عومەر عەلی 
ڤایرۆسی كۆرۆنا لەوكاتەوە كە لەشاری ووهان ی چینەوە سەری هەڵداوە, زۆر بە زوویی وەك نەخۆشییەك  لە فەزای بە جیهانی بووندا دەركەوت, چونكە هەر دووای سەرهەڵدانی، بەشێكی زۆری شارەكانی چینی گرتەوە و پاشان لە زیاتر لە نێو هەشتا وڵاتی جیهاندا بڵاوبووەوە ، كە بووە هۆی كوشتنی زیاتر لە دەهەزار كەس و تووشبوونی زیاتر لە 100 هەزار كەس لە ئاستی جیهان، ئەو نەخۆشیەی كە بە هۆی ئەم ڤایرۆسەوەو سەری هەڵدا, ڕاگەیاندن لەسەر ئاستێكی جیهانی گرنگی زۆری پێدا و بەم هۆیەشەوە زیانێكی گەورەی ئابووری بەزۆر لە وڵاتان و كۆمپانیاكان گەیاند ، كە تا ئێستا ڕێژەكەی دەگاتە 444 ملیار دۆلار كە تیایدا چین و ئێران لە پلەی یەكەمدان.
لە دید و تێڕوانینی بەشێك لە موسوڵمانان ئەمە سزایەكی خواییە بۆ مرۆڤایەتی، ئەم تێڕوانینەش دیدێكی ڕووكەشە بۆ دەقە ئاینیەكان و خوێندنەوەی ڕوداوەكەیە لە ناوجەرگەی مێژووەوە.
بەڵام ئەگەر سەرنجی قورئان بدەین لە ئایەتێكدا دەفەرموێت ( ڤَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ ۆالْبَحْڕ بِمَا كَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُژِیقَهُمْ بَعْچَ الَّژِی عَمِلُوا ڵعَلَّهُمْ ێرْجِعُونَ) ئەمەش مانای ئەوە دەگەیەنێت كەهەر خراپە و قەیران و كاولكارییەك ڕووبكاتە كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی، بەهۆی بەرهەمی دەستی مرۆڤ خۆیەتی.
ئەگەر سەرنج بدەین خوای گەوورە لە قورئاندا بە شێوەیەك باسی زەوی و گەردوون دەكات كە هەمووی لە پێناو مرۆڤدا درووست كردووە و پاشان زەوی هەڵبژاردووە بۆ ژیان و هەموو پێداویستیەكانی بۆ دابین كردووە و لە دوای ئەوەش مرۆڤی تێدا نیشتەجێ‌ كردووە، پاشان پێخەمبەران و پەیامەكانی بۆ ناردووە، بۆ ئەوەی بە ئاسوودەیی بژین و زەوی ئاوەدان بكەنەوە و ژیانێكی كامەرانی تیادا بەسەر بەرن و لە بەهەشتی دنیا و دواڕۆژدا بژین.
خوای گەوورە گەردوونی لەسەر كۆمەڵێك یاسای زانستی هاوسەنگ دروست كردووە، لەهەمان كاتدا بنەمای هەموو زانستەكانی لە گەردووندا بنیا د ناوە,هەر لە ڕوانگەی ئەو هاوسەنگی و ئەندازەگیریەی گەردوونەوە ،داوالە مرۆڤ دەكات زەوی ئاوەدان بكاتەوە, لەگەڵ یەكتردا وەك برا بژین و یەكتریان خۆشبووێت, بۆ ئەم مەبەستەش ئاینەكانی ناردووە كە هەڵگری كۆمەڵێك بەهای مرۆین، وەك ڕاستگۆیی و لێبووردەی و دادپەروەری و ئازادی ....هتد.
بەڵام ئەوەی ئێستا لە سەر زەویدا دەیبینین بە تایبەتیش لەم سەردەمی بەجیهانی بوونەدا شتێكی جیاواز و تایبەتە, زۆربەی مرۆڤەكان پشتیان لە مەعنەویات كردووە و ڕویان كردووتە ژینێكی مادی پراگماتی كە ئەمەش بەشێكی زاڵبوونی دیدوو فەلسەفەی تاك گەرایی لیبڕالیزمە و بەشەكەی تریشی ئایدۆلۆژیای مادی چەپ و سۆشیالیستەكانە یان ئەو پووچ گەراییەیە كە بەشێكی زۆر لە مرۆڤەكانی تێكەوتووە و ئامانجێكی نەهێشتۆتەوە بۆ ژیانی مرۆڤ و بەهاكان و ئاینەكان، بەم هۆیەشەوە بەشێكی زۆر لە مرۆڤایەتی لەجیاتی لەبەرچاو گرتنی بەها مرۆیەكان، وەك فۆكۆ یاما دەڵێت: لە پێناو لەزەت و خۆشیدا دەژین هەر ئەمەشە كەبۆتە هۆی ئەوەی كە مرۆڤ وەك ڕۆبۆتێكی ووشكی لێبێت و بەها مەعنەویەكان تێیدا بمرن، بەهۆی ئەمەشەوە ئەو زانست و تەكنەلۆژیایەی كەبەدەستی هێناوە ئاراستەیەكەی دژە مرۆیی وەرگرتووە و نەبۆتە هۆی دابین كردنی ژیانێكی شایستە بۆ هەموو مرۆڤەكان, خوای گەورە لە پەیامە ئاسمانیەكاندا بە پێچەوانەی ئەو بۆچوونانەوە، داوا لە مرۆڤ دەكات كەدوور بكەوێتەوە لە تاوان و حەرام و ستەمكاری و نادادی و برەوبدات بە گیانی مرۆڤ دۆستی، ئەمەش پەیامێكی گشتییە بۆ ئەوەی مرۆ ڤەكان بە ئاسوودەیی بژین.
