کوردستان لە بەردەم گۆڕانکاریدا
2020-05-17 15:02:53
ئەنوەر حسێن (بازگر)
(1)
بەغدا: کازمی حکومەتی ئەمەریکییەکان
پاش ڕەتکردنەوەی دوو کاندیدی تر، سەرئەنجام لە عێراق کابینەی مستەفا کازمی پێکهات، ئەوەش بە فشار و هەوڵی واشنتۆن کە دواین چانسی خۆی لە عێراق تاقیدەکاتەوە و زۆریش فشار و هەماهەنگی لەگەڵ لایەنەکان کرد، تا بگەنە ڕێککەوتن و کازمی سەپاند و دەیویست هەرچی زوە حکومەتەکەی پێکبێت، کە لەناویاندا کەس و گروپی نەخوازراو و تیرۆریستیشی تێدایە، کازمی خۆیشی پەلەی بوو کابینەکەی پێکبێت و گوێی لە پێکهاتەی وەزیرەکان و کەسەکان نەبوو، هەرچەندە کاندیدەکەی یەکێتی بۆ وەزیری داد ماوە، بەڵام دەرکەوت عەبدولرەحمان مستەفا ناتوانێ پۆستی یەکێتی پڕ بکاتەوە و دواتریش خۆی ڕاگەیاند، کە پارتی داوایانلێکردە خۆی کاندید بکات و نەشیانتوانیوە دەریبچێنن.
بۆ کابینەکەی کازمی، ی.ن.ک سەرەڕای ئەو ناکۆکی و و گرفتانە نەیویست ببێتە هۆکاری دواخستن و پەکخستنی، هەرچەندە مەحاڵە عێراقی مۆزایک و ناهۆمۆجینی و پڕ پارادۆکس بە کازمی ڕێکبخرێتەوە، بەڵام ئەمەریکا هەوڵدەدات ئەم حکومەتە و داهاتووی عێراق لە هەژموونی ئێران کەمبکاتەوە و دوور نییە ململانێکانی واشنتۆن و تاران بچێتە قۆناغێکی دژوارترەوە، ئەوەشی کە پۆستی یەکێتی و سەرۆکۆمار هی ئەوە، لەم قۆناغەدا دەکرێت ڕۆڵی زیاتری هەبێت بە قازانجی یەکێتی و هەرێم و پارسەنگی هێزەکانیش وەکو بەردەوام ڕابگرێت.
(2)
ئەنەکەسە و تەڤدەم
لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا بە هەوڵی لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆکی ی.ن.ک و نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێم، پەیوەندییە پڕ کێشە و ئاڵۆزییەکانی (پەیەدە) یان (تەڤدەم) و (ئەنەکەسە) چوە قۆناغێکی ئاسایی و نۆڕماڵەوە، واشبڕیارە ڕێگا بە ئەنەکەسە بدرێ بگەڕێتەوە ڕۆژئاوا.
زووتر، (پەیەدە) ڕێگای نەدەدا بگەڕێتەوە، چونکە دەیزانی دوو ئیداریی و کێشە و گرفتی زۆری بۆ دروستدەکات، جیا لەوەی لە (2011) ئەنەکەسە دژی ئەزمونی ڕۆژئاوا بوە و بەشێکبوە لە ئەجێندای ئەنکەرە، بەمەش گەلی کوردی شەرمەزار کرد کە چەکدارەکانی لەگەڵ داعش و گروپە ئیسلامییەکانی سوریا نارد بۆ لیبیا بۆ پشتیوانی لە سەراج دژی حەفتەر، دوای دوو سەردانی وەفدی (ئەنەکەسە) بۆ ئەنکەرە و ڕازی نەبوون بەوەی ئەنەکەسە بگەڕێتەوە، ئەوە دەردەخات کە ئەم لایەنە لە ناوخۆ سەر بە پارتییە و لە دەرەوەش سەر بە ئەنکەرەیە، گەڕانەوەشیان بە هەر نرخێک نائارامییەکانی ڕۆژئاوا لە سایەی تورکیا زۆرتر دەکات.
هەرچەندە ڕۆژئاوا درێژکراوەی ململانێکانی (پارتی) و (پەکەکە)یە، بەڵام لە (2011) پارتی فشاری زۆری دروستکرد و سنورەکانی تەنی، بەڵام نەیتوانی پەکەکە و پەیەدە بێنێتە ژێر بار کە (ئەنەکەسە) قبوڵبکەن و ئێستاش ڕەنگە هەوڵەکانی نێچیرڤان بارزانی لەناو پارتی بێ گرفت نەبن، چونکە ئەنەکەسە هێندەی هەڵگری ئەجێندای دەرەکییە، هێندە لە خەمی پرسی کورد نییە لە ڕۆژئاوا.
(3)
پێکهاتەکان کەوتنە ژێر پرسیار، جیا لە بزوتنەوەی دیموکراتی ئاشوری
7 ئایاری ئەمساڵ، دیسان پەرلەمانی کوردستان توشی گرفتێکی تر هات، بە لێسەندنەوەی پارێزبەندی لە سۆران عومەر و بەرپرسیارێتی ئەم ئەزمونە نادیموکراسیەش خرایەپاڵ (پێکهاتەکانی مەسیحی، کلدان، ئاشوری، ئەرمەن)، کە خاوەنی (11) کورسی پەرلەمانن و جیا لە نوێنەری بزوتنەوەی دیموکراتی ئاشوری، هەموویان سەر بە پارتی دیموکراتی کوردستانن و وەکو ڕێواس فایەق دەڵێ "پەرلەمانتار هەیە لەناو ئەو پێکهاتانە، ئەندامی لقی پارتییە".
لە کاتێکدا نرخی کورسییەک بۆ پەرلەمانی کوردستان (21000) دەنگبوە، بە هەر (11) کورسییەکە (14000) دەنگیان هێناوە و بە قسەی پەرلەمانتاران لە ماوەی ئەو خولانەدا، نەک لەگەڵ هیچ پرۆژەیەکی یەکێتی، گۆڕان، کۆمەڵ و یەکگرتوو نەبوون، بەڵکو دژیشی بوون، وەکو پەرلەمانتارێک دەڵێ پارتی (54) کورسی هەیە، نەک (45).
پاش 7 ئایار، دیسان پەرلەمان کەوتەوە بەر جیابوونەوەی دوو بەرە، بەرەی پارتی و کەمینەکان، بەرەی پێنج هێزی سیاسی کە داوای تعدیل و گۆڕینی یاسای پێکهاتەکان دەکات و ژمارەی کورسییەکانیان کەمدەکرێتەوە بۆ (3 – 5) کورسی و تائێستاش ی.ن.ک ئەو بۆچوونەی ڕەتکردۆتەوە کە یاری بە کارتی پێکهاتەکان بکرێت.
سەیرە پەرلەمانی عێراق، نزیکەی چل ملیۆن دانیشتوان و (329) کورسی تەنها (6) کورسی دراوە بە پێکهاتەکان، بەڵام لە کوردستان دوو هێز هەیە، ئەوەی تا ئێستا دەتوانێ نوێنەرایەتی ئەو پێکهاتانە بکات، یەکەم بزوتنەوەی دیموکراتی ئاشوری و هەڵوێستەکانی یونادم یوسف کنایە و یەکەم حزبی ناو پێکهاتەکانە، کە لە شاخ بوە، بەڵام یەکێتی و پارتی غەدریان لێکردوە، کە دەبوو پێکهاتەی کلدۆ ئاشوری و سریان تەنها ئەم حزبە نوێنەرایەتی بکات لە حکومەت و داموودەزگاکانی ڕێزی ئەم خەبات و تێکۆشانەیان بگرتایە، دووهەم لایەن بەرەی تورکمانییە کە نوێنەرایەتی سیاسەتەکانی ئەنکەرە دەکات و دژی ئەزمونی کوردستانە، بۆیە ئەرکی یەکێتییە پشتیوانی بزوتنەوەی دیموکراتی ئاشوری و خودی یوسف کنا بکات لە پای هەڵوێستەکانی و ئەو ڕابردوەی هەیەتی، لە پاش ئەو بارودۆخە یەکێتی بڕیاریداوە جارێ بەشداری کۆبوونەوەکانی پەرلەمان نەکات.
(4)
دەباشان و سەری ڕەش
هێشتا پارتی لای خۆیەوە لە میدیاکانی درێژە بە قۆناغی پۆست ڕێفراندۆم دەدات و نییەتی پاکی خۆی نیشاننەداوە، واشبڕیار بوو دوو حەوتوو لەوەو پێش هەردوو مەکتەبی سیاسی لە بارەگای یەکێتی لە هەولێر کۆببنەوە، لە دوایین خولەک پارتی پاشگەز بۆوە، یەکێتی نەچوە سەری ڕەش و ڕازیبوو لە بارەگای سەرۆکی هەرێم بە ئامادەبوونی نێچیرڤان بارزانی، بەڵام پارتی ئەوەشی هەڵوەشاندەوە.
دیفاکتۆیەک لەناو یەکێتی دروستبوە، دوای کۆنگرەی چوار، دوو ڕێگای خستۆتە بەردەم پارتی، یان قبوڵکردنی ئەنجامەکانی کۆنگرە، یان مامەڵە نەکردنی، کە پێناچێت پارتی دووهەمیان بکات، یەکەمیانیشی بە ئاسانی بۆ هەزم ناکرێت، بەڵام دیاریشە کە وەکو پێشتر ناتوانێ مامەڵە بکات، هەرچی نێچیرڤانە دەیەوێت ئەو واقیعە قبوڵ بکات، بەڵام هەموو جار هەوڵەکانی و خەونەکانی پەکدەخرێت، کە یەکێتیش پێی ناخۆشە، خۆ بەپێی عورف و عادەتیش دەبوو پارتی بێت و پیرۆزبایی لە کۆنگرەی نوێی یەکێتی بکات و بێتە دەباشان، بەڵام ئەو گوتارە توندە، ڕووداوەکانی زینی وەرتێ، ئەجێندای 7 ئایار و ڕووداوی پاسەوانەکەی وەزیری دارایی پێشوو و پەیوەندییەکانی بەرەو ساردی و خراپتر برد.
بۆیە خراپی باری دارایی هەرێم، ڤایرۆسی (کۆڤید – 19) و هەلومەرجی دژواری ناوچەکە، ڕووداوگەلێکن کە دەبێ هەردوولا لە بەرچاوی بگرن، بێگومان چارەسەری کێشەکان بە دونیابینی نوێ، دەتوانێ ئەڵتەرناتیڤی قەیرانەکان بێت.
(5)
لامەرکەزی سلێمانی و مەرکەزییەتی هەولێر
پۆست کۆرۆنا و بۆچوونەکانی هەڤاڵ ئەبوبەکر پارێزگاری سلێمانی، ئەوەی دەرخست کە هەولێر مامەڵەی وەکو یەک لەگەڵ پارێزگاکان ناکات و داهاتەکانی سلێمانی بە قەدەر خۆیشی بۆ خەرج ناکرێت.
هەرچەندە لامەرکەزییەت مانای دوو ئیداریی نییە، بەڵام کۆتایهاتنیشە بە دەسەڵاتی ڕەهای ناوەند، ئەو ئەزمونانە بە تایبەتی لە وڵاتێکی وەکو ئیمارات کە بە حەوت میرنیشین دابەشبوە و زۆریش سەرکەتوو بوە، بەڵام ئەبوزەبی و دوبەی تەواو پێشکەوتووتر و گەشەکردوترن لە شارقە، عەجمان و رەئس خەیمە...
پڕسیار ئەوەیە، ئایا یەکێتی لەم پرسەدا سەرکەوتوو دەبێت لەگەڵ لایەنە هاوبەشەکانی و بێ گرفت ئەم پرسە تێدەپەڕێنێت و دەیکاتە ئەزمونێکی جیاواز و هاوشێوەی ئیمارات؟ ئەوەش گرنگە!
(6)
یەکێتی و کۆمەڵ
ڕووداوگەلی جیاواز جیاوازی کوردستان، چەندین جار کۆمەڵ و یەکێتی لە یەک نزیک کردۆتەوە کە هاوڕابوون، بەڵام نەگەیشتوون بە ڕێککەوتنێکی سیاسی، کە گرنگە ئەم هەنگاوە هەڵگرن، کە پەیوەندییەکانی پاڤێڵ تاڵەبانی هاوسەرۆکی ی.ن.ک و عەلی باپیر ئەمیری کۆمەڵ زۆر یارمەتیدەر بوون بۆ ئەوەی ئەو ئەجێندایە پێشبخەن بەبێ ئەوەی لەسەر حسابی پارتیش بێت و ئەو پارادۆکسە ئیدۆلۆژییەی نێوانیشیان هیچ ڕێگر نییە لەم ڕێککەوتنە، چونکە خۆ نایانەوێت یەکبگرن، دیسان ئەمەش پێویستی بە تۆلێرانس و دەستپێشخەری یەکێتی هەیە.
(7)
کشانەوە لە حکومەتی هاوبەش
چەندین جار تیمی یەکێتی لە حکومەت، گلەیی و گرفتەکانی خۆیان بۆ سەرکردایەتی یەکێتی خستۆتەڕوو و تەنانەت بە پارتیشیان وتوە، بەڵام یەکێتی نەیویستوە دۆخەکە دژوارتر بکات و پرۆسەی سیاسی هەرێم بگاتە بن بەست، تیمی یەکێتی لە دوای کابینەی نۆ، ناڕەزایەتییەکانی زۆرتر بوو لە مامەڵەی ناتەندروست، کاڵبوونەوەی بەڕێوەبردنی هاوبەشی حوکمڕانی و دروستکردنی ئاریشە بۆ کاندید و پۆستەکانی، ئەوەشیان نەشاردۆتەوە لە کابینەی هەشتەم ئاسودەتر بوون و مامەڵەیەکی باشتر کراوە.
هێشتا یەکێتی نیگەرانە و نیگەرانییەکانیشی گەیشتۆتە لوتکە، بۆیە چاوەڕێی وەڵامی پۆزەتیڤی پارتییە، بەڵام ئەمجارە جیاواز لە جارەکانی پێشوو، کارتی کشانەوەی لە حکومەت لەسەر مێزی گفتوگۆکانە.
(8)
ناوچەی سەوز و نیلی
ڕێککەوتنی دەباشان کە بەر مەبنای قۆناغێکی نوێ بوو، دەکرا هەنگاوی جدیتری بۆ هەڵگیرایە و زۆنی نیلی سەوز، سەوزتر بکرێتەوە، بەڵام هێشتاش بۆ ئەو کارە درەنگ نییە، چونکە فاکتەری زۆر هەن، کە ئەو خواستە بکاتە دیفاکتۆ، لە بابەتی پەرتبوونی هێزەکان، مێژووی هاوبەش، شکستی ئەو پلانەی کە داینابوو گۆڕان دەبێتە ئەڵتەرناتیڤی یەکێتی، پاشەکشەی کورسی و دەنگەکانی گۆڕان، ئینشیقاقی تازە لەناو بزوتنەوەکە و ئەگەری ئینشیقاقێکی تر، لە بەرامبەردا ئاڵوگۆڕەکانی ناو یەکێتی و نیەت پاکی نیشاندانی نوێ و بەهێزبوونی یەکێتی و مانەوە لەسەر پرەنسیپی کلتور و تۆلێرانسی هەڤاڵ مام جەلال و ڕێزگرتن لە کاک نەوشیروان مستەفای ئەندامی دەستەی دامەزرێنەر، دەتوانێ متمانەی نوێ دورستبکاتەوە، ئەمکارە ئاسان نییە، بەڵام دەتوانێ کۆی پرۆسەی سیاسی و هاوسەنگی هێز بە ئاڕاستەی پۆزەتیڤبوون بەرێت.