زمناکۆ ئیسماعیل
   هەشتی یەنایەرو پاش تێپەڕبونی پێنج رۆژ بەسەر کوژرانی قاسم سولەیمانی، فڕۆکەی گەشتیاری بیونگ ٧٣٧ ی سەربەکۆمپانیای فڕۆکەوانی ئۆکرانیا، کەوتە خوارەوە، سەرەتا وەک کەوتنەخوارەیەکی ئاسایی تەماشای ئەو ڕوداوە کرا، بەڵام پاشتر، چاوی میدیاکانی جیهانی کەوتەسەر، سەرۆک وەزیرانی کەنەدا (جەستن ترودوو)، ئەو دۆسێیەی ووروژاندو رایگەیاند "زانیاریی هەواڵگرییان هەیە، کە فڕۆکە ئۆکرانیاییەکە، بەموشەکی ئێرانی کەوتوەتە خوارەوە"، ئەم لێدوانەی سەرۆک وەزیرانی کەنەدا لەکاتێکدابوو، لەنێو فڕۆکەی بیونگ (٧٣٧)،ی ئۆکرانی، ١٧٦ سەرنشینی ژیانی لەدەستداوە، لەنێویشیاندا ٦٣ هاوڵاتی کەنەدی بون، لێرە بەدواوە چەندین سەرۆک و بەرپرسی ووڵاتانی جیهان، لەسەر ئەو دۆسێیە کەوتنە قسەکردن، تا ئاستی ئەوەی ئەو دۆسێیە ئاستێکی جیهانی وەرگرت، بەتایبەت کە ئێران تۆمەتبار دەکرێت بەخستنە خوارەوەی ئەو فڕۆکەیە، هەموان دەپرسن، بۆچی ئێران، فڕۆکەیەکی مەدەنی دەخاتە خوارەوە، ئامانج لەو کردەوەیە چییە؟!، بۆ ئەوەی گرێی ئەم یارییەمان بۆ بکرێتەوە، دەبێت مێژوی دۆسێیەکی هاوشێوەی ئەم کردەوەیە هەڵبدەینەوە، خستنە خوارەوەی فڕۆکەیەک کە دۆسیەکەی ئاستێکی سیاسی جیهانی وەرگرت، پاش باسکردنی ئەو دۆسێیە، ئەم یارییەمان بۆ دەکرێتەوە.
٣٢ ساڵ لەمەوبەر و رۆژی ٢١ی دیسێمبەری ١٩٨٨، فڕۆکەی کۆمپانیای پان ئەمریکان، لە جۆری بیونگ (٧٤٧)، لەئاسمانی سکۆتلەنداو لەسەر گوندی لۆکەربی کەوتەخوارەوە، سەرەتا وەک کارێکی ئاسایی تەماشای ئەو روداوەکرا، بەڵام پاشتر ئەو گومانە رەوییەوە، کە خستنەخوارەوەی فڕۆکەی بیونگ (٧٤٧)، کردەوەی تیرۆریستی بووە نەک کردەیەکی ئاسایی، لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکان دەستی پێکرد، زانیارییەکان دەریانخست، لەو روداوەی لۆکەربی، ٢٥٩ کەسی سەرنشینی فڕۆکەکە ژیانیان لەدەستدا، لەگەڵ ١١ هاوڵاتی سەر بەوگوندە سکۆتلەندییە، بەوپێیەی زۆربەی کەسانی ژیان لەدەستچوو ئەمریکی بون، وویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا هەرزوو پەنجەی تۆمەتی بۆ (رێکخراوی رزگاری خوازی فەڵەستینی و سوریا و ئێران)، درێژکرد، بەڵام پاش ووردگەری لەو روداوە، دەرکەوت کە دوو هاوڵاتی لیبیا دەستیان هەبوە لەو تەقینەوەیە، ئەوەش بەهۆکاری ئەوەی کە چەند سەربازێکی ئەمریکی، لەنێو ئەو فڕۆکەیەدا بون، دەیان وویست بگەڕێنەوە بۆ ئەمریکا، بۆ بەشداریکردن لەئاهەنگەکانی سەری ساڵ، ئەم دۆسێیە بە کراوەیی مایەوە، هەتا رۆژی خستنەڕوی دۆسێکە، لە ١٣ی نۆڤەمبەری ١٩٩١دا، دادگای سکۆتلەندا، دانیشتنی دادگایکردن لەسەر هەردوو تۆمەتبار (عبد الباسگ علی المقرحی) و (اڵامین خلیفە فحیمە )، بەنائامادەبونی خۆیان، دەستپێکرد، دادوەر بڕیاری دەستگیر کردنی بۆ ئەو دوو کەسە دەرکرد، لەدانیشتنەکانی رۆژانی پاشتری دادگای سکۆتلەندا، دۆسێیەکە لەڕێڕەوی خۆی لادرا، بوو بەپرسێکی سیاسی، وەک لەپرسێکی مرۆیی، لەرێککەوتی ٢ی یەنایەری ١٩٩٢و پاش چوار ساڵ لەوروداوە، هەریەکە لەئەمریکاو بەریتانیاو فەرەنسا، داوایانکرد لەئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، لەسەر دۆسییەی لۆکەربی، بڕیار بدات دژ بەلیبیا، لەرێککەوتی ٢١ی یەنایەری هەمان ساڵ، ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، بڕیاری ژمارە (٧٣١) ی دژ بەو تاوانە دەرچاند، ئەو روداوەی بەکردەوەیەکی تیرۆریستی ناوبرد.
بەهۆی کێشمەکێشی ئەو دۆسێیە کە تاوانباران لەکوێ دادگایی بکرێن، زەمەنێکی خایاند، پاش ١٠ ساڵ لەو روداوە، لەرێککەوتی ٢٤ی ئۆگەستی ١٩٩٨، ئەمریکاو بەریتانیا، بەیاوەری دادگای سکۆتلەندا، بڕیاریاندا کەئەو دادگایکردنە، ببرێتە دادگای لاهای لەهۆڵەندا، لێرەوە ئەو تاوانە وەک کردەیەکی نێو دەوڵەتی ڕێچکەی خۆی وەرگرت، ساڵی ١٩٩٩ هەردوو تاوانباری ئەو کردەوەیە، گواسترانەوە بۆ هۆڵەندا، لە ٧ی ئازاری ٢٠٠٠، دادگایکردنی ئەو دوو تاوانبارە دەستیپێکرد، دادگا تاوانەکەی خستە ملی دەوڵەتی لیبیا، پاش ئەوەی کە ئەو ووڵاتە، ئەو تاوانەی گرتە ئەستۆ، داوای دوو ملیارو ٧٠٠ ملیۆن دۆلاری لێکرا، کە دەبێت بۆ هەموو قوربانییەک، ٤ ملیۆن دۆلار لەو بڕە پارەیە خەرج بکرێت.
پشتی پەردەی ئەو تاوانە، پاش ٢٣ ساڵ هەڵماڵدرا، پاش هەڵگیرساندنی شۆڕشی لیبیا، لە ٢٣ی فێبرایەری ٢٠١١، وەزیری دادی ئەو ووڵاتە (مصگفی محمد عبد الجلیل) دەستی لەکار کێشایەوە، بەبیانوی نواندنی توندوتیژی حکومەتی ووڵاتەکەی بۆ سەر هاوڵاتیانی خۆپیشاندەر، ئەو وەزیرە لەڕێگای رۆژنامەی (ئیكسبریسین دەیلی سویدی)، نهێنی لەسەر ئەو دۆسێیەی لاداو گۆتی"سەرۆکی لیبیا (موعەمەر قەزافی)، لەڕێگای بەکرێگیراو (عەبدولباست موقریحی)، تاوانی لۆکەربی ئەنجامداوە.
لیبیا بوو بەمەیدانی جەنگ، قەزافی بەدەستی شۆڕشگێڕانی ووڵاتەکەی لەناوچوو، بەڵام دۆسیەی لۆکەربی و فڕۆکەی بیونگ (٧٤٧)، وەک پەڵەیەکی رەش لەسەر ئەو ووڵاتە مایەوە، دەبێت کەمێک لەسەر دۆسیەی فڕۆکەی بیونگ (٧٣٧)، ی ئۆکرانیش بوەستین، بزانین دەرئەنجامی ئەو کەیسە چەند دەخایەنێتو چی بەسەر دێت؟!. بێگومان ئەو دۆسێیەش لەپرسێکی مرۆییەوە کراوە بەپرسێکی سیاسی، هەر وەک دۆسێی لۆکەربی، هەر زوو چەند سەرۆکێکی ووڵاتانی زلهێز، لەسەر ئەو دۆسێیە قسەیانکرد.
سەرۆکی ئەمریکا (دۆناڵد ترەمپ)، رایگەیاند "دەبێت سندوقی رەشی فڕۆکەکە بدرێت بەکۆمپانیای بیونگ، هەتا ببرێت بۆ لێکۆڵینەوە لەدەرەوەی ئێران". بەڵام سەرۆکی رێکخراوی فڕۆکەوانیی ئێران عەلی عابد زادە، رایگەیاند "سەرقاڵی ئەوەن کە سندوقی رەشی فڕۆکەکە بکەنەوەو لێکۆڵینەوەکان لەناوخۆی ئێران دەکەن"، لای خۆییەوە، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا جۆنسۆن رایگەیاند "زانیارییان لەبەردەستە، ئەو فڕۆکەیە بەمووشەکی ئێرانی خراوەتە خوارەوە". سکرتێری ئەنجوومەنی ئاسایشی ئۆکرانیا، ئۆلێکسی دانیلۆڤ، بەراگەیاندنەکانی ئەو وڵاتەی گۆتوە، "ئەگەری هەیە ئەو فڕۆکەیە، بە موشەکی (TOR-M1) ی دروستكراوی روسی خراوه‌ته‌ خواره‌وه‌، (عەلی عابیدزادە)، بەرپەرچی لێدوانی سەرۆکانی ووڵاتانی دایەوە کە دەڵێن "ئەو فڕۆکەیە بە موشەک کەوتۆتە خوارەوە". ئەو بەرپرسە ئێرانییە رایگەیاند "دەبێت هەموان چاوەڕوانی زانیاری نێو سندوقی رەشی فڕۆکەکەبین".
رەنگە دۆسێیەی فڕۆکە ئێرانیەکە وەک دۆسێی لۆکەربی، لەڕێگای ئەنجومەنی ئاسایش یەکلای بکرێتەوە، بەتایبەت کە ووڵاتی کەنەدا پێداگرە کە ئەو فڕۆکەیە بەموشەکی ئیرانی کەوتۆتە خوارەوە، لێرە بەدواوە پێویستمان بەوەیە کە ئەو دۆسێیە ببەستینەوە بە کوژرانی قاسم سولەیمانی، کە لە رۆژی سێی یەنایەرو پێنج رۆژ بەرلەکەوتنە خوارەوەی ئەو فڕۆکەیە، لەگەڵ ئەبوو مەهدی موهەندیس کوژرا.
شرۆڤەکارانی جیهان گومانی زۆریان هەیە، کە لایەنێکی رکەبەرکاری قاسم سولەیمانی لەنێو دەوڵەتی ئێران، لەسەر جموجۆڵی قاسم سولەیمانی، زانیاری دابێت بەئەمریکییەکان، لای خۆشیەوە پسپۆڕی بواری تیرۆر (ماگنۆس نۆرێڵ)، دەڵێت "پێی دەچێت، بەرپرسانی باڵای رکەبەرکاری قاسم سولەیمانی، بەنهێنی زانیارییان دابێت بەئەمریکییەکان، لەسەر شوێنی مانەوەی قاسم سولەیمانی و ئاشکرا کردنی جموجوڵەکانی، ئەو پسپۆڕە پاساوی بۆ ئەو تێڕوانینەی هەیەو دەڵێت "قاسم سولەیمانی، سەرسەختانە دژی ئەمریکا بوو، ببوە لەمپەڕ لەبەردەم ئاسایکردنەوەی پەیوەندی نێوان ئەو دوو ووڵاتە". ئەو زانیارییانە سەرنجمان رادەکێشیت بۆ ئەو تێڕوانینەی، کەرەنگە خستنەخوارەوەی فڕۆکە ئێرانییەکە، پەیوەندی بەو رکەبەرکارییەی نەیار و لایەنگرانی سولەیمانییەوە هەبێت، دەبێت لەبیرمان نەچێت، کە خودی سولەیمانی سەرۆکی سوپای قودسبوو، بونی ئەو سوپایەش لەنێو سوپای گەورەی پاسداران، خاوەنی هێزی سیاسی و سەربازین، توانای بەرپەرچدانەوەی هەموو کردەوەیەکی سەربازییان هەیە، هەرئەوەش دەمگەیەنێت بەو گومانەی، کە خستنە خوارەوەی ئەو فڕۆکەیە، لەپاش موشەک بارانی هەردوو سەربازگەی (عەین ئەسەد و هەولێر)، لە هەشتی یەنایەر، تۆڵەکردنەوەیەک بێت لەو بەرپرسانەی ئێران کە دەستیان هەیە لەکوشتی قاسم سولەیمانی، من خستنە خوارەوەی ئەو فڕۆکەیە بە تەسفیەی ناوخۆیی ئەو ووڵاتەی دەزانم، کوشتنی قاسم سولەیمانی زەڕبەیەکی کوشندە بوو لەرابەڕی ئەو ووڵاتە خامەنەیی درا، لەگەڵ ئەوەشدا رکەبەرکارانی خامەنەیی، بۆ جێگرتنەوە وەک رابەری ئەو ووڵاتە، چەند ئامانجێکیان پێکا.
یەکەم: کوشتنی قاسم سولەیمانی کۆتایی خامەنەئی بەدوای خۆیدا دەهێنێت و لەنێو ئەو ووڵاتەشدا کەسانێک هەیە کە خۆیان بۆ جێگرتنەوەی رابەرەکەیان داناوە، رەنگە هەر ئەو کەسانەش زانیارییان دابێت بەئەمریکا تا قاسم سولەیمانی بکوژێت و پاشتر ریسی خوریەکەی خامەنەی دەکەنەوە بەخوری.
دوهەم: موشەکبارانکردنی هەردوو بنکە سەربازییەکەی عێراق و نەپێکانی ئامانجی ئەو دوو بنکەیە، هەڵماڵینی روی راستی ئەو روداوە لەلایەن رۆژنامەی ئیندی پەیندت " کە بەرێککەوتنی ئێران و ئەمریکا، ئەو موشەکانە ئامانجی نەپێکاوەو بەمەبەست ئەو کارە کراوە، بەڵگەیە لەسەر ئەو هێزەی ناو خۆی ئێران کە گەرەکییەتی کۆتایی بەرابەر بونی خامەنەئی و دەسەڵات و سیستەمی ئێستای بهێنێت.
سێهەم: بەخستنەخوارەوەی ئەو فڕۆکەیە، ئێرانیان لەشەڕی ئەمریکا لادا، کە رەنگە بۆ داهاتوو ئێران و ئەمریکا بگەڕێنەوە سەر مێزی گفتوگۆ لەسەر بابەتی پرسی پیتاندنی یۆرانیۆم، بەڵام ئەمە دەکەوێتە پاش سەردەمی خامەنەیی و لەسەردەمی رابەڕی تازەی ئەو ووڵاتەدا دەبێت.
چوارهەم: ئەو تێڕوانینەیان خستەبەردەم جیهان، کە هێزێکی رکەبەرکار هەیە لەنێو خۆی ئێران، دەیەوێت کۆتایی بەسیستەمی شیععەی توندئاژۆ بهێنێت و بەبێ شەڕ ئەو ووڵاتەو ناوچەکە بگەیەنێتە کەناری ئارامی.
ئەمانە هەمووی گومانن، بەڵام ئەوەی راستییە، دەرخەری پاش لێکۆڵینەوەکانە لەکەوتنە خوارەوەی فڕۆکەی بیونگ ٧٣٧  ی ئۆکرانی، بەرپرسانی باڵای ئێرانی لەپشتە، وەک چۆن لە دۆسیەی کەوتنە خوارەوەی فڕۆکەی بینوگ ٧٤٧ ی لۆکەربی، موعەمەر قەزافی و دەسەڵاتدارانی ئەو ووڵاتەی لەپشتبون، بەڵام جیاوازی ئەم دوو دۆسێیە لەوەدایە، لە دۆسێیی لۆکەربی، پاش ٢٣ ساڵ لیبیایی روخاند،  بەڵام ئەم دۆسێیەی ئۆکرانیا، ئێران لەڕوخاندن دەپارێزێت و بەتەنها سیستەمی سیاسی لەرابەرێکەوە بۆ رابەرێکی دیکە دەگوازێتەوە.