بەڵام كاتێك مرۆڤایەتی پشت لەم پەیامە مەعنەوییە دەكات، ڕووە و ئاراستەیەكی تر دەجوڵێت ،كەبەهۆیەوە زانست و پێشكەوتنەكەی دەبێتە مایەی كاول كاری و مرۆڤ كوژی و دروست كردنی پەتا و ڤایرۆس و چەكی كۆكوژ, ئێمە زیاد لە سەدەیەكە لە ئەم سەرزەویدا كۆمەڵێك لەو مرۆڤانە دەبینین كە دەسەڵاتی گەورەی زەویان لە ئەستۆدایە كە چۆن وەك كائینێكی دڕندە مامەڵە دەكەن, كێبڕكێ دەكەن لەسەر پەرەپێدانی چەكی كۆكوژ و موشەكی دوور هاوێژ و چەكە ناوكیەكان بە هەموو جۆرەكانیەوە، كە دوایەمینیشیان چەكی بایۆلۆژییە.
هەر لە پێش ئەوەش كە ئەم ڤایرۆسە ترسناكە سەر هەڵ بدات دەیان ملیۆن مرۆڤ بوونە قوربانی و جەنگەكانی یەكەم و دووەمی جیهانیش باشترین نموونەن, تەنها لە شەڕی ساردی نێوان یەكیەتی سۆڤیەت و ئەمریكادا 20 ملیۆن مرۆڤ بوونە قوربانی ململانێكانی نێوان ئەو دوو زلهێزە, بەڵام یەك سەربازی ئەمریكی سەربازێكی سۆڤیەتی نەكووشتووە و قوربانیەكان هەموویان لە وڵاتانی جیهانی سێدا بوون، ئەمە سەرەڕای دەیان كودەتای سەربازی و هەڵگیرساندنی دەیان شەڕی ناوخۆ و سیاسەتی برسی كردن و وێران كردنی دەیان وڵات.
تەنها لە شەڕی دووەمی كەنداو و ڕزگاركردنی عێراقدا 273 تەن یۆرانیۆم بەكار هاتووە، كەمەش هەمووی بۆتە هۆی تێكدانی ژینگە و پیسكردنی هەوا و بەم هۆیەشەوە دەیان هەزار كەس تووشی شێرپەنجە و جۆرەها نەخۆشی تر بوون، 
لەسەر ئاستێكی جیهانیش بەهۆی شەڕە جۆربەجۆرەكان و پیشەسازیەكانی بواری سەربازی ژینگەیەكی پیس لە ئاستێكی جیهانیدا دروست بووە و ڕێژەی كاربۆن و گازە ژەهراویەكان زۆر زیادی كردووە و تەنانەت كاری لە بەرگە هەواش كردووە و ڕێژەی گازی ئۆزۆنی كەم كردۆتەوە ،كەبەمەش سەرجەم ژیانی مرۆڤایەتی كەوتۆتە بەردەم مەترسی و پلەی گەرمای زەوی بەرزبۆتەوە و بومەلەرزە و ڕەشەبا زیادی كردووە و باران و ئاوی ژێر زەوی لەزۆر ناوچەدا كەم بۆتەوە.
ژمارەی قووربانیان و نەخۆشیە مەترسیدارەكان و پەتا جۆربەجۆرەكان ڕۆژ بە ڕۆ ژلە زیاد بووندایە, بەپێی سەرژمێریەكان ساڵانە 2,2 ملیۆن كەس لەسەر ئاستی جیهان بەهۆی جەڵدەی مێشكەوە و 1,7 ملیۆن كەسیش بەهۆی نەخۆشیەكانی سی و شێرپەنجەوە دەمرن.
لە ئێستاشدا كە جیهان كەوتۆتە ژێر دەسەڵاتی نیولیبرالیزمەكان و مرۆڤە بێ‌ مۆڕاڵەكان,جۆرێكی تر لە ململانێ سەری هەڵداوە كە ئامانجیش تیایدا تەنها قازانج و دەست كەوتی مادییە.
ئەمانە خاوەنی هیچ بەهایەكی مرۆی نین, بەلایەنەوە گرنگ نییە ملیۆنان مرۆڤ بكەنە قوربانی، تەنها لەبەر ئەوەی قازانج بكەن.
لە ئێستادا مرۆڤایەتی كەوتۆتە ژێر هەژموونی كۆمەڵێك لە مافیای گەورەی جیهانی و لەم ڕێگەیەشەوە سیاسەتی زلهێزە گەورەكانیان كۆنتڕۆڵ كردووە و بەئاراستەی ئامانجەكانی خۆیان دەیان جوڵێنن, ئەمانە خاوەنی سەدان دامەزراوەی زانستین كەبە دەیان سەنتەری توێژینەوە پاڵپشتی دەكرێن , ئەمانە بەهۆی ئەم قەیرانانەی كەلەسەر ئاستی جیهان دروستی دەكەن ساڵانە ملیارەها دۆلار قازانج دەكەن.
لە ئێستادا جەنگی بایۆلۆژی وەك بواریكی گەورەی بازرگانی و قازانج بەكار دەهێنرێت, ئەم دامەزراوانە دەتوانن جۆرەها ڤایرۆس و بەكتریا و پەتای جۆربەجۆر بەرهەم بهێنن و بڵاوی بكەنەوە, بۆ ئەم مەبەستەش توێژینەوەی ورد دەكەن و چارەسەرەكەی هەر لای خۆیان ئامادە دەكەن، كۆمپانیاكانی بواری دەرمانیش كەهەر سەر بە خۆیانن ئامادە دەكەن بۆ بەرهەم هێنانی هەموو پێداویستیە سروشتیەكان و بازاڕێكی باشیان بۆ دەستەبەر  دەكەن .
دكتۆر جابوو ئەكایدا لە ڕێكخراوی ( داد و گەشەپێدان بۆ ڕۆژهەڵتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا ) دەڵێت : چاوەڕێبن ئەمركا لە ماوەیەكی كورتدا چارەسەری نەخۆشیەكە بڵاو دەكاتەوە و دەیخاتە بازاڕەوە, ئەمەش هاوشێوەی هەموو پەتا و نەخۆشیەكانی پێشوو, بەم هۆیەشەوە كۆمپانیا ئەمریكیەكان ملیارەها دۆلار قازانج دەكەن.
جۆرج دراون كە پزیشكێكی بەڕیتانییە دەڵێت لە ئێستادا جەنگێكی بە وەكالەت لە نێوان وڵاتاندا سەری هەڵداوە, ئەم جەنگە نوێیە جەنگێكی بایۆلۆژیە، پشت دەبەستن بە بڵاوكردنەوەی پەتاو نەخۆشیە ڤایرۆسیە ترسناكەكان, ئەوەی ئێستا لە چیندا دەیبینین ئەمریكا و ڕووسیا دەستیان هەیە لە دروست كردنیدا, ئامانجەكەش وێران كردنی ئابووری چینە, بۆچونێكی تریش هەیە دەڵێت چین خۆی ئەو ڤایرۆسەی دروست كردووە، بەمەبەستی ئەوەی كە قازانجەكەی بڕژێتە گیرفانی كۆمپانیا چینیەكانەوە.
بۆچونێكی تریش هەیە دەڵێت دوور نیە ئەم ڤایرۆسە دروستكراوی دەستی مافیاكانی بازرگانی دەرمان بێت كە ئەنجامەكەی قازانجی ملیارەها دۆلارە.
بە بڕوای هەندێك لە چاودێران هەر وەك چۆن خاوەن سەرمایە و لۆبی تایبەت هەن بۆ پەیدا كردنی بازاڕ بۆ كۆمپانیاكانی دروست كردنی چەك, بەهەمان شێوەش لۆبی تایبەت هەن بۆ كۆمپانیاكانی پیشەسازی دەرمان، لەئێستاشدا باشترین ڕێگا بۆ درووست كردنی ئەم بازاڕە گەشەپێدانی جەنگی بایۆلۆژییە كەئەمەش پاڵپشت بە چەندەها ڕێكخراوی نێودەوڵەتی و كۆمپانیای گەورەی میدیای جیهانی  و دەسەڵاتی سیاسی دەبێت، كە ئاستێكی مەترسیداری لە بواری جیهانیدا بۆ دروست دەكەن، ئەمەش بە مەبەستی درووست كردنی بازاڕێكی گەورەی جیهانی, هەر وەك پێشتریش بۆ نەخۆشی مانگا شێتەكانی بەریِتانیا و ئەنفلۆنزای باڵندە و بەراز كردیان، كە قازانجەكەی ملیارەها دۆلار بوو.
لەبەر ئەوە ئەو دۆخەی كە ئێستا مرۆڤایەتی تێی كەوتووە، زۆر مەترسیدار و ناهەموارە، چونكە پێشكەوتنە زانستیەكان بەدەست كەسانێكەوەن كە خاوەنی بچووكترین بەهای مرۆی نین و خاوەنی ویژدانێكی مردوون و خاوەنی چەندان پلانی مەترسیدارن دژ بە مرۆڤایەتی, ئەمەش جاریكی تر دەمانگێڕێتەوە بۆ ئە ڕاستییەی كە زانست بە بێ مۆڕاڵ و بەها ئاینی و مرۆیەكان، ناتوانێت خۆشبەختی بۆ مرۆڤایەتی بهێنێت و زۆرجاریش هەڕەشەی ترسناك لەسەر هەموو كایەكانی ژیان درووست دەكات .