگای فرەییەیان کوشت، کە بواری گفتوگۆو تێگەیشتن و پێگەیشتنی گشتی یە، بۆ دیدگای تەسکی دوو سەنگەریی ڕەشوسپی، کە تەنیا بواری شەڕو چەلەحانێ و حساباتە بچوکەکانە!

١٤- لەنێوان سفرو سەت، نەوەتو نۆ ئەگەر هەیە، کە بواری جیاوازی و گفتوگۆیەو ئەکرێ منو تۆ کۆکاتەوە. بەڵام خودی سفرو سەت، شوێنی شەڕو کۆتایی گفتوگۆ و خاڵی ترازانە، ئێمەش لە شەستەکان و لە جەلالی و مەلاییەوە، لەوێداین و بۆ هەموو پرسێك یەکسەر ئەچین بۆ ئەو خاڵەو دابەشی دوو سەنگەر ئەبین. لەبری زانینی شتەکە، ئەکەوینە شەڕ لەسەر شتەکە، ئیتر لە هیچ شتێك فێرنابین و لە هەموو شتێك هەر یەکتری ئەکوتین!

١٥- ئیتر لەسەر هەموو شتێك ئەبینە دوو بەرەو واشئەزانین جیاوازین، لەکاتێکا هەمیشە هەردولا لەسەر هەمان عەقڵن، چونکە جیاوازیی لە خاڵی گفتوگۆدایەو ئێمەش هەمیشە لە خاڵی شەڕداین!
ئیتر بەڵێ هەر شەڕو تەخوینی ئەویترەو نەخێر هەر شەڕو تەخوینی ئەیترەو بایکۆت هەر شەڕو تەخوینی بەشدارەو بەشدار هەر شەڕو تەخوینی بایکۆتەو هیچی فەرقی نیە لە فریشتاندنی خۆی و شەیتاندنی ئەویتردا. ئەوەشی کە ئەبێ داوای لێبوردن بکات، هیچکام لەمانە نیە کە داوای لێبوردن لەویتر بکات، بەڵکو هەموویەتی کە هەریەك داوای لێبوردن بکات، لەوەی کە لەسەر عەقڵی تەخوینەو لە خاڵی شەڕدایەو لەوێوە بەڵێ و نەخێرو بایکۆت و بەشدارییەکەی کردوە، نەك لە خاڵی گفتوگۆو زانین و چاکەی گشتییەوە!

١٦- ئەوەی کە خراپە (عەقڵیەتی تەخوینە) کە بەرەی بەڵێ و نەخێر، "ئەوساو ئێستاش" هەردوکیان لەسەر ئەو عەقڵەن. هەردوکیان بوارێکی تریان نەهێشتەوەو دنیایان دابەشی ڕەش و سپی و باش و جاش کرد. ئەوەشی کە کێشەی ئێمەیە، ئەم عەقڵیەتەیە نەك هەڵەکان، چونکە هەڵە دواجار ڕاستئەکرێتەوە، بەڵام شەڕ ڕاستناکرێتەوەو تا بڕوا خوارترئەبێ، عەقڵی تەخوینیش هەر شەڕێکی ڕووتەو هیچی تر!

١٧- عەقڵی فرەیی و ڕەخنەیی و بیرکەرەوە، ئەتوانێ لە هەڵە لاتیا، یان بۆت ڕاستبکاتەوە، چونکە لەوێدا زانین هەیەو لە خودی شتەکە تێئەگەیت. بەڵام عەقڵی دەمارگیری تاکڕەهەندی ڕەشوسپی، لەمسەرەوە هەڵەکەت پێئەکات، چونکە تۆ خەریکی شەڕیت و نازانیت خودی مەوزوعەکە چیە، لەوسەریشەوە هەڵەکەت بۆ تەقدیس ئەکاو ئیتر تۆ ئەبیت بە دیلی ئەو هەڵەیەو لەبری ڕاستکردنەوە دیفاعی لێئەکەیت. ئاخر تۆ ئیتر لە شەڕدایت و لە شەڕیشدا بردنەوەو دۆران مەوزوعە نەك زانین و ڕاستی.
جا پێش ڕیفراندۆم و ئێستاشی لەگەڵابێت، ئێمە هێشتا لە عەقڵی تەخوینداین و خەریکی شەڕی شتەکەین، هێشتا نەچوینەتە سەر عەقڵی ڕەخنەیی و خودی شتەکە!

١٨ - خراپترین شتی ڕیفراندۆم، ئەوەبوو کە دەسکاری ئەو سەرمایە مەعنەوییە بەریئە وجودییەی کرد، کە لەناو ئینسانی کوردا هەیە بۆ مەسەلەی ئازادی و سەربەخۆیی. کە ئەوە گرنگترین سامانی مرۆیی و نەتەوەیی ئێمەبوو، کە وەکو هەموو سامانەکانی تر تاڵان و هەڕاج کرا. لێرەشدا بەرەی بەڵێ و نەخێر درێغییان نەکردو هەردوکیان هەریەکەو بە شێوازی خۆی لەوێ ی دا!
ئەمیان بە کردنی هەڵەکە لەپێناو کەسبی شەخسی و حیزبی، ئەویتریشیان بە ئیستغلالکردنی هەڵەکە، دیسان بۆ کەسبی حیزبی و شەخسی و ئایدۆلۆژی، هەردوکیشی لەسەر کێشانی ڕۆحێکی وجودیی.

١٩- لەڕاستیدا ڕیفراندۆم تەنیا کردنەکەی هەڵەبوو، تەنیا ئەوانەش هەڵەکارن کە کردیان. ئەوەی کە بایکۆتی کردو ئەوەی کە بەڵێ و نەخێری کرد، هیچیان هەڵەنین و هەریەکەیان بەشی خۆی پاساوی عەقڵی و ئەخلاقی خۆی هەیەو وێنەکەش هەموو ئەو فرەییە هەڵئەگرێ، نەك ئەوەی تەنیا دوو گۆشەی تەسکی ڕەشوسپی بێت، کە تۆ لەوێدا، هەر خەریکی عوقدەو شەڕی بچوکی خۆتیت نەك خەمی گشتی!

٢٠- لە یادی ڕیفراندۆمدا، ئافەرین بۆ هەرکەسێ، کە لە هۆشیاری و لە سەرو عەقڵی تەخوینەوە مامەڵەی لەگەڵ پرسەکەدا کرد، ئیتر بە هەر دیوێکابێت. خەجاڵەتیش بۆ هەرکەس و لەپێشا خۆم، کاتێ لە عەقڵی ڕق تەخوینەوە مامەڵەمان لەگەڵ پرسەکەدا کرد، ئیتر بەهەر دیوێکابووبێت. نەفرەتیش لەو قیادەیەی کە پەنەکەی داو هەر زوو لەبەردەم بەغداو عەبادییدا کەوتە پەشیمانی و کڕوزانەوە، کەچی ئێستاشی لەگەڵا بێت لەبەردەم خەڵکەکەی خۆیدا داوای لێبوردنی نەکرد